Upload
hoang-ly-quoc
View
73
Download
2
Embed Size (px)
Citation preview
Đại Học
1
ÑAÏI HOÏC( NGUYEÂN VAÊN )
Ñaïi hoïc chi ñaïo: Taïi minh minh ñöùc, taïi thaân thaân,
taïi taân daân, taïi chæ ö chí thieän. Coå chi duïc minh minh ñöùc
ö thieân haï giaû, tieân trò kyø quoác; duïc trò kyø quoác giaû, tieân teà
kyø gia; duïc teà kyø gia giaû, tieân tu kyø thaân; duïc tu kyø thaân
giaû, tieân chaùnh kyø taâm; duïc chaùnh kyø taâm giaû, tieân thaønh
kyø yù; duïc thaønh kyø yù giaû, tieân trí kyø tri; trí tri taïi caùch vaät.
Vaät caùch nhi haäu tri chí, tri chí nhi haäu yù thaønh, yù thaønh
nhi haäu taâm chaùnh, taâm chaùnh nhi haäu thaân tu, thaân tu nhi
haäu gia teà, gia teà nhi haäu quoác trò, quoác trò nhi haäu thieân
haï bình.
Khang Caùo vieát: [Khaéc minh ñöùc]. Thaùi Giaùp vieát:
[Coá thò thieân chi minh maïng]. Ñeá Ñieån vieát: [Khaéc minh
tuaán ñöùc]. Giai töï minh giaõ.
Vaät höõu boån maït, söï höõu chung thuûy, tri sôû tieân haäu,
taéc caän ñaïo hyõ. Töï thieân töû dó chí ö thöù nhaân, nhaát thò giai
dó thaân thaân vi boån: kyø boån loaïn nhi maït trò giaû phuû hyõ; kyø
sôû haäu giaû baïc, nhi kyø sôû baïc giaû haäu, vò chi höõu giaõ.
Thang chi baøn minh vieát: [Caåu nhaät taân, nhaät nhaät
taân, höïu nhaät taân]. Khang Caùo vieát: [Taùc taân daân]. Thi
大學
2
vieát: [Chaâu tuy cöïu bang, kyø maïng duy taân]. Thò coá, quaân
töû uyù thieân aùi daân.
Tri chæ nhi haäu höõu ñònh, ñònh nhi haäu naêng tónh, tónh
nhi haäu naêng an, an nhi haäu naêng löï, löï nhi haäu naêng ñaéc.
Thò coá, quaân töû voâ sôû baát duïng kyø cöïc.
Thi vaân: [Bang kyø thieân lyù, duy daân sôû chæ]. Thi vaân:
[Mieân mang huyønh ñieåu, chæ vu kyø ngung]. Töû vieát: [Ö chæ
tri kyø sôû chæ, khaû dó nhaân nhi baát nhö ñieåu hoà?] Thi vaân:
[Muïc muïc vaên vöông, oâ taäp hy kính chæ]. Vi nhaân quaân,
chæ ö nhaân; vi nhaân thaàn, chæ ö kính; vi nhaân töû, chæ ö hieáu;
vi nhaân phuï, chæ ö töø; döõ quoác nhaân giao, chæ ö tín.
Thi vaân: [Chieâm bæ kyø uùc, luïc truùc a a; höõu phæ quaân
töû, nhö thieát nhö tha, nhö traùc nhö ma; saét heà giaûn heà,
haùch heà, huyeân heà; höõu phæ quaân töû, chung baát khaû huyeân
heà]. Nhö thieát nhö tha giaû, ñaïo hoïc giaõ; nhö traùc nhö ma
giaû, töï tu giaõ; saét heà giaûn heà giaû, tuaân laät giaõ; haùch heà
huyeân heà giaû, oai nghi giaõ. Höõu phæ quaân töû, chung baát khaû
huyeân heà giaõ, ñaïo thaïnh ñöùc chí thieän, daân chi baát naêng
vong giaõ.
