ATMOSFER GENEL SİRKÜLASYONU

HAKAN KÜÇÜK

AtmosferAtmosfer veya Gazyuvarı, yerkürenin etrafı

nı saran ve çoğunlukla gaz ve buharlardan oluşan bir örtüdür.

Atmosferin SirkülasyonuTroposfer, yani Dünya'yı saran 8-10 km

kalınlığındaki atmosfer katında cereyan eden hava dolaşımına Atmosferin Sirkülasyonu denir.

Atmosfer genel sirkülasyonu çeşitli şartların etkisiyle büyük değişikliğe uğrar.

Batılı RüzgarlarBatı rüzgarları, 30° kuzey ve 30° güney 

paralellerine dinamik yüksek basınç alanlarından 60° kuzey ve 60° güney paralellerine 

dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgârlardır. Bunlar dünyanın kendi ekseni

 etrafında dönmesinden dolayı kuzey ve güney yarım küre`de genellikle batıdan eserler.

Başlangıçta sıcak ve kurudurlar. Ancak, denizler üzerinden geçerkennem kazanırlar. Orta kuşaktaki 

karaların batı kıyılara bol yağış bırakırlar. 60° enlemleri civarında kutup rüzgarları ile

karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar.

Hadley Hücresi (Hadley Cell)

ekvatordaki ısınmaya bağlı olarak ısınan havanın tropopoza kadar yükselmesi ve

kutuplara doğru hareket ederken soğuyarak çökmesiyle oluşan direkt bir hücredir.

Ticaret Rüzgarları (The Trade Winds)Bu rüzgarlar yüzeyde, yüksek basınç

kuşaklarından, Ekvator çevresindeki alçak basınç kusşaklarına doğru eserler. Dünyanın ekseni etrafındaki dönüş hareketini havanın hareketini batıya doru saptırır. Böylece kuzet

yarımkürede kuzeydoğudan gelen bu rüzgarlar Kuzeydoğu Ticaret Rüzgarları

(Northeast Trades) olarak isimlendirilirler. Güney yarımkürede ticaret rüzgarları

Güneybatıdan gelirler ve bunlar ‘’Güneydoğu Ticaret Rüzgarları’’ (Southeast trades) denir.

Bu Ticaret rüzgarlarının yönleri doğu okyanus alanları üzerinde bariz şekilde belli olur.

Ticaret rüzgarları genellikle kararlı bir rüzgar gurubudur. Günlerce hatta haftalarca yön ve hızlarında yanlızca çok küçük değişiklikler olur- büyük değişiklikler olmadan eserler.

Mamafih bunlar zaman zaman zayıflar ve yön değiştirebilirler vebazı bölgeler bu genel ana

kurala uymayabilirler. Buna misal olarak Güney pasifikteki adalar gösterilebiir. Ticaret rüzgarları Ocak ve Şubat aylarında buralarda

görülmezler.

Ticaret rüzgarlarının en iyi oluşumları Güney Atlantik ve Güney Hint Okyanusunda olur.

Genellikle kış mevsimlerinde yazlara nazaran daha kuvvetli olarak eserler.

Temmuz ve Ağustos aylarında ekvatoral alçak basınç kuşağı daha kuzeye tırmanır. ‘’SE

Ticaret Rüzgarları’’ ekvataru keserek eserler. Bunlar dünyanın dönüş hareketinin, yönlerinde satırma yaptığı güney ve

güneybatı rüzgarlarıdır. Afrika ve Orta Amerika ‘’SW. Monsoon’‘larının bir bölümü bu yönleri saptırılmış ‘’SE Ticaret Rüzgarları’‘dır.

ATMOSFER GENEL SİRKÜLASYONUNDA MEYDANA GELEN DEĞİŞİKLİKLER

At enlemlerindeki yüksek basınç dağılımı kuşaklar boyunca tam yeknesak bir yapıda

değildir ve kapladığı alanı değiştirme eğilimdedir. Bu yerleşik yüksek basınçlar

(Semipermanent highs) büyük bir dirençle aynı alanda sabit olarak kalırlar.

Yarı yerleşik alçak basıçlar (semiparmanent lows) çeşitli bölgelerde teşekkül edebilirler.

Kuzey yarımkürede en başta İzlanda’nın batısı ve kış mevsimi boyunca Aleutians bölgesi (Bring Denizinin Güneyi) akla gelir. Ayrıca

güney yarım kürede antartika ‘’ROSS SEA’’ ve ‘’WEDDEL SEA’’ alanları en belli başlı yarı

sabit alçak basınç bölgeleridir.

Bu sahalardaki alçak basınç, buraya kadar gelebilen göçe alçak basınç merkezleri

etkisiyle devamlı takviye edilerek sürekliliğini korur. Ayrıca topokrafik yapı da bu sürekliliğe yardımcı olur. Bu husus Antartika örneğinde

bilhassa önem taşır.

Atmosferin genel sirkülasyonunun mevsimlere göre dikey görünümü