Treći međuperiodi

Pozno doba

Literatura:

BARD, K.A., An Introduction to the Archaeology of Ancient Egypt, Oxford 2007, 263-288.

Treći međuperiod• 21-25. dinastija

• Podela zemlje

• Granica: el-Hiba

• 21. dinastija – sedište Tanis

• Izgubljena kontrola nad jugoistočnom Azijom i Nubijom

Teba • Izgradili utvrđenja kod el-Hibe

• Tebanski teokratski vladari nominalno priznaju vlast Tanisa – zapravo nezavisni u 20. i 21. dinastiji

• Smanjen značaj predaka; ukljumujući kraljevske– Sa opljačkanih kraljevskih mumija skidani skupoceni predmeti, tela

ponovo sahranjivana u zajednička skrovišta (caché)

– Privatne grobnice Novog carstva, opljačkane u 20. dinastiji, se koriste kao porodične grobnice

– Prestaje izgradnja velikih kraljevskih grobnica u Dolini kraljeva i naselje u Deir el Medini se gasi

Tanis• Kraljevi Tanisa sahranjivani na prostoru hrama okruženog

masivnim zidinama

• Sedišta 22, 23. i 24 dinastije – u različitim mestima u Delti.

• Vladaju delom istovremeno

• Problemi u pogledu utvrđivanja hronologije

• Poreklo Smendesa, osnivača 21. dinastije nejasno

• Ostali vladari Trećeg međuperioda - libijsko poreklo

• 25. dinastija – nubijska (iz Napate u Kušu)

• Već u 19. dinastiji (Ramzes II ) izgrađena nova prestonica u Delti

• Od Trećeg perioda nadalje (izuzev u 25. dinastiji) Delta je sve važnija kao centar moći, iz kog se kontroliše država

Libijci

• Osorkon Stariji, koji postaje kralj (21. dinastija) je bio sin poglavara libijskog plemena Mešveh.

• Šešonk I, iz Bubastisa, prvi vladar 22. dinastije, svoju legitimnost ojačava ženidbom ćerkom Psusenesa II, poslednjeg vladara 21. dinastije, inače tebanskog prvosveštenika.

• Šešonk vlada iz Tanisa. Svog sina postavlja za prvosveštenika Amona i glavnokomandujućeg armije, što postaje model za kasnije, radi kontrolisanja Tebe

• Šešonk podigao ’Bubsatiski portal’ u Tebi – beleži kampanju protiv država Izrael i Juda, koja je zabeležena u Starom zavetu ( I Knjiga kraljeva 14: 25-26)

Politička situacija

• Sve veća politička fragmentacija zemlje

• Naslednost birokratskih položaja u porastu

• Pojava polu-nezavisnih kraljevina– 23. dinastija već nezavisna u vreme Šešonka II (22. dinastija)

– Kraljevine u Bubastisu i Leontopolisu u Delti

– Kraljevine Herakleopolis i Hermopolis u Srednjem Egiptu

– Nezavisne grupe – četiri velika poglavara Mešveh-a i ’Princ zapada’ iz Saisa

• Tebanci vladaju jugom, ne priznaju nijednog od kraljeva sa severa.

– Utvrđen Medinet Habu, utvrđenja od ćerpiča u Gornjem i srednjem Egiptu svedoče o političkoj nestabilnosti

Tanis (San el-Hagar)• Sedište kraljeva i luka u 21. i 22. dinastiji

• U grad preneti i uzurpirani brojni stariji spomenici sa drugih lokaliteta (npr. Piramese*)

• Istraživanja u 19.v.: O. Meriet, F. Pitri; danas: F. Briso

• Ostaci grada na većoj od dve gezire na kojoj je grad izgrađen imaju površinu od 177 ha, ali je malo istraženo van kompleksa hrama Amona

*Piramese je po M. Bitaku napušten kada je rukavac na kome je bio grad (u blizini Peleuzijskog rukavca) nestao, zasut nanosima mulja.

