26
1

Derioko eskolako zuhaitza

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Derioko eskolako zuhaitza

1

Page 2: Derioko eskolako zuhaitza

2

AURKIBIDEA

URKIA 2

HARITZA 4

ARCE PALMATUA 6

CALLISTEMoN SALIGNUS 8

PYRACANTHA 10

NISPERO 12

OLIBONDO 14

LIKIDAMBAR 16

GOROSTI 18

TUIA (THUJA) 20

ERRAMU (laurus nobilis)22

LIZARRA 24

Page 3: Derioko eskolako zuhaitza

3

URKIA

JATORRIA: Iberiar penintsulako ipar-mendebaldean, Portugalen hasi

eta Euskal Herriraino; Sistema Iberikoan eta Sistema Zentralean ere

horren populazio garrantzitsuak daude.

FRUITUAK: Fruituak badauzka baina ez dira jaten.

LOREAK: Loreak ere badauzka.

HOSTOAK: Urkiaren hostoak 4-6 x 3-5 cm-koak dira, erronboidalak edo

obalak, oinarri moztuarekin eta ertz zorrotzarekin. Hostoak erortzen dira.

NEURRIA: 10-30 metroko altuera du zuhaitz honek eta itxura konikoa edo piramidala.

Page 4: Derioko eskolako zuhaitza

4

BA AL ZENEKIEN?

1-Barne azala gosete garaitan egosi eta lehortu egiten

zen, eta zereal modura erabili ogia egiteko?

2-Apirila-maiatza bitartean loratzen da eta fruituak uda

hasieran heltzen dira?

3-Urkiaren zura biguna, arina, elastikoa eta iraunkortasun

txikikoa da, eta ez du eraikuntzarako balio?

4- Antzina, irakasleek urkiaren adarrak (malguak eta

iraunkorrak) erabiltzen zituzten ikasleak zigortzeko;

hori dela eta, lehen “jakituriaren zuhaitza” esaten

ziotela?

Page 5: Derioko eskolako zuhaitza

5

HARITZA

JATORRIA:Ipar hemisferiokoa da. Espeziez osatyta eta Asian

eta Amerikan lur hotzetatik tropikoraino hedatuta dago.

FRUITUAK: Fruituak ezkurrak dira 2-3 zm-tako forma biribildua

eta animalien batzuen janari , adibidez txerrien eta basurdeena.

LOREAK: Loreak ditu. Arra; orlegi horixka, malgutasunez

zintzilikatuz.

HOSTOAK:Jauskor eta iraunkorrekoak. Txandaka 5-15 zm-

luzeraz eta 3-6lobulu alde bakoitzeko.

NEURRIA: Zuhaitz honek 15 metro hartzera heldu ahal du.

Page 6: Derioko eskolako zuhaitza

6

BA AL ZENEKIEN?

Haritzak sarritan altzariak eta lur zolak egiteko

erabiltzen den zur gogorra dute.

Azala ardo botilentzako tapoiak egiteko erabiltzen

da.

Amerikako haritz espezie batzuk ardo upelak egiteko

erabiltzen dira.

Haritz zurien azala lehortu eta medikuntzan

erabiltzen da.

Haritzen azalak tanino kopuru handia du eta,

larruak ontzeko erabiltzen da.

Ezkurrak irina eta, txigortuak ”ezkur kafea” egiteko

erabiliak izaten dira.

Zuhaitz hauen basoak hariztiak dira.

Page 7: Derioko eskolako zuhaitza

7

ARCE PALMATUA

JATORRIA: Japon eta Hegoaldeko Korea

FRUITUAK: Samara hegodunak, barruan hazia dutenak. Ez dira

jangarriak.

LOREAK: Multzoetan agertzen dira, 5 sepalo gorri eta 5 petalo

zurixka.

HOSTOAK: Txikiak dira, 4-7 cm-ko zabalera eta 5-7 cm-ko

luzera eta ertzak zerra itxurakoak.

NEURRIA: 6-10 metroko altuera har dezake.

