สัตวปาสงวน( Reserved Animals ) หมายถึง สัตวปาที่หายาก กําหนดตามบัญชีทายพระราชบัญญัติสงวนและคุมครองสัตวปา พ.ศ. 2503 จํานวน 9 ชนิด เปนสัตวปาเลี้ยงลูกดวยนมทั้งหมด ไดแก แรด กระซู กูปรี ควายปา ละองหรือละมั่ง สมัน เนื้อทราย เลียงผา และกวางผา

สัตวปาสงวนเปนสัตวหายาก ,ใกลจะสูญพันธุ หรืออาจจะสูญพันธุไปแลว จึงจําเปนตองมีบทบัญญัติเขมงวดกวดขัน เพื่อปองกันไมใหเกิดอันตรายแกสัตวปาที่ยังมีชีวิตอยูหรือซากสัตวปา ซึ่งอาจจะตกไปอยูยังตางประเทศดวยการซื้อขาย ตอมาเมื่อสถานการณของสัตวปาในประเทศไทยเปลี่ยนแปลงไป สัตวปาหลายชนิดมีแนวโนมถูกคุกคามเสี่ยงตอการสูญพันธุมากยิ่งขึ้น ประกอบกับเพื่อใหเกิดความสอดคลองกับความรวมมือระหวางประเทศในการ ควบคุมดูแลการคาหรือการลักลอบคาสัตวปาในรูปแบบตาง ๆ ตามอนุสัญญาวาดวยการคาระหวางประเทศวาดวยชนิดสัตวปาและพืชปาหรือ CITES ซึ่งประเทศไทยไดรวมลงนามรับรองอนุสัญญาในป พ.ศ. 2518 และไดใหสัตยาบัน เมื่อวันที่ 21 มกราคม พ.ศ. 2526 นับเปนสมาชิกลําดับที่ 80 จึงไดมีการพิจารณาแกไขปรับปรุงพระราชบัญญัติฉบับเดิมและตราพระราชบัญญัติสงวนและคุมครองสัตวปา พ.ศ. 2535 ข้ึนใหมเมื่อวันที่ 19 กุมภาพันธ พ.ศ. 2535

สัตวปาสงวนตามในพระราชบัญญัติฉบับใหม หมายถึง สัตวปาที่หายากตามบัญชีทายพระราชบัญญัติฉบับนี้และตามที่กําหนดโดยตราเปนพระราชกฤษฎีกา ทําใหสามารถเปลี่ยนแปลงชนิดสัตวปาสงวนไดโดยสะดวกโดยออกเปนพระราชกฤษฎีกาแกไขหรือเพิ่มเติมเทานั้น ไมตองถึงกับตองแกไขพระราชบัญญัติอยางของเดิม ทั้งนี้ไดมีการเพิ่มเติมชนิดสัตวปาที่มีสภาพลอแหลมตอการสูญพันธุอยางยิ่ง 7 ชนิด และตัดสัตวปาที่ไมอยูในสถานะใกลจะสูญพันธุ เนื่องจากการที่สามารถเพาะเลี้ยงขยายพันธุไดมาก 1 ชนิด คือ เนื้อทราย รวมกับสัตวปาสงวนเดิม 8 ชนิด รวมเปน 15 ชนิด ไดแก

1. นกเจาฟาหญิงสิรินธร 2. แรด 3. กระซู 4. กูปรี

5. ควายปา 6. ละองหรือละมั่ง 7. สมัน 8. เลียงผา 9. กวางผา 10. นกแตวแลวทองดํา 11. นกกระเรียน 12. แมวลายหินออน 13. สมเสร็จ 14. เกงหมอ 15. พะยูน

1. แมวลายหนิออน

ชื่อสามัญ Marble Cat

ชื่อวิทยาศาสตร Pardofelis marmorata

ลักษณะ เปนแมวปาขนาดกลาง น้ําหนักประมาณ 4 - 5 ก.ก. อาศัยอยูในปาดงดิบและปาดิบชื้น สวนใหญมักอยูบนตนไม ชอบออกหากินในเวลากลางคืน อาหารไดแก แมลง งู นก หน ูและลิงขนาดเล็ก

2. พะยูน

ชื่อสามัญ Dugong

ชื่อวิทยาศาสตร Dugong dugon

ลักษณะ ไมใชปลาแตเปนสัตวเลี้ยงลูกดวยนมชนิดหนึ่ง ที่อาศัยอยูตามทองทะเลชายฝง ไมมีครีบหลัง น้ําหนักประมาณ 300 ก.ก. อยูรวมกันเปนครอบครัว หลายครอบครัวจะมาหากินรวมกันเปนฝูงใหญ กินพืชจําพวกหญาทะเลตามชายฝง ออกลูกครั้งละ 1 ตัว ใชเวลาตั้งทองประมาณ 1 ป

