Ho chi minh toan tap tap 1

KH¤NG Cã G× Quý H¥N §éC LËP, Tù DO!

Hå CHÝ MINH TOμN TËP XUÊT B¶N LÇN THø HAI THEO QUYÕT §ÞNH CñA BAN BÝ TH¦ TRUNG ¦¥NG §¶NG CéNG S¶N ViÖt Nam Sè 93-q§/TW, NGμY 22 TH¸NG 12 N¡M 1994.

Héi ®ång xuÊt b¶n

®μo duy tïng Chñ tÞch Héi ®ång

nguyÔn ®øc b×nh Phã Chñ tÞch Héi ®ång

Hμ ®¨ng Uû viªn Héi ®ång

®Æng xu©n kú "

trÇn träng t©n "

NguyÔn duy quý "

®ç nguyªn ph−¬ng "

Hoμng minh th¶o "

TrÇn nh©m "

Ban chØ ®¹o x©y dùng b¶n th¶o

®Æng xu©n kú song thμnh

nhãm x©y dùng b¶n th¶o tËp 1

NguyÔn thμnh (Chñ biªn)

Phïng ®øc th¾ng ®Æng v¨n th¸i

hå chÝ minh toμn tËp

1

1919 - 1924

XuÊt b¶n lÇn thø hai

Nhμ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia Hμ Néi - 2000

hå chÝ minh toμn tËp Lêi giíi thiÖu

Thi hμnh quyÕt ®Þnh cña Ban BÝ th−, ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa

M¸c - Lªnin vμ t− t−ëng Hå ChÝ Minh cïng víi Nhμ xuÊt b¶n

ChÝnh trÞ quèc gia, sau mét thêi gian tÝch cùc, khÈn tr−¬ng

chuÈn bÞ, ®· hoμn thμnh viÖc s−u tÇm, bæ sung vμ hoμn chØnh

b¶n th¶o. Nh©n dÞp kû niÖm lÇn thø 105 ngμy sinh cña Chñ tÞch

Hå ChÝ Minh vμ chuÈn bÞ tiÕn tíi §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn

thø VIII cña §¶ng, bé Hå ChÝ Minh Toμn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø

hai, gåm nhiÒu tËp lÇn l−ît ra m¾t b¹n

LêI GiíI THIÖU Bé Hå CHÝ MINH TOμN TËP

Ngμy 22-12-1994, Ban BÝ th− Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam

®· ra quyÕt ®Þnh vÒ viÖc xuÊt b¶n lÇn thø hai bé Hå ChÝ Minh Toμn tËp. B¶n quyÕt ®Þnh nªu râ: "Tr−íc nh÷ng diÔn biÕn míi cña thÕ giíi vμ nh÷ng nhiÖm vô to lín cña sù nghiÖp x©y dùng vμ b¶o vÖ Tæ quèc, h¬n bao giê hÕt, viÖc thÊm nhuÇn vμ lμm ®óng theo t− t−ëng Hå ChÝ Minh cã tÇm quan träng ®Æc biÖt. NghÞ quyÕt §¹i héi lÇn thø VII cña §¶ng kh¼ng ®Þnh çch m¹ng n−íc ta lÊy chñ nghÜa M¸c - Lªnin vμ t− t−ëng Hå ChÝ Minh lμm nÒn t¶ng t− t−ëng, kim chØ nam cho hμnh ®éng".

Thi hμnh quyÕt ®Þnh cña Ban BÝ th−, ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin vμ t− t−ëng Hå ChÝ Minh cïng víi Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, sau mét thêi gian tÝch cùc, khÈn tr−¬ng chuÈn bÞ, ®· hoμn thμnh viÖc s−u tÇm, bæ sung vμ hoμn chØnh b¶n th¶o. Nh©n dÞp kû niÖm lÇn thø 105 ngμy sinh cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vμ chuÈn bÞ tiÕn tíi §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng, bé Hå ChÝ Minh Toμn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø hai, gåm nhiÒu tËp lÇn l−ît ra m¾t b¹n ®äc.

*

* *

Bé Hå ChÝ Minh Toμn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø hai, tËp hîp phÇn lín nh÷ng t¸c phÈm, bμi nãi, bμi viÕt quan träng cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 1969 ®· s−u tÇm vμ x¸c minh ®−îc. §©y lμ mét tμi s¶n tinh thÇn v« gi¸ cña toμn §¶ng, toμn d©n ta, lμ sù ph¶n ¸nh sinh ®éng, s©u s¾c qu¸ tr×nh Chñ tÞch Hå ChÝ Minh t×m ®−êng cøu n−íc vμ v¹ch ra

VII


®−êng lèi chiÕn l−îc, s¸ch l−îc cho çch m¹ng ViÖt Nam, ®ång thêi ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh Ng−êi cïng víi §¶ng ta tæ chøc, l·nh ®¹o çch m¹ng ViÖt Nam ®i tõ th¾ng lîi nμy ®Õn th¾ng lîi kh¸c.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lμ nhμ t− t−ëng vÜ ®¹i, nhμ lý luËn thiªn tμi cña çch m¹ng ViÖt Nam. Ng−êi ®· nªu mét tÊm g−¬ng s¸ng trong viÖc tiÕp thu vμ vËn dông chñ nghÜa M¸c - Lªnin trªn tinh thÇn ®éc lËp, tù chñ vμ s¸ng t¹o. Ng−êi ®· "n¾m b¾t s©u s¾c b¶n chÊt çch m¹ng vμ khoa häc, tinh thÇn biÖn chøng vμ nh©n ®¹o cña häc thuyÕt M¸c - Lªnin, vËn dông mét çch s¸ng t¹o häc thuyÕt Êy phï hîp víi hoμn c¶nh thùc tÕ n−íc ta; ®ång thêi, Ng−êi ®· kÕ thõa, ph¸t huy chñ nghÜa yªu n−íc, truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc vμ tinh hoa cña nh©n lo¹i. T− t−ëng Hå ChÝ Minh ®−îc h×nh thμnh tõ nh÷ng nguån gèc ®ã. ViÖc §¹i héi VII kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh lμ nÒn t¶ng t− t−ëng cña §¶ng vμ kim chØ nam cho hμnh ®éng lμ mét b−íc ph¸t triÓn hÕt søc quan träng trong nhËn thøc vμ t− duy lý luËn cña §¶ng ta.

Trong khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña çch m¹ng ViÖt Nam, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· gãp phÇn ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c - Lªnin trªn nhiÒu vÊn ®Ò quan träng, ®Æc biÖt lμ lý luËn vÒ çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc vμ tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi ë çc n−íc thuéc ®Þa vμ phô thuéc. T− t−ëng cña Ng−êi ®· vμ ®ang soi ®−êng cho cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ta giμnh th¾ng lîi, trë thμnh nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng cña d©n téc ViÖt Nam vμ lan to¶ ra thÕ giíi"1).

Ngμy nay, khi sù nghiÖp ®æi míi ë n−íc ta ngμy cμng ®i vμo chiÒu s©u, nh÷ng biÕn chuyÓn trªn thÕ giíi ngμy cμng lín, nh÷ng vÊn ®Ò míi ®Æt ra trong ®êi sèng x· héi ngμy cμng nhiÒu, ®ßi hái ph¶i lμm s¸ng tá ®Ó t×m ra sù gi¶i ®¸p, th× viÖc nghiªn cøu, b¶o vÖ, vËn dông vμ ph¸t triÓn t− t−ëng Hå ChÝ Minh vμo thùc tÕ cuéc sèng, trë thμnh nhiÖm vô quan träng, cÊp b¸ch trong c«ng t¸c chÝnh trÞ, t− t−ëng, lý luËn cña toμn §¶ng, toμn d©n ta.

Nh÷ng t− t−ëng lín cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®−îc ph¶n ¸nh trong Hå ChÝ Minh Toμn tËp.

Sau gÇn m−êi n¨m t×m ®−êng cøu n−íc, ®Æt ch©n lªn nhiÒu ch©u lôc,

1) NghÞ quyÕt cña Bé ChÝnh trÞ sè 09-NQ/TW, ngμy 18-2-1995: VÒ mét

sè ®Þnh h−íng lín trong c«ng t¸c t− t−ëng hiÖn nay.

tiÕn hμnh kh¶o s¸t chñ nghÜa thùc d©n, ®Õ quèc ë çc n−íc t− b¶n chñ yÕu vμ nhiÒu n−íc thuéc ®Þa cña chóng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· sím nhËn thøc ®−îc xu h−íng ph¸t triÓn cña thêi ®¹i, tõ mét ng−êi yªu n−íc nång nhiÖt, Ng−êi ®· b¾t gÆp chñ nghÜa M¸c - Lªnin, trë thμnh ng−êi céng s¶n. Tõ ®ã, Ng−êi rót ra kÕt luËn: "Muèn cøu n−íc vμ gi¶i phãng d©n téc kh«ng cã con ®−êng nμo kh¸c con ®−êng çch m¹ng v« s¶n". §ã lμ con ®−êng çch m¹ng d©n chñ t− s¶n kiÓu míi do §¶ng tiªn phong cña giai cÊp c«ng nh©n l·nh ®¹o nh»m ®¸nh ®æ ®Õ quèc vμ phong kiÕn tay sai, giμnh ®éc lËp d©n téc, thùc hiÖn ng−êi cμy cã ruéng, sau ®ã tiÕn lªn lμm çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi vμ chñ nghÜa céng s¶n ë ViÖt Nam. §ã lμ ®−êng lèi gi−¬ng cao ngän cê ®éc lËp d©n téc vμ chñ nghÜa x· héi, kÕt hîp chñ nghÜa yªu n−íc vμ chñ nghÜa quèc tÕ cña giai cÊp c«ng nh©n, kÕt hîp søc m¹nh d©n téc vμ søc m¹nh thêi ®¹i nh»m ®i tíi môc tiªu cao c¶ lμ gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng x· héi vμ gi¶i phãng con ng−êi. §ã còng lμ néi dung tæng qu¸t cña t− t−ëng Hå ChÝ Minh.

T− t−ëng "Kh«ng cã g× quý h¬n ®éc lËp, tù do" lμ ®iÓm xuÊt ph¸t cña t− t−ëng Hå ChÝ Minh. Tõ mét thanh niªn thuéc ®Þa, mÊt n−íc, ra ®i t×m ®−êng cøu n−íc, môc tiªu tr−íc m¾t cña Ng−êi lμ gi¶i phãng d©n téc. VÊn ®Ò ®Æt ra lμ trong ®iÒu kiÖn chñ nghÜa ®Õ quèc ®· trë thμnh mét hÖ thèng thÕ giíi, çc d©n téc thuéc ®Þa cã thÓ b»ng con ®−êng nμo ®Ó giμnh th¾ng lîi ? D−íi ¸nh s¸ng LuËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vμ vÊn ®Ò thuéc ®Þa cña V.I. Lªnin vμ tÊm g−¬ng Çch m¹ng Th¸ng M−êi Nga, Ng−êi ®· t×m ra con ®−êng gi¶i phãng cho d©n téc m×nh vμ cho tÊt c¶ çc d©n téc thuéc ®Þa. Ng−êi kh¼ng ®Þnh: "chØ cã chñ nghÜa x· héi vμ chñ nghÜa céng s¶n míi gi¶i phãng ®−îc çc d©n téc bÞ ¸p bøc vμ giai cÊp c«ng nh©n toμn thÕ giíi"1). Ng−êi ®−a ra h×nh ¶nh so s¸nh næi tiÕng: Chñ nghÜa ®Õ quèc lμ "con ®Øa hai vßi", do ®ã çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc muèn th¾ng lîi ph¶i thùc hiÖn ®−îc sù liªn minh chiÕn ®Êu gi÷a v« s¶n ë thuéc ®Þa víi v« s¶n ë chÝnh quèc nhÞp nhμng nh− hai çnh cña mét con chim. V× bãc lét thuéc ®Þa lμ mét trong hai nguån sèng cña chñ nghÜa t− b¶n, cho nªn muèn ®¸nh ®æ chñ nghÜa ®Õ quèc, tr−íc hÕt ph¶i xo¸ bá thuéc ®Þa cña chóng ®i. Do ®ã, çch m¹ng thuéc ®Þa kh«ng chØ tr«ng chê vμo kÕt qu¶ cña çch m¹ng

1) TÊt c¶ nh÷ng c©u trÝch kh«ng cã chó thÝch ®Òu ®−îc rót ra tõ trong bé Hå ChÝ

Minh Toμn tËp.