Hram Amona u Tanisu• Osnovan u 21. dinastiji

(Psusenes I)

• Korišćeni kameni blokovi građevina iz Piramezea, ali i sa drugih lokaliteta i građevina iz Novog, Srednjeg i Starog carstva

• Kompleks okružen masivnim zidinama, debljine 15m (u okviru kojih je i pozniji hram Horusa, započet u 30. dinastiji, završili Ptolemeji).

Hram Amona u Tanisu• Na zapadnoj strani kapija Šešonka

III, povezana sa hramovskim pilonom alejom sa obeliscima Ramzesa II.

• Pjer Monte 1939. otkrio podzemnu funerarnu građevinu u okviru hrama

• Iznad bile kuće iz poznijeg 1. milenijuma p.n.e.

• Kraljevski pogrebni kompleks koji se sastojao od devet grobnica (2 iz 21. i 7 iz 22. dinastije)

• Nađen veliki broj bogatih grobnih priloga i opreme

Psusenes IŠešonk II

General Undebaunded

• Neki delovi kompleksa opljačkani u antici

• Grob Psusenesa I (grobnica 3) nedirnut, Imao je predvorje, dve sobe od krečnjaka i dve granitne grobne odaje, od kojih je severna bila kraljeva. Sahranjen u uzurpiranom granitnom sarkofagu iz Doline kraljeva (Merenptahov), u kome je bio drugi od granodiorita, a u njemu srebrni kovčeg Spoljna i

untrašnja strana uzurpiranog sarkofaga

Psusenes I

Unutrašnji sarkofag

Srebrni kovčeg

Zlatna maska

Psusenes I

Šešonk II

Osorkon II

Nalazi iz grobnica u Tanisu

Undebaundedova zlatna maska i zdele

Nalazi iz grobnica u Tanisu

Nubija• Malo podataka o periodu po prestanku egipatske kontrole nad

Nubijom krajem Novog carstva

• Između 11. i 9. veka nastaje nezavisna politička zajednica u oblasti oko i nizvodno od 4. katarkte, sa sedištem u Napati (Gebel Barkal) i koja uspeva da zavlada čitavom Nubijom

• Kralj Kašta započeo osvajanje Egipta sredinom 8. veka p.n.e., njegov sin Pije osvojio Memfis.

• Pije postavlja svoju sestru Amenirdis I za ’božansku suprugu Amona’

• 25. dinastija, nubijska, vlada i većim delom Egipta, uz sukobe sa libijskim vladarima iz Delte, a kasnije, zajedno sa Egipćanima, sa Asircima koji napadaju

• Nominalno vladali zemljom, ostavili na položaju mnoge lokalne vladare

Šabaka, reljef iz Karnaka

Odlike prikazivanja vladara XXV, nubijske dinastije:- kratka kosa ili priljubljena kožna kapa- dvostruki ureus- široka dijadema sa dvostrukim ureusom-ogrlica: mulet u obliku glave ovna, na uzici čiji krajevi padaju na grudi

Nubijski vladar (NN)

Amulet kakav su nosili nubijski vladari

Dvostruki ureus

Odlike prikazivanja nubijskih vladara:

-Kratka kosa ili priljubljena kožna kapa

--dvostruki ureus

-Široka dijadema sa dvostrukim ureusom

-Amulet u obliku glave ovna, na uzici čiji krajevi padaju na grudi

Tutmes III Šabaka Taharka

Šabaka

• Nubijska i egipatska vojska – u Palestini sukob sa Asircima, pod vođstvom Senaheriba, kao podrška Jezekiji iz Jude

• U doba Taharko-a (690-664 p.n.e.) tri prodora Asiraca u Egipat, uz povlačenje Nubijaca.

