DIAGNOZA RODZINY JAKO ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO

ŻANETA KOZUBEKPED ROK II SEM III NR INDEKSU 7816

CO TO JEST RODZINA? „Zbiorowość ludzi powiązanych ze sobą więzią małżeństwa,

pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji’’ ( Z. Tyszka)

„Grupa, która jest formacją społeczną i składa się z pewnej liczby jednostek, pozostających w określonych pozycjach, rolach w stosunku do siebie i która ma własny system wartości oraz normy regulujące zachowanie jednostek w sprawach ważnych dla grupy, a zatem rodzice i dzieci występują w określonych rolach i zajmują określone pozycje w strukturze wewnętrznej rodziny.„ (M. Sherif )

,, Podstawowa i najważniejsza grupa społeczna, na której opiera się całe społeczeństwo’’ ( A.Comte)

Rodzina jest powszechnie traktowana jako podstawowy obszar wpływów oddziałujących na rozwój i

funkcjonowanie dziecka.

Przede wszystkim w niej dziecko uczy się w niej: Podstawowych umiejętności życiowych, Kształtuje swoją osobowość, Nabiera przekonań o świecie, O jego wartościach i zasadach życia, Formuje się jego tożsamość i wzorce zachowań.

W publikacjach pedagogicznych, socjologicznych i psychologicznych, podkreślając ogromne znaczenie wpływów środowiska rodzinnego na jednostkę, rodzinę określa się często jako środowisko wychowawcze.

Troskę o prawidłowy rozwój fizyczny dziecka, jego sprawność i zdrowie, Troskę o rozwój intelektualny (umysłowy), Zaspokajanie potrzeb emocjonalnych (uczuciowych) dziecka, przy równoczesnym

wzbogacaniu jego życia uczuciowego, rozwijaniu w nim dyspozycji pozytywnych i przełamywaniu dyspozycji negatywnych (egocentryzm, skłonności egoistyczne, brak wyobraźni i wrażliwości na potrzeby, krzywdy innych),

Wdrażanie w kulturę własnego społeczeństwa, grupy społecznej, z którą jest się najściślej związanym, w kulturę ogólnoludzką,

Wpajanie społecznie akceptowanych zasad i norm moralnych (stanowią one trzon moralnej postawy jednostki),

Uspołecznienie dziecka poprzez kształtowanie postawy otwartej na problemy otaczającego świata, ścierające się tendencje, odwieczną walkę dobra ze złem, dążenia do postępu i sprawiedliwości społecznej, autentycznej równości i wolności ludzi, walkę z zacofaniem, obskurantyzmem,

Przygotowanie do samodzielnego życia,

DO PODSTAWOWYCH DZIEDZIN WYCHOWAWCZEGO ODDZIAŁYWANIA RODZINY NALEŻY ZALICZYĆ:

Uczenie organizowania własnego życia zgodnie z potrzebami i warunkami, jakie stwarza rzeczywistość społeczna,

Uodparnianie na napotykane trudności i niepowodzenia, hartowanie charakteru i silnej woli,

Rozbudzanie u dziecka poczucia godności osobistej oraz poczucia godności narodowej, tak ważnej i cennej zawsze, a szczególnie teraz, gdy rozszerza się sfera kontaktów z innymi krajami,

Rozwijanie dyspozycji do doskonalenia siebie, nie popełniania tych samych błędów, Kształtowanie ambicji i aspiracji, na poziomie własnych, potencjalnych możliwości,

często niedocenianych i nie wykorzystywanych, bez równoczesnego popadania w kompleksy lub, co jest jeszcze gorsze, samouwielbienie, zarozumiałość, tzw. Bufonadę, lekceważenie czy wywyższanie się ponad innych ludzi,

Uczenie umiaru i skromności, która nie jest fałszywa i pozorna, stanowi autentyczny wyznacznik wartości, określa duży format człowieka,

Uczenie tolerancji dla wszelkiej odmienności poglądów (pod warunkiem, że nie są one szkodliwe czy groźne społecznie), cech indywidualnych, zainteresowań, dążeń,

Rozwijanie uczuć patriotycznych, szacunku do tradycji narodowych, ich wkładu w kulturę ogólnoludzką, postawy gotowości do walki o bezpieczeństwo, dobre imię i pozycję w świecie własnego narodu, państwa.

