Biologia

BIOLOGIA BIOLOGIA A ZACHOWANIEA ZACHOWANIE

przygotowała: Paula PILARSKA

Na podstawie: 1. PSYCHOLOGIA I ŻYCIE, Zimbardo Philip, Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009 2. PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA Lepiej, więcej, przystępniej, Rathus Spencer, Wydawca:

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2004

STRUKTURY I PROCESY O CHARAKTERZE

BIOLOGICZNYM, FIZJOLOGICZNYM

O różnych procesach wnioskujemy

na podstawie obserwacji zachowania

(emocje, procesy poznawcze)

NATURA CZY ŚRODOWISKO?

Co przekazujemy z pokolenia na pokolenie?

Biopsychologowie analizują związki procesów

psychicznych ze strukturami i procesami

biologicznymi na kilku różnych płaszczyznach:

• Neurony - podstawowy budulec układu nerwowego. Nasze ciało

zawiera miliardy tych komórek.

• Układ nerwowy - kombinacje neuronów tworzą układ nerwowy.

Układ ten zawiera różne elementy odpowiedzialne za ruchy mięśni,

spostrzeganie, automatyczne funkcje w rodzaju oddychania czy

wydzielania hormonów oraz za procesy psychiczne, takie jak

myślenie i uczucia.

Biopsychologowie analizują związki procesów

psychicznych ze strukturami i procesami

biologicznymi na kilku różnych płaszczyznach (c.d.):

• Kora mózgowa - jest dużą, silnie pofałdowaną masą zamkniętą w

naszej czaszce. U ludzi szczególnie dobrze wykształcona.

• Układ hormonalny - dzięki wydzielaniu hormonów reguluje wiele

funkcji - od wzrostu ciała w dzieciństwie do wytwarzania mleka

przez organizm kobiety karmiącej piersią.

• Dziedziczność - w każdej komórce naszego ciała znajduje się

około 100000 genów. Decydują one o tym, jakiego rodzaju

stworzeniem jesteśmy, począwszy od koloru włosów i temperatury

ciała, a skończywszy na fakcie, ze mamy ręce i nogi.

Budowa Budowa

NEURONUNEURONU

Przewodzenie jednokierunkowe

NEURONYNEURONY

• Rodzimy się wyposażeni w 100 miliardów

komórek nerwowych

• Komunikują się ze sobą za pomocą substancji

chemicznych – NEUROPRZEKAŹNIKÓW –

wydzielanych do innych neuronów, mięśni,

gruczołów.

• Przekazywanie informacji odbywa się za

pomocą impulsów nerwowych

NEURONY c.d.NEURONY c.d.

• Są różnej wielkości

• Proces MIELINIZACJI – element procesu

dojrzewania

• Stwardnienie rozsiane – zamiast osłonki

mielinowej twarda substancja. Upośledza to

przewodzenie impulsów – zaburza kontrolę

mięśni

• Impuls nerwowy – 3 (w niezmielinizowanych) do

400 km/h Potencjał neuronu

Przekaźnictwo Przekaźnictwo

synaptycznesynaptyczne

Kolbka synaptyczna

Działanie neuroprzekaźnikówDziałanie neuroprzekaźników

• Pobudzanie innych neuronów – czyli wywołanie ich

wyładowań

• Hamowanie działania neuronów – czyli zapobieganie

ich wyładowaniom

• Neuroprzekaźniki biorą udział w różnych procesach –

od skurczu mięśni do reakcji emocjonalnych

• Nadmiar lub niedobór neuroprzekaźników powiązany

jest z różnymi chorobami psychicznymi

NeuroprzekaźnikiNeuroprzekaźnikiNEUROPRZEKAŹNIKNEUROPRZEKAŹNIK DZIAŁANIEDZIAŁANIE FUNKCJEFUNKCJE UWAGIUWAGI

ACETYLOCHOLINA (ACh)

ogólnie pobudzające

Kontroluje skurcze mięśni i zapamiętywanie.

Niedobór wiąże się z paraliżem i chorobą Alzheimera

DOPAMINA hamujące Bierze udział w regulowaniu dowolnych czynności rucho-wych, uczenia się i pamięci oraz reakcji emocjonalnych

Niedobory prowadzą do choroby Parkinsona. Nadmierne zużycie jest wiązane ze schizofrenią

NORADRENALINA pobudzające Działa jako neuroprzekaźnik i jako hormon przyspiesza procesy somatyczne i jest odpowiedzialna za pobu-dzenie, uczenie się i pamięć oraz jedzenie

Nierównowaga wiąże się z zaburzeniami afektywnymi

SEROTONINA hamujące Uczestniczy w regulowaniu pobudzenia emocjonalnego, nastroju, snu oraz jedzenia

Niedobory wiązane są z depresją, agresją, zaburzeniami odżywiania i bezsennością

ENDORFINY

(endogenna morfina)

hamujące Hamuje odczuwanie bólu Może zwiększać zaufanie do siebie i wiązać się z podwyższeniem nastroju

• Dlaczego psychologów interesują

takie biologiczne zagadnienia jak:

działanie układu nerwowego,

hormonalnego i dziedziczenie?

