Gipuzkoa 2005 eu_ud lh_mugi zaitez_iprieto jfcid

Un

itat

e d

idak

tiko

a n

U

nid

ad

did

ácti

ca

LEHEN HEZKUNTZA • EDUCACIÓN PRIMARIA

Gipuzkoako Foru AldundiaDiputación Foral de Gipuzkoa

Garapen Iraunkorrerako DepartamentuaDepartamento para el Desarrollo Sostenible

MUGI ZAITEZ!MUGIKORTASUN IRAUNKORRA

LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

© TESTUAK

Isabel Prieto De Blas (zuzendaritza eta idazketa).José Francisco Cid.

© Orr. 84-87 (Excerpts from The little driver © 2003 Martin Warner, Pinter & Martin ltd. argitaratua, Londresa).

ARGAZKIAK

Isabel Prieto De Blas eta José Francisco Cid.

ILUSTRAZIOAK

BEGIBISTAN eta Iñigo Mirantes Temes.

ITZULPENA

Gipuzkoako Foru Aldundiaren Euskeraren Normalkuntzako Zuzendaritza.

© ARGITARATZAILEA

Gipuzkoako Foru Aldundia. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

KOORDINAZIO OROKORRA

Gipuzkoako Foru Aldundia. Garapen Iraunkorrerako Departamentua.Aitor Lekuona.Beatriz Marticorena.

DISEINU GRAFIKOA ETA MAKETA

BEGIBISTAN.

MULTIMEDIA

BEGIBISTAN eta Iñigo Mirantes Temes.

INPRIMAKETA

GRÁFICAS ZUBI S.L.

ARGITARALDIA

1.a., 2005eko urria.

ALE–KOPURUA

1.000.Baliabideak aurrezteko asmoarekin, inprimatutako ale–kopurua mugatua izan da.Dokumentu honen bertsio digitala eskuratu nahi izanez gero, [email protected] helbide elektronikoan edo Gipuzkoako Foru Aldundiaren Ingurumen Zuzendaritzan eskatu daiteke–Gipuzkoa Plaza, z/g, beheko solai-rua, 20004 DONOSTIA–SAN SEBASTIAN.

ISBN: 84-7907-501-5L.G.: SS-1584-05

Kontsumitu osteko paper birziklatua %100ean

PRIETO DE BLAS, Isabel

Mugi zaitez! Mugikortasun iraunkorra lantzeko Unitate Didaktikoa = ¡Muevete! Unidad Didáctica sobre la movilidad sostenible / Isabel Prieto de Blas, José Francisco Cid. – 1ª ed. – Donostia-San Sebastián : Gipuzkoako Foru Aldundia. Garapen Iraunkorrarako Departamentua = Diputación Foral de Gipuzkoa. Departamento para el Desarrollo Sostenible, 2005

268 p ; 31 cm

1. Educación ambiental-Didáctica. 2. Transporte. 3. Desarrollo sostenible. I. Cid, José Francisco. II. Título. III. Gipuzkoako Foru Aldundia. Garapen Iraunkorrarako Departamentua.

504:37.02629.31330.34:504

Gipuzkoako Foru AldundiaDiputación Foral de Gipuzkoa

Garapen Iraunkorrerako DepartamentuaDepartamento para el Desarrollo Sostenible



ISABEL PRIETO DE BLAS ETA JOSÉ FRANCISCO CID

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA

5

EE ra guztietako herri administrazioen erakundeek, Europakoak buru direlarik, gero eta argiago ikusten dute gure hirietako zarata eta kutsadura arazoen iturri nagusia garraio eredu ezin iraunezkoa dela.

Ez da kontu berria, Europako Batzordeak 2000. urtean gai horren gaineko adierazpen bat bidali baitzuen Europako Parlamentura, Kontseilura eta Eskualdeen Batzordera. Adierazpena “Mugikortasun iraunkorra: etorkizu-neko ikuspegiak” izenekoa zen eta azken bost urteetan esparru horretan egindakoa jorratzen zuen, 2001-2005 bitartean egin beharrekoak adierazteaz gain.

EAEn automobila gehiegi erabiltzea da ingurumena gehien hondatzeko faktore eragilea eta Kyoton ezarritako helburuetatik urruntzeko arrazoi nagusia, albo batera utzirik bere kostu sozial handia.

“Mugikortasun iraunkorraz” mintzatzen garenean ekintza multzo handi bat ari gara adieraz-ten, azken helburua izanik herritarren garraiobideak zentzuz erabiltzea. Gure lurraldean gune bizitzeko modukoak eta osasungarriak lortu behar ditugu; gure gizarte ereduan komunitatea, pertsonak eta ingurumena jarri behar ditugu eguneroko mugikortasunaren ondorioen gainetik; aurrera egin behar dugu hiri gune eta hiriarteko gune kalitatezkoak lortzeko bidean; irisgarrita-suna hobetu beharra daukagu, joan-etorrietan erabili ohi dugun denbora norberaren ingurune sozial, laboral edo pertsonalean erabili ahal izan dezagun. Giza harremanak hobetu eta errazte-ko bizilekuak berreskuratu behar ditugu ostera.

Mugikortasun iraunkorrari buruzko unitate didaktiko honen bitartez ikasleei lagundu nahi diegu hobeki ulertzen mugikortasun iraunkorraren elkarreragintza korapilatsuak: trafikoak era-gindako arazoak, pertsonen jarrerak mugikortasunari buruz, eta gure gizartean gailendu den mugikortasun eredua hobetzeko zer egin behar den.

Liburuki honetan Lehen Hezkuntzako hiru zikloetara egokitutako jarduerak proposatzen ditugu. Zehar lerroz txertatzen dira curriculumean jarduera guztiok, beraz errazagoa izan daite-ke ikasgai guztietan erabiltzea.

Jarduera guztiek helburu bakarra dute: herritar parte hartzaileak heztea, gaur egungo mugikortasun eredua auzitan jarri eta hobetzeko lanetan murgil daitezen, irtenbide egokiak bilatuz, hala nola garraio publikoa, bizikleta herri barruko joan-etorrietarako edota oinez ibil-tzea, gure kaleetatik galdutako autonomia eta presentzia berreskuratzeko.

LUIS MARIA OYARBIDE GARAPEN IRAUNKORRERAKO FORU DIPUTATUA


GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA. Garapen Iraunkorrerako Departamentua

7



7

AURKIBIDEA1. SARRERA. ZERGATIK UNITATE HAU? … … … … … … … … … … … … … … … … … … 9

2. UNITATE DIDAKTIKOAREN GARAPEN–EREMUA. … … … … … … … … … … … … 13

2.1. Zer da mugikortasuna? Garraioaren beharra eta nahia. … … … … … … 132.2. Garraioak eragindako arazoak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 14

2.2.1. Garraioaren eta kutsaduraren arteko lotura. … … … … … … … … 142.2.2. Garraioak eta garraioaren azpiegiturak. … … … … … … … … … … 162.2.3. Garraioak eta hiria. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 18

2.3. Egoera Gipuzkoan eta bere ingurunean. … … … … … … … … … … … … … 192.4. Zer egin dezakegu? Garraioa irudikatzeko

era berri bat: mugikortasun iraunkorra. … … … … … … … … … … … … … 212.5. Zer egin dezakegu eskolatik garraioekin? … … … … … … … … … … … … 25

2.5.1. Eskolako Agenda 21. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 252.5.2. Haurren hiria. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 292.5.3. Eskolarako Bidea. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 31

3. JUSTIFIKAZIOA. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 35

3.1. Unitate Didaktikoaren antolaketa. … … … … … … … … … … … … … … … … 363.2. Ibilbide didaktikoa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 37

4. HELBURUAK. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 39

5. EDUKIEN ANTOLAKETA. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 40

5.1. Edukien mapa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 405.2. Egintzak, Kontzeptuak eta Printzipioak. … … … … … … … … … … … … … 405.3. Prozedurak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 41

5.3.1. Ikertzeko eta aurkitzeko. … … … … … … … … … … … … … … … … … 415.3.2. Errealitatea aztertzeko. … … … … … … … … … … … … … … … … … 415.3.3. Informazioa biltzeko, antolatzeko eta laburbiltzeko. … … … 415.3.4. Komunikatzeko. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 415.3.5. Eraikitzeko eta aplikatzeko. … … … … … … … … … … … … … … … 41

5.4. Jarrerak, balioak eta arauak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 425.4.1. Pertsonalizazioa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 425.4.2. Gizartekotzea eta bizikidetza. … … … … … … … … … … … … … … 42

6. LOTURAK CURRICULUMAREKIN. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 43

6.1. Oinarrizko Curriculum Diseinua. Natur eta gizarte ingurunearen ezaguera. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 43

6.2. Proposatutako jarduerak eta berenlotura Curriculumarekin. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 44

7. PROPOSAMENAK GELAN JARDUERAK EGITEKO. … … … … … … … … … … … … … 45

7.1. Hastapeneko jarduerak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 47

1. Ekin lanari! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 492. Ebaki eta itsatsi! Hainbat garraio mota … … … … … … … … … … … … 503. Denbora–pasagarri. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 524. Kalea gurea ere bada! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 545. Abestu nirekin! Behin batean… … … … … … … … … … … … … … … … 566. Argi ibili! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 577. Talde–garraioa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 598. Sare–lanak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 619. Nola joaten zinen zu eskolara? … … … … … … … … … … … … … … … … 6310. Guk irakurtzen dugu. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 65



8

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 1. Sarrera. Zergatik unitate hau?


9

7.2. Berregituratzeko jarduerak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 67

11. Bidaia zoro–zoro bat…! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 6912. Erne, oinezkoak datoz! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 7013. Txartelak eta ordutegiak I. Trena. … … … … … … … … … … … … … … 7114. Bidaiariaaaaaaak, trenera! … … … … … … … … … … … … … … … … … 7415. Burdinbidearen Museoa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 7516. Oso detektibe onak! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 7717. Txartelak eta ordutegiak II. Autobusa. … … … … … … … … … … … 7918. Autobusa irteten! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 8119. Munduko beste leku batzuetan… … … … … … … … … … … … … … … 8220. Joe eta bere auto gorria. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 8421. Trafikoa, eta kutsadura. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 8822. Txartelak eta ordutegiak III. Hegazkina. … … … … … … … … … … … 8923. Txartelak eta ordutegiak IV. Itsasontzia. … … … … … … … … … … … 9124. Adi publizitateari! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 9225. Pasaiako Portuan bisitan. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 9426. Hondarribiko aireportuan bisitan. … … … … … … … … … … … … … … 96

7.3. Aplikatzeko jarduerak … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 99

27. Nire autorik gabeko eguna! … … … … … … … … … … … … … … … … … 10128. Nire kalean lanean. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 10329. Car–sharing eskolara joateko. … … … … … … … … … … … … … … … … 10430. Diseinatu zure bidegorria. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 10631. Estatistika egingo dugu. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 10732. Dezibel gorgarriak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 10833. Adi datuari! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 11134. Kontrolatzen ari gara… abiadura! … … … … … … … … … … … … … … 11335. Bisita dugu! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 11536. Ongi joaaaan! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 11737. Autoaren alboko kalteak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … 11938. Nola egiten dira bizikletak? … … … … … … … … … … … … … … … … … 12039. Dibertitu eta sasoiko egon! … … … … … … … … … … … … … … … … … 121

8. EBALUATZEKO IRIZPIDEAK. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 123Ebaluazio–testa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 123

9. LOTURA INTERESGARRIAK. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 125

10. BIBLIOGRAFIA. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 129

11. ESKER ONA. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 133



8

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 1. Sarrera. Zergatik unitate hau?


9

1. SARRERA“Hiria haurren ikuspegitik irudikatu behar dugu berriz,

hau da, metro bat eta hamar zentimetroko garaieratik”.Walter Veltroni, Erromako alkatea.

Gure gizarteak pairatzen dituen ingurumen–arazoak ikasgeletan sartu dira pixka-naka, gure kontsumo–ereduaren eraginaren aurrean orokor bihurtu den kezka baten isla gisa. Esaterako, duela urte batzuk hainbat kanpaina egiten hasi ziren honda-kinak gaika biltzeko, eta kanpaina horiek emaitza onak eman dituzte, eta orain ere jarraitzen dute emaitza onak ematen. Hala ere, horren atzetik gure eguneroko bizitzaren beste alderdi batzuek etorri behar dute, ingurumenean eragin handia sortu behar dutenek, eta gure ingurune hurbilarekin dugun harremanari buruz hausnartzera bultzatu behar gaituztenek.

Gai horietako batek nola mugitzen garen eta egunero leku batetik bestera nola joaten garen aztertzen du. Hor dugu autoa, leku guztietan aur-kitzen dugun ibilgailua, azken hamarkadetan gure kaleetan, errepideetan eta espazio publikoetan nagusi bihurtu dena, eta duen arrakastak berak gainbehera ekartzeko arriskuan dagoena, gure herriak eta hiriak kolapsatzean. Horren aurrean, hausnarketa bat proposatzen dugu gure mugitzeko beharra une oro asetzen duten garraiobide guztiei buruz; eta bereziki azpimarratuko ditugu inguru-mena eta, ondorioz, mugikortasun iraunkorra ere errespetatzen laguntzen dituztenak.

Gai horren inguruan, hainbat jarraibide eman dira azken urteotan, baita administrazio publikoe-tan ere, lehenagoko uneekin alde bat aditzera ematen dutenak. Horrela, esaterako, udalerri asko garatzen ari dira programa batzuk, hala nola tokiko agenda 21 izenekoak, eta hezkuntzaren alorrean, aldiz, eskolako agenda 21 izenekoak garatzen ari dira.

ZERGATIK UNITATE HAU?

Duela jada urte batzuk entzuten ari gara “iraunkor” terminoa, maiz beste kontzepturen baten ondoan, hala nola garapen iraunkorra; eta industria iraunko-rrez ere hitz egiten da. Izan ere, gizakion jarduerek ingurumenean duten eragina hain garrantzitsua da, ezen beharrezkoa izan baita gure garapen–ere-dua berriro aztertzea. Eta hortaz, gure garraioko sistema ere berriz aztertu behar izan dugu edo, era orokorragoan esateko, gizakiok nola mugitzen garen eta merkantziak nola garraiatzen diren azter-tu behar izan dugu.

Foro eta erakunde ugarik aintzakotzat hartu dute iraunkortasunerako heztearen garrantzia. Hala ere, hori asmo–deklarazio hutsean geratu da. Horrela bada, unitate honen bidez gida baliagarri bat eskaini nahi dugu, irakasleak mugikortasuna-rekin eta iraunkortasunarekin lotuta dauden hainbat alderdi lantzen has daitezen. Ikuspegi orokorra eman diogu Lehen Hezkuntzako curriculumaren ezagutza–arloei dagokienez.



ISABEL PRIETO DE BLAS ETA JOSÉ FRANCISCO CID

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua


13



13

2. UNITATE DIDAKTIKOAREN GARAPEN–EREMUA

2. 1. ZER DA MUGIKORTASUNA? GARRAIOAREN BEHARRA ETA NAHIA

Gaur egun, mugikortasunari buruz hitz egiten dugu, gizarte batek bere egu-neroko beharrak asetzeko edo jarduerak egiteko —lanera joan, eskolara joan, erosketak egin, medikuarenera joan, aisialdian zerbaitetan jardun, jarduera ekonomikoak burutu…— oro har duen garraioaren beharra definitu nahi dugunean. Mugikortasunari buruz hitz egiten dugu, halaber, bidaien edo lekualdaketen kopurua aipatzen dugunean, baina baita nola bidaiatu edo lekualdatzen garen eta zer garraiobide erabiltzen dugun azaltzen dugunean ere.

Gai horiek tratatzeko betidanik erabili den ikuspegia izan da, ia soilik, autoen trafikoaren kudeaketarena, eta motordun ibilgailuena orokorrean. Garraiobide horien kudeaketa bakarrik hartzen zen kontuan orain dela gutxi arte. Lan egiten zen auto ilararik ez gertatzeko, eta asmo horrekin azpiegitura berriak egiten ziren edo trafikoa kudeatzeko sistemak eratzen ziren nagusiki; baina, ez zen era berezian aztertzen zergatik handitzen den autoen kopurua, edo zergatik hazten diren pertsonen lekualdatzeko beharrak eta errepideak kolapsatzen diren.

Alabaina, azken urteotan garraioaren ziurgabetasuna eta arazoak agerian jarri ondoren, biztanleek dituzten mugikor-tasun–beharrak eta behar horiek nola asetzen diren beren osotasunean aztertzeko joera dago gaur egun. Horrela, pertsona guztiak hartzen dira aintzakotzat, auto–gidariak izan ala ez. Aldi berean, aztertzen diren irtenbideak ez dira soilik azpiegitura berriak egitea, arazoa ikuspegi orokorra-go batetik begiratuta ere konpontzen saiatzen baita, hala nola garraio–beharren alorrean jarduketak egitea eta behar horiek asetzeko betikoak ez diren aukera berriak bilatzea (kalitatezko garraio publikoa, bidegorriak, oinezkoentzako azpiegiturak finkatzea, eta abar).

2. Unitate Didaktikoaren garapen–eremua MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA


14



15

2.2. GARRAIOAK ERAGINDAKO ARAZOAK

Garraioa ingurumenean eragin negatibo handia sortzen duten sektoreetako bat da. Eta era bikoitzean sortzen du eragina, gainera: alde batetik, garraioak sortzen duen kutsadura berotegi–efektua delakoaren eragile handienetako bat da (hau da, klimaren aldaketa eragiten du) eta, era berean, gure osasunaren-tzat kaltegarriak diren toxikoak igortzen ditu atmosferara. Bestaldetik, gero eta garraio–egitura gehiago behar ditugu (autobideak, trenbideak, portuak, eta abar), jadanik ditugun garraio–egituretan trafikoa arintzeko; izan ere, per-

tsonen mugikortasunaren behar neurrigabea handitzearen ondorioz, egiturak beteegi geratu dira. Azpiegiturak egiteko prozesuan gero eta lurzoru gehiago hartzen da, gune naturalek horren eragina pairatzen dute, eta arriskuan jar daitezke abere–espezieen eta landare–espezieen habitat garrantzitsuak.

Baina, horrez gain, arazo sozial handi bat dago. Autoaren erabilera han-ditzearen ondorioz, gure hiriak autoz beteta egoten dira, eta horrek auto ilarak sortzen ditu eta kaleetako bizitzaren kalitatea murrizten du, gero eta auto gehiago daudelako kaleetan. Zaratari gehitu behar zaizkio auto–istri-puek sortzen dituzten arazoak, urtero milaka pertsonek bizia galtzen baitute auto–istripuetan.

2.2.1. Garraioaren eta kutsaduraren arteko lotura

Jarraian, garraioei eta garraioen eta atmosferako kutsaduraren arteko loturari dagokienez, datu batzuk emango ditugu berotegi–efektua sortzen duten gasen igorpenari buruz. Datuok gure autonomia erki-degoan hartuak dira sektoreen arabera, eta horiei esker ikus dezakegu garraioaren sektoreak egindako gas–igorpena eta, halaber, 1990etik 2003ra bitartean alderdi horretan izan den bilakaera.

Ikus daitekeenez, azken urteotan igorpenak murriztu beharrean gehitzeko joera nabaritzen da eta, aldi berean, agerian jartzen da zein



14



15

lotura estu dagoen garraio–sektorearen eta berotegi–efektua sortzen duten gasen artean, eta baita garraio–sektoreak gas–igorpen benetan handia egiten duela ere.

ITURRIA: http://www.ingurumena.net/Euskara/Datos/Indicadores/2004/gasesefinvernadero.htm

Bestalde, ingurumenaren ikuspegitik ere hiri–sistemaren garraio moten eragina aztertzen baldin badugu, antzeman dezakegu alde han-diak daudela norberaren autoaren eta gainerako garraiobideen artean. Horrela bada, eraginkorrena bizikleta izango litzateke, eta ondoren garraio publikoaren ohiko sistemak, hala nola trena edo autobusa.

Hondakinak

Nekazaritza

Zerbitzuak

Etxeak

Garraioa

Industria

Energia–sektorea

-%50 -%25 %0 %25 %50 %75 %100

1. Grafikoa. Berotegi–efektua eragiten duten igorpenak eta 1990–2003 aldianberotegi–efektua eragiten duten gasen igorpenen aldaketak, ekonomia–sektoreen arabera.

%8

%12

%32%57

%85

%102

-%25

Garraiobideen eta norberaren autoaren arteko erkaketa, ingurumenarenikuspegitik, pertsonako eta kilometroko lekualdaketarako oinarri bera hartu

delarik. Oinarria=100 (katalizatzailea duen norberaren autoan).

Coche

Coche con Autobús Bicicleta Avión Tren

catalizador

Espazio–kontsumoa 100 100 10 8 1 6

Energia primarioarenkontsumoa 100 100 30 0 405 34

CO2 100 100 29 0 420 30

Nitrogeno monoxidoak 100 15 9 0 290 4

Hidrokarburoak 100 15 8 0 140 2

CO 100 15 2 0 93 1

Poluzio atmosferikoaguztira 100 15 9 0 250 3

Istripu–arriskuinduzioa 100 100 9 2 12 3

Bizikletan, kerik gabeko

hirietarantz.

ITURRIA: UPI Txostena,

Heidelberg, 1989.

Alemaniako Garraio

Ministerioak aipatua..

http://www.ingurumena.net/Euskara/Datos/Indicadores/2004/gasesefinvernadero.htm



16



17

Erregaien kontsumoen erkaketak, garraiobideen arabera; eta berotegi–efektuari egindako ekarpena, herrialdeen arabera.

ITURRIA: Aemaren datuak; www.eea.eu.int

Azken urteotan oso garrantzitsua bihurtzen ari den beste alderdi bat haurren osasunaren inguruko kezka da, mugikortasunari lotuta. Alde batetik, egiaztatu da haurren obesitateari buruzko datuak eta ariketa fisiko gutxiago egiteko joera oso estu lotuta daudela, eta horretan eragin handia duela gaur egun haurrak lekualdatze guztietan autoz eramateko ohiturak, baita eskolara joateko ere. Bestetik, arnas gaixotasunak pairatzeko arriskua % 50 handitu da trafiko oso trinkoko errepideen ondoan bizi diren haurren artean (OMEn datuak, 2000). 1996. urtean, 300.000 bronkitis–kasu erregistratu ziren eta 160.000 asma–kasu gehigarri, Frantzian, Austrian eta Suitzan, 15 urtetik behe-rako haur eta gaztetxoen artean, eta arrazoia garraioen kutsadura izan zen, bakar bakarrik (OMEn datuak).

2.2.2. Garraioak eta garraioaren azpiegiturak

Ohiko garraiobideek —errepideetakoak, trenbideak, itsasokoak ala airekoak izan— espazioaren behar handia dute, eta behar horrek pai-saia naturala aldatzea eragin du hamarkadetan zehar. Izan ere, paisaia trazatuez zeharkatu da, eta trazatu horiek berekin ekarri dituzte, bate-tik, lur–irristatzeak eta lur–mugimenduak, gure lurraldeko topografia dela kausa; eta bestetik, arriskuan jarri dute habitat natural ugariren osasuna, eta komunikabideek isolatutako “uharte” bihurtu dituzte. Era horretan, oztopatu dituzte gune naturalak eta bertan bizi den fauna-ren zati bat elkarrekin lotuta egotea.

FinlandiaBritainia H.

AlemaniaSuedia

FrantziaItalia

DanimarkaBelgika

HolandaAustriaGrezia

EspainiaPortugalIrlanda

Europako Batasuna

%0 %20 %40 %60 %80 %100 1980 1998 2010

Milaka Tn

4.000

3.500

3.000

2.500

2.000

1.500

1.000

500

0

Oliobidea Ibai–nabigazioa

Trena Itsasondo garraioa Errepidea

* Schollaert, U. 2002. Hiria, Haurtzaroa eta mugikortasuna. Europako Batzordearen Ingurumen Zuzendaritza

Nagusia. Ihobe, Eusko Jaurlaritza. Bilbo.

http://www.eea.eu.int



16



17

Gipuzkoako natur gune babestuen mapa.

Ondoko adibide kartografiko hauetan gure lurraldeak historian zehar izan duen itxurari begiratuz gero, ikusi ahal izango dugu autobideek, autobiek, saihesbideek, trenbideek, portuek eta aireportuek pixkanaka hartu dutela gure paisaiaren zati handi bat, eta era nabarmenean eral-datu dutela eta, horrela, gelditu den itxura orokorra oso gizatiartua da.

Hori alde batera utzita, azpiegiturek eragin handia sortu dute pai-saian, kontuan hartu behar baitugu lur–erauzketak eta ezpondak egin behar direla, azpiegiturak eraikitzeko; eta bestalde, hondakindegiak sortu behar direla, erauzitako materialak metatzeko; eta harrobietatik atera behar direla plataformak egiteko agregakinak, eta abar.



18



19

2.2.3. Garraioak eta hiria.

Hiriek eraldaketa handiena pairatu zuten XX. mendearen 1960ko eta 1970eko hamarkadetan, eta trafikoaren beharren arabera, eta batez ere ibilgailuen trafikoaren arabera burutu zen. Autoak hirietan erra-zago ibiltzeko, gune publiko ugari, plazak eta lorategiak desagertu ziren, eta lehentasuna eman zitzaien hiri handietan sartzeko eta ber-tatik irteteko bideei. Horrela, kaleetan noranzko bakarra ezarri zen, espaloi handiak desagertu ziren, eta lurpeko pasabideak edo gaineko pasabideak sortu ziren, autoen trafikoa arinagoa izan zedin; horrek zerikusi handia izan zuen abiadurak handitzearekin, eta gidariak ziu-rrago joatearekin oinezkoren bat galtzadan sartzeko arriskurik gabe.

Neurri horiek guztiak hartuta ere, ez da lortu hirietan auto ilarak urritzea, eta hori gutxi balitz, bultzatu da auto ilarak sortzen dituz-ten gero eta auto gehiago egotea; eta baita oinezkoek zenbait bide zeharkatzeko itzulinguru handiak egin behar izatea, eta hiriak leku zaratatsu eta arriskutsu bihurtzea ere. Hirietan oinezko anitz hilt-zen dira autoek harrapatuta, eta lehen auzoetan, kaleetan eta leku publikoetan bultzatzen zen haurren eta helduen gizartekotzea leku jakin batzuetara mugatu da orain.

Bestalde, aldaketa horiek gizartean sortu zuten eragin nabar-menena izan zen harremanetarako espazioak galtzea eta norberaren autonomia–maila murriztea. Harremanetarako espazioei dagokienez, gune publikoak, plazak, lorategiak, gune berdeak edo hiritartu gabeko espazioak ere desagertuz joan ziren, eta horrekin batera desagertu egin ziren auzokoekin eta lagunekin egunero elkartzeko herritarren erreferentzia ziren lekuak ere. Hori bereziki larria da adineko pertso-nen kasuan.

ITURRIA: Bizi–baldintzei buruzko inkesta. 89., 94., eta 1999. urteak. Eustat.

beste muturrean haurrak daude, eta haiek izan dira, zalantzarik gabe, beren mugikortasuna eta bereziki beren autonomia nola murriz-ten diren argien nabaritu dutenak. Gehienetan, trafikoak oinezkoei sorrarazten dien segurtasunik ezaren sentsazioak behartu du pixka-naka–pixkanaka eskolako haurrak taldeko garraioetan ikastetxee-tara eramatera, eta berrikiago auto pribatuetan (ikus 2. grafikoa).

2. Grafikoa. Ikastetxera joateko eraren bilakaera EAEn. Kopuru guztiaren %.

0

10

20

30

40

50

60

Autoz Trenez Hirikoautobusez

Eskolakoautobusez

Oinez Bizikletazedo motoz

Hainbatgarraiobide

1989 1994 1999



18



19

Emakumeen artean, batik bat, eginkizun berri bat sortu da, haurren txoferra izatea alegia, haurrei lagun egiten baitiete eguneroko jardue-ra ugarietara.

2.3. EGOERA GIPUZKOAN ETA BERE INGURUNEAN

3. eta 5. grafikoetan, pertsonek Euskadin eta Gipuzkoan erabiltzen dituzten garraiobideei buruzko datuak irakur daitezke. Ikus daitekeenez, oinez joateak, hots ibiltzeak, garraiobide nagusia izaten jarraitzen du. Hori guztiz positiboa da, ibiltzea ingurumena gehien errespetatzen duen garraiobidea izateaz gain, ibiltzen denaren osasunarentzat onura handienetako bat ere baita.