Page 8: Derioko eskolako zuhaitza

8

BA AL ZENEKIEN?

Bere izena, ACER PALMATUM, latinetik dator.

Acer hitzak zorrotza esan nahi du.

Hostoen formagatik edo enborretik ateratako

zurez lantzak egiten zirelako ACER edo

ZORROTZA izena omen dauka.

Ondo hazteko hezetasuna behar du airean baita

lurrean ere.

Hostoen kolorea aldatzen doa, udaberriaren

hasieran berde ikusten ditugu eta gero gorritzen

doaz udazkenean gorri ilun kolorea hartu arte.

Umeek loreari helikopteroa esaten diote duen

formagatik eta airera botatzen badute biraka

hegan egiten duelako.

Page 9: Derioko eskolako zuhaitza

9

CALLISTEMoN SALIGNUS

JATORRIA: Australia

FRUITUAK: Bolatxoen antzera. Ez dira jatekoak.

LOREAK: Zilindro formakoak. Luzeak, tubo baten antzekoak.

Zuri-horixka kolorekoak. Beste kolore batekoak ere izan

daitezke, gorriak, adibidez. 6-10 cm ko luzera.

HOSTOAK: Lantza formakoak. Luzeak, estuak. Berde ilunak.

Iraunkorrak . 3-7 cm arteko luzerakoak.

NEURRIA: 1m etik 4metrotara

Page 10: Derioko eskolako zuhaitza

10

BA AL ZENEKIEN?

CALISTEMOa Australiatik datorren zuhaixka mota bat

da. Zuhaitza itxura hartzen du. Enbor finakoa da.

Orokorrean “limpiatubos”, “escobillón rojo” edo “árbol

del cepillo” izenarekin ezagutzen da bere loreen forma

dela eta.

Loreek zilindro forma dute. Kolore askotakoak izan

daitezke, eta batzuk limoi usaina dute. 6-10 cmkoak izan

ahal dira. Udaberrian hasten zaizkio.

Fruitu txiki batzuk ere badituzte, baina ez dira

jatekoak.

Hostoak berde ilunak dira. Luzeak eta estuak dira,

lantza formakoak. 3 – 7 cm arteko neurria har dezakete.

Hosto iraunkorrak dira, beraz, hostoak ez dira neguan

jausten.

Gaur egun lorategi askotan ikusten dira, oso ikusgarriak

eta kolore bizikoak direlako.

Klima epeleko lekuetan bizi da. Eguzkia asko gustatzen

zaio.

Page 11: Derioko eskolako zuhaitza

11

PYRACANTHA

JATORRIA: Europa hego-ekialdea eta Asia.

FRUITUAK: Biribil txikiak dira eta gorriak dira. Ez dira

jangarriak . Udazkenaren amaieran heltzen dira eta ia negu osoa

irauten dute arbola gainean.

LOREAK: Izan ahal dira : gorriak, zuriak, laranjak edo horiak.

Udaberriaren azkenean eta udaren hasieran ateratzen dira.

HOSTOAK: Iraunkorrak dira. Txikiak eta eliptikoak dira.Tartean

arantzak ditu. Bere enborra latza, gogorra eta sendoa da.

Page 12: Derioko eskolako zuhaitza

12

NEURRIA: Zuhaixka handia da eta 4-6 metroko altuera izaten

du. Rosaceae familiakoa da, baita Moloide subfamiliakoa ere.

BA AL ZENEKIEN?

Pyracantha: Grekoz:

pyr “sua” da , bere fruituen koloreagatik.

akantha "arantzak" , enborrean dituzten

arantzak direla eta.

Gaztelaniaz “Espinas de fuego” du izena.

Zazpi mota ezberdin daude:

Pyracantha angustifolia

Pyracantha atalantoides

Pyracantha coccinea

Pyracantha crenulata

Pyracantha fortuneana

Pyracantha koidzumii Pyracantha rogersiana

Bere usaina ez da oso atsegina

Bonsaiak egiteko erabiltzen dira

Adarrak marroi iluna kolorea hartzen dute zahartzen

direnean.