• Czy ludzki mózg jest większy od

mózgów zwierzęcych?

Nerw – wiązka aksonów i dendrytów

Układ nerwowy:

• mózg

• rdzeń kręgowy

• nerwy łączące mózg i rdzeń kręgowy

z receptorami w narządach zmysłów oraz

efektorami w mięśniach i gruczołach

UKŁAD NERWOWY

OBWODOWY UKŁAD

NERWOWY:

• UKŁAD SOMATYCZNY

(neurony czuciowe – wstępujące,

i ruchowe – zstępujące; kontrola

dowolnych ruchów ciała)

• UKŁAD AUTONOMICZNY:

– Układ współczulny

– Układ przywspółczulny

OŚRODKOWY UKŁAD

NERWOWY

• MÓZGOWIE

• RDZEŃ KRĘGOWY

(odruchy rdzeniowe)

UKŁAD AUTONOMICZNY

Układ przywspółczulny

- Najbardziej aktywny w procesach

odnawiania zasobów

energetycznych (jedzenie)

- zwęża źrenicę

- zwęża oskrzela (spowolnienie

oddychania)

- spowalnia akcję serca

- pobudza działanie układu

trawiennego

Układ współczulny

- Najbardziej aktywny w procesach

zużywania energetycznych

zasobów organizmu (reakcja

walki/ucieczki)

- rozszerza źrenice

- rozszerza oskrzela

(przyspieszone oddychanie)

- przyspiesza akcję serca

- hamuje działanie układu

trawiennego

• Dlaczego układ współczulny w momencie

reakcji walki / ucieczki hamuje działanie

układu trawiennego?

• Czy zdarzyło Ci się kiedykolwiek

wymiotować z powodu lęku lub strachu?

Jakie procesy biologiczne są

odpowiedzialne za to, że stany lękowe

mogą powodować zaburzenia trawienia?

BUDOWA MÓZGUBUDOWA MÓZGU

PÓŁKULE MÓZGUPÓŁKULE MÓZGU

• Przekonanie, że każda z półkul odpowiedzialna

jest za odmienne funkcje:

– osoby, u których dominuje półkula lewa, powinny być

racjonalne i kierować się regułami logicznymi,

– a te z dominacja półkuli prawej winny się cechować

intuicją, twórczością i uczuciowością.


• Badania wskazują, ze u osób prawo-ręcznych półkula

lewa jest silniej zaangażowana w intelektualne czynności

wymagające analizy logicznej i zdolności do

rozwiązywania problemów

• Natomiast półkula nie dominująca (zwykle prawa) jest

sprawniejsza w funkcjach przestrzennych (układaniu

puzzli), rozpoznawaniu twarzy, rozróżnianiu kolorów,

reakcjach estetycznych i emocjonalnych, rozumieniu

przenośni i twórczym myśleniu matematycznym.


• Funkcje obu półkul częściowo się pokrywają

i zwykle obie półkule reagują równocześnie,

gdy skupiamy na czymś uwagę.

• Tę współpracę półkul zapewnia spoidło

wielkie - wiązka 200 milionów aksonów

łączących obie części mózgu

RĘCZNOŚĆRĘCZNOŚĆ

• Co mają ze sobą wspólnego Michał Anioł, Leonardo da Vinci, Pablo Picasso?

• ktoś „ma dwie lewe ręce"

• ktoś coś „wziął na lewo„

• około 8-10% ludzi jest leworęczna

• leworęczność jest powszechniejsza wśród chłopców niż dziewcząt


• leworęczność, wiąże się z trudnosciami

w uczeniu się (dysleksja) i problemami

zdrowotnymi (migreny i uczulenia)

• leworęczne osoby mają dwukrotnie wiekszą

szansę zostać wybitnymi artystami, muzykami

czy matematykami


• ręczność uwarunkowana jest genetycznie

• gdy rodzice są praworęczni, to szanse dziecka na

leworęczność są jak 1 do 50

• gdy jedno z rodziców jest leworęczne, szanse

wynoszą 1 do 6

• gdy leworęczni są oboje to 1 do 2

• ręczność kształtuje się bardzo wcześnie; badania z

uzyciem ultrasonografii wykazują, że 95% płodów ssie

prawy, a nie lewy kciuk

• Kiedy słuchasz wykładu, w twoim mózgu

następują wyładowania neuronów gdzie

znajdują się neurony, których wyładowanie

umożliwia Ci słyszenie słów nauczycielki?

