INICIOSINICIOS

DASDAS

SOCIEDADESSOCIEDADES

FOLCLÓRICASFOLCLÓRICAS

GALEGASGALEGAS

CONTEXTO HISTÓRICO (2ª metade S.XIX, S.XX)

- Marcado carácter rexionalista

- PERSONAXES DESTACADAS: Salvador Golpe, Manuel Murguía ( Os precursores), José Baldomir, Manuel Lugrís Freire, Emilia Pardo Bazán

- Recoñecemento da lingua e cultura galegas:

-Xogos Florais-Asociación Rexionalista Galega-A Revista Gallega

CONTEXTO MUSICAL DA ÉPOCA

2 Etapas:

1808-1861:

Invasión da ópera italiana Cambia o método de ensinanza musical ( Concordato estatal de restrición económica) Movemento de tratados e manuais de música dende o Conservatorio de Madrid ( Editorial Canuto Berea)

1862-1916: IDADE DE PRATA DA MÚSICA GALEGA

Creación da Cátedra de Música dende Madrid, que fai que se implante progresivamente esta disciplina nas escolas. Xerme do 1º Conservatorio Galego: “ Escola de Música da Real Sociedade Económica de Amigos del Pais” A sección de Música da Real Academia de las Bellas Artes, aparece en Coruña na década dos 90.

ENTIDADES QUE PROMOCIONAN A MÚSICA GALEGA

-Sociedades Recreativas e Filarmónicas ( Círculo de Artesanos de Coruña e Lugo 1855)

-Cafés concerto e casinos: grande importancia a partires do 50. Café Filarmónico, Café Suízo en Santiago e Café Royalti en Ourense.

-Orfeóns: orixe obreira, nun principio só masculino, ainda que a partir dos anos 90 xa eran mixtos.

-Bandas de Música: orixe militar. Repertorio variado: obras do verismo, ópera francesa e zarzuela. Baldomir compón unha zarzuela de temática galega: “O Zoqueiro de Vilanova”

SOCIEDADES FOLCLÓRICAS

COROS

Aires da Terra

Fundado por Perfecto Feijoo en 1900, sen finseconómicos, unicamente cun marcado obxectivosocial reivindicativo.

Agás o tamborileiro, todos os seus membrosestaban asentados na vila, de modo que setransportaron as formas artísticas do campo ácidade

Acadaron grandes éxitos en Madrid, ondedefenderon a imaxe da nosa cultura tradicional.

1904: 1º disco, con 22 temas. Trátase do 1º disco da historia de Galicia, editado nun estudio da Coruña. Inclúense gravacions de P. Feijoo tocando a zanfoña (a 1ª do mundo deste instrumento).

1914: xira por Arxentina, onde acada o cumio da súa fama. Neste momento vai desaparecer, antes de que os intereses económicos prevalezan sobre o labor da restauración da dignidade galega.

Toxos e Froles

Manuel Lorenzo Barxa (Ferrol, 1878-1959)

Decano de todolos coros de Galicia, fundadoen 1914, actúa por vez primeira en Ferroldo 1915.

Posúe o título de “Real Coro Toxos e Froles”dende o 1928, outorgado por S.M. O reiD. Alfonso XIII.

Trala desaparición do coro Aires da Terra,colleitou os maiores exitos de calqueradestas agrupaciós, non só en España, tamén enPortugal, Inglaterra, Suiza, Francia e México.

Toxos e Froles

O que nun principio se creara como“Coro y Teatro popular” ampliousenoutras seccións; de modo que na actualidade,no seo da Sociedade Folclódica Toxos eFroles podemos distinguir:

Grupo de Instrumentos Tradicionais ePopulares "Manuel Lorenzo"

Banda de Gaitas "Terra de Trasancos"

Grupo de Cantareiras "Gradaílle"

Grupo de Baile "Perfecto Feijoo"

Escola de Instrumentos Tradicionais e Populares "Manuel Lorenzo" Bailes Tradicionais "Perfecto Feijoo" Cantareiras "Gradaílle" Palilleiras "Elvira Alberto Munduata"

Cántigas da Terra Nace en 1916 en Coruña Preséntanse ó público en 1917 enCoruña na representación de“A festa do tabeirón” 1922: en Corcubión: 6 mozas +23 homes (por 1ª vez ) Recolle, escribe, harmoniza,difunde e conserva a cultura do pobogalego. Posúe un arquivo con máis de700 partituras Para difundir tan extenso material,actuou dentro e fora de Galicia:Portugal, Francia, Suiza, Alemaña,Gran Bretaña, Brasil... Participa en gravacions de radio e TV, ademais de editar 19 discos(1920-2005) 1954: II Congreso de Música Celta, en Brest, onde se pasou a considerar a Galicia como unha das nacións celtas. Numerosos premios e galardóns: Medalla ó merito artístico en Coruña, Francia e Brasil , Garavata de honra en Valencia, Cataluña, Granada...