VIII IX


v« s¶n ë chÝnh quèc mμ ph¶i tiÕn hμnh song song víi çch m¹ng ë chÝnh quèc, h¬n n÷a nã cÇn ph¶i chñ ®éng vμ cã thÓ giμnh th¾ng lîi tr−íc, vμ b»ng th¾ng lîi cña m×nh nã cã thÓ ®ãng gãp vμo sù nghiÖp gi¶i phãng anh em v« s¶n ë ph−¬ng T©y. Ng−êi viÕt:

"Ngμy mμ hμng tr¨m triÖu nh©n d©n ch©u ¸ bÞ tμn s¸t vμ ¸p bøc thøc

tØnh ®Ó g¹t bá sù bãc lét ®ª tiÖn cña mét bän thùc d©n lßng tham kh«ng

®¸y, hä sÏ h×nh thμnh mét lùc l−îng khæng lå, vμ trong khi thñ tiªu mét

trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i cña chñ nghÜa t− b¶n lμ chñ nghÜa ®Õ quèc,

hä cã thÓ gióp ®ì nh÷ng ng−êi anh em m×nh ë ph−¬ng T©y trong nhiÖm vô

gi¶i phãng hoμn toμn".

§ã lμ mét luËn ®iÓm s¸ng t¹o mμ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· cèng hiÕn

vμo sù ph¸t triÓn lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ çch m¹ng gi¶i

phãng d©n téc ë thuéc ®Þa. Trªn nÒn t¶ng lý luËn ®ã, Ng−êi ®· cïng víi

§¶ng ta ®Ò ra vμ gi¶i quyÕt ®óng ®¾n nhiÒu vÊn ®Ò vÒ chiÕn l−îc vμ s¸ch

l−îc, dÉn ®Õn th¾ng lîi lÞch sö cña cuéc Çch m¹ng Th¸ng T¸m.

T− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ gi¶i phãng d©n téc g¾n bã thèng nhÊt víi t−

t−ëng cña Ng−êi vÒ chñ nghÜa x· héi. V× çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc

muèn th¾ng lîi ph¶i ®i theo con ®−êng çch m¹ng v« s¶n, do §¶ng cña giai

cÊp c«ng nh©n l·nh ®¹o, cho nªn con ®−êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña çch

m¹ng gi¶i phãng d©n téc sÏ lμ tiÕn lªn çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Ng−êi

kh¼ng ®Þnh: "Çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc ph¶i ph¸t triÓn thμnh çch

m¹ng x· héi chñ nghÜa th× míi giμnh ®−îc th¾ng lîi hoμn toμn".

§éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi lμ luËn ®iÓm trung t©m

cña t− t−ëng Hå ChÝ Minh, nã th©m nhËp vμ xuyªn suèt toμn bé hÖ thèng

t− t−ëng cña Ng−êi trong çc thêi kú vμ trªn çc lÜnh vùc.

Ngay tõ khi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam míi thμnh lËp, trong ChÝnh

c−¬ng v¾n t¾t do Ng−êi khëi th¶o, ®· kh¼ng ®Þnh sù lùa chän con ®−êng x·

héi chñ nghÜa khi ®Æt nhiÖm vô gi¶i phãng d©n téc trong triÓn väng tiÕn

lªn chñ nghÜa x· héi. ThËt vËy, t− t−ëng Hå ChÝ Minh ®· lμm s¸ng tá mèi

quan hÖ h÷u c¬ gi÷a gi¶i phãng d©n téc víi chñ nghÜa x· héi, ®Æt nÒn t¶ng

cho b−íc chuyÓn biÕn tõ çch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n lªn çch

m¹ng x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta. §©y lμ t− t−ëng lín thÓ hiÖn tÝnh quy

luËt cña sù ph¸t triÓn lÞch sö x· héi ViÖt Nam: chØ cã hoμn thμnh çcH

m¹ng gi¶i phãng d©n téc míi cã ®iÒu kiÖn tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, vμ chØ cã lμm çch m¹ng x· héi chñ nghÜa míi gi÷ v÷ng nh÷ng thμnh qu¶ do sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc mang l¹i.

§éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi trong t− t−ëng Hå ChÝ

Minh kh«ng chØ ph¸t huy t¸c dông trong giai ®o¹n §¶ng ta l·nh ®¹o nh©n

d©n ta tiÕn hμnh cuéc çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc (1945-1954) mμ cßn

xuyªn suèt qu¸ tr×nh tiÕn hμnh ®ång thêi hai chiÕn l−îc çch m¹ng kh¸c

nhau, nh−ng cã quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau - çch m¹ng d©n téc d©n chñ

nh©n d©n ë miÒn Nam vμ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë miÒn B¾c (giai

®o¹n 1954-1975) còng nh− trong nhiÖm vô x©y dùng chñ nghÜa x· héi vμ

b¶o vÖ Tæ quèc hiÖn nay.

T− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ ®éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi chñ nghÜa x·

héi lμ tæng hîp nh÷ng quan ®iÓm chiÕn l−îc cã ý nghÜa chØ ®¹o lín vÒ chÝnh

trÞ vμ lý luËn, vÒ nhËn thøc vμ hμnh ®éng cña toμn §¶ng, toμn d©n ta

trong toμn bé tiÕn tr×nh çch m¹ng ViÖt Nam. N¾m ®−îc néi dung t− t−ëng

Êy, qu¸n triÖt ®óng nguyªn t¾c chiÕn l−îc Êy cña t− t−ëng Hå ChÝ Minh lμ

c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn ®Ó hiÓu ®−îc con ®−êng ph¸t triÓn cña çch m¹ng

n−íc ta, ®ång thêi gióp hiÓu râ nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa vμ diÔn biÕn

phøc t¹p cña t×nh h×nh thÕ giíi hiÖn nay. Còng trªn c¬ së Êy hiÓu râ v× sao

§¶ng ta l¹i kÕt hîp ®−îc vμ kÕt hîp tèt søc m¹nh cña d©n téc ta vμ søc

m¹nh cña thêi ®¹i trong qu¸ tr×nh x©y dùng vμ b¶o vÖ Tæ quèc ta. Ch©n lý

®éc lËp d©n téc vμ chñ nghÜa x· héi kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau trong t− t−ëng

Hå ChÝ Minh ®−îc çch m¹ng ViÖt Nam vËn dông thμnh c«ng ®· kh¼ng

®Þnh ®ã còng lμ ch©n lý lín cña thêi ®¹i.

Nh− vËy, t− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ ®éc l©p d©n téc g¾n liÒn víi chñ

nghÜa x· héi, lμ mét ®ãng gãp cña çch m¹ng ViÖt Nam vμo kho tμng cña

chñ nghÜa M¸c - Lªnin, vμo lý luËn çch m¹ng x· héi trong thêi ®¹i hiÖn

nay.

Ngμy nay, nh÷ng luËn ®iÓm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ b¶n chÊt,

®Æc tr−ng, vÒ môc tiªu, ®éng lùc ... cña chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta... vÉn

gi÷ nguyªn ý nghÜa ®èi víi sù nghiÖp ®æi míi.

Ng−êi nãi: "Muèn biÕt ta tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi nh− thÕ nμo th×

tr−íc hÕt ph¶i biÕt chñ nghÜa x· héi lμ g×?".

XIIX


Theo Ng−êi, môc tiªu cña " chñ nghÜa x· héi lμ lμm sao cho d©n giμu,

n−íc m¹nh", "mäi ng−êi ®−îc ¨n no, mÆc Êm, sung s−íng, tù do". VÒ b¶n

chÊt, chñ nghÜa x· héi lμ mét x· héi do nh©n d©n lao ®éng lμm chñ, "mét

x· héi kh«ng cã chÕ ®é ng−êi bãc lét ng−êi, mét x· héi b×nh ®¼ng, ai lμm

nhiÒu h−ëng nhiÒu, lμm Ýt h−ëng Ýt, kh«ng lμm kh«ng h−ëng". Mét ®Æc

tr−ng c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi lμ sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i "g¾n liÒn

víi sù ph¸t triÓn khoa häc vμ kü thuËt, víi sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ cña nh©n

d©n", trong ®ã, con ng−êi míi x· héi chñ nghÜa ®−îc ph¸t triÓn c¶ vÒ thÓ

lùc, trÝ lùc, ®¹o ®øc vμ tinh thÇn. TiÕn lªn chñ nghÜa x· héi "lμ yªu cÇu cÊp b¸ch cña hμng chôc triÖu ng−êi lao ®éng. §ã lμ c«ng tr×nh tËp thÓ cña quÇn chóng lao ®éng d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng". "Yªu Tæ quèc, yªu nh©n d©n ph¶i g¾n liÒn víi yªu chñ nghÜa x· héi, v× cã tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi th× nh©n d©n m×nh mçi ngμy mét no Êm thªm, Tæ quèc mçi ngμy mét giμu m¹nh thªm".

XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm n−íc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c hËu, ®Êt n−íc t¹m thêi bÞ chia c¾t, l¹i cã chiÕn tranh, Ng−êi ®Ò ra chñ tr−¬ng: võa kh¸ng chiÕn võa kiÕn quèc, võa chèng Mü, cøu n−íc võa x©y dùng chñ nghÜa x· héi. §ã lμ s¸ng t¹o ®éc ®¸o cña t− t−ëng Hå ChÝ Minh.

§Æc biÖt, Ng−êi th−êng xuyªn nh¾c nhë ph¶i ®Ò phßng çch lμm rËp khu«n, gi¸o ®iÒu; cÇn xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®Ó t×m ra con ®−êng ®i riªng phï hîp víi t×nh h×nh vμ ®Æc ®iÓm cña n−íc ta. Ng−êi nãi: "HiÖn nay, ®øng vÒ mÆt x©y dùng chñ nghÜa x· héi, tuy chóng ta ®· cã nh÷ng kinh nghiÖm dåi dμo cña çc n−íc anh em, nh−ng chóng ta còng kh«ng thÓ ¸p dông nh÷ng kinh nghiÖm ®ã mét çch m¸y mãc, bëi v× n−íc ta cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña ta".

T− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ chñ nghÜa x· héi vμ con ®−êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam ®ang ®−îc §¶ng ta vËn dông s¸ng t¹o vμo sù nghiÖp ®æi míi hiÖn nay nh»m ra søc ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸ lμm cho d©n giμu n−íc m¹nh, gi÷ v÷ng ®éc lËp chñ quyÒn vμ toμn vÑn l·nh thæ, x©y dùng thμnh c«ng chñ nghÜa x· héi trªn ®Êt n−íc ta, gãp phÇn tÝch cùc vμo cuéc ®Êu tranh chung cña nh©n d©n thÕ giíi v× hoμ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vμ tiÕn bé x· héi.

Cã t− t−ëng ®óng, ®−êng lèi ®óng, nh−ng muèn vËn dông cã hiÖu qu¶

cßn ®ßi hái ph¶i cã ph−¬ng ph¸p çch m¹ng ®óng ®¾n, linh ho¹t, s¸ng t¹o, phï hîp víi thùc tiÔn çch m¹ng cña ®Êt n−íc. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lμ bËc thÇy vÒ ph−¬ng ph¸p çch m¹ng ViÖt Nam. Ph−¬ng ph¸p çch m¹ng cña Ng−êi lμ sù vËn dông mét çch s¸ng t¹o ph−¬ng ph¸p luËn phæ biÕn cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vμo hoμn c¶nh vμ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña çch m¹ng n−íc ta ®Ó t×m ra nh÷ng con ®−êng, h×nh thøc, biÖn ph¸p, ... nh»m thùc hiÖn môc tiªu. §ã còng lμ sù kÕ thõa cã chän läc vμ ¸p dông s¸ng t¹o vμo ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i nh÷ng ph−¬ng ph¸p suy nghÜ vμ hμnh ®éng cña çc nhμ t− t−ëng, chÝnh trÞ, qu©n sù ViÖt Nam trong lÞch sö, lμ sù tæng kÕt tõ thùc tiÔn çc phong trμo çch m¹ng trong n−íc vμ trªn thÕ giíi.

Ph−¬ng ph¸p çch m¹ng cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lμ mét hÖ thèng

®−îc thÓ hiÖn ®a d¹ng vμ phong phó ë çc thêi kú, çc giai ®o¹n kh¸c

nhau. Trªn tinh thÇn "dÜ bÊt biÕn, øng v¹n biÕn", lÊy môc tiªu kh«ng thay

®æi lμ ®éc lËp, thèng nhÊt cña Tæ quèc, tù do, h¹nh phóc cña nh©n d©n lμm

gèc, tuú hoμn c¶nh vμ ®iÒu kiÖn cô thÓ, tuú lÜnh vùc vμ ®èi t−îng cô thÓ mμ

cã sù vËn dông linh ho¹t, uyÓn chuyÓn nh÷ng ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau.

§iÓm næi bËt cña ph−¬ng ph¸p çch m¹ng Hå ChÝ Minh, nh− §¶ng ta

®· tæng kÕt t¹i §¹i héi lÇn thø IV, ®ã lμ ph−¬ng ph¸p sö dông b¹o lùc çch

m¹ng, bao gåm lùc l−îng chÝnh trÞ cña quÇn chóng vμ lùc l−îng vò trang

cña nh©n d©n, tiÕn hμnh khëi nghÜa toμn d©n vμ chiÕn tranh çch m¹ng;

kÕt hîp ®Êu tranh qu©n sù víi ®Êu tranh chÝnh trÞ vμ ®Êu tranh ngo¹i

giao; lîi dông triÖt ®Ó nh÷ng m©u thuÉn néi bé cña ®Þch, ph©n ho¸ vμ c«

lËp cao ®é kÎ thï, giμnh th¾ng lîi tõng b−íc, ®¸nh ®æ tõng bé phËn, cuèi

cïng ®i ®Õn th¾ng lîi hoμn toμn.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ra søc ch¨m lo x©y dùng lùc l−îng b¶o ®¶m

cho çch m¹ng ViÖt Nam ®i tíi th¾ng lîi.