ITURRIA: Iturria: 2003ko ingurumen-adierazleak. Eusko Jaurlaritza.

Zoritxarrez, eskura ditugun estatistika–segidetan definitutako joerek aditzera ematen dute oinez ibiltzea garrantzia galtzen ari dela garraiobide gisa. Horren ordez, badirudi handitzen ari dela autoaren eta beste garraiobide motordun batzuen erabilera (autobusa, trena, eta abar).

ITURRIA: Bizi-baldintzei buruzko inkesta. Eustat

3.Grafikoa. Desplazamenduak E.A.E.en, garraioa motaren arabera, 2003

0

10

20

30

40

50

Autobusez Oinez Motoz Autoz Bizikletaz Hainbat garraiobide

Trenez/metroz

Beste batzuk

4. Grafikoa. Lanera joateko eraren bilakaera EAEn. Kopuru guztiaren %.

0

10

20

30

40

50

Euskadi %99

38,44

Euskadi %89

Autoz Trenez Autobusez Oinez Bizikletaz/motoz

Hainbatgarraiobide

Beste era bat

4,34

13,58

39,35

1,29 1,91 1,07

47,22

5,86

10,03

30,73

1,42 1,353,38



20



21

Era berean, lanera joateko bidaiak aztertzen baldin baditugu, joerak ez dira oso positiboak. Lanera joateko distantziak pixkanaka handitzen direla hauteman daiteke. Horrela, distantziak handitu egiten direnez, garrantzia galtzen dute garraiobide iraunkorrenek (oinez ibiltzea, esaterako) autoaren erabilerarekin alderatuta, 4. grafikoan eta 1. taulan ikus daitekeen bezala.

1. Taula. Lanera joateko EAEn ibili beharreko distantziaren bilakaera. (Pertsona guztien %)

IBILITAKO DISTANTZIA (m) 1989 1999 ALDEA, 1988–1999

<100 8,74 5,65 %-35,41

100–499 9,06 7,68 %-15,19

500–999 9,51 7,82 %-17,69

1.000–4.999 38,71 35,29 %-8,84

5.000–9.999 13,97 13,08 %-6,31

10.000–29.999 16,11 24,74 %53,50

30.000–49.999 2,57 3,47 %34,99

>50.000 1,34 2,27 %70,20

ITURRIA: Geuk landua, 1989ko eta 1999ko bizi–baldintzei buruzko inkestan

oinarrituta (Eustat. Eusko Jaurlaritza).

Autoaren protagonismoa agerian jartzen da gure herri eta hirietako moto-rizazio–tasa (100 biztanleko auto kopurua) oso altua delako (ikus 2. taula). Estatistikek azaltzen digute bi biztanleko ia auto bat dagoela Gipuzkoaren zati handi batean. Eta are okerragoa dena, joerek adierazten dute igoera jarraitua gertatuko dela, baldin eta garrantziaren norabidean aldaketarik sortzen ez bada. Horrela bada, herritar gehienek hauteman dutena berresten da, alegia autoek gero eta espazio zabalagoa hartzen dutela kaleetan, eta hirietako bizi-modua zaildu egiten dietela oinezkoei, errepideetan auto–pilaketak eragiten dituztelako, eta hirietako bizi–kalitatea orokorrean aldatzen dutelako.

2. Taula. 2004. urteko motorizazio–tasa Gipuzkoan etabertako eskualdeetan

Motorizazio–tasa (1000 biztanleko turismo motako autoen kopurua)

GIPUZKOA 405Bidasoa Beherea 403

Debabarrena 414

Debagoiena 435

Donostialdea 401

Goierri 415

Tolosaldea 404

Urola Kosta 372

ITURRIA: Geuk landua, Estatistikako Institutu Nazionalaren eta Eustaten datuetan oinarrituta.

Garraio–sistemak pertsonak garraiatzeaz gain, beste eginkizun garran-tzitsu bat ere badu, hau da, merkantziak garraiatzea. Bada, esparru horretan ere errepidearen garrantzia handitzen ari da trenbidearen kaltetan, batik bat. 1990eko urteetan, % 80 handitu ziren Euskal Herrian garraiatzen ziren mer-kantziak. Kamioietan, merkantzia guztien ia % 70 garraiatzen da. Trena beti-



20



21

danik lotuta egon da gure herriko garapen industrialarekin, eta orain trenaren gainbehera gertatzearen arrazoi nagusiak dira inbertsio gutxi egiten direla eta linea batzuk itxi egin direla.

Zoritxarrez, bidaiarien garraioaz hitz egitean ikusi dugun bezala, mer-kantzien garraioari dagokionez ere, ingurumena gutxien errespetatzen duten garraiobideak dira gehien hazten ari direnak azken hamarkada hauetan (batez ere, errepideko garraioa, kamioien bidez).

ITURRIA: EAEko 2003ko mugikortasunaren azterlana. Eusko Jaurlaritza 2003.

2.4. ZER EGIN DEZAKEGU? GARRAIOA IRUDIKATZEKO ERA BERRI BAT: MUGIKORTASUN IRAUNKORRA

Garapen iraunkorra, mugikortasun iraunkorra. Iraunkor adjektiboa gero eta maizago agertzen da gure bizitzan. Zer esan nahi du? Hara, 70eko hamar-kadara arte uste izan zen garapen ekonomikoak oro har zituen mugak betiko alderdi ekonomikoek ezarritakoak besterik ez zirela, hau da: eskaintza, eskae-ra, lehengaien prezioa, lanesku gehiago edo gutxiago egotea, merkatuetara sartzeko aukera, eta abar.

1968tik 1971ra bitartean, Erromako Klubak (erakunde pribatua, zientzia-lariek, enpresariek eta agintari politikoek osatua) txosten bat egitea eskatu zion hainbat diziplinatan espezializatutako intelektual, ikertzaile eta zien-tzialari multzo bati, Hazkundearen mugak izenburuko txostena, hain zuzen ere. Dokumentu horretan azaltzen ziren urte haietako teknologia informatikoa erabiliz burutu zen ikerketaren emaitzak, alegia: zer erlazio zuten garapen ekonomikoak —garai hartako ikusmoldean oinarrituta— eta planetako ingurumenak. Emaitzek eztabaida handia sorrarazi zuten; izan ere, emaitzen arabera, orduko hazkunde–ereduarekin jarraituz gero, gerta zitekeen inguru-men–hondamendiaren arriskuan jartzen gintuzten egoerak sortzea. Eta horren ondorioz, ikerlariek adierazten zuten berriz aztertzeko beharra zegoela eredu ekonomikoaren zenbait premisa (hala nola, baliabide naturalen agorrezinta-suna, ekonomiaren xahukeria, partikula kutsagarriak isurtzea atmosferara eta itsasora, azpiegiturek espazioa hartzea, eta abar).

Urte anitz igaro ziren Gure etorkizun komuna izenburuko txostena, “Brundtlan txostena” izenez ere ezaguna, argitaratu zen arte (1987). Nazio Batuek Gro Harlem Brundtland Norvegiako lehenengo ministro ohiari eskatu zion txosten hori egitea, eta bertan definitu zen garapen iraunkorraren kontzeptua. Kontzeptu hori, beranduago, Nazio Batuetako programa ia guztietan erabili zen eta, bestalde, ardatz gisa baliatu zen 1992an Rio de Janeiron egin zen Lurraren Goi–bileran, eta hein batean Johannesburgen 2002an egin zenean ere bai.

5. Grafikoa. Lekualdaketak Gipuzkoan garraiobiden arabera. 2003

Oinez%45

Garraio publikoa%10

Beste batzuk%6

Norberaren autoa%39



22



23

Rio de Janeiroko gailurrak, eta ondoren Aalborg–eko gutunak (1994) oina-rriak finkatu zituzten Agenda 21 izenekoak egiteko. Plan horien bidez, gara-pen iraunkorraren printzipioak ezarri nahi dira herrien eta hirien kudeaketan.

Azken hamarkadetan, aldaketak nabaritzen ari dira mugikortasun iraunko-rraren prozesuetan parte hartzen ari diren udalerrien kopuruan, aldaketak motelak izan arren.

ITURRIA: http://www.ingurumena.net/img/datos/gr2004–49.jpg

Hirigintzako neurri batzuk

Asetasunaren ingurune horretan, esperientzia ugari sortzen ari dira Europa osoan, hainbat esparrutatik hiri bizigarriagoak aldarrikatzeko.

Trafikoa baretzeko hirigintzako neurriak hartzen dira, eta horrek esan nahi du, adibidez, espaloiak zabalago eta galtzadak estuago egitea. Era horretan, ibilgailuen trafikoari ahalik eta trazatu mugatuena eskaintzen zaio, gidariak abiadurari buruzko arauak betetzera behartzen dituena, eta erabiltzaile ahulenak —oinezkoak eta txirrindulariak— faboratzen eta lehenesten dituena. Helburu

Mugikortasun iraunkorraren prozesuetan parte hartzen ari diren udalerriak

0

10

20

30

40

50

2003 Uztaila 2004

Uda

lerr

i kop

urua

41

4

http://www.ingurumena.net/img/datos/gr2004-49.jpg



22



23

hori lortzeko, hainbat esku–hartze burutzen dira. Gune publikoa berriz diseinat-zen da, oinezkoei eta txirrindulariei espazio zabalagoa emateko; bide batzuetan, trazatu lerrozuzenen ordez bihurguneak dituzten beste batzuk egiten dira; bizka-rrak egiten dira errepideetan, oinezkoek zebra–bidea gurutzatzean trafikoaren aurrean lehentasuna dutela nabarmentzeko; trafikoari murrizketak ezartzen zaiz-kio hirietako parte zaharretan edota oinezkoentzako aldeetan, eta abar.

Badira beste aukera interesgarri batzuk gure hiriak norabide horretan aurre-ra joateko, eta ondoko artikulu hauek aurkezten dizkigute aipatutako aukerak:

Alfonso Sanz: “Vivir sin coches”. El Ecologista Gary Gardner: “Cuando las ciudades se toman en serio

aldizkaria, 22. zk. 2000ko udazkena. las bicicletas”. World Watch aldizkaria. 7. zk. 1999.



24



25

Hainbat elkartek eta erakundek aldarrikatu dituzte aldaketa mota horiek, besteak beste hiriko txirrindularien elkarteek, hezkuntza–zentroek, toki–administrazioek, talde ekologistek, auzo–elkarteek, oinezkoen elkarteek, eta abar.

Hiri hezitzaileak

Hiria mugikortasun iraunkorraren alde eraldatzeko joera horiez hitz egiten digun adibideetako bat hiri hezitzaileena da.

Hiri Hezitzaileak izeneko proiektua 1990ko hamarka-dan sortu zen, Bartzelonan, 1990. urtean egin zen Hiri

Hezitzaileen I. Nazioarteko Biltzarraren ondorioz. Biltzar hartan, honako hau baieztatu zen:

“Hiri Hezitzailea izeneko proposamenak barne hartzen du bizitza hiritarra, tokiko gobernu guztiei dagokiena, eta baita era guztietako erakunde eta elkarte publiko nahiz pribatuei ere. Helburu nagusia da guztiak lankidetzan aritzea, heziketa–espirituaz, hainbat politika eta jarduketa garatzearren, hala nola pertsonen bizitzaren kalitate ona, per-tsonek herritartasun–espirituarekin duten konpromisoa, eta demokrazia parte–hartzailea eta solidarioaren balioak sustatzen dituztenak”.

Manuel Castells–en hitzetan:

“Aldi berean ezagutzaren eta berrikuntzaren sustatzaileak izan diren hiriak dira kultura–erakundeak eta kultura–industriak, eta baita hirian egiten diren gertakari interesgarriak ere, sustatzen dituzten hiriak. Moldagarritasun hori eta elkartasunaren baldintza soziala elkartzeko gauza izan diren hiriak herritarren informazioarekin eta parte–hartzearekin konprometitu diren hiriak dira. Ildo zehatz horre-tan, teknologiaren ingurune berria, Interneten oinarrituta, tresna indartsua da deszentralizazioaren eta herritarren parte–hartzearen kultura bultzatzeko”. Hiri Hezitzaileen VII. Nazioarteko Biltzarra. Tampere (Finlandia), 2002ko ekainaren 16–19.

Gaur egun, Hiri Hezitzaileen sare handiaren barruan, 31 herrialdetako 300 tokiko gobernu baino gehiago daude, eta haien artean honako hauek: Adelaida (Australia), Ancona (Italia), Zornotza, Barakaldo, Burgos, Bilbo, Ishoj (Danimarka), Genoa (Suitza), Medellín (Kolonbia), Porto Alegre (Brasil), Quito (Ekuador), Rosario (Argentina), Donostia, Santurtzi, eta Gasteiz. Zerrenda osoa: http://www.edcities.org

Hiri Hezitzaileen ingurunean burutzen ari diren jarduera berritzaile batzuk honako hauek dira, esaterako:

• Genoan (Italia), herritarrek parte hartzeko plan bat egin da, “Eugeni@ren ituna” izenekoa, hainbat gai aztertzeko. Gaietako bat da osasunaren alorreko egiturak hobetzea eta osasuna sustatzea. Udalek elkarrizketarako guneak eskaintzen dizkie herritarrei eta osasunaren alo-rreko profesionalei, eta bertan osasun–sistema hobetzeko proposamenak diseinatzen dira elkarlanean.

• Rosario hiriak (Argentina), herritar guztiei zuzenduta dagoen “Bakearen alde jolastea” kanpainaren bidez, erakutsi nahi ditu bakearen kultura eraikitzeko hezkuntza informalaren aukerak. Hiriko sei garraio–txartel desberdin jalki dira, Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsalaren hainbat artikulu idatzita dituztenak, eta era horretan bakearen aldeko mezuen zabalpen handia lortzen da.

• Budapest hiriak (Hungaria) urtero antolatzen du “Sorkuntzaren Hiria”; aste horretan, Arkitektura ikasten ari diren unibertsitateko ikasleek beren hiriko bilbean arazoak dituen puntu bat aztertzen eta ikertzen

http://www.edcities.org






24



25

dute, eta irtenbideak eskaintzen dituzte. Era horretan, arkitektoak izan-go direnak hiriaren hobekuntzan trebatzen dira, horretaz ohartzen dira eta arduratzen dira, integrazio–proposamenen bitartez.

2.5. ZER EGIN DEZAKEGU ESKOLATIK GARRAIOAREKIN? ADIBIDE BATZUK

Eskolatik ere lekualdatzeko era eta gure mugikortasun–ohiturak alda daitezke. Horretarako, motordunak ez diren garraioak susta daitezke eta, ikastetxeetara joateko, garraio publiko eta kolektiboaren erabilera bultza daiteke autoaren aurrean, bai ikasleen aldetik, bai irakasleen aldetik.

Horretarako hainbat irtenbide egon daiteke, esate baterako autoa hainba-ten artean partekatzea, edo motordunak ez diren garraioak sustatzea, eta horretarako proposa daiteke eskumeneko agintariek bide ziurrak diseinatzea ikastetxera oinez edo bizikletaz joan ahal izateko eta, oro har, susta daitezke ingurumena errespetatzen duten eta iraunkorragoak diren garraiobide zahar eta berriak.

2.5.1. Eskolako agenda 21

Agenda 21 izan zen Nazio Batuek 1992an, Rio de Janeiron, Ingurumen eta Garapenari buruz egindako goi–bileran lortu zuten konpromisorik garrantzitsuena. Bilera horretan, halaber, hainbat termino finkatu ziren, hala nola garapen iraunkorra; termino horren bidez adierazten da giza garapenaren, garapen sozialaren, politikoaren, ekonomikoaren eta abarren mota bat, gure beharrei erantzutea ahalbidetzen duena, baina etorriko diren belaunaldien beharrak hipotekatu gabe.

Ideia horren barruan sentimendu bat aurki daiteke, alegia gizakiok ingurunean ahalik eta kalte gutxien egiten saiatu behar dugula.

Gorago esan dugun bezala, geroago, Aalborgen (Danimarka) izen bereko gutuna sinatu zen. Gutun horrek jasotzen du hiri sinatzaileen konpromisoa beren lurraldeen iraunkortasuna lortzeko.

Gaur egun, tokiko maila horretan ingurumenaren diagnosiak egi-ten hasiak dira, eta horiek dira Tokiko Agenda 21 izenekoen barruan abiagune diren lan–egoerak definitzen dituztenak. Analisi horretan oinarrituta, ekintza–planak antolatzen ari dira eta horiekin batera analisia definitzen duten ildo estrategikoak.



26



27

Eskolako Agenda 21

Eskolako Agenda 21 udaletako Agenda 21en osagarria da, udaletakoan bezala parte–hartzeko foro bat osatuko baita —eskolakoa, kasu horre-tan— lehendabizi udalerrietako arazoak eta ondoren ikastetxeetan egiten diren proposamenak aztertuko dituena.

Eskolako agenda 21en planteamenduen bidez lortu nahi diren hel-buruetako batzuk honako hauek dira:

• Hekzuntza–komunitateko eragile guztien artean koordinatzeko meka-nismoak indartzea.

• Ikastetxeko eta inguruneko ingurumen–arazoak eta arazo sozialak identifikatzea, aztertzea eta horiei buruzko irtenbideak proposatzea; irtenbide horiek foroetan jakinaraztea, eta ingurunea era iraunko-rrean erabiltzeko prozesuak abian jartzea.

• Ikasleak ohitzea parte hartzera eta lankidetzan aritzera beren ikaste-txeko eta udalerriko ingurumenaren kalitatean eragin duten gaietan, gai horiei buruz erabakitzera, eta gai horietan inplikatzera.

• Ikastetxea eredu bihurtzea, ingurumenarekin lotuta dauden jarduera arduratsuak eta errespetagarriak egiteko orduan.

Eskolako Agenda 21 oinarrituta dago ikastetxeak udalerriko bizit-zan parte hartzeko printzipio argietan eta, horregatik, egin beharreko urrats bat ikastetxearen barruan ingurumen–kontseilu bat sortzea da, eta bertan egotea eskolako komunitateko kide guztien ordezkariak, bai irakasleen, bai gainerako langileen ordezkariak, irakasleen eta ikasleenak, eta abar.

Ondoren, gai bat hautatuko da, eta gai hori ikastetxeko ardatz nagusia izango da, ikasturte batean gutxienez. Ikasturte horre-tan, hiru norabidetan lan egingo da, alegia: ikastetxeko kudeaketa iraunkorraren ikuspegia, curriculumaren berrikuntzaren ikuspegia, eta bizitza komunitarioan parte hartzeak duen garrantziaren ikuspegia kontuan hartuta.

Eskolako Agenda 21 ezartzeko ekintzen barruan, ohiturak pixka-naka berrikusiko dira eskola–ingurunearen kudeaketa iraunkorra egite-ko; era berean, unitate honek lagun egin dezake Eskolako Agenda 21 errazago ezartzen mugikortasunaren alorrean.



26



27

ESKOLA–INGURUNEAREN KUDEAKETA IRAUNKORRA

Eraikina eta barruko nahiz kanpoko ingurunea(osasuna, aniztasuna, ergonomia, eko–eraginkortasuna, segurtasuna)

n Isolamendua, argiztatzea eta aireztatzea.n Gela eta korridoreetako apainketa.n Jolasguneak, gune komunak eta hiri–ekipamendua: heskaiak, zuhaitzak,

bankuak, aparkalekuak, edukiontziak, paperontziak, eta abar berriz anto-latzea.

n Bioaniztasuna (baratzak eta berdeguneak, urmaelak, gune naturalak…).

Zarata(gutxitzea, isolatzea)

n Gelak eta makina–aretoak isolatzea.n Zarataren maila.n Gutxitzea (kristal bikoitzak, gortinak, artelazkiak…).

Hondakinak eta birziklatzea(murriztea, berriz erabiltzea, birziklatzea)

n Paperaren erabilera murriztea, paper erabilia baliatzea eta biltzea.n Hondakinak gaika biltzea eta dagokien gunera eramatea (inprimagailuetako

kartutxoak, CD–romak, disketeak).n Ontziak, jantziak eta objektuak berriz erabiltzea.

Materialak eta baliabideak(eraginkortasuna, toxikotasunik eza)

n Paper birziklatua.n Toxikoak ez diren garbiketa–produktuak, itsasgarriak, pinturak, eta abar.n Enbalajeak minimizatzea.n Eskolako menu osasungarriak.

Energia eta ura(aurreztea, eraginkortasuna, kontserbatzea, kutsadurarik eza, berriztatzea)

n Argiak, berokuntza–sistema, makinak eta fotokopiagailuak, tangak,ur–hodiak, eta abar kontrolatzea, zaintzea eta mantentzea.

n Sistema murriztaileak eta eraginkorrak tanga eta konketetan, eta ureztatzeko gailuetan, eta abar.

n Beroa mantentzea.n Energia berriztagarriak.

Garraioa(mugikortasuna, segurtasuna, kutsadurarik eza)

n Norberaren autoa gutxiago erabiltzea.n Autobusak kontrolatzea (keak, segurtasuna…).n Oinezkoentzako guneak zonaka egitea.n Bizikletaz ibiltzeko errei ziurrak eta bizikletak aparkatzeko lekuak prestatzea.n Ingurunean bide–segurtasuna sustatzea…

ITURRIA: Jasangarritasunerako hezi. Eskolako Agenda 21: eskolarentzako gida. Ceida.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza Unibertsitate eta Ikerketa Saila eta Lurralde Antolamendu

eta Ingurumen Saila. Donostia, 2002.



28



29

Mugikortasun iraunkorra eskolan

Eskolara joateko era mugitzeko erarik iraunkorrena egin ahal izateko, aintzat hartu beharko dira ahalik eta kutsadurarik gutxien sortzen duten garraiobideak. Iraunkorrena, zalantzarik gabe, betidanik erabili dena da, eskolara oinez joatea, alegia; joateko era horrek, gainera, erraztu egiten du neska–mutilak autonomoak izatea eta, horrela, osasuntsuagoak izango dira eta ez hain menpeko.

Eskolara oinez joatea arriskutsua baldin bada —ibilgailuen kopuru eta trinkotasunagatik—, neurriak hartu beharko dira oinezkoen alde, eta inguruetan trafikoa baretzeko.

Ildo horretan, esperientzia batzuk garatu dira jadanik Italiako hiri batzuetan, “Citta possibile” ekimenaren barruan, Dario Manuettiren eskutik. Esate baterako, Turinen (Italia), hirigunea bera kontuan hartu zuten eskolaren ingurunea hobetzeko eta, hala, espaloiak zabaldu ziren, galtzadak murriztu, ikastetxearen inguruko zonak oinezkoent-zako gune bihurtu ziren, trafikoaren abiadura murriztu zen, eta abar.

Beste aukera bat, gero eta errealagoa, ikastetxera bizikletaz joatea da. Eta unitate didaktiko honetan ikusiko dugun bezala, Europan zale ugari daude jadanik, eta gero eta gehiago gure artean. Adibide bat Sustrans GKE dugu, jarduera garrantzitsu bat egiten ari baita “Safe Routes to School” (“Eskolarako Bide Ziurrak”) kanpainaren barruan, Leicester konderrian (Bretainia Handia).

Nolanahi ere, irakasle edo/eta ikasle guztiek jarduera horiek egite-rik ez baldin badaukate, taldeko garraiobideak askoz ere hobeak dira ingurumena zaintzeko garraio pribatuak edo norbanakoarenak baino. Taldeko garraiobideak dira, esaterako, taldeko autobusak, autobus publikoak eta trena.

Hala ere, badaude era batzuk ibilgailu pribatuaren erabilerari pro-betxurik handiena ateratzeko, hala nola autoa beste lagun batzuekin partekatzea, era horretan baimendutako plazen kopuru handiena era-biltzen baita.

Aukera horiez guztiez zabalago hitz egiten da Unitate Didaktikoak proposatzen dituen jardueretan, eta helburua ikastetxeetan abian jartzea da.

Adierazitako proposamenak alde batera utzita, jarraian mugikorta-sun iraunkorraren esparruan garatu diren proposamen eta esperientzia batzuk aipatuko ditugu, lortu nahi ditugun helburuekin bat datoz eta.



28



29

2.5.2. “Haurren Hiria”

Duela hamar urte jadanik, Fanon (Italia), haurrek hirien hobe-kuntzan parte hartzearekin lotuta dagoen esperientziarik inte-resgarrienetako bat egiten dihardu Francesco Tonuccik, Erromako Ikerketen Institutuko (CNR) pedagogo eta ikertzaileak: “Haurren hiria” izenekoa, hain zuzen.

Lan egiteko era horrek aintzakotzat hartzen ditu hiritar gazteenen iritzia eta parte–hartzea, eta bat egiten du, argi eta garbi, Agenda 21 ezartzera bultzatzen duten printzipioekin. Izan ere, bere oinarria da hiri bat haurrentzat erosoa, ziurra eta bizigarria baldin bada, helduentzat ere halakoxea dela. Tonuccik berak esaten duen bezala, haurrak hiriko “ingurumenaren adie-razle” izan daitezke.

“Hirian ikusten baldin badira jolasean ari diren haurrak, bakarrik paseatzen ari diren haurrak, horrek esan nahi du hiria osasuntsu dagoela; hirian haurrik ikusten ez baldin bada, horrek esan nahi du hiria gaixo dagoela”.

Haurren garapenean garrantzi handienetako jokaera bat, urteen poderioz galdu dena, etxetik bakarrik irteteko autonomia da. Eta horri buruz sakon hausnartu behar dugu. Zer gertatu da, gure seme–alabei kalean bakarrik ibiltzen ez uzteko konfiantzarik ez izateko? Zein da elementu erabakigarria gure hirietan halako ziur-tasun–gabezia egoteko? Erantzuna ibilgailuen trafikoa baldin bada, beharbada badugu garaia arazo horri heltzeko.

Tonucciren proiektuan funtsezkoa da txikienek galdutako auto-nomiaren maila hori berreskuratzea, hau da etxetik bakarrik irtetea, ikastetxera joateko baldin bada ere.

“Zergatik da hain garrantzitsua etxetik irtetea? (…) etxetik irtetea, kaleetan barrena bakarrik ibiltzea, kaleetako giroa ezagutzea… hori guztia eskakizun garrantzitsua da haurrak hezteko, ez bakarrik gizar-te–alorrean hezte-ko, baita heziketa kognitiboa lortzeko ere. Helduak gare-nontzat plazera da oinez ibiltzea edo paseatzea, geure buruari askotan egiten diogun opa-ria da; haurrentzat, aldiz, beharra da.

Gero eta maizago, leku batetik bestera joaten garenean, lekualdaketak, urratsak egiten ditugu puntu batetik bestera helburu bat lortzearren, mugimenduok eginkizun bati lotuta daude. (…) Haurrek guztiz bestelako jokaera dute. Beren lekualdaketak orainaldiko uneen segida gisa ikusten dituzte, eta mugimenduetako bakoitza garrantzitsua da berez, gelditzea merezi duena, sorpresa bat dakarrena, ukitzera bultzatzen duena. Eta hala, denborak luzatzen dira eta burua irudiez, galderez, aurkikuntza



30



31

berriez betetzen da. (…) Eta hori ezin izaten dute helduek ulertu, tente-lkeriaz esaten baitute: Ez gelditu une oro! Ez alferrik galdu denbora! Eta ez dira konturatzen denbora alferrik galduz hain zuzen ere handitu egiten garela”.

Neska–mutilek kaleak har ditzaten erdiesteko, hausnarketa orokorra egin behar da hiriari buruz. Horrela bada, honako adierazpen hauek egi-ten dira: “hiriak erabilgarriagoa izan behar du, ezin gara konprometitu mugikortasun plan bat egiteko, kasu horretan auto baten barruan gaude-lako jadanik, eta azkenean arazo guztiei buruzko ikuspegia eta arazoen irtenbideei buruzko ikuspegia gidariek duten ikuspegia izango da. (…) Irtenbide ohikoenak izaten dira kaleak zabaltzea eta zuzen egitea, bertan semaforo adimendunak instalatzea, noranzko bakarrak, eta abar. Neurri horiek guztiek ez ohi dute erdiesten aurreikusitako emaitza, eta zailago eta ezerosoago egiten dute autoa erabiltzen ez dutenen bizitza.