CZASEM SIĘ ZDARZA, ŻE… To właśnie RODZINA bywa GŁÓWNYM ŹRÓDŁEM licznych ZABURZEŃ

EMOCJONALNYCH, ZABURZEŃ ZACHOWANIA, TRUDNOŚCI SZKOLNYCH CZY ŻYCIOWEJ DYSFUNKCJONALNOŚCI, jakie rozwijają się u dziecka.

Mimo tych licznych pozytywnych wpływów na rozwój dziecka…

Poznanie rodziny ma miejsce poprzez różne perspektywy…

DOKONUJE SIĘ ZARÓWNO W PERSPEKTYWIE :

Interesowania się określonym wychowankiem ( Jego trudnościami wychowawczymi zaburzeniami zachowania, problemami szkolnymi czy

jakimiś specyficznymi jego cechami)

Zainteresowania grupami wychowawczymi Zainteresowanie kwalifikowaniem rodzin do

określonych zadań i funkcji (rodziny adopcyjne, rodziny zastępcze, pogotowia rodzinne)

Ekspertyzy pedagogiczne dla potrzeb sądu.

STOPIEŃ DOKŁADNOŚCI DIAGNOZY RODZINY JEST RÓŻNY I ZALEŻY OD POWODÓW, DLA KTÓRYCH JEST ONA PODEJMOWANA

DIAGNOZOWANIE RODZINY JAKO ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO jest to konieczność uwzględnienia kilku podstawowych założeń, które odnoszą się do ogólnej perspektywy diagnozowania i sposobu specyfikacji przedmiotu badania. Założenia te dotyczą instytucjonalno-grupowego ujęcia rodziny w jej pedagogicznym rozpoznawaniu, uwzględniania określonej formuły czynników opisujących rodzinę jako środowisko wychowawcze oraz ogólnych zasad diagnozowania rodziny.

WYMIAR INSTYTUCJONALNY RODZINY to przede wszystkim ocena jakości realizacji przez rodzinę zasadniczych jej zadań - zaspokajania indywidualnych potrzeb członków rodziny oraz wypełniania przez rodzinę oczekiwań formułowanych wobec niej przez zewnętrzne układy społeczne. W SENSIE DIAGNOZY RODZINY dokonuje się więc swoistego OSĄDU SPOSOBU I POZIOMU WYPEŁNIANIA PRZEZ RODZINĘ PEWNYCH FUNKCJI – ( głównie opiekuńczych, socjalizacyjnych i wychowawczych)

W perspektywie poznawania rodziny w kategoriach grupy społecznej zainteresowanie badawcze skierowane jest na takie elementy rodziny, jak:

STRUKTURA FORMALNA, JEJ STRUKTURA SPOŁECZNA I EMOCJONALNA STYL I ORGANIZACJA ŻYCIA

W SZCZEGÓLNOŚCI NASTĘPUJE TU ROZPOZNAWANIE TAKICH CECH, JAK:

Układ ról i pozycji w rodzinie,Podział władzy, rozkład względów, autorytetu,Więzi i relacje między członkami,Rytm i organizacja życia,Aktywność ogólna rodziny i indywidualnych jej członków,Normy i standardy zachowań uznawanych w rodzinie,Sposoby kontroli norm i wymagań,Wzory porozumiewania się (komunikacja),Typ kulturowego stylu życia rodziny,Tradycje, obrzędowość, symbolika,Warunki materialne,Warunki bytowe i otoczenie,Związki rodziny z innymi strukturami społecznymi.

CZYNNIKI OPISUJĄCE RODZINĘ JAKO

ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE RODZINY jako obszar rozpoznania pedagogicznego stanowi społecznie wyznaczony układ warunków i cech, o różnym jakościowo charakterze, które w zróżnicowany pod względem stałości i intensywności sposób wpływają na przebieg i efekty procesu wychowania.

Ferdynanda Le Playa ( rok 1862) wymienia następujące wskaźniki:

Dochody Budżet, Sposób życia i mieszkanie, Środowisko geograficzne społeczne rodziny, Historia rodziny

W literaturze odnaleźć można różne propozycje dotyczące systematyzacji cech i warunków rodziny, które sugerowane są jako czynniki opisujące jej środowisko wychowawcze.

