Biznesi Ndërkombëtar - Dr. Petrit Gashi (Sllajdet e ligjëratave)

Biznesi ndërkombëtar dhe globalizimi

Fakulteti Ekonomik, UP Biznes Ndërkombëtar

Përmbajtja e prezentimit

} Biznesi ndërkombëtar: }  Cili është objekti i studimit të biznesit ndërkombëtar?

}  Pse angazhohen firmat në biznesin ndërkombëtar?

}  Cilët janë faktorët e rritjes së biznesit ndërkombëtar sot? }  Cilat janë mënyrat e angazhimit në biznesin ndërkombëtar?

} Globalizimi: }  Koncepte kyçe; }  Institucionet globale;

}  Faktorët nxitës të globalizimit;

}  Argumentet për dhe kundër globalizimit.

2

Objekti i biznesit ndërkombëtar

} Krijimi i tregut global apo globalizimi; } Rrethina (politike, ekonomike, sociale, kultura); } Mënyrat e depërtimit në treg; } Çështjet tjera brenda firmës;

3

Përse në biznesin ndërkombëtar?

} Të zgjerojnë shitjet apo tregun; } Të gjejnë burime (kapital dhe teknologji); } Të diversifikojnë burimet për shitje dhe

furnizime;

4

Faktorët dhe mënyrat e angazhimit në BN

}  Faktorët: }  Zhvillimi teknologjik; }  Liberalizimi i tregut botëror;

}  Zhvillimi i institucioneve për të mbështetur dhe lehtësuar tregtinë ndërkombëtare;

}  Rritja e konkurencës globale.

} Mënyrat: }  Eksporti, nën-kontraktuesit, investimet, licencimi,

franshiza, aleancat strategjike, etj.

5

Globalizimi } Globalizimi i referohet tendencave drejt

një ekonomie globale më të integruar dhe të ndërvarur; § …ekonomitë botërore po lëvizin nga sistemet

relativisht të izoluara nga kufizimiet/barrierat në tregti dhe investime, pastaj nga distanca, zonat kohore, gjuha, si dhe dallimet në sistemin ligjor e kulturat … në ekonomi të hapura ku barrierat në tregti dhe investime po zvoglohen; distanca po zvoglohet si rezultat i zhvillimeve në teknologji; kultura po njësohet; dhe ekonomitë nacionale janë duke u shkrirë në ekonomi të ndërvarura dhe integruara, duke krijuar kështu një sistem unik global.

6

Globalizimi (vazh.) }  Globalizimi i tregjeve → bashkimi dhe unifikimi i tregjeve

nacionale historikisht të ndryshme në një treg të madh global; §  Dallimet prezente, edhe pse tendencat drejt unifikimit janë evidente,

si në shije të konsumatorëve, kanaleve të distribuimit, sistemin e vlerave (kulturat e ndryshme), sistemet në të cilat operojnë bizneset, e veçanërisht sistemin ligjor.

}  Globalizimi i prodhimit → zhvendosja e prodhimit në lokacione me kosto më të ulët dhe kualitet më të lartë të faktorëve të prodhimit; §  Synim gjithashtu edhe zgjerimi i tregut.

§  (Shih ilustrimin në vijim)

7

8

Institucionet globale § Marëveshja e Përgjithshme mbi Tarifat dhe

Tregtinë (GATT); nga 1994 Organizata Botërore e Tregtisë (WTO) §  Funksioni: mbikqyrja e sistemit botëror të tregtisë;

}  Objektivë: ulja e barrierave për tregti dhe investime. § Fondi Monetar Ndërkombëtar (IMF) §  Funksioni: mbajtja në vijë e sitemit monetar

ndërkombëtar. }  Huadhënës i fundit për qeveritë në telashe (lender of

last resort).

9

Institucionet globale (vazh.) § Banka Botërore (WB) §  Funksioni: zhvillimi ekonomik

}  Huadhënie për projektet në infrastrukturë. § Kombet e Bashkuara (UN) §  Sigurimi i paqës përmes bashkëpunimit ndërkombëtar si

dhe sigurisë kolektive.

10

Faktorët nxitës të globalizimit 1.  Zvoglimi i barrierave në qarkullimin e lirë

të mallrave, shërbimeve dhe kapitalit; §  GATT/WTO: 8 runde negociatash

2.  Ndryshimet teknologjike, sidomos në teknologji komunikimi, përpunim informatash, dhe teknologji transporti;

11

Debati mbi globalizimin }  Globalizimi dhe vendet e punës: §  Kundër: ↓ i barrierave në tregti/investime shkakton ↓ e

vendeve të punës në sektorin prodhues në vendet e avancuara; §  ↓ i barrierave në tregti/investime u mundëson kompanive të

zhvendosin aktivitetet në vende me kosto më të ulët); ¨  Këto kompani ‘eksportojnë vende pune’, duke rritur

papunësinë dhe ulur standardin jetësor.

§  Për: Tregtia e lirë (liberalizimi i tregtisë) do t’u mundësojë shteteve të specializohen në prodhimin produkteve dhe shërbimeve në të cilat kanë përparësi krahasuese; §  Kjo do të ndikoj në zhvillim ekonomik, dhe si rrjedhojë edhe në

rritjen e punësimit.

12

Debati mbi globalizimin (vazh.) }  Globalizimi – politikat e punës – ambienti; §  Kundër: Zhvendosja e aktivitetit bëhet me qëllim të

shfrytëzimit të zbrazëtive në legjislacionin e punës dhe ambientin; §  Aplikimi i standardeve strikte të punës dhe ruajtja a ambientit rrit koston

e firmës.

§  Për: mbrojtja e punëtorëve dhe ambientit është në raport të drejtë me zhvillimin ekonomik të një vendi → Meqenëse tregtia e lirë ndikon pozitivisht në rritjen ekonomike të një

vendi → Zhvillimi ekonomik i një vendi do të ndikonte në zbatimin e rregullave

më strikte në vendin e punës dhe mbrojtjen e ambientit → Andaj, përfundimisht, tregtia e lirë ndikon në mbrojtje më të madhe të

punëtorëve si dhe ndotje më të vogël të ambientit.

13

Debati mbi globalizimin (vazh.) }  Humbja e sovranitetit të vendit: §  Kundër: fuqia e qeverive nacionale po bie vazhdimisht dhe një

pjesë të kompetencave të tyre po transferohen të organizatat supranacionale.

§  Për: këto institucione janë të krijuara për realizimin e interesave kolektive (pra, të anëtarëve të tyre); §  Fuqia e tyre është e limituar nga ajo çfarë pajtohen vet qeveritë

nacionale të vendeve. → si rezultat, fuqia qëndrore mbetet me qeveritë nacionale e jo me

organizatat supranacionale.

14

Hyrje

� Teoritë e tregtisë ndërkombëtare: �  Adam Smith: Teoria e Përparësive Absolute; �  David Ricardo: Teoria e Përparësive Krahasuese; �  Teoria Heckscher-Ohlin; �  Teoria e bazuar në Ciklin Jetësor të Produktit; �  Teoria e Re e Tregtisë; �  Michael Porter: Teoria e Përparësive Konkuruese

Nacionale

�  Teoritë e investimeve direkte

Teoria e Përparësive Absolute [1]

�  Adam Smith (Wealth of Nations, 1776): �  Një vend ka përparësi absolute në prodhimin e një

produkti kur është më efiçient se çdo vend tjetër i cili e prodhon të njëjtin produkt; �  Vendi duhet të eksportojë ato produkte në të cilat ka

përparësi absolute e të importojë ato produkte në prodhimin e të cilave është më pak efiçient se vendet tjera

Shembull: SHBA UK

Gruri (thasë/orë) 6 1

Pëlhura (metra/orë) 4 5

Teoria e Përparësive Absolute [1]

�  SHBA-të përparësi absolute dhe specializohen në prodhimin e grurit;

�  UK përparësi absolute dhe specializohet në prodhimin e pëlhurës;

�  E para teori e bazuar në tregtinë e lirë; �  ‘Dora e fshehur’, e jo qeveria, përcakton atë se çfarë importohet dhe

eksportohet;

�  Kjo teori nuk tregon se çfarë do të ndodhë me vendin i cili ka përparësi absolute në prodhimin e të gjitha produkteve; �  Ky vend nuk do të përfitonte nga tregtia e jashtme; �  Teoria e Përparësive Komparative e Rikardos dhe ajo Heckscher-Ohlin janë

në të njëjtën vijë me Smithin dhe sqarojnë dilemen e shtruar më parë;

Teoria e Përparësive Krahasuese [TPK]

�  Rikardo (Principles of Political Economy, 1817): �  …një vend duhet të specializohet në prodhimin e atyre

produkteve të cilat i prodhon me efiçiencën më të madhe dhe të importojë ato produkte në prodhimin e të cilave është më pak efiçient edhe nëse kjo do të thotë të blejë të mira nga vendet tjera të cilat do të mund t’i prodhonte vet në mënyrë me efiçente në krahasim me to.

�  … përparësitë krahasuese arrihen bazuar në differencat në nivelin e produktivitetit;

�  Bazohet në logjikën e tregut të lirë;

•  Shembull:

•  Bazuar në tabelë, Kina ka përparësi absolute në të dyja produktet;

–  Kina mund të prodhojnë në mënyrë më efiçiente të dyja produktet se Japonia;

•  Në këtë rast, a ka ndonjë arsye që këto vende të këmbejnë me njëra tjetrën?

