(Geçiş Dönemi Eserleri 11. ve 12. Yüzyıllar)

• Türklerin Müslüman olduğunu kabul ettiğimiz 10. yüzyılla, Divan edebiyatının başlangıcı olarak kabul edilen 13. yüzyıl arasında İslamiyet’in etkisi altında verilmiş olan, bir anlamda geçiş dönemi ürünlerimiz sayılan eserler yer almaktadır.

Eserlerin Genel Özellikleri

• İslamiyet öncesi kültür ve İslami kültür iç içedir.• Eserlerde toplum hayatını şekillendirme ve

yönlendirme amacı güdülmüştür.• Eserlerde dini öğretme amacı esas alınmıştır.• Hece ölçüsüyle beraber aruz ölçüsü de

kullanılmaya başlanmıştır.• Dile Arapça ve Farsçadan sözcükler girmiştir.• Nazım birimi dörtlük ve beyittir.• Arap ve Fars edebiyatında kullanılan nazım

şekilleri ile eserler verilmeye başlanmıştır.

Bu ürünler şunlardır;

• Kutadgu Bilig

• Atebetü’l Hakâyık

• Divân-ı Hikmet

• Divânü Lügâti’t Türk!

Kutadgu Bilig

• İslami dönem Türk edebiyatının ilk eseri olan Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hâciptarafından yazılmıştır. Eser, 1069 yılında tamamlanarak Karahanlı Devleti hakanlarından TabgaçBuğra Hân’asunulmuştur.

Genel Özellikleri

• Kutadgu Bilig, Hakaniye lehçesiyle yazılmış, didaktik bir eserdir.

• “Mutluluk veren bilgi” anlamına gelmektedir.

• İnsana her iki dünyada gerçekten kutlu olmak, mutlu yaşamak için gerekli yolu göstermeyi amaçlayan bu kitap aruz vezni ile yazılmıştır.

• Mesnevi nazım şekli ile yazılmıştır. 6645 beyitten oluşur(?)

• Edebiyatımızda aruz ölçüsünün kullanıldığı ilk eser olarak kabul edilmektedir.

• Eser, birçok bölümünde devlet idaresinin ve sosyal düzenin nasıl olması gerektiğini anlatır. Bu yönüyle edebiyatımızda ilk siyasetname olarak kabul edilir.

• Kutadgu Bilig, sembolik bir münazara karakterindedir. Münazaranın kahramanları dört kişiden ibaret olmakla beraber, genel olarak ağırlık noktalarını iki kişi arasındaki konuşmalar oluşturur.

• Yusuf Has Hacip, bu eserinde Türk hükümdarlık, devlet idaresi ve hikmet geleneklerinin Arap ve Fars gelenekleri ile karşılaştırılabilecek derecede başarılı olduğunu göstermek ve ispatlamak amacını gütmektedir.

Atabetü’l Hakâyık

• Eser, Edip Ahmet Yüknekitarafından kaleme alınmıştır. Yazarın Karahanlıbeylerinden Muhammed Dâd Sipehsalar’a hediye ettiği eserde , hadis ve Arapça beyitlere dayanarak yazdığı şiirlerle, ahlaklı insan olmanın yollarını, ahlâk ilkelerini açıklamış, çeşitli ahlakî öğütlerde bulunmuş, İslamî düşünce ve görüşlere yol gösterici olmuştur.

Genel Özellikleri

“Hakikatlerin Eşiği” anlamına gelmektedir.

Konusu din ve ahlâktır.

Eserde dünyayı , Allah’ı, insanı bilmenin sadece bilgi yoluyla olabileceği anlatılır.

Didaktik(öğretici) bir eserdir.

Eser mesnevi tarzında yazılmıştır.

46 beyit ve 101 dörtlükten oluşmuştur.

Beyitler ve dörtlükler bir arada kullanılmıştır.

DİVÂN-I HİKMET

• Ahmet Yesevî ’nin söylediği “hikmet” adlı şiirleri bir araya getiren Türk tasavvuf edebiyatının bilinen en eski örneklerini içeren kitaptır.

• Genel olarak dervişlik hakkında övgülerden ,bu dünyadan şikayetten, cennet ve cehennem tasvirlerinden, peygamberin hayatından ve mucizelerinden bahsedilir.

• Tasavvuf kültürünün temel i bu yapıttadır. Yunus Emre’nin, Hacı Bektaşî, Hacı Bayramî gibi mutavvıfların düşüncelerinin kaynağı bu yapıttadır.

Genel Özellikleri

Eser 12. yüzyıla aittir.

Kitapta Allah aşkı ve peygamber sevgisi işlenmiştir.

Hikmet: Hoş, hayırlı söz anlamlarına gelir.

Sade ve yalın bir dil kullanılmıştır.

Dörtlük ve beyitle yazılmıştır.

217 hikmet ve bir münacattan oluşur.

Eser, lirik ve didaktik özellik taşır.

Eser, Karahanlı Türkçesinin Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.

Hikmetler,hece ölçüsünün 4+3 ve 4+4+4 kalıpları ile yazılmıştır.

DİVÂNÜ LÜGÂTİ’T-TÜRK

Kaşgarlı Mahmudtarafından yazılmıştır.

1072-1074 yılları arasında yazılan bu eser, Türkçenin ilk sözlüğü ve dil bilgisi kitabı olarak kabul edilir.

Türk boyları ve coğrafyası ile Türklerin örf ve gelenekleri üzerine önemli bilgiler vermektedir.

Genel Özellikleri

Türkçe – Arapça sözlük niteliğindedir. Eserde 7500’ den fazla Türkçe sözcüğün açıklaması

yapılmıştır. Sözcüklerin anlamı, örnekler verilerek açıklanmıştır.

Sözcükleri örneklemede atasözleri ve şiirlerden yararlanmıştır.

Yazar, eserini oluşturma sürecinde birçok Türk boyunu gezerek derlemeler yapmıştır.

Araplara Türkçeyi öğretmek, Türkçenin zenginliğini ve yaygınlığını göstermek amacı ile yazılmıştır.

Kullanılan şiirler beyit ve dörtlüklerden oluşur.

• Kaşgarlı Mahmud’un 11. yüzyılda Balasagun’umerkez alarak çizdiği Dünya haritası o dönem Türklerinin yaşadıkları bölgeleri ve dağılımlarını göstermesi bakımından dikkate şayandır. Harita, Türklerin bulunduğu bölgeleri göstermek amacıyla çizilmiştir. Daire şeklinde olan haritanın çevresinde Doğu, Batı, Kuzey, Güney yönleri belirtilmiş, bazı deniz ve ırmaklar gösterilmiştir. Batıda işaret edilen yerler İdil boylarına, yani Kıpçakların ve Frenklerin oturdukları bölgelere kadar uzanır. Güney-Batıda Habeşistan’a, Güneyde Hint, Sint, Doğuda Çin ve Japonya’ya işaret edilmiştir.