BERTSO ETA OLERKIEN BERTSO ETA OLERKIEN MUNDUA: BERTSOLARI MUNDUA: BERTSOLARI MOLDEKO OLERKARIAK MOLDEKO OLERKARIAK

XIX. MENDEANXIX. MENDEAN

BERTSOLARI MOLDEKO

OLERKARIAK XIX. MENDEAN

XVIII. mendean“irurac bat”

Garai latzak Euskal

Herriarentzat

Antoine D’Abbadie

eta Lore Jokoak

Erromantizismoa Eta

“Zazpiak bat”

Kanturako olerkiak

Ahoz ahoko literaturaren

ondarea

Bertso eta olerkiak gaien

arabera

XenpelarBilintx

Iparragirre

Kanturako olerkiakKanturako olerkiak

•Literatura idatziak ahozkoarekiko lotura nabarmena

•Oso jende gutxik daki idazten eta irakurtzen

•Etxeparek, Joannes Etxeberri Ziburukoak, Gazteluzar, Harizmendi… kantatzeko olerkiak

•Herria kantu eta bertso munduan murgilduta bizi delako hartzen dute idazleek hitz neurtu edo bertsoen bidea.

•Folklore biltzaileek egindako lanari esker, ahoz ahoko bertso eta doinuak liburuetan jasota geratu dira.

•Euskaraz bizi izan den herriaren arnasa suma daiteke ahozko ondare horretan.

Ahoz ahoko literaturaren ondarea:Ahoz ahoko literaturaren ondarea:

Bertso eta olerkiak gaien Bertso eta olerkiak gaien araberaarabera

• Kristau heziketarako bertsoak idatzi zituztenak: Etxepare, Etxeberi Ziburukoa, Gazteluzar, harizmendi…

• Bertso profanoak idatzi zituztenak (maitasuna, euskara, EH…): Etxepare, Oihenart…

• Alegiak edo fabulak: J.A. Mogel, Bizenta Mogel…

XVIII. mendean XVIII. mendean “IRURAC BAT”:“IRURAC BAT”:

• Gertaera politikoek eragin handia dute euskal kulturaren bilakaeran.

• XVIII eta XIX. mendeetan Euskal Herriaren batasun kontzientziak inoiz baino indar handiagoa hartzen du kanpotik datozkion erasoen aurrean.

• “Peñafloridako konteak” R.S.B.A.P. elkartea sortu zuen, 1764an.

• Euskal Herria herri aurreratuaren mailan jartzea zuen helburu.

• Hegoaldeko hiru probintzietan egiten zuen lan elkarte horrek eta hortik hartu zuen “IRURAC BAT” izena.

XVIII.mendean XVIII.mendean “IRURAC BAT”:“IRURAC BAT”:

• Frantziako iraultzak berdintasunaren aldeko apustua, berezitasunak gaitzetsi (Iparraldean aldaketak)

• Madrilek, Parisen eredua jarraituz, foruak kendu nahi ditu (gatazka honetan ulertu behar dira karlista eta liberalen arteko gerrateak).

• XIX.mendean politika aldetik baliabiderik gabe geratzen da Euskal Herria, esku hutsik.

Garai latzak Euskal Herriarentzat:Garai latzak Euskal Herriarentzat:

Antoine D’Abbadie Antoine D’Abbadie (1810-1897)(1810-1897)

• Ikasketa asko zituen.• Etiopiara joan zen Nilo ibaiaren sorrera

aztertzera.• Bertako Negusari lagundu zion italiar eta

ingelesen aurkako gerran.• Negusak, laguntza eskertzeko, ondasun

ugari ematen dizkio.

• Ondasun horietako zati handi bat Euskal kultura indartzeko erabili zuen.

• Lore jokoak.

Lore JokoakLore Jokoak• Euskal ohitura eta folklorea

indartzeko jaialdiak (pilotariak, dantzariak, irrintzilariak, bertsolariak...)

• Hiru garai:•Urruñako aroa (1851-1863)•Sarako aroa (1864-1876)•Hegoaldera pausoa, Arturo

Campionek bultzatuta (1879)

Erromantizismoa eta “Zazpiak bat”Erromantizismoa eta “Zazpiak bat”

• Erromantizismoak garrantzi handia euskal kulturaren berpizkundean (etnia edo herri txiki eta baztertuetako folklore eta hizkuntzek indar berezia lortu)

• Lore Jokoak giro honetan ospatzen dira.

• Joko hauek Hegoaldean ere antolatzearekin, batasun kontzientzia areagotu zuen Euskal Herriak.

Zazpiak batZazpiak bat• “Zazpiak bat”:

• 1894tik aurrera “Zazpiak bat” ikurraren babesean ospatzen dira Euskal jaiak.

• Hizkuntza bat, kultura bat, herri bat:

ZAPIAK BAT.