(…) Aitzitik, mugikortasunaren hiriko plan bat antolatu behar dugu, eta horren oinarria izan behar du herritar guztiek eskubidea dutela beren hiri–espazioan, lur publikoan alegia, askatasunez eta arriskurik gabe mugitzeko.

(…) Benetan nahi baldin badugu gure hiriak arinago izatea, ibilga-ilu motordunak ez diren beste sistema batzuk sustatu beharko dira.

(…) Benetan gizarte demokratikoa baldin bagara, mugikortasuna-ren hirigintza–planak kontuan hartu beharko du beharren hierarkia bat ahulenen beharretan hasita, hau da: lehenda-bizi oinezkoak eta gero txirrindulariak; ondoren, garraiobide publikoak, eta azkenik garraio pribatuak. Alderdikeriarik gabe, baina lehentasunak zein diren argi izanda.

Mugikortasuna helburu nagusia baldin bada, mugikortasuna erdiesteko tresnek jarraian adieraziko ditugunak izan behar dute:

=| Autoen trafikoaren abiadura gutxitzea, bizitoki–zonetan zehar igarotzen denean. Legezko mugak ez dira nahikoak; egiturazko baldintzak sortu behar dira, abiadura handiagoa eragozteko: ahalik eta errei gutxien egitea, bi noranzkoetan zirkulatzea, abiadura handitzera bultzatzen duten lerrozuzenak saihestea.



30



31

=| Oinezkoentzako ibilbideak lehenestea. Gatazkak sortzen dire-nean, oinezkoen eskubideen eta autoen arteko bateraezintasuna dagoelako, beti bermatuko dira oinezkoen eskubideak, eta lehentasuna emango zaie oinezkoei. Puntu horrekin estuki lotu-ta dago ‘Goazen bakarrik eskolara’ proiektua, hezkuntza–hur-bilketa bat baita etorkizuneko belaunaldietan mugikortasuna irudikatzeko beste era batera.

=| Bizikletaz joateko ibilbideak sustatzea eta kale batzuk bizikleten trafikorako bakarrik uztea. Neurri horrekin autoen zirkulazioari ustez egiten zaion kaltea orekatu ahal izango da zirkulatzen ari diren ibilgailuen kopuru txikiagoarekin, betiere gero eta herritar gehiagok garraio hori erabiltzen badu. ‘Goazen bakarrik eskola-ra’ proiektua pentsatuta dago eskolako maila ertainean gauza-tzeko, eta zehazki eta nagusiki bizikletaren erabilera bultzatu beharko luke.

=| Aparkalekuak murriztea eta deszentralizatzea. Erdigune histo-rikoaren edo bizitoki–inguruneen kalitatea hobetu nahi izanez gero, ezin zaie autoei bertan ibiltzen utzi. Helburu hori lortu ahal izateko, kritikoak izan behar dugu aparkalekuak erdigunean instalatu nahi direnean, aparkalekuek autoak erakartzen baiti-tuzte; bestalde, aparkalekuak deszentralizatu behar dira, eta herritarrak hezi behar dira erdigunera joateko garraio publikoak bakarrik erabil ditzaten, edo bizikletaz edo oinez joan daitezen.

=| Garraio publikoak lehiakor bihurtu behar dira. Hiri arinago, gar-biago eta isilagoa izango dugun egoera berri horretan, garraio publikoen arazoa berriz aztertu behar da. Garraio publikoek ere egokiak izan behar dute herritar guztientzat eta, hortaz, herri-tarrentzat irisgarriak, sarrerak espaloiaren garaieran dituztenak, isilak, ekologikoak, garaiz iristen direnak eta errei erreserbatuak dituztenak (…).

=| Ereduen bidez heztea. Azkenik, garrantzitsua izango da hiriaren barruko gunea zaintzen duten udaltzainak eta poliziak ere oinez edo bizikletaz mugitzea”.

Francesco Tonucci. La ciudad de los niños. Fundación Germán Sánchez Ruipérez. Madrid, 1997. 60.-61. eta 87.-90.

2.5.3. Eskolarako Bidea

“Eskolarako Bidea” heziketa–proiektuak oso ondo laburtzen du zer lortu nahi den gure hirietan mugikortasun iraunkorraren alorretik, alegia: espazio ziurrago eta osasuntsuagoa eta, azken batean, hiri bizigarriagoa.

Proiektu horren bidez, kalea norbanakoaren ekimenak gauzatzeko gune bilakatzen da, harremanetan sartze-ko, abenturak aurkitzeko eta gizabidez jokatzeko gune, mugikortasun iraunkorrerako heztea ahalbidetzen diguna. Bartzelonako Udalak, Mugikortasunaren aldeko Itunaren barruan, hainbat urte daramatza proiektu hori eskolako ikasleen artean garatzen, eta emaitza onak lortzen ari da.

“Mugikortasunerako hezteak esan nahi du kalera irten behar dela, aurkitzen diren egoerak eta mugikortasunak sortzen dituen arazoak identifikatzeko, eta baita egon litezkeen irtenbideak diseinatzeko ere”. (El Camino Escolar. Instituto d’Educació. Bartzelonako Udala. Bartzelona, 2001).

“Eskolarako Bidea” proiektuaren esperientziak berekin du hainbat mailatan egin beharreko koordinazio–lana burutzea. Hezkuntza–zen-



32



33

troaren barruan, materiala prestatu behar da ikasleekin, bizi diren tokia aztertzeko eta ahalik eta ibilbide ziurrenak moldatzeko. Era berean, heziketa–komunitate osoarekin koordinatu beharra dago, hau da, tokiko administrazioarekin, Udaltzaingoarekin, eta kanpaina arrakastatsua izaten lagun dezaketen talde guztiekin, hala nola mer-katariekin eta udalerriko elkarteekin.

Proiektuak lau funtsezko oinarri ditu; honako hauek, hain zuzen ere:

=| “Mugikortasun–baldintzarik onenak betetzen dituen ibilbidea izan behar du, haurrek arriskurik gabe erabili ahal dezaten.

=| Ibilbide finkoa izan behar du, haurrak horretara ohi dai-tezen, eta beste ikaskide batzuekin parteka ahal dezaten, ikaskideak zaharragoak nahiz gazteagoak izan.

=| Ibilbide denboraren arabera neurtua izan behar du, hau-rrek ibili beharreko distantzia luzatzen ez duena.

=| Ibilbideak trazatu erreza izan behar du, eta ez du ozto-porik izan behar —lurpeko edo gaineko pasabideak— oinezkoek ibilgailuak saihesteko; era horretan ibiltzeko arazoak dituzten haurrak ez dira baztertuta geratuko”.(El Camino Escolar. Instituto d’Educació. Bartzelonako Udala. Bartzelona, 2001).

Gipuzkoan ere baditugu Eskolarako bidearen adibide batzuk. Donostiako Udala ari da bultzatzen horri buruzko esperientzia inte-resgarria.

Donostiako esperientziari dagokionez, “Eskolarako bidea” unean–unean garatzen da urteko egun jakin batzuetan, ekimena geroago ezarri ahal izateko aldez aurreko urrats gisa. Honako hauek izan dira esperientziaren urratsak:

1. Lehendabizi, jakin behar izan da zein edo zeintzuk diren ikasleek ikastetxera joateko gehien erabiltzen dituzten bideak. Informazio



32



33

hori lor daiteke etxe bakoitzean erantzuten den galdetegi batez. Horrez gain, ibilbidea koloreztatu behar da, galdetegiko plano txiki batean.

2. Ikasleei jardueraren berri ematen zaie prestatze–lanen bidez; ondoren, topaguneak kokatzen dira ibilbidean barrena, aurretiaz erabakitako ordu batzuetan bertan elkartuko baitira lagunekin, eskolara elkarrekin eta oinez joateko.

3. Ibilgailuen trafikoak segurtasun–arazorik ez sortzea bermatzeko, gune horietan irakasleren bat edo boluntarioak egon daitezke edo trafikoaz arduratzen den udaltzainen bat, haurrei lehentasuna emateko. Toki horiek identifikatuta egon daitezke, Jardunaldiari buruzko txartelen bidez.

4. Falta den bakarra da zehaztutako egunean haur taldea edo haur taldeak ikastetxera garaiz iristea, aurreikusitako orduan.

5. Egun horri buruzko balioespenak jasotzea ere garrantzitsua da, haurren autonomiaren eta lagunekiko harremanaren sentsazioa oso aintzat hartzekoa baita, “Eskolarako Bidea” proiektua ikaste-txean behin betiko ezarri ahal izateko.

6. Zenbaitetan, dendariek eta beste herritar batzuek parte har dezakete. Proiektuan parte hartzeko interesa dutenek beren dendetako erakusleihoan eranskailu bat jartzen baldin badute, neska–mutikoek jakingo dute arazoren bat sortuz gero lagun bat dutela bertan, eta zerbait galdetu edo laguntza eskatu ahal izango diotela.

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 3. Justifikazioa


35

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 3. Justifikazioa


35

3. JUSTIFIKAZIOAUnitate didaktiko hau (aurrerantzean, UD) ikuspegi bikoitzez pentsatuta dago. Gipuzkoaren errealitatea aztertzen du eta testuak eskaintzen ditu errealitate hori egiaztatzeko; baina alde batetik, tresna onuragarria izan dadin saiatzen da eta, horrela, kontuan hartzen du biztanle–entitateen heterogeneotasuna, eta mugikor-tasun–harreman espazialak ezartzen ditu probintziaren barruan. Bestaldetik ordea, hirietako azpiegiturak eta ezaugarriak zehatzegi ez aipatzen saiatzen da, hezkun-tza–lanaren garapena ahalbidetzearren, hiriaren tamaina edo bertako biztanleen kopurua alde batera utzita.

UDren barruan dagoen ideia da Gipuzkoako ikastetxe guztiek erabili ahal izatea, eta fitxak garatzeko urratsak, materialak eta jarraibideak eskaintzea, irakasleek fitxen garapen hori udalerriaren errealitatera egokitu ahal dezaten, lurraldean dauden desberdintasunak horretarako oztoporik izan gabe. Horregatik saiatu gara adibideetan hiriburua edo geografiako leku jakinak gehiegitan ez erabiltzen.

UDren diseinua egitean, jarduerak zeharkakoak izan daitezen ahalegindu gara; era horretan, hezkuntza–sistemako edozein ikasgaik azter dezake mugikortasun iraunkorrarekin duen harremana, ikuspegi askotatik. Horiek horrela izanda, intere-sagarria da jakintza–arloak ez ezik, gertueneko ingurunearen aurrean azaltzen diren jokaerak eta gaitasunak garatzea. Hori dela–eta, hainbat jarduera diseinatu dira arte plastikoekin eta diseinuarekin lotuta, beste batzuek irakurtzea, ulertzea eta razionalizatzea sustatzen dituzte, eta beste zenbaitek neurtzea, kalkuluak egitea, eta abar.

Jarduerak Lehen Hezkuntzako hiru zikloetako bakoitzean oinarrituta egituratu dira, eta edukiak ziklo horietan izan beharreko gaitasunen eta trebetasunen arabe-rakoak dira. Hala ere, eta talde batek egin ditzakeen eta egin ezin dituen jarduerak gehiegi mugatzea saihestearren, nahiago izan dugu jarduera bideratuegiak izan daitezen ekidin, eta aukera eskaini dugu irakasleak berak taldearekin jarduera bat egin dezakeen ala ez erabakitzeko; era horretan, taldearen ezaugarrien arabera, fitxa bere ikasmailara egokitu ahal izango du. Nolanahi ere, sinbolo baten bidez identifikatu ahal izango da zer ziklotarako den egokia.

Bestalde, garrantzi berezia eman zaie gure ikasleengana munduko beste errea-litate batzuk hurbiltzen dituzten proposamenei. Esaterako, Hegoaldeko herrialde batzuetan, leku batetik bestera joateko bitartekoen esparruan bizi duten egoerak abagune ezin hobea eskaintzen digu bertako biztanleen bizi–baldintzei buruz haus-nartzeko.

Era berean, eta toki–administrazioak Tokiko Agenda 21 izenekoak ezartzen ari diren une honetan, ez dira gutxi Agenda 21eko irizpideak aintzat hartu dituzten ikastetxeak eta, aurreikus daitekeenez, datozen urteetan ikastetxe gehiagok erabi-liko dituzte irizpide horiek zentroko bertako funtzionamenduari begira.

Jarduketa–ildo horretan, UD hau tresna bat izan daiteke, irizpide horiek mugikortasunaren ikuspegitik finkatzen laguntzeko, egungo garraiobideak aztertzen baititu, eskolara nola joaten garen eta gure eguneroko ohiturak nola alda ditzake-gun hausnartzen baitu; eta horretarako, adibide hurbilak eskaintzen ditu zenbaite-tan, eta beste batzuetan hain hurbilak ez direnak.

1 2 3 ZIKLOAK

1 2 3 ZIKLOAK

1 2 3 ZIKLOAK

1 2 3 ZIKLOAK

1 2 3 ZIKLOAK

1 2 3 ZIKLOAK

3. J

usti

fika

zioa

MU

GI Z

AIT

EZ!

MU

GIKO

RTAS

UN

IRA

UN

KORR

A LA

NTZ

EKO

UN

ITAT

E DI

DAKT

IKOA

GIP

UZK

OA

KO F

OR

U A

LDU

ND

IA.

Gar

apen

Ira

unko

rrer

ako

Dep

arta

men

tua

36

MU

GI Z

AIT

EZ!

MU

GIKO

RTAS

UN

IRA

UN

KORR

A LA

NTZ

EKO

UN

ITAT

E DI

DAKT

IKOA

3. J

usti

fika

zioa

GIP

UZK

OA

KO F

OR

U A

LDU

ND

IA.

Gar

apen

Ira

unko

rrer

ako

Dep

arta

men

tua

37

JARDUERAK

2, 3, 5, 7, 11, 12, 13, 17, 19, 21, 22, 23, 26, 27, 29, 30, 38, 39

1, 2, 3, 6, 9, 12, 14, 15, 18, 20, 21, 23, 24, 25, 27, 32, 33, 34

4, 7, 13, 14, 15, 17, 18, 22, 23, 25, 26, 29, 33, 35, 36

1, 3, 6, 7, 8, 12, 16, 18, 19, 20, 21, 24, 27, 28, 29, 31, 32, 33, 37, 39

EBALUATZEKO IRIZPIDEAK

Testuen eta irudieninformazioa laburbiltzea.

Trafikoak sortzen dituen kutsadurak eta gureeguneroko ohiturak lotzea.

Probintzian, leku batetik bestera joateko garraioak identifikatzea eta nola erabili behar diren ulertzea.

Norberaren mugikortasunak sortzen duen eragina murrizteko plan pertsonala diseinatzea eta arduraz gauzatzea.

TESTUINGURUA

Ohiko garraiobideak eta ohikoakez direnak aztertuko dira.

Grafikoak, datuak, inkestak, eta abar erabiliko dira; era berean, norbanakoaren eta ikastetxearen ereduak ere zalantzan jarriko dira.

Bereziki aztertuko dira Gipuzkoako garraiobide publikoak, eta lan egingo da gelan bertan eta ikastetxetik kanpo.

Bereziki aztertuko da ikastetxearen gertuko ingurunea eta bere ezaugarriak: zarata, kalearen diseinua, kalea nola erabiltzen den, eta ikasleek nola parte hartzen duten hobekuntzan.

3.1. UNITATE DIDAKTIKOAREN ANTOLAKETA

UD osatzen duten parametro guztien artean dagoen harremana.

HELBURUAK

1.+ Garraiobide nagusiak zeintzuk diren jakitea.

2.+ Mugitzeko formen eta gaur egun mundu osoan nahiz herrietan pairatzen ditugun kutsadura–arazoen arteko lotura ulertzea.

3. + Gipuzkoan dauden garraiobide publikoak identifikatzea eta ezagutzea, eta erabiltzen ikastea.

4. + Egunero, gure lekualdatzeko ohiturek dituzten edo izan ditzaketen ondorioen jakitun izatea eta ahalik eta iraunkorren izan daitezen saiatzea.

EDUKIAK

5.2.

5.2.5.3.15.3.25.4

5.3.1.5.3.2.5.3.3.5.3.3.

5.45.4.1.5.4.2.

3. Justifikazioa M

UGI ZA

ITEZ! MU

GIKORTASUN

IRAUN

KORRA LANTZEKO U

NITATE DIDAKTIKOA

GIPU

ZKOA

KO FO

RU

ALD

UN

DIA

. Garapen

Iraunkorrerako D

epartamentua

36

MU

GI ZAITEZ! M

UGIKORTASU

N IRAU

NKORRA LAN

TZEKO UN

ITATE DIDAKTIKOA

3. Justifikazioa

GIPU

ZKOA

KO FO

RU

ALD

UN

DIA

. Garapen

Iraunkorrerako D

epartamentua

37

3.2. IBILBIDE DIDAKTIKOA

Eredu honen laguntzaz aukeratu ahal izango dituzue zuen taldearekin lantzeko jarduerarik egokienak, mugikortasun iraunkorraren ezaguera sakondu ahala.

JARDUERAK

1. Ekin lanari!2. Ebaki eta itsatsi…3. Denbora–pasagarri.4. Kalea gurea ere bada!5. “Behin Batean” abestia.6. Argi ibili!7. Talde–garraioa.8. Sare–lanak..9. Nola joaten zinen zu eskolara?10. Guk irakurtzen dugu.11. “Bidaia zoro–zoro bat…”.12. Erne, oinezkoak datoz!13. Txartelak eta ordutegiak I. Trena.14. Bidaiariaaaaaaak, trenera!15. Burdinbidearen Museoa.16. Oso detektibe onak!17 Txartelak eta ordutegiak II. Autobusa.18. Autobusa irteten!19. Munduko beste leku batzuetan…20. Joe eta bere auto gorria.21. Trafikoa, zarata eta kutsadura.22. Txartelak eta ordutegiak III. Hegazkina.23 Txartelak eta ordutegiak IV. Itsasontzia.24. Adi publizitateari!25. Pasaiako Portuan bisitan.26. Hondarribiko aireportuan bisitan.27. “Nire autorik gabeko eguna”.28. Nire kalean lanean.29. Car–sharing eskolara joateko.30. Diseinatu zure bidegorria.31. Estatistika egingo dugu.32. Dezibel gorgarriak.33. Adi datuari!34. Kontrolatzen ari gara… abiadura!35. Bisita dugu!36. Ongi joaaaan!37. Autoaren alboko kalteak.38. Nola egiten dira bizikletak?39. Dibertitu eta sasoiko egon!

GARAPEN–MAILA METODOLOGIA

Sarrera–testa, aldez aurreko ideiei buruz.Poster bat, garraiobide ebakigarriak dituena.Letra–zopa, labirintoa eta 7 hutsegite.Ibilaldia txikienekin.Garraio motak aipatzen dituen abestia.Argazkiak egitea, datuak jasotzea.Kalean galdeketa bat egitea.Informazioa bilatuko dugu interneten bidez.Hausnarketa eragiteko galdetegia.Gaiarekin zerikusia duten ipuinak irakurtzea.Garraiobide bitxiak dituen komiki bat osatzea.Irtetea eta kalea nola erabiltzen den aztertzea.Egiazko txartelak eta ordutegiak aztertzea.Tren–geltokira bisitaldia.Interes historikoa, eta mugikortasun iraunkorraren adibide.Irtetea eta Oinezkoentzako Oztopoen Mapa egitea.Egiazko txartelak eta ordutegiak aztertzea.Hiri–autobusak bisitatzea.3. munduan garraiobideei buruzko irakurgaiaIngelesez, autoari buruzko gogoetak.Autoak ingurumenean sortzen dituen ondorioak aztertzea.Egiazko txartelak eta ordutegiak aztertzea.Egiazko txartelak eta ordutegiak aztertzea.Autoen publizitateari buruzko analisi kritikoa.Bisitaldia nola bideratu jakiteko aholkuak.Bisitaldia nola bideratu jakiteko aholkuak.Autobusa eta autoa erkatzea.Marrazkia orainaldia hobetzeko.Autoa partekatua erabiltzea.Bidegorri bat sortzen saiatzea.Autoen okupazioari buruzko kontaketa.Zarataren mapa erraz bat egitea.Analisi grafikoak garraioei buruz.Abiadura kontrolatzeko hariketa.Ingurunearen maneiuaren praktika.Ingurunearen maneiuaren praktika.Auto–hondakinen eraginak.Bizikleta–fabrika bat bisitatzea.Bizikleta–praktika.

JAKINTZA–ARLOAK

Ingurunea, Tutoretza.Ingurunea, Plastika.Ingurunearen ezaguera.Plastika, Soin–hezkuntza.Musika.Plastika.Ingurunearen ezaguera.Informatika.Tutoretza, Hizkuntza, Ingurunea.Hizkuntza, Ingurunea.Hizkuntza. Marrazkia.Ingurunea, Soin–hezkuntza.Ingurunearen ezaguera.Ingurunearen ezaguera.Ingurunearen ezaguera.Ingurunearen ezaguera.Ingurunearen ezaguera.Ingurunearen ezaguera.Euskara, Hizkuntza.Ingelesa.Ingurunearen ezaguera.Ingurunearen ezaguera.Ingurunearen ezaguera.Tutoretza, Hizkuntza.Ingurunearen ezaguera.Ingurunearen ezaguera.Ingurunearen ezaguera.Ingurunearen ezaguera.Ingurunearen ezaguera.Ingurunearen ezaguera.Ingurune, Mate., Tutoretza.Ingurunearen ezaguera.Ingurune, Mate., Tutoretza.Matematikak.Ingurunearen ezaguera.Ingurunearen ezaguera.Ingurunearen ezaguera.Soin–hezkuntza.Soin–hezkuntza.

DIDAKTIKA–BALIABIDEAK

Galdera sortaHorma–irudiaFitxaIbilaldi didaktikoaAbestiaIbilaldi didaktikoaGaldeketaInformazioa bilatzeaGaldera sortaLiburuakFitxaIbilaldi didaktikoaFitxaBisitaldiaBisitaldiaIbilaldi didaktikoaFitxaBisitaldiaIrakurtzeaIrakurtzeaFitxaFitxaFitxaIrakurketa kritikoaBisitaldiaBisitaldiaFitxaPlanoaTalde–lanaPlanoaIbil. didaktikoa / Talde–lanaIbilaldi didaktikoa / PlanoaGrafikoakTalde–lana / Ibil. didak.Talde–lanaTalde–lanaFitxaBisitaldiaAire zabalean

APLI

KAZI

OAH

ASTA

PENA

BERR

EGIT

URA

TZEA

3. J

usti

fika

zioa

MU

GI Z

AIT

EZ!

MU

GIKO

RTAS

UN

IRA

UN

KORR

A LA

NTZ

EKO

UN

ITAT

E DI

DAKT

IKOA

GIP

UZK

OA

KO F

OR

U A

LDU

ND

IA.

Gar

apen

Ira

unko

rrer

ako

Dep

arta

men

tua

38

MU

GI Z

AIT

EZ!

MU

GIKO

RTAS

UN

IRA

UN

KORR

A LA

NTZ

EKO

UN

ITAT

E DI

DAKT

IKOA

4. H

elbu

ruak

GIP

UZK

OA

KO F

OR

U A

LDU

ND

IA.

Gar

apen

Ira

unko

rrer

ako

Dep

arta

men

tua

39

Ibilbide didaktikoa

Eredu huts honen laguntzaz, oso erraz egin ahal izango duzue zuen ibilaldia Unitate Didaktikoan zehar, aurreko eskemari jarraiki.

JARDUERAKGARAPEN–MAILA METODOLOGIA JAKINTZA–ARLOAK DIDAKTIKA–BALIABIDEAK

APLI

KAZI

OAH

ASTA

PENA

BERR

EGIT

URA

TZEA

3. Justifikazioa MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA


38

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 4. Helburuak


39

Unitate Didaktiko honen bidez lortu nahi ditugun helburuak dira, lehenik eta behin, irakasleentzat tresna baliagarria izatea, gelaren barruan mugikortasunaren gai konplexuari heltzeko orduan, eta horretarako erraz maneiatzen den material didaktikoa eta eduki originalak eskaintzea.

Gainerako helburuetako bakoitza lotuta dago Tblisiko Konferentzian Ingurumen–heziketak erdietsi behar duenari buruz finkatutako 5 kategoriekin:

• Jakitea garraiobide nagusiak zein diren.

• Ulertzea zer harreman dagoen mugitzeko era batzuen eta egun mundu osoan nahiz gure herrietan pairatzen ditugun kutsadura–arazoen artean.

• Identifikatzea eta ezagutzea Gipuzkoan dauden garraiobide publikoak, eta garraiobide horiek erabiltzen ikastea.

• Jabeturik egotea zeintzuk diren garraio–alorreko gure ohiturek dituzten edo izan ditzaketen ondorioak, eta saiatzea gure ohitura horiek ahalik eta iraunkorren izan daitezen.

4. HELBURUAK

5. Edukien antolaketa MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA


40

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 5. Edukien antolaketa


41

5.EDUKIEN ANTOLAKETA

Tresna hau orrialdeetan antolatuta dago. Orrialdeek fitxa–formatua dute, era horre-tan gelan erabiliak izatea erraztu egingo baitute. Erabilera errazte aldera, gainera, iradoki egiten ditugu jarduera bakoitza zer ziklori zuzenduta dagoen, eta baita jarduera burutzeko zer material diren beharrezkoak eta jarduerak zer iraupen izan dezakeen ere.

Bestalde, fitxa horietako batzuen bukaeran erreferentziak eskaintzen dira, aur-kezten den jarduera zentroko proiektuen barruan burutu duten Gipuzkoako ikaste-txeei buruz; era horretan, informazioa trukatzea sustatu nahi dugu eta, era berean, ikastetxeen arteko harremana —oso garrantzitsua delakoan gaude—, helburu berak dituzten lan–taldeen bidez. Beste zenbaitetan erreferentziak nazioarteko esperien-tziei buruzkoak dira, ikastetxeek edo udalerriek mugikortasunaren ikuspegitik hiri bizigarriagoak erdiesteko burututa.

5.1. EDUKIEN MAPA

MUGIKORTASUNA

Ingurumenak paira-tzen dituen ondorioak

Gizarteak pairatzen dituen ondorioak Alternatibak Hainbat eratako

garraiobideak

Erregai fosilak

Airearen kutsadura

Zarata

Auto–pilaketa

Berotegi–efektua

Euri azidoa

Ozono–geruza

Oinez

Bizikletaz

Talde–garraioa

Indibidualismoa, komunikaziorik eza

Kontsumoaren gizartea

Hiriguneetan auto–pilaketak

ez sortzekojarduketak

Oinezkoentzako kaleak

Ibilgailu priba-tuak partekatzea

Ibilgailu pribatua-ren erabilera masiboa

Mugikortasuna iraunkorra

5.2. EGINTZAK, KONTZEPTUAK ETA PRINTZIPIOAK

n Paisaiaren oreka etorkizunaren bermea.n Lurrean eta paisaian izandako aldaketak gizakien eraginez.n Gipuzkoako oinarrizko ekosistema batzuk. Hiri–ekosistema.n Era askotako energia eta aprobetxamendu motak garraiobideei dagokienez.



40

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 5. Edukien antolaketa


41

n Komunikabideak eta garraiobideak.n Garraio–sareak eta garraio–azpiegiturak: errepideak, trenbideak, portuak,

aireportuak, eta abar.n Komunikabideak eta garraiobideak Gipuzkoan: lurrekoak, itsasokoak eta

airekoak.n Bide–sareek eta garraiobideek garapen ekonomikoa eta soziala sustatzen

dute.n Aldaketa historikoa gure mendean; paisaiaren bilakaera eta garraiobideak.n Baliabide naturalak eta atmosfera.n Egungo egoera herrialde aberatsen eta pobreen artean. Iparraldearen eta

Hegoaldearen arteko gatazka.n Arazoak gure ingurunean, baso–soiltzea, kutsadura.n Lur Planetaren arazoak; Ozono–geruzaren zuloa; Berotegi–efektua.

