მარინე დავითაშვილისალომე ნოზაძე

№207 საჯარო სკოლა, თბილისი2015წ

ქართული ანბანისწარმოშობა

ქართული დამწელობა შედგებასამი ისტორიულისახისაგან, ასომთავრულისისტემისაგან: (ხუცურიასომთავრული, მრგვლოვანი, მთავრული), ნუსხური (ხუცური, ნუსხა-ხუცური, კუთხოვანი) და მხედრული. თითოეულმათგანს თავისი გრაფიკულიდამახასიათებელი სტილი აქვს, მაგრამ ასოთა მოხაზულობათაცვალებადობის თვალსაზრისითნუსხური დამწერლობაასომთავრულის განვითარებისშედეგია, ხოლო მხედრული—ნუსხურისა. ეს ცვლილებებითავის მხრივ განსაზღვრასწრაფი, გამარტივებულიწერისაკენ მისწრაფებამ, რასაც წიგნზემზარდიმოთხოვნილება განაპირობებდა. ქართული დამწერლობისტიპიზაცია იყენებს სამიქართულიდამწერლობის ცნებას.

ნუსხური ნუსხური დამწერლობის მაგალითები IX საუკუნიდან გვხვდება. XI

საუკუნემდე იგი უპირატესად „სასტრიქონოდ“ გამოიყენებოდამთავრულთან ერთად. XII საუკუნიდან არსებობს ხელნაწერები, რომლებიც მთლიანად ნუსხურითაა შესრულებული. ფართოდგამოიყენებოდა XVIII საუკუნის ჩათვლით. ითვლება, რომ ნუსხური განვითარდა ბერძნული „სასტრიქონო“ დამწერლობისგავლენით (მისი სახეობა და არა ფორმა). ასომთავრულსა დანუსხურს ერთად „ხუცურსაც“ უწოდებენ, რადგან ამ სახეობებითძირითადად სასულიერო პირები, „ხუცები“ სარგებლობდნენსაეკლესიო საჭიროებისათვის.

ნუსხური დამწერლობა ასომთავრულს უკვე განვითარებულიფორმებიდან წარმოიშვა. VIII საუკუნეში დასრულდა მრგლოვანიმოხაზულობების რკალურ ფორმებზე გადასვლა და ზოგიერთ ასოშიორხაზოვანი სისტემის დარღვევა (, ). ნუსხურში ასოები ოთხ ხაზშიაგანაწილებული და ამდენად უკვე სხვადასხვა სიმაღლისაა. ნუსხურიკუთხოვანი, სწრაფი, მარჯვნივ გადახრილი დამწერლობაა. ამასთანავე ასოები გაბმით იწერება. დამწერლობის ამ სახეს კურსივიცეწოდება. ასოთა მოხაზულობაში უკვე თავს იჩენსერთიანი კონტურის შექმნის ტენდენცია, რაც საბოლოოდ მხედრულდამწერლობაში ჩამოყალიბდა. ბგერა „უ“, რომელიც ასომთავრულშიორი ასო-ნიშნით იწერებოდა, ნუსხურში გაერთიანებულია:

ნუსხური

ასომთავრული ასომთავრული — უძველესია აღმოჩენილ ქართულ დამწერლობებს შორის.

ხელნაწერები მოიპოვება ძვ. წ. I საუკუნიდან და ითვლება, რომ ამ დრომდე ესერთადერთი ქართული დამწერლობა იყო. ასომთავრულით შესრულებულიადრეული ნიმუშებია დავათის სტელა (367), პალესტინის 433 წლის ბაკურისადა გრი-ორმიზიდის წარწერა, ბოლნისის სიონის 493—494 წლებისსამშენებლო წარწერა, V—VI საუკუნეების ფალიმფესტურიხელნაწერები, მცხეთის ჯვრის VI—VII საუკუნის წარწერები და სხვა. XI საუკუნემდე გვხვდება ხელნაწერები, რომლებიც მთლიანადასომთავრულითაა შესრულებული; შემდგომ საუკუნეებში კი ასომთავრულსიყენებდნენ ეპიგრაფული წარწერებისთვის, ასევე ხელნაწერებში სათაურებისადა საზედაო, მთავრული ასოების შესასრულებლად, რის გამოც დამწერლობისამ სახეს უმკვიდრდება სახელწოდება „ასომთავრული“. მოხაზულობათაფორმების მიხედვით მას „მრგლოვანიც“ ეწოდება. ითვლება, რომ თავიდანასომთავრული ვითარდებოდა ბერძნულისა (ახალი აღთქმა) და არამეულის(ძველი აღთქმა) ზეგავლენით უპირატესად როგორც ქრისტიანულისარწმუნოების დამწერლობა — ტიპობრივად იგი უახლოვდება იმავეპერიოდში ქრისტიანობის გავრცელებასთან დაკავშირებით შექმნილ სხვადამწერლობებს — სომხურს, კოპტურს და სხვ.

ასომთავრულის გრაფიკული სისტემა მარტივი გეომეტრიული ელემენტების— წრისა და სწორი ხაზისგან არის ნაწარმოები. ყველა ასო-ნიშანი ერთისიმაღლისაა და მათი დაწერილობა რთული მოხაზულობისაა: ისინი ხელისრამდენიმე აღებით სრულდება.

ასომთავრული

მხედრული მხედრული — თანამედროვე ქართულ ანბანს ეწოდება. მაგალითები არსებობს XI საუკუნიდან და ითვლება, რომიგი განვითარდა ხუცურიდან არაბულიდამწერლობის სტილისა და კალიგრაფიის ძლიერიზეგავლენით.მხედრული დამწერლობის ფორმებიმარტივია. ასოთა მოხაზულობანი ისევ ვერტიკალზეააგებული, მხოლოდ მათი კონტურები მომრგვალებულიადა ერთიან მონახაზს ქმნის. ასოთა დაწერილობაშირამდენიმე ასო ნიშანს (ს, ძ, მ) შერჩა ასომთავრულის მოხაზულობა, უმრავლესობამ კირთული გრაფიკული სახესხვაობა განიცადა. მხედრულის ოთხხაზოვან სისტემაში ასოთამოხაზულობანი ასევე სხვადასხვა სიმაღლისაა. მხედრულისათვის 1728 წელს ნიკოლოზთბილელმა შექმნა „მხედრულის მთავრული“ ასოები.