Smithi: NUK KA DHËNË PËRGJIGJJE

Rikardo: PO

Kina Japonia Thasë orizi 50 14 DVD 10 7

TPK 1

�  Logjikimi i Rikardos:

�  Së pari, secili vend duhet të vendosë se si do t’i alokoj burimet e veta të kufizuara;

�  Nëse Kina i zhvendos në tërësi burimet në prodhimin e DVD-ve, ajo do të jetë në gjendje të prodhojë 10 DVD mirëpo do t’i duhet të heq dorë nga prodhimi i grurit;

�  Një mënyrë për t’ia lehtësuar Kinës vendimin e alokimit të burimeve, është nëse llogarisim shpenzimet për një DVD;

�  Krahasimisht, nga çfarë sasie e grurit Kina duhet të heq dorë për të prodhuar një DVD?

TPK 2

�  Shpenzimet për njësi të prodhimit të DVD-ve në Kinë: Thasë orizi

DVD=

5010

= 5

•  Pra, për çdo DVD që e prodhon Kina, ajo mund t’i ketë prodhuar 5 thasë oriz; –  Çdo DVD e prodhuar i kushton Kinës 5 thasë oriz;

•  Shpenzimet për njësi të DVD-ve në Japoni: Thasë orizi

DVD=

147= 2

•  Për çdo DVD të prodhuar, Japonia heq dorë nga 2 thasë oriz.

TPK 3

� DVD-të kushtojnë më tepër në Kinë, bazuar në atë se sa duhet të sakrifikojnë oriz, se sa që kushton në Japoni; � Me fjalë të tjera, është më pak e

kushtueshme për të prodhuar DVD-të në Japoni, andaj Kina duhet të prodhoj oriz.

TPK 4

Heckscher-Ohlin (1919 & 1933)

� … përparësitë krahasuese të një vendi varen nga ajo se sa ai vend është i pasur me faktorë të prodhimit (veçanërisht me burime natyrore); � Bazohet në logjikën e tregut të lirë;

� Vendi do të eksportoje produkte intenzive në ato pasuri të cilat i posedon dhe importojë ato produkte që janë intensive në faktorët të cilët nuk i posedon.

Teoritë e tjera të tregtisë ndërkombëtare [1]

� Raymond Vernon – Cikli Jetësor i Produktit (1966): �  … heret në fillim produkti prodhohet dhe

eksportohet nga vendi i cili e ka shpikur, dhe kur produkti pranohet ndërkombëtarisht, prodhimi i tij fillon edhe në vende tjera. Përfundimisht, sikur sygjerohet nga teoria, i njëjti produkt mund të importohet nga vendi ku është shpikur.

Teoritë e tjera të tregtisë ndërkombëtare [2]

� Paul Krugman – Teoria e Re e Tregtisë (1970-tat dhe 80-tat): �  Bazohet në arritjen e ekonomive të shkallës nga

firmat; �  Përmes ndikimit të ekonomive të shkallës, tregtia mund të

rrisë llojllojshmërinë e produkteve në treg dhe uljen e shpenzimeve mesatare të këtyre produkteve;

�  Modelimi i ekonomive jo-konstante të shkallës dhe konkurencës monopolistike nga Stiglitz & Dixit në 1979;

Diamanti i Porter-it si sistem

STRATEGJIA E FIRMËS,

STRUKTURA & KONKURENCA

KUSHTET E KËRKESËS

PASURITË NË KAPITAL DHE

FAKTORIN NJERI

INDUSTRITË E LIDHURA DHE

ATO PËRKRAHËSE

Nodhitë e rastit

Qeveria

Teoritë e investimeve direkte 1

�  Teoria e investimeve të është në natyrë eklektike; �  Paradigma e Dunning;

�  Paradigma eklektike e Dunningut sheh zgjerimin e firmave jashtë përmes investimeve në funksion të: 1.  Gjetjes së burimeve të reja të fitimit dhe të mundësive të reja;

�  Gjetjes së burimeve natyrore;

�  Gjetjes së përparësive specifike që i ofrojnë lokacionet e caktuara (psh. kosto e ulët e fuqisë punëtore);

�  Gjetjes së dijeve të reja (psh. vendosjes afër distrikteve industriale apo kllasterëve)

�  Gjetjes së sigurisë (psh. në vende me stabilitet politik); �  Gjetjes së tregjeve të reja.


�  Paradigma eklektike e Dunningut sheh zgjerimin e firmave jashtë përmes investimeve në funksion të: 2.  Shfrytësimit të mangësive në tregun e tregjet e

produkteve dhe faktorëve të prodhimit të krijuara nga qeveritë nacionale: �  Kufizimet në qasje në treg (si rrjedhojë e kufizimeve

tarifore dhe jo-tarifore);

�  Kufizimeve në mobilitetin e faktorëve të prodhimit (psh. lëvizja e punëtorëve dhe kapitalit);


�  Paradigma eklektike e Dunningut sheh zgjerimin e firmave jashtë përmes investimeve në funksion të: 3.  Internalizimit të informatave/kompetencave

fundamentale të firmës; �  Internalizimi ndodh atëherë kur firma vendos të investoj

në vendin përkatës me qëllim të mbajtjes nën kontroll të informatave/kompetencave bazike brenda firmës, që realisht janë burimi kryesor i konkurueshmërisë së firmës.

Dallimet në Kulturë dhe Biznesi Ndërkombëtar


Përmbajtja

�  Kultura: nocione

�  Kultura dhe dimensionet e saj

�  Biznesi ndërkombëtar dhe kultura

Kultura: nocione

�  Mbi 164 definime të kulturës në literaturë;

�  Të gjitha definimet i kanë elementet e përbashkëta: kultura mësohet, ndahet, the përqohet nga një gjenerate në tjetrën

�  Definicionet: 1.  Një sistem i sjelljeve të përbashkëta të një grupi, që është

karakteristike për secilin anëtarë të atij grupi. Kjo përfshin mënyrën se si grupi mendon, thotë, bën – pra zakonet, gjuhën, elementet materiale, dhe sistemin e përbashkët të qëndrimeve dhe ndjësive.

2.  Sistem i vlerave dhe normave të përbashkëta për një grup njerëzish që kur të trajtohen së bashku paraqesin një stil/mënyrë të caktuar të jetës (Hofstede & Namenwirth; Weber);

Kultura: nocione[1]

�  Vlerat – ide abstrakte mbi atë se çfarë grupi (shoqëria) mendon se është e mirë, e drejtë, dhe e dëshirueshme; �  Përfshijnë pikëpamjet e shoqërisë mbi liritë, demoracinë, të

vërtetën, sinqeritetin, lojalitetin, përgjegjësitë kolektive, gratë, seksin, martesën, etj.

�  Normat – rregulla shoqërore të cilat përcaktojnë një udhëzues të sjelljes së mirë në shoqëri. Normat përcaktojnë rregullat sociale mbi të cilat bazohen raportet midis njerëzve. �  Mbi bazën e vlerave përcaktohen dhe justifikohen normat.

�  Shoqëri – grup individësh të cilët ndajnë vlera dhe norma të përbashkëta.

Kultura në kontekst të biznesit ndërkombëtar

�  Për dy arsye është i rëndësishëm studimi i kulturave në kontekst të BN: 1.  Njohja e diferencave në kulturë dhe mënyra se si

manifestohen;

2.  Të përcaktohen ngjajshmeritë në mes të kulturave me qëllim të ndërtimit të strategjive;

�  Suksesi në tregjet jashtë është funksion i adaptibilitetit kulturor;

�  Risku kulturor është po aq me rëndësi sa risku komercial dhe politik;

�  Bizneset ndërkombëtare akuzohen për imperializëm kulturor;

Kultura dhe dimensionet e saj

�  Universialiteti i kulturës – ngjajshmëritë në mënyrën e përgjithshme të jetesës të çfarëdo grupi të njerëzve.

�  Elementet e kulturës:

Gjuha: Sjellja dhe zakonet

Verbale Elementet materiale

Jo-e folur Estetika

Religjioni Edukimi

Vlerat dhe qëndrimet Institucionet sociale

Gjuha

�  Gjuha njihet si pasqyrë e kulturës.

�  Gjuha si koncept është multidimensionale: �  Gjuha e folur: mesazhet përcillen përmes fjalëve të folura dhe

mënyrës si flitet;

�  Gjuha jo-e folur: mesazhet përcillen edhe përmes gjestikulimeve, pozicionit të trupit, kontaktit me sy, etj.

�  Gjuha në biznesin ndërkombëtar: 1.  Gjuha ndihmon në mbledhjen e informatave dhe për vlerësim

(psh. të punëtorëve);

2.  Gjuha ofron qasje në komunitetin lokal;

3.  Gjuha është faktor kyç në komunikimet e kompanisë;

Gjuha [1]

�  Fakte mbi gjuhët botërore (nga National Geographic): �  Në vitin 2007 janë folur 6,912 gjuhë të ndryshme; �  83 gjuhë (përfshirë këtu gjuhën mandarine, spanjishtën, anglishtën,

dhe gjuhën hindu) dominojnë në tërë botën me 80% të pupullsisë; �  Më tepër se gjysma e gjuhëve të botës flitet nga më pak se 1% e

popullsisë së botës; �  Më pak se 3000 vetë e flasin gjuhën Urarina në Amazon;

Halkomelem flitet nga 200 banorë në Kanadë; Tofa flitet vetëm nga 25 njerëz në Siberi;

�  Linguistët parashohin se deri në fund të shek. 21 vetëm gjysma e gjuhëve që sot fliten mund të fliten edhe atëherë;

�  Shkencëtarët vlerësojnë se që nga viti 1600, nga planeti janë zhdukur rreth 1,200 bimë dhe shtazë të njohura (që përbënë 7% të totalit).

�  Sot llogatiten 40% të gjuhëve në rrezik të zhduken si rezultat i globalizimit.