5.3. PROZEDURAK

5.3.1. Ikertzeko eta aurkitzekon Informazioa hainbat komunikabidetatik jasotzea: prentsa, telebista,

liburu, entziklopedia, plano, internet, eta abarretik.n Elkarrizketa pertsonalak egitea garraiobideak erabiltzeari buruz.n Egiazko irteerak edo irteera birtualak antolatzea eta horretarako

probintziako garraio publikoak erabiltzea.n Landako lanak egitean ikerlanak egitea, laginak jasotzea, laburbil-

tzea eta erregistratzea.n Herriko garraiobide nagusiak lekuan bertan behatzea eta aztertzea.n Herriko planoak eta kale–izendegiak lortzea.

5.3.2. Errealitatea aztertzekon Publizitatea eta iragarritako errealitatea erkatzea.n Paisaiaren elementuak aztertzea eta irudikatzea.n Honako hauek kontsultatzea: ordutegiak, loturak, ibilbideak, pre-

zioak, txartelen formatua, bezeroarentzako arreta–zerbitzua.n Grafiko errazak interpretatzea eta egitea.n Mugikortasunari dagokionez, jokabideak eta ohiturak aztertzea eta

erkatzea.n Publizitatearen mezuen analisi kritikoa egitea.n Bide–segurtasunaren motak aztertzea eta sailkatzea: bide–marrak.

5.3.3. Informazioa biltzeko, antolatzeko eta laburbiltzekon Dokumentatzeko iturriak erabiltzea hainbat formatutan.n Hainbat eratako didaktika–baliabideak erabiltzea, informatikaren

eta Interneten bidezko teknologia berriak barne.n Neurtzeko eskalak identifikatzea, km/h, dB.n Toki–eskalako eta probintzia–eskalako mapak egitea eta interpreta-

tzea.n Garraioekin lotutako ordutegiak eta bestelako kode konplexuak

interpretatzea.

5.3.4. Komunikatzekon Eztabaidak antolatzea, balizko zein egiazko gatazka batean egon

daitezkeen ikuspuntuak hartuta.n Informazio–panelak egitea eta erakustea.n Eskutitzak hainbat erakundetara bidaltzea, egindako azterlanen

emaitzak jakinarazteko eta eskaerak egiteko.n Sormena eta jolasa landuz publizitate–mezuak egitea.

5.3.5. Eraikitzeko eta aplikatzekon Mapa fisikoak kontsultatzeko eta interpretatzeko teknikak erabil-

tzea.n Iparrorratza, planoak eta mapak erabiltzea, ibilaldietan orienta-

tzeko.



42

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 6. Loturak Curriculumarekin. Lehen Hezkuntza


43

n Programa errazak maneiatzea ordenagailua erabiltzean.n Gizakien esku–hartzeak paisaian sortu dituen aldaketa negatiboak

saihesteko proposamenak egitea.n Mapak egitea eta horietan landako lanetan hartutako datuen emai-

tzak azaltzea.n Hainbat eratako dosierrak egitea, lortutako informazioak laburtuta

emateko.

5.4. JARRERAK, BALIOAK ETA ARAUAK

5.4.1. Pertsonalizazioan Ingurumenean hautemandako egoeraz kezkatzea eta aldatzeko

asmoa.n Norberaren eguneroko ohituretan aldaketa txikiak egitea mugikorta-

sun iraunkorra lortzearren.n Ingurumenaren aurrean sentikortzea.n Publizitatearen mezuen eta kontsumoa sustatzearen aurrean jarrera

kritikoak eta autonomoak garatzea.n Komunikabide sozialen bidez —telebista, prentsa, irratia— jasotako

informazioak era kritikoan balioestea.

5.4.2. Gizartekotzea eta bizikidetzan Banakako garraioaren aurrean talde–garraioa bultzatzeko beharraren

jakitun izatea.n Interesa eta jakin–mina sustatzea planoak, errepide–mapak, bidaiei

buruzko informazioak eta abar interpretatzeko orduan.n Ikaskideak aintzakotzat hartzea eta talde–lanean jarrera aktiboa

izatea.n Ikastetxean mugikortasunaren alorrean aldaketa txikiak erdiesteko

ekarpenak egitea

ITURRIA: Oinarrizko Curriculum Diseinuan oinarrituta. Lehen Hezkuntza. Argitalpen Zerbitzu Nagusia.

Eusko Jaurlaritza. Gasteiz, 1992.



42

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 6. Loturak Curriculumarekin. Lehen Hezkuntza


43

6.LOTURAKCURRICULUMAREKIN.LEHEN HEZKUNTZA

6.1. OINARRIZKO CURRICULUM DISEINUA. NATUR ETA GIZARTE INGURUNEAREN EZAGUERA

Oinarrizko Curriculum Diseinuan, Natur eta Gizarte Ingurunearen Ezaguera jakintza–arloan finkatutako eduki multzoak beheko eskeman irudikatuta daude:

EDUKI MULTZOAK

Gizakiak Ingurune fisikoa Izaki eta osasuna eta giza egintza bizidunak

ERLAZIOA

Lurra eta NATUR ETA GIZARTE Gizarte– gure garaia INGURUNEAREN EZAGUERA –ingurunea

GLOBALIZAZIOA

Aldaketa Informazioa, Lana, historikoak eta komunikazioa energia eta eguneroko bizitza eta garraiobideak makinak

ITURRIA: Oinarrizko Curriculum Diseinua. Lehen Hezkuntza. Argitalpen Zerbitzu Nagusia. Eusko Jaurlaritza.

Gasteiz, 1992.

6. L

otur

ak C

urri

culu

mar

ekin

. Le

hen

Hez

kunt

za

M

UGI

ZAI

TEZ!

MU

GIKO

RTAS

UN

IRAU

NKOR

RA L

ANTZ

EKO

UNI

TATE

DID

AKTI

KOA

GIP

UZK

OA

KO F

OR

U A

LDU

ND

IA.

Gar

apen

Ira

unko

rrer

ako

Dep

arta

men

tua

44

6.2. PROPOSATUTAKO JARDUERAK ETA BEREN LOTURA CURRICULUMAREKIN

Beheko taulan, laburturik daude proposatutako jarduera guztien loturak curriculumarekin.

JARDUERAK INGURUNEAREN ARTE– SOIN– HIZKUNTZA MATEMATIKAK INGELESA EUSKARA TUTORETZA INFORMATIKA MUSIKA EZAGUERA –HEZKUNTZA –HEZKUNTZA

1. £ £ £ £ £ 2. £ £ £ £ £ 3. £ £ £ £ £ 4. £ £ £ £ £ £ 5. £ £ £ £ £ 6. £ £ £ £ £ £ 7. £ £ £ £ £ 8. £ £ £ £ £ 9. £ £ £ £ 10. £ £ £ £ 11. £ £ £ £ £ £ 12. £ £ £ £ £ £ £ £ 13. £ £ £ £ £ £ £ 14. £ £ £ £ £ £ 15. £ £ £ £ £ £ £ 16. £ £ £ £ £ £ £ 17. £ £ £ £ £ £ £ 18. £ £ £ £ £ 19. £ £ £ £ £ £ £ 20. £ £ £ £ £ £ £ £ 21. £ £ £ £ £ £ £ 22. £ £ £ £ £ £ £ 23. £ £ £ £ £ 24. £ £ £ £ £ £ £ £ 25. £ £ £ £ £ £ £ £ 26. £ £ £ £ £ £ £ 27. £ £ £ £ £ £ £ 28. £ £ £ £ £ £ £ 29. £ £ £ £ £ £ £ £ £ 30. £ £ £ £ £ £ 31. £ £ £ £ £ £ £ 32. £ £ £ £ £ £ £ 33. £ £ £ £ £ £ £ 34. £ £ £ £ £ £ £ £ £ 35. £ £ £ £ £ £ 36. £ £ £ £ £ £ 37. £ £ £ £ 38. £ £ £ £ £ 39. £ £ £ £ £

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko


45

7. PROPOSAMENAK GELAN JARDUERAK EGITEKO

HASTAPENEKO JARDUERAK

1. Ekin lanari! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 492. Ebaki eta itsatsi. Hainbat garraio mota. … … … … … … … … … … … … … … 503. Denbora–pasagarri. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 524. “Kalea gurea ere bada”. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 545. Abestu nirekin! Behin batean…… … … … … … … … … … … … … … … … … … … 566. Argi ibili!… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 577. Talde–garraioa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 598. Sare–lanak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 619. Nola joaten zinen zu eskolara? … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 6310. Guk irakurtzen dugu. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 65

BERREGITURATZEKO JARDUERAK

11. Bidaia zoro–zoro bat…”! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 6912. Erne, oinezkoak datoz! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 7013. Txartelak eta ordutegiak I. Trena. … … … … … … … … … … … … … … … … … 7114. Bidaiariaaaaaaak, trenera! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 7415. Burdinbidearen Museoa. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 7516. Oso detektibe onak! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 7717. Txartelak eta ordutegiak II. Autobusa. … … … … … … … … … … … … … … … 7918. Autobusa irteten! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 8119. Munduko beste leku batzuetan… … … … … … … … … … … … … … … … … … 8220. Joe eta bere auto gorria…… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 8421. Trafikoa, eta kutsadura. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 8822. Txartelak eta ordutegiak III. Hegazkina. … … … … … … … … … … … … … … 8923. Txartelak eta ordutegiak IV. Itsasontzia. … … … … … … … … … … … … … … 9124. Adi publizitateari! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 9225. Pasaiako Portuan bisitan. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 9426. Hondarribiko aireportuan bisitan. … … … … … … … … … … … … … … … … … 96

APLIKATZEKO JARDUERAK

27. “Nire autorik gabeko eguna”. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 10128. Nire kalean lanean. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 10329. Car–sharing eskolara joateko. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 10430. Diseinatu zure bidegorria. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 10631. Estatistika egingo dugu. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 10732. Dezibel gorgarriak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 10833. Adi datuari! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 11134. Kontrolatzen ari gara… abiadura. … … … … … … … … … … … … … … … … … 11335. Bisita dugu! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 11536. Ongi joaaaan! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 11737. Autoaren alboko kalteak. … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 11938. Nola egiten dira bizikletak? … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 12039. Dibertitu eta sasoiko egon! … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 121

7.1.HASTAPENEKO

JARDUERAK



49



49

Jarduera honen bidez gure ikasleen aurretiazko ezagupenak landuko ditugu, eta mugikortasunaren arazo nagusiei buruz ozenki hausnar-tzea sustatuko dugu.Behin galderei banaka erantzun dietenean, bultzatu behar duzue beren iritziak azaltzea gelako gainerako ikasleen aurrean.

GARAPENA

1. Ekin lanari!

Erantzun honako galdera hauei:

1. Uste duzu loturaren bat badutela zure lekualdatzeko erak (trenez, autobusez, autoz, oinez, eta abar) eta zure hiriko kutsadurak? .............................................................................................................................................................................................................

2. Hiri–autobusaren eta autoaren artean bat hautatu ahal izatera, zein hautatuko zenuke? ...............

...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. Kezkatzen al zaituzte trafikoak sortzen dituen zaratak eta kutsadurak? Nola eragiten dizute....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. Zure herrian/hirian, bizikleta erabiltzen duzu eguneko uneren batean? Edo urtean? Erantzuna ezezkoa izan baldin bada, erabili nahi zenuke?

...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. Autoa zer egiteko erabiltzen duzu, edo zer egiteko erabiltzen du zure familiak? Erosketak egiteko, zinera joateko, oporretan joateko, medikuarenera joateko, kafea hartzera joateko…? ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

6. Zure ustez nork hartzen du espazio handiena hiri batean, kalea erabiltzen dutenen artean (oinezkoak, autoa, motorra, bizikleta, eta abar)? ...................................................................................................................................................................

7. Zure iritziz jendeak gutxiago erabiltzen du autoa hirian auto ilarak daudelako?...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

8. Pentsatu al duzu inoiz zergatik joan behar dugun hain urrutiko tokietara erosketak egitera?..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

9. Saiatu al zara inoiz eskolara joaten zure lagunekin bakarrik eta oinez?..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

10. Pentsatu al duzu inoiz zein diren trafiko–istripuen kausak? Bururatzen al zaizu irtenbideren bat? .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Atera dituzuen ideia nagusiak poster batean idatzi eta utzi posterra gelan mugikortasun iraunko-rraren gaia lantzen bukatu arte, gutxienez. Orduan, posterrean idatzitakoa alderatu ahal izango duzue zuen iritziekin, eta ohartuko zarete iritzia aldatu duzuen edo ez.

MATERIALAFitxa

IRAUPENAOrdubete

1 2 3 ZIKLOAK

7. Proposamenak gelan jarduerak egiteko MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA


50



51

Jarduera honen bidez, hirien itxura landu dezakegu; auto pribatu gehiago edo garraio publiko gehiago jarriz gero, hiria neurri txikia-goan edo handiagoan izango da bizigarria.Behin posterra handiagotu denean eta ereduko elementuak plas-tifikatu direnean, itsatsi elementuok masillaz eta hainbat hipotesi landu ahal izango dituzue: hiri bat ibilgailu pribatuz josita; beste hiri bat, kaleetan auto gutxiago dituena garraio publikoek trafikoa arint-zen dutelako, eta abar.

GARAPENA

Hiri honetan garraiobide guztiak falta dira. Ebaki itzazu eredutik zure ustez komenigarrienak direnak, eta ipin itzazu egon behar duten lekuan.

Gogoratu, baita ere, zona batzuetan oinezkoek lehentasuna dutela eta autoak, oro har, ezin direla igaro. Bilatuko al dituzu zona horiek?

2. Ebaki eta itsatsi! Hainbat garraio mota

MATERIALAPosterra eta eredua

IRAUPENAOrdubete

1 2 3 ZIKLOAK



50



51



52



53

Mugikortasun iraunkorraren mundura hurbilduko gara ohiko den-bora–pasagarrien bidez eta, horrela, gaiaz zertxobait hausnartuko dugu.

GARAPENA

Bizi garen hirian gero eta trafiko–arazo gehiago daude. Autoek, autobu-sek, motorrek eta kamioiek zarata handia egiten dute eta buruhauste galantak sortzen dizkigute. Ez zara inoiz ohartu? Begiratu arretaz marra-zkiari eta ipini eranskailu gorriak zuzen iruditzen ez zaizkizun egoeren gainean, eta esan zergatik (7 daude, gutxienez).

3. Denbora–pasagarri

MATERIALAFitxa

IRAUPENA1h 30m

1 2 3 ZIKLOAK



52



53

Letra–zopa honetan ezkutaturik 7 garraio mota daude, eta seguru horietan bidaiatu duzu-la; gehienetan bai, behintzat. Animatu eta bila itzazu!

Hau da hau kale–labirintoa! Gaizki apar-katutako autoz beteta daude eta ia ezin da pasa! Lagundu haur–kotxea daraman pert-sona horri parkeraino doan bidea aurkitzen; eta han, trafikoa zaintzen duen udaltzainaren laguntzaz, identifikatu kotxe bakoitzak zer gin duen gaizki.

H Z E N I O Y N K P E P L S D D N G A T G K N D B B A T U A A I O T E S E X T N Z L I K H L X I O E K M M A K B T U B R I N A I J A O O U T N W Z H K Z K E S F A I Z H B S J D A C B S T T X A L U P A

Erantzuna: Txalupa, Autobusa, Hegazkina, Bizikleta, Kotxea, Oinez, Trena



54



55

Jarduera honen bidez saiatu nahi dugu haurrak gure kaleetako errea-litatearen jakitun izan daitezen, eta arazoak antzematen parte har dezaten.

GARAPENA

Azken urteotan, hirien barruko aldarrikapen garrantzitsuenetako bat oinezkoen eskubideak errespetatzea da. Pentsatzen hasten bazarete, denok gara oinezko: gidariak ere oinez joaten dira–eta autoetatik irteten direnean! Hortaz, zergatik gure hirietan ematen zaizkie lehentasuna auto eta ibilgailu guztiei, eta zergatik ez zaie lehentasunik ematen oinez joaten direnei?Seguru inoiz entzun duzuela espaloi batetik ezin dela igaro, gaizki apar-katutako autoak gainean daudelako, eta errepidetik joan behar dela, eta agian egokitu ere egin zaizue inoiz horrelakorik; edo zebra–bideak autoek hartuta eta erabiltezin daudela; espaloi estuak edo batere espaloirik ez egotea; eskailerak, gurpil–aulkian doan norbait edo haur–kotxea dara-man norbait pasatzea oztopatzen dutenak…

Oinezko ugari taldetan antolatu dira, hiri ziurragoak eta lasaiagoak aldarrikatzeko. Elkarte horietako askok sistema bitxia asmatu dute oinezkoentzako espazioa hartzen duten gidariei deigarri gertatzeko, eta isun original hauek diseinatu dituzte.

Fano–n (Italia) burutu den “Haurren hiria” kanpainako isuna.

MATERIALAPapera, arkatzaeta koadernoa

IRAUPENA2 ordu

4. Kalea gurea ere bada! Oinezkoen Ekintzaren aldeko Kanpaina (OEK)

1 2 3 ZIKLOAK



54



55

Granollerseko Udalak antolatu duen “Goazen bakarrik eskolara” kanpainako isuna.

“Oinezkoen EkintzarakoKomitea” kanpainako pegatinak.

1. Diseina ezazue zuen isuna, ahalik eta itxura deigarrienez.2. Eta irteera batean, arauak urratu dituzten autoen haizetakoen gai-

nean jarri ezazue zuek diseinatutako isun bat.3. Aldi berean, kontrolatu dezakezue isunak non eta noiz ipini

dituzuen. Gero, txosten bat bidal dezakezue udaletxera, arazoa konpontzen saiatzeko.

1. arau–hauslea 2. arau–hauslea 3. arau–hauslea 4. arau–hauslea

Eguna

Kalea

Autoa

Arau–haustea

BERRIA: Esperientzia hau Granollerseko Udalak egina da.



56



57

Abestia entzun eta garraiobideak landu ahal izango dituzue. Garraiobide batzuk ohikoak dira; beste batzuk, aldiz, bitxiagoak dira.

GARAPENA

Behin Batean ihes…

Behin Batean ihes ikastolatik nintzelaAutoan joan nintzen aitaren baserrira. Autoan nindoala, po, po, po, po.

Behin Batean ihes ikastolatik nintzelaTrenean joan nintzen aitaren baserrira. trenean nindoala, uh, uh, uh, uh, Autoan nindoala, po, po, po, po.

Behin Batean ihes ikastolatik nintzelabizikletan joan nintzen aitaren baserrira. Bizikletan nindoala, trin, trin, trin, trin, trenean nindoala, uh, uh, uh, uh, Autoan nindoala, po, po, po, po.

Behin Batean ihes ikastolatik nintzelazaldian joan nintzen aitaren baserrira. Zaldian nindoala, tran, katatran, katatran …

Behin Batean ihes ikastolatik nintzelamotorrean joan nintzen aitaren baserrira. motorrean nindoala, brrum, brrum, brrum, brrum. …

Behin Batean ihes ikastolatik nintzelatxalupan joan nintzen aitaren baserrira. Txalupan nindoala, txapla, txapla, txapla, txapla, txapla. …

Behin Batean ihes ikastolatik nintzelaeskiatuz joan nintzen aitaren baserrira. Eskiatuz nindoala, zzziii, zzziii, zzziii, zzziii. Autoan nindoala, po, po, po, po. …

KASETEA: “Behin batean ihes”. (Xixupika sistema, 2. zk Fonemafonia 2. Elkar. Donostia, 1984).

5. Abestu nirekin! Behin batean…

MATERIALAAbestia eta kasetea.

IRAUPENA1h

1 2 3 ZIKLOAK



56



57

Jarduera hau hirian zehar egindako irteera batean oinarrituta dago. Argazki–kamera eraman behar da, eta taldeka hiriko auzoetara joatea da helburua, eta argazkiak egitea hirian atsegin ez zaizkigun gauzei, mugikortasun iraunkorrarekin zerikusia dutenean.

GARAPENA

1. Irteera egin baino lehen, herriko mapa baten fotokopia egin behar duzue, gero bertan markatuko baituzue ibilbidea.

2. Hauta ezazue erdigunetik hurbil dagoen zona bat, ibilbide biribi-la egin ahal izateko. Ibilbidearen erdigunea ikastetxea izango da. Trazatu ezazue bidea une oro, eta adierazi non zaudeten eta zein-tzuk diren atentzioa eman dizueten gauzak:— Gaizki aparkatutako autoak.— Espaloi etenak.— Semafororik edo oinezkoentzako pasagunerik eza.— Minusbaliatuentzako sarbideak.— Garraio publikoko geltokiak.— Markesinarik eza.— Eta abar.

3. Berriro ikastetxera itzultzen zaretenean, eta argazkiak errebelatzen edo inprimatzen dituzuenean, antolatu zuen ekintza erreibindika-tzailea; horretarako erabil ditzakezue aurkitu dituzuen gauzekin zerikusia duten esaldiak eta galderak.

4. Era berean, bilera bat antola dezakezue, Hirigintza Saileko zine-gotzi arduradunarekin edo alkatearekin gaiari buruz hitz egiteko, eta zuen hausnarketak azaltzeko. Hori zuzenegia dela uste baldin baduzue, eskutitz bat idatz diezaiokezue.

BERRIA: Grenoblen (Frantzia), eskolara joateko hainbat era asmatu dute. Horietako bat “PEDIBUS” delakoa da, eta honetan datza: pertsona heldu bat, eskolarako bidean, ikasle txikienak har-tzen joaten da, eta denak elkarrekin joaten dira eskolara ilaran. Ideia bera erabili dute “BIZIBUS” delakoarekin.“Alternativement votre” Proiektua, Metro Rhone-Alpesekoa.

http://www.rhonalpenergie-environnement.asso.fr/pages/experi14.htm

6. Argi ibili! Argazki–jarduera

MATERIALAMaparen fotokopia

IRAUPENA2 ordu

1 2 3 ZIKLOAK




58



59

Hona hem

en erabili ditzakezuen ikurren adi-bide batzuk.

Oinezkoen pasabidea .....................

Semaforoa falta .................................

Gaizki aparkatutako autoa ..........

Espaloia falta .....................................

Ibilbidea ...............................................



58



59

Helburua da galdeketa erabiltzea ikasleak kalera irten daitezen eta bizilagunei galde diezaioten nola mugitzen diren hirian leku batetik bestera, edo hiri batetik bestera.Jende asko dabilen baina ziurra den leku batean ipin zaitezkete. Egokia izango litzateke plaza bat edo espaloi bat, edo baita autobus–geltoki edo tren–geltoki bat (informazioa zeri buruz bilatzen ari zareten), eta han galdetu gizon–emakumeei mugitzeko beren ohiturei buruz.Garraio publikoaren erabiltzaileei buruzko hausnarketak zuzenduta egon daitezke hainbat alderdi ezagutzera, hala nola nortzuk erabiltzen duten gehiago garraio publikoa sexuaren arabera, emakumeek ala gizonek; adinaren arabera, gazteek, helduek ala adineko pertsonek; erabiltzeko arrazoien arabera, beste irtenbiderik ez dutelako erabilt-zen duten (ez dute gidatzeko baimenik, edo autorik), edo zerbitzu ona delako; zein diren erabilera ohikoenak; pozik al dauden zerbitzuarekin, edo ez dauden eta zer aldatuko luketen; eta zein den arazoa, herritar gehienek automobil pribatua batez erabiltzen dutelako.

GARAPENA

Hona hemen eredu gisa erabil daitezkeen galderak, ideiarik bururatzen ez baldin bazaizue:

CAURKEZPENA: GALDETZEN ZAIONARI EGITENARI ZARETENA AURKEZTUKO DIOZUE.

1. Autobusa, trena egunero erabiltzen duzu? Zergatik?...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

2. Zenbat aldiz egunean?...........................................................................................................................................................................................

3. Zertarako? Lan, aisialdi, erosketak egiteko?...........................................................................................................................................................................................

4. Erabiltzen al duzu trena/autobusa asteburuan? Zergatik?...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

5. Zure ustez, nolakoa da zerbitzua? ¢ Ona ¢ Hala-moduzkoa ¢ Txarra.

6. Zer hobetuko zenuke? Maiztasuna, eserlekuak, txartelak, prezioa…? ....................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

7. Talde–garraioa. Galdeketa

MATERIALAKoadernoa etagaldera sorta.

IRAUPENA2 ordu

1 2 3 ZIKLOAK



60



61

Aurkezpena: galdetzen zaionari egiten ari zaretena aurkeztuko diozue.

1. (Hiriaren/herriaren izena) …n mugitzeko, zer erabiltzen duzu, oinez joaten zara, bizikletaz, autoz, autobusez…?...........................................................................................................................................................................................

2. Zertarako erabiltzen duzu garraio publikoa, lanera joateko, erosketak egiteko, zinera joateko, beste zerbaitetarako?...........................................................................................................................................................................................

3. Nora joaten zara oinez? Zergatik?...........................................................................................................................................................................................

4. Ba al duzu autorik? Zertarako erabiltzen duzu?...........................................................................................................................................................................................

5. Ba al duzu bizikletarik? Zertarako erabiltzen duzu? Bizikletarik era-biltzen ez baduzu, uste duzu erraza dela (hiriaren/herriaren izena) …n erabiltzea? Zure ustez, zergatik ez da gehiago erabiltzen?...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

6. Uste duzu autoa denetarako erabiltzeak ondorio negatiboak dakartzala ingurumenarentzat?...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

7. Zure ustez, nola konpon litezke arazo horiek?...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

8. Zure ustez, zergatik erabiltzen du jendeak hain gutxitan bizikleta hirian leku batetik bestera joateko, edo hiri batetik bestera joate-ko? Uste duzu beharbada gure klima dela arrazoia?...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

BERRIA: Ba al zenekien Alemanian, Suitzan edo Belgikan esate baterako, bizikleta erabiltzen dela hemen baino bost aldiz gehiago, eguneroko lekualdaketak egiteko? Bilatu Europako mapa batean non dagoen herrialde bakoitza. Zer uste duzu, hemen baino euri gehiago edo gutxiago egingo duela? Eta bero handiago egingo du, agian?



60



61

Jarraian, hainbat web orrialde emango ditugu. Horien bidez, infor-mazio mamitsua eskura dezakezue garraioei buruz eta ingurunean duten eraginari buruz.

GARAPENA

http://www.laapuesta.orgGoiko web orrialdea Lurraren Lagunen orrialde origi-nal eta konprometitua da, eta apustu bat proposatzen digute bertan. Mundu osoko kanpaina bat da, mundu

osoko eskolako ikasleek apustu bat egiten dute: baietz ikasturte batean murriztu atmosferara isurtzen duten CO2–ren kopurua, hartara ez dute laguntzen klima–aldaketa gertatzen.

CO2–ren kopurua jakiteko kalkulagailu bat dago orrialdean, fenomeno horretara egiten dugun ekarpena ezagutu dezagun.

Saia zaitezkete laukitxoak betetzen, nahiz eta orain konektatuta ez egon; eskatzen dituzten datuak jarri besterik ez duzue egin behar.

http://www.idae.esOrrialde horretan IDAEren (Energia aurrezteko Institutu Nazionala) erkaketa–lan interesgarri bat aurkituko duzue, gure artean gehien era-biltzen diren ibilgailuei buruz eta beren ener-

giaren kontsumoari buruz. Europako Erkidegoko Arauen arabera, etxetresna elektriko, bonbilla edo energia kontsumitzen duen elementu bakoitzak (auto bat, esaterako) eranskailu hori eraman behar du, bere kontsumo maila ikusi ahal izateko. Ikus dezakezue-nez, A energia mailakoek gutxiago kontsumitzen dute, eta F eta G mailakoak xahutzaileenak dira.

Orrialde horretan, esteka batean, AUTO BERRIEK ERABILTZEN DUTEN ERREGAIEN KONTSUMOAren berri ematen da. Saia zai-

8. Sare–lanak. Interneteko helbideak, jolasak eta abar

MATERIALAInterneteko konexioa duen ordenagailua,

koadernoa eta arkatza

IRAUPENAOrdubete (gutxienez)

1 2 3 ZIKLOAK

1 2 3 ZIKLOAK

1 2 3 ZIKLOAK

http://www.laapuesta.org

http://www.idae.es


http://www.idae.es



62



63

tezte etxean duzuen auto–marka bertan aurkitzen eta egiazta ezazue zenbat kontsumitzen duen. Era horretan ikusi ahal izango duzue zer erantzukizun duzuen berotegi–efektua sortzen duten gasen igorpe-nean eta klimaren aldaketan.

