HAZIRLADI :MAHMUDOVA ÜLVİYYƏ

MEŞƏLƏRİ VƏ ƏTRAF MÜHİTİ QORUYAQ

DOĞMA TƏBİƏTİMİZ.Təbiət gözəldir ağaclarıyla,

Min bir meyvəsiylə,çiçəkləriylə,

Nə gözəl mənzərə,nə gözəl hava

Bunların hamısı təbiətdədir.

Bizlərdən hamımız əl-ələ verək,

Tbiəti qoruyaq,təbiəti sevək,

Qoymayaq təbiətə bir xətər gəlsin

Onlara bizləri nümunə edək.

Təbiət bizim üçün ən gözəl həyat,

Ən gözəl xoşbəxtlik,ən gözəl səfa,

Lakin bunları bilməyənlər var

Gəlin onlara da bunları deyək.

meşələr yer kürəsində necə paylanib?

Meşələr yer kürəsində qeyri –bərabər zolaqlar

şəklində- Şımal və Cənub meşə qurşaqlqrına bölünüb. Şimal qurşağında iynəyarpaqlı ağac növləri, cənub zolağşnda isə enliyarpaqlı ağaclar yayılıb.Meşə ehtiyatına ğörə öndə duran ölkələr Rusiya, Kanada,Braziliya , ABŞ-dır.

Ekoloji tarazlığı əncox(80%)pozan ölkələr: ABŞ,Almaniya, İtaliya, Kanada,Yaponiya, İngiltərə

Meşə ehtiyatına görə kasıb ölkələrSəudiyyə Ərəbistanı, Liviya,B.Ə.Ə və s-dir.

Meşələrin nə əhəmiyyəti var?

Ağaclardan500 adda məhsul alındığını öyrəndik.Taxta,tir,şalban,karandaş,kaucuk ,qatran,yapışqan,yağ,kağız,sellüloz,Kimyəvipereparatlar. Bəs meşələr bu qədər əhəmiyyət-lidirsə hansı səbəblərdən onlar məhv olur?Əkinlər,otlaqların artırılması(Yeriyən səhralar) Turşulu yağışlar Oduncaq kimi istifadəsi

Tənəffüs üçün O2 verir

Torpağın üst küləkdən və qurumadan qoruyur

Iqlimi tənzimləyir

Bütün canlılara qida verir

Insana qida verir

Tikinti materialı alınır

Parça və kağız alınır

BİTKİLƏRMusiqi alətləri, mebel alınır

Yaşayış yerləri yaşıllaşdırılır.

Dərman alınır

Məşhur amerika alimi V.Separd hələ kecən əsrin əvvəlində demişdi:Dünya sivilizasiyasına 2 böyük hadisə bədbəxtlik ğətirəcək,biri dağıdıcı müharibələr digəri isə səhralaşmadır.Son 100 ildə planetdə mövcud olmuş meşələrin 40 %-ni itirmişik.Bu rəqəm yeni salınan meşələrdən10 dəfə coxdur.Meşələrin qırılması ,ərazidə sürətlə landşaftın dəyişməsinə səbəb olur.Bu ən cox Afrikada müşahidə edilir.Hər il 100 min ha.ərazi səhraya cevrilir.Səbəbini aradıq.Otlaqlardan ekstensiv istifadə, bitkilərin qırılaraq öz yerini əkinlərə verməsi yağıntının azlığı.

Səhralaşma

Turşulu yağışlar –yağışlarda meşələri məhv edirmi?Öyrəndik ki,”Turşulu yağışlar”termini ilk dəfə A.Smıt tərəfindən 100 il öncə işlədilib.XX

əsrdə texnogen mənşəli kükürdün kondensasiya məhsuluna cevrilməsindənyaranır.Son illər Qərbi Avropa və ABŞ-Da bu səbəbdən 30 mln ha meşə məhv olub.XXəsrdə kükürd oksidinin artımı aşağıdakı kimi olmuşsur.

Energetika

Avtomobil

nəqliyyatı

Qara metallurgiya

Tikinti materialları

istehsalı

Əlvan metallurgiya

Neftayırma

Kimya

Atmosfer tullantılarının

mənbələri Miqdarı-%-lə

Energetika 30%

Avtomobil nəqliyyatı 23%

Qara metallurgiya 16%

Tikinti materialları

istehsalı 12%

Əlvan metallurgiya 8%

Neftayırma 7%

Kimya 4%

İllər Mln.t İllər Mln.t

1900 30,65 1950 81,68

1910 46.51 1960 161

1920 55,31 1970 196

1930 59,33 1980 250

1940 72,98 2000 333

Bizi hansı meşələr əhatə edir ?Azərbaycan ərazisinin 11%-niyəni,1213,7min ha –nı meşələr tutur.Tariximənbələrə müraciət edərək XIX əsrdə burəqəmin 35% olduğunu öyrəndik.Azərbaycan meşələri əsasən enliyarpaqlıcinslərdən ibarətdir.İynəyarpaqlıağaclardan əsasən ardıcın növləri genişyayılıb.Meşələrimizin əsas tərkib hissəsini 3cins təşkil edir.Təəssüflə qeyd etməliyik,261 min ha meşə sahəsi Ermənistantərəfindən işğal edilib.Mənfur niyyətli

ermənilər Qarabağ torpağının nadir bitkinövlərini hətta Şuşanın Xarıbülbül gülünübelə özlərininki kimi təqdim etmişlər,