SKALA WILIAMSA OBEJMOWAŁA: Potrzeby rodziny, Stan higieny, Wielkość, Charakterystykę rodziców, Nadzór rodziców nad dziećmi

( które mierzone były pięciostopniową skalą w oparciu o przeprowadzane wywiady domowe )

NATOMIAST SKALA CHAPMANA I SIMSA :

Zawód ojca, Wykształcenie rodziców, Ilość książek, dzienników i czasopism w domu, Wyposażenie mieszkania i rodziny w takie dobra: o jak telefon, oSamochód, oPianino

Następna była szczegółowa…

Skala A.M. LEAHY ustalała tzw. profil stanu rodziny na podstawie sześciu czynników:

stan ekonomiczny rodziny, zawód rodziców, wykształcenie rodziców, poziom kultury rodziny, uspołecznienie środowiska domowego, uzdolnienia dzieci

Jedną z odzwierciedlających współczesne tendencje pomiaru, była Skala Elizabeth Fraser ( 1959)

Badała ona zależność między wynikami w nauce szkolnej a oddziaływaniem środowiska domowego. W badaniu swoim uwzględniła takie czynniki środowiska domowego, jak:

Wykształcenie rodziców, Zainteresowania czytelnicze rodziców i dzieci, Dochód rodziny, Zawód ojca, Wielkość rodziny, Przestrzeń życiowa rodziny, Stosunek rodziców do nauki i przyszłego zawodu dzieci, troskę rodziców o sprawy

dzieci, Zaburzenia środowiska rodzinnego, Ogólna atmosfera w środowisku rodzinnym, Praca zawodowa matki poza domem

ARKUSZ SCHEMATYCZNY JÓZEFA PIETERA W części dotyczącej osobistych warunków środowiskowych dziecka zawierał on

m.in. rejestr 43 składników opisu i oceny rodziny - jej środowiska wychowawczego.

Wymienił w nim takie cechy rodziny, np. takie jak: warunki mieszkaniowe, dochody, majątek, odżywianie, higienę, wielkość, zajęcia, czas wolny, tradycje, potrzeby kulturalne, estetyczne, światopoglądowe, język, życie umysłowe, moralność, pozycję dziecka, stan opieki intelektualnej nad nim, opieki moralnej, materialnej, dostęp do książek, kontrolę dostępu do używek i inne

Każdy z elementów podlegał ocenie według przedstawionego przez autora swoistego „przewodnika", precyzującego opis danej cechy na pozio mach od wysoce niepożądanego stanu danej cechy (ocena najniższa -lpkt) po najbardziej optymalny obraz danej cechy (ocena najwyższa -5 pkt). Oceny dokonywano w oparciu o przeprowadzone wywiady, obserwacje i analizy dokumentów. Propozycja Pietera jest przykładem pomiaru ilościowego warunków środowiska wychowawczego rodziny dziecka.

3 GŁÓWNE GRUPY CZYNNIKÓW ANALIZY POZIOMU WYCHOWANIA W RODZINIE WG. S. KAWULI:

CZYNNIKI EKONOMICZNO-SPOŁECZNE: wielkość rodziny i jej struktura, źródła utrzymania rodziny (zawód ojca, dochody rodziny), sprawowanie opieki materialnej nad dziećmi (warunki mieszkaniowe, poziom odżywiania, poziom ubioru, majątek trwały), podział pracy i ról w rodzinie (np. praca matki poza domem, praca produkcyjna dzieci)

CZYNNIKI KULTURALNE: wykształcenie rodziców i dokształcanie się rodziców lub innych członków rodziny, kultura językowa rodziny, majątek kulturalny rodziny (biblioteka, TV, video i inne), sposoby spędzania czasu wolnego (korzystanie z środków kultury masowej i innych form), stosunek rodziców do nauki szkolnej dzieci i ich przyszłego zawodu (stwarzanie warunków do nauki, kwestie planu życiowego dzieci), stosunek członków rodziny do tradycji i nowości, pielęgnowanie obyczaju i podatność na zmiany

CZYNNIKI PSYCHOSPOŁECZNE: rodzaj i siła więzi społecznych i emocjonalnych, uznawane i realizowane wzorce życia rodzinnego, stosunek członków rodziny do zjawisk patogennych, układ i rodzaj postaw i środków oddziaływań wychowawczych, charakter kontroli rodziców nad dziećmi, ogólna atmosfera panująca w środowisku rodzinnym (występujące zaburzenia, więzi uczuciowe między wszystkimi członkami), opinie o rodzinie w miejscu zamieszkania (też w miejscu pracy).

CZYNNIKÓW ANALIZY POZIOMU WYCHOWANIA W RODZINIE WG. PIEKARSKIEGO:

SFERA WARUNKÓW MATERIALNO-RZECZOWYCH - obejmująca dochody, warunki mieszkaniowe, sanitarne itp

SFERA ODDZIAŁYWAŃ O CHARAKTERZE WYCHOWAWCZYM - uwzględniająca środki i metody wychowawcze, styl wychowania, sposób spędza nia czasu w rodzinie, zakres i charakter kontaktów kulturalnych, i inne

SFERA WARTOŚCI I CELÓW WYCHOWANIA - obejmująca plany edukacyjne, kryteria wartościowania rzeczywistości występujące w środo wisku rodzinnym itp.