Beste orrialde interesgarri batzuk

http://www.zoom-europe.orgEuropar Batasuneko Ingurumen Zuzendaritza Nagusiaren orrialdea da. Zuzendaritzak ZOOM kanpai-na antolatu du, besteak beste garraiobideen inguru-men–arazoari irtenbidea emateko. Orrialdean aurki-

tuko dituzue puzzle bat, memoria–proba bat eta koloreak margotzeko poster bat adibidez, eta zerikusia daukate ikastetxera joateko aukerekin.

http://www.epa.gov/airnow/aqikids/spanish/index.htmlEstatu Batuetako Ingurumen Agentziaren orrialdeak helbide hau diseinatu du, airearen kalitatea landu nahi duten eskolako ikasleei bereziki zuzenduta, eta horreta-rako pare bat jolas erraz ipini ditu horri buruz.

http://www.ar.geocities.com/ce_paz/dibujos/mediosde transporte.htmErakunde horretako orrialdean eskura ditzakezu munduko hainbat hiritako garraiobideen marrazkiak. Ikasleek egindako marrazkiak dira, eta hor gehitu daitezke beste ikasle eta ikastetxe batzuek bidaltzen

dituzuen marrazkiak.

http://www.climnet.org/publicawareness/spanishintro.htmClimate Action network (CAN Europe) GKEren web orrialdea da goikoa. Orrialdeak garatzen ditu gaur egun mugikortasun iraunkorraren alorrean ditugun aukerak eta erantzuten die trafiko, garraiobideen kontsumo

eta abarri buruzko galdera ohikoenei. Funtsean, galdera bati erantzuten saiatzen da orrialdean, alegia: Zer egin dezakezu zuk klima–aldaketaren aurka?

1 2 3 ZIKLOAK

1 2 3 ZIKLOAK

1 2 3 ZIKLOAK

1 2 3 ZIKLOAK

http://www.zoom-europe.org

http://www.epa.gov/airnow/aqikids/spanish/index.html

http://www.ar.geocities.com/ce_paz/dibujos/mediosde transporte.htm

http://www.climnet.org/publicawareness/spanishintro.htm


http://www.climnet.org/publicawareness/spanishintro.htm



62



63

Galdera sorta bat egitea proposatzen dizuegu, horren bidez hausnar-keta egin dezagun gure mugitzeko eran eta, ondorioz, eskolara joa-teko eran egon diren aldaketei buruz. Galderak familian egiteko dira (gurasoei, osaba–izebei, aitona–amonei, eta abarri).Galdera sortaren beste formatu batean, hainbat datu eskaintzen dizkizuegu, zuen ikastetxean “Bide Ziurra” edo “Eskolarako Bidea” proiektuak zabaltzen hasteko jakin beharrekoak.

GARAPENA

Jarraian, galdera sorta bat daukazue, gurasoei eta aitona–amonei egiteko, haiek eskolara nola joaten ziren jakin dezazuen. Erkatu erantzunak zuk emango zenituzkeen erantzunekin.

Galdeketa: Nola joaten zinen zu eskolara?

Galdera sorta

1. Txikia zinela, eskola etxetik urrun ala hurbil zegoen?...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

2. Nola joaten zinen eskolara?...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

3. Arriskutsua al zen kalean oinez joatea?...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

4. Norekin joaten zinen eskolara? Helduekin ala zure lagunekin?...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

5. Ba al zegoen bizikletaz joatea?...........................................................................................................................................................................................

6. Garai hartan, nolakoak ziren kaleak eta errepideak?...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

7. Auto ugari zebilen errepideetan?...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

9. Nola joaten zinen zu eskolara?

MATERIALAGaldera sorta

IRAUPENAOrdubete

1 2 3 ZIKLOAK



64



65

“Eskolarako Bidea” abian jartzeko galdetegia

Eskolara bakarrik joaten direnentzat:

• Zenbat denbora behar izaten duzu eskolara iristeko?¢ 5min ¢ 5-10 min ¢ 10-15 min ¢ 15-20 min ¢ 20 min baino gehiago

• Zenbat kale gurutzatu behar izaten dituzu eskolara iristeko? ........................

• Kale horietako zenbatetan dago semafororik? Eta zebra–biderik?..........................................................................................................................................................................................................

• Nolakoa da kale horietako trafikoa?¢ Ez dago auto askorik. ¢ Ez dago auto gehiegirik.¢ Auto gutxi dago.

• Zure eskolako sarreran, ba al dago udaltzainen bat, edo hor eskola bat dagoela edo abiadura murriztu behar dela adierazten duen seinaleren bat? ...............................................................................................................................................................................................

• Eskolarako bidean, ba al dago zonaren bat bereziki arriskutsua dena, trafiko trinkoa duena, semafororik ez duena, abandonatuta dagoena, oruberen bat, eta abar? .......................................................................................................................................

• Zer nahiago duzu, pertsona heldu batek eskolara laguntzea, ala baka-rrik joan? ..............................................................................................................................................................................

Eskola–autobusean edo auto pribatuan joaten direnentzat:

• Zergatik uste duzu zure familiak autobusa edo autoa aukeratu duela?¢ Eskola etxetik urrun dagoelako.¢ Bidea arriskutsua delako.¢ Garraioa azkarragoa eta erosoagoa delako.

• Gogoko duzu garraio hori erabiltzea, ala nahiago zenuke oinez joan? Zergatik?................................................................................................................................................................................

Eskolara oinez joaten direnentzat, baina heldu batek lagunduta:

• Zergatik uste duzu heldu batek lagunduta joan behar duzula eskolara?¢ Bidea oso luzea delako¢ Bidea arriskutsua delako¢ Helduak hurbil lan egiten du eta eskola bere lanerako bidean dago.

• Nahiago zenuke bakarrik joan? Zergatik? ................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................

BERRIA: Esperientzia hau arrakastaz burutu du Donostiako Zuhaizti Ikastolak besteak beste, hiriko Udalarekin batera. 2003–2004 ikasturtean burutu zen.

OHARRA: Ikus koloretako liburuxkan Eskolarako Bideari buruzko atala.(1) Iturria: El Camí escolar. (2001) Bartzelonako Udala. Bartzelona.



64



65

Proposatzen dugun liburuaren pasartea irakurriz hirian bizitzearen arazo nagusiak aztertuko ditugu. Liburuan irudiak dira nagusi, eta irudien bidez galdera ohikoenak egiten dira hirian funtzionatzeko erari buruz. Horrez gain, atal bat dago garraio eta zaratari buruz.

GARAPENA

Liburu honek erantzuten die geure buruari hiriaren gainean egiten dizkiogun galdera askori.

Erantzun honako galdera hauei, irudiaren laguntzaz:

1. Zeri deritzogu oinezkoentzako kalea?2. Ba al dago horrelako kalerik zure hirian?3. Zer dute kale horiek, bertan ibiltzea hain atsegina izateko?4. Zeri deritzogu talde–garraioa?5. Zer motatako garraio publikoa dago zure hirian?6. Begiratu marrazkiari. Hori da auto ilara! Zure ustez, zergatik sortzen

dira auto ilarak gure hirietan?7. Zein ordutan izaten dira ohikoenak, zure iritziz?8. Nola konponduko zenituzke zuk auto ilara horiek zure hirian?

10. Guk irakurtzen dugu

MATERIALALiburua, koadernoa

eta arkatza

IRAUPENAOrdubete

Mignaud, I. 2000. Preguntas y

Respuestas para niños: En la

Ciudad. Ed. Edelvives. Zaragoza.

20.-21.

1 2 3 ZIKLOAK

1 2 3 ZIKLOAK



66

BESTE LAN BATZUK

Lehen Hezkuntzako lehenengo zikloko liburua da, altxatzen diren azal–hegalak dituena. Liburuan, ipuin batean, Petunia izeneko behiak kontatzen digu hirira iristen denean zer arazo ikusten dituen trafikoarekin

lotuta. Liburuak balio izango dizue gai horri buruz hausnartzeko eta beste jarrera gizartekoiago batzuk izateko.

Liburuan azaltzen dira gaur egungo inguru-men–arazo nagusiak, baita trafikoa eta kutsadura ere, oso hizkera egokiaz. Oso baliagarria da Lehen Hezkuntzako bigarren zikloan. Den–dena irudietan oinarrituta azaltzen da.

Kukuxumuxu. 2003. Petunia en

la ciudad. “Levanta y mira”.

Ed. Beascoa. Bartzelona.

Denou, V. 2001. Mi Primera

Enciclopedia Teo. La ecología.

Ed. Grupo Editorial Ceac SA.

Bartzelona.

1 2 3 ZIKLOAK

1 2 3 ZIKLOAK

7.2.BERREGITURATZEKO

JARDUERAK



69



69

“Munduari bira 80 egunetan” liburuko ideia oinarri hartuta, istorio bat kontatzea da helburua; istorio horretan, pertsonaiak ohikoak ez diren garraiobideen bidez mugituko dira.

GARAPENA

Gure bizitza osoan era askotan bidaia dezakegu, nahiz eta ia beti garraiobi-de bera erabili; eta bestela, gogoratu Munduari bira 80 egunetan liburuaz eta Willy Fogg protagonistaz… Froga ezazu zure irudimena! Saia zaitez beheko istorioa osatzen, eta erabil itzazu garraiobide dibertigarriagoak. Hona hemen ideia batzuk: (astoa, sidecar, globo aerostatikoa, tandema, piragua, espazio–ontzia, patinetea, tuk–tuka, ricksawa). Behin batean…

OHARRA: Ahoz ere egin daiteke txikienentzat. Horrela eginez gero, bakoitzak konta dezake biñeta batean gerta-

tzen dena.

11. Bidaia zoro–zoro bat! Beste garraio mota batzuk

MATERIALAKoadernoa, arkatza eta

fitxa

IRAUPENAOrdubete

1 2 3 ZIKLOAK



70



71

ERRESPETATU EZAZU ABIADURA

Jarraian proposatu nahi dizuegun eskulan–saio bat egitea, eta ondo-ren hirian zehar irteera bat egitea. Helburua da gelakook oinezkoak garenez, jarrera hori kalean nagusitzea.

GARAPENA

1. Lehendabizi gelan, stop seinale bat egin behar duzue, zirkulazioko kodean dagoena bezalakoa, eta seinale horri bi alde desberdin egingo dizkiozue. Alde batean, stop seinalearen irudia jarriko duzue, eta bes-tean oinezkoen segurtasunarekin zerikusia duen mezu bat, bakoitzak aukeratu nahi duena. Esate baterako: “Errespetatu abiadura!”, edo “Oinezkook ere eskubideak ditugu!”, edo bururatzen zaizuena.

2. Seinalea egiteko, har itzazue benetako seinale baten neurriak, eta erabil ezazue kartoizko kaxa zahar bat seinalea zein kirtena egiteko. Nahi bezala landu dezake-zue, plastifikatu, eta abar. Era berean, beste seinale batzuk ere auke-ra ditzakezue, trafikoaren aurrean oinezkoen eskubideak indartzen dituztenak.

3. Azkenik, egin irteera bat hirian zehar, eta erakutsi trafiko–seinalea oinezkoentzako pasabide bat gurutzatzen duzuen bakoi-tzean.

OHARRA: A! eta gogoratu zuek ere, oinezkoak zareten aldetik, betebeha-

rrak dituzuela, adibidez semaforoen txandak errespetatu behar

dituzue, eta abar!

12. Erne, oinezkoak datoz!

MATERIALAKartoia, Koadernoa,arkatza eta fitxa.

IRAUPENA2 ordu

1 2 3 ZIKLOAK



70



71

Mugitzeko garraio publikoa erabiltzen dugunean, alderdi garrantzi-tsuenetako bat da jakitea nola interpretatu behar ditugun zerbitzuen ordutegiak, eta nola erabili behar dugun txartela, leku askotan txar-tela balidatu behar izango baitugu (makina batean sartuz) nasara edo itxarongelara joateko.

GARAPENA

Jarraian, hainbat adibide dituzue TREN–txartelak eta TREN–ordutegiak aztertzeko, eta horien bidez kode bakoitzaren atzean dagoen informazioa deszifratzen saiatuko gara.

ORDUTEGIA

Beti lehenengoa agertzen dena linearen izena da, hau da lineak batzen dituen bi hirien izenak; adibidez: Donostia–Bilbo.

Taularen alde batean, trenak zeharkatzen dituen herriak agertzen dira, eta bestean trena zein ordutan geldituko den herri horietan.

Ordutegiak ezberdinak izaten dira astegunetan eta asteburuetan; aste-buruetan zertxobait murriztu ohi dira.

Horrela adibide honetan ikusi ahal duzue, egunero Donostitik 11:35etan irtetzen den trena, 12:05etan Tolosara heltzen dela.

Adibide berdina jarraituz, esango didazue:1. Zein da goizeko lehengo trena?, eta zein gaueko azkena?2. Zeu Astelehenean, Irunetik Andoainera joango bazina eta 9 aurre-

tik heldu beharko duzu, Zein trenean joan beharko zenuke?

13. Tren-txartelen eta tren-ordutegien formatuak

MATERIALAKoadernoa, arkatza

eta fitxa.

IRAUPENAOrdubete

1 2 3 ZIKLOAK



72



73

TXARTELATxartelak zure treneko bidaiaren nortasun agiriak dira. Bertan agertzen dira zure bidaian jatorrizko hiria eta helmuga den hiria, hau da non igoko zaren eta non jaitsiko zaren. Eta, baita ere, bidaia joanekoa den bakarrik, edo joan–etorrikoa den.

Horrez gain, agertzen da aldian behingo txartela den (OC), hau da aldi horretan bakarrik erabili behar duzun txartela, edo bonu motaren bat den, hots 10 bidaiakoa, astebetekoa edo hilabetekoa. Era berean, data azaltzen da: zerbitzua zein egunetan, zein hiletan eta zein ordutan erabili duzun.

Azkenean adierazten dira txartelaren prezioa, konpainiaren barneko kode batzuk eta konpainiaren izena. Batzuetan, publizitatea ere ager daiteke, txar-telak inprimatzea ordaintzen duen erakunderen bati buruzkoa, adibidez.

Behin geltokian sartu zarenean eta txartela erosi duzunean, nasetan sartzeko txartela balidatu beharko duzu makina batean, eta makina horrek ateak irekiko dizkizu sartu ahal izateko. Konturatzen baldin baza-ra, hori egin ondoren, zure txartela markatuta geratuko da kode batzuen bidez, erabilia dela adierazteko; kode horiek egiaztatzen dute begiratzaile baten aurrean zure txartela eguneratuta dagoela.

Jatorria–Helmuga Data eta ordua

Bonoa edo arrunta

Prezioa Enpresa kodeak



72



73

A! eta ez bota, helmugara iristen zarenean berriro erabili beharko duzu–eta, geltokitik irten nahi baldin baduzu!

Informazio hori guztia aurrean duzula, jakingo zenuke honako galdera hauei erantzuten?

1. Nondik nora joan naiz txartel horrekin?...............................................................................................................................................................................................

2. Goizez ala arratsaldez joan naiz?...............................................................................................................................................................................................

3. Zer izen du bidaiatzeko aukeratu dudan konpainiak?

...............................................................................................................................................................................................

Orain egin behar duzuen bakarra da ondo ikasi duzuen frogatzea. Zergatik ez duzue denok elkarrekin bidaia bat egiten? Talde osoarentzat txartel bat erosten baldin baduzue, beherapena egingo dizuete!

Gogoratu garraio publikoetan beti behar bezala eserita joan behar duzuela, eta gainerako bidaiariak gogaitu gabe!

Ongi joan!

BERRIA: Trenaren alderdi oso ezezaguna merkantzien garraioa da. Euskotrenek merkantzia handiak garraiatzen ditu bidaiarien-tzako trenak ibiltzen ez diren orduetan. Zamalanetako zentrala Pasaian dago, eta hortik itsasontziz lotzen da…Honako helbide hauetan, ordutegiak, ibilbideak eta abar kon-tsultatu ahal izango dituzue

www.euskotren.eswww.renfe.eswww.feve.es

http://www.euskotren.es

http://www.renfe.es

http://www.feve.es



74



75

Ekintza hau oso erraza da, zuen herriko geltokira joan besterik ez duzue. Aldez aurretik deitzen baldin baduzue, Euskotren, Renfe edo Feveko norbaitek lagunduko dizue..

GARAPENA

Tren–geltoki bat bisitatzera joaten zaretenean aintzakotzat hartu behar dituzuen gauzarik garrantzitsuenak honako hauek dira: alde batetik, hurrengo helmugak adierazten dituzten informazio–panelak, helmuga horietara iristeko ordutegiak, argibideak emateko eta txartelak erosteko

leihatilak (eta txartelak saltzen dituzten makinak), eta beste-tik nasak, txartelak balidatzeko makinak barne.

Lehendabiziko urratsa da abiatzeko dauden trenen pane-lean begiratzea; hor ikusi ahal izango duzue zer tren abiatuko diren hurren, zein ordutan eta nora doazen.

Bigarren elementua txartel–leihatilak dira. Oso baliagarriak dira, bidaiatu ahal izateko txartelak emateaz gain, informazioa ere eskainiko digutelako bertan, panelak ulertu ez baldin badi-tugu.

Azkenean, irteeren eta etorreren aldea dago, edo nasa–aldea. Itxarongelatik bereiztuta egoten da makina balidatzaile baten bidez; makina horretan sartu beharko dugu gure txartela ateak ireki daitezen, edo trenean sartzeko. Oso garrantzitsua da txar-tela bidaia bukatu arte gordetzea, bestela arazo txikiren bat izan dezakezue helmugara iristean… izan ere, irteteko ere txartela behar izango duzue!

Ongi joan!Adi egoten laguntzeko, saia zaitez beheko galderei eran-

tzuten:Une honetan zer ordu den kontuan izanda, Zein ordu-

tan izango da hurrengo trena? Nora doa? Zenbat balio du txartelak? Zer ordutan iritsiko da helmugara?

BERRIA: Honako helbide hauetan, ordutegiak, ibilbideak eta abar kontsultatu ahal izango dituzue:

www.euskotren.eswww.renfe.eswww.feve.es

14. Bidaiariaaaaaaak, trenera! Bisita


eta fitxa

IRAUPENA1:30h

1 2 3 ZIKLOAK


http://www.renfe.es

http://www.feve.es



74



75

Burdinbidearen Euskal Museoan, trenek azken 150 urteetan izan duten bilakaera ikusi ahal izango duzue, lurrunez funtzionatzen zuten hasierako tren–makinetatik hasi eta Bilboko metroko tren modernoetan bukatu arte.Museoa bisitatzen baduzue, laguntza izango duzue ibilbide osoan, eta makina zaharrenei buruzko azalpenak emango dizkizuete, eta abar. Hala ere, sail bakoitzari buruzko galdera batzuk proposatzen dizkizuegu, zuek erantzuteko.

GARAPENA

KOTXETEGIA (planoan, 7. zenbakia)

1. Ikusi dituzuen tren–makina guztien artean, zein da museoan gordetzen den zaharrena? Zer urtetakoa da? Zer erregai erabiltzen zuen?

2. Nolakoak ziren bidaiarientzako bagoiak? Zerez eginak ziren?

3. Zertarako balio du kotxetegiaren hondoan dagoen tri-zikloak?

15. Azpeitiko Burdinbidearen Museora bisita


eta fitxa.

IRAUPENA2 ordu

1 2 3 ZIKLOAK



76



77

HIRI–GARRAIOA (planoan, 8. zenbakia)

1. Alde honetan, Bilboko lehenengo hiri–tranbia (U–52) eta tranbiaren egungo maketa bat ikus dai-tezke, zer desberdintasun nagusi daude bien artean? (Begiratu materialei, formei, eserlekuei, ateei, eta abarri).2. Ikusi Igeldora igotzen zen bi solairuko trolebusa. Hiri–garraioa eta turibusa zen aldi berean, ezta?

Zenbat lagun sartzen ziren batera? Horrekin askoz ere auto gutxiago beharko genuke errepidean, ezta?3. Zer urtetakoa da ikusi duzun suhiltzaileen kamioia? Ikusi duzu non esertzen ziren suhiltzaileak?

AZPIESTAZIOA (planoan, 6. zenbakia)

Garraioaren Ingurumen Gela (2. solairua)1. Energiaren panela: Zer garraiobidek erabiltzen du erregai gutxien ehun kilometroko?2. Begira iezaiezu arretaz hiriaren maketei: zer desberdintasun

ikusten dituzu bi maketetako espaloietan? Eta zebra–bidee-tan? Bi hirietako zein da zure ustez bizigarriena oinezkoen ikuspegitik?3. Panelak ikusi ondoren, esango al zenuke zeintzuk diren kutsadura–arazo nagusiak, autoek sortuak?

HARREMANETAN JARTZEKO DATUAKMuseo Vasco del Ferrocarril / Burnibidearen Euskal Museoa.Julian Elorza, 8 • 20730 AZPEITIATelefonoa: 943. 15 06 77 • Fax zk: 943. 15 07 46

Posta elektronikoa: [email protected] orrialdea: www.euskotren.es

OHARRA: Nahi adina galdera gehitu daitezke, eta nahi bezain zailak, ikasleen zikloaren arabera.




76



77

Mapa erraz bat egitea da helburua, gure kaleetan ibiltzea ezinezko bihurtzen duten oztopo ohikoenei buruz.

GARAPENA

1. Hiriko planoaren fotokopia handitua (zuen ikastetxetik hurbilen dagoen zona hartzen duena) erabiliz, inguruetan irteera labur bat egitea da helburua, eta kolore beltzeko auto baten marrazkiaz mar-katzea autoentzat ez den espazioan aurkitzen dituzuenak. Esate baterako, oinezkoentzako pasabideetan, espaloietan, atalondoe-tako eta dendetako sarreran, minusbaliatuentzako aparkalekuetan, larrialdi–irteeretan, arrapaletan, eskaileretan, eta abarretan.

2. Emaitza Oinezkoentzako Oztopoen Mapa (OOE) izango da.3. Berriz gelan zaudetela, pentsa ezazue zeintzuk diren benetako arra-

zoiak gure kaleetako egoera ikusi duzuena izateko.• Uste duzue kaleko oztopoekin bukatzeko aparkaleku gehiago

besterik ez dela behar?• Nola konponduko zenukete zuek arazo hori?• Zer egiteko prest egongo litzateke zuetako bakoitza arazoa

konpontzeko?4. Erabil itzazue jaso dituzuen datu guztiak eskutitz bat egiteko, eta

bidali iezaiezue eskutitza udaletxean trafikoaren ardura duenari eta arduradun politikoari, eta eska iezaiezue irtenbide bat.

16. Oso detektibe onak!

MATERIALAFitxa, koadernoa etaarkatza. Planoaren

fotokopia

IRAUPENA1h30m

1 2 3 ZIKLOAK



78



79

Oinezkoentzako Oztopoen Mapa (O.O.E.).Hona hemen zuen hiriko planoarekin egin dezakezuen adibide bat.

ESK

OLA



78



79

Garraio publikoan mugitzeko gauzarik garrantzitsuenetako bat da jakitea nola interpretatu behar ditugun zerbitzuen ordutegiak eta nola erabili behar dugun txartela, askotan txartela balidatzean (hau da, makina batean sartzean) txartelak berak ahalbidetzen digu nasan edo itxarongelan sartzea.

GARAPENA

Jarraian, hainbat adibide dituzue AUTOBUS–txartelak eta AUTO-BUS–ordutegiak aztertzeko, eta horien bidez kode bakoitzaren atzean dagoen informazioa deszifratzen saiatuko gara.

ORDUTEGIA/TXARTELA

Ordutegian linearen izenak agertu behar du, hau da lineak lotzen dituen bi hirien izenek, adibidez Baiona–Donostia. Taula baten formatua izaten

du; taularen alde batean autobusa zer herritatik igarotzen den irakur dai-teke eta bestean herri bakoitzetik zein ordutan igaroko den. Era berean, asteguna edo asteburua den ere adierazten da, ordutegiak ezberdinak izaten direlako. Asteburuetan, zerbitzu gutxiago egoten da.

17. Autobus–txartelen formatuak eta ordutegiak

MATERIALAFitxa, koadernoa

eta arkatza

IRAUPENAOrdubete

1 2 3 ZIKLOAK



80



81

Horrela bada, adibidean Miarritze bisitatzera joan zaitezkete Baionara doan autobusean, baina Miarritzeko geltokian jaitsi behar duzue. Ikus dezakezuenez, autobusa hiri bakoitzean zer lekutan gelditzen den ere aditzera ematen dute.

Eman dezagun Irunen zaudetela eta Miarritze bisitatzera joan nahi duzuela. Adibide horren arabera, jakingo al zenukete beheko galderei erantzuten?:

1. Zer ordutan duzue joateko autobusa? Eta etxera itzultzeko?2. Zer gertatuko litzateke igande batean joan nahi izanez gero?

TXARTELA

Autobus–txartelean agertzen dira zure bidaiari buruzko datu guztiak (beharbada ez orain ikusiko dugun ordenan, hala ere): linearen izena agertzen da, hau da lineak lotzen dituen bi hirien izenak, esaterako

Donostia–Baiona; era berean, zure bidaiaren jatorrizko hiria eta helmuga den hiria, hau da non igotzen zaren eta non jaisten zaren. Era berean, txartela joanekoa bakarrik den, edo joan–etorrikoa den. Horrez gain, data ere agertzen da, hots, eguna, hila eta urtea, eta zerbitzua zein ordu-tan erabili duzun eta txartelaren prezioa ere bai.

Animatuko al zarete informazioa egiaztatzera bidaia bat eginez?Gogoratu autobusean behar bezala eserita joan behar duzuela beti eta

gainerako bidaiariak eragotzi gabe! Ez ahaztu talde–txartela eska dezake-zuela: merkeago aterako zaizue!

Ongi joan!

JatorriaHelmuga

Arrunta edo aldibatekoa

Enpresa Prezioa

Autobus eta eser-leku zenbakia

Data eta ordua



80



81

Ezin izango dugu beti autobus–geltoki bat edo kotxetegi bat bisitatu (hiri autobus zein hiriarteko autobusetakoak), Gipuzkoako udalerri gutxitan daudelako; hala ere, ahal den lekuetan, oso jarduera positiboa izan daiteke, eta mugikortasun iraunkorreko jardueren lagungarria.

GARAPENA

Donostiako Tranbia Konpainiaren (CTSS) kotxetegiak bisitatzen baldin badituzue, ikusi ahal izango duzue non gordetzen eta konpontzen diren autobusak, eta nola erabili behar ditugun, behin autobus batean igotzen garenean. Hiria eta inguruak zeharkatzen dituz-ten lineak ere erakutsiko dizkigute, eta linea bakoitzari zer zenbaki dagokion. Era berean, autobus baten motorraren barrualdea ere ikusi ahal izango dugu, eta paseotxo bat emango digute autobus artikulatu arrapaladun batean. Eta oroigarri bat izan dezazuen, argazki bat egingo dizuete.

Hitzordua eska daiteke telefono–zenbaki honetan 943 00 02 00Helbidea: Ategorrietan, Fernando Saziain kalea, 7. zk 20015 DONOSTIhttp://www.ctss.es

Han bertan egin ahalko duzuen galdera batzuk:

1. Zenbat hiri–autobus ditu guztira konpainiak?2. Zenbat lagun sartzen dira autobus bakoitzean?3. Zer ibilbide egiten ditu Tranbia Konpainiak?4. Zenbat gasolio–litro behar ditu autobus batek egun

bakoitzeko?5. Zenbat autoren kontsumoa da kopuru horren balio-

kide?6. Zenbat lagunek erabiltzen dituzte autobusak urte

osoan?

BERRIA: Web orrialde honetan autobus maketa osos erras, montatzeko, topatuko duzue.

http://www.ssb-ag.de/acrobat/07/405gnde1.pdf

1 2 3 ZIKLOAK

18. Autobusa irteten!


eta arkatza

IRAUPENA1h 30m

http://www.ctss.es

http://www.ssb-ag.de/acrobat/07/405gnde1.pdf



82



83

Jarraian, Jon Arretxeren Zazpi kolore? liburuaren ipuin labur bat irakurtzea proposatzen dizuegu. Ipuin horren bidez azter ditzakezue mugitzeko beste era batzuk, guk ezagutzen ditugunez bestelakoak. Bestalde, garraioarekin lotuta, Hegoaldeko herrietako errealitatea ere ezagutu ahal izango dugu.

GARAPENA

Rickshaw–laria (5. Berdea, 99orr.)