Thi vaân: [OÂ hoâ! Tieàn vöông baát vong]. Quaân töû hieàn
kyø hieàn nhi thaân kyø thaân, tieåu nhaân laïc kyø laïc nhi lôïi kyø
lôïi, thöû dó moät theá baát vong giaõ.
Đại Học
3
Sôû vò [Trí tri taïi caùch vaät] giaû: Nhaân chi kyø sôû thaân aùi
nhi tòch yeân, chi kyø sôû tieän oá nhi tòch yeân, chi kyø sôû uyù kính
nhi tòch yeân, chi kyø sôû ai caêng nhi tòch yeân, chi kyø sôû ngaïo
ñoïa nhi tòch yeân. Coá haùo nhi tri kyø aùc, oá nhi tri kyø myõ giaû,
thieân haï tieån hyõ. Coá ngaïn höõu chi vieát: [Nhaân maïc tri kyø
töû chi aùc, maïc tri kyø mieâu chi thaïc].
Töû vieát: [Thính tuïng, ngoâ du nhaân giaõ; taát giaõ söû voâ
tuïng hoà!] Voâ vaät baát ñaéc taän kyø tình giaõ. Thöû vò vaät caùch,
thöû vò tri boån, thöû vò tri chi chí giaõ.
Sôû vò [Thaønh kyø yù] giaû, voâ töï khi giaõ. Nhö oá aùc xuù,
nhö haùo haûo saéc, coá quaân töû taát thaän kyø ñoäc giaõ.
Tieåu nhaân nhaøn cö vi baát thieän, voâ sôû baát chí; kieán
quaân töû nhi haäu yeám nhieân, yeåm kyø baát thieän, nhi tröù kyø
thieän; nhaân chi thò kyû, nhö kieán kyø pheá can nhieân, taéc haø
ích hyû? Thöû chi vò töï khieån, coá quaân töû taát thaän kyø ñoäc
giaõ.
Taêng töû vieát: [Thaäp muïc sôû thò, thaäp thuû sôû chæ, kyø
nghieâm hoà!] Phuù nhuaän oác; ñöùc nhuaän thaân, taâm quaûng
theå baøn. Thöû vò thaønh ö trung, hình ö ngoaïi, coá quaân töû taát
thaønh kyø yù.
Sôû vò [Tu thaân taïi chaùnh kyø taâm giaû ]û: Thaân höõu sôû
phaãn sí, taéc baát ñaéc kyø chaùnh; höõu sôû khuûng cuï, taéc baát
ñaéc kyø chaùnh; höõu sôû haùo laïc, taéc baát ñaéc kyø chaùnh; höõu
大學
4
sôû öu hoaïn, taéc baát ñaéc kyø chaùnh. Taâm baát taïi yeân: Thò
nhi baát kieán, thính nhi baát vaên, thöïc nhi baát tri kyø vò. Thöû
vò tu thaân taïi chaùnh kyø taâm.
Sôû vò [Teà kyø gia taïi tu kyø thaân] giaû: Nghieâu, Thuaán
suaát thieân haï dó nhaân, nhi daân tuøng chi; Kieät, Truï suaát
thieân haï dó baïo, nhi daân tuøng chi. Kyø sôû leänh phaûn kyø sôû
haùo, nhi daân baát tuøng. Thò coá, quaân töû höõu chö kyû, nhi haäu
caàu chö nhaân; voâ chö kyû, nhi haäu phi chö nhaân. Sôû taøng hoà
thaân baát thöù, nhi naêng duï chö nhaân giaû, vò chi höõu giaõ.
Thöû vò thaân baát tu, baát khaû dó teà gia.
Sôû vò [Trò quoác taát tieân teà kyø gia] giaû: Kyø gia baát khaû
giaùo, nhi naêng giaùo nhaân giaû, voâ chi. Coá quaân töû baát xuaát
gia nhi thaønh giaùo ö quoác: Hieáu giaû, sôû dó söï quaân giaõ; ñeã
giaû, sôû dó söï tröôûng giaõ; töø giaû, sôû dó söû chuùng giaõ. Khang
Caùo vieát: [Nhö baûo xích töû]. Taâm thaønh caàu chi, tuy baát
trung, baát vieãn hyõ. Vò höõu hoïc döôõng töû nhi haäu giaù giaû
giaõ.