Religjioni

�  Religjioni ka ndikim në biznesin ndërkombëtar përmes reflektimit në vlerat dhe qëndrimet e një grupi karshi ndërmarrësisë, konsumit, dhe organizimit social;

�  Menaxherët në bizneset ndërkombëtare duhet të kenë parasysh jo vetëm diferencat ne mes të religjioneve, mirëpo edhe atyre brenda religjioneve;

�  (shih Barro & McCleary, 2003)

Vlerat dhe qëndrimet

�  Vlerat – ide abstrakte mbi atë se çfarë grupi (shoqëria) mendon se është e mirë, e drejtë, dhe e dëshirueshme; �  Përfshijnë pikëpamjet e shoqërisë mbi liritë, demoracinë, të

vërtetën, sinqeritetin, lojalitetin, përgjegjësitë kolektive, gratë, seksin, martesën, etj.

�  Qëndrimet janë vlerësime të bazuara mbi një set të vlerave kulturore;

�  Diferencat në vlerat kulturore ndikojnë mënyrën se si planifikimi ekzekutohet, vendimet mirren, strategjitë implementohen, dhe vlerësohet personeli.

Sjellja dhe zakonet

�  Kuptimi i sjelljeve dhe zakoneve është në veçanti i rëndësishëm në negociata;

�  Një pikë ku kërkohet pregaditje dhe sensitivitet është dhënja e dhuratave.

Elementet materiale

�  Kultura materiale lidhet drejtëpërdrejtë me mënyrën se si shoqëria e organizon jetën e saj ekonomike;

�  Kultura materiale manifestohet me qasshmërinë dhe përshtatshmërinë të infrastrukturës bazike ekonomike, sociale, financiare, dhe atë të marketingut; �  Ekonomike: transporti, energjia, telekomunikimet;

�  Sociale: banimi, shëndetësia, sistemi i edukimit;

�  Financiare dhe të marketingut ofrojnë mekanizmat lehtësues për operacionet e bizneseve ndërkombëtare;

�  Psh. bankat, kompanitë hulumtuese, etj.

Estetika

�  Ajo çfarë është e pranueshme në aspektin estetik në një kulturë, mund të jetë në tërësi e papranueshme në një kulturë tjetër.

�  Ngjyra shpesh përdoret për të identifikuar brendin, identifikimin e një karakteristike të veçantë të produktit, apo edhe diferencimin e produktit.

Edukimi

�  Edukimi, formal apo jo-formal, luan rol qenësor në transmetimin dhe këmbimin e kulturave;

�  Bizneset ndërkombëtare duhet të kenë informacione mbi kualitetin e edukimit; �  Lidhja në mes të edukimit dhe kulturës mund të identifikohet

përmes normave të analfabetizmit, regjistrimeve në edukimin sekondar, apo edhe regjistrimin në shkollimin universitar.

Institucionet sociale

�  Institucionet sociale përfshijnë mënyrat se si njerëzit lidhen me njeri-tjetrin;

�  Institucionet sociale ndikojnë në sjelljen konsumuese;

�  Stratifikimi i shoqërisë: ndarja e pupullsisë në klasa të veçanta; �  Këto shtresa përcaktohen në bazë të të ardhurave, të kaluarës

së familjes, dhe profesionit.

Kultura dhe biznesi ndërkombëtar

�  Bizneset ndërkombëtare duhet ta analizojnë kulturën në vendet ku operojnë, dhe ta kthejnë në përparësi të tyre, duke: �  Përqafuar kulturën lokale;

�  Ndërtuar relacione/raporte;

�  Punësuar staf lokal për të mësuar kulturën lokale;

�  Ndihmuar punëtorëve për të të kuptuar vet biznesin/kompaninë në të cilën punojnë, dhe specifikat e saj;

�  Përshtatjen e produkteve dhe proceseve nevojave të tregjeve lokale.

Hyrje

�  Dallimet në biznesin ndërkombëtar nga ai vendor;

�  Sistemet politike dhe ekonomike, dhe legale;

�  Dallimet në zhvillimin ekonomik;

�  Politika dhe legjislacioni;

�  Dallimet dhe implikimet e tyre në BN: përfitimet, kostot, dhe risku.

Biznesi vendor vs. ndërkombëtar

�  Dallimet në sistemin politik, ekonomik, legal, edhe në nivelin e zhvillimit ekonomik;

�  Kompleksitet më i madh në zhvillimin e biznesit ndërkombëtar nënkupton marrjen e disa vendimeve të rëndësishme:

�  Gjetjen e lokacionit të prodhimit që siguron minimizimin e kostove dhe maksimizimin e vlerës së shtuar;

�  Cilat tregje të hyjnë e cilat t’i evitojnë;

�  Të konsiderojnë aspektete etike për shfrytëzimin e zbraztirave në ligj (ambient dhe kushtet e punës – diskutuar më parë);

�  Të vendosin mbi formën e depërtimit në treg (tregti apo prodhim); etj.

Biznesi vendor vs. ndërkombëtar [1]

�  Është kritike që menaxhmenti i BN-vë të njoh zhvillimet politike në vendin amë si dhe në vendin e destinacionit;

�  T’i njohin rregullat me të cilat udhëhiqen tregtia e jashtme dhe investimet; �  Të konsiderohet edhe mundësia e intervenimit të qeverisë edhe pse kjo e

fundit mund të jetë e përkushtuar për liberalizim;

�  Biznesi realizohet në vende me valuta të ndryshme;

�  Të konsiderohen ndryshimet konstante në normat e këmbimit.

Sistemet politike

�  Sistemet politike definohen sipas dy dimensioneve : 1.  Kolektivizmi vs. individualizmi;

�  Kolektivizmi: nevojat kolektive janë mbi lirinë individuale (Platoni → Marksi); �  Format: Komunistët & social demokratët.

�  Individualizmi: orientim sipas së cilit individi duhet të jetë i lirë në synimet e tij ekonomike dhe politike (Aristoteli, Mill, Smith); �  Indvidualizmi është i ndërtuar mbi 2 premisa:

�  Sigurimi i lirive individuale dhe lirisë së shprehurit; �  Niveli më i lartë i mirëqenies sociale arrihet përmes

përmbushjes së synimeve individuale nga vetë individi e jo nga ndonjë organ kolektiv (psh. qeveria) e cila do të diktonte se çfarë është në interesin e përgjithshëm.

Sistemet politike [1]

�  Sistemet politike: 2.  Demokracia vs. totalitatizmit;

�  Demokracia: qytetarët janë të përfshirë drejtëpërdrejtë në vendimmarrje; �  Demokracia ↔ individualizmi;

�  Totalitarizmi �  Totalitarizmi: të drejtat e garanuara në demokraci janë

inekzistente; �  Format: totalitarizmi komunist; totalitarizmi teokratik (Irani

& Arabia Saudite); totalitarizmi fisnor (Zimbabve, Tanzania, Uganda); dhe, totalitarizmi djathtist (Gjermania dhe Italia e viteve 30-të dhe 40-të).

Sistemet ekonomike

�  Ekonomia e tregut;

�  Ekonomia e komanduar;

�  Ekonomitë mikse;

Zhvillimi ekonomik

�  Sistemi politik, ekonomik, dhe ai legal → zhvillimi ekonomik i një vendi; �  BN analizojnë indikatorët (shih: World Development Indicators në

www):

�  GNI (Gross National Income) – të ardhurat totale të marra nga banorët e një vendi; �  GNI nuk llogaritë koston e jetësës;

�  Andaj indikatorët llogariten sipas PPP (Purchasing Power Parity);

�  GDP (Gross Domestic Product);

�  Rritja e indikatorëve tregon nivelin e zhvillimit potencial të vendit apo rajonit.

�  Indeksi i Zhvillimit Njerëzor (Human Development Index)

Zhvillimet politike

�  Në vendin amë, BN-të i kushtojnë vemendje veçanërisht: �  Embargove dhe sanksioneve;

�  Rastet kur qeveria kufizon qarkullimin e mallërave dhe shërbimeve kryesisht për të arritur objektiva politike;

�  Kontrolleve të eksportit; �  Kontrollet e eksportit mund të jenë të lidhura me çështjet e sigurisë

kombëtare, arritjen e qëllimeve të politikës së jashtme, kur ka pak prodhim, etj.

�  Legjislacionit që përcakton sjelljen në biznesin ndërkombëtar; �  Qeveritë aplikojnë legjislaion përmes së cilit sigurohet që BN

operojnë sipas regullave të cktuara morale e etike; �  Psh. bojkoti i tregjeve që kanë histori të errët të të drejtave të njeriut;

�  Parandalimi i korrupsionit (psh. ne SHBA, Foreign Corrupt Practices Act).

Zhvillimet politike [1]

�  Në vendin e destinacionit, BN i kushtojnë vëmendje: �  Riskut politik – kualitetit, politikave, dhe stabilitetit institucional

në një vend;

�  Risku politik reflektohet në formë të:

�  Riskut mbi pronën – që kanos/rrezikon pronën mbi asete, apo edhe mund të rrezikoj fitimin, apo edhe kontrollin;

�  Risku operues – që i referohet përzierjes në punët operative të firmës;

�  Risku i transferit – kur firma tenton të zhvendosë fonde nga njeri vend në tjetrin.

Zhvillimet politike [2]

�  Risku ekonomik ndërlidhet me: �  Kontrollet e lëvizjes së kapitalit brenda dhe jashtë vendit;

�  Psh. aplikohen kur vendi ka mungesë të valutës së huaj;

�  Politikat e tatimeve për të kontrolluar BN si dhe kapitalin e tyre;

�  Rritja e tatimeve me qëllim të mbledhjes të të hyrave buxhetore;

�  Kontrollet e çmimeve;

�  Psh. kontrollet e çmimeve të produkteve të importuara në sektorë sensitiv, si ushqimi dhe shëndetësia.