Cantigas e Agarimos Antecedentes: Coral “Queixumes dos Pinos”

1920: nace a “Coral Cantigas e Agarimos” por iniciativa de Bernardo del Río, o seu 1º director

1921: preséntanse ó público nas festas do Apóstol. Constaban de 40 membros.

Trátase da máis nova das 4 agrupacións históricas de Galicia.

Na dictadura, tivo que encadrarse na Obra Social de Educación e Descanso baixo o nome de “Coral Gallega Rosalía de Castro”, ata que no 1950, logra a súa independencia e recupera o seu nome inicial.

Na actualidade está formada por máis de 90 membros.

Outros Coros de importancia

Coral de Ruada

Nace en 1918 en Ourense

Visitan as máis importantes cidades do país (Madrid, Sevilla, Cádiz...) e de América (Buenos Aires, Montevideo e Río de Janeiro)

1936: a Guerra Civil interrumpe a súa actividade, ata que no 1939 comeza a súa reorganización

Gravan 10 discos

Noventa anos de carreira que chega ata os nosos días

OUTROS COROS DE IMPORTANCIA

Ecos d'a Terra En 1921 fúndase en Ferrol e actúa por primeira vez no 1924.

Este coro sobrevivirá, aínda que con dificultades, ata a Guerra Civil. Entonces, os seus compoñentes intégranse case todos no Real Coro ‟Toxos y Froles”

Cántigas e Frores A Asociación Cultural “Cántigas e Frores” foi creada no ano 1948 como unión de dúas agrupacions luguesas “Cantigas e Aturuxos” e “Frores e Silveiras”, ambas procedentes da escisión do “Orfeón Gallego” que dirigía el maestro Xoán Montes.

Director: D. José García Rodríguez

GRUPOS INSTRUMENTAIS

-Escasa documentación

-Formación tradicional: gaiteiro solista ou dúo de gaita con tamboril

-A partir do S.XX: Os gaiteiros de Soutelo farán de referente e o canon tradicional variará cara o CUARTETO como formación típica.

GRUPOS INSTRUMENTAISGaiteiros de Soutelo de Montes

Grupo folclórico que serve de imaxe para agrupacións posteriores

Formación de cuarteto: 2 gaitas, redobrande e bombo

Agrupación familiar iniciada por Fermín Cachafeiro( bombo) e composta: Avelino Cachafeiro: director, compositor e gaiteiro Cástor Cachafeiro: gaiteiro Bautista Cachafeiro: redobrante e voz Andrea ( tía de Avelino, excepcionalmente cantaba con eles e tocaba o pandeiro)

EVOLUCIÓN DO CUARTETO TÍPICO GALEGO(Finais século XIX- Inicios do XX)

-Aparecen grupos coa formación dos gaiteiros de Soutelo, e algúns deles incorporan o clarinete

Gaita + Clarinete ou Requinto + Caixa + Bombo

“Montes de Viveiro”“Os Pacheco”

“Os Veigas”“Os Ventosela”, ( de grande éxito, acadado sobre todo polo seu gaiteiro Juan Míguez

1847-1912, o gaiteiro de Ventosela, con prestixio equiparable ó de Avelino Cachafeiro ou Perfecto Feijoó)

GRUPOS INSTRUMENTAIS

GRUPOS QUE SEGUIRON A LIÑA DOS GAITEIROS DE SOUTELO

“Os Areeiras de Catoira” “Montes de Lugo”

OS MONTES DE LUGO

-Nace na década dos 40

-A súa vída supera o medio século, con éxitos en festas e concursos

-Marca a evolución do Cuarteto típico hacia o quinteto de 2 gaitas, clarinete, redobrante e bombo

-É mostra das repercusións do discurso tradicionalista da época, que provoca que sustitúan o clarinete por outra gaita e o redobrante polo tamboril. Igualmente restrinxen o repertorio, obviando os ritmos exóticos, como o fox-trot, o tango…

QUINTETO2 Gaitas + Clarinete (ou outra gaita) + bombo + redobrante

“Montes de Lugo” “Airiños da Ribeira”

“Gaiteiros de Santiso Circa” “Os Enxebres”

AGRUPACIÓNS GALEGAS QUE CONQUISTARON AMÉRICA

Aires da Terra (1904) Real Coro Toxos e Froles Cántigas da Terra Coro da Ruada

Debido o grande éxito acadado surxencoros dentro da colectividade galega deArxentina.

Principalmente Arxentina e Cuba, duranteos primeiros 30 anos do XX, aínda que taménviaxan a Uruguay e Brasil.

Grupos Instrumentais: ligados a figura do gaiteiro

Centos de gaiteiros viaxaron a Arxentina na primeira metade do século XX

Manuel Dopazo (1883-1952): “O máis grande Gaiteiro de América”, en torno ó cal formáronse varias agrupacións: “Gaiteiros de Villaverde”

1908: Juan Míguez, Gaiteiro de Ventosela

A CHARANGA

A finais do XIX, introdúcense instrumentos (clarinete, saxo) e xéneros (rumba, fox-trot) alleos á tradición galega, para conseguir unha estética máis moderna.