• Czy uważasz się za osobę raczej

lewopółkulową, czy raczej

prawopółkulową?

Wyjaśnij dlaczego.

Płeć mózgu?Płeć mózgu?

DZIEDZICZENIEDZIEDZICZENIE

Dziedziczność

• jest podstawą przekazywania cech fizycznych,

takich jak wzrost, kolor włosów i oczu.

• umożliwia zachowania, jak i je ogranicza.

• Gałąź biologii zajmująca się dziedzicznością

została nazwana genetyką.

• Genetyka zachowania koncentruje się na

przekazywaniu struktur i cech leżących

u podstaw zachowania.

Dziedziczność

współwyznacza prawie wszystkie ludzkie

cechy i zachowania.

Np.: towarzyskość, nieśmiałość, skłonność do

dominacji i agresywność, skłonność do

zachowań przywódczych i poszukiwania

stymulacji, skuteczność w roli rodzica czy

terapeuty, a nawet zainteresowanie rzemiosłem i

sztuką.

Dziedziczność

Wpływy genetyczne mają tez swój udział

w powstawaniu większości zaburzeń, miedzy

innymi leku i depresji, schizofrenii, psychozy

dwubiegunowej, alkoholizmu, a nawet w

przejawianiu skłonności do zachowań

przestępczych.

• Większość wzorców ludzkiego zachowania pozostaje

także pod silnym wpływem doświadczeń życiowych.

• Według Darwina w przyrodzie toczy się walka o byt,

w której różne gatunki i osobniki współzawodniczą ze

sobą o to samo terytorium i te same zasoby. Cechy

adaptacyjne są przekazywane następnym pokoleniom

częściej niż pozostałe cechy.

Karol Darwin (12.02.1809 – 19.04.1882)

Geny i chromosomyGeny i chromosomy• Podstawową jednostką dziedziczenia jest gen. Geny stanowią

materiał biochemiczny regulujący rozwijanie się poszczególnych

cech organizmu (grupa krwi, inteligencja).

• W każdej komórce naszego organizmu znajduje się 100 000 genów.

• Geny są segmentami chromosomów, z których każdy zawiera

ponad 1000 genów. Każda komórka organizmu zawiera 46

chromosomów. Chromosomy są dużymi, złożonymi cząsteczkami

kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA).

• Sekwencja par genów stanowi kod genetyczny, który decyduje

o tym, ze u rozwijającego się organizmu pojawiają się ręce lub

skrzydła, skóra bądź łuski i tak dalej.

Ludzkie zachowanie jest Ludzkie zachowanie jest

rezultatem zarówno wpływów rezultatem zarówno wpływów

dziedzicznych, jak i środowiskowych.dziedzicznych, jak i środowiskowych.

• Badania osób spokrewnionych.

Wyobraź sobie świat, w którym każdy

człowiek miałby „bliźniaka

jednojajowego" zamrożonego

w postaci embrionu albo nawet kilka

takich „bliźniąt".

Czy gdyby dziecko zginęło, na przykład

w wypadku drogowym, rodzice zastępowaliby je

istotą, która rozwinęłaby się z zamrożonego

embrionu? I czy rzeczywiście mogłoby ono

zastąpić zmarłe dziecko?

Czy niektóre z embrionów byłyby

„hodowane" po to, aby dostarczyć „części

zamiennych" swoim chorym „bliźniakom"?

Czy gdyby odkryto ludzi tak

utalentowanych, jak Albert Einstein,

Wolfgang Amadeusz Mozart czy Jim

Morrison, to społeczeństwo domagałoby

się wyhodowania dziesiątek ich bliźniąt?

Czy, z drugiej strony, społeczeństwo

przeciwdziałałoby rozwijaniu się niektórych

embrionów, jeżeli ich dojrzały „brat" lub

„siostra" okazaliby się przestępcami lub

osobami dotkniętymi jakąś chorobą

genetyczną?

Czy rodzice traktowaliby zamrożone

embriony stanowiące „bliźniaki" ich dzieci

jako lokatę złożoną w banku embrionów?

Czy fotografowaliby swoje dzieci,

mierzyliby Ich inteligencje i inne cechy

osobowości, aby moc dać do gazety

ogłoszenie: „Sprzedam bliźniaczy embrion

tego oto doskonałego dziecka"?

Co by się stało ze społeczeństwami

ceniącymi sobie świetnych żołnierzy? Albo

ceniących robotników? Albo ze

społeczeństwami, które bardziej niż

dziewczynki ceniłyby chłopców, lub na

odwrót?

DZIĘKUJĘ DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!ZA UWAGĘ!

Education

Biologia