Nhaát gia nhaân, nhaát quoác höng nhaân; nhaát gia
nhöôïng, nhaát quoác höng nhöôïng; nhaát nhaân tham lôïi, nhaát
quoác taùc loaïn; kyø cô nhö thöû. Thöû vò { nhaát ngoân phaãn söï,
nhaát nhaân ñònh quoác }.
Đại Học
5
Thi vaân: [Ñaøo chi yeåu yeåu, kyø dieäp taàn taàn, chi töû vu
qui, nghi kyø gia nhaân]. Nghi kyø gia nhaân, nhi haäu khaû dó
giaùo quoác nhaân.
Thi vaân: [Nghi huynh nghi ñeä]. Nghi huynh nghi ñeä,
nhi haäu khaû dó giaùo quoác nhaân. Thi vaân: [Kyø nghi baát thaéc,
chaùnh thò töù quoác]. Kyø vi phuï töû huynh ñeä tuùc phaùp, nhi
haäu daân phaùp chi giaõ. Thöû vò trò quoác taïi teà kyø gia.
Sôû vò [Bình thieân haï taïi trò kyø quoác] giaû: Thöôïng laõo
laõo, nhi daân höng hieáu; thöôïng tröôûng tröôûng, nhi daân
höng ñeã; thöôïng tuaát coâ, nhi daân baát boäi, Thò dó, quaân töû
höõu hieät cuû chi ñaïo giaõ.
Sôû oá ö thöôïng, voâ dó söû haï; sôû oá ö haï, voâ dó söû thöôïng;
sôû oá ö tieàn, voâ dó tieân haäu; sôû oá ö haäu, voâ dó tuøng tieàn; sôû oá
ö höõu, voâ dó giao ö taû; sôû oá ö taû, voâ dó giao ö höõu, thöû chi
vò hieät cuû chi ñaïo.
Thi vaân: [Tieát bæ Nam Sôn, duy thaïch nham nham,
haùch haùch sö doaûn, daân cuï nhó chieâm]. Höõu quoác giaû baát
khaû dó baát thaän, tòch, taéc vi thieân haï luc hyõ! Thi vaân: [AÂn
chi vò taùng sö, khaéc phoái thöôïng ñeá; nghi giaùm ö aân, tuaán
maïng baát dò]. Ñaïo ñaéc chuùng taéc ñaéc quoác, thaát chuùng taéc
thaát quoác. Thò coá, quaân töû höõu ñaïi ñaïo, taát trung tín dó ñaéc
chi; kieâu thaùi dó thaát chi.
大學
6
Khang Caùo vieát: [Duy maïng baát ö thöôøng]. Ñaïo
thieän taéc ñaéc chi, baát thieän taéc thaát chi hyõ. Sôû Thô vieát:
[Sôû quoác voâ dó vi baûo, duy thieän dó vi baûo]. Cöïu Phaïm vieát:
[Vong nhaân voâ dó vi baûo, nhaân thaân dó vi baûo].
Taàn Theä vieát: [Nhöôïc höõu nhaát caù thaàn, ñoaùn ñoaùn
heà voâ tha kyõ; kyø taâm höu höu yeân, kyø nhö höõu dung yeân;
nhaân chi höõu kyõ, nhöôïc kyû höõu chi; nhaân chi ngaïn thaùnh,
kyø taâm haùo chi; baát xí nhöôïc töï kyø kyû xuaát, thaät naêng
dung chi, dó naêng baûo ngaõ töû toân leâ daân, thöôïng dieäc höõu
lôïi tai! Nhaân chi höõu kyõ, maïo taät dó oá chi; nhaân chi ngaïn
thaùnh, nhi vi chi tyû baát thoâng; thaät baát naêng dung, dó baát
naêng baûo ngaõ töû toân leâ daân, dieäc vieát ñaõi tai!]