• Nubijac Tanutamani ulazi u Egipat – Asirci kao odmazdu razrušili Tebu i Tanutamani se povlači

• U 25. dinastiji Memfis je sedište nubijskih vladara

• I u Egiptu i u Nubiji gradili hramove egipatskog stila, ispisane hijeroglifskim pismom

• Ipak: sahranjivani u Nubiji, u el-Kurru-u, u blizini Gebel Barkala– Najranije grobnice osoba najvišeg statusa – veliki tumuli, kakvi su bili

ranije u Kermi

– Pijeva grobnica – piramida strmih stranica

– Većina kasnijih nubijskih vladara sahranjena na drugoj strani reke, na lokalitetu Nuri

– Tela vladara mumifikovana, stavljana u kovčege, a za dekoraciju zidova koristili tematiku iz pogrebnih odaja kraljeva Novog carstva

• Selektivno usvajanje egipatskih verovanja i kraljevskih simbola, transformisali ih i ugrađivali u sopstvenu kulturu– Poštovali egipatske bogove,

osobito Ptaha i Amona,

– Zadržali i svoja verovanja (npr. sahranjivanje konja uz kraljevske grobove)

– Nubijski kraljevi Egipta često prikazivani sa karakterističnom kožnom kapom (umesto egipatskih kruna) sa dvostrukim ureusom Taharka

Nubijska dinastija: Poštovanje egipatskih bogova

Kralj tantamani

Kralj Taharka

Napata

SudanGebel Barkal

Prvi hram Amena u Gebel Barkalu – Tutmes III, dograđivan kasnije

Napata• Grad imao i palatu i druge

hramove

• Nastavljena gradnja i posle 25. dinastije, odnosno razaranja i paljenja grada (verovatno Psamtek II, iz 26. dinastije).

• Sedište kraljeva i značajni kultni centar

• Prva velika iskovanja kod Gebel Barkala: Džordž Rajzner 1916-1920, značajna za razumevanje faza u gradnji hrama Amona

• Istraživanja Timotija Kendala od kraja 20. veka

• Istraživanja Italijana i Španaca;

• Stambene četvrti ne-elitnog stanovništva i privredne četvrti nisu poznate, time ni plan većeg dela grada

Sanam – ekonomski i proizvodni centar?• Na drugoj obali Nila, nasuprot Napati

• Iskopavao Oksfordski univerzitet 1912-13 (F.L. Griffith)

• Otkriven veliki hram

• Zanatske radionice za izradu šabtija i drugih sitnih predmeta

• ’Riznica’ duga 250m, sa po 17 skladišta s obe strane središnjeg hodnika;

• Tragovi paljenja (gomile spaljene slonovače u jednoj prostoriji) – možda skladište egzotične robe za trgovinu

• Ca 1300 sahrana razlilitog tipa (i statusa) istraživano u Sanamu– Sahrane egipatskog tipa – podzemne prostorije, mumificirana tela u

kovčezima, keramika rađena na vitlu i predmeti egipatskog stila – možda Egipćani

– Opružena tela u pravougaonim jamama, keramika rađena na vitlu – možda egiptizirano lokalno stanovništvo nižeg statusa

– zgrčenci i ručno rađena keramika kao i višestruke sahrane bez priloga možda nubijska ne-elita

Sanam

Sanam

Lokaliteti u Gornjoj Nubiji od Trećeg međuperioda nadalje

Kerma – nalaz pohranjenih statua

El Kurru i Nuri – kraljevske grobnice• Dž. Rajzner otkrio grad opasan zidom (po mišljenju T.

Kendala, rano sedište Kušitske dinastije)

• Rajzner iskopao 16 grobnica – preci kralja Pija. Grobnica Ku 8 pripadala Kašti, pretku Pija

• Najranije grobnice su kameni tumuli sa podzemnom odajom za sahranjivanje (slično C-grupi iz Drugog međuperioda)

• Kasniji tumuli imaju potkovičasti ograđeni prostor, kod jednog očuvana i kapela od ćerpiča

• Deset grobnica četvrtaste nadzemne konstrukcije, skoro sve sa kapelama; male dimenzije možda za supruge kraljeva i sl. Rajzner smatrao da su mastabe, Kendal da su piramide

El Kurru

Tanutamanijeva grobnica

Presek i plan piramide Taharkoa u Nuriju

http://www.nyu.edu/isaw/exhibitions/nubia/checklist.html

Pozni period• Psamtek I, sin Nekau-a, koji nije podržao Nubijce u

borbi protiv Asiraca, postao isprva vazal Asiraca, a kada njih na matičnoj teritoriji ugroze Vavilonci i Međani, postaje im protivnik koji uspešno ujedinjuje Egipat pod svojom vlašću, čime se okončava Treći međuperiod.