Page 13: Derioko eskolako zuhaitza

13

NISPERO

JATORRIA:Persia eta Balkanak.

FRUITUAK: jateko dira.

LOREAK: zuri koloreko loreak ditu.

HOSTOAK: ez du hostorik galtzen eta forma luzeak dituzte.

NEURRIA: metro batzuetako neurria har dezake.

Page 14: Derioko eskolako zuhaitza

14

BA AL ZENEKIEN?

Gutxienez orain dela 3.000 urte landatzen dela.

Gaur egun lorategietan apaingarri bezala

erabiltzen da.

Haren fruitua, mizpira ustel mulikaturik jaten

da.

Mizpirak famatuak dira medikuntzarako dituen

bertuteengatik.

-Fruituak sabelerako onuragarriak dira.

-Potasio asko dute, muskuluetarako

ezinbestekoa dena.

Page 15: Derioko eskolako zuhaitza

15

OLIBONDO

JATORRIA: Mediterraneo inguruan hazten da

FRUITUAK: Bai olibak. Jangarriak dira. Hasieran berdeak eta ondoren

beltzak izaten dira

LOREAK: Loreak ematen ditu. Loreak zurixkak eta txikiak dira

HOSTOAK: Hostoek 2-8 zentimetro neurtzen dute, estuak izaten dira

eta iraunkorrak dira, hau da, udazkenean ez zaizkie hostoak erortzen.

NEURRIA: Orokorrean 5metro izaten dute, baina 10metrora ere iritsi

daitezke.

Page 16: Derioko eskolako zuhaitza

16

BA AL ZENEKIEN?

Olibondoa aspalditik erabiltzen da, orain dela 6.000

urtetik erabiltzen da oliba olioa, zura, oliba-hostoak

eta olibak lortzeko.

Maiatza eta uztaila artean loratzen da. Eta fruitua

( olibak) iraila eta abendu artean ematen ditu.

Olibetatik olioa ateratzen da eta olio hori

sukaldatzeko erabiltzen da, baina baita xaboia eta

kremak egiteko.

Olibondoak bakea adierazten du.

Page 17: Derioko eskolako zuhaitza

17

LIKIDAMBAR

JATORRIA: Ipar Amerikakoa da . Mundo osoko parke eta lorategietan

aurki daiteke apaingarri moduan . Europara XVII. mendean ekarri zen.

FRUITUAK: Biribilak dira. Negu osoan izaten ditu dilindan.Pintxoak

dituzte.

LOREAK:Loreak hostoekin batera agertzen dira. Neguaren amaieran edo

udaberriaren hasieran. Berde eta zuri kolorea har dezakete.

HOSTOAK: Hosto erorkorrak ditu, astigarraren antzekoak ditu. 5-7

lobuludun ertz triangeluar ditu. Hostoek hainbat tonalitate hartzen

dituzte. Izan ere, gorritik berdera pasatzen dira, tartean horiak, laranjak,

bioletak eta denen nahasketak hartzen dituzte.

Page 18: Derioko eskolako zuhaitza

18

NEURRIA: Ondo jasaten ditu hotzak eta argi ugari behar du. Hasieran

astiro hazten bada ere, 15- 25metro bitartean har dezake.

Ba al zenekien?

Likidanbar izena, "likido' eta "anbar" hitzen elkarketa da,

azaletik ateratzen zaion erretxina anbarkara dela-eta.

Erretxina hau lurrindegietan erabiltzen da, Peruko

baltsamoa izenarekin.

Frantzian eskularruen perfume bezala erabili zen ere.

Arbola honi bere jatorriko herrietan hemen artelatzari

,alkornokeari, ematen zaion antzeko erabilera ematen

diete. Hau da, kortxoa egiten dute.

Botika moduan ere erabiltzen da:

Ziatika eta nerbio-makaltasunaren aurkako

sekulako baltsamoa bezala ezagutu izan da.