Sistemi ligjor

�  Sistemi ligjor: korniza ligjore dhe zbatimi i ligjit; �  Sistemet/praktikat ligjore:

→ Zakonor (Common Law) (Britani e Madhe dhe ish kolonitë e saj);

�  Bazohet në traditë (apo në historinë ligjore të vendit), praktikat e mëparshme (rastet të cilat janë paraqitur në gjykata), dhe zakon (çfarë vendimi është marrë në rastet të cilat janë paraqitur para gjykatave); �  Krijon fleksibilitet të madh në vendimmarrje.

→ Civil (Civil Law) (mbi 80 vende në botë: Franca, Gjermania, Japonia)

�  Bazohet në një numër të madh të ligjeve të detajizuara;

→ Teokratik (Theocratic Law) (ligji i bazuar në mësimet Islame; gjatë shekullit 20 edhe ai

Hindu dhe Judaik) �  Bazohet në mësimet fetare.

Implikimet e sis. të ndryshme ligjore në BN

�  Ligji mbi kontratat: varet nga sistemi ligjor i aplikuar në vend; �  Në sistemin zakonor: shumë i specifikuar;

�  Në sistemin civil: i shkurtë dhe më pak i specifikuar;

�  Në nivel ndërkombëtar, kur sistemet ligjore janë të ndryshme, operon CIGS (UN Convention on Contracts for the International Sale of Goods).

Implikimet e sis. të ndryshme ligjore në BN [1]

�  Të drejtat pronësore (Property rights): edhe pse ligjet ekzistojnë, ato nuk mbrohen; �  … u referohen të drejtave ligjore mbi shfrytëzimin dhe përfitimet

e caktuara si rezultat i pronësisë mbi faktorët e prodhimit;

�  Të drejtat pronësore mund të cenohen nga: �  Aksionet private: hajnitë, piratimi, kërcënimet, dhe të ngjajshme

nga individët apo grupet e caktuara;

�  Aksionet publike dhe korrupsioni (shih Global Corruption Report); �  …kur zyrtarët (psh. qeveritarët) përfitojnë të ardhura, resurse,

apo pronë nga pronarët;

�  …duke vendosur tatime më të larta, kërkuar licenca të shtrenjta, nacionalizimi (apo redistribuimi) i aseteve pa kompenzim;

�  Kjo arrihet përmes mjeteve jo-ligjore, korrupsionit, mitos, etj.


�  Mbrojta e pronës intelektuale (softuerët kompjuterik, skenari i filmit, këngët, formula kimike për një barnishtë, etj.)

�  Këto ligje janë stimul për inovacione dhe punë kreative;

�  Patentët, të drejtat autoriale (copyrights), dhe marka e produktit (brand) vendosin të drejtat pronësore mbi pronën intelektuale.

�  BN: nga 1995 TRIPS (Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights) brenda WTO-së.


�  Siguria e produktit & detyrimet tjera;

�  Ligjet mbi sigurinë e produktit dhe detyrimet kur produkti shkakton lëndime, dëmtime apo vdekje;

�  Ekzistojnë ligji civil (që kërkon kompenzim monetar për dëmtimin) dhe ai kriminalistik (parasheh pagesë apo edhe burgim për dëmtuesit).

Dallimet në sisteme dhe implikimet e tyre në BN

�  Sistemi politik, ekonomik, & ligjor kanë ndikim: �  Në fitimet, koston, dhe riskun me të cilin ballafaqohen BN;

�  Në mënyrën se si bizneset në vende të ndryshme duhet menaxhuar; dhe,

�  Në strategjinë të cilën duhet ndjekur BN-e.

�  Sistemi politik, ekonomik, & ligjor përcakton edhe nivelin e përgjithshëm të atraktivitetit të një vendi për të operuar apo investuar (shih World Bank Doing Business in 2014).

Integrimet ekonomike dhe efektet në BN

Biznes Ndërkombëtar Fakulteti Ekonomik, UP

Hyrje

�  Klasikët dhe roli i qeverisë në tregtinë ndërkombëtare;

�  Intervenimet e qeverisë në tregtinë ndërkombëtare;

�  Integrimi ekonomik rajonal.

�  Integrimi dhe menaxhimi i BN-ve;

Smith, Rikardo, dhe Heckscher-Ohlin:

LIBERALIZIMI I TREGTISË

Argumentet pro integrimit

�  Argumentet pro integrimit: �  Argumentet ekonomike bazohen në faktin se tregtia e

lirë u mundëson vendeve të specializohen në prodhimin e produkteve dhe shërbimeve në të cilat kanë përparësi komparative;

�  Argumentet politike janë të lidhura me zbutjen e animoziteteve në mes të vendeve;

Argumentet pro intervenimit

�  Faktorët politik: �  Mbrojtja e vendeve të punës dhe e industrive; �  Siguria nacionale; �  Kundërveprimi; �  Mbrojtja e konsumatorëve; �  Realizimi i qëllimeve të politikës së jashtme; �  Mbrojtja e drejtave të njeriut

�  Faktorët ekonomik: �  Mbrojtja e industrive që janë në fazën iniciale të

zhvillimit; �  E arsyeshme edhe sipas GATT/WTO

�  Politika Tregtare Strategjike;

Instrumentet e politikës tregtare [1]

�  Instrumentet tarifore: �  Tatimet në importe;

�  Llojet: specifike (ngarkesë fikse për produktin e importuar) & bazuar në vlerë;

�  Përfituesit: qeveria & prodhuesit;

�  Humbësit: konsumatorët;

Instrumentet e politikës tregtare [2]

� Instrumentet jo-tarifore: � Definimi (Deardorff dhe Stern, 1997, f. 4):

Vështirësia elementare në përkufizimin e BJT është se ato janë të definuara me atë çfarë nuk janë. BJT janë pengesa të natyrës jo-tarifore. Madje definimi i tyre është edhe më i përgjithshëm se aq, sepse ky term përdoret për të përfshirë edhe intervenimet në politikën tregtare siç janë subvencionet që shërbejnë për të stimuluar dhe jo për të zbrapsur tregtinë, andaj edhe logjikisht nuk mund të konsiderohen si 'barriera' në tregti. BJT përfshijnë edhe ato politika dëmtuese të tregtisë siç janë kuotat e importit dhe kufizimet vullnetare të eksportit. Ato përfshijnë gjithashtu një gamë të gjerë politikash potenciale, ndoshta edhe ato që nuk janë aplikuar ende e që ndikojnë në mënyrë indirekte në çmimet dhe/apo sasinë e këmbimit.

Instrumentet jo-tarifore në pol. tregtare [1]

�  Subvencionet; �  Format: huazime në kesh, kredi me kushte të volitshme;

lirim nga tatimet, pjesëmarrja e qeverisë në kapitalin e firmës.

�  Qëllimet: (1) kompanitë e vendit të jenë konkurentë me kompanitë importuese; dhe, (2) depërtimi në tregjet e eksportit.

�  Politika Tregtare Strategjike; �  Subvencionet kanal për të përfituar nga first-mover

advantage;

Instrumentet jo-tarifore në pol. tregtare [2]

�  Kuotat e importit dhe kufizimet voluntere të eksportit; �  Përzierja në mes të kuotave dhe tatimeve për importe;

�  Komponenta vendore në përmbajtjen e produktit dhe kushtëzimet për miks të produkteve;

�  Politikat administrative;

�  Politikat anti-damping.

Integrimi rajonal dhe nivelet e integrimit [1]

�  Integrimi ekonomik rajonal: marrëveshje mes vendeve në një rajon gjeografik me qëllim të zvoglimit apo eliminimit të barierave tarifore dhe jo-tarifore në qarkullimin e produkteve, shërbimeve, dhe faktorëve të prodhimit;

�  Nivelet e integrimit rajonal: 1.  Marveshjet e tregtisë së lirë (FTA) – eliminon barierat tregtare në

mes të vendeve; �  CEFTA – marrëveshje rajonale;

�  Marrëveshja me Turqinë dhe me BE-në;

2.  Union doganor – vendet heqin barierat tregtare dhe aplikojnë politikë tregtare të përbashkët karshi vendeve jashtë unionit; �  Pakti i Andeve (Bolivia, Ekuadori, Peru, dhe Kolumbia)

Integrimi rajonal dhe nivelet e integrimit [2]

4.  Tregu i përbashkët - vendet heqin barierat tregtare, aplikojnë politikë tregtare të përbashkët, dhe lejojnë lëvizjen e lirë të faktorëve të prodhimit;

�  Për shumë vite BE, ndërsa tani ka lëvizur në drejtim të integrimit edhe më të thellë;

5.  Unioni ekonomik – përfshinë lëvizjen e lirë të faktorëve të prodhimit, politikë tregtare të përbashkët, valutë të përbashkët, harmonizimin e sistemit tatimor, shpenzimet qeveritare, dhe politikë të përbashkët monetare;

�  BE edhe pse shume vende nuk kanë aplikuar valutën e përbashkët, si dhe sistemi tatimor mbetet i ndryshëm në vendet anëtare;

6.  Unioni politik – BE-ja pjesërisht.

Integrimi dhe menaxhimi i BN-ve

�  Integrimi ekonomik krijon mundësi të reja dhe sfida për menaxhmentin e BN-ve;

�  Menaxhmenti duhet ta analizoj procesin e integrimit ekonomik mbi bazën e faktorëve në vijim: �  Shtrirja dhe ndikimi i ndryshimeve si rezultat i procesit të

integrimit; �  Përshtatja e strategjive konform këtyre ndryshimeve; �  Përshtatja e arkitekturës organizative për të përfituar nga këto

ndryshime; �  Aplikimi i strategjive për të ndikuar në atë që ndryshimet si

rrjedhojë e procesit të integrimit të marrin kahjen e duhur për BN-në.