• 26. dinastija (664-525. p.n.e.) – poreklom iz Saisa, u severozapadnoj Delti

• Tokom 27. dinastije, Egipta je satrapija persijskog carstva (525-404. p.n.e.). Persijanci preuzimali ulogu faraona, ali vladali iz Persije.

• Pobune Egipćana protiv Persijanaca

• Po zbacivanju persijske vlasti, tri dinastije, sve iz Delte (28., 29. i 30 dinastija) su težile da kontrolišu Egipat

• Kratak period Druge persijske vladavine (343-332. p.n.e.), tj. 31. dinastije okončan je osvajanjim Aleksandra Makedonskog i kolapsom Persijskog carstva.

26. dinastija (664-525 p.n.e.) – Saiska dinastija

Psamtek I - vladao 54 godine, do 610.

- Oko 656. ima celu zemlju pod kontrolom

- Kći Nitikret postala ’Božanska supruga Amona’

- Važni deo njegove vojske – strani plaćenici, osobito jonski Grci i Karijci

- Tel Deffena u Delti – Pitrijev nalaz platforme od ćerpiča (osnove utvrđenja) koju je izgradio Psamtek I, kao i naselja sa grčkom vojnom opremom koja arheološki potvrđuje prisustvo najamnika

- Unutrašnja pretnja – machimoi – ratnici libijskog porekla

26. dinastija (664-525 p.n.e.)

• Jedinstvena država – ekonomski napredak– Osnova ekonomije – poljoprivreda

– Dobre trgovačke veze sa istočnim Sredozemljem

– Trgovina sa grčkim gradovima

– Osnivanje grčkog naselja Naukratis• Istraživao Pitri 1884-5 – veliki deo

naselja već bio uništen iskopavanjem organskih ostataka kao đubriva (sebbakh)

26. dinastija (664-525 p.n.e.)• Jedinstvena država –

ekonomski napredak– Osnova ekonomije –

poljoprivreda

– Dobre trgovačke veze sa istočnim Sredozemljem

– Trgovina sa grčkim gradovima

– Osnivanje grčkog naselja Naukratis• Istraživao Pitri 1884-5 –

veliki deo naselja već bio uništen iskopavanjem organskih ostataka kao đubriva (sebbakh)

• Upotreba demotskog pisma se širi tokom vladavine 26. dinastije

Nekau (Neho) II

•Pokreće trgovinu sa južnim delom Crvenog mora, što je podrazumevalo i južnu Arabiju

•Započeo radove na izgradnji kanala koji je povezivao Peleuzijski rukavac Nila sa zalivom kod Sueca, a preko vadija Tumilat

•Preko Nila sirovine iz Nubije i Punta– U utvrđenju Dorginarti na ostrvu kod

druge katarakte: egipatska, istočno grčka i levantska keramika iz poznog kušitskog (25. din.), saiskog (26. din.) i persijskog perioda

Grad Sais• Severno od današnjeg sela Sa el-Hagar

(i možda delom ispod njega)

• U 19. veku bili vidljivi velike zidine od ćerpiča – nestale do kraja 20. veka – iskopavan sebbakh.

Crtež Saisa Ž.F. Šampoliona iz 1828.

Grad Sais• Severno od današnjeg sela Sa el-Hagar

(i možda delom ispod njega)

• U 19. veku bili vidljivi velike zidine od ćerpiča – nestale do kraja 20. veka – iskopavan sebbakh.

• Pronađeni fragmenti različitih spomenika od kamena

• Predpostavke o građevinama koje su postojale u Saisu kao dinastičkom sedištu

• Sais – sedište kulta boginje Neit – postojao hram

• Gradili i na drugim lokalitetima (Delta, Memfis, gornji Egipat, oaze Libijske pustinje)

Ruševine hrama Neit, gravira L. K. Milera, objavljena 1878.