3. เกงหมอ

ชื่อสามัญ Fea's Barking Deer

ชื่อวิทยาศาสตร Muntiacus feai

ลักษณะ ลักษณะคลายเกงธรรมดา แตสีลําตัวคล้ํากวา หางสั้น ดานบนสีดําตัดกับสีขาวดานลางชัดเจน ชอบอาศัยอยูเดี่ยวในปาดงดิบตามลาดเขา จะอยูเปนคูเฉพาะในฤดูผสมพันธุเทานั้น ชอบกินใบไม ใบหญาและผลไม ออกลูกครั้งละ 1 ตัว ตั้งทองนาน 6 เดือน

4. นกกระเรียน

ชื่อสามัญ Sarus Crane

ชื่อวิทยาศาสตร Grus antigone

ลักษณะ เปนนกขนาดใหญที่เคยพบตามทองทุงที่ชื้นแฉะ และหนอง บึง เมื่อยืนมีความสูงราว 150 ซ.ม. ออกหากินเปนคูและกลุมครอบครัว และจะจับคูอยูดวยกันตลอดชีวิต มีความผูกพันกับคูสูงมาก ชอบกินแมลง สัตวเลื้อยคลาน สัตวน้ํา เมล็ดขาว และหญาออน วางไข ครั้งละ 2 ฟอง

5. เลียงผา

ชื่อสามัญ Serow

ชื่อวิทยาศาสตร Capricornis sumatraensis

ลักษณะ เปนสัตวกีบคูมีเขาจําพวกแพะ ความสูงที่ไหล 85 - 94 ซ.ม. หนักประมาณ 85 - 140 ก.ก. อาศัยอยูตามภูเขาที่มีหนาผา หรือถ้ําตื้น วองไวและปราดเปรียวมาก สามารถวายน้ําขามระหวางเกาะ และแผนดินได มีประสาทตา หู และรบักลิ่นไดดีมาก ชอบกินพืชตางๆ ออ กลูกครั้งละ 1 ตัว ตั้งทองนาน 7 - 8 เดือน

6. กวางผา

ชื่อสามัญ Goral

ชื่อวิทยาศาสตร Naemorhedus griseus

ลักษณะ มีลักษณะคลายแพะ ความสูงที่ไหล 50 - 70 ซ.ม. หนักประมาณ 22 - 32 ก.ก. มีขาที่แข็งแรง สามารถกระโดดตามชะงอนผาไดอยางวองไว พบตามยอดเขาสูงชันจากระดับน้ําทะเลมากกวา 1,000 เมตร ซึ่งมีอากาศหนาวเย็นเกือบตลอดป อาหารไดแก พืชตามสันเขาและหนาผาหิน ออกลูกครั้งละ 1 ตัว ตั้งทองนาน 6 - 8 เดือน มีอายุประมาณ 8 - 10 ป

7. ละองหรือละม่ัง

ชื่อสามัญ

Eld's Deer ชื่อวิทยาศาสตร

Cervus eldi ลักษณะ

ความสูงที่ไหล 1.2 - 1.3 เมตร หนักประมาณ 95 - 150 ก.ก. ชอบอยูรวมกันเปนฝูง เล็ก ๆ ออกหากินทั้งในเวลากลางวันและกลางคืน กินใบหญาใบไมและผลไมเปนอาหาร ออกลูกครั้งละ 1 ตัว ตั้งทองนานประมาณ 7 - 8 เดือน

8. สมัน

ชื่อสามัญ Schomburgk's Deer

ชื่อวิทยาศาสตร Cervus schomburgki

ลักษณะ เปนกวางขนาดกลาง และไดชื่อวามีเขาสวยงามที่สุด ความสูงที่ไหล 1 เมตร การแตกแขนงของเขา แขนงทั้ง 2 จะทํามุมแยกออกไปเทากับลํากิ่งเดิม คลายสุม ชาวบานจึงเรียกวา "กวางเขาสุม" ชอบอยูรวมกันเปนฝูงเล็ก ๆ และอยูเฉพาะในทุงโลง ไมอยูตามปาทึบ เพราะเขาจะเกี่ยวพันเถาวัลยไดงาย ชอบกินยอดหญาออน ผลไมและใบไม