Duy nhaân nhaân phoùng löu chi, bænh chö töù di, baát döõ
ñoàng trung quoác. Thöû vò [Duy nhaân nhaân vi naêng aùi nhaân,
naêng oá nhaân]. Kieán hieàn nhi baát naêng cöû, cöû nhi baát naêng
tieân, maïng giaõ; kieán baát thieän nhi baát naêng thoái, thoái nhi
baát naêng vieãn, quaù giaõ. Haùo nhaân chi sôû oá, oá nhaân chi sôû
haùo, thò vò phaát nhaân chi tính, tai taát ñaõi phuø thaân. Thi
vaân: [Laïc chæ quaân töû, daân chi phuï maãu]. Daân chi sôû haùo
haùo chi, daân chi sôû oá oá chi, thöû chi vò daân chi phuï maãu.
Thò coá, quaân töû tieân thaän hoà ñöùc: höõu ñöùc thöû höõu
nhaân, höõu nhaân thöû höõu thoå, höõu thoå thöû höõu taøi, höõu taøi
thöû höõu duïng. Ñöùc giaû boån giaõ; taøi giaû maït giaõ. Ngoaïi boån
Đại Học
7
noäi maït, tranh daân thi ñoaït. Thò coá, taøi tuï taéc daân taùn, taøi
taùn taéc daân tuï. Thò coá, ngoân boäi nhi xuaát giaû, dieäc boäi nhi
nhaäp; hoùa boäi nhi nhaäp giaû, dieäc boäi nhi xuaát.
Sanh taøi höõu ñaïi ñaïo: sanh chi giaû chuùng, thöïc chi giaû
quaû; vi chi giaû taät duïng chi giaû thö, taéc taøi haèng tuùc hyõ!
Nhaân giaû dó taøi phaùt thaân, baát nhaân giaû dó thaân phaùt taøi.
Vò höõu thöôïng haùo nhaân, nhi haï baát haùo nghóa giaû giaõ; vò
höõu haùo nghóa, kyø söï baát chung giaû giaõ; vò höõu phuû khoá taøi,
phi kyø taøi giaû giaõ.
Maïnh Hieán Töû vieát: [Suùc maõ thaëng, baát saùt ö keâ ñoàn;
phaït baêng chi gia, baát suùc ngöu döông; baù thaëng chi gia,
baát suùc tuï lieãm chi thaàn; döõ kyø höõu tuï lieãm chi thaàn, ninh
höõu ñaïo thaàn]. Thöû vò quoác baát dó lôïi vi lôïi, dó nghóa vi lôïi
giaõ.
Tröôûng quoác gia nhi vuï taøi duïng giaû, taát töï tieåu nhaân
hyõ, bæ vi thieän chi. Tieåu nhaân chi söû vi quoác gia, tai haïi tònh
chí, tuy höõu thieän giaû, dieäc voâ nhö chi haø hyõ! Thöû vò [
Quoác baát dó lôïi vi lôïi, dó nghóa vi lôïi giaõ ]õ.