• Arhaizam u umetnosti kušitske i saiske dinastije

– Primetan u reljefima u grobnicama, u skulpturi, u pogrebnim tekstovima

– Oživljavanje starijih uzora – osobito iz Starog i Srednjeg carstva

– Kopiranje kao osnova za stvaranje novog

• Izgradnja velikih grobnica za osobe visokog statusa

• Porast popularnosti kultova životinja– Npr. sahranjivanje Apis-bikova u Serapeumu u Sakari

počinje u ovo doba

Reljef iz grobnice Nes-peka-shuti-a; rana 26. dinastija; Deir el-Bahri (zapadna Teba) ; krečnjak . MMA

Statua Nakhtorheb-a;Luvr

Činovnik Bes; Muzej Gulbenkian, Lisbon

• Neho II poražen kod Karkemiša (Sirija) u sukobu sa Novovavilosnkom vojskom, ali je sprečio njen prodor u Egipat

• Psamtek II je ekspedicijom u gornju Nubiju otklonio pretnju s te strane, protiv Kuša, a u Egiptu je uništavao spomenike prethodne, nubijske dinastije.

• Apries – ratovao sa novovaviloncima (Nabuhodonosor II) na Levantu,

• u Libiji sukob sa grčkom kolonijom u Kireni – poražen; pobuna protiv njega pod Amazisom II (Ahmoze) uspešna, uprkos podršci Nabuhodonosora Apriesu. Reljef Apriesa iz Memfisa, sa

monumentalne kapije; sed- svečanost. MMA

Apries

Ostaci palate Apriesa u Memfisu

(u pozadini Džoserova stepenasta piramida)

Prva vladavina Persijanaca = 27. dinastija (525-404. p.n.e.)• Vladali iz Persije

• Kontrola - satrap

• Egipatska organizacija države i administracije očuvana skoro u celosti

• Kodifikacija pravnog sistema

• Aramejski, lingua franca jugoistočne Azije tog doba – je službeni jezik administracije

• Podizali nove i proširivali postojeće egipatske hramove– Npr. hram u Hibisu, u oazi Karga, koji je započet u doba Saiske dinastije, proširio je

i ukrasio Darije I.

• Vlast održavana vojnim prisustvom, uz oslanjanje na najamnike (npr. Jevreji na Elefantini)

• Utvrđenja Persijanaca na Sinaju, u istočnoj Delti

• Stalne pobune Egipćana

• Naoforna statua Udjadhorresnet-a sa autobiografskim natpisom: pripoveda kako je Kambiza II, osvajača Egipta, uveo u egipatsku kulturu, tako da stekne pojavu/izgled tradicionalnog egipatskog vladara. Vatikanski muzej.

Kambiz iskazuje poštovanje Apisu

O Kambizu i Apisu u drugačijem tonu: Herodot (III, 27-29)

Hibis, oaza Karga

Hibis, oaza Karga

Izida i Oziris, crtež reljefa iz Hibisa

Kartuša Darija I, iz Hibisa

• Statua Darija iz Suze (Teheranski muzej), prvobitna visina ca 3 m.

• Izrađena u Egiptu, postavljena kod istočne kapije palate u Suzi (Iran), možda posle pobune Egipćana protiv Kserksa

Lista pokorenih naroda uključuje i Kmt, tj. Egipat

Cilindrični pečat Darija I, nađen u Tebi

Ayn Manawir, u oazi Karga• Otkriven složeni sistem snabdevanja vodom, upotrebljavan od 27.

dinastije do u doba rimske vlasti

• U steni od peščara su bile iskopana 22 kanata (qanat), dugačke i duboke podzemne galerije

• Voda koja se u steni zadržala u vlažnijim klimatskim periodima (rani holocen) cedila se u kanate i korišćena je za navodnjavanje okolnog zemljišta, koje bez ovog nije obradivo.