"Tr−íc hÕt ph¶i cã §¶ng çch mÖnh... §¶ng cã v÷ng çch mÖnh míi

thμnh c«ng". T− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o, ®Æc biÖt

trong ®iÒu kiÖn §¶ng ®· n¾m chÝnh quyÒn, lμ mét ®ãng gãp míi vμo lý

luËn x©y dùng chÝnh ®¶ng kiÓu míi cña giai cÊp c«ng nh©n. §¶ng ta ra ®êi

tõ mét n−íc thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, c«ng nghiÖp ch−a ph¸t triÓn, giai

cÊp c«ng nh©n cßn nhá bÐ, gi÷a lóc çc phong trμo yªu n−íc ®ang diÔn

ra s«i næi. §óng nh− Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· nhËn ®Þnh: "Chñ nghÜa

XII XIII


M¸c-Lªnin kÕt hîp víi phong trμo c«ng nh©n vμ phong trμo yªu n−íc ®·

dÉn tíi viÖc thμnh lËp §¶ng Céng s¶n §«ng D−¬ng vμo ®Çu n¨m 1930".

Ng−êi nãi, §¶ng ta lμ ®éi tiªn phong cña giai cÊp c«ng nh©n. B¶n chÊt giai

cÊp c«ng nh©n cña §¶ng ®−îc thÓ hiÖn ë chç nã ®−îc vò trang b»ng chñ

nghÜa M¸c-Lªnin, trung thμnh víi chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n, kiªn quyÕt

®Êu tranh chèng mäi biÓu hiÖn cña chñ nghÜa c¬ héi h÷u khuynh vμ "t¶"

khuynh. Ng−êi còng nãi râ: "§¶ng ta ®¹i biÓu cho lîi Ých chung cña giai

cÊp c«ng nh©n, cña toμn thÓ nh©n d©n lao ®éng chø kh«ng ph¶i m−u cÇu

cho lîi Ých riªng cña mét nhãm ng−êi nμo, cña ç nh©n nμo".

§Ó xøng ®¸ng lμ §¶ng l·nh ®¹o, Ng−êi nªu yªu cÇu ph¶i x©y dùng §¶ng ta thμnh "mét ®¶ng to lín, m¹nh mÏ, ch¾c ch¾n, trong s¹ch, çch m¹ng triÖt ®Ó". Trong ®iÒu kiÖn §¶ng cÇm quyÒn, ®Ó ®Ò phßng nguy c¬ tho¸i ho¸, biÕn chÊt, Ng−êi lu«n lu«n nhÊn m¹nh ng−êi ®¶ng viªn ph¶i "suèt ®êi lμm ng−êi con trung thμnh cña §¶ng, ng−êi ®μy tí tËn tuþ cña nh©n d©n". LÇn ®Çu tiªn trong çc ®¶ng céng s¶n cÇm quyÒn, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nªu lªn t− t−ëng: §¶ng ph¶i xøng ®¸ng võa lμ ng−êi l·nh ®¹o s¸ng suèt, võa lμ ng−êi ®μy tí thËt trung thμnh cña nh©n d©n. Muèn thÕ, Ng−êi ®ßi hái §¶ng ta mét mÆt ph¶i ra søc n©ng cao trÝ tuÖ cho ngang tÇm nhiÖm vô lÞch sö, mÆt kh¸c ph¶i trau dåi ®¹o ®øc çch m¹ng, kh«ng ngõng t¨ng c−êng mèi liªn hÖ m¸u thÞt víi nh©n d©n.

Çch m¹ng lμ sù nghiÖp cña quÇn chóng. §¶ng chØ cã thÓ hoμn thμnh sø mÖnh lÞch sö cña m×nh nÕu biÕt tËp hîp, ®oμn kÕt çc tÇng líp nh©n d©n trong mét mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt réng r·i chèng kÎ thï chung vμ x©y dùng ®Êt n−íc. "§oμn kÕt, ®oμn kÕt, ®¹i ®oμn kÕt.

Thμnh c«ng, thμnh c«ng, ®¹i thμnh c«ng".

LuËn ®iÓm næi tiÕng nμy cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· trë thμnh t− t−ëng chØ ®¹o chiÕn l−îc lín xuyªn suèt c¶ qu¸ tr×nh çch m¹ng ViÖt Nam. T− t−ëng ®¹i ®oμn kÕt cña Hå ChÝ Minh cïng víi ®¹o ®øc vμ nh©n çch v« cïng cao th−îng vμ trong s¸ng cña Ng−êi ®· quy tô ®−îc khèi ®¹i ®oμn kÕt d©n téc, ®Êu tranh v× th¾ng lîi cña sù nghiÖp çch m¹ng.

Ng−êi cho r»ng: "hÔ lμ ng−êi ViÖt Nam th× ai còng cã lßng yªu n−íc, ghÐt giÆc", nªn ngay sau khi thμnh lËp §¶ng, Ng−êi ®· ®Ò ra chñ tr−¬ng thμnh lËp Héi ph¶n ®Õ ®ång minh, mét h×nh thøc mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt réng r·i chèng ®Õ quèc. Gãp ý kiÕn vÒ ®−êng lèi, chñ tr−¬ng cña §¶ng

thêi kú 1936-1939, Ng−êi ®· bæ sung vμo tªn gäi mÆt trËn thμnh MÆt trËn d©n téc d©n chñ réng r·i, kh«ng nh÷ng chØ cã nh©n d©n lao ®éng mμ gåm c¶ giai cÊp t− s¶n d©n téc vμ nh¾c nhë ph¶i tr¸nh hÕt søc ®Ó hä ë ngoμi MÆt trËn. Ngay sau khi vÒ ®Õn Cao B»ng n¨m 1941, Ng−êi ®· cho tæ chøc thÝ ®iÓm çc héi quÇn chóng ®Ó rót kinh nghiÖm tiÕn tíi thμnh lËp MÆt trËn ViÖt Minh.

Nguyªn t¾c nhÊt qu¸n trong t− t−ëng ®¹i ®oμn kÕt Hå ChÝ Minh lμ: lÊy liªn minh c«ng n«ng lμm nÒn t¶ng, tËp hîp réng r·i nhÊt mäi tæ chøc vμ ç nh©n yªu n−íc, võa ®oμn kÕt, võa ®Êu tranh; lÊy lîi Ých tèi cao cña d©n téc vμ quyÒn lîi c¬ b¶n cña nh©n d©n lao ®éng lμm nÒn t¶ng, trªn c¬ së ®ã b¶o ®¶m cã sù kÕt hîp hμi hoμ lîi Ých ç nh©n vμ lîi Ých tËp thÓ, bé phËn vμ toμn côc, giai cÊp vμ d©n téc, quèc gia vμ quèc tÕ.

Ph−¬ng ph¸p ®i tíi ®¹i ®oμn kÕt cña Ng−êi lμ vËn ®éng, gi¸o dôc, thuyÕt phôc, nªu g−¬ng ..., lÊy th¼ng th¾n ch©n thμnh ®Ó ®èi xö, lÊy tin yªu gióp ®ì ®Ó c¶m ho¸, tr©n träng ph¸t huy nh©n tè tÝch cùc, h¹n chÕ, ®Èy lïi nh©n tè tiªu cùc, gióp cho mäi tæ chøc vμ ç nh©n ®Òu tiÕn bé vμ tr−ëng thμnh, ®ãng gãp cã hiÖu qu¶ vμo sù nghiÖp çch m¹ng chung.

Tãm l¹i, trong t− t−ëng Hå ChÝ Minh, ®¹i ®oμn kÕt d©n téc lμ mét chiÕn l−îc c¬ b¶n, l©u dμi, trong çch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n còng nh− trong çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. T− t−ëng ®¹i ®oμn kÕt Hå ChÝ Minh m·i m·i lμ mét søc m¹nh lμm nªn th¾ng lîi cña çch m¹ng ViÖt Nam.

§oμn kÕt, tËp hîp lùc l−îng ®Ó ®−a quÇn chóng ra ®Êu tranh giμnh tù do, ®éc lËp. KÎ thï ®· dïng søc m¹nh tμn b¹o ®Ó ®μn ¸p cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ta. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· chØ râ: "ChÕ ®é thùc d©n, tù b¶n th©n nã, ®· lμ mét hμnh ®éng b¹o lùc cña kÎ m¹nh ®èi víi kÎ yÕu". Do ®ã "Trong cuéc ®Êu tranh gian khæ chèng kÎ thï cña giai cÊp vμ d©n téc, cÇn dïng b¹o lùc çch m¹ng chèng l¹i b¹o lùc ph¶n çch m¹ng, giμnh lÊy chÝnh quyÒn vμ b¶o vÖ chÝnh quyÒn".

D−íi ¸nh s¸ng t− t−ëng qu©n sù Hå ChÝ Minh, trong hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vμ chèng Mü, nh©n d©n ta ®· lËp nªn nh÷ng chiÕn c«ng vang déi, ®−îc c¶ loμi ng−êi kh©m phôc vμ ca ngîi. T− t−ëng qu©n sù Hå ChÝ Minh lμ t− t−ëng vÒ kÕt hîp ®Êu tranh chÝnh trÞ víi ®Êu tranh vò trang. Ng−êi nãi: "Tuú t×nh h×nh cô thÓ mμ quyÕt ®Þnh nh÷ng h×nh thøc

XV XIV


®Êu tranh çch m¹ng thÝch hîp, sö dông ®óng vμ khÐo kÕt hîp çc h×nh thøc ®Êu tranh vò trang vμ ®Êu tranh chÝnh trÞ ®Ó giμnh th¾ng lîi cho çch m¹ng". T− t−ëng qu©n sù Hå ChÝ Minh ®−îc thÓ hiÖn ®Æc s¾c ë vÊn ®Ò x©y dùng lùc l−îng vò trang çch m¹ng "tõ nh©n d©n mμ ra, v× nh©n d©n mμ chiÕn ®Êu" víi ba thø qu©n - bé ®éi chñ lùc, bé ®éi ®Þa ph−¬ng vμ d©n qu©n tù vÖ; vÊn ®Ò x©y dùng c¨n cø ®Þa çch m¹ng, vÊn ®Ò khëi nghÜa toμn d©n vμ chiÕn tranh nh©n d©n. ChÝnh t− t−ëng qu©n sù Êy ®· chØ ®¹o nh©n d©n ta ®i tíi th¾ng lîi lÞch sö cña cuéc Çch m¹ng Th¸ng T¸m vμ tiÕp ®Õn tiÕn hμnh cuéc kh¸ng chiÕn thÇn th¸nh l©u dμi nhÊt trong lÞch sö. §Ó chèng l¹i nh÷ng kÎ thï cã søc m¹nh kinh tÕ vμ qu©n sù lín h¬n m×nh nhiÒu lÇn, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ®Ò ra ®−êng lèi kh¸ng chiÕn toμn d©n, toμn diÖn, tr−êng kú, dùa vμo søc m×nh lμ chÝnh; chñ tr−¬ng võa kh¸ng chiÕn, võa kiÕn quèc, x©y dùng thËt tèt mèi quan hÖ tiÒn tuyÕn - hËu ph−¬ng. T− t−ëng qu©n sù Hå ChÝ Minh lÊy søc m¹nh chÝnh trÞ, tinh thÇn cña toμn d©n lμm nÒn t¶ng. Trªn c¬ së ®ã mμ ph¸t huy tμi thao l−îc cña toμn §¶ng, toμn d©n, toμn qu©n. T− t−ëng qu©n sù Hå ChÝ Minh lμ sù kÕ thõa truyÒn thèng qu©n sù quý b¸u cña d©n téc vμ tiÕp thu tinh hoa qu©n sù cña thÕ

giíi. ChÝnh Ng−êi ®· cïng víi §¶ng ta n©ng nghÖ thuËt qu©n sù trong khëi

nghÜa vò trang vμ chiÕn tranh nh©n d©n ë thêi ®¹i Hå ChÝ Minh lªn mét tÇm cao míi.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lμ ng−êi s¸ng lËp §¶ng, MÆt trËn, Qu©n ®éi,

®ång thêi còng lμ ng−êi s¸ng lËp Nhμ n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoμ.