Operacionet e bizneseve ndërkombëtare

Biznes Ndërkombëtar Fakulteti Ekonomik, UP

Hyrje

�  Strategjitë e depërtimit në tregjet; �  Vendimet rreth hyrjes në tregjet e huaja;

�  Format e depërtimit në tregjet e huaja;

�  Aleancat strategjike.

Vendimet kryesore rreth hyrjes në tregjet e huaja [1]

1.  Në cilat tregje të depërtohet; n  Varet nga potenciali afatgjatë i atij tregu për të gjeneruar

fitim; �  Fitimi është funksion i [a] madhësisë të tregut; [b] pasurisë (fuqisë

blerëse) së konsumatorëve; [c] potenciali i rritjes së kësaj pasurie të konsumatorëve (që varet nga rritja ekonomike);

2.  Momenti i hyrjes në tregun e huaj; n  Firma që depërton si e para në treg gjeneron përfitimet në

kuadër të konceptit first-mover advantage; n  Depërtimi i hershëm në treg i ka rreziqet e veta;

�  Shpenzimet fillestare (pioneering costs); kostot për të mësuar ‘rregullat e lojës’, edukimi i konsumatorëve, etj.

Vendimet kryesore rreth hyrjes në tregjet e huaja [2]

3.  Në çfarë shkalle të depërtohet në treg; n  Depërtim rapid apo i fuqishëm; tregon për

përkushtim strategjik afatgjatë të firmës në atë treg; �  Firma duhet t’i konsirderojë rreziqet dhe inercionin

(mungesën e fleksibilitetit) që është e lidhur me depërtimin rapid të tregje të huaja;

n  Depërtim në shakallë të ultë; �  Kjo shërben si fazë para depërtimit rapid/masiv në tregun

e huaj; �  Kjo qasje i mundëson kompanisë t’i mësojë ‘teket’ e tregut dhe të

informohet mbi të para se të marrë vendime për zgjerim të mëtutjeshëm;

Format e depërtimit në tregjet e huaja [1]

1.  Eksporti; n  Përparsitë: [a] kosto e ultë për depërtim në

tregun e huaj; [b] rreziku më i ultë për t’u ndikuar firma në rast të dështimit;

n  Mangësitë: [a] barrierat e ndryshme tarifore dhe jo-tarifore prezente; [b] shpenzimet e transportit;


2.  Projektet “çelsi n’dorë” (turnkey projects) – kontraktori obligohet t’i kryej të gjitha aspektet e projektit për klientin, përfshirë këtu edhe trajnimin e personelit operues;

�  Mënyrë për të eksportuar teknologjinë e procesit në vendet e huaja; �  Aplikohet në vendet ku depërtimi i IJD-ve është i kufizuar; �  Prezente në industritë e rafinimit kimik, naftës, metalike, farmaceutike,

industri ku investimet janë të mëdha;

�  Përparsitë: [a] mënyrë për të përfituar nga teknologjia e procesit; [b] rreziku më i ultë se për IJD-të;

�  Mangësitë: [a] mundësia që firma e cila e realizon projektit t’ia krijojë vetes konkurencën; [b] nëse ajo çfarë ofron firma në formë të ‘turnkey project’ është përparësi kompetitive e firmës atëherë kjo do të thotë se është duke ia shitur të njëjtën konkurencës.


3.  Licencimi – i jepen të drejtat një kompanie për shfrytëzimin e patentit, invencionit, procesit, dizajnit, të drejtave autoriale, trademarks, etj.;

�  Përparsitë: [a] shpenzimet dhe kostot e ulta; �  Mangësitë: [a] kompania qe e jep licencën nuk ka

kontroll të fuqishëm mbi atë që e merr; [b] mund të krijojë konkurencë;


4.  Franshiza – e ngjashme me licencimin mirëpo aplikohet në projekte më afatgjata; �  Në këtë rast franshizori përveç që ofron atë çfarë

ofron përmes licencës ajo përcakton edhe mënyrën e bërjes së biznesit;

�  Licencimi në prodhim; franshiza në shërbime; �  Përparsitë dhe mangësitë të ngjashme me licencimin,

por jo edhe aq te shprehura sa në rastin e licencimit;

Format e depërtimit në tregjet e huaja (vazh.)

5.  Investimet e përbashkëta; n  Përparsitë: [a] firma investuese përfiton nga njohuritë që ka

firma vendore për atë treg; [b] shpenzimet ndahen në mes të partnerëve;

n  Mangësitë: [a] firma që investon rrezikon dhënien e teknologjisë të vet; [b] mungësë e kontrollit të mjaftueshëm; [c] konfliktet e mundshme në mes të partnerëve rreth qëllimeve dhe prioriteteve të firmës;

6.  Investimi 100%; �  Kjo mund të realizohet përmes: [a] greenfield investment, apo [b] duke

e blerë një kompani ekzistuese; n  Përparsitë janë të lidhura me kontrollin dhe fitimin, ndërsa

mangësitë janë të lidhura me rreziku e madh që në këtë rast bartet dhe kostot;

Alenacat strategjike

�  Alenacat strategjike kanë të bëjnë me marrveshjet që lidhen në mes të konkurentëve ekzistues apo atyre potencial; �  Suksesi i alencave strategjike varet nga faktorët në vijim:

�  Zgjedhja e partnerit me të cilin duhet ndarë vizionin, të synojnë qëllime të njëjta strategjike, dhe të mos jetë oportunist;

�  Struktura e aleancës – do të duhej të evitonte oportunizmin, marrjen e teknologjisë dhe know-how, etj.

�  Menaxhimit i aleancës – do duhej krijuar raporte interpersonale midis menaxhmentit të firmave që hyjnë në raporte të tilla;

�  Përparsitë: [a] aleancat e tilla mund të lehtësojnë depërtimin në treg; [b] ndarjen e kostove fikse në krijimin e produkteve të reja; [c] aleancat mundësojnë komplementaritet në njohuri;

�  Mangësitë: [a] mundësi për konkurencën të përvetësojë teknologjinë dhe tregjet;

Fakulteti Ekonomik, UPBiznes Ndërkombëtar

IJD ‐të: koncepte bazë;

Trendet, drejtimi, burimet, dhe forma e IJD ‐ve në ekonomitë botërore;

IJD ‐të horizontale dhe vertikale;

Përfitimet dhe kostot e IJD ‐ve;

Përfitimet dhe kostot për vendet në të cilat investohet drejtpërdrejtë;

Përfitimet dhe kostot për vendet nga të cilat realizohen

IJD ‐të.

IJD: kur kompania investon drejtëpërdrejtë në objekte dhe paisje në një vend tjetër për të realizuar prodhim apo për të tregtuar produktet/shërbimet në atë vend; ◦ Konvencionalisht IJD konsiderohen ato firma në të cilat përqindja e

pronësisë mbi firmë nga të huajt është mbi 10%; Këto kompani njihen si kompani multinacionale;

Format në të cilat realizohen IJD‐të: ◦ Investime që kanë qëllim themelimin e një biznesi të ri në një vend

(greenfield investmen); Blerja (acquisition) apo bashkimi (merging) me një firmë ekzistuese;

Trajta e dytë e IJD‐ve mund të jetë e formave të ndryshme varësisht nga përqindja e aksioneve që i blen firma, gjë e cila i siguron kësaj të fundit edhe të drejtën e votës.

IJD ‐të horizontale janë ato investime që bëhen në të njëjtën industri në të cilën firma operon në vendine vet;

IJD ‐të vertikale janë të formës; ◦ Backward vertical FDI IJD vertikale siguron inputet për

kompaninë;

◦ Forward vertical FDI IJD vertikale realizohet me qëllim të realizimit të shitjeve së produkteve të kompanisë që ka realizuar investimin.

UN World Investment Report;

CBAK, Bilanci i Pagesave në Kosovë;

EBRD Transition Report.

Firmat investojnë jashtë vendit edhe përkundër argumenteve në vijim:◦ IJD ‐të kushtojnë më tepër se sa format tjera të përfshirjes në tregjet

e huaja; Kostot e themelimit apo të blerjes së një biznesi janë të larta;

Biznesi realizohet në një kulturë tjetër, mund të jenë shumë të ndryshme;

Arsyet për IJD horizontale dhe ato vertikale janë si në vijim:◦ Shpenzimet e transportit;◦ Dështimet e tregut - protekcionizmi;◦ Sjellja strategjike dhe konkurenca◦ Cikli jetësor i produktit;◦ Shfrytëzimi i përparësive të lokacioneve të caktuara.

1. Shpenzimet e transportit:◦ Disa produkte kushtojnë në rast të transportit në distanca të mëdha; Produktet raporti: vlerë/peshë apo sasi i së cilave është i ulët (psh. qimento,

pijet jo ‐alkoolike, etj.) dhe mund të prodhohen gati kudo;

2. Dështimet e tregut në rastin e IJD‐ve horizontale janë rezultat:◦ Barrierave në qarkullimin e lirë të mallrave dhe shërbimeve në mes

shteteve; Limitimi i importeve përmes tarifave apo përmes kuotave;

◦ Barrierave në qarkullimin e lirë të know-how‐it (licencimi është mekanizmi kryesor për shitjen e know-how‐it: teknologjik, menaxherial, dhe në fushën e marketingut); Barrierat paraqiten kur tregu dështon në transferimin e know-how‐it, dhe atë

si rezultat i arsyeve në vijim: (1) kur kompania ka know how me vlerë të madhe dhe konsideron se nuk mund të mbrohet drejtë përmes licencimit; (2) kur firma ka nevojë të ketë kontroll të fortë mbi operacionet e firmës së cilës ia jep licencën me qëllim të rritjes të pjesëmarrjes në treg apo fitimeve në atë vend; dhe, (3) kur know‐how ‐i i firmës nuk është i aplikueshëm në atë firmë.