• U Ain Manaviru je pronađeno nekoliko sela, jedan hram, u njemu oko 450 ostraka (ekonomski zapisi: računi, potvrde, ugovori) iz doba 26-30 dinastije.

• Nađena dokumenta ukazuju na uvođenje monetarnog sistema, sa atinskom srebrnom tetradrahmom kao standardom, u doba Darija II. Novac se ipak u punoj meri koristi tek do Ptolemejskog doba.

Atinska srebrna tetradrahma, c. 490.p.n.e. (Ermitaž)

Atinska srebrna tetradrahma, c. 480.p.n.e. (Britanski muzej)

Ain Manawir (oaza Karga)

• U doba Darija I završen kanal koji je spajao Deltu sa Crvenim morem, a koji je započeo Neho II

• Persijanci koristili egipatsku mornaricu protiv Grka

• Ca 450. p.n.e. Herodot posetio Egipat

• Po smrti Darija I, Persijanci isterani iz Egipta

• Uprkos političkoj nestabilnosti u doba 28-30. dinastije – gradili se i dograđivali hramovi (npr. u Karnaku)

• U Edfu podignute zidine oko hrama u 30. dinastiji , možda i hram Nektaneba I ili II, ali su očuvani ostaci iz grčko-rimskog doba

• Persijanci ponovo osvojili Egipat 341. p.n.e.(31. dinastija, tj. Druga Persijska vladavina)

• Pljačkanje hramova, pokušaji uspostavljanja kontrole, pobune Egipćana

• 332. p.n.e. Aleksandar Makedonski dočekan sa dobrodošlicom.

Sakara: Serapeum, poštovanje životinja• Kralj izjednačavan sa bikom veoma rano

• Više kultova bika

• Najstarija poznata sahrana Apis bika u Sakari – 18. dinastija, vreme Amenhotepa III

• Prvi deo galerija izgrađen u doba Ramzesa II, drugi započet u vreme 26. dinastije

Sveti bik Apis poštovan najkasnije od I dinastije. Staja – uz hram Ptaha u Memfisu. Učestvovao u svečanostima povezanim sa plodnošću i regeneracijom. Biran na osnovu šare i boja – trougao na čelu, a na telu crne šare koje podsećaju na ptice raširenih krila.

Mumifikovani bik, Britanski muzej

O. Mariet započeo istraživanja 1851, tražeći procesioni put, koji je kao i to da su Apis-bikovi sahranjivani, tada bio poznat samo iz klasičnih izvora

Najveći deo nalaza i sa istraživanja puta i galerija je danas u Luvru.

Izgradnja procesionog puta započeta u 26. dinastiji, a u 30. dinastiji postavljene 134 sfinge

Izgradnja procesionog puta započeta u 26. dinastiji, a u 30. dinastiji postavljene 134 sfinge

Ptolemeji na kraj aleje postavili helenističke statue 11 filozofa (’krug filozofa’)

Snimci iz 1851.

Mariet pronašao brojne kraljevske stele, koje sadrže podatke o kultu Apisa:

-Podatak o rođenju bika

-Smeštanje bika u hram Ptaha u Memfisu

-Podatke o smrti i pogrebu Apis bika

-Bdolazili brojni hodočasnici, ostavljali mumifikovane životinje i svoje stele

• Saiska dinastija mnogo ulagala u kult Apisa i drugih životinja, što se nastavlja, uključujući Ptolemeje.