9. กูปรี

ชื่อสามัญ Kouprey

ชื่อวิทยาศาสตร Bos sauveli

ลักษณะ เปนสัตวปาตระกูลเดียวกับกระทิงและวัวแดง ความสูงที่ไหล 1.7 - 1.9 เมตร หนักประมาณ 700 - 900 ก.ก. อยูรวมกันเปนฝูง 2 - 20 ตัว มีนิสัยปราดเปรียว ตัวเมียจะเปนตัวนําฝูงหากินและหลบหนีศัตรู ตัวผูตัวใหญที่สุดจะเปนจาฝูง ชอบกินหญา ใบไม และดินโป งเปน ครั้งคราว ออกลูกครั้งละ 1 ตัว ตั้งทองนาน 9 - 10 เดือน

10. ควายปา

ชื่อสามัญ Wild Water Buffalo

ชื่อวิทยาศาสตร Bubalus bubalis

ลักษณะ รูปรางปราดเปรียวและขนาดลําตัวใหญกวาควายบาน ความสูงที่ไหล 1.6 - 1.9 เมตร หนักประมาณ 800 - 1,200 ก.ก. ชอบนอนแชปลักใหดินโคลนพอกลําตัว เพื่อปองกันแมลงรบกวน มีนิสัยชอบอยูเปนฝูง จะดุรายมากถาบาดเจ็บ กินใบไม หญา และหนอไม ออกลูกครั้งละ 1 ตัว ตั้งทองประมาณ 10 เดือน

11. แรด

ชื่อสามัญ Javan Rhino

ชื่อวิทยาศาสตร Rhinoceros sondaicus

ลักษณะ เปนสัตวเลี้ยงลูกดวยนม ความสูงที่ไหล 1.60 - 1.75 เมตร น้ําหนัก 1,500 - 2,000 ก.ก. ชอบนอนในปลักโคลนตมหนองน้ํา เพื่อไมใหหนังแตกและถูกแมลงรบกวน มีสายตาไมคอยดีนัก แตมีประสาทสัมผัสในการรับกลิ่นดีมาก ชอบกินยอดไม ใบไม และผลไม ออกลูกครั้งล ะ 1 ตัว ตั้งทองนานประมาณ 16 เดือน มีอายุยืนประมาณ 50 ป

12. กระซู

ชื่อสามัญ Sumatran Rhino

ชื่อวิทยาศาสตร Didermocerus sumatraensis

ลักษณะ จัดเปนแรดที่พันธุเล็กที่สุด ความสูงที่ไหล 1 - 1.4 เมตร น้ําหนัก 900 - 1,000 ก.ก. มี 2 นอ ปนเขาไดเกง มีประสาทในการรับกลิ่นดีมาก เมื่อพบสิ่งกีดขวางจะไมขาม และมักใชหัวดันใหพนทางเดิน ชอบกินกิ่งไม ใบไมและผลไม ออกลูกครั้งละ 1 ตัว ตั้งทองนาน 7 - 8 เดือน

13. สมเสร็จ

ชื่อสามัญ Malayan Tapir

ชื่อวิทยาศาสตร Tapirus indicus

ลักษณะ มีประสาทสัมผัสทางกลิ่นและเสียงดีมาก ชอบออกหากินในเวลากลางคืน มักมุดหากินตามที่รกทึบ ออกลูกครั้งละ 1 ตัว ตั้งทองนาน 13 เดือน

14. นกแตวแลวทองดํา

ชื่อสามัญ Gurney's Pitta

ชื่อวิทยาศาสตร Pitta gurneyi

ลักษณะ ขนาดลําตัวยาว 21 ซ.ม. ชอบทํารังบนกอระกําและกอหวาย ซึ่งมีหนามแหลม ใกลลําธารเล็ก ๆ เพื่อสะดวกตอการหาอาหาร กินไสเดือน ตัวออนดวง ปลวก จ้ิงหรีด ตั๊กแตน หอยทาก และกบ เมื่อตกใจหรือมีอันตรายจะรอง "แตว...แตว..." เพื่อเปนสัญญาณเตือนนก ตัวอ่ืน วางไขคราวละ 3 - 4 ฟอง

15. นกเจาฟาหญิงสิรินธร

ชื่อสามัญ White-eyed River-Martin

ชื่อวิทยาศาสตร Pseudochelidon sirintarae

ลักษณะ นกนางแอนชนิดลําตัวยาว 15 ซ.ม. พบครั้งแรกในประเทศไทย ป 2511 ในบริเวณ บึงบอระเพ็ด จังหวัดนครสวรรค จะเกาะนอนอยูในฝูงนกนางแอนชนิดอื่น ๆ ตามใบออ และ ใบสนุน โฉบจับแมลงเปนอาหาร

ที่มาจากเว็บไซต : www.ku.ac.th/AgrInfo/wild/index.html