Repertorio: para danzas de parella agarrada (pasodobre, rumba) e danzas galegas de parella solta (muiñeira e xota)

“Os Monfortinos”: 2 gaitas + Clarinete + Bombo + Redobrante

En Cuba: “Quinteto Monterrey” (fundado no 1935 por Jose Posada) Gaita + Clarinete + Saxo + Bombo con pratos + Caixa

Anos 30: “Quinteto Barcalés” e “Quinteto Tomé”

Introducción da Zanfoña nos grupos instrumentais Después de sufrir numerososincidentes na súa historia, ten lugaro resurximento da zanfona gracias a importantes pesonalidades: Jaime Soláe Faustino Santalices, entre outras.

A finais do XIX nin se constrúen nin se compón para este instrumento chegandocasi á súa desaparición

FAUSTINO SANTALICES

Comeza a tocar a gaita pero pronto quédase prendado deste instrumento, e a súa gran curiosidade fará que se involucre na construcción e perfeccionanmento de instrumentos tradicionais

1929: 1º disco no que aparece acompañado da zanfoña en dúas pezas: “cantar de “cantar de romería”romería” e “cantar de seitura”

1949: 2º disco: “Faustino Santalices. La zanfoña”

1956: publica “La zanfoña”, primer manual editado en España sobre la zanfoña (basado en Michel Carrete(1738)

1974: “Gravación históricas de zanfona” inclúe as pezas dos dous discos anteriores e dúas gravacións inéditas

Gracias ó seu legado se despertou o interese sobre este instrumento e será empleado por músicos e grupos como Emilio Cao, Amancio Prada e Milladoiro (“Alalá das mariñas”)

Gravacións históricas de Zanfoña

,,

IMBRICACIÓN DA MÚSICA FOLCLÓRICA E A

CLÁSICA

O NACEMENTO DUN XÉNERO PROPIO:

A CANCIÓN GALEGA

A CANCIÓN GALEGA DE CONCERTO

- Considerada como a evolución das antigas melodías da lírica medieval

- Posúe paralelismos con xéneros centroeuropeos, onde a ópera non deixara grande pegada, pero desenvólvese máis tardíamente.

- Representa a conxunción perfecta entre texto e música, debate sempre en voga durante toda a Historia da Música.

ANTECEDENTES DA CANCIÓN GALEGA DE CONCERTO

Lírica medieval, Cantigas de Martín Códax ( moitos autores comparan a inxenuidade das cantigas co carácter espontáneo da canción galega)

Arias e Ariosos, onde o intérprete goza de liberdade expresiva

A Canción de concerto Clásica, precedente que marca os dous elementos propios da canción, a voz e o piano.

O Romanticismo: o carácter romántico explota as posibilidades expresivas do piano

O Lied: uso da voz natural, sen artificios e con sinxeleza melódica.

A Melodié francesa: difire no lied na súa intención expresiva, moito máis introspectiva.

CARACTERÍSTICAS DA CANCIÓN GALEGA DE CONCERTO

Complementariedade entre ritmo, rima e melodía.

Pouca extensión ( pequenas obras maestras) Sinxeleza, e ó mesmo tempo atractivas pois resultan doadas de recordar. Son froito da variación pola transmisión oral e pérdese o valor da autoría. Expresión subxectiva: herdado dos afectos e dos ariosos operísticos. Estilo condicionado á lingua do texto poético. Reflicte os problemas máis cotiáns da vida rural galega ( quizais por iso a súa particularidade e especificidade con Galicia) Uso de fórmulas literarias e expresivas de fácil comprensión, sin concesións a cultismos.

Melodía que expresa o sentimento melancólico da morriña ( López Calo)

Xoan Montes resumía nunha frase todas as características da música

galega: “Sinxeleza e monotonía melancólica”

MARCIAL DEL ADALIDE CANTARES VIEJOS DE GALICIA

- Iniciador do xénero da Canción en Galicia- Emprega o modelo francés da canción, traducido ó galego.

Datos biográficos: Nace en Oleiros en 1826. Estudia en París e Londres. Créese que coñeceu a Lizst e Chopin.

A súa obra de maior carácter nacionalista comezá na decada dos 60 coa “Marcha de Galicia” e a ópera “Inés e Bianca”, de temática galega. Crea máis de 100 cancións en cinco linguas diferentes. Dentro destas sitúase “Cantares viejos y nuevos de Galicia”.

MARCIAL DEL ADALID: NON TE QUERO POR BONITA

-Pertence á colección de “ Cantares viejos y nuevos de Galicia”- Posúe un carácter popular, debido en grande medida a alusións melódicas e rítmicas de cancións populares, recollidas nos cancioneiros.( Cancioneiro de Inzenga)- Introducción pianística cun festivo ritmo de muiñeira que prepara ó ointe para a celebración da alegría do namorado.

Non te quero por bonitaQue xa sei que non o esQuérote por moreniña E pola lei que me tés

Naquela corredoiriñaE naquel anoitecerO que entre ambos nos xuramosTi o sabes eu tamén.

Miña vida está en teus ollosMiña morte está taménDame a vida ou dame a mortePara min todoven ben