Trong gÇn mét phÇn t− thÕ kû ë c−¬ng vÞ Chñ tÞch nhμ n−íc, Ng−êi ®· bá

nhiÒu c«ng søc cho viÖc x©y dùng mét nhμ n−íc kiÓu míi. T− t−ëng Hå ChÝ

Minh vÒ x©y dùng nhμ n−íc cña d©n, do d©n, v× d©n lμ sù vËn dông s¸ng

t¹o häc thuyÕt vÒ nhμ n−íc cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, chän läc, kÕ thõa c¶

nh÷ng tinh hoa trong viÖc x©y dùng nhμ n−íc ®· cã trong lÞch sö d©n téc

vμ nh©n lo¹i.

VÊn ®Ò c¬ b¶n cña nhμ n−íc lμ quyÒn lùc thuéc vÒ ai, phôc vô quyÒn lîi cña ai. §¶ng ta l·nh ®¹o nh©n d©n lμm çch m¹ng lμ ®Ó giμnh quyÒn lùc vÒ tay nh©n d©n. Ng−êi kh¼ng ®Þnh "N−íc ta lμ n−íc d©n chñ. Bao nhiªu lîi Ých ®Òu v× d©n. Bao nhiªu quyÒn h¹n ®Òu cña d©n... ChÝnh quyÒn tõ x· ®Õn ChÝnh phñ trung −¬ng do d©n cö ra". "TÊt c¶ quyÒn lùc trong n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoμ ®Òu thuéc vÒ nh©n d©n".

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lu«n coi träng b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n cña

Nhμ n−íc ta, ®ång thêi, Ng−êi còng nhÊn m¹nh tÝnh d©n téc, tÝnh nh©n

d©n s©u s¾c cña Nhμ n−íc.

Theo t− t−ëng Hå ChÝ Minh, mét Nhμ n−íc v÷ng m¹nh, cã hiÖu lùc

ph¶i lμ mét Nhμ n−íc lμm cho mäi ng−êi d©n biÕt sèng vμ lμm viÖc theo

HiÕn ph¸p vμ ph¸p luËt; mÆt kh¸c Nhμ n−íc ®ã "ph¶i dùa vμo nh©n d©n,

liªn hÖ chÆt chÏ víi nh©n d©n, l¾ng nghe ý kiÕn vμ chÞu sù kiÓm so¸t cña

nh©n d©n". Mét trong nh÷ng mèi quan t©m cña Ng−êi lμ lo lμm sao ®μo t¹o

vμ båi d−ìng ®−îc mét ®éi ngò çn bé chÝnh quyÒn phï hîp víi b¶n chÊt

cña Nhμ n−íc ta, thÊm nhuÇn tinh thÇn "d©n lμ chñ, çn bé lμ ®μy tí trung

thμnh cña nh©n d©n". RÊt ®Ò cao ph¸p quyÒn, nh−ng Chñ tÞch Hå ChÝ

Minh kh«ng lóc nμo coi nhÑ vai trß cña gi¸o dôc ®¹o ®øc. Trong t− t−ëng

cña Ng−êi, nhμ n−íc ph¸p quyÒn chØ ph¸t huy ®−îc ®Çy ®ñ hiÖu lùc khi nã

biÕt coi träng kÕt hîp gi¸o dôc ®¹o ®øc vμ ph¸p luËt trong qu¶n lý x· héi

vμ Nhμ n−íc.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lμ nhμ yªu n−íc vÜ ®¹i, ®ång thêi lμ nhμ quèc tÕ chñ nghÜa trong s¸ng, hiÖn th©n cña t− t−ëng vÒ kÕt hîp søc m¹nh d©n téc vμ søc m¹nh thêi ®¹i. Ng−êi nãi: "Çch mÖnh ViÖt Nam còng lμ mét bé phËn trong çch mÖnh thÕ giíi. Ai lμm çch mÖnh trªn thÕ giíi ®Òu lμ ®ång chÝ cña d©n ViÖt Nam c¶". V× vËy, trong ®Êu tranh giμnh ®éc lËp d©n téc, mét mÆt Ng−êi nhÊn m¹nh t− t−ëng ph¶i "lÊy søc ta mμ gi¶i phãng cho ta", mÆt kh¸c Ng−êi lu«n lu«n kªu gäi ph¶i t¨ng c−êng sù ®oμn kÕt, gióp ®ì vμ phèi hîp nhÞp nhμng cuéc ®Êu tranh cña v« s¶n ë chÝnh quèc víi v« s¶n ë thuéc ®Þa, nh− hai çi çnh cña mét con chim. Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, chèng Mü vμ x©y dùng chñ nghÜa x· héi, Ng−êi nhÊn m¹nh tinh thÇn ®éc lËp, tù chñ, lμm hÕt søc m×nh, ®ång thêi ph¶i ra søc tranh

thñ sù ®ång t×nh, ñng hé, hîp t¸c vμ gióp ®ì cña çc n−íc x· héi chñ

nghÜa, çc n−íc trong thÕ giíi thø ba vμ çc lùc l−îng hoμ b×nh, d©n chñ vμ

tiÕn bé trªn thÕ giíi. Ngay ®èi víi çc n−íc t− b¶n ph¸t triÓn, tõ rÊt sím,

Ng−êi ®· tuyªn bè: ViÖt Nam muèn "Lμm b¹n víi tÊt c¶ mäi n−íc d©n chñ

vμ kh«ng g©y thï o¸n víi mét ai", v× môc tiªu ®éc lËp, hoμ b×nh, h÷u nghÞ

vμ tiÕn bé x· héi.

Mét mÆt ra søc tranh thñ søc m¹nh cña thêi ®¹i cã lîi cho çch m¹ng

XVI XVII


ViÖt Nam, mÆt kh¸c, Ng−êi kh«ng quªn nh¾c nhë nh©n d©n ta hÕt lßng, hÕt søc lμm trßn nghÜa vô quèc tÕ cao c¶ cña m×nh ®èi víi phong trμo gi¶i phãng d©n téc vμ phong trμo céng s¶n, c«ng nh©n quèc tÕ, coi "gióp b¹n lμ tù gióp m×nh". Hå ChÝ Minh chÝnh lμ biÓu t−îng cña tinh thÇn "bèn ph−¬ng v« s¶n ®Òu lμ anh em".

Ngoμi t− çch lμ anh hïng gi¶i phãng d©n téc, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cßn ®−îc thÕ giíi biÕt ®Õn nh− lμ nhμ v¨n ho¸ lín, nhμ nh©n v¨n chñ nghÜa lçi l¹c, nhμ ®¹o ®øc víi tÊm g−¬ng s¸ng ngêi vÒ phÈm chÊt ®¹o ®øc cña ng−êi çch m¹ng.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lμ mét l·nh tô bμn nhiÒu ®Õn ®¹o ®øc vμ vai trß cña ®¹o ®øc trong ®Êu tranh çch m¹ng. Ng−êi nãi: "§¹o ®øc lμ çi gèc cña ng−êi çch m¹ng". "Ng−êi çch m¹ng ph¶i cã ®¹o ®øc çch m¹ng lμm nÒn t¶ng míi hoμn thμnh ®−îc nhiÖm vô çch m¹ng vÎ vang". V× vËy, suèt ®êi m×nh, Ng−êi kiªn tr× viÖc gi¸o dôc phÈm chÊt ®¹o ®øc cho çn bé, ®¶ng viªn, nhÊn m¹nh kh«ng ngõng "n©ng cao ®¹o ®øc çch m¹ng, quÐt s¹ch chñ nghÜa ç nh©n"; vμ b¶n th©n Ng−êi lμ mét tÊm g−¬ng trän vÑn cña ®¹o ®øc míi: Suèt ®êi phÊn ®Êu, hy sinh v× lîi Ých cña Tæ quèc, v× h¹nh phóc cña nh©n d©n.

T− t−ëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh lμ mét thÓ thèng nhÊt gi÷a ®¹o ®øc víi chÝnh trÞ, ®¹o ®øc víi tμi n¨ng, gi÷a nãi vμ lμm, gi÷a ®¹o ®øc çch m¹ng vμ ®¹o ®øc ®êi th−êng. Trong khi sö dông l¹i mét sè kh¸i niÖm vμ thuËt ng÷ cña ®¹o ®øc truyÒn thèng vèn ®· phæ biÕn vμ quen thuéc trong nh©n d©n, Ng−êi ®· ®−a vμo ®ã nh÷ng néi dung míi, mang ý nghÜa nh©n v¨n vμ çch m¹ng cña ®¹o ®øc míi. Nh÷ng yªu cÇu ®¹o ®øc Ng−êi nªu ra cho çn bé, ®¶ng viªn nay ®· trë thμnh hÖ chuÈn mùc ®¹o ®øc c¬ b¶n cña con ng−êi ViÖt Nam míi nh−: trung víi n−íc, hiÕu víi d©n, cÇn kiÖm liªm chÝnh, chÝ c«ng v« t−, "viÖc g× cã lîi cho d©n, ta ph¶i hÕt søc lμm, viÖc g× cã h¹i cho d©n, ta ph¶i hÕt søc tr¸nh", ph¶i "khæ tr−íc thiªn h¹, s−íng sau thiªn h¹", biÕt yªu th−¬ng con ng−êi, cã t×nh c¶m quèc tÕ trong s¸ng...

T− t−ëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh lμ bé phËn rÊt quan träng trong t− t−ëng Hå ChÝ Minh, cã søc sèng m·nh liÖt, ®· sím ®i vμo nh©n d©n, ®−îc nh©n d©n tiÕp nhËn, vËn dông vμ nªu cao. Nã ®· trë thμnh mét bé phËn cña v¨n ho¸ d©n téc, thμnh vò khÝ cña nh©n d©n trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i çc hiÖn t−îng tha ho¸ vÒ ®¹o ®øc cña x· héi nh− quan liªu,

tham nhòng, cöa quyÒn, øc hiÕp quÇn chóng...

Chóng ta cßn t×m thÊy trong t− t−ëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh nh÷ng ý kiÕn chØ dÉn thiÕt thùc vÒ nh÷ng nguyªn t¾c vμ ph−¬ng ph¸p x©y dùng nÒn ®¹o ®øc x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta. Cã thÓ nãi, tÝnh hoμn chØnh cña t− t−ëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh lμ mét b−íc ph¸t triÓn míi, mét cèng hiÕn ®Æc s¾c vμo sù ph¸t triÓn cña ®¹o ®øc häc M¸c - Lªnin vμ vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ soi s¸ng cho chóng ta trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®¹o ®øc x· héi hiÖn nay.

Cïng víi t− t−ëng ®¹o ®øc, t− t−ëng nh©n v¨n Hå ChÝ Minh lμ mét ®ãng gãp rÊt cã gi¸ trÞ vμo triÕt häc vÒ con ng−êi cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nãi: "T«i chØ cã mét sù ham muèn, ham muèn tét bËc, lμ lμm sao cho n−íc ta ®−îc hoμn toμn ®éc lËp, d©n ta ®−îc hoμn toμn tù do, ®ång bμo ai còng cã c¬m ¨n, ¸o mÆc, ai còng ®−îc häc hμnh". §ã lμ lý t−ëng chÝnh trÞ, lý t−ëng ®¹o ®øc vμ còng lμ lý t−ëng nh©n v¨n cña Ng−êi. §èi víi Hå ChÝ Minh, gi¶i phãng con ng−êi tr−íc hÕt lμ gi¶i phãng hä khái nh÷ng tai ho¹ do çi ®ãi, çi rÐt, çi dèt g©y nªn. Cuéc chiÕn ®Êu ®ã kh«ng thÓ t¸ch rêi cuéc chiÕn ®Êu ®Ó gi¶i phãng d©n téc. ChØ cã tho¸t khái th©n phËn n« lÖ, mçi con ng−êi míi lÊy l¹i ®−îc phÈm gi¸ lμm ng−êi. H¬n n÷a, ®ã cßn lμ cuéc chiÕn ®Êu v× hoμ b×nh vμ t×nh h÷u nghÞ gi÷a çc d©n téc, v× sù gi¶i phãng cña toμn nh©n lo¹i. §ã chÝnh lμ gi¸ trÞ cña nh©n v¨n, mét chñ nghÜa nh©n v¨n hμnh ®éng, chñ nghÜa nh©n v¨n chiÕn ®Êu, chñ nghÜa nh©n ®¹o hiÖn thùc.

T− t−ëng nh©n v¨n Hå ChÝ Minh ®−îc biÓu hiÖn v« cïng ®a d¹ng vμ phong phó, nã thÊm ®Ëm trong toμn bé cuéc ®êi vμ sù nghiÖp cña Ng−êi, ®−îc to¶ s¸ng trong tõng viÖc lμm, tõng cö chØ, tõng mèi quan t©m ©n cÇn ®èi víi mçi con ng−êi; tÊt c¶ ®Òu to¸t lªn t×nh yªu th−¬ng, sù t«n träng, th¸i ®é bao dung vμ niÒm tin vμo kh¶ n¨ng c¶i t¹o cña con ng−êi, dï cho hä cã nhÊt thêi lÇm l¹c. B»ng hμnh ®éng vμ øng xö cña m×nh, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh truyÒn l¹i cho chóng ta mét ®¹o lý lμm ng−êi lμ ph¶i biÕt yªu th−¬ng vμ sèng víi nhau cã t×nh nghÜa.