Formuły badawcza wykorzystywana w pedagogicznych diagnozach rodziny. obejmuje kilka zasadniczych obszarów, które podlegają rozpoznaniu:

Obszar cech materialnych, rzeczowych, strukturalnych, organizacyjnych, terytorialnych; Obszar więzi między członkami rodziny, cechy relacji społecznych i emocjonalnych pomiędzy

członkami, wzajemne postawy i postawy wy chowawcze, style i środki oddziaływań socjalizacyj nowychowawczych, ogólna atmosfera w rodzinie;Cechy i style funkcjonowania społecznego rodziny: związki z otaczającymi ją układami

społecznymi, sposoby radzenia sobie z sytu acjami i problemami życiowymi, normy i wartości społeczne respek towane w rodzinie, oraz występowanie negatywnych zjawisk; Obszar wartości, tradycji, autorytetów, wzorów osobowych, celów życiowych i wychowania,

aspiracji edukacyjnych, konsumpcji czasu wolnego, udziału w kulturze.

Model Kołowy ( Model Olsona)

Został zaproponowany przez D. Olsona, C. Russel i D. Sprenkle. Wyróżnia się trzy zasadnicze wymiary systemu rodzinnego lub kategorie poznania systemu rodziny:

SPÓJNOŚĆ, ADAPTACYJNOŚĆ, KOMUNIKACJĘ

Jako przykladowy model systemowego podejścia do rodziny

Każda z kategorii (wymiarów) posiada swoje typy, poziomy, cha rakteryzujące w określony sposób system rodzinny ze względu na dany wymiar. Tak np. ze względu na tzw. adaptacyjność wyróżnia się 4 typy-poziomy: systemy rodzinne chaotyczne, elastyczne, strukturalizowane, sztywne. Podobnie 4 poziomy wyróżniono w wymiarze spójności, a kombinacja ustalonych 8 poziomów (4 poziomy spójności i 4 poziomy adaptacyjności) pozwala na wyodrębnienie - w wyniku zastosowania określonej skali FACES III - 16 typów rodzin przedstawionych właśnie w postaci Modelu Kołowego (Circumplex Model).

INNE PRZYKŁADOWE SYSTEMY w Skali Środowiska Rodzinnego Moos'a i Moos: spójność, konflikty,

sprawowanie kontroli, niezależność, sposób wyrażania uczuć, życie religijna, orientacja intelektualno-kulturalna, aktywna rekreacja, nastawienie na sukces

w Skali Oceny Rodzina Beavers'a: struktura władzy, koalicje, bliskość, mitologia rodzinna, sposoby rozwiązywania problemów, jasność wyrażania opinii, odpowiedzialność, inwazyjność, otwartość na innych, wyrażanie uczuć, nastrój dominujący w rodzinie, konflikty, empatia

w Indeksie Funkcjonowania Rodziny Pless i Satlerwhite'a: komunikacja wewnątrzrodzinna, zwartość, podejmowanie decyzji, satysfakcja małżeńska, poczucie szczęścia i więź emocjonalna.

PODSTAWOWE ZASADY POZNAWANIA

RODZINY JAKO ŚRODOWISKA

WYCHOWAWCZEGO

I. ZASADA WARTOŚCIUJĄCEGO CHARAKTERU DIAGNOZOWANIA RODZINY

Środowisko rodzinne staje się obszarem zainteresowania diagnozy pedagogicznej.

Rodzinę poddajemy ocenie za każdym razem, kiedy chcemy ustalić jej wpływ i związek z jakimś stanem rzeczy lub dokonać charakterystyki wychowawczej w celu zakwalifikowania do jakiegoś typu rodziny

Ocenianie rodziny i jej cech jest zasadniczym mechanizmem identyfikowania tzw. zasobów rodziny, jej potencjałów, sił kompetencji, które mogą spożytkowane w działaniach profilaktycznych czy naprawczych.