3. Sjellja strategjike dhe konkurenca:◦ Koncentruar në tregun oligopolistik; Ndërvarshmëria në këtë treg imponon aksione imitative nga rivalët në

treg kur njëra firmë vendos të rrisë çmimet, tjetri rival do ta përcjell; kur njëri rrit kapacitetin edhe tjetri do të bëjë të njëjtën.

4. Cikli jetësor i produktit:◦ Kompanitë ndërmarrin IJD në faza të caktuara të zhvillimit të

produktit të cilin vet e kan zbuluar;

5. Përparësitë e caktuara të lokacionit;◦ Pasuritë në resurse natyrore dhe në ato të kapitalit njeri (fuqi

punëtore e avancuar dhe meçmim të lirë) të cilat pastaj mund të kombinohen me asetet specifike të vet firmës (psh. teknologjinë, menaxhmentin, etj.);

1. Efektet në transferimin të resurseve;◦ Kapital:

Mundësitë për çasje në burimet e jashtme të financimit;

◦ Teknologji:

Teknologjia nga IJD‐të burim kryesor i rritjes ekonomike në shumë vende;

◦ Menaxhmenti:

Ekspertiza menaxheriale siguron rritje të efiçencës brenda kompanisë në të cilën është investuar;

2. Efektet në gjenerimin e punësimit;◦ Efektet direkte që shfaqen me punësimin e një numri

punëtorësh;

◦ Efektet indirekte rezultojnë nga (1) krijimi i vendeve të punës në industritë furnizuese si rezultat i investimit; (2) si dhe vendet e punës të krijuaara nga shpenzimet e të punësuarve në kompanitë ku është investuar.

3. Efektet në bilancin e pagesave rezultojnë në 3 forma;◦ Kur realizohen IJD ‐të gjendja në llogarinë kapitale përmirësohet;◦ Kur IJD‐të zëvendësojnë importet atëherë kjo reflektohet pozitivisht

në llogarinë rrjedhëse të bilancit të pagesave;◦ Kur kompania ku është investuar realizon eksport;

4. Efektet në rritjen e konkurencës dhe zhvillimin ekonomik;

◦ IJD‐të në themelimin e një firme të re (Greenfield investment ) → ↑numrin e firmave në treg dhe zgjedhjet e konsumatorëve → ↑konkurencën në tregun e vendit → ↓ nivelin e çmimeve dhe → ↑mirëqenien e konsumatorëve.

◦ Konkurenca e lartë stimulon investimet kapitale në objekte, paisje dhe R&D me qëllim të tejkalimit të konkurencës. Rezultatet afatgjata mund të jenë rritjen e produktivitetit, inovacione në produkte dhe procesin e punës, dhe përfundimisht rritjen ekonomike.

1. Efektet negative në konkurencë;◦ Në shumë raste kompanitë multinacionale janë më të fuqishme se

kunkurenca e tyre vendore dhe ato mund të hyjnë në treg me çmime nën nivelin e kostot së prodhimit sepse humbjet i mbulojnë me

kompanite rivale atëherë ato vetë i imponojnë kushtet;◦ Blerja e kompanisë (acquisition) apo bashkimi (merging ) me një tjetër

jo gjithherë rrisin konkurencën;

2. Efektet negative në bilancin e pagesave;◦ Kur një pjesë e fitimit të kompanisë e vendin ku është investuar do të shkojë

kapitale;◦ Kur një pjesë e inputeve importohen për realizimin e prodhimit që

do të ndikojë negativisht në llogarinë rrjedhëse.3. Humbja e sovranitetit të vendit;

Përfitimet:1. Ndikimi pozitiv në llogarinë kapitale të vendit amë si rezultat i

fitimeve nga kompanitë e saj; IJD mund të ketë ndikim pozitiv në llogarinë kapitale nëse ai investim krijon

kërkesë për eksportin e produkteve kapitale të vendit amë, teknologjinë, pdoduktet e ndërmjeme, produktet komplementare, etj.

2. Efektet në punësim si rezultat i rritjes së eksportit për produktet e vendit amë;

3. Benefitet paraqiten edhe në formë të eksperiencës së marrë gjatë operimit në vende tjera, e cila përvojë mund të transferohet në vendin amë.

Kostot:1. Implikimet në bilancine pagesave (e kundërta me argumentet e

ofruara më parë);2. Implikimet në punësim; IJD si zevendësues i prodhimit vendor.

Përmbajtja

� Segmentimi i tregut

� 4 P-të: �  Atributet e produktit; �  Strategjia e distribuimi; �  Strategjia e komunikimit - promocioni; �  Strategjia e çmimeve.

� Konfigurimi i marketingut miks;

� Marketingu dhe R&D-ja.

Marketingu

� The Globalization of Markets (1983) nga Theodore Levitt;

� Theodore Levitt's 'The Globalization of Markets‘: An Evaluation after Two

Decades;

Segmentimi i tregut [1]

� Segmentimi: identifikimit i grupeve specifike të konsumatorëve sjellja e të cilëve ndryshon nga njëri-tjetrin; �  Kriteret e segmentimit: sipas aspektit

gjeografik; aspektit demografik (gjinia, mosha, të ardhurat, raca, niveli i edukimit, etj.); faktorëve kulturo-social (klasa, vlerat, religjioni, stili i jetës, etj.); dhe, faktorëve psikologjik (psh. personaliteti);

Segmentimi i tregut [2]

� Ekzistenca e segmenteve të ndryshme të tregut pamundëson standardizimin e strategjisë së marketingut;

� Në këtë kontekst, biznesi ndërkombëtar duhet të ketë parasysh dy aspekte: �  Ekzistencën e diferencave në mes të vendeve në

kuptim të strukturës së segmenteve të tregut; �  Ekzistencën e segmenteve që tejkalojnë kufijtë

nacional.

Marketingu miks: 4P në biznesin ndërkombëtar - Produkti

�  Atributet e produktit; �  Përse nuk mund të ofrohet një produkt

standard në tregun global? Arsyet: �  Ndryshimet në kulturë (strukturën sociale, gjuhë,

religjion, edukim);

�  Niveli i zhvillimit ekonomik;

�  Standardet e produktit dhe ato teknike.

Strategjia e distribuimit [1]

Prodhuesi jashtë vendit

Prodhuesi brenda vendit

Distributori me shumicë

Distributori me pakicë

Konsumatori i fundit

Agjenti importues

Strategjia e distribuimit [2]

�  Strategjia e distribuimit; �  Varet nga mënyra e depërtimit të firmës në treg (shih 6

format e diskutuar më parë); �  Të tjera karakteristika që e përcaktojnë sistemin e

distribuimit në vende të ndryshme janë si në vijim: �  Koncentrimi i shitësve me pakicë (i koncentruar apo i

fragmentuar);

�  Gjatësia e kanalit të distribuimit – numri i ndërmjetësuesve nga prodhuesi deri te konsumatori;

�  Eksklusiviteti i kanalit të distribuimit – është ai kanal që është veshtirë i qasshëm për firmat që nuk kanë qenë pjesë e tij më heret;

�  Kualiteti i kanalit – ka të bejë me ekpertizën dhe aftësitë e shitësve;

Strategjia e komunikimit [1]

�  Strategjia e komunikimit ka të bëjë me mënyrën e komunikimit të atributeve të produktit/shërbimit; �  Kanalet: shitja e drejtëpërdrejtë, promovimi i

shitjeve, marketingu direkt, dhe reklama;

�  Në operacionet ndërkombëtare duhet konsideruar ndryshimet në kulturë;



Çmimi

�  Strategjia e çmimeve; �  Diskriminimi në çmime; �  Qasja strategjike në çmime me qëllim të

eliminimit të konkurencës në tregun e jashtëm; �  Kompania ulë çmimin nën kostot e produktit duke i

mbuluar këto me fitimet në tregjet tjera;

�  Kjo e fundit mund të atakohet me politikat antidumping apo ligjin mbi konkurencën;

Konfigurimi i marketingut miks

Kompania mund të manovrojë me elemente të marketingut miks nga vendi në vend me qëllim

të përshtatjes specifikave të caktuara, si ndryshimeve në kulturë, zhvillim ekonomik,

konkurencës, standardeve teknike dhe të produktit, sistemeve të distribuimit,

regullativave qeveritare, etj.

Marketingu dhe R&D

� Marketingu ↔ R&D; �  Marketinkgu identifikon hapsirat në treg dhe si

rezultat produktet mund të krijohen në sektorë të R&D-së për të mbuluar këto hapsira.

�  Idetë për produkte/shërbime të reja vijnë nga hulumtimet shkencore, kërkesa në treg, dhe kushtet e konkurencës;

� Qenësore është integrimi i sektorëve të prodhimit, marketingut, dhe R&D-së; �  Formimi i ekipeve ndër-funksionale.