Chñ nghÜa nh©n v¨n lμ b¶n chÊt cèt lâi, lμ kÕt tinh cña v¨n ho¸. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®−îc loμi ng−êi tiÕn bé suy t«n lμ mét nhμ v¨n ho¸ lín cßn v× nh÷ng thμnh tùu xuÊt s¾c cña Ng−êi trong lÜnh vùc ho¹t ®éng vμ s¸ng t¹o v¨n ho¸. T− t−ëng v¨n ho¸ Hå ChÝ Minh ®−îc biÓu hiÖn ë chç

XIX XVIII


Ng−êi thÊy râ vμ kh¼ng ®Þnh rÊt sím vai trß quyÕt ®Þnh cña v¨n ho¸ trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc. Ngay sau khi võa giμnh ®−îc ®éc lËp, t¹i phiªn häp ®Çu tiªn cña ChÝnh phñ l©m thêi n−íc ViÖt Nam míi, Ng−êi ®· ®Ò nghÞ më ngay chiÕn dÞch chèng n¹n dèt. Ng−êi nãi: "Mét d©n téc dèt lμ mét d©n téc yÕu". Ng−êi coi dèt n¸t còng lμ mét thø giÆc, xem thãi quen vμ nh÷ng tËp tôc l¹c hËu còng lμ mét lo¹i kÎ thï. Ng−êi kh¼ng ®Þnh v¨n ho¸ lμ tinh hoa cña d©n téc, v¨n ho¸ ph¶i gãp phÇn kh¼ng ®Þnh d©n téc vμ b¶n s¾c d©n téc. "Râ rμng lμ d©n téc bÞ ¸p bøc th× v¨n nghÖ sÜ còng mÊt tù do. V¨n nghÖ sÜ muèn cã tù do th× ph¶i tham gia çch m¹ng". "V¨n ho¸ nghÖ thuËt còng lμ mét mÆt trËn.

Anh chÞ em lμ chiÕn sÜ trªn mÆt trËn Êy".

T− t−ëng v¨n ho¸ Hå ChÝ Minh chèng l¹i mäi biÓu hiÖn cña chñ nghÜa kú thÞ - ®éc t«n vÒ v¨n ho¸. Lμ ng−êi ®· lμm giμu trÝ tuÖ cña m×nh b»ng vèn v¨n ho¸ ph−¬ng §«ng vμ ph−¬ng T©y, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· sím ®Ò ra chñ tr−¬ng kÕ thõa truyÒn thèng tèt ®Ñp cña v¨n ho¸ d©n téc ph¶i ®i ®«i víi viÖc häc tËp vμ tiÕp thu cã chän läc tinh hoa v¨n ho¸ cña nh©n lo¹i. Nh÷ng t− t−ëng lín cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ v¨n ho¸ ®ang lμ kim chØ nam cho chóng ta trong viÖc x©y dùng mét nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®μ b¶n s¾c d©n téc ®ång thêi kh«ng ngõng më réng sù giao l−u v¨n ho¸ víi thÕ giíi.

Nh÷ng gi¸ trÞ phong phó vμ toμn diÖn nãi trªn ®· lμm cho Hå ChÝ Minh Toμn tËp trë thμnh bé s¸ch kinh ®iÓn lín nhÊt, cã gi¸ trÞ lý luËn vμ thùc tiÔn cao nhÊt vÒ çch m¹ng ViÖt Nam. Bé s¸ch ®· ph¶n ¸nh thiªn tμi trÝ tuÖ cña vÞ l·nh tô - ng−êi thÇy cña çch m¹ng ViÖt Nam, nhμ t− t−ëng m¸cxÝt vÜ ®¹i; ®· ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh lÞch sö 50 n¨m ®Êu tranh anh dòng vμ th¾ng lîi vÎ vang cña nh©n d©n ta d−íi sù l·nh ®¹o vμ d×u d¾t trùc tiÕp cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh.

TÝnh khoa häc ®óng ®¾n vμ tÝnh çch m¹ng s¸ng t¹o cña t− t−ëng Hå ChÝ Minh ®· ®−îc lÞch sö kiÓm chøng. Tr¶i qua nh÷ng biÕn ®éng cña thêi cuéc, t− t−ëng Hå ChÝ Minh cμng chøng tá gi¸ trÞ vμ søc sèng m·nh liÖt cña nã. T− t−ëng Hå ChÝ Minh lμ tinh hoa cña d©n téc ViÖt Nam, lμ niÒm tù hμo v« h¹n cña mçi chóng ta. D−íi ¸nh s¸ng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vμ t− t−ëng Hå ChÝ Minh, toμn §¶ng, toμn d©n ta cμng v÷ng tin vμo th¾ng lîi cña sù nghiÖp ®æi míi do §¶ng ta khëi x−íng vμ l·nh ®¹o, theo môc

tiªu "d©n giμu n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh". Mçi ng−êi ViÖt Nam h·y häc tËp, vËn dông t− t−ëng Hå ChÝ Minh, ph¸t huy lßng yªu n−íc, ý chÝ quËt c−êng bÊt khuÊt cña d©n téc ®Ó x©y dùng mét n−íc ViÖt Nam míi, trong thêi ®¹i míi, s¸nh vai víi çc n−íc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi.

*

* *

§−îc sù chØ ®¹o cña Ban BÝ th− Trung −¬ng §¶ng, kÕ thõa nh÷ng kinh nghiÖm vμ thμnh tùu cña bé Hå ChÝ Minh Toμn tËp xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, bé Hå ChÝ Minh Toμn tËp xuÊt b¶n lÇn thø hai lμ mét c«ng tr×nh lao ®éng khoa häc nghiªm tóc cña mét tËp thÓ ®«ng ®¶o çc nhμ khoa häc, çn bé nghiªn cøu, l−u tr÷, biªn tËp, xuÊt b¶n thuéc nhiÒu c¬ quan §¶ng vμ Nhμ n−íc, ë trung −¬ng vμ ®Þa ph−¬ng.

T×nh h×nh chÝnh trÞ trªn thÕ giíi ®· vμ ®ang cã nh÷ng thay ®æi s©u s¾c. Sù nghiÖp ®æi míi theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ®ang ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cÊp b¸ch ®ßi hái §¶ng ta ph¶i khÈn tr−¬ng nghiªn cøu vμ gi¶i ®¸p, phï hîp víi yªu cÇu vμ thùc tiÔn cña ®Êt n−íc. Nhu cÇu nghiªn cøu, t×m hiÓu vÒ t− t−ëng Hå ChÝ Minh ®ang t¨ng lªn. C«ng t¸c s−u tÇm, ph¸t hiÖn nh÷ng v¨n kiÖn, t¸c phÈm, bμi viÕt cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trong nh÷ng n¨m qua ®· thu ®−îc nhiÒu kÕt qu¶ míi, ®−îc bæ sung vμo bé s¸ch. C«ng t¸c dÞch thuËt, xö lý v¨n b¶n, giíi thiÖu, chó thÝch, tham kh¶o khoa häc ... cho bé s¸ch còng ®−îc n©ng cao chÊt l−îng vμ hoμn thiÖn thªm mét b−íc nh»m gióp cho b¹n ®äc cã ®iÒu kiÖn t×m hiÓu mét çch ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c t− t−ëng Hå ChÝ Minh, ®ång thêi còng ph¶n ¸nh ®−îc nh÷ng thμnh tùu nghiªn cøu vÒ t− t−ëng Hå ChÝ Minh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.

ViÖc xuÊt b¶n lÇn thø hai bé Hå ChÝ Minh Toμn tËp ®· cè g¾ng ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu trªn ®©y. Tuy nhiªn, khèi l−îng c«ng viÖc rÊt to lín l¹i ph¶i hoμn thμnh trong mét thêi gian gÊp rót, mÆc dÇu tËp thÓ ®éi ngò biªn tËp ®· cã nhiÒu cè g¾ng, song ch¾c ch¾n vÉn kh«ng tr¸nh khái cßn nh÷ng nh−îc ®iÓm vμ thiÕu sãt.

Nh©n dÞp bé Hå ChÝ Minh Toμn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø hai, ra m¾t b¹n ®äc, Héi ®ång xuÊt b¶n çm ¬n çc nhμ nghiªn cøu, çc céng t¸c viªn khoa häc, ®éi ngò çn bé biªn tËp ®· v−ît qua nhiÒu khã kh¨n, khÈn tr−¬ng hoμn thμnh b¶n th¶o trong mét thêi gian ng¾n.

XX XXI


Mong r»ng bé Hå ChÝ Minh Toμn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø hai, sÏ t¹o thªm ®iÒu kiÖn ®Èy m¹nh viÖc häc tËp, nghiªn cøu t− t−ëng Hå ChÝ Minh trong toμn §¶ng, lμm cho t− t−ëng Hå ChÝ Minh, cïng víi chñ nghÜa M¸c- Lªnin, thùc sù lμ nÒn t¶ng t− t−ëng vμ kim chØ nam cho hμnh ®éng cña chóng ta.

HéI §åNG XUÊT B¶N Bé Hå CHÝ MINH TOμN TËP

LêI GiíI THIÖU TËP 1

Hå ChÝ Minh Toμn tËp, tËp 1 gåm nh÷ng bμi viÕt vμ t¸c phÈm cña Chñ

tÞch Hå ChÝ Minh tõ n¨m 1919 ®Õn th¸ng 11 n¨m 1924, më ®Çu lμ bμi T©m ®Þa thùc d©n vμ kÕt thóc vμo thêi ®iÓm Ng−êi rêi M¸txc¬va (Nga) ®Õn Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc). Çc t¸c phÈm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trong tËp 1 ph¶n ¸nh sù chuyÓn biÕn trong t− t−ëng cña Ng−êi tõ chñ nghÜa yªu n−íc ®Õn chñ nghÜa x· héi khoa häc, ®¸nh dÊu sù h×nh thμnh t− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng x· héi vμ gi¶i phãng con ng−êi, vÒ ®oμn kÕt d©n téc vμ ®oμn kÕt quèc tÕ, vÒ ph−¬ng ph¸p çch m¹ng... Çc t¸c phÈm trong tËp nμy ®· kh¼ng ®Þnh con ®−êng ®óng ®¾n ®Ó gi¶i phãng d©n téc ViÖt Nam vμ çc d©n téc bÞ ¸p bøc kh¸c trªn thÕ giíi lμ ®i theo con ®−êng çch m¹ng v« s¶n. T¸c gi¶ ®· tËp trung tè ço téi ¸c, v¹ch trÇn b¶n chÊt cña chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc; b−íc ®Çu ®Ò ra chiÕn l−îc, s¸ch l−îc cña çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc vμ kh¼ng ®Þnh b−íc ph¸t triÓn tÊt yÕu cña nã sÏ lμ tiÕn tíi çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Ng−êi viÕt: "ChØ cã chñ nghÜa céng s¶n míi cøu nh©n lo¹i, ®em l¹i cho mäi ng−êi kh«ng ph©n biÖt chñng téc vμ nguån gèc sù tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i, ®oμn kÕt, Êm no trªn qu¶ ®Êt, viÖc lμm cho mäi ng−êi vμ v× mäi ng−êi, niÒm vui, hoμ b×nh, h¹nh phóc..." (Tr.461).

Vμo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX, phong trμo yªu n−íc cña nh©n d©n ViÖt Nam rÊt s«i næi, nh−ng l¹i l©m vμo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng s©u s¾c vÒ ®−êng lèi chÝnh trÞ. Trong hoμn c¶nh Êy, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ra ®i t×m ®−êng cøu n−íc, gi¶i phãng d©n téc khái ¸ch ¸p bøc cña chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p. Ng−êi ®· tham gia ho¹t ®éng, ®Êu tranh trong phong trμo çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n bÞ ¸p bøc çc n−íc ch©u ¸, ch©u Phi, ch©u ¢u, ch©u Mü.

XXIIIXXII


N¨m 1917, Çch m¹ng Th¸ng M−êi Nga th¾ng lîi vμ Nhμ n−íc c«ng

n«ng ®Çu tiªn ra ®êi, nh− tiÕng sÊm b¸o hiÖu mïa xu©n ®èi víi nh©n d©n

lao ®éng vμ çc d©n téc bÞ ¸p bøc trªn toμn thÕ giíi. TiÕp theo lμ Quèc tÕ

thø ba thμnh lËp, çc ®¶ng céng s¶n lÇn l−ît ra ®êi, trμo l−u t− t−ëng c¶i

l−¬ng, c¬ héi vμ s«vanh trong Quèc tÕ thø hai bÞ ®Èy lui. Trong hoμn c¶nh

Êy, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· tiÕp thô ¸nh s¸ng cña Çch m¹ng Th¸ng

M−êi Nga vμ S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vμ

vÊn ®Ò thuéc ®Þa do V.I. Lªnin so¹n th¶o.

Mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña tËp 1 lμ t¸c gi¶ tËp trung v¹ch trÇn b¶n chÊt xÊu xa, tè ço téi ¸c cña chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc; x¸c ®Þnh râ chóng lμ kÎ thï chung cña giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n bÞ ¸p bøc trªn thÕ giíi. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· viÕt nhiÒu bμi b¸o vμ t¸c phÈm tÊn c«ng vμo chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc nh− T©m ®Þa thùc d©n, B×nh ®¼ng, Vùc th¼m thuéc ®Þa, Hμnh h×nh kiÓu Lins¬, mét ph−¬ng diÖn Ýt ng−êi biÕt ®Õn cña nÒn v¨n minh Mü, C«ng cuéc khai ho¸ giÕt ng−êi... Dùa vμo nh÷ng tμi liÖu vμ sù viÖc cô thÓ, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh

®· tè ço b¶n chÊt ¨n c−íp vμ giÕt ng−êi cña chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc, v¹ch trÇn çi gäi lμ "khai ho¸ v¨n minh" cña chóng. Ng−êi viÕt: "NÕu lèi hμnh h×nh theo kiÓu Lins¬ cña nh÷ng bän ng−êi Mü hÌn h¹ ®èi víi nh÷ng ng−êi da ®en lμ mét hμnh ®éng v« nh©n ®¹o, th× t«i kh«ng cßn biÕt gäi viÖc nh÷ng ng−êi ¢u nh©n danh ®i khai ho¸ mμ giÕt hμng lo¹t nh÷ng ng−êi d©n ch©u Phi lμ çi g× n÷a" (Tr.321). Ng−êi chØ râ nh÷ng ©m m−u vμ thñ ®o¹n che giÊu téi ¸c cña chóng: "§Ó che ®Ëy sù xÊu xa cña chÕ ®é bãc lét giÕt ng−êi, chñ nghÜa t− b¶n thùc d©n lu«n lu«n ®iÓm trang cho çi huy ch−¬ng môc n¸t cña nã b»ng nh÷ng ch©m ng«n lý t−ëng: B¸c ¸i, B×nh ®¼ng, v.v." (Tr.75). Trong nh÷ng bμi cã tiªu ®Ò §«ng D−¬ng vμ hμng lo¹t bμi kh¸c, Ng−êi ®· lªn ¸n m¹nh mÏ chÕ ®é cai trÞ hμ kh¾c, sù bãc lét tμn b¹o cña thùc d©n Ph¸p ë §«ng D−¬ng trªn çc lÜnh vùc chÝnh trÞ, qu©n sù, kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc.

B»ng ngßi bót s¾c s¶o, ch©m biÕm chua cay, qua nh÷ng thiªn truyÖn ký xuÊt s¾c nh− Lêi than v·n cña Bμ Tr−ng Tr¾c, "Vi hμnh"..., Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ph¬i bμy bé mÆt ph¶n d©n h¹i n−íc cña bän vua chóa, quan l¹i ®· v× quyÒn lîi vμ danh väng ç nh©n mμ chèng l¹i ®ång bμo.

Tõ mét ng−êi yªu n−íc trë thμnh ng−êi céng s¶n ViÖt Nam ®Çu tiªn,

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· t×m thÊy con ®−êng ®óng ®¾n cho sù nghiÖp gi¶i

phãng d©n téc ta vμ çc d©n téc bÞ ¸p bøc khái ¸ch n« dÞch cña chñ nghÜa

thùc d©n ®Õ quèc, lμ con ®−êng çch m¹ng v« s¶n. §ã lμ c¬ së cho sù h×nh

thμnh ®−êng lèi gi−¬ng cao ngän cê ®éc lËp d©n téc vμ chñ nghÜa x· héi cña

§¶ng ta.

LuËn c−¬ng cña V.I.Lªnin ®· chØ râ: trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa,

çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc lμ mét bé phËn cña çch m¹ng v« s¶n vμ nh÷ng

ng−êi céng s¶n cã nhiÖm vô ph¶i gióp ®ì phong trμo gi¶i phãng d©n téc. ChÝnh

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· tiÕp thô, vËn dông vμ ph¸t triÓn s¸ng t¹o luËn ®iÓm

nμy cña V.I.Lªnin. Trong Lêi ph¸t biÓu t¹i §¹i héi toμn quèc lÇn thø XVIII

§¶ng X· héi Ph¸p, n¨m 1920, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· kiªn quyÕt ®Êu tranh

cho t− t−ëng nμy cña V.I. Lªnin ®−îc thùc hiÖn trong thùc tÕ. Ng−êi ®Ò nghÞ:

"§¶ng ph¶i tuyªn truyÒn chñ nghÜa x· héi trong tÊt c¶ çc n−íc thuéc ®Þa"

(Tr.23). Trªn c¬ së ph©n tÝch nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö - x· héi cña ph−¬ng

§«ng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· kh¼ng ®Þnh: chÕ ®é céng s¶n hoμn toμn cã thÓ

thùc hiÖn ®−îc ë ch©u ¸, vμ ®iÒu ®ã cßn dÔ h¬n ë ch©u ¢u.

Trong lý luËn còng nh− trong ho¹t ®éng thùc tiÔn, Chñ tÞch Hå ChÝ

Minh lu«n lu«n nhÊn m¹nh mèi quan hÖ kh¨ng khÝt gi÷a çch m¹ng ë

thuéc ®Þa vμ çch m¹ng ë "chÝnh quèc". Ng−êi viÕt: "Chñ nghÜa t− b¶n lμ

mét con ®Øa cã mét çi vßi b¸m vμo giai cÊp v« s¶n ë chÝnh quèc vμ mét çi

vßi kh¸c b¸m vμo giai cÊp v« s¶n ë çc thuéc ®Þa. NÕu ng−êi ta muèn giÕt

con vËt Êy, ng−êi ta ph¶i ®ång thêi c¾t c¶ hai vßi" (Tr.298). Ng−êi kªu gäi

giai cÊp c«ng nh©n çc n−íc ph−¬ng T©y ph¶i ®Èy m¹nh viÖc ñng hé cuéc

®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc cña çc n−íc thuéc ®Þa. Trong nh÷ng bμi

ph¸t biÓu t¹i §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n, Ng−êi nãi: "TÊt c¶ çc

®ång chÝ ®Òu biÕt r»ng, hiÖn nay näc ®éc vμ søc sèng cña con r¾n ®éc t−

b¶n chñ nghÜa ®ang tËp trung ë çc thuéc ®Þa h¬n lμ ë chÝnh quèc. Çc

thuéc ®Þa cung cÊp nguyªn liÖu cho çc nhμ m¸y; çc thuéc ®Þa cung cÊp

binh lÝnh cho qu©n ®éi cña chñ nghÜa ®Õ quèc. Çc thuéc ®Þa trë thμnh nÒn

t¶ng cña lùc l−îng ph¶n çch m¹ng" (Tr.274). V× vËy, muèn ®¸nh th¾ng

chñ nghÜa ®Õ quèc, tr−íc hÕt cÇn xo¸ bá hÖ thèng thuéc ®Þa cña nã. Tõ ®ã,

XXIV XXV


Ng−êi ®Ò xuÊt luËn ®iÓm: çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc cÇn chñ ®éng vμ cã

thÓ giμnh th¾ng lîi tr−íc çch m¹ng v« s¶n ë "chÝnh quèc" vμ b»ng th¾ng

lîi ®ã, t¸c ®éng m¹nh mÏ ®èi víi çch m¹ng ë "chÝnh quèc". Ng−êi viÕt:

"Ngμy mμ hμng tr¨m triÖu nh©n d©n ch©u ¸ bÞ tμn s¸t vμ ¸p bøc thøc tØnh

®Ó g¹t bá sù bãc lét ®ª tiÖn cña mét bän thùc d©n lßng tham kh«ng ®¸y, hä

sÏ h×nh thμnh mét lùc l−îng khæng lå, vμ trong khi thñ tiªu mét trong

nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i cña chñ nghÜa t− b¶n lμ chñ nghÜa ®Õ quèc, hä cã

thÓ gióp ®ì nh÷ng ng−êi anh em m×nh ë ph−¬ng T©y trong nhiÖm vô gi¶i

phãng hoμn toμn" (Tr.36).

Tin t−ëng ë tiÒn ®å cña çc d©n téc bÞ ¸p bøc, trong nhiÒu bμi viÕt cña

m×nh, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· chØ râ tiÒm lùc çch m¹ng vÜ ®¹i cña hμng

tr¨m triÖu ng−êi ë çc n−íc thuéc ®Þa vμ phô thuéc ®ang ®−îc thøc tØnh.

Ch©u ¸ trÎ trung ®ang v−¬n m×nh, ch©u Phi ®en ®ang quËt khëi... L−ìi lª,

®¹i b¸c, chÝnh s¸ch ngu d©n cña chñ nghÜa t− b¶n kh«ng thÓ ®Ì bÑp ý chÝ

chiÕn ®Êu vμ søc sèng m·nh liÖt cña nh©n d©n çc d©n téc thuéc ®Þa. Ng−êi

viÕt: "§»ng sau sù phôc tïng tiªu cùc, ng−êi §«ng D−¬ng giÊu mét çi g×

®ang s«i sôc, ®ang gμo thÐt vμ sÏ bïng næ mét çch ghª gím, khi thêi c¬

®Õn. Bé phËn −u tó cã nhiÖm vô ph¶i thóc ®Èy cho thêi c¬ ®ã mau ®Õn.

Sù tμn b¹o cña chñ nghÜa t− b¶n ®· chuÈn bÞ ®Êt råi: Chñ nghÜa x·

héi chØ cßn ph¶i lμm çi viÖc lμ gieo h¹t gièng cña c«ng cuéc gi¶i phãng n÷a

th«i" (Tr.28).

Tõ nhËn thøc: chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc lμ kÎ thï chung cña çc d©n téc bÞ ¸p bøc, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lu«n lu«n ch¨m lo x©y dùng khèi ®oμn kÕt chiÕn ®Êu gi÷a çc d©n téc bÞ ®o¹ ®μy, ®au khæ. Ng−êi viÕt: "Dï mμu da cã kh¸c nhau, trªn ®êi nμy chØ cã hai gièng ng−êi: gièng ng−êi bãc lét vμ gièng ng−êi bÞ bãc lét. Mμ còng chØ cã mét mèi t×nh h÷u ¸i lμ thËt mμ th«i: t×nh h÷u ¸i v« s¶n" (Tr.266).

§øng v÷ng trªn quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng biÓu hiÖn cña t− t−ëng c¬ héi, c¶i l−¬ng, t− t−ëng d©n téc hÑp hßi, nh÷ng nhËn thøc ch−a ®óng ®¾n cña mét sè ®¶ng céng s¶n ch©u ¢u trong vÊn ®Ò thuéc ®Þa. T¹i §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n, Ng−êi nãi: "§Ò ra nh÷ng luËn c−¬ng dμi d»ng dÆc

vμ th«ng qua nh÷ng nghÞ quyÕt rÊt kªu ®Ó sau §¹i héi ®−a vμo viÖn b¶o

tμng nh− tõ tr−íc vÉn lμm th× ch−a ®ñ. Chóng ta cÇn cã biÖn ph¸p cô thÓ"

(Tr.281). Ng−êi ®· kiÕn nghÞ nh÷ng viÖc lμm thiÕt thùc vμ yªu cÇu Quèc tÕ

Céng s¶n ®Èy m¹nh ho¹t ®éng gióp ®ì phong trμo gi¶i phãng d©n téc.

B¶n th©n Ng−êi ®· tÝch cùc truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c - Lªnin, tuyªn truyÒn chñ nghÜa x· héi khoa häc vμo çc n−íc thuéc ®Þa, h−íng quÇn chóng vÒ n−íc Nga X«viÕt t−¬i ®Ñp, vÒ con ®−êng çch m¹ng triÖt ®Ó. Ng−êi kh¼ng ®Þnh çch m¹ng ë çc n−íc thuéc ®Þa vμ phô thuéc ph¶i ®i theo con ®−êng cña V.I.Lªnin vμ Çch m¹ng Th¸ng M−êi. Ng−êi còng dμnh nh÷ng lêi tr©n träng viÕt vÒ V.I.Lªnin, l·nh tô vÜ ®¹i cña giai cÊp v« s¶n vμ çc d©n téc bÞ ¸p bøc trªn toμn thÕ giíi: "Khi cßn sèng, Ng−êi lμ ng−êi cha, thÇy häc, ®ång chÝ vμ cè vÊn cña chóng ta. Ngμy nay, Ng−êi lμ ng«i sao s¸ng chØ ®−êng cho chóng ta ®i tíi cuéc çch m¹ng x· héi" (Tr.237).