“Rickshaw–gidari hura ez zen bere lankide gehienen modukoa. Berehala ohartu nintzen horretaz, Dasaswamedh ghat–era eramatearen truke zenbat kobratu nahi zidan galdetu nioneko. ‘Zortzi errupia’ erantzun zuen, serio eta finko. Prezio ona zen, tratuan jardun eta gero lortzea espero nuena. Beraz, eztabaida-rik ezean, besoa luzatuz gurditxoan jesartzeko egin zidan gon-bita onartu eta abiatu egin ginen Asi auzotik, Ganga ibaiaren bazterreko ghat–en paraleloa zen kale luzean zehar.

— Rickshaw txukuna duzu- esan nion, ibilgalu hura, zaharra izanda ere, kontu handiz zainduta zegoela ikusirik: paisaiaren jesarlekuko larrua konpondu berri zegoen, egurrezko zatietan marrazki ederrak ikus zitekeen, gurpil eta ardatzek ez zuten ohiko hots karrankaria egiten…

— Ondo jagon behar dut, ze ia nirea da–erantzun zidan pedalei emateari utzi gabe, harrotasun punttua salatzen zuen ahoskeraz.

— Ia zurea?— Bai, ia. Antzina hasi nintzen tramankulu honekin beze-

roak eta zamak garraiatzen, eta jabeak, esker onez, datorren urtean alokairua kobratzeari utzi eta rickshwa prezio berezian salduko didala agindu dit.

— Nahikoa diru aurreratu duzu erosteko?— Bai, hogeitaka urteko eguneroko lanaren ondorioz. Eta aurten

zorte ona izanez gero, agina pixka bat sobratuko zait familiarekin opo-rraldi txikia hartzeko.

Hitz horiek esateaz batera, azaleko seriotasuna alboraturik, poz handia adierazten zuen irribarre zabala eskaini zidan gidariak, burua atzerantz guztiz jiratu gabe badaezpada ere, kale hartako trafiko zoroak arreta osoz ibiltzera behartzen baitzuen, zorritxarreko istripu-ren batek amets haiek bat–batean ezereztuko ez bazituen.

Irribarre haren egiazkotasunak estimu berezia sentiarazi zidan ric-

19. Munduko beste leku batzuetan…


eta arkatza

IRAUPENA1h – 1h 30m

1 2 3 ZIKLOAK



82



83

kshawariarekiko, eta bere ametsei buruz xehetasun gehiago emateko eskatu nion:

— Nora joango zinateke oporretara?Oso urrun?— Bai, Indiako ipar muturreraino. Himalaiaraino. Manali aldean

baditugu senideak, eta horrek erraztu eta merketu egingo luke ego-taldia. Esan didatenez, han oso mendi altu eta baso ederrak daude eta guk ez dakigu hori zer den. Gu ez gara inoiz Varanasi aldetik irten, eta emazte eta seme–alabentzat sekulako ustekabe atsegina izango litzate-ke bidaia hori.

— Ez daukate zure planen berri?— Ez, ez dute inola ere horrelakorik espero. Isilpean aurreratu dut

dirua eta luze barik opari hori egin nahi nieke.Mirespenez entzun nituen hurrengo minutuetan gizon haren asmo

ilusioz beteak, eta helmugara ailegatutakoan, eskupekoa ez ezik, nire-tzak ia hutsaren hurrengo ziren ehun errupiako billete batzuk emateko gogoa izan nuen, familia hari bere amets txiki–handiak betetzen lagun-tzeko, ziurrenik bizitza osoan izango zuten oporraldi bakarra atseginez pasa zezaten.

Dena den, halako eskupekoa rickshawlarriarentzat mesedea barik umiliazioa izan zitekeela sumatu nuen, iraina ia, eta azkenean harreko billetea baino ez nion eman. Gizonak jaso eta eskua sakelan sartuta bueltak bilatzen hasi zen, baina gordetzeko eskatu nion. Duintasunari eutsiz, onespen keinua egin eta ‘eskerrik asko’ esanda bezero gehiago-ren bila abiatu zen.

Mundu hartan ez zen batere erraza biziraupenaz haratago begira-tzeko gauza zen jendea aurkitzea. Gizon hark Muna zeukan izena”.

Testua lantzeko galderak: Nola definituko zenuke rickshaw bat? Zure ustetan, zer distantzia mota egin daitezke rickshaw

batean? Zer energia mota erabiltzen du? Garraiobide ekologikotzat har dezakegu? Zergatik? Erabiltzea izango al genuke gure eguneroko bizitzan? Ditugun zerbitzuen artean, zein da horren antzekoena? Zer esango zenuke rickshaw–gidariaren bizimoduari buruz?

Pribilegiatutzat har dezakegu, Indiako beste biztanle batzue-kin alderatuta?

Saia zaitez rickshaw bat marrazten.



84



85

The little driver, Martin Warner-ek idatzia, haurrentzako liburu oso berezia da, ibilgailua gehiegi erabiltzeko joera kritikatzen duena, eta itzu-lita ez dagoenez…, eta itzulita ez dagoenez abagune ezin hobea da inge-les arloan lantzeko. Jarraian, liburuaren laburpen bat irakurri ahal izango duzue, eta Joe eta bere auto gorria protagonista dituzten bi egoera.

GARAPENA

Joe always dreamt of driving his own car. When his wish comes true and he takes his brand–new sports car for a spin through town and country, his adventures soon take a turn for the unexpected.

Joe opened the door of his red car for the little girl and she climbed in. When he had taken his seat and started the engi-ne, he noticed that she had not put on her seat belt.

— “Put on the seat belt”.— “Why?”— you’ve got to. It’s the law.— “Why?”— “Why? You sound just like…” Joe realised that he wan-

ted to say. “You sound just like me” and that he had stopped asking questions since he got his new car. Why exactly did you have to put on seat belts?

— “Otherwise, if there’s an accident?” he explained, —“you’d fly through the window”.

— “Is there going to be an accident?”— “I don´t know. I hope not”.— “But there could be?”— “But there probably won´t”.— The girl didn´t listen. “What if there’s an accident and the

people in the other car haven’t got seat belts on?”— “That’s their business”.— “And what if we hit a human?”— “A human?”— “A Person who is walking”.— “A pedestrian”.— “Whatever. What if we hit one of those?”Joe sighed. “They know they have to be careful. They have cros-

sing and things”.— “And what if there isn’t one and they want to cross the street?”— “They just have to walk to the next one”.

20. Joe eta bere auto gorria

MATERIALAFitxa, koadernoa eta

arkatza

IRAUPENA2 ordu

1 2 3 ZIKLOAK



84



85

— “What if they’re in a hurry?”— “What if? What if?” Joe was beginning to get angry. “They still

have to walk to the next one”.Joe thought of the old man having to go for a ten–minute walk

alongside heavy traffic to think of it.— “Why do they have to?”— “The cars come first”.— “But why?”— “They just do”.— “Cars should come second. Humans were here earth first”. The

little girl tried to put on her seat belt but didn’t seem to know how. Joe reached over and gave her a hand. He wanted to be on his way again.

— “Haven’t you ever been in a car before?” he joked impa-tiently, clipping the belt into place.

— “No”. The little girl replied and, as if to confirm this, she began trying all the buttons within her reach. When she stared to examine the clutch, Joe drew the line.

— “Don’t touch that”.Joe put the car in reserve and backed out of his parking

space.— “STOP!” the girl shouted and Joe slammed his foot on

the break as fast as he could.— “What?”— “You almost hit that woman there”. A pedestrian had

walked behind the car and Joe hadn’t noticed.— “There was miles of space”. He said but looked more

carefully before pulling out again.(29.-30 or.)

VOCABULARY:Climbed in: agertu, atera (iragana) Hurry: presaka ibiliEngine: motorra What if: Eta…?Seat belt: segurtasun–uhala Alongside: -ren ondoanPut on: lotu Earth: mundu honetanRealised: ohartu (iragana) Reached over: zerbait lortuOtherwise: Hala… Clipping: sartuzThat’s their business: Bere arazoa da! Reach:Pedestrian: oinezkoa Clutch: lozagiaBacked out: atzeraka irten (iragana) Slammed… on: frenar (iragana).Break: pedala Drew the line: oihukatu (iragana).



86



87

Marraztu ezazu orain Joeren eta bere lagunaren egoera, eta egiazta ezazu mezua ulertu duzula, zure ikaskideen marrazkiarekin erkatuta.

Hona hemen beste egoera bat, Joe eta bere autoa protagonista dituz-tenen artean.

(…)Joe closed his window again - the air smelt awful. In front of him

he saw a big red bus crammed with passengers. An old man looked out through the rear window at Joe. Was it the man he had met at the petrol station? Joe instinctively moved down in his seat to avoid his gaze, but when he could no longer see the road he knew he’d have to sit back up. Anyway the old man looked more like he was staring into space than at him. Still, Joe felt uncomfortable- he suppo-sed that the old man would be angry with him for creating the traffic, along with all the other cars.

To pass the time, Joe began to count again. If all the people in the bus were driving a car, there would be another 100 cars on this stretch of road.

Thank goodness they were on a bus! Then another thought occu-rred to him: what if all the people in the cars had taken a bus? There would be one or two buses for the stretch of road he could see. But then all those people wouldn’t be able to get axactly where they wanted to, Joe thought, and felt relief. He liked his new car so much, he was glad that he had a good a reason to hang on to it. The column of cars started to move slowly and Joe could see the city drawing nearer.



86



87

Just as he was thinking that if everyone travelled by bus instead of in cars, the buses would probably go pretty much anywhere the passengers wanted, Joe was interrupted by the sound of the passenger door being pulled open.

(34.-35.-36. or.)

VOCABULARY:Smelt: usaindu (iragana) Stretch: zatiaCrammed: bete–beterik Wouldn’t be able: ez litzateke gai izangoRear window: atzeko leihatila Relief: lasaigarriAvoid: sahiestu Glad: poztuGaze: begirada Hang on to it: gordeTo sit back up: altxatu Instead of: -ren ordezStaring: begira Door being pulled open: ateaCreating: zalaparta sortu irekitzenCount: kalkulatuThere would be: egon liteke

Marraztu ezazu orain Joek irudikatzen duen egoera, autobuseko bidaiariekin lotuta.

BERRIA: Bibliografiaren erreferentzia; The little driver, Martin Wagner. Editorial Pinter & Martin. Londres, 2003.Behin jarduera egin duzuenean, liburua erosteko interesa baduzue —horrela lantzen jarrai dezakezuelako—, interneten bidez eros dezakezue (7,36 €, bidaltzeko gastuak kanpo), honako helbide honetan:

http://www.amazon.co.uk

http://www.amazon.co.uk



88



89

Grafiko honetan oinarrituta, lotu nahi ditugu atmosferaren kutsadu-raren iturriak gure eguneroko ohiturekin, batez ere trafikoarekin.

GARAPENA

Begiratu arretaz grafikoei, bertan irudikatuta baitago zer gertatzen den gure planetan, atmosferara CO2 izeneko gasaren eta bestelako gasen kopuru gehiegi igortzen denean, berotegi–efektua sortzen dutelako. Gas horiek autoen ihes–hoditik ateratzen dira besteak beste, eta atmosferaren geruza batzuk kaltetzen dituzte, hala nola ozono–geruza.

Zure eguneroko jardueren artean, zeintzuk dute zerikusia, zure ustez, efektu horrekin?Uste duzu batek ere ez duela zerikusirik? Orduan, saia zaitez beheko galderei erantzutenNola joaten zara eskolara? Oinez, autobusez, autoz?Nola joaten zara oporretara zure familiarekin?Ba al dago berokuntzarik zure etxean edo eskolan?Trukatu iritziak elkarren artean.

BERRIA: Pasaiako La Anunciata ikastetxeak hainbat txosten egin ditu orain arte, ohiko garraiobideek ingurumenean sortzen dituzten arazoei buruz.BERRIA: Europako Batasuneko zuzentarau batek baimena eman die berariaz hiriei trafikoa geldiarazteko neurriak har ditza-ten, baimendutako puntako balioak gainditzen direnean.

21.Trafikoa eta kutsadura


eta arkatza

IRAUPENAOrdubete

1 2 3 ZIKLOAK

OZONO GERUZA

BEROTEGI EFEKTUA



88



89

Orain, hegazkinak eta hegazkinekin lotutako hiztegia lantzea propo-satzen dizuegu.

GARAPENA

Hegazkina da gehien aukeratzen diren garraiobideetako bat distantzia nahiko luzeak egiteko eta, horregatik agian, guk gutxien ezagutzen duguna.

Ordutegiak kontsultatzeko bidaia–agentzietara joan gaitezke, bertan emango baitigute xehetasun guztiei buruzko informazioa; dena den, saia zaitezkete interneten datu batzuk aurkitzen.

Datu garrantzitsue-nak hauek dira: prezioa, eta hegazkina noiz irte-ten den eta noiz iristen den helmugara; horiez gain, konpainiaren izena eta hegaldiaren kodea ere garrantzitsuak dira, eta baita hel-mugako aireportua ere, aireportuak ez baitira hiri barruan egoten, eta iris-ten garenean lekualdatzeko era bilatu behar izaten baitugu beti.

Era berean, gogoratu behar dugu hegazkinetan bagajea ez doala bidaia-riekin batera, eta aireportuan, dago-kigun salmahaian, txartela erakutsi behar dugula eta bagajeak utzi, hel-mugaraino faktura ditzaten.

ORDUTEGIA

Jarraian, aireportuetan informazioa jasotzeko egoten diren bi panel aztertu ahal izango dituzue; batean sarrerak daude, eta bestean irteerak. Horiek ikusita, erantzun galdera hauei:

1. Zein dira helmuga ohikoenak?2. Zein da hegaldi horietakoren baten kodea?3. Nondik dator hurrengo hegazkina?

22. Hegazkin-txartelen eta hegazkin-ordutegien formatuak

1 2 3 ZIKLOAK


eta arkatza

IRAUPENAOrdubete



90



91

TXARTELA

Hegazkin–txartelek informazio ugari dute, bidaiaren une bakoitzean dena argi egon dadin. Behean duzun adibidean, informaziorik garrantzitsuena seinalatua dago.

Bidaiariaren izena eta deitura bat; irteerako hiria eta helmugakoa, eta aireportuaren izena; data osoa: eguna, hila, urtea; hegazkineratzeko ordua, hau da aireportuan egon behar den ordua; gehienetan, hegazkina aireratu baino ordubete lehenago izaten da hegaldi nazionalak direnean, eta bi ordu lehenago nazioarteko hegaldiak direnean.

Galderak:1. Nondik irteten da eta nora iritsiko da gure hegaldia egokitu zaion

bidaiaria?2. Urteko zein hiletan bidaiatzen ari da?3. Zer ordutan aireratuko da hegazkina?4. Zein da hegaldiaren kodea?

BERRIA: Hona hemen orrialde interesgarri batzuk:www.iberia.comwww.aireuropa.comwww.aena.es

BERRIA: Ba al zenekien bidaia luze bat egiteko, kontinenteen arteko bat egiteko adibidez, ibilbideak ez direla batere logikoak? Horrela, esaterako, Donostiatik Nepalera joateko, Madriletik edo Bartzelonatik igaro behar da, eta gero Frankfurtetik edo Parisetik. Ikus ezazu ibilbidea mapa batean, eta ohartuko zara hori egiteak erregaiaren gastu bikoitza eragiten duela eta, ondorioz, baita

kutsadura handiagoa ere.

HelmugaIrteera

Izena eta deiturak

DataEserlekua

OrduaAtea

http://www.iberia.com

http://www.aireuropa.com

http://www.aena.es



90



91

Orain, itsasontziak eta itsasontziekin lotutako hiztegia lantzea propo-satzen dizuegu.

GARAPENA

Itsasontzia gure probintzian erabilera txikiena duen garraiobideetako bat da, bidaiarien joan–etorriaren ikuspegitik begiratuta. Adibide bat dugu Bidasoa zeharkatzen duen transbordadore edo ferry bat, Hondarribia eta Hendaia herrien artean. Horrela, ez da beharrezkoa errepidez hainbat kilometrotan bidaiatzea.

TXARTELA

Transbordadorea behar bezala erabili ahal izateko, hauek dira behar ditugun datuak: prezioa, irteera–ordua eta konpainiaren izena. Kasu honetan, datu gutxi ditugu eta ez da zaila izango datuok kontuan hartzea.

ORDUTEGIA

Jarraian, Hondarribiko eta Hendaiako portuetan egoten direnak bezalako panel bat aztertu ahal izango duzue, itsasontzien sarrerei eta irteerei buruzko informazioa har-tzeko.

Demagun gelakook bisitaldi bat antolatu duzuela eguna lekuak bisitatzen emateko, eta Hondarribiatik Hendaiara edo Hendaiatik Hondarribira igaro behar duzuela. Saia zaitezte honako galdera hauei erantzuten:

1. Zer txalupa komeniko litzaizueke har-tzea goizez?

2. Eta etxera itzultzeko?3. Zenbat balioko du txartela gelako guz-

tientzat?

Animatuko al zarete benetako txango bat antolatzera, jarduera honetan proposatutakoa ikasi duzuela egiaztatzeko?

1 2 3 ZIKLOAK

23. Itsasontzi–txartelen eta itsasontzi–ordutegien formatuak


eta fitxa

IRAUPENAOrdubete



92



93

Jarraian, hainbat adibide dituzue, prentsan autoen iragarkiak nola aurkezten dizkiguten argitzen dutenak. Helburua zertxobait haus-nartzea da, fabrikatzaile bakoitzak bere marka saltzen lortzeko esaten dizkigun gauzei eta aurkezten dizkigun irudiei buruz. Hau da, helburua da kontsumoaren munduari buruz hausnartzea.

GARAPENA

Ohartu al zara inoiz nola dagoen pentsatuta publizitatearen hizkera? Zer teknika erabiltzen dituen, salgai dagoen produktua guk erostea erdieste-ko? Esaten dituzten esaldiak egia ote diren, ala hizkuntzaz, gure irudipe-nez eta gure aurreiritziez jokatzen duten?

Irakur ezazu arretaz behean dituzun bi iragarkiak, eta saia zaitez honako galdera hauei erantzuten:

1. Zein da esaldi nagusia ira-garkian? Zer neurritakoa da?

2. Zer esan nahi du? Mezu positiboa al da?

3. Nori zuzenduta dago? Gizonei, emakumeei / gaz-teei, helduei?

4. Errealitatean, egia al da, edo posible al da esaten duten guztia?

5. Orain, begiratu arretaz iru-diei. Deskribatu ezazu irudi nagusia.

6. Zer lotura du testuarekin?7. Bilatu autoaren prezioa.

Agertzen baldin bada, zer tamaina dute letrek?

8. Ezagutzen duzu autoari buruzko informazio garran-tzitsua, iragarkian agertzen ez dena (airbag, zuhurtzia gidatzean, abiadura–kon-trola, eta abar)?

9. Zure iritziz, publizitate mota horrek zerikusia izan dezake trafiko–istripuekin? Norena izan ote daiteke errua?

24. Adi publizitateari!


eta arkatza

IRAUPENAOrdubete

1 2 3 ZIKLOAK



92



93

10. Ba al du zentzurik autoak ia 200 km/h–ra iritsi ahal izateak, bai-mendutako gehieneko abiadura 120 km/h baldin bada?

LABURBILDUZ:A. Zer informazio motak DIRUDI garrantzitsuena auto batean?

Abiadurak ala segurtasunak? Diseinuak ala erosotasunakB. Zer ondorio atera dezakegu?

Ziurrena, autoen publizitateari buruzko beste adibide batzuk ezagu-tzen dituzu, prentsan edo telebistan ematen direnak. Saia zaitez iragarki horiek aztertzen ikuspegi kritiko batetik.



94



95

Bederatzi urtetik gorako ikasleek bisita dezakete Pasaiako Portu Erakundea. Bisitaldi horietan, portuko instalazioak erakusten dira, bisitarien zonan instalatuta dagoen maketa baten bitartez; bertan, instalazioak, kaiak, garabiak, itsasontziak eta abar ikus daitezke. Hori guztia kontuan izanda, proposatzen dizuegu bisita bat egitea, ikasleak itsasoko garraioen mundura hurbil daitezen.

GARAPENA

Bisitaldian materiala emango zaizue, komiki–formatua duena; komi-ki horretan garrantzitsuena kontatzen da portuaren neurriei buruz, mugei buruz, eta portura sartzen diren itsasontzi eta merkantziei buruz. Informazio hori jaso ondoren, portuko azpiegituretan zehar ibiltzen diren txalupa motordunetako batean sartuko zarete, lehen maketan ikusitakoa bertatik bertara ikusi ahal izateko. Eta bukaeran, agurtzeko, hamaiketako txiki bat eskainiko dizuete.

Bisita–ordutegiak hauek dira: astearteetan edo ostegunetan, 10:00etatik 12:00etara. Harremanetan jartzeko telefono–zenbakia: 943 35 18 44.

Harremanetan jartzeko pertsona: Jokin Legorburu.

MATERIALAFitxa, koadernoa eta

arkatza

IRAUPENA1h 30m

1 2 3 ZIKLOAK

25. Pasaiako Portuan bisitan



94



95

GALDERAK1. Zer salgai mota garraiatzen da Hondarribitik? eta Hondarribira?2. Portuan atrakatuta dauden itsasontziek zer nazionalitate dute?3. Zeintzuk dira portuaren neurriak?4. Zer erregai kontsumitzen du itsasontzi batek? Eta zenbat erre-

gai–litro kontsumitzen ditu itsasontzi batek Hondarribiaren eta Galiziaren arteko ibilbide batean, adibidez?

5. Zer abiaduratan ibil daiteke itsasontzi bat?6. Zenbat edukiontzi sartzen dira itsasontzi bakar batean?7. Ba al dago portuan petrolio–ontziren bat?8. Itsasontziek zer kutsadura–arazo sor ditzakete?

Bukatzeko, aukeratu itsasontzi bat gustukoen dituzunen artean. Marraztuko al duzu itsasontzia?



96



97

Aireportura bisitarekin batera, garraiatzeko sistema konplexu horrek nola funtzionatzen duen ikusteaz gain, hegazkin–konpainia batzuen egungo estrategiei eta dituzten eraginei buruz hausnartzea ere pro-posatzen dizuegu. Esate baterako, helmugara iristeko batzuetan egin behar izaten diren ibilbide bitxiak, edo kutsadura akustikoaz hitsegi-ten zenbat dezibelio jasotzen dugun.

GARAPENA

Hondarribiko aireportuan ikasleen bisitak onartzen dituzte udaberrian; bisita horietan aireportua erakusten dute eta nola funtzionatzen duen azaltzen dute. Bisitaldian bidaiari baten prozesu osoa ikus daiteke airepor-tura iristen denetik: taxiak eta aparkalekuak dauden aldea, bagajeak faktu-ratzeko eta txartelak erosteko salmahaia, eskanerrak bagajeak kontrolatze-ko, lurreratzeko eta aireratzeko pistak, eta suhiltzaileen hangarrak.

Bisitaldian honako galdera hauek egin ditzakezue, adibi-dez:

1. Urteko zenbat lagunek erabiltzen dute Hondarribiko aireportua bidaiatzeko?2. Zeintzuk dira helmuga nagusiak?3. Merkantzien artean, zeintzuk dira ohikoenak?4. Zenbat erregai gastatzen du hegazkin batek Hondarribitik Bartzelonara edo Madrilera joateko esa-terako?5. Oro har, zer abiaduratan eta zer garaieratan hegaz egiten da hegazkin batean?

26. Hondarribiko Aireportuan bisitan


eta arkatza

IRAUPENA2 ordu

1 2 3 ZIKLOAK



96



97

Gogoratu itzazue 21. fitxan landu genituen datu batzuk, eta irteera eta sarrerei buruzko informazioa ematen duen panela aurkitu ondoren, eran-tzun galdera hauei:

1. Nora doa aireratuko den hurrengo hegazkina?2. Zein da bere hegaldiaren kodea, eta zein ordutan aireratuko da?3. Zer izen du hegaldia burutuko duen konpainiak?4. Eta nondik dator hurrengo hegazkina?5. Atzerapenez iritsiko al da?

JARDUERA OSAGARRIABukatzeko, txantiloi bat duzue. Horretan oinarrituta, hegazkin bat egin dezakezue jolasteko.

Horretarako, fitxa fotokopiatu besterik ez duzue, eta hiru piezak moztu eta errepasatu poliespanezko erretilu baten gainean. Apaindu eta muntatu dituzuenean, zama txiki bat jarri behar duzue hegazkinaren muturrean (nahikoa izango litzateke urdin koloreko masilla pusketa bat jartzea), eta ikusiko duzue zein ondo hegaz egiten duen!!

Hegaldi on!!

Harremanetan jartzeko telefono–zenbakia: 943 66 85 05 ó 943 66 85 00

BERRIA: Hona hemen orrialde interesgarri batzuk:www.iberia.comwww.aireuropa.com

www.aena.es

#


http://www.aireuropa.com

http://www.aena.es

7.3.APLIKATZEKO

JARDUERAK



101



101

Irailaren 21ean Nire Autorik gabeko Nazioarteko Eguna da. Egun horretan, oso adierazgarria eta osoa erabilia da alderaketa bat egi-tea, alegia zer onura ekartzen dizkion hiriari garraio publikoak eta zer arazo ekartzen dizkion auto pribatuak. Adibide hori nabariena da beste askoren artean eta, baliabide gisa, adierazpen plastikoaz baliatzen da. Nahi duzuen teknikaz balia zaitezkete, eta nahi duzuen xehetasun maila izan dezake.

GARAPENA

Autorik gabeko Nazioarteko Eguna dela baliatuta, zertxobait hausnar-tuko dugu egunerokotasunez.

Koadernoaren bi orrialde erabiliko ditugu, ondoz ondokoak. Honako hau egingo dugu

1. Marraztu koadernoan kale bat; edozein izan daiteke, zuk oso ondo ezagutzen duzun bat adibidez, bere espaloiak, galtzada, dendak, etxeak eta guzti.

2. Gero, marraztu hiriko autobus bat jendez beteta, galtzadako noranzko bat hartzen ari dela. Apaindu autobusa gustukoen duzun eran, zuk erabiltzen duzuna izan daiteke. Zenbat lagun sartzen dira barruan?

3. Marraztu ezazu orain autobusaren barruan dau-den pertsona horiek, bakoitza bere autoan, auto-busaren aurkako noranzkoan. Marrazkiak egiten bukatzen duzunean, erantzun:

4. Zer adierazten dizu marrazkiak? Bietako zer noran-zkotan zirkulatu nahi zenuke? Bi garraio–sisteme-tan, zein da gehien kutsatzen duena? Zergatik bete-tzen dira autoz gure hirietako kaleak? Zenbat lagun joaten da, oro har, auto bakoitzaren barruan?

27. Nire autorik gabeko eguna. Autobus bat, 60 auto


eta arkatza

IRAUPENAOrdubete

1 2 3 ZIKLOAK



102



103

BERRIA: Europako Mugikortasunaren Astearen orrialde ofizia-la:http://www.mobilityweek-europe.org/

http://www.mobilityweek-europe.org/



102



103

Orain egingo dugun jardueran, ikasleek gure hiria edo herria hobe-tzen parte hartzea lortu behar dugu. Ikasleek hiria nolakoa nahi luketen kontuan hartuko dugu horretarako: plaza gehiago eta leku publiko zabal gehiago; jolasteko eta elkartzeko leku gehiago; berdegu-ne gehiago eta trafikoa urriago.

GARAPENA

Gutako bakoitzaren kalea landuko dugu orain.

1. Horretarako, orri baten erdi batean (DIN–A3 ahal bada), bizi garen kalea marraztuko dugu, ahalik eta xehetasun gehien ipiniz: gure atalondoa, espaloiak, dendak, garajeak, lorategiak, kale–argiak, eskailerak, trafikoa, eta abar. Eman horretan behar duzuen den-bora, eta bukatzen duzuenean, begiratu arretaz eta pentsatu zer gauza gustatzen zaizuen eta zer ez zaizuen gustatzen, edo ez duzuen hain gogoko.

2. Ondoren, orriaren beste erdian, marraztu ezazue kalea nahi zenuketen eran. Nahi duzuen guztia alda dezakezue. Kontuan hartu Hirigintza eta Plangintza sailetan hiri–espazioa antolatu ohi dela lurzatien arabera, eta lurzatia etxadi bat izan daiteke, eraikin bat, eta abar.