大學
8
大 學
【一】
大學之道,在 明明德,在親 民,在止
於至善。
【二】
知止而后有定 ;定而后能靜 ;靜而后
能安;安而后 能慮;慮而后 能得。
【三】
物有本末;事 有終始。知所 先後,則
近道矣。
【四】
古之欲明明德 於天下者,先 治其國;
欲治其國者, 先齊其家;欲 齊其家者,先
脩其身;欲脩 其身者,先正 其心;欲正其
心者,先誠其 意;欲誠其意 者,先致其
知。致知在格 物。
Đại Học
9
【五】
物格而后知至 ,知至而后意 誠,意誠
而后心正,心 正而后身脩, 身脩而后家
齊,家齊而后 國治。國治而 后天下平。
【六】
自天子以至於 庶人,壹是皆 以脩身為
本。
【七】
其本亂,而末 治者否矣。其 所厚者
薄,而其所薄 者厚,未之有 也。
【一‧一】
康誥曰:「克 明德。」
【一‧二】
大甲曰:「顧 諟天之明命。 」
【一‧三】
帝典曰:「克 明峻德。」
大學
10
【一‧四】
皆自明也。
【二‧一】
湯之盤銘曰: 「茍日新,日 日新,又
日新。」
【二‧二】
康誥曰:「作 新民。」
【二‧三】
詩曰:「周雖 舊邦,其命維 新。」
【二‧四】
是故君子無所 不用其極。
【三‧一】
詩云:「邦畿 千里,惟民所 止。」
【三‧二】
詩云:「緡蠻 黃鳥,止于丘 隅。」子
Đại Học
11
曰:「於止, 知其所止。可 以人而不如鳥
乎!」
【三‧三】
詩云:「穆穆 文王,於緝熙 敬止。」
為人君,止於 仁;為人臣, 止於敬;為人
子,止於孝; 為人父,止於 慈;與國人
交,止於信。
【三‧四】
詩云:「瞻彼 淇澳,菉竹猗 猗!有斐
君子,如切如 磋,如琢如磨 ,瑟兮僩兮,
赫兮喧兮,有 斐君子,終不 可諠兮。」如
切如磋者,道 學也。如琢如 磨者,自脩
也。瑟兮僩兮 者,恂慄也。 赫兮喧兮者,
威儀也。有斐 君子,終不可 諠兮者,道盛
德至善,民之 不能忘也。
【三‧五】
詩云:「於戲 前王不忘!」 君子賢其
賢而親其親。 小人樂其樂而 利其利。此以
沒世不忘也。
大學
12
【四】
子曰:「聽訟 ,吾猶人也。 必也,使
無訟乎!」無 情者,不得盡 其辭。大畏民
志,此謂知本 。
【五‧一】
此謂知本。
【五‧二】
此謂知之至也 。
【六‧一】
所謂誠其意者 ,毋自欺也。 如惡惡
臭,如好好色 ,此之謂自謙 ;故君子必慎
其獨也。
【六‧二】
小人閒居為不 善,無所不至 ;見君子
而后厭然,揜 其不善,而著 其善。人之視
己,如見其肺 肝然,則何益 矣?此謂誠於
中,形於外, 故君子必慎其 獨也。
Đại Học
13
【六‧三】
曾子曰:「十 目所視,十手 所指,其
嚴乎!」
【六‧四】
富潤屋,德潤 身,心廣體胖 ,故君子
必誠其意。
【七‧一】
所謂脩身在正 其心者,身有 所忿懥,
則不得其正。 有所恐懼,則 不得其正。有
所好樂,則不 得其正。有所 憂患,則不得
其正。
【七‧二】
心不在焉,視 而不見,聽而 不聞,食
而不知其味。
【七‧三】
此謂脩身,在 正其心。
大學
14
【七‧一】
所謂齊其家, 在脩其身者, 人之其所
親愛而辟焉。 之其所賤惡而 辟焉。之其所
畏敬而辟焉。 之其所哀矜而 辟焉。之其所
敖惰而辟焉。 故好而知其惡 ,惡而知其美
者,天下鮮矣 。
【七‧二】
故諺有之曰: 「人莫知其子 之惡,莫
知其苗之碩。 」
【七‧三】
此謂身不脩, 不可以齊其家 。
【九‧一】
所謂治國,必 先齊其家者, 其家不可
教,而能教人 者無之。故君 子不出家而成
教於國。孝者 ,所以事君也 。弟者,所以
事長也。慈者 ,所以使眾也 。
【九‧二】
康誥曰:「如 保赤子。」心 誠求之,
Đại Học
15