Përmbajtja

�  Roli strategjik i HRM-së ndërkombëtare;

�  Aktivitetet në kuadër të HRM internacional: �  Format e përzgjedhjes së personelit;

�  Vlerësimi i performancës;

�  Trajnimi dhe zhvillimi i menaxhmentit;

�  Mënyrat e kompenzimit;

Roli strategjik i HRM-së [1]

�  Strategjia e fimës ↔ arkitektura organizative; �  Performanca superiore e firmës: strategjia e fimës ↔

arkitektura organizative; �  Strategjia e fimës implementohet përmes arkitekturës

organizative; �  Faktori njeri është në qendër të arkitekturës organizative; �  Funksioni i HRM-së përmes përzgjedhjes së personelit,

trajnimit, formave të kompensimit, dhe formave të tjera të matjes së performancës ndikon në mënyrë kritike në arkitekturën organizative të firmës, e veçanërisht në faktorin njeri, kulturën, insentivat, dhe në elementet e sistemit të kontrollit (shih fig.) �  HRM, si faktor i produktivitetit ndikon në rritjen e përparësive

konkuruese të firmës në tregun global.

�  HRM-së duhet adaptuar në raport me strategjinë e aplikuar.

Roli strategjik i HRM-së [2]

Struktura organizative

Faktori njeri/

Personeli

Kultura

Proceset Kontrolli & insentivat

HRM është përgjegjëse për këto aspekte të

arkitekturës organizative

Politika e përzgjedhjes së personelit [1]

�  Kjo politikë shërben për: �  Zgjedhjen apo selektimin e punëtorëve për punë të

caktuara;

�  Si mekanizëm për zhvillimin dhe promovimin e kulturës korporative;


�  Format e përzgjedhjes së personelit:

1.  Qasja etnocentrike - personeli i përzgjedhur menaxherial është i

nacionalitetit prej nga vjen kompania;

�  Arsyet e aplikimit të kësaj forme:

1.  Firma konsideron se vendi ku ka investuar nuk posedon

personelin e kualifikuar të cilin ajo e kërkon ;

2.  Forma e vetme që siguron kulturë korporative të unifikuar;

3.  Për transferim më të lehtë të njohurive/dijes specifike të saj

(atë dije që i krijon përparësi konkuruese në treg);


�  Formës etnocentrike kohëve të fundit i ka rënë popullariteti:

1.  Krijimi i pakënaqësive të personeli i njësisë për shklak të

mundësive të limituara të promovimit;

2.  Selektimi etnocentrik krijon ‘miopi kulturore’

�  U përshtatet firmave që aplikojnë strategji të

internacionalizimit.


2.  Qasja policentrike – menaxhimi i njësisë u besohet shtetasve ku është e themeluar njësia;

�  Përparësitë: �  Zvoglon mundësinë e paraqitjes së miopisë kulturore;

�  Nuk kushton shumë;

�  Problemet e mundshme; �  Pakënaqësitë që mund të rezultojnë nga mundësitë e limituara të

menaxhmentit për të fituar eksperiencë në vendet tjera;

�  Problemi më i madh është mundësia e izolimit të HQ-së nga njësitë e saj;

�  U përshtatet firmave që ndjekin strategji të lokalizimit;


3.  Qasja gjeocentrike - firma selekton punëtorët më të mirë për pozitat kyçe në firmë duke mos marrë në konsideratë nacionalitetin e tyre; �  Përparësitë:

�  I mundëson firmës të shfrytëzojë personelin e saj në mënyrën ma efektive;

�  (Aspekt shumë i rëndësishëm.) I mundëson firmës krijimin e një kuadri të specializuar menaxherial i cili është i gatshëm të kryejë detyra në rrethina të ndryshme; �  Ndihmon në ndërtimin e kulturës së fuqishme dhe rrjetit joformal

menaxherial;


�  Pengesat e aplikimit të qasjes gjeocentrike: �  Politikat nacionale të emigracionit mund të limitojnë

implementimin;

�  E kushtueshme.

�  E aplikueshme në rastet kur firma aplikon strategji të standardizimit global dhe atë transnacionale

Trajnimi dhe zhvillimi i menaxhmentit [1]

� Përzgjedhja e personelit përcillet me trajnimin dhe zhvillimin e menaxhmentit;

� Trajnimi dhe zhvillimi nuk janë koncepte të njëjta: �  Trajnimi bëhet me qëllim që menaxheri të përfitojë

njohuritë e nevojshme për të realizuar një detyrë specifike;

Trajnimi dhe zhvillimi i menaxhmentit [2]

�  Zhvillimi i menaxhmentit ka të bëjë me zhvillimin e përgjithshëm të aftësive të menaxherëve përgjatë karierës së tyre në firmë; �  Menaxherët dërgohen në vende të ndryshme dhe në

pozita të ndryshme në kompani me qëllim që të zhvillojnë sensin ndërkulturor si dhe të marrin përvojë.

�  Zhvillimi i menaxhmentit është vital në kompanitë që aplikojnë stratregji transnacionale sepse këtyre kompanive u duhet të kenë kulturë të fuqishme korporative dhe rrjet joformal të menaxhmentit

Vlerësimi i performancës

�  Shfrytëzohen për të vlerësuar performancën e menaxherëve bazuar në kritere të cilat firma i vlerëson si të rëndësishme për implementimin e strategjisë të cilën e ndjek apo të krijimit të përparësive konkuruese në treg.

�  Sistemet e vlerësimit të performancës janë elemente të rëndësishme të sistemit të kontrollit (shih figurën në fillim)

Kompenzimi

�  Dy aspekte të rëndësishme në këtë kontekst: 1.  Si të përfshihen diferencat në zhvillimin ekonomik

dhe specifikat tjera të kompenzimit në vendin ku investohet? �  Problematike për firmat të cilat kanë aplikuar qasjen

gjeocentrike të përzgjedhje së personelit.

2.  Si të kompensohen e menaxherët e‘huaj’? � Kompenzimi bazohet mbi premisën e barazimit të fuqisë

blerëse ndërmjet vendeve.

Menaxhmenti financiar në biznesin ndërkombëtar


Hyrje

�  Rëndësia e menaxhmentit financiar në biznesin ndërkombëtar;

�  Vendimet kryesore të menaxhmentit financiar: �  Vendimet mbi investimet;

�  Vendimet financiare;

�  Menaxhimi global i parasë.

Rëndësia e menaxhmentit financiar [1]

�  Në BN janë tri çështje të cilat studiohen (të diskutuara në vijim):

�  Vendimet mbi investimet – vendimet mbi atë se cilat aktivitete duhet financuar;

�  Vendimet financiare – vendimet se si duhet financuar këto aktivitete investuese; dhe,

�  Menaxhimi global i parasë – vendimet se si duhet menaxhuar resurset firnanciare në mënyrën më efiçiente.

Rëndësia e menaxhmentit financiar [2]

�  Këto vendime në BN si rezultat i: �  Valutat e ndryshme; sistemet e ndryshme të

tatimeve; regullativat mbi lëvizjen e kapitalit përtej kufijve; normat mbi financimin e aktiviteteve të biznesit; niveli i riskut ekonomik dhe politik.

�  Nëse këta faktorë menaxhohen nga menaxhmenti financiar i BN-së atëherë ky funksion është përparësi konkuruse e firmës

Vendimet mbi investimet

�  Para se të investojë firma duhet të konsideroj faktorët që janë diskutuar në leksionet e mëparshme; �  Determinantat politike, ekonomike, kulturore e

strategjike;

�  Teknika e buxhetimit kapital – teknikë për kuantifikimin e kostove, benefiteve, dhe rrezikut që është i lidhur me investimin e caktuar në vendin e caktuar; �  Në bazë të saj përcaktohen projektet që firma duhet

ndjekur; �  Teknika është larg perfektes;

�  Problem: risku politik dhe ekonomik.

Vendimet financiare

� Tregu global dhe nacional i kapitalit; �  Përparësia në anën e tregut global si rezultat i

volumit dhe likuiditetit.

� Firma duhet të përcaktohet për mënyrën e financimit: �  Të financojë projektet përmes shitjes së akisoneve; �  Të merr kredi. �  Për firmën e rëndësishme është struktura e

financimit (miksi ndërmjet dy formave të lartpërmendura të financimit);

Menaxhimi global i parasë

� Menaxhmenti global i parasë - menaxhimi i parasë së gatshme – veçanërisht kapitalit punues – në mënyrën ma efiçiente. �  Minimizimin e balanceve të parasë së gatshme;

�  Zvoglimi i kostove të këmbimit/transakcioneve

�  Zvoglimi i efektit negativ të regjimeve të ndryshme tatimore që ekzistojnë në vende të ndryshme.

Fakulteti Ekonomik, UP

Biznes Ndërkombëtar

Strategjitë e bizneseve ndërkombëtare

Hyrje

�  Strategjitë e firmave në biznesin ndërkombëtar;

�  Depërtimi në tregje të huaja: ndikimi në profitabilitetin e firmës dhe normën e profitit;

�  Zgjedhja e strategjisë specifike: �  Presionet për ulje të shpenzimeve;

�  Presionet për përshtatje kërkesave të konsumatorëve.

Strategjitë e firmave në biznesin ndërkombëtar [1]

�  Koncepte: �  Strategji: aksionet që menaxherët ndërmarrin për të

realizuar qëllimet e firmës; �  Qëllimi primar: maksimizimi i vlerës së firmës

�  Vlera e firmës përcaktohet nga treguesit e profitabilitetit dhe rritjes së fitimit;

�  Profitabilitet: norma e kthimit nga kapitali i investuar (fitimi neto/totali i kapitalit të investuar);

�  Rritje e fitimit: rritja në % e fitimit neto në periudha të caktuara;

Strategjitë e firmave në biznesin ndërkombëtar [2]

�  Në përgjithsi vlera e firmës rritet përmes (matja dhe hapat):

Vlera e firmës

Profitabiliteti

Rritja e fitimit

Të shitet më tepër në tregjet ekzistuese

Të depërtohet në tregje të reja

Të rritet vlera dhe rriten çmimet

Të zvoglohen shpenzimeve

Zgjerimi në tregun global: ndikimi në profitabilitetin dhe fitimin e firmës [1]

1.  Zgjerimi i tregut duke plasuar produkte/shërbime në tregun e huaj të zhvilluara në tregun e vendit; �  Shumica e kompanive multinacionale kanë filluar me

një strategji të tillë;

�  Nuk duhet harruar të ashtuquajturat international/global start-ups.