3. Marrazkiak bukatzen dituzuenean, osatu taldeak auzoen edo kaleen arabera, eta saiatu ados jartzen zona berean bakoitzak pro-posatzen duenari buruz.

4. Zergatik ez duzue erakusketa bat antolatzen ikastetxeko korri-doreetan, zuen marrazkiak eta proiektuak erakusteko? Ziur hiri osoaren itxura onerako aldatuko litzatekeela!!

5. Zergatik ez dituzue zuen ideiak bidaltzen udaletxera, Hirigintza eta Plangintza sailera, hurrengo lan–saioan kontuan har ditzaten?

.................................................................................... .....................................................................................

.................................................................................... .....................................................................................

.................................................................................... .....................................................................................

.................................................................................... .....................................................................................

.................................................................................... .....................................................................................

.................................................................................... .....................................................................................

.................................................................................... .....................................................................................

.................................................................................... .....................................................................................

.................................................................................... .....................................................................................

28. Nire kalean lanean. Diseinatu egingo dugu : nolakoa den eta nolakoa nahi nukeen

MATERIALAKoadernoa/ DIN–A3

orria. Fitxa, koadernoaeta arkatza

IRAUPENA1h-2h

1 2 3 ZIKLOAK



104



105

Helburua da autoa partekatzea den betiko sistema berreskuratzea, era antolatuan. Kasu honetan, gure helmuga ikastetxea izango da, eta gure ibilgailuetako plazak ahal den guztietan betetzen saiatuko gara. Jarduera lotu daiteke autoa erabiltzeak atmosferan sortzen duen eraginarekin.

GARAPENA

Sistema hau oso ezaguna da Europan, eta autoa partekatuz bidaiatzeko ados jartzean datza, betiere helmuga bera bada edo bateragarria, behin-tzat.

Ekintza hau burutzeko, bi iragarki–taula ipin ditzakegu ikastetxeko sarre-ran. Iragarki–taula batean eskaintzak jasoko dira eta bestean eskaerak.

Lehenengoan jar daitezke eskolara joateko lagunak eskatzen dituzten pertsonen iragarkiak; ibilbidea zein den adierazi beharko da eta zer gela-tan elkartuko diren, edo nola jarri harremanetan.

Bigarrenean, autoa dutenei laguntzeko beren burua eskaintzen duten pertsonen eskaerak edo beharrak ipiniko dira, eta urrats berak egingo dira horretarako.

29. Car–sharing eskolara joateko


eta arkatza

IRAUPENA2 ordu

Eskaintzak Eskariak

1 2 3 ZIKLOAK



104



105

Onena da irakasleez eta irakasle ez diren langileez gain, zuek ikasleok ere parte hartzea ekintza honetan.

Bila ezazue lekurik aproposena eta jar ezazue zeuen panela bidaia–lagunak aurkitzeko.

Interneten orrialde bat dago, jadanik eskuragarri, bidaideak aurkitze-ko!: www.compartir.org

Behin jarduera abian jarri denean, hausnar dezagun honako gai hauei buruz:

Zenbat ibilgailu gutxiago erabiltzen dugu? Atmosferara zenbat igorpen saihestu ditugu? Arinagoa al da ikastetxera sartzea eta bertatik irtetea? Lortu al dugu zarata murriztea? Ikastetxearen ingurunea seguruagoa al da? Saia gintezke beste garraio batzuk erabiltzen, are gutxiago kutsa-

tzen dutenak (oinez joatea, bizikleta, autobus…)?

BERRIA: Interneten oso esperientzia interesgarria dago, Los Amigos de la Tierra izeneko erakundearen orrialdean, ideia horri lotuta, eta 8. fitxan jasota dago. Apustua da, alegia leku guztietako ikastetxeek elkarren artean apustu egiten dute baietz ikasturte batean atmosferara botatzen dituzten CO2–igorpenak murriztu. Oinarriak orrialde honetan aurkituko dituzue: www.laapuesta.orgBERRIA: Ikastetxean kudeaketa iraunkorra egiteari dagokio-nez, Laskorain Ikastolan, Tolosan, esperientzia dute mugikorta-sunari buruzko gaietan. Koordinatzailea: Ana Erbiti Treku.

http://www.compartir.org




106



107

Gure ingurunea errespetatzen duten bitartekoak bilatzean, oso nabarmen egin da bizikleta hirian mugitzeko garraio gisa; baina, gure herrietako askok ez dute oraindik bizikletaz ibiltzeko biderik, hau da ez dute bizikleta–erreirik edo bidegorririk.Beste batzuen artean, Donostia, Zarautz, Azpeitia eta Bergaran, hainbat kilometrotako bidegorriak daude, hiri edo herriko alde batzuk lotzen dituztenak, eta baita gertueneko herriak ere.

GARAPENA

Zure herrian bizikleta–erreiak egitea proposatzeko hau jakin behar duzu:n Bizikleta–errei bat galtzadatik aldenduta eta bereiztuta egon daiteke,

esate baterako beste kolore baten bidez, eta abar; bestalde, galtzada-rekin batera joan daiteke, eta galtzadatik bereiz daiteke bide–zoruan behar den seinalea markatuta.

n Bizikleta–errei edo bidegorriak erabiltzaileen segurtasuna bermatu behar du.

n Kontuan hartu behar dira galtzadako maldak, trazatua eta zabalera.Horiek guztiak kontuan izanda, eta zure

herriko edo hiriko mapa baten laguntzaz —maparen zati bat fotokopia dezakezu, edo osorik erabil dezakezu, zeure burua gai ikusten baldin baduzu—, saia zaitez leku garrantzitsuak lotzen dituzten ibilbideak egiten. Esate baterako, herrigunea eta lantokiak (lantegiak, dendak, eta abar); herri–inguruak eta herrigunea; hiri barrua eta inguruko herriak… Errepideak edo kaleak baliatu ditzakezu, eta ez ahaztu segurtasuna

kontuan hartu behar duzula, trafiko handia duten bideak baldin badira.Bukatzeko, zure herriko udaletxean, Aldundian edo interneten,

www.gipuzkoa.net orrialdean, bila dezakezu zein den zure herriaren egoera bidegorriei dagokienez, eta garraiobide hori sustatu eta zabaldu; animatuko al zinateke bizikleta zeuk erabiltzera?

BERRIA: Ba al zenekien Belgikan eskola–garraioaren sistema bitxi bat dagoela?: Irakasleen laguntzaz, gurasoak eta boluntario-ak eta 5 edo 7 haurrek osatutako taldeak bizikletaz joaten dira eskolara elkarrekin.

30. Planoak lantzea. Diseinatu zeure bidegorria

MATERIALAPlanoa, koadernoa,arkatza eta margoak

IRAUPENAOrdubete

1 2 3 ZIKLOAK

http://www.gipuzkoa.net



106



107

Jarduera honen helburua da autoetako plazak okupatzeari buruz eta autoa erabiltzeari buruz zertxobait pentsaraztea. Hala, zer neurritan erabiltzen den eta taldeka edo banaka erabiltzen den ikusiko dugu, eta kontuan hartuko ditugu, era berean, autoa erabiltzeak ingurume-nean dituen ondorioak.

GARAPENA

Ikertzeko ariketa erraz bat egingo dugu, ibilgailu pribatuetako plazak okupatzeari buruz. Zenbat plaza ditu auto batek? Eta zure ustez, zenbat lagun joaten da auto bakoitzean?

Ekintza garatzeko bila ezazue errepide bat (edo errepide batzuk, jarduera taldeka egiten baduzue), trafiko handia duena eta ikastetxetik gertu dagoena, eta honako hau zenbatu ordu erdian:

Zenbat auto igarotzen diren:

Zenbat lagun doazen auto bakoitzean:

Zenbatek darama segurtasun gerrikoa jarrita?

Zenbat ari dira sakelako telefonoaz hitz egiten?

1. Gelara itzultzen zaretenean, saiatu emaitzak irudikatzen datu–taula batean.

2. Kalkula ezazue pertsonen eta autoen arteko proportzioa.3. Ikusi dituzuen adibideetan, zein kasutan erabili da hoberen autoak

kontsumitzen duen energia?4. Nola sustatuko genuke gure auzokoen artean autoa beste batzue-

kin partekatuta erabiltzea? Bururatzen al zaizue kanpainaren bat, herrian edo hirian egin daitekeena?

5. Gaia kontuan hartuta, zer gertatzen da gure ikastetxera iristen diren autoekin? Kontsulta ezazue 29. jarduera.

31. Estatistika egingo dugu autoetako plazak okupatzeari buruz

MATERIALAKoadernoa eta arkatza

IRAUPENAOrdubete

1 2 3 ZIKLOAK



108



109

Jardueraren helburua da udalerriko edo ikastetxetik hurbilen dagoen inguruneko zarataren mapa egitea. Horrela, hainbat gauza landuko ditugu: zer da zarata eta zer eskalatan neurtzen da? Zeintzuk dira zaratagune nagusiak gure herri eta hirietan? Nolako ekarpena egiten dugu geuk ere zarataren maila handitzeko orduan? Eta, zeintzuk dira zarataren ondoriozko eragin garrantzitsuenak?

GARAPENA

1. Lehendabizi, sonometro bat lortu beharko duzue. Ikastetxeak sonometrorik ez baldin badu, joan zaitezkete udaletxera eta bertan eska dezakezue bat uztea, sonometroa maiz erabiltzen baita taber-netako, lantegietako eta abarretako dezibelen maila kontrolatzeko. Ezinezkoa bada, jo ezazue probintziako CEIDAra.

2. Horrez gain, udalerriko planoaren fotokopia bat egin beharko duzue, bertan kokatu behar-ko dituzuelako neurketen emaitzak. Eta era berean, aldez aurretik ibilbide bat diseinatu beharko duzue, zarataren iturria diren hainbat leku ikusi ahal izateko, esaterako aireportu bat edo aireportu baten inguruak, hurbil dauden obrak, bidegurutzeak, auto ilara bat, azoka–plaza bat, eta abar.

3. Gelan, zaratari buruz elementurik oinarrizkoe-nak landu eta sonometroak nola funtzionat-zen duen ikasi eta gero, irten zaitezte kalera, eta seinalatu mapan gurutze batez non egiten duzuen neurketa bakoitza eta zer emaitza eman dituen; maparen atzealdean edo lan-dako koaderno batean idatzi ordua eta leku zehatzak, gelara itzultzen zaretenean behar bezalako lanketa egiteko. Gutxienez 20 neur-keta egin beharko dituzue.

4. Gelara itzultzen zaretenean, hartutako oha-rrak zuzen ditzakezue, beharrezkoa baldin bada, eta idatzi gurutze bakoitzaren ondoren bere balioa. Gutxi gorabeherako mapa bat lortzeko, balio bera edo antzekoa duten pun-tuak lotu besterik ez duzue.

5. Emaitzak interpretatzeko, kontuan hartu behar duzue zona edo errepidea hirigunetik gertu edo urrun dagoen, edo zona hirigune-

32. Dezibel gorgarriak. Zarataren mapa, trafikoaren arabera

MATERIALAUdalerriko mapa

sonometroa. Arkatza,oharrak hartzeko

liburuxkak

IRAUPENA2 ordu

1 2 3 ZIKLOAK



108



109

tik zenbat eta urrunago egon orduan eta lasaiagoa den; topografia ere kontuan hartu behar da, hau da maldarik badagoen edo zona

laua den; baita ere, puntako ordua den, edo alderantziz, zaratarik ia ez dagoen ordua den; trafikoari dagokionez, autoak diren edo trafiko astuna den, kamioiak eta abar.6. Hori guztia kontuan hartuta puntu hauek zehaztu

ditzakezue: Zeintzuk dira auzo edo zona zaratatsue-nak? Zeintzuk dira lasaienak?

Zarata dagoen lekua aldatzen al da, egunaren orduaren arabera, edo gaueko orduaren arabera? Eta abar.

Jarraian, zarataren termometroa izenekoa emango dizuegu. Horren bidez, ikusi ahal izango dituzue zarata sortzen duten egoera arruntenetako batzuk, eta ohar-tuko zarete egunero zarataren maila altuak pairatu behar izaten ditugula.

Ba al zenekien Osasunaren Munduko Erakundeak gomendatzen duela egunez 65 dB eta gauez 40 dB ez gainditzea?

Zure mapako zenbat zona egongo lirateke muga horien barruan?

Esan dezakegu trafikoaren zarata maparen zati handi batek pairatzen duela ala zati txiki batek?

Zer neurri har ditzakegu zarataren maila horiek jaisteko?

OHARRA: Eta ez ahaztu!, Aeroportura egiteko irteeran sonometro bat eskatzea, han sortutako dezibelioak neur-

tzeko! (26. jarduera).

BERRIA: Zaratak hainbat eragin sortzen ditu haur eta gaz-teengan. Zarata kroniko bat beti entzuteak motelago bihurtzen du irakurtzen ikastea haur txikiengan (Inter–Noise 2001, Hygge).

Ceida Donosti. Ceida LegazpiaBasotxiki,5 Brinkola, z/g20015 Donostia 20220 Legazpi943 32 18 59 943 73 16 97eposta: [email protected] eposta:[email protected]

140 dB

120 dB

100 dB

80 dB

60 dB

40 dB

20 dB

0 dB

65 dB



110



111

… Zarataren Mapa

Motor baten ihes-odia: ...................................... 90 dBDenda baten alarma: ............................................. 80 dBBozgorailua kalean: ................................................. 90 dB.................................................................................................................. db.................................................................................................................. db.................................................................................................................. db.................................................................................................................. db.................................................................................................................. db.................................................................................................................. db

80dB

65dB

90dB

75dB

85dB

90dB75

dB

75dB

88dB

50dB

60dB

69dB

60dB

80dB



110



111

Fitxa honetan landuko ditugun datuen eta grafikoen laguntzaz bul-tzatuko dugu ikasleek hainbat ondorio ateratzea; era horretan lortu nahi da ikasleak berak izatea beren jokabideak aldatzen dutenak, mugikortasun iraunkorragoaren alde.

GARAPENA

Zer dakizu egunero mugitzeko gure ohiturei buruz? Jarraian, datu batzuk emango dizkizuegu, jendea gure autonomia erkidegoan eta gure probintzian nola mugitzen den jakin dezazuen. Datuak ulertu ahal izateko, saia zaitez beheko galderei erantzuten; eta ondoren, atera itzazu zeure ondorioak.

ITURRIA: Guek landua Ingurumen adierazleak, 2003 Ingurumen programa Markoa Saila, 28 zk.

2003 azaroa. Eusko Jaurlaritza. Bilbo 2003, oinarrituta.

1. Zein da, zalantzarik gabe, gaur egun gehien erabiltzen den garraiobi-dea, grafikoaren arabera? Ekologikoena al da?

2. Aitzitik, zeintzuk dira gutxien erabiltzen direnak? Zure ustez, gehien eta gutxien erabiltzen diren bi horien artean, zein da gehien kutsatzen duena? Eta zergatik?

3. Zer postutan kokatzen dira oinez egindako lekualdaketak hiriaren barruan?

4. Nola ibiltzen zara gehienetan hirian?5. Zeintzuk dira ingurumenaren ikuspegitik iraunkorren diren garraiobi-

deak eta zergatik?

33. Adi datuari! Grafikoak, horien iruzkina egiteko

MATERIALADatuak, koadernoa,

arkatza

IRAUPENAOrdubete

1 2 3 ZIKLOAK

1. grafikoa: Garraiobideak Euskadiko Autonomia Erkidegoan, 2003. urtean

0 20 40 8060

Autoa %37

Autobusa %10

Motorra %1

Bizikleta %1

Bat baino gehiago %2

Trena/Metroa %6

Oinez %41

Beste batzuk %1



112



113

ITURRIA: Geuk landua; Oinarria: J. Francisco Cid “Movilidad y sostenibilidad,análisis de nuestro sistema de transporte. Bilbao. 2004.

1. Zure iritziz, Gipuzkoan, zeintzuk dira jendeak gehien erabiltzen dituen bi garraiobideak hirietan mugitzeko?

2. Zure ustez, zergatik mugitzen da jendea batez ere oinez? Zerikusirik izan ote dezake horrek distantziekin?

3. Zure aburuz, zergatik da hain txikia garraio publikoen guztizko era-bilera?

4. Zer garraio izan daitezke beste batzuk horiek?

Jarraian, datu batzuk eskainiko dizkizugu, datu horiek zeuk lantzeko. Garraiobideek 1998tik 2002ra bitartean Gipuzkoan izandako bilakaera adierazten dute datuok (erabiltzaileak pertsonen milakoetan).

GIPUZKOA 1998 2002Ibilgailu pribatua 666.159 762.886Garraio publikoa 222.119 210.845Oinez joatea 798.721 884.849Beste batzuk 100.160 112.954

ITURRIA: Ingurumen Adierazleak 2003. Ingurumen Programa Markoa Saila,28. zk. 2003ko azaroa. Eusko Jaurlaritza. Bilbo, 2003.

Behin balioak berrikusi dituzunean, erantzun:1. Gero eta auto pribatu gehiago edo gutxiago daude?2. Gero eta gehiagotan edo gutxiagotan erabiltzen da garraio publikoa?3. Jendea gero eta gehiagotan lekualdatzen da oinez?4. Zure kasuan, gero eta gehiagotan joaten zara lekuetara oinez, ala

autoz, ala garraio publikoan?

BERRIA: Tolosako Samaniego ikastetxean hainbat urtetako eskarmentua dute, mugikortasunarekin lotutako jarduera curricu-lumean sartzen hasi zirenetik. Harremanetako pertsona: Arantza Iruretagoiena.

2. grafikoa: Garraiobideak Gipuzkoan. 1999. Urtea

Oinez%45

Beste batzuk %6

Garraio Publikoa %12

Autoa%37



112



113

Jarduera honen bidez frogatuko dugu zer neurritan gidariek errespe-tatzen dituzten hiri–zonetako abiadura–mugak; era horretan, gure ikasleak ohartu egingo dira abiadura errespetatzearen garrantziaz, pertsonen segurtasuna bermatzeko eta ibilgailuek oro har sortzen dituzten airearen kutsadura eta kutsadura akustikoa kontrolatzeko.

GARAPENA

Ibilgailuek ez dute askotan errespetatzen hirietan ezartzen diren abiadu-ra–mugak, eta horrek istripu–arriskua eta norbait harrapatzeko arriskua sortzen du. Anima zaitezte hori frogatzera eta aldatzen saiatzera!

Egin behar duzuen lehenengo gauza da eraba-kitzea froga non egingo duzuen. Gomendatzen dizuegu kale lau bat aukeratzea, eta zuzena, ahal baldin bada.

Taldeko bat puntu batean kokatuko da, abia-gunean hain zuzen ere, eta hortik 100 metrora beste lagun bat, kronometro bat duela.

Ibilgailu baten abia-dura neurtu nahi duzuen bakoitzean, lehenengoak “orain!” oihukatuko du; une horretan bigarrenak abian jarriko du kronome-troa, eta gelditu egingo du ibilgailu hori bere parera iristen denean.

Segundo horiek km/h bihurtu beharko dituzue, eta hor izango duzue ibil-gailuaren abiadura. Bidean izan behar duen abiadura gainditzen baldin badu, isun bat merezi du.

Abiadura: V= s / t (km/h)

34. Kontrolatzen ari gara… abiadura!

1 2 3 ZIKLOAK

2 sg 180 km/h

2,5 sg 144 km/h

3 sg 120 km/h

3,5 sg 102,8 km/h

4 sg 90 km/h

4,5 sg 80 km/h

5 sg 72 km/h

5,5 sg 65,4 km/h

6 sg 60 km/h

6,5 sg 55,3 km/h

7 sg 51,4 km/h

7,5 sg 48 km/h

8 sg 45 km/h

8,5 sg 42,3 km/h

9 sg 40 km/h

9,5 sg 37,8 km/h

10 sg 36 km/h

10,5 sg 34,2 km/h

11 sg 32,7 km/h

11,5 sg 31,3 km/h

12 sg 30 km/h

12,5 sg 28,8 km/h

13 sg 27,6 km/h

13,5 sg 26,6 km/h

14 sg 25,7 km/h

14,5 sg 24,8 km/h

15 sg 24 km/h

15,5 sg 23,2 km/h

16 sg 22,5 km/h

Espacio 100 m

MATERIALAKKronometroa, metroa, fitxa, koadernoa eta

arkatza

IRAUPENA2 ordu



114



115

Izena

Eguna eta ordua

Lekua (kalea eta zk)

Baimendutako abiadura

Neurtutako abiadura

Orain zuen txanda da! Gelara itzultzen zaretenean, pentsa ezazue zer egin dezakezuen hemendik aurrera gidariek gehieneko abiadura adierazten duten seinaleak errespeta ditzaten.

Hona hemen ideia batzuk…Beste hiri batzuetan (adibidez Torinon, Italian) erabili duten ideia bat

da pankartak ipintzea azterlana egin duzuen kalean, eta pankartetan zuen emaitzak idaztea.

Kaleetako seinaleen ondoan zuen irudiak ere jar ditzakezue, kalekoak indartzeko.

Azkenik, eskutitz bat bidal diezaiekezue zuen udalerriko trafikoko arduradunari eta alkateari, zuen lana azaltzeko.

Irteera egiten duzuen egunerako sonome-tro bat eskuratzen baldin baduzue, egiaztatu ahal izango duzue zarataren maila handitu egiten dela abiaduraren arabera (dezibeletan (dB) neurtuta). Sonometroa eskuratzerik ez baldin badaukazue, kaleko zaratak grabatu, eta ondoren entzun itzazue gelan.

BERRIA: Lan–ildo horretan bertan, oso interesgarria da Dario Manuettiren esperientzia hiri posibleari buruz. Helbide honetan aurki dezakezue: www.cittapossibile.org

http://www.cittapossibile.org



114



115

Eman dezagun Norvegiako ikastetxe batekin kultura–trukaketa egin behar dugula. Gure udalerri eta probintziari buruz lor dezakegun informazio guztian oinarrituta, diseinatuko ditugu egin litezkeen ibilaldi guztiak, garraio publikoa bakarrik erabiliz egiteko. Funtsean, garraio publikoak interpretatzen eta sustatzen ikastea da helburua.

GARAPENA

Norvegiako ikastetxe batekin, kultura–trukaketa bat egingo duzue. Hango ikaslea zuen gidariak izango dira zuek Norvegiara iristen zaretenean, eta zuek haien cicerone izango zarete zuen denbora librean haiek hona iristen direnean, eta bizi zareten tokiaren inguruneak erakutsiko dizkiezue.

URRATSAK1. Bil itzazue turismo–liburuxkak, udalak berak edo eskualdeko

erakunde batek argitaratuak, eta zonako planoak, turismo, arte, historia eta kulturari buruzko informazioa. Era berean, inguru-men–intereseko ibilaldiak, zona babestuak, eta abar bil ditzakezue.

35. Bisita dugu!!!!

1 2 3 ZIKLOAK

MATERIALAUdalerriko eta

eskualdeko mapak,turismo–liburuxkak,

trenen eta autobusen ordutegiak

IRAUPENA2h-3h



116



117

2. Antolatu lana: aste bateko bost egunetan jarduerak antolatzea (astelehenetik ostiralera).

3. Bil itzazue trenen, hiri–autobusen eta hiriarteko autobusen ordu-tegiak. Ordutegien mugak zeuek jarri.

4. Behean duzue adibide bat. Egin behar duzuen bakarra hor dauden ordutegien ordez zuenak jartzea da, eta bisitatzeko agertzen diren lekuen ordez zuek aukeratu dituzuenak.

ADIBIDEAUdalerria eta eskualdea: Eibar (Debabarrena eskualdea).Leku aipagarriak: Bilbo, Donostia, Zumaia, Udalaitz. Garraiobideak: Trena, hiriarteko autobusak.

1. eguna: Bilboko Guggenheim Museoa bisitatu. Eibarren 9:40etan, autobus–geltokian; itzultzea, 19:40etan, Bilboko Termibus geltokia. Enpresa: Bizkaibus.

2. eguna: Aquariuma, Kutxagunea museoa eta Donostia hiria bisitatu, eta Donostian Kontxa hondartza eta Igeldo

mendia. Trenez joango gara. Irteera: Eibarko Ardantza, 9:07etan. Iristea: Amarara, 10:39etan. Itzultzea,18:47etan. Eibarrera iritsiko gara 20:15etan.3. eguna: Udalaitz mendira igo. Irteera: Eibarretik, autobu-sean (PESA enpresa), goizeko 8:00etan. Helmuga: Arrasate, 8:50etan iritsiko gara. Udalaitz mendira igo (1.118 m). Udalaitz mendiaren hegalean ikusi ahal izango dugu non elkartzen diren hiru probintzietako mugak, eta bisitatu ahal izango dugu Udala, natura ezagutzeko zentroa.

4. eguna: Bisitaldia. Eibar–Loiolako Santutegia eta Azpeitia herria. Eibar–Azpeitia ibilbidea. Irteera Eibarko autobus–geralekutik, 10:20an, EuskoTreneko autobus–linean. Santutegira 11:10ean iritsiko gara. Ibilaldi turistikoa Azkoitia–Azpeitia ibilbidea egi-ten duen eta Burdinbidearen Museora iristen den autobusean. Azpeitira 19:00etan itzuliko gara, eta handik Eibarrera, 19:55ean.

5º día: Eguna hondartzan emango dugu, Mutriku kostaldeko herrian. Linea Eibar–Mutriku, EuskoTren.

Bukatzeko, bateratze–lana egingo duzue, hau da guztioi buru-ratu zaizkizuen ibilaldiak elkarri trukatuko dituzue eta koloree-tan marraztu mapa handi baten gainean.

Zorte on eta ondo pasa!



116



117

Bidaia–agentzia bat garela irudikatuko dugu orain. Gure udalerri eta probintziari buruz lor dezakegun informazio guztian oinarrituta, diseinatuko ditugu egin litezkeen ibilaldi guztiak, garraio publikoa bakarrik erabiliz egiteko. Helburua eskura dugun informazioa inter-pretatzen jakitea eta sustatzea da.

GARAPENA

Fitxa honetan taldeka lan egingo dugu. Saiatuko gara bidaia–agentzia bat garatzen, eta trenaren, autobusaren eta abarren ordutegiak emango ditugu. Era berean, probintzian interes turistikoko ibilaldiak antolatuko ditugu (hondartza, monumentuak).

1. Bidaia–agentzia batean lan egiten duzue, horrek berekin dakarren guztiarekin. Agentzia identifikatzeko izen bat duzue, publizitatea banatu duzue eta, orain, zuen balizko bezeroak animatu nahi dituzue zuen zerbitzuak eskatzera. Horregatik, prezioak jarri behar dituzue, eta eskaintza erakargarri batzuk bilatu. Horretarako, leku interesgarrienak aurkitu beharko dituzue, eta leku horiek bezeroen bizilekuekin lurrez dituzten loturak zehaztu.

2. Lau edo bost laguneko taldeetan banatuta, turismo–pake-te bat diseinatuko duzue, eta horretarako erabiliko dituzue zuen eskualde edo probintziako baliabideak. Zuen turista taldea leku batetik bestera eramateko garraio publikoa era-biliko duzue, ahal den guztietan.

3. Gero, taldeka ere bai, azalpena egin dezakezue gainerako ikaskideen aurrean, edo jolas–orduan, korridoreetan egin dezakezue azalpena beste gelakoen aurrean.

Behean duzue adibide bat. Zuek osatu beharko duzue, edo ego-kitu, asteburu bat izan dadin:

1. eguna: Elkartzeko gunea eta irteera: Donostian, Oñatirako autobusa geratzen den tokian, 17:00etan. Oñatira 18:30ak aldera iritsiko gara. Bertan, bisita gidatua egingo dugu herriko kaleetan zehar, eta eraikin adierazgarrienak miretsi ahal izango ditugu, hala nola “Sancti Spiritus” Unibertsitatea, XVI. mendekoa; edo Zumeltzegi dorretxea edo Hernani etxea. Landa–turismoko etxe batean ostatu hartuko dugu, eta bertan afalduko dugu

36. Ongi joaaaan!!!

1 2 3 ZIKLOAK

MATERIALAUdalerriko eta

eskualdeko mapak,turismo–liburuxkak,

Trenen eta autobusen ordutegiak

IRAUPENA2h-3h



118



119

2. eguna: Goizean goiz irtengo gara. 8:00etan, irteera egiteko kontratatutako autobus batean, gertu dagoen Arantzazuko Santutegira joango gara (ez dago garraio publikorik hara iristeko). 20 minutuko ibilbidea egin ondoren iritsiko gara Arantzazura. Han, Santutegia bisitatu eta gero, Urbiako landetara igoko gara ohiko bidetik. Handik probintziako gailur adierazgarrienetako batera igoko gara, Aizkorrira (1.311 m) hain zuzen ere.