Azaleko gaitzetan erabiltzen da ere.

Urdaileko gaixotasunak sendatzeko erabiltzen da.

Page 19: Derioko eskolako zuhaitza

19

GOROSTI

JATORRIA:Ilex aquifolium, Gorostia, Europako hegoaldean eta

ekialdean, Afrikako iparraldean eta Asiako hego-mendebaldean zabaltzen

da.

FRUITUAK: Fruitua drupa txiki bat da, barnean hezurra du. kolore gorri

bizikoa eta adar edo hostoen kolore eta distirarekin kontraste nabarmena

sortzen duena. Tamainaz, 9-9,6 x 6,5-7 mm-koa da, globosoa eta glabroa.

Heldutasunean 7-8 mm-ko haziak ditu.

LOREAK: Gorosti emeak eta harrak daude. Unixexualak dira, oso txikiak

eta txuri edo arrosak. Lau petalo ditu. Neguan ateratzen dira. Kalizak 4

sepalo ditu, 1 x 1-1,5 mm-koak, obatuak, pubeszenteak eta oinarritik

lotuak. Korolak ere 4 petalo ditu, 4-5 x 2-3 mm-koak, zuriak, oblongo-

obobatuak, glabroak eta oinarrian lotuak.

Page 20: Derioko eskolako zuhaitza

20

HOSTOAK: Iraunkorrak dira, hortz zorrotzez hornituak dira. Berde ilunak

dira gainaldetik eta oso distiratsuak. Linboa 5,5-12 x 2,5-6 cm-koa da,

eliptikoa edo obatua eta mutur zorrotza du. 3-15 mm-ko pezioloa dute,

ilerik gabea edo ile gutxi dituena. Hostoak berde ilunak dira gainaldetik eta

oso distiratsuak. Azpialdea berriz, kolore nahiz distira aldetik motelagoa

du.

NEURRIA: Zuhaixka edo zuhaitz txikia izaten da; 10 m-rainokoa eta oso

adarkatua.

Ba al zenekien?

- Sendabelartzat erabili ohi dela:tonikoa,

sudorifikoa eta sukarraren kontrako

modura.

- Gabonetako apaingarri moduan erabiltzen

dela.

- Bere zura oso gogorra eta astuna da,

zurgintzan estimatua.

- Babestuta dagoela

Page 21: Derioko eskolako zuhaitza

21

TUIA (THUJA)

JATORRIA: Japonia.

FRUITUAK: : 6-8 ezkatez inguraturiko pinaburuak dituzte (2-

4cm tartekoak). Arrosa baten antz handia dute. Gogorrak dira.

LOREAK: Udaberrian izaten ditu (martxoa eta apirilean). Lora

txikiak eta zuriak.

HOSTOAK: Iraunkorrak dira. Zapalak eta ezkatatsuak. Kolorez,

berde ilunak dira.

NEURRIA: 3 metrotik 18 metro arteko altuera izan ahal du.

Page 22: Derioko eskolako zuhaitza

22

BA AL ZENEKIEN?

“THYOU”-K hitzak “erretxina ematen duen

zuhaitza”, esan nahi duela?.

Altzifreen familiakoa dela?

Tuiaren zura altzariak, gitarrak... egiteko egokia

dela?.

Hostoak igortzean oso usain ona lortzen dela?.

Tuiaren olioa pozoitsua dela, baina papilomak eta

garatzak kentzeko erabil daitekeela?.

Lorategietan apaingarri moduan ikusi daitekeela?.

5 espezie Tuia daudela?: T. Orientalis,

T. Standishii, T. Plicata, T. Occidentalis,

T. Sutchuemensis

Page 23: Derioko eskolako zuhaitza

23

ERRAMU (laurus nobilis)

JATORRIA: Mediterraneoa eta Atlantikoan

FRUITUAK: Oliba txiki baten itxurakoa da, 9x6,5 mm-koa, hasieran kolore

berdekoa eta belzten doana heldu bilakatu ahala.