雖不中不遠矣 。未有學養子 而后嫁者
也。
【九‧三】
一家仁,一國 興仁。一家讓 ,一國興
讓。一人貪戾 ,一國作亂。 其機如此。此
謂一言僨事, 一人定國。
【九‧四】
堯舜帥天下以 仁,而民從之 。桀紂帥
天下以暴,而 民從之。其所 令,反其所
好,而民不從 。是故君子有 諸己,而后求
諸人;無諸己 ,而后非諸人 。所藏乎身不
怒,而能喻諸 人者,未之有 也。
【九‧五】
故治國,在齊 其家。
【九‧六】
詩云:「桃之 夭夭,其葉蓁 蓁。之子
于歸,宜其家 人。」宜其家 人,而后可以
教國人。
大學
16
【九‧七】
詩云:「宜兄 宜弟。」宜兄 宜弟,而
后可以教國人 。
【九‧八】
詩云:「其儀 不忒,正是四 國。」其
為父子兄弟足 法,而后民法 之也。
【九‧九】
此謂治國,在 齊其家。
【十‧一】
所謂平天下, 在治其國者, 上老老而
民興孝,上長 長而民興弟, 上恤孤而民不
倍,是以君子 有絜矩之道也 。
【十‧二】
所惡於上,毋 以使下;所惡 於下,毋
以事上;所惡 於前,毋以先 後;所惡於
後,毋以從前 ;所惡於右, 毋以交於左;
所惡於左,毋 以交於右,此 之謂絜矩之
Đại Học
17
道。
【十‧三】
詩云:「樂只 君子,民之父 母。」民
之所好好之, 民之所惡惡之 ,此之謂民之
父母。
【十‧四】
詩云:「節彼 南山,維石巖 巖。赫赫
師尹,民具爾 瞻。」有國者 不可以不慎,
辟則為天下僇 矣!
【十‧五】
詩云:「殷之 未喪師,克配 上帝。儀
監于殷,峻命 不易。」道德 眾,則得國;
失眾,則失國 。
【十‧六】
是故君子先慎 乎德。有德此 有人;有
人此有土,有 土此有財,有 財此有用。
【十‧七】
大學
18
德者,本也。 財者,末也。
【十‧八】
外本內末,爭 民施奪。
【十‧九】
是故財聚則民 散,財散則民 聚。
【十‧十】
是故言悖而出 者,亦悖而入 。貨悖而
入者,亦悖而 出。
【十‧十一】
康誥曰:「惟 命不于常。」 道善則得
之,不善則失 之矣。
【十‧十二】
楚書曰:「楚 國無以為寶, 惟善以為
寶。」
【十‧十三】
舅犯曰:「亡 人無以為寶, 仁親以為
Đại Học
19
寶。」
【十‧十四】
秦誓曰:「若 有一個臣,斷 斷兮,無
他技,其心休 休焉,其如有 容焉。人之有
技,若己有之 。人之彥聖, 其心好之,不
啻若自其口出 。寔能容之, 以能保我子孫
黎民,尚亦有 利哉!人之有 技,媢疾以惡
之。人之彥聖 ,而違之俾不 通。寔不能
容,以不能保 我子孫黎民, 亦曰殆
哉!」
【十‧十五】
唯仁人,放流 之,迸諸四夷 ,不與同
中國。此謂唯 仁人,為能愛 人,能惡
人。
【十‧十六】
見賢而不能舉 ,舉而不能先 ,命也。
見不善而不能 退,退而不能 遠,過也。
【十‧十七】
大學
20
好人之所惡, 惡人之所好, 是謂拂人
之性,菑必逮 夫身!
【十‧十八】
是故君子有大 道,必忠信以 得之,驕
泰以失之。
【十‧十九】
生財有大道, 生之者眾,食 之者寡,
為之者疾,用 之者舒,則財 恆足矣。
【十‧二十】
仁者以財發身 ,不仁者以身 發財。
【十‧二十一 】
未有上好仁而 下不好義者也 ;未有好
義,其事不終 者也;未有府 庫財,非其財
者也。
【十‧二十二 】
孟獻子曰:「 畜馬乘,不察 於雞豚。
伐冰之家,不 畜牛羊。百乘 之家,不畜聚
Đại Học
21
歛之臣。與其 有聚歛之臣, 寧有盜臣。」
此謂國不以利 為利,以義為 利也。
【十‧二十三 】
長國家而務財 用者,必自小 人矣。彼
為善之;小人 之使為國家, 菑害並至,雖
有善者,亦無 如之何矣。此 謂國不以利為
利,以義為利 也。