Czym jest teoria naukowa?

Metodologia nauk społecznych

„Teoria a praktyka”

Teoria

Praktyka?

Czym jest teoria?

W potocznym rozumieniu, teoria oznacza przypuszczenie, opinię, spekulację. Nie musi ona w tym przypadku mieć oparcia w faktach

„Pomysł lub zespół pomysłów, który ma na celu wyjaśnienie czegoś na temat życia lub świata, zwłaszcza taki, którego prawdziwości dotąd nie udowodnono” Longman Dictionary of Contemporary English, Essex 2000

W nauce, teoria jest zaproponowanym opisem, wyjaśnieniem lub modelem odnoszącym się do zbioru zjawisk naturalnych, zdolnym do przewidywania przyszłych zjawisk i możliwym do sprawdzenia poprzez eksperyment lub obserwację

Teoria jako system dedukcyjny

• Teorią T nazywa się domknięty dedukcyjnie zbiór zdań•Domknięty dedukcyjnie zbiór zdań T to taki zbiór, którego każda konsekwencja logiczna należy do T• Twierdzenia teorii są konsekwencjami logicznymi aksjomatów• Każde zdanie teorii jest aksjomatem lub twierdzeniem

Teoria aksjomatyczna

Aksjomaty – nietestowalne twierdzenia o których zakładamy, że są prawdziwe

Aksjomaty Euklidesa:

1. Dowolne dwa punkty można połączyć odcinkiem. 2. Dowolny odcinek można przedłużyć nieograniczenie. 3. Dla danego odcinka można zaznaczyć okrąg o środku w dowolnym punkcie i promieniu

równym odcinkowi. 4. Wszystkie kąty proste są równe. 5. Dwie proste, które przecinają trzecią w taki sposób, że suma kątów wewnętrznych po

jednej stronie jest mniejsza od dwu kątów prostych, przetną się z tej właśnie strony, jeśli się je odpowiednio przedłuży.

Teorie naukowe

Zakres

Makroteorie Mikroteorie

Funkcje

Teorie dotyczące zjawisk statycznych

Teorie dotyczące zjawisk

dynamicznych

Struktura Poziom

Poziomy teorii w naukach społecznych według Parsonsa i Shilsa

Systemy klasyfikacyjne ad hoc

Taksonomie

Struktury pojęciowe

Systemy teoretyczn

e

Systemy klasyfikacyjne ad hoc

Arbitralne kategorie skonstruowane po to, aby

uporządkować i zebrać obserwacje empiryczne.

nie są wyprowadzane z ogólniejszej teorii

porządku społecznego

„WSZYSCY KŁAMIĄ”

Systemy klasyfikacyjne ad hoc

Ogólnie rzecz biorąc, ludziom należy ufaćZdecydowanie się zgadzamRaczej się zgadzamRaczej się nie zgadzamZdecydowanie się nie zgadzam

Taksonomie• Systemy kategorii skonstruowanych odpowiednio do obserwacji

empirycznych.

• Opisują związki pomiędzy kategoriami.

• Dostarczają badaczowi jednostki rzeczywistości empirycznej i inspirują badania deskryptywne

Taksonomie

Działanie społeczne wg Talcotta Parsonsa

Orientacja na cel Sytuacja grupowa

Normatywnie regulowane

Wydatkuje energię

Struktury pojęciowe

• Kategorie deskryptywne są wbudowane w szeroką strukturę budowanych explicite twierdzeń.• Pozwalają nie tylko opisywać, ale również

przewidywać.• Twierdzenia odnoszące się do struktur pojęciowych

są uzależnione od obserwacji

Koncepcja systemu politycznego wg. Eastona

Systemy teoretyczne

• Twierdzenia powiązane ze sobą w sposób, który umożliwia wyprowadzenie jednych twierdzeń z innych.• System teoretyczny składa się z pojęć, zmiennych oraz twierdzeń tworzących system dedukcyjny

Teoria samobójstw Durkheima

1. W każdej grupie społecznej odsetek samobójstw zależy wprost od stopnia indywidualizmu

2. Stopień indywidualizmu zależy od zasięgu wpływu protestantyzmu

3. Odsetek samobójstw zależy od wpływu protestantyzmu

4. Zasięg wpływu protestantyzmu z Polsce jest mały

5. Odsetek samobójstw w Polsce jest niski

Miniaturowe odzwierciedlenie rzeczywistości, uwzględniające elementy istotne, pomijające niekonstytutywne elementy zjawiska

Modele służą do zrozumienia zjawisk, które nie zawsze da

się całościowo obserwować

Model

Model procesu wdrażania polityki Thomasa Smitha

Teorie jako modele

Ludzie tworzą teorie w celu wyjaśniania, przewidywania i panowania nad zjawiskami. W wielu przypadkach oznacza to tworzenie modeli rzeczywistości.

teoria jest dobrą teorią, jeśli celnie opisuje szeroką klasę obserwacji na bazie modelu złożonego z niewielu elementów S. Hawking

Jaka powinna być teoria naukowa?

• spójna z bardziej ogólnymi teoriami naukowymi• opierająca się na wielu różnorodnych dowodach• podatna na sprawdzanie, dyskusję• dynamiczna, podatna na zmianę• możliwie prosta

Meto

da

dedukc

yjn

aM

etoda

indukcyjn

a

Teoria naukowa wg Karla Poppera• Umożliwia potwierdzenie bądź

weryfikację obserwacji• Najlepsze są weryfikacje będące

rezultatem ryzykownych przypuszczeń• Dobra teoria wskazuje raczej na to, co

się nie może stać z wyjaśnianymi zjawiskami, niż na to, co się może stać• Teoria, której nie da się zaprzeczyć nie

jest teorią naukową• Każdy uczciwy test danej teorii jest

próbą obalenia jej• Potwierdzenie teorii jest mniej

pożądane niż jej negatywna weryfikacja

Teoria przed badaniami(Popper)

1. Skonstruuj explicite teorię

2. Wybierz twierdzenie, które poddasz obserwacji

3. Zweryfikuj empirycznie twierdzenie

4. Jeżeli twierdzenie zostanie odrzucone, wprowadź zmiany do teorii i powróć do etapu 2

5. Jeśli twierdzenie nie zostaje odrzucone, wróć do 2

Badania przed teorią(Robert K. Merton)

1. Analiza zjawiska i określenie jego podstawowych cech

2. Zmierzenie tych cech w różnych sytuacjach

3. Analiza otrzymanych danych w celu stwierdzenia prawidłowości

4. W przypadku stwierdzenia prawidłowości – budowa teorii

Pytania W jaki sposób

można stosować modele w naukach społecznych? Czy znasz przykłady z innych dziedzin?

Badania przed teorią, czy teoria przed badaniami - Która ze strategii lepiej odtwarza proces badań naukowych?

Do zobaczenia w czwartek!