Bazkaldu ondoren jaitsiko gara, Santutegira 18:00etan iritsi behar dugulako. Handik, Oñatira itzu-liko gara gure autobusean.

3. eguna: Goizean goiz, Legazpira abiatuko gara 10:00etako autobusean eta 11:00etan iritsiko gara. Legazpin Burdinaren Harana izeneko lekua ezagutuko dugu eta bertan ikusiko ditugu burdinaren langileen bizi-modua eta burdina lortzeko eta eraldatzeko erabili-tako teknikak. Denok elkarrekin bazkalduko dugu, eta gero, 17:00ak inguruan, Donostiara itzultzeko autobusa irtengo da. Donostiara 18:30etan iritsiko gara, eta hirikoak ez direnek astia izango dute beren bizilekuetara joateko.

Aste–bukaerak, pentsio osoa eta lekualdaketak barne, 120 € lagun bakoitzeko balio du bakarrik.

Behin ibilaldia diseinatu duzuenean, saia zaitezte zeuen publizitatea sortzen, eta eslogan originalak asmatzen. Banatu zuen produktuari buruzko informazioa ikastetxeko

korridoreetan, antzerki–lan bat balitz bezala, eta bakoitzak bere papera jokatuko balu bezala. Gogoratu zuen artean konkurrentzia izango duzue-la, gelan enpresa bat baino gehiago egongo delako.

Zorte on!



118



119

Ibilgailu motordunek, eta zehazki auto pribatuak, mugitzeko behar dituzten alderdi, sektore eta azpiegitura guztiak xehetasunez azter-tuz soilik ohartuko gara ingurumenarentzat zer eragin ekologiko han-dia den ibilgailuok sortzea, mantentzea, ibiltzea eta desagertzea.

GARAPENA

Aztertu ezazue xehetasunez beheko marrazkia, auto batek alderdi guztie-tatik zer neurritan kutsatzen duen ikusi ahal izateko:

1. Ibilgailua bera egiteko orduan (lehengaiak, eraldatzea, mihiztatzea, muntatzea…).

2. Ibilgailuak zirkulatzeko azpiegiturak egiteko orduan, hau da errepi-deak, autobideak eta abar (paisaia hondatzea, lerradurak eta beste-lako lur mugimenduak gertatzea, brearen eta bestelako materialen beharra, eta abar).

3. Ibilgailuen joan–etorriak, beren zama kutsatzailea dutela, CO, eta abar (atmosferara isurketak, erregai fosilen kontsumoa, eta abar).

4. Ibilgailuen osagarri guztiak zaintzeko eta konpontzeko orduan (ordezko piezak, olioak, izotz–kontrakoa, azido sulfurikoa eta, orokorrean, bestelako likido eta produktuak).

5 Hondakinak, aurreko fase guztien eta ibilgailuak sortzen dituen hondakinen ondorioz sortuak (autoak desegiteko tokiak, txatarte-giak, paisaian eragina sortzea, eta abar).

37. Autoaren alboko kalteak

1

2

34

5

1 2 3 ZIKLOAK


eta arkatza

IRAUPENAOrdubete



120



121

Jarduera honen helburua ikasleak bizikletaren mundura hurbiltzea da, era horretan bizikletaren erabilera bultza baitaiteke garraiobide ekologiko gisa, ahal den guztietan.

GARAPENA

Bizikleta bat nola muntatzen den inoiz ikusi ez baldin baduzue, hau izan dai-teke aukera ona. Proposatzen dizuegu fabrika bat bisitatzea bizikletak mun-tatzeko faseak zein diren ikasteko; horrela, bizikleta batek bizikleta–itxura

nola hartzen duen ikusi ahal izango duzue.Lehendabizi koadroko piezak muntatzen

dira; gero, pintura atalera joaten da eta, horren ondoren, beste zati garrantzitsuak gehitzen zaizkio, hala nola eskulekua, platera, katea edo gurpilak.

Gero, azken fasera igarotzen da. Fase horretan, azken osagarriak gehitzen zaizkio eta paketatzeko atalera eramaten da.

Horrez gain, galdera batzuk proposa-tzen dizkizuegu, bisitaldian egin ditzazuen. Betiere, kontuan hartu behar duzue bizikle-tek ere sortzen dutela eragina ingurumenean fabrikatzen direnean eta, horregatik, zuen bizikletak oso ondo zaindu behar dituzuela.

GALDERAK¡1. Zenbat material mota ditu bizikleta batek?2. Non egiten dira?3. Hemen egiten ez diren zatiak, nondik ekartzen dira?4. Zenbat bizikleta mota dago?5. Zer alde dago paseoko bizikletaren eta lehiaketako bizikletaren

artean?6. Zenbat balio du bizikleta arrunt batek?7. Zenbat pisatzen du?

Horiez gain, egin itzazue zuei ere bururatzen zaizkizuen galderak..

Bisita bat egiteko:Telefono zenbakia: 943 17 19 50 edo 943 17 92 60Helbidea: Bicicletas Orbea, Polígono I. Goitondo48269 Mallabia (Bizkaia).

38. ¿Nola egiten dira bizikletak? Bisita

1 2 3 ZIKLOAK

MATERIALAFotokopia, koadernoa

eta arkatza

IRAUPENA1h 30m



120



121

Jarraian proposatzen dizueguna soin–hezkuntzako klase bat da, ezberdina, lehen hezkuntzako edozein mailatara egoki daitekeena, eta lantzeko elementu nagusia bizikleta duena.

GARAPENA

Hasteko, lantegi bat antola dezakezue, bizikletaz ibiltzen ez dakitenek ikas dezaten eta bizikletaz ibiltzean konfiantza har dezaten. Hori erdietsi duzue-nean, txangotxo bat antola dezakezue inguruan ibiltzeko, taldeka (1).

Beste urrats bat izan daiteke lantegi bat antolatzea bizikletan manten-tze–lanak eta konponketa errazak egiteko, eta eskolaz kanpoko jarduera baten barruan sar liteke.

Ildo horretan, ikastetxe batzuetan bolada bat daramate jadanik bizikleta erabiltzen eskolara joateko garraiobide gisa, eta irakasle batzuek ere erabiltzen dute (2).

Zuen ikasleak bizikletaz ibiltzen ohi daitezen, hona hemen hainbat arau, beste erabiltzaileekin espaloietan eta galtzadetan nola jokatu jakiteko, eskaintzen dizuegu:

Eta hona hemen hainbat arau, beste erabil-tzaileekin espaloietan eta galtzadetan nola joka-tu jakiteko:

• Eskuineko erreian zirkulatu behar duzu, ahal baldin baduzu.

• Utzi ezazu zentzuzko distantzia bat espaloiarekin eta zure aurretik doazen ibilgailuekin, eta baita aparkatuta dauden ibilgailuekin ere.

• Erabili bidegorriak, aurkitzen dituzun lekuetan.

• Gogoratu paseoan ibiltzeko lekuetan oinezkoak ere ibiltzen baldin badira haiek dutela ibiltzeko lehentasuna, eta ezin izango duzula 10 km/h gainditu.

BERRIA: (1) Esperientzia hori garatu dute, eta garatzen ari dira, Orixe Ikastolako zentroetan, Donostiako Alde Zaharrean. Marisa Andres.(2) Zarauzko Salbatore Mitxelena ikastolan garatu dute ekintza hori. [email protected]: Leicesterren (Erresuma Batua), ikastetxeetan bizikleta erabiltzea sustatzeko, 52 bizikletentzako aparkaleku bat egin zuten 3 autorentzako espazioan. Berehala igaro zen % 0tik % 10era.Leicester City Council. http//: www.saferoutestochools.org.uk

39. Dibertitu eta sasoiko egon!

1 2 3 ZIKLOAK

MATERIALABizikleta

IRAUPENAOrdubete

http//: www.saferoutestochools.org.uk

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 8. Ebaluatzeko irizpideak


123

Mugikortasunaren gaia landu eta gero,giaztatuko dugu orain zenbat ikasi duzun. 8. EBALUATZEKO

IRIZPIDEAK

EBALUAZIO–TESTA

1. Aukera itzazu, jarraian adierazitako garraiobideen artean, gelan landu dituzuen bost gutxienez:

A) Espazio–ontzia D) Trena G) Oinez joatea J) MotorraB) Autobusa E) Kamioia H) Astoa K) HegazkinaC) Patinetea F) Bizikleta I) Globo aerostatikoa L) Itsasontzia

2. Eta, nolabait esateko, hain ezagunak ez diren garraiobideen artean, zein da bereziki gogoko duzun bat?

................................................................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................

3. Gogoratzen al duzu zeintzuk diren arazo nagusiak gure gizartean, autoa kontrolik gabe erabiltzearen ondorioz?

................................................................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................

4. Autobusa eta trena gure probintzian garraio publikoko bitarteko nagusiak dira; baina, zergatik da iraunkorragoa bi garraio horien erabilera, ingurumenaren ikuspegitik? Aipa itzazu bi arrazoi gutxienez.

................................................................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................

5. Ihes–hodietatik ateratzen den kutsadura lotuta dago planeta osoko ingurumen–arazo batekin, ba al dakizu zer arazorekin, zehazki?

A) Asma. C) Berotegi–efektua.B) Kaleetan zikinkeria. D) Arrainpaloak desagertzea.

6. Zure ustetan, zer lortu nahi da Europako “Egun bat nire autorik gabe” eguna antolatzean?

A) Gero eta zarata handiagoa. C) Hirietan zehar mugitzea oinez bakarrik.B) Gero eta auto gehiago. D) Hirietan bizitzea atseginagoa izatea.

7. Zer lotuko zenuke “hirietan oinez edo bizikletaz” ibiltzearekin…?

A) Kutsadura handia sortzen du. C) Oso garestia da.B) Zarata handia sortzen du. D) Hiriko trafikoa arintzen du eta oso osasuntsua da.

8. Zure iritziz, gure hirietako jendeak zergatik erabiltzen du hain gutxitan bizikleta leku batetik bestera joateko?

................................................................................................................................................................................................................................

9. Zer esan nahi du honako esaldi honek? “Garraio publikoari esker jende gehiago mugitzen da espazio txikiago batean”.

................................................................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................

10. ¿Zer egiteko prest egongo zinateke mugikortasun iraunkorragoa lortzeko? (eskolan, zure herrian, auzoan…).

................................................................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................

8. Ebaluatzeko irizpideak MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA


124

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 9. Lotura interesgarriak


125

Azaldu ditugun helburuak zer neurritan lortu diren ebaluatzeko irizpideak honako jarraibide hauek oinarri hartuta balioetsi daitezke:

• Ikasleak jabetzea gizakiek leku batetik bestera mugitzeko eta beren tres-nak lekuz aldatzeko erabiltzen dituzten garraiobideez.

• Zehaztea zer lotura dagoen garraiobideen eta atmosferaren kutsaduraren artean, herri edo eskualdeetan nahiz mundu osoan.

• Parte hartzea proposatutako talde–jardueretan, eta banakako lanaren bidez ekarpenak egitea bukaerako emaitzetan.

• Errespetuzko jarrerak eta jokaera egokiak izatea gure mugikortasun–ohi-turek ingurumenean sortzen duten eragina minimizatzeko.

8. Ebaluatzeko irizpideak MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA


124



125

Jarraian, lotura interesgarri batzuk emango dizkizuegu Unitate Didaktikoan agertu direnez gain, hasitako lanari bukaera emateko:

INGURUMENA

Ü Gipuzkoako Foru Aldundia (Garapen Iraunkorrerako Departamentuaren orria-ren lotura jarri.)http://www.gipuzkoa.net/DFG/egitura_dekretuak/e_41_egitura.htm

Ü Eusko Jaurlaritzaren web orrialdea. Ingurumena.http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-579/eu/

Ü Garapen Iraunkorrari buruzko orrialdea; Eusko Jaurlaritza.www.ingurumena.net

Ü Ingurumen Ministerioaren web orrialdea.www.mma.es

Ü Europako Ingurumen Agentzia.http://europa.eu.int/agencies/eea/index_es.htm

INGURUMEN–HEZKUNTZA

Ü Ihitza aldizkaria. Ingurumen Hezkuntza. 8. zk, Garraioak: Beharra ala luxua.http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-564/eu/contenidos/informacion/ihitza/eu_1018/indice_e.html

Ü Centro de Educación e Investigación Didáctico Ambiental. Ceida.http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-564/eu/contenidos/informacion/ceida/eu_981/ceida_e.html

Ü Web del Centro nacional de educación Ambiental (CENEAM).www.mma.es/educ/ceneam/

MUGIKORTASUN IRAUNKORRARI BURUZKO WEB ORRIALDEAK

Ü Sustrans. Mugikortasun iraunkorraren inguruko proiektuak Erresuma Batuan. Ingelesez:http://www.sustrans.org.uk/

Ü Dario Manuettiren proiektua: “La citta possibile”.www.cittapossibile.org

Ü “De mi escuela para mi ciudad”. Programa. Segovia.http://www.geaweb.com/demiesc/

Ü Euskadi Txirrindularitza Iraskundea. Barnean aurki daiteke eskaintza bat bizikletaren inguruko ikastaroei buruz. Bizikleta garraiobide gisa lantzen duen bat ere badago.http://www.fundacioneuskadi.com/Aula_CursoC.htm

Ü EBko web garraioei buruz.http://europa.eu.int/comm/transport/index_es.html

Ü Europako Mugikortasunaren Astea.http://www.mobilityweek-europe.org/

Ü Mugikortasuna iraunkorraren inguruko baliabideen ataria. Madrilgo Uniber-tsitate Politeknikoa.http://www.urbanred.aq.upm.es/movilidadsostenible/

9. LOTURA INTERESGARRIAK

http://www.gipuzkoa.net/DFG/egitura_dekretuak/e_41_egitura.htm

http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-579/eu/

http://www.ingurumena.net

http://www.mma.es

http://europa.eu.int/agencies/eea/index_es.htm

http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-564/eu/contenidos/informacion/ihitza/eu_1018/indice_e.htm

http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-564/eu/contenidos/informacion/ihitza/eu_1018/indice_e.htm

http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-564/eu/contenidos/informacion/ceida/eu_981/ceida_e.html

http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-564/eu/contenidos/informacion/ceida/eu_981/ceida_e.html

http://www.mma.es/educ/ceneam/

http://www.sustrans.org.uk/

http://www.cittapossibile.org

http://www.geaweb.com/demiesc/

http://www.fundacioneuskadi.com/Aula_CursoC.htm

http://europa.eu.int/comm/transport/index_es.html

http://www.mobilityweek-europe.org/

http://www.urbanred.aq.upm.es/movilidadsostenible/

9. Lotura interesgarriak MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA


126



127

Ü Leicester City Council.http://www.saferoutestoschools.org.uk

Ü Metro Rhone–Alpesen “Alternativement votre” proiektua.http://www.rhonalpenergie-environnement.asso.fr/pages/experi14.htm

Ü Lanetaren lagunak.http://www.laapuesta.org

Ü Zoom kanpaina, Europako Batasuneko Ingurumenaren Zuzendaritza Nagusia.http://www.zoom.europe.org

Ü Energia aurrezteko Institutu Nazionala (erregaien aurreztea).http://www.idae.es

Ü Estatu Batuetako Ingurumen Agentzia.http://www.epa.gov/airnow/aqikids/spanish/index.html

Ü Garraiobideen marrazkiak.http://www.ar.geocities.com/ce_paz/dibujos/mediosdetransporte.htm

Ü Klimaren Aldaketaren aurkako Climate Action network GKEren orrialdea.http://www.climnet.org/publicaciones/spanishintro.htm

Ü Trafiko Zuzendaritza Nagusiaren ataria, bide–hezkuntzari buruzkoa. Barruan, baliabide didaktikoak dituen atal bat dago.www.dgt.es/educacionvial

BIZIKLETAREN ERABILTZAILEEN ELKARTEAK ETA BESTE ELKARTE BATZUK

Ü Bizikleta defendatzeko koordinakundea. CONBICI.http://www.conbici.org

Ü Amics de la Bici. Katalanez:.http://www.amicsdelabici.org/

Ü Asociación de Ciclistas Urbanos Kalapie Hiriko Txirrindularien Elkartea Donostia–San Sebastián.Posta–kutxatila 187220080 Donostia–San Sebastiánwww.kalapie.org

Ü Gipuzkoako Txirrindularitza Elkargoa.www.gtxe.net

Ü Ziklismoaren lagunen elkartea.www.amigosdelciclismo.com

Ü A PIE oinezkoen elkartea.http://www.personal.telefonica.terra.es/web/apiemadrid/Indice.html

Ü Oinezkoei eta bizikletari buruzko informazio–zentroa. AEB.http://www.pedbikeinfo.org/

Ü Donostiako Bizikletaren Behatokia.www.observatoriodelabicicleta.org

http://www.saferoutestoschools.org.uk



http://www.zoom.europe.org

http://www.idae.es


http://www.ar.geocities.com/ce_paz/dibujos/mediosdetransporte.htm

http://www.climnet.org/publicaciones/spanishintro.htm

http://www.dgt.es/educacionvial

http://www.conbici.org

http://www.amicsdelabici.org/

http://www.kalapie.org

http://www.gtxe.net

http://www.amigosdelciclismo.com

http://www.personal.telefonica.terra.es/web/apiemadrid/Indice.html

http://www.pedbikeinfo.org/

http://www.observatoriodelabicicleta.org

9. Lotura interesgarriak MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA


126



127

MUSEOAK

Ü Burdinbidearen Museoaren web orrialdea, Azpeitia.www.euskotren.es/castellano/museo

Ü Donostiako Untzi Museoaren web orrialdea.www.gipuzkoakultura.net/naval.html

GARRAIO–KONPAINIAK

Ü Irteera edo helmuga Donostia duten autobus–lineei buruzko web orrialdea.www.donosti.mundurat.net/mt/2003/11/17/lineas_de_autobuses_de_Donostia–San Sebastián.html

Ü Donostiako Tranbia Konpainia. Donostiako hiri–autobusak.www.ctss.es

Ü PESA Garraioak konpainiaren web orrialdea.www.pesa.net

Ü EuskoTrenen web orrialdea.www.eukotren.es

Ü RENFEren web orrialdea.www.renfe.es

Ü FEVEren web orrialdea.www.feve.es

Ü Frantziako trenbideak.www.snaf.frwww.snaf.es

Ü Iberia aireko lineak.www.iberia.com

Ü Espainiako aireportuei buruzko informazioa.www.aena.es

BESTELAKOAK

Ü Gipuzkoako Foru Aldundiko Bide Azpiegituretarako Departamentuaren web orrialdea.www.gipuzkoa.net/DFG/infraestruc-c.html

Ü Eusko Jaurlaritzako Trafiko Zuzendaritzaren web orrialdea. EAEko errepideen egoerari buruzko informazioa.http://www.trafico.euskadi.net/

Ü Trafiko Zuzendaritza Nagusiaren web orrialdea.www.dgt.es

OHARRA: Unitate Didaktikoan agertzen diren Europako adibideak honako iturri hauetatik hartu dira: Schollaert, U. (2002): Ciudad, Infancia y movilidad. DG de Medio Ambiente de la Comisión Europea, Ihobe y Gobierno Vasco. Bilbo.

http://www.euskotren.es/castellano/museo

http://www.gipuzkoakultura.net/naval.html

http://www.donosti.mundurat.net/mt/2003/11/17/lineas_de_autobuses_de_Donostia-San Sebasti�n.html

http://www.donosti.mundurat.net/mt/2003/11/17/lineas_de_autobuses_de_Donostia-San Sebasti�n.html

http://www.ctss.es

http://www.pesa.net

http://www.eukotren.es

http://www.renfe.es

http://www.feve.es

http://www.snaf.fr

http://www.snaf.es


http://www.aena.es

www.gipuzkoa.net/DFG/infraestruc-c.html

http://www.trafico.euskadi.net/

http://www.dgt.es

MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA 10. Bibliografia


129



129

4 Aguirre, M. et al. (1983). Guías Didácticas para la Enseñanza de la Geografía, Historia e Instituciones de Navarra en E.G.B. Un Entorno Urbano: Pamplona. Ed. Diputación Foral de Navarra. Pamplona.

4 Ajuntament de Palma (1993). Palma, Ciutat Educativa. Curs 1994–95. Ajuntament de Palma. Palma de Mallorca.

4 Albanell, Pep, (1992). Viaje al centro de la ciudad. Anaya. Madril.

4 Archipiélago aldizkaria (1994). Cuadernos de crítica de la cultura. Trenes, tranvías y bicicletas. Volver a andar. 18.–19. zk. Editorial Archipiélago. Madrid.

4 Bartzelonako Udala. El Camí escolar (2001). Bartzelona.

4 Benejam i Arguimbau; Pilar y Miralles Guasch, Carme (1999). Movilidad Cotidiana y transporte, elementos para una relectura del territorio. Guías Praxis para el profesorado. Ciencias Sociales. Contenidos, Actividades y Recursos. Ediciones Paxis. Barcelona.

4 Calvo, Susana y Corraliza, José Antonio (1994). Educación Ambiental. Conceptos y Propuestas. Plan de Formación de Animadores. Bloque 4. Madrid.

4 Colom, Antoni J. (2000). Desarrollo sostenible y educación para el desa-rrollo. Octaedro. Barcelona.

4 Comisión de las Comunidades Europeas (1990). Libro verde sobre el medio ambiente Urbano. Ed. Dirección General de Telecomunicaciones, indus-trias de la información e Innovación, de la Comisión de las Comunidades Europeas. Luxemburgo.

4 Cuadernos de Pedagogía, 10, Razones pedagógicas para la investigación del medio; 45, Didáctica de la Geografía; 101,Sobre la ciudad; 140, De la escuela–ciudad a la ciudad educativa; 177, Conocimiento del medio; 229, Ciudades educadoras (La ciudad es nuestra).

4 Dekoster, J. y Schollaert, U. (2002). En bici, hacia ciudades sin malos humos. DG de Medio Ambiente de la Comisión Europea, Ihobe y Gobierno Vasco. Bilbao.

4 Denou, V. (2001). Mi Primera Enciclopedia Teo. La ecología. Ed. Grupo Editorial Ceac SA. Barcelona.

4 El ecologista, 19., 22. eta 28. zk. Ecologistas en Acción elkartearen aldizkaria.

4 Equipo Huerto Alegre (1993). Comprender la ciudad. Ayuntamiento de Granada. Granada.

4 Fundación Municipal de Cultura (1983). Descubrimos la ciudad. Carpeta del Alumno y del Profesor. Ciclo Medio. El Ferrocarril. Ed. Casa del Maestro. Gijón.

4 Gobierno de Aragón (1996). Pedalea por tu ciudad. Guía de Ciclismo Urbano. Ed. Gobierno de Aragón. Zaragoza.

4 Gobierno Vasco (1992). Diseño Curricular Base. Educación Primaria. Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco. Vitoria–Gasteiz, 1992.

4 Gobierno Vasco (2000) Bicicleta y educación Vial. Guía didáctica para la familia y educadores. Bizikleta eta bide–hezkuntza. Guraso eta Hezitzaileen-tzako gida didaktikoa. Vitoria–Gasteiz.

10. BIBLIOGRAFIA

10. Bibliografia MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA


130



131

4 Gobierno Vasco (2003). Estudio de la movilidad en la Comunidad Autó-noma Vasca 2003. Departamento de Transporte y Obras Públicas. Gobierno Vasco. Vitoria–Gasteiz.

4 IHITZA Aldizkaria. 8zk. (2002). Garraioak: Beharra ala luxua? Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Saila. Eusko Jaurlaritza. Vitoria–Gasteiz.

4 Juanbeltz Martínez; José Ignacio, Riancho Andrés, Rubén (2001). Erantzukizuna sustatzeko Ingurumen Hezkuntza. Hiri–garraioa Iruñerrian. Iruñaldeko Mankomunitatea. Iruñea.

4 Kukuxumuxu (2003). Petunia en la ciudad. Levanta y mira. Ed. Beascoa. Barcelona.

4 Meadows, D. (1972). Los límites del crecimiento. Fondo de cultura econó-mica. México.

4 Mignaud, I. (2000). Preguntas y Respuestas para niños: En la Ciudad. Ed. Edelvives. Zaragoza.

4 Milbourne, A. (2001). 1001 Cosas que buscar en pueblos y ciudades. Ed. Usborne. Londres.

4 Millan Estebanez, J.M. et. al (1990). El aeropuerto de Bilbao en el Txorierri. Proyecto Interdisciplinar. Servicio de Educación del Ayuntamiento de Bilbao.

4 Ministerio de Fomento (1997). Infancia Urbana y vida cotidiana. Ed Uni-versidad Autónoma de Madrid y Ministerio de Fomento. Madrid.

4 MOPTMA (1995). Accesibilidad y Calidad Ambiental. I Congreso Movilidad y Calidad Ambiental en Centros Urbanos. Granada Julio 1993. Madrid. MOPTMA.

4 Morales Pérez, Arturo (1996). Grandes Juegos urbanos. Ed. San Pablo. Madrid.

4 Novo, María (1998). La educación ambiental. Bases éticas, conceptuales y metodológicas. Ediciones Unesco. Madrid.

4 Sabaté, T y Culla, R. (2001). La bicicleta. Colección Gigante, nº10. Ed. Sal-vatella. Barcelona.

4 Sabaté, T y Culla, R. (2001). La Ciudad. Colección Gigante, nº10. Ed. Sal-vatella. Barcelona.

4 Sanz, A, Pérez Senderas, R. Fernández, T. (1996). La bicicleta en la ciu-dad. Manual de políticas y diseño para favorecer el uso de la bicicleta como medio de transporte. Ministerio de Fomento. Serie Monografías. Madrid.

4 Schollaert, U. (2002). Ciudad, Infancia y movilidad. D.G. de Medio Ambien-te de la Comisión Europea, Ihobe, Gobierno Vasco. Bilbao.

4 Seguí Pons, JM. Y Petrus Bey, J.M.(1991). Colección Espacios y Sociedades. Nº16. Geografía de Redes y Sistemas de Transporte. Ed Síntesis. Madrid.

4 Shanon, D. (2001). Pato va en bici. Ed. Juventud. SA. Barcelona.

4 Sin prisas. Boletín 18. zk. (1994). La revista para los que toman la bici con calma. Monográfico Bicicleta y transporte Colectivo. Ed. CONBICI. Madrid.

10. Bibliografia MUGI ZAITEZ! MUGIKORTASUN IRAUNKORRA LANTZEKO UNITATE DIDAKTIKOA


130



131

4 Tonucci, Francesco (1986). A los tres años se investiga. Hogar del Libro. Madrid.

4 Tonucci, Francesco (2001). La ciudad de los niños. Fundación Germán Sánchez Ruipérez. Madrid.

4 World Wactch Ecologia. Edición en español (1999). Ciudades Sostenibles. Ed. WorldWactch Institut, Madrid.



133



133

Unitate Didaktiko hau bukatuzat eman baino lehen, bihotzez eskertu nahi dugu hezkuntzan ari diren zenbait adituk lan hau egitean eskaini diguten laguntza.

Eskerrik asko zuen laguntzagatik:

n Angélica San Martín, Ingurumen Hezkuntzan aditua, Ingurugela–CEIDA.

n Jacinto Prieto, Ingurumen Hezkuntzan aditua, Ingu-rugela–CEIDA.

n Elena Roldán, Musika Arloko irakasle aditua.

n Izaskun Zamudio, Ingeles Arloko irakasle aditua.

n Mari Mar Rico, Haur eta Lehen Hezkuntzako irakaslea.

Era berean, eskerrak eman nahi dizkiegu Unitate Didaktikoa lantzean beren esperientziaren atea zabaldu digu-ten pertsona guztiei. Gure eskerrik beroenak guztioi.

ESKER ONAK

Education

Gipuzkoa 2005 eu_ud lh_mugi zaitez_iprieto jfcid