2.  Duke përfituar nga zhvendosja e aktiviteteve të caktuara në vende ku mund të prodhohen në mënyrë më efiçente dhe efikase (efektet e lokacionit); �  Lokacioni me fuqi punëtore të aftë/arsimuar dhe të lirë

do t’i mundësonte firmës (nën kushtin se shpenzimet e transportit nuk janë shumë të rëndësishme dhe nuk ekzistojnë bariera të tjera): �  Reduktimin e shpenzimeve;

�  Diferencimin e produkteve.


3.  Realizimi i ekonomive të shkallës bazuar në efektet e eksperiencës; �  Efekti learning-by-doing apo learning-by-exporting.

4.  Transferimi i aftësive/dijës specifike të fituar në tregun e huaj në njësitë e tjera të firmës; �  Aftësi të reja mund të krijohen kudo brenda kompanisë

multinacionale, pra kudo ku ekzistojnë mundësitë dhe insentivat për të provuar për të bërë gjërat ndryshe.

Zgjedhja e strategjisë specifike [1]

�  Se sa firmat në tregun global do të përfitojnë nga zgjerimi i tregut, efektet e lokacionit, eksperienca, apo transferimi i njohurive nga njësitë e caktuara brenda kompanisë multinacionale do të varet nga niveli i konkurencës që i bën presion kompanisë të zvoglojë shpenzimet apo të diferencojë produktin (t’u përgjigjet kërkesave të konsumatorëve në vendin ku plasohet); �  Këto presione kanë efekte të kundërta në kompani;

�  Ulja e shpenzimeve dmth. ulje e shpenzimeve për njësi të produktit; �  Përshtatja e produktit kërkesave specifike të konsumatoreve kërkon

krijimin e një strategje marketingu (pra të 4P-ve) specifike për vendin ku operohet, e cila do të merr parasysh të gjitha specifikat e vendit; �  Diferencimi do të rezultojë në rritjen e shpenzimeve si rezultat i

duplifikimit dhe mos-standardizimit të produktit.


�  Çfarë strategjie do të zgjedhë kompania varet nga kombinimi i faktorëve të shpenzimeve dhe diferencimit;

Presioni për zvoglim të shpenzimeve

I madh

I vogël

Strategjia e standardizimit

global

Strategjia transnacionale

Strategjia e lokalizimit

Strategjia e internacionalizimit

I vogël I madhPërshtatja e produktit kërkesave specifike të

konsumatoreve


1.  Strategjia e standardizimit global; �  Bazohet në uljen e shpenzimeve përmes ofrimit të

produktit standard në të gjitha tregjet; �  Karakteristike në tregun e produkteve/shërbimeve që

plotësojnë nevoja universale (kryesisht produkte industriale).

�  Ulja e shpenzimeve bazohet në ekonomitë e shkallës, ato të lokacionit, dhe në eksperiencën e firmës;


1.  Strategjia e lokalizimit; �  Aplikohet në ato raste kur ekzistojnë diferenca

substanciale në shije dhe preferenca të konsumatorëve në tregjet në të cilat operon firma;


3.  Strategjia transnacionale; �  Aplikohet kur kërkesat për zvoglim të shpenzimeve janë të

mëdha sikur edhe kërkesat për diferencim të produktit; �  Problem të aplikohet kjo strategji sepse kërkesat janë

konfliktuoze;

�  Problem sepse implementimi i kësaj strategjie kërkon strukture komplekse organizimi dhe sistem të sofistikuar kontrolli;


4.  Strategjia e internacionalizimit; �  Në këtë rast kërkesat për zvoglim të shpenzimeve dhe ato

për diferencim të produktit janë të vogla; �  Produktet/shërbimet plotësojnë nevoja universale; �  Firmat nuk ballafaqohen me konkurencë të fuqishme.

Adaptimi i strategjisë

Presioni për zvoglim të shpenzimeve

I madh

I vogël

Strategjia e standardizimit

global

Strategjia transnacionale

Strategjia e lokalizimit

Strategjia e internacionalizimit

I vogël I madhPërshtatja e produktit kërkesave specifike të

konsumatoreve

Me rritjen e konkurencës, këto strategji bëhen më pak të aplikueshme

Hyrje

� Parimet e organizimit të bizneseve ndërkombëtare;

� Arkitektura organizative; �  Struktura formale organizative; �  Sistemi i kontrollit dhe insentivat; �  Proceset; �  Kultura organizative; �  Faktori njeri;

� Fleksibiliteti/adaptibiliteti në organizim.

Premisat e organizimit të bizneseve ndërkombëtare

�  Premisat: 1.  Elementet në kuadër të arkitekturës organizative

(shih në sllajdin në vijim) duhet të jenë konsistente; 2.  Arkitektura organizative duhet të jetë në koordinim

me strategjinë e firmës; �  Arkitektura organizative + strategjia e firmës konsistente;

3.  Arkitektura + strategjia e firmës duhet të jenë konsistente me kushtet konkuruese prezente në tregun ku operon firma.

Arkitektura organizative e bizneseve ndërkombëtare

Struktura

Personeli

Kultura

Proceset Kontrolli & insentivat

Arkitektura organizative [1]

1.  Struktura formale organizative: �  Ndarja formale e firmës në nënnjësi (diferencimi

horizontal); �  Ndarjet sipas funksioneve (prodhimi, R&D, marketingu,

etj.);

�  Ndarja sipas llojit të aktivitetit/biznesit (për kompanitë multinacionale me game të gjerë të produkteve);

�  Ndarja gjeografike (ato që synojnë strategjinë e lokalizimit).


�  Përcaktimi i vendit ku mirren vendimet (diferencimi vertikal); �  E centralizuar;

�  E decentralizuar;

�  Shumica e kompanive kombinojnë qasjen centraliste me atë të decentralizuar;

�  Të centralizuara vendimet mbi: strategjinë e përgjithshme të firmës; aspektet kryesore financiare; qëllimet financiare; dhe, aspektet ligjore.

�  Të decentralizuara: vendimet operative, si ato që kanë të bejnë me prodhimin, marketingun, resurset njerzore, etj.


� Struktura…: � Krijimi i mekanizmave integrues në mes të nënnjësive;

� Mekanizmat formal: kontaktet direkte në mes të udhëheqesve të njësive; personat për ndërlidhje; ekipet e përkohshme/përhershme për koordinim; dhe, formimi i strukturave matricore;

� Strukturat komplekse të organizimit janë të rrezikuara nga byrokracia e tepërt.


2.  Sistemet e kontrollit dhe insentivat; �  Kontrolli realizohet për të matur performansën

e menaxherëve dhe nënnjësive; �  Psh. përmes nivelit të profitabilitetit;

�  Insentivat/nxitesit/shtytësit/motivuesit janë mekanizma për të shpërblyer ata të cilët arrijnë rezultate; �  Ngushtë e lidhur me sistemin e kontrollit;


3.  Proceset kanë të bëjnë me mënyrën e marrjes së vendimeve dhe realizimit të punës brenda firmës; �  Psh. procesi i formulimit të strategjisë; procesi

i alokimit të resurseve të firmës; procesi i vlerësimit të produkteve të reja; procesi për përmirsimin e kualitetit të produkteve; etj.


3.  Kultura organizative – ka të bejë me sistemin e vlerave dhe normave të cilat janë pjesë e individit apo e grupit; �  Burimet:

�  Themeluesi apo udhëheqësit e kompanisë;

�  Kultura e vendit ku kompania është themeluar;

�  Historia e kompanisë;

�  Vendimet e rëndësishme të kompanisë mund të shkrihen në kulturë


5.  Personeli/kapitali human ka të bejë me politikat dhe strategjinë e rekrutimit, të kompensimit, dhe të sigurimit të shërbimeve të tyre, si dhe karakteristikat e kapitalit njeri në kuptim të aftësive, vlerave, dhe orientimeve të tyre.

Fleksibiliteti/adaptibiliteti në organizim [1]

�  Firmat në të shumtën e rasteve janë inerte, dhe kjo si rezultat i: �  Distribuimit të forcës dhe ndikimit në vendimmarrjen e

firmës; �  Disa nga menaxhmenti mund edhe të humbasin pozitat;

�  Kulturës ekzistuese brenda firmës; �  Përceptimet nga menaxhmenti për ndonjë model

biznesi; �  Një model ka qenë funksional një kohë mirëpo tani është i

vjetruar;

�  Pengesat institucionale (rregullativat); �  Psh. kërkesat për % të caktuar vendore të produktit apo

kufizimit në largimin e punëtorëve.

Fleksibiliteti/adaptibiliteti në organizim [2]

� Firmat duhet të adaptojnë arkitekturën organizative për tu përshtatur me ndryshimet në rrethinën konkuruese; �  Kjo është si rezultat i procesit të globalizimit: uljes

së barierave për këmbim tregtar dhe rritjes së nivelit të investimeve; �  Presionet për uljen e shpenzimeve janë rritur;

�  Dhe kërkesat për diferencim të produkteve janë rritur gjithashtu me qëllim të përshtatjes së produktit kërkesave të konsumatoreve.

Education

Biznesi Ndërkombëtar - Dr. Petrit Gashi (Sllajdet e ligjëratave)