II. ZASADA DIAGNOZY POZYTYWNEJ RODZINY.

Prawidłowa diagnoza polega na zebraniu odpowiednich informacji by wskazać te elementy i cechy jednostki i jej najbliższego środowiska, które mogą mieć znaczenie dla poprawy jej funkcjonowania dla organizowania celowych działań pedagogicznych. Należy, więc sformułować regułę mówiącą o tym, iż poznając cechy środowiska wychowawczego rodziny poza identyfikowaniem stanów niepokojących, braków dysfunkcji, badacz musi swoim zainteresowaniem poznawczym obejmować także "pozytywy rodziny”, czyli jej zasoby, siłę i potencjał.

III. ZASADA UWZGLĘDNIANIA KONTEKSTU SPOŁECZNEGO RODZINY

Obraz i funkcjonowanie rodziny, a także efekty wychowania w rodzinie powinny być opisywane na tle społecznym i kulturowym, jakim charakteryzuje się otoczenie rodziny. Otoczenie tworzy określony ekosystem rodziny, warunki jej funkcjonowania, jak również kieruje wymagania, oraz kontroluje-ocenia rodzinę. Rodzina będąc niepowtarzalnym systemem o swoistej autonomii kształtuje swój charakter, swoje środowiska wychowawcze pod wpływem układu społeczno-kulturowego. Zasada ta opiera się też na założeniu, iż system rodzinny zawsze w określony sposób jest związane z innymi systemami zewnętrznymi (poza rodziną). Rodziny mogą być mniej lub bardziej otwarte w swoich relacjach z otoczeniem. Ich kontakty z innymi układami mogą być względnie zamknięte -takie rodziny żyją głównie w obrębie własnych granic.Rodziny otwarte z kolei "wymieniają" z otoczeniem informacje i energię, charakteryzuję się bogatym kontaktem społecznym.

IV. ZASADA RELATYWNOŚCI WPŁYWU WARUNKÓW ŚRODOWISKA RODZINNEGO

Oznacza konieczność uwzględniania w poznawaniu rodziny jej obiektywno-subiektywnego wymiaru jako środowiska wychowawczego. Rozpoznajemy tu, więc w rodzinie postać, obraz typowych cech środowiska wychowawczego.

V. ZASADA HOLIZMU POZNAWCZEGO. Rodzina stanowi określoną całość jako układ różnych i cech i warunków. Podstawowe płaszczyzny funkcjonowania rodziny: strukturalna, opiekuńczo-wychowawcza, ekonomiczna, organizacyjna i emocjonalna przenikają się i wzajemnie warunkują. Obraz rodziny i jej właściwy opis diagnostyczny jest, więc wielopłaszczyznowy. Diagnoza rodziny powinna opisywać ją jako określoną całość, jako układ wzajemnie powiązanych czynników.

VI. ZASADA UWZGLĘDNIANIA DYNAMIZMU RODZINY

Rodzina jako środowisko wychowawcze rozwija się i zmienia w czasie, przechodzi przez określone etapy.

Na poszczególnych etapach pojawiają się specyficzne problemy i zadania, formułowane są odmienne wzorce i modele zachowań i relacji rodzinnych, zachowań opiekuńczych i wychowawczych. Rodzina jest układem dynamicznym, więc w jej diagnozie trzeba mieć na uwadze fazę rozwoju i sytuację życiową, w której rodzina się znajduje.

SYSTEMATYZACJA ROZWOJU RODZINY EVELYN DUVALL ( 1977 )

I faza - para małżeńska bez dzieci; II faza - para z małym dzieckiem (od urodzenia pierwszego

dziecka do ok. 30. miesiąca jego życia)

III faza - rodzina z dzieckiem w okresie przedszkolnym; faza - rodzina z dziećmi w okresie szkolnym (od 6. do 13. roku życia

pierwszego dziecka); faza - rodziny z nastolatkami (od 13. do 21. rok życia pierwszego dziecka); faza - rodziny z dziećmi opuszczającymi dom (od pierwszego do

ostatniego odchodzącego dziecka); VII faza - „puste gniazdo", rodzice w wieku średnim, wycofujący

się z aktywności, przejście na emeryturę VIII faza - starzenie się rodziców.

VII. ZASADA AUTODIAGNOZY RODZINY I JEJ CZŁONKÓW

Wśród takich zasad, jak holistyczne traktowanie rodziny, zachowanie obiektywizacji, dyskrecji, ostrożności w trakcie prowadzenia ba dań w rodzinie, rodzina powinna być traktowana podmiotowo, a nie jedynie jako „obiekt badawczy". Oznacza to m.in. Dążenie przez dia gnostę do autodiagnozy rodziny i jej członków, doprowadzenie do samopoznania przez rodzinę, przy współudziale diagnosty, swoich walorów i mankamentów

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!