• Volter Emeri pronašao galerije sa sahranama ibisa

• Severno su galerije u kojima su sahranjene krave Izide (majke Apis-bikova)

• Otkrivene su i podzemne galerije sa mumifikovanim babunima, sokolovima, i još jedne sa ibisima

Galerija sa mumifikovanim sokolovima (u keramičkim posudama)

Hramovski kompleks su izgradili Nektanebo I i II (30. dinastija), na mesti gde je postojala građevina iz 26. dinastije

Nekropola mačaka je povezana sa hramom Bubasteion, hramom boginje Bastet

Nekropola šakala je povezana sa hramom Anubeion, hramom boga Anibisa

Ostaci hrama Ptaha u Memfisu; kolosalne statue Ramzesa II

U posebnoj građevini uz hram Ptaha su Apis-bikovi mumifikovani

Stolovi za mumifikaciju bikova

Grobnice osoba visokog statusa iz Trećeg međuperioda i Poznog doba

• Tokom Libijskog doba nastaje novi tip grobnice u tebanskoj oblasti: nadzemni deo u obliku malog hrama od ćerpiča, sa prostorijom za sahranu ukopanom u stenu i dostupnom preko šahta

• Po ugledu na njih – u 25. i 26. dinastiji u el-Asasifu (zapadna Teba) monumentalne grobnice, nalik na kraljevske posmrtne hramove iz Novog carstva, sa pilonima, dvorištima. Primeri:– Grobnica Harve (TT 37), službenika dve ’božanske

suprugeAmona’

– Grobnica Mentuemhata (TT 34) upravnik gornjeg Egipta

– Grobnica Petamenoptea (TT 33)

Svetilište Ozirisa u grobnici Harve (br. 8 na planu)

Monumentalne grobnice i u oblasti Sakare

Grobnica sveštenika-čitača imena Iufaa (nalaz Češkog instituta iz 1990-ih)

Prostorija za sahranjivanje više od 20m ispod površine

Antropoidni kovčeg Iufae

Vadi Tumilat: Tel el Maskhuta

Utvrđenje Tele el-Retabah iz Novog Carstva

Izgradnja kanala (Nekau II) u vadiju čini lokaciju bitnim graničnim područjem

Stoga je naselje Tel el Maskhuta, koje je potvrđeno već u doba Hiksa, fortifikovano.

Izgrađene zidine debljine 8-9m, stranice po 200m.

Hram Amona sa zgradama za hramovsko osoblje (kuće od ćerpiča, granariji, peći)

Vadi Tumilat: Tel el Maskhuta

• Istraživao 1978-85 John Holladay (Univezitet u Torontu)

• Arheološki utvrđene dve faze uništavanja, pripisuju se napadu Asiraca 601. i 568. p.n.e.

• Napad Persijanaca 525. p.n.e.

• Naselje unutar zidina prošireno u doba Persijanaca

Jedna od Darijevih stela iz vadija Tumilat – jedna strana ispisana hijeroglifskim pismom, druga klinastim (persijsko, elamićansko). Sadržaj isti, ali je egipatski tekst detaljniji

Darije u vadiju postavio četiri stele (ispisane na četiri jezika) o završetku kanala

• Nalazi: brojna uvozna fenička i istočno-grčka keramika datirana od početka persijskog perioda do Aleksandra Velikog

• Južno-arabijski srebrni novac i mali krečnjački oltari za tamjan južno-arabijskog stula ukazuju na trgovinu sa oblašću južnog Crvenog mora u 30. dinastiji.

Persijska srebrna phiala iz Tel el Mashute. Natpis: aramejski jezik, alfabetsko pismo

Drška perijske srebrne posude, iz Tel el Mashute

Podaci o nalazima posuda i natpisima: http://cojs.org/cojswiki/Tel_el-Maskhuta_Libation_Bowl,_late_5th_century_BCE

• Hijatus u nastanjivanju – od poraza Persijanaca 332. do Ptolemeja II, i na kraju Ptolemejskog perioda

• Tell el Maskhuta i u doba Ptolemeja i Rimljana ostala značajna za trgovinske puteve koji su vodili preko Crvenog mora

Ostava novca iz Tell el Maskhute: najveći nalaz atinskih tetradrahmi – 6000 novčića

Istočna Delta: Tell el-Herr

• Istraživala francuska ekipa, rukovodila Domink Valbelle

• Utvrđenje 125x125m

• Na južnom delu peleuzijskog rukavca, na važnom putu koji je preko severnog Sinaja vodio u Palestinu

• Četiri faze nastanjivanja: od Prve persijske vladavine do poznog rimskog doba