LOREAK: Loreak, 4-6, galtzarbeko gingiletan, oinetan 2-4 brakteaz

osatuak. Periantoko piezak, 3-4,5 x 1,5-2 mm-koak, erorkorrak berde

horixkak edo zurixkak. Lore arren estanbreak 3 mm ingurukoak eta emeek 4

harizpi antzu eta erdian pistilo bat dute.

HOSTOAK: Lantza formako hosto luzangak, 6-15 x 2-5 cm-koak, glabroak.

Gainaldean berde ilunak eta argiagoak azpialdean, batzuetan hertz

uhindukoak. Gogorrak dira, ezko ugariko kutikula dela eta. Usain

Page 24: Derioko eskolako zuhaitza

24

bereizgarria dute, ur-estresa dela eta ugariagoa delarik isurialde

mediterranearrean.

NEURRIA: 15 metroko altuera izatera hel daiteke.

BA AL ZENEKIEN?

Erramuaren hostoak asko erabiltzen direla..

sukaldean?

eta botiketan?

Erramua azkarrenetarikoa da dermatitisa eragiteko.Eta kontuz ez

nahaztu erramua etz gerezien erramua txikoa delako.

Hostoak antzina Olinpiar Jokoetako txapeldunen koroa egiteko

erabiltzen ziren.

Eliza katolikoan ,erramu igandea Aste Santuko lehen eguna da .

Ebanjelioko pasarte bat dio, nola jendetzak Nazareteko Jesusi Jerusalenen sartzerakoan (igande batean) Jainkoaren Seme moduan jaso

zutela, zuhaitz adarrak eskainiz.

Erramu igandeko ohitura moduan Euskal Herrian erramu adarrak

eramaten dira elizara egun horretan bedeinkatuak izan daitezen. eta

garai batean etxeko atarietan eta lehioetan ezpeiritu txarretik babesteko

(espreski tximistatik).

Page 25: Derioko eskolako zuhaitza

25

LIZARRA

JATORRIA: Europa eta Asia Menor. Oleazeae familiako eta frasinus

generoko zuhaitza. Lurzoru oso emankor, neutro sakon eta hezeetan bizi

da eta Euskal Herriko isurialde Kantauriarra da arrunta.

FRUITUAK: Berdea eta tximeleta formakoa da lizarraren fruitua: bi

hegal ditu eta luku zintzilikarietan sortzen da (samaretan). Jangarriak dira

eta sendagaietan erabiltzen dira. Fruitu lehorrak dira.

LOREAK: Horixkak. Hostoak baino lehenago sortzen dira multzo txikietan

eta ez dute ez kalizarik ezta kolorerik ere. Panikulatan bildutako apetalo

eta asepaloak apirila eta maiatza artean loratzen dena eta samara motako

fruituak ditu.

Page 26: Derioko eskolako zuhaitza

26

HOSTOAK: Hosto konposatuak ditu. Hosto bakoitzak 7 – 13 foliolo

horzdun ditu, lantza formakoak. Hosto-begiak beltz eta handiak dira eta

neguan sortzen dira.

NEURRIA: Tamaina handiko zuhaitza da. 40m garaiera izan daiteke.

Zurtoinak enbor zuzena du eta azala grisa eta zartatua.

BA AL ZENEKIEN?

Lizarra zuhaitz heliofiloa da.

Argitasun handira moldatuta dago.

Hostoetan du sendagaia. Erreumarako, belarriko minarako

eta hezurretarako erabil daiteke, besteak beste, lizarraren

hostoak. Argaltzeko erabiltzen da infusio moduan.

Bi lizar mota daude: lizar arrunta eta loreduna.

Kalitate oneko ikatza lor daiteke lizarraren egurretatik oso

erregai ona delako.

Tresna kirtenak, eskiak, arraunak eta altzariak fabrikatzeko

erabiltzen da zura.

Oso elastikoa da lizarraren zura, zuntz luze eta gogorrak

dituena.