Qua mét lo¹t bμi viÕt trong tËp 1, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· sím kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng cña giai cÊp c«ng nh©n trong ®Êu tranh çch m¹ng. Ng−êi chØ râ: trong çc thuéc ®Þa, giai cÊp c«ng nh©n ®· b¾t ®Çu hiÓu thÕ nμo lμ ®Êu tranh giai cÊp. Ph¶i lμm cho c«ng nh©n da ®en vμ da vμng hiÓu r»ng kÎ thï duy nhÊt cña hä chÝnh lμ çi chÕ ®é nμy, mét chÕ ®é n« lÖ tinh vi h¬n chÕ ®é cò, nÆng nÒ vμ v« nh©n ®¹o h¬n. Trong bμi Phong trμo c«ng nh©n ë Thæ NhÜ Kú, Ng−êi nªu râ giai cÊp c«ng nh©n ®· ®ãng gãp nhiÒu vμo cuéc ®Êu tranh giμnh ®éc lËp d©n téc, song thμnh qu¶ çch m¹ng l¹i bÞ giai cÊp t− s¶n chiÕm ®o¹t, giai cÊp c«ng nh©n b¾t buéc tiÕn hμnh mét cuéc ®Êu tranh kh¸c: ®Êu tranh giai cÊp. Qua ®ã, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh muèn chØ ra mèi quan hÖ kh¨ng khÝt gi÷a ®Êu tranh d©n téc vμ ®Êu tranh giai cÊp trong çch m¹ng ë thuéc ®Þa, yªu cÇu giai cÊp c«ng nh©n ph¶i n¾m lÊy ngän cê d©n téc vμ chñ nghÜa x· héi, ph¶i cñng cè khèi liªn minh c«ng n«ng - ®éi qu©n chñ lùc cña çch m¹ng, nÒn t¶ng cña mÆt trËn ®oμn kÕt toμn d©n.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh còng ®· ®øng trªn quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin nh×n nhËn ®óng ®¾n vÊn ®Ò n«ng d©n trong çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc.

Chñ nghÜa ®Õ quèc bãc lét thuéc ®Þa chñ yÕu lμ bãc lét n«ng d©n.

Ng−êi viÕt: "Ng−êi An Nam nãi chung, ph¶i Ì cæ ra mμ chÞu nh÷ng c«ng ¬n

XXVIIXXVI


b¶o hé cña n−íc Ph¸p. Ng−êi n«ng d©n An Nam nãi riªng, l¹i cμng ph¶i Ì

cæ ra mμ chÞu sù b¶o hé Êy mét çch th¶m h¹i h¬n: lμ ng−êi An Nam, hä bÞ

¸p bøc; lμ ng−êi n«ng d©n, hä bÞ ng−êi ta ¨n c¾p, c−íp bãc, t−íc ®o¹t, lμm

ph¸ s¶n" (Tr.227). Ph¶i sèng trong hoμn c¶nh cïng cùc nh− vËy nªn ng−êi

n«ng d©n nãi chung vμ ng−êi n«ng d©n ViÖt Nam nãi riªng ch¼ng nh÷ng cã

ý thøc giai cÊp râ rÖt mμ cßn cã ý thøc d©n téc rÊt m¹nh mÏ. Trong çc bμi

T×nh c¶nh n«ng d©n An Nam, T×nh c¶nh n«ng d©n Trung Quèc, N«ng d©n

B¾c Phi... vμ nh÷ng bμi ph¸t biÓu t¹i §¹i héi V Quèc tÕ Céng s¶n, Ng−êi

®· kh¸i qu¸t vÞ trÝ vμ lùc l−îng to lín cña n«ng d©n trong çch m¹ng gi¶i

phãng d©n téc vμ chØ râ ë çc n−íc thuéc ®Þa, n«ng d©n nhiÒu lÇn næi dËy

chèng chñ nghÜa thùc d©n, nh−ng ®Òu thÊt b¹i, v× thiÕu sù l·nh ®¹o vμ tæ

chøc. Ng−êi viÕt: "Quèc tÕ Céng s¶n cÇn ph¶i gióp ®ì hä tæ chøc l¹i, cÇn

ph¶i cung cÊp çn bé l·nh ®¹o cho hä vμ chØ cho hä con ®−êng ®i tíi çch

m¹ng vμ gi¶i phãng" (Tr.289). V× vËy, gi¶i phãng d©n téc ph¶i g¾n liÒn víi

gi¶i phãng n«ng d©n, ®em l¹i ruéng ®Êt cho n«ng d©n.

Çc bμi viÕt trong tËp 1 cßn cho thÊy Chñ tÞch Hå ChÝ Minh còng rÊt

chó ý ®Õn vai trß cña phô n÷ vμ çc tÇng líp thanh niªn, häc sinh, sinh

viªn... trong ®Êu tranh çch m¹ng. Trong nh÷ng bμi viÕt cña m×nh, Ng−êi

®· nªu nhiÒu tÊm g−¬ng tiªu biÓu cña phô n÷ vμ tuæi trÎ t¹i çc n−íc

thuéc ®Þa vμ phô thuéc ®Ó cæ vò tinh thÇn ®Êu tranh çch m¹ng cña quÇn

chóng bÞ ¸p bøc.

Hå ChÝ Minh Toμn tËp, tËp 1, ngoμi nh÷ng t¸c phÈm lý luËn s¾c bÐn,

chøa ®ùng t− t−ëng chÝnh trÞ quan träng, cßn cã nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc

cã gi¸ trÞ, mang tÝnh ®¶ng s©u s¾c, tÝnh chiÕn ®Êu cao vμ tÝnh nghÖ thuËt

®éc ®¸o. B»ng nh÷ng t¸c phÈm ®ã, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ®Æt nÒn mãng

cho sù ra ®êi cña nÒn v¨n häc çch m¹ng mang néi dung yªu n−íc vμ ®Ëm

®μ b¶n s¾c d©n téc.

Hå ChÝ Minh Toμn tËp, tËp 1, trªn c¬ së tiÕp thô thμnh qu¶ cña lÇn xuÊt

b¶n n¨m 1980, ®· bæ sung h¬n 30 bμi vμ t¸c phÈm víi h¬n 100 trang, khai

th¸c ë kho l−u tr÷ cña Quèc tÕ Céng s¶n tr−íc ®©y, trªn çc tËp san La

Revue Communiste, Inprekorr, çc b¸o L'HumanitÐ, Le Paria, La Vie

OuvriÌre, Le Journal du Peuple, Le Libertaire... Mét sè bμi ®−îc in trong

Hå ChÝ Minh Toμn tËp, tËp 2, xuÊt b¶n n¨m 1981, sau khi x¸c minh l¹i vÒ

thêi gian ®· ®−îc ®−a vμo tËp 1. VÒ mÆt v¨n b¶n, mét sè bμi trong lÇn xuÊt

b¶n tr−íc ®· ®−îc ®èi chiÕu, hiÖu ®Ýnh l¹i cho chÝnh x¸c h¬n.

Tuy vËy, lÇn xuÊt b¶n nμy ch¾c ch¾n còng ch−a tËp hîp ®−îc ®Çy ®ñ nh÷ng bμi viÕt vμ t¸c phÈm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cßn l−u tr÷ ë n−íc ngoμi vμ r¶i r¸c ®©y ®ã.

Chóng t«i mong çc bËc thøc gi¶, çc nhμ nghiªn cøu vμ b¹n ®äc gÇn xa m¸ch b¶o vμ bæ sung nh÷ng bμi cßn thiÕu, chØ ra nh÷ng s¬ suÊt, thiÕu sãt ®Ó cho lÇn xuÊt b¶n sau ®−îc tèt h¬n.

VIÖN NGHI£N CøU CHñ NGHÜA M¸C - L£NIN Vμ T¦ T¦ëNG Hå CHÝ MINH

XXVIII XIX VIII

0 hå chÝ minh toμn tËp T©m ®Þa thùc d©n 1

T¢M §ÞA THùC D¢N1

Ýt khi chóng t«i cã dÞp ®−îc ®äc b¸o thuéc ®Þa. H«m nay, chóng

t«i nhËn ®−îc mét sè Courrier Colonial, ®Ò ngμy 27 th¸ng 6 võa qua, trªn ®Çu tê nμy cã ®¨ng mét bμi dμi hai cét, d−íi çi ®Çu ®Ò kÝch ®éng lμ "Giê PHóT NGHI£M TRäNG". Çi ®Çu ®Ò kªu rçng Êy , kªu nh− mét lêi h« hμo cÇm vò khÝ, ®· khiÕn chóng t«i ph¶i ®äc tõ ®Çu chÝ cuèi bμi b¸o dμi nμy ®Ó biÕt râ lý do cña tiÕng kªu cÇu cøu ®ã lμ g×. Ch−a ®äc hÕt cét thø nhÊt, chóng t«i còng ®· gÇn thÊy ®−îc môc ®Ých cña t¸c gi¶, vμ cμng ®äc tiÕp - võa ®äc võa mØm c−êi - th× c¶m t−ëng ®Çu tiªn cña chóng t«i cμng v÷ng ch¾c l¹i. C¶m t−ëng cña chóng t«i tãm l¹i lμ: mét chμng thùc d©n ®· muèn dïng b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam2 ®Ó më mét cuéc tÊn c«ng gi¸n tiÕp vμo chÝnh s¸ch cña «ng Anbe Xar«, toμn quyÒn §«ng D−¬ng, mét cuéc tÊn c«ng mμ anh ta ®· chó ý t« ®iÓm b»ng nh÷ng lêi ph¶n ®èi cã tÝnh chÊt yªu n−íc, b»ng lßng yªu chuéng ch©n lý, b»ng tinh thÇn hy sinh vμ tËn tuþ v× lîi Ých chung, v©n v©n, v©n v©n.

Ph©n tÝch mét vμi ®o¹n trong bμi b¸o, chóng ta sÏ thÊy ®−îc chμng ta hiÓu chñ nghÜa yªu n−íc, ch©n lý vμ lîi Ých chung cña n−íc Ph¸p nh− thÕ nμo.

¤ng Camil¬ §¬vila khao kh¸t çi danh hiÖu ng−êi yªu chuéng ch©n lý trong thÕ giíi nμy vμ trong thÕ giíi bªn kia. Lßng khao kh¸t Êy lμ chÝnh ®¸ng vμ hîp lý, chóng t«i vui lßng thõa nhËn nh− vËy. Nh−ng mong «ng cho phÐp chóng t«i chØ cho «ng thÊy r»ng çi


ch©n lý theo t©m ®Þa cña «ng, çi ch©n lý theo quan niÖm cña bän thùc d©n thï ghÐt d©n b¶n xø, kh«ng cã g× lμ gièng víi ch©n lý cña chóng t«i, ch©n lý mμ sau nμy chóng t«i sÏ nãi s¬ qua ®Õn, còng nh− kh«ng cã g× lμ gièng víi ch©n lý theo quan niÖm cña nh÷ng ng−êi Ph¸p tèt ë n−íc Ph¸p c¶. Së dÜ chóng t«i nhËn xÐt mét çch lÞch sù nh− vËy, lμ nh»m tá th¸i ®é t«n träng quyÒn tù do ng«n luËn.

Tr−íc hÕt, chóng t«i thÊy trong bμi b¸o nãi vÒ vÊn ®Ò ®ã, çi c©u ¸m chØ cã ¸c ý lμ "ngay ngμy h«m sau «ng Anbe Xar« ®Æt ch©n trë vÒ ®Êt n−íc Ph¸p, th× nh÷ng nhμ ¸i quèc An Nam lËp tøc b¸c bá nh÷ng lêi tuyªn bè l¹c quan cña «ng".

Chóng t«i kh«ng ®−îc biÕt bμi diÔn v¨n mμ «ng §¬vila ®· ¸m chØ, chóng t«i kh«ng bμn vÒ bμi diÔn v¨n Êy. Nh−ng ngay tõ b©y giê chóng t«i còng cã thÓ nãi r»ng, dï sao ®i n÷a th× t¸m ®iÓm cña b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam kh«ng nãi ng−îc l¹i chót nμo nh÷ng ý kiÕn cña «ng Anbe Xar«, ng−êi ®· tuyªn bè trong tÊt c¶ nh÷ng diÔn v¨n cña m×nh ®äc tr−íc nh÷ng ng−êi b¶n xø r»ng m×nh kiªn quyÕt muèn më ra cho hä mét kû nguyªn tù do vμ c«ng lý. V× nh÷ng lêi høa hÑn cña «ng phï hîp víi nh÷ng yªu s¸ch cña chóng t«i, nªn ngay khi ®−îc biÕt tin «ng trë vÒ Ph¸p chóng t«i véi v· göi ®Õn «ng b¶n ghi nh÷ng yªu s¸ch cña chóng t«i. Trong lóc chê xem chÝnh s¸ch cña «ng ®¸p øng ®−îc ®Õn møc ®é nμo nh÷ng nguyÖn väng cña chóng t«i, chóng t«i vui lßng thõa nhËn r»ng ®· nhiÒu lÇn «ng ta ph¸t biÓu ®Ó b¶o vÖ nh÷ng ng−êi b¶n xø, chèng l¹i sù ¸p bøc cña nh÷ng tªn thùc d©n ®éc ¸c vμ sù chuyªn chÕ cña nh÷ng tªn viªn chøc tμn b¹o, bÊt chÊp nh÷ng ®ßn c«ng kÝch cña mét chiÕn dÞch võa ®¸ng ghÐt võa nham hiÓm cña b¸o chÝ, mét chiÕn dÞch kh«ng giÊu kÝn ®−îc tÝnh ph¶n nghÞch cña nã b»ng nh÷ng lêi nguþ biÖn vÒ uy tÝn vμ b»ng nh÷ng lý lÏ gi¶ dèi vÒ lîi Ých chung.