Böyük

Qafqaz

Kicik

Qafqaz

Kür-Araz Naxcıva

n

48,8% 14,5% 2,5% 0,5%

Palıd 23,40%

Fısdıq 23,40%

Vələs 26,04%

Digərləri 18,88%

Meşələrimizdə vacib yer tutan palıd ağaclarının əhəmiyyətini öyrənməyə çalışdıq.Öyrəndik ki,ölkəmizdə 12 növü var,3növü beçərilir.Gəmiqayırma,vaqon ,faner,mebel,cəllək istehsalında işlədilir.Qoza-sından qəhvə surroqatı,heyvanlar ücün yem bitkisi ki-mi həmcininqaqbığından tanin və tankalbin kimi dərmanlar istehsal edilir.Mədə-bağırsaq xəstəliklərindədezinfeksiya edici dərman kimi ishala və dezinteriyayaqarşı işlədilir.

Canlılara mənfi təsir edən antropogenamillər və onların nəticəsi

Təsir edən amillər

Neft tullantıları

Radioaktiv maddələr

Nət

icə

Canlılarda dəyişiklik və

onların məhvolma təhlükəsi

Kimyəvi tullantılar

Məişət tullantıları

Qlobal istiləşmə

İstixana effekləri

Səhralaşma

Meşələrin qırılması Torpaq resurslarının səmərəli istifadə edilməməsi

Biosferin çirklənməsi

Dünya okeanından düzgün istifadə olunmama

• Əkinçilik yandırılma- səhralaşma

suvarılma- şoranlaşma

qeyri-düzgün istifadəsi-erroziya

• Ev heyvanlarını artırılması otlaqların bərpasının ləngiməsi, səhralaşma

• Elm- texnika inkişaf

eledikcə təsir güclənir

Torpaq

• Erroziya- yarğan- məhsuldar ərazilər azalır

Faydalı qazıntı çıxaılması – çirklənmə

Mal qaranın otarılması

Külək

Su

Külək eroziyası

Ekstensivəkinçilik

Su eroziyası

Faydalı qazıntıların çıxarılması

Havanın çirklənməsi

Şəhər ərazilərində daha çox

Zəhərli qazların konsentrasiyası çoxalır

+ su buxarı turşu yağışları

torpaq kefiyyətsizləşir

məhsuldarlıq aşağı düşür

Sənaye müəssisələrindən atılan zəhərli qazlar

Atmosferi çirkləndirən mənbələr

Çirkab sularının

axıdılması

Neft

daşınmaları

Hidrosferi çirkləndirən mənbələr

Məişət

tullantıları

Hidrosferi çirkləndirən mənbələr

Şirin su hövzələri• Gübrələr, pestisidlər – su kanalları ilə axıb

hövəzləri çirkləndirir

• Müəssisələrin axıtdığı isti sular – oksigenin suda həll olmasının çətinləşdirir

• Su yararsızlaşır

• Su hövzələrinin çirklənməsinin səbəbləri və nəticələri nələrdir?

Çayların və dənizlərin çirklənməsi nəinki su canlılarının ,həm də

insanların həyatı üçün bir təhlükədir.

Yanma zamanı əmələ gələn qazlar(S, N,C, feron)

• Xlorofilin parçalanması• Tozcuqların az inkişaf etməsi• Yarpaqların tökülməsi• Turşu yağışları• Binaların dağılması

• “istixana effekti”-• istilik əks olunmur-• iqlim dəyişir

Atom elektrik stansiyalarından atılan zəhərli qazlar

Atmosferi çirkləndirən mənbələr

Radioaktiv çirklənmə

• Nüvə silahları• Atom elektrik stansiyaları• Faydalı qazıntıların çıxarılması• Radioaktiv maddələr təbiətə dağılır, canlıya keçib

hüceyrələri məhv edir• Qida ilə orqanizmə düşür• Sümük iliyində toplanır• Xərçəng xəstəliyi əmələ gətirir• “Nüvə qışı” – partlayış zamanı yarana radioaktiv toz

dumanı günəşin qarşısını tutur,uzun müddətli soyuqlaşma başlayır

Radioaktiv şüalanma canlıların orqanizmində ağır xəstəliklər,qeyri-adi dəyişikliklər əmələ gətirir.Belə

qeyri-adi canlıları MUTANT adlandırırlar.

Meşələrin qırılması

Meşə yanğınları

Atmosferi çirkləndirən mənbələr

Avtomobillərdən buraxılan zəhərli tüstülər

Atmosferi çirkləndirən mənbələr

Azərbaycanda

• Neft – radionukleotidlərin artmasına səbəb olur

• Bütün neft çixarma proseslərində istifadə olunan ərazilər çirklənir

GORANBOY

GƏNCƏ ALÜMİNİUM ZAVODUNUN ŞLAM

ŞLAM TƏPƏSİNİN ÇİRKLƏNDİRDİYİ SAHƏLƏRİ

ALÜMİNİUM ZAVODU VƏ ŞLAM TƏPƏSİNƏ

MEŞƏLƏRİ QORUYAQ