Zenbait bertsolari eta olerkari

Indalezio Bizkarrondo “Bilintx”Indalezio Bizkarrondo “Bilintx”Donostia, 1831-1876)Donostia, 1831-1876)

– Ideologia liberalekoa– Garaiko euskal literaturaren poeta

gorenena– Sentimenduak adierazteko trebezia

berezia (maitasuna gairik erabiliena).– Zoritxarreko gizona– Karlistek jaurtikitako granada baten

eraginez hil zen.

IparragirreIparragirreUrretxu, 1820-1881Urretxu, 1820-1881

• Lehen karlistadan, karlisten alde aritu zen foruak defendatzen eta atzerrira joan behar izan zuen.

• Zigorrak barkatu zizkiotenean, Euskal Herrira itzuli eta Gernikako Arbola abesti famatua konposatu zuen.

• Gernikako arbola, Euskal Herri osoarentzat sinbolo bilakatu zen.

Juan Frantzisko Petrirena Juan Frantzisko Petrirena ““Xenpelar” Xenpelar” 1835-18691835-1869

• Ahozko literaturan du berezko tokia, baina bertsopaper asko idatzi zituen.

• Eragin handia izan zuen bai bat-batean eta bai bertsopaperetan.

• Euskal foruak behin eta berriz aipatzen eta goratzen; baita bakearen beharra ere (karlista eta liberalen arteko gerrateak bizi-bizian ezagutu eta jasan zituen)

Eranskinak

BilintxBilintxDama gazte polit batbada Donostiya'n,berdiñik ez dubenazeruban azpiyan;biyotza mugitzen zaitmodu txit eztiyan,nere pensamenturadatorren guztiyan.

http://eu.wikipedia.org/wiki/Bilintx

IparragirreIparragirreGernikako Arbola

da bedeinkatua

euskaldunen artean

guztiz maitatua.

Eman ta zabal zazu

munduan frutua

adoratzen zaitugu

arbola santua

http://eu.wikipedia.org/wiki/Iparragirre

XenpelarXenpelarOiartzungo neskatxen bentajak

Iparragirren bozian ditut

bertso berriak paratu,

Gipuzkoako euskal erriya

al banezake nonbratu;

asko ezkongai daude

gustokorikan gabe,

ezin dutela topatu;

projimuari erakustia

ezta izango pekatu.

http://eu.wikipedia.org/wiki/Xenpelar

Galde-erantzunak

•Euskal idazleen artean asko izan dira bertsoz idazten saiatu direnak, batez ere XX. mendearen lehen erdira arte. Zergatik ote?

•Alde batetik, literatura idatziak ahozkoarekiko lotura nabarmena duelako eta, bestetik, Herria kantu eta bertso munduan murgilduta bizi delako hartzen dute idazleek hitz neurtu edo bertsoen bidea.

•Politikaren eragina handia izan da euskal batasunaren kontzientzia hartzeko. Noiz ikusten da hori batez ere?

• XVIII eta XIX. mendeetan Euskal Herriaren batasun kontzientziak inoiz baino indar handiagoa hartzen du kanpotik datozkion erasoen aurrean.

• Frantziako Iraultza, foruen galera…• Lore Jokoak Hegoaldean ere

antolatzearekin, batasun kontzientzia areagotu zen Euskal Herrian: “Zazpiak bat”.

•Zein dira gairik erabilienak XIX. mendeko olerkari eta bertsolarien artean?

Bertso eta olerkiak gaien Bertso eta olerkiak gaien araberaarabera

• Kristau heziketarako bertsoak idatzi zituztenak: Etxepare, Etxeberi Ziburukoa, Gazteluzar, harizmendi…

• Bertso profanoak idatzi zituztenak (maitasuna, euskara, EH…): Etxepare, Oihenart…

• Alegiak edo fabulak: J.A. Mogel, Bizenta Mogel…

•Zer dakizu Antoine D’Abbadie eta Lore Jokoez?

•Zer da “Irurac bat”?

• “Peñafloridako konteak” R.S.B.A.P. elkartea sortu zuen, 1764an.

• Euskal Herria herri aurreratuaren mailan jartzea zuen helburu.

• Hegoaldeko hiru probintzietan egiten zuen lan elkarte horrek eta hortik hartu zuen “IRURAC BAT” izena.

XVIII. mendean XVIII. mendean “IRURAC BAT”:“IRURAC BAT”:

•Zer da “Zazpiak bat”?

Zazpiak batZazpiak bat• “Zazpiak bat”:

• 1894tik aurrera “Zazpiak bat” ikurraren babesean ospatzen dira Euskal jaiak.

• Hizkuntza bat, kultura bat, herri bat:

ZAPIAK BAT.

•Nolakoak dira Bilintxek idatzitako olerkiak gai aldetik?

•Sentimenduak adierazteko trebezia berezia zuenez, Bilintxen olerkietan maitasuna da gairik erabiliena).

•Zein da Iparragirreren lanik ospetsuena?

•Gernikako Arbola

jakintza

ikastola

Maite Goñi