Chóng t«i ®· nhÊn m¹nh nh÷ng ch÷ nh÷ng tªn thùc d©n ®éc ¸c vμ nh÷ng viªn chøc tμn b¹o, v× chóng t«i biÕt r»ng cã nh÷ng ng−êi thùc d©n chÝnh trùc vμ nh÷ng viªn chøc c«ng b»ng. Khèn nçi,

hä cßn l©u míi lμ ®a sè, thËm chÝ cßn ®ang sî r»ng hä lμ mét thiÓu sè rÊt nhá n÷a.

Råi «ng §¬vila chÐp l¹i t¸m yªu s¸ch cña ng−êi An Nam, vμ kÌm theo yªu s¸ch thø ba - tù do b¸o chÝ vμ ng«n luËn - «ng ®−a ra nhËn xÐt nμy: mμ b¶n th©n chóng ta còng kh«ng ®−îc h−ëng, vμ kÌm theo yªu s¸ch thø b¶y - thay chÕ ®é s¾c lÖnh b»ng chÕ ®é luËt- «ng ®−a ra nhËn xÐt nμy: hÖt nh− ë n−íc ta.

Còng vËy th«i, tÝnh gi¶ dèi còng kh«ng ®−îc che ®Ëy kÝn ®¸o g× h¬n. Chóng t«i xin phÐp hái «ng §¬vila r»ng ph¶i ch¨ng «ng coi ®éc gi¶ cña «ng lμ nh÷ng ng−êi qu¸ − ngu ngèc, khi «ng ®Þnh dïng çi lèi b×nh luËn quû quyÖt ®ã ®Ó lμm cho hä lÉn lén t×nh tr¹ng hoμn toμn vμ vÜnh viÔn kh«ng cã quyÒn tù do t− t−ëng víi sù kiÓm duyÖt, tøc lμ mét t×nh tr¹ng hoμn toμn cã tÝnh chÊt t¹m thêi vμ chØ nh»m mét vμi lo¹i tin tøc th«i. Cßn vÒ viÖc thay thÕ chÕ ®é s¾c lÖnh b»ng chÕ ®é luËt, th× chóng t«i kh«ng hiÓu t¹i sao «ng §¬vila l¹i sî viÖc Êy ®Õn thÕ, v× nh÷ng ng−êi trong s¹ch th× kh«ng viÖc g× ph¶i sî sù kiÓm so¸t cña ai c¶, ngay c¶ sù kiÓm so¸t cña NghÞ viÖn n÷a.

Lêi tr¸ch cø nÆng nhÊt cña «ng §¬vila ®èi víi nh÷ng nhμ ¸i quèc An Nam lμ ®· ph¸t biÓu trùc tiÕp víi nh©n d©n Ph¸p vμ víi nÒn C«ng lý thÕ giíi cña tÊt c¶ çc c−êng quèc. Chóng t«i s½n sμng thõa nhËn víi «ng r»ng nh÷ng ng−êi An Nam ®· ®i vμo mét tr−êng hîp hoμn toμn ®¸ng xö gi¶o, khi kh«ng nhê ®Õn mét nhμ thùc d©n cì «ng lμm trung gian. Thõa nhËn nh− vËy råi, chóng t«i xin chÐp l¹i nguyªn v¨n çi c©u mμ «ng cho lμ khã hiÓu, c©u ®ã nh− sau: "§−a ra nh÷ng yªu s¸ch trªn ®©y, nh©n d©n An Nam tr«ng cËy vμo chÝnh nghÜa thÕ giíi cña tÊt c¶ çc c−êng quèc vμ ®Æc biÖt tin vμo lßng réng l−îng cña nh©n d©n Ph¸p cao c¶, tøc lμ cña nh÷ng ng−êi ®ang n¾m vËn mÖnh cña nh©n d©n An Nam, cña nh÷ng ng−êi, do chç n−íc Ph¸p lμ mét n−íc Céng hoμ, nªn ®−îc coi lμ nh÷ng ng−êi b¶o hé cho nh©n d©n An Nam".

Chóng t«i kh«ng d¸m gi¶i thÝch cho «ng §¬vila r»ng, thÕ nμo lμ mét n−íc Céng hoμ, v× m«n s− ph¹m kh«ng ph¶i lμ së tr−êng cña chóng t«i, nh−ng v× «ng t×m çch bÎ quÑo mét c©u minh b¹ch nh− vËy, nªn chóng t«i tù hái kh«ng biÕt cã ph¶i «ng ®· cã danh dù


®−îc lμm båi bÕp trong mét nhμ bÕp nhμ vua nμo ®ã ch¨ng.

Vμ b©y giê khi mμ «ng §¬vila tù hái r»ng tr¸ch nhiÖm ë ®©u, th× chóng t«i ph¶i nãi tr¾ng ra víi «ng r»ng cÇn t×m tr¸ch nhiÖm, kh«ng ph¶i ë chÝnh s¸ch cña «ng Xar« mμ ë t×nh h×nh th¶m h¹i mμ ng−êi ta ®· ®Ó l¹i cho «ng Xar«. NÕu sau mét nöa thÕ kû sèng d−íi sù thèng trÞ cña n−íc Ph¸p mμ nh©n d©n An Nam rót cuéc l¹i ph¶i ®i xin vμi b¶o ®¶m ç nh©n vμ vμi quyÒn tù do mμ tÊt c¶ nh÷ng n−íc l¸ng giÒng cña m×nh ®Òu ®−îc h−ëng, th× ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lμ t¹i «ng Xar« th©n d©n b¶n xø, mμ ®iÒu ®ã cã nguyªn nh©n s©u xa h¬n n÷a, ®ã lμ do chÝnh s¸ch bãc lét vμ ngu d©n mμ «ng §¬vila vμ bÌ ph¸i tuyªn truyÒn, chø kh«ng ph¶i cña «ng Xar«.

A, b©y giê chóng t«i ®· n¾m ®−îc ®éng c¬ cña nh÷ng ®ßn c«ng kÝch «ng Xar« råi. ¤ng Xar« bÞ c«ng kÝch v× «ng th©n d©n b¶n xø.

¤ng §¬vila nh¾c nhë r»ng nh÷ng ng−êi ®· cã kinh nghiÖm ë §«ng D−¬ng ®· cè c«ng khuyªn «ng Xar«, nh−ng «ng Xar« kh«ng chÞu nghe hä. Theo ng«n ng÷ cña nh÷ng tªn thùc d©n ®éc ¸c, thø kinh nghiÖm ë §«ng D−¬ng cã nghÜa lμ kinh nghiÖm trong nghÖ thuËt bãc lét, c−íp bãc ng−êi b¶n xø, kinh nghiÖm sèng b»ng må h«i cña ng−êi b¶n xø. ¤ng Xar« ®· khinh bØ kh«ng thÌm nghe lêi bän cè vÊn vô lîi Êy, ®iÒu ®ã còng dÔ hiÓu.

Çi c©u trong tê Le Courrier d'Haiphong3 mμ «ng §¬vila dÉn ra vμ tuyªn bè r»ng, c©u ®ã lμ cã tÝnh chÊt tiªn tri (sic) x¸c nhËn tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu mμ chóng t«i võa nãi, nguyªn v¨n c©u ®ã nh− sau:

"ChÝnh s¸ch Êy (chÝnh s¸ch th©n d©n b¶n xø) cña «ng Xar« chØ cã thÓ tiÕn hμnh ®−îc b»ng çch hy sinh lßng tù t«n vμ nh÷ng quyÒn lîi cña nh÷ng ng−êi ¢u ë n−íc nμy, v× chÝnh s¸ch ®ã chØ nh»m lμm cho nh÷ng d©n b¶n xø thμnh nh÷ng ng−êi b×nh ®¼ng víi chóng ta, råi nhanh chãng trë thμnh chñ chóng ta".

KÕt luËn: ®èi víi d©n b¶n xø, th× ph¶i gi÷ hä vÜnh viÔn trong c¶nh n« lÖ. Chóng t«i thiÕt t−ëng r»ng, nh÷ng ng−êi Ph¸p th«ng

minh vμ ch©n thùc biÕt tá tÝnh −u viÖt tù nhiªn cña m×nh ë bÊt cø n¬i nμo m×nh sèng, th× kh«ng cÇn ph¶i sèng gi÷a nh÷ng ng−êi b¶n

xø vÜnh viÔn bÞ kho¸ måm bÞt miÖng vμ bÞ xá mòi, míi cã thÓ gi÷ ®−îc tÝnh −u viÖt ®ã.

Sau cïng, «ng §¬vila cho r»ng m×nh biÕt râ lμ mét ®¶ng ®éc lËp ®· xuÊt hiÖn vμ ®¶ng nμy ®· v−ît qua ®Çu «ng Xar« ®Ó ph¸t biÓu víi nh©n d©n Ph¸p vμ víi çc c−êng quèc mμ hä muèn nãi víi t− çch b×nh ®¼ng víi nhau. ¤ng nãi thªm r»ng: ®©y lμ mét giÊc m¬ vμ tõ giÊc m¬ nμy «ng thÊy nguån gèc cña sai lÇm mμ «ng Anbe Xar« ph¹m ph¶i lμ n¨m 1913 «ng Anbe ®· d¹y cho ng−êi An Nam biÕt r»ng n−íc §øc ®· chiÕm And¸tx¬ - Loren cña n−íc Ph¸p n¨m 1871.

NÕu cã mét ®¶ng ®éc lËp tån t¹i, th× ®¶ng nμy kh«ng ph¶i ®i ¨n xin mét vμi quyÒn tù do, mμ thiÕu nã th× con ng−êi lμ mét tªn n« lÖ khèn khæ. Chóng t«i thö lμm yªn lßng «ng §¬vila b»ng çch nãi r»ng, §¶ng cña chóng t«i nãi víi nh©n d©n Ph¸p, còng lμ nãi c¶ víi «ng §¬vila.

Cuèi cïng, «ng §¬vila kh«ng thÓ kh«ng biÕt vÒ mÆt quèc tÕ, khi ng−êi ta nãi b×nh ®¼ng víi nhau, ng−êi ta dïng con ®−êng ngo¹i giao, chø kh«ng ph¶i b»ng con ®−êng thØnh cÇu. VËy th× giÊc m¬ ®Ñp mμ ng−êi ta kiªu h·nh ®· t×m thÊy ch×a khãa, tù nã ®· tan tμnh.

Chóng t«i ®Ó cho «ng §¬vila víi mét giÊc m¬ kh¸c, giÊc m¬ lμm cho d©n An Nam quªn ®i r»ng chØ víi nöa sè nh÷ng luËt d©n sù mμ tr−íc kia nh÷ng ng−êi And¸tx¬ - Loren cã ®−îc d−íi sù thèng trÞ cña §øc, th× d©n An Nam còng sÏ ®ì khæ h¬n rÊt nhiÒu. §óng vËy, theo ý nghÜa ®ã th× viÖc so s¸nh And¸tx¬ - Loren Phæ ho¸ víi §«ng D−¬ng Ph¸p hãa dÜ nhiªn lμ h¹i.

NGuyÔn ¸i Quèc

Tμi liÖu ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p. B¶n chôp l−u t¹i ViÖn LÞch sö §¶ng.

6 Hå chÝ minh toμn tËp 7

VÊN §Ò D¢N B¶N Xø

B¸o L'HumanitÐ4 ngμy 18-6 míi ®©y ®· ®¨ng v¨n b¶n thØnh cÇu cña nh÷ng ng−êi An Nam göi Héi nghÞ Hoμ b×nh5 ®ßi ©n x¸ cho tÊt c¶ çc tï chÝnh trÞ ng−êi b¶n xø, ®ßi c¶i çch ph¸p chÕ ë §«ng D−¬ng b»ng ban hμnh nh÷ng b¶o ®¶m cho ng−êi b¶n xø còng nh− cho ng−êi ¢u, ®ßi tù do b¸o chÝ, tù do héi häp vμ lËp héi, tù do d¹y häc, ®ßi thay thÕ chÕ ®é s¾c lÖnh b»ng chÕ ®é ph¸p luËt; vμ sau cïng, ®ßi cã mét ®oμn ®¹i biÓu th−êng trùc cña d©n b¶n xø, ®−îc

bÇu vμo NghÞ viÖn Ph¸p. Chóng t«i chØ cã thÓ coi çc yªu s¸ch rÊt ®óng ®¾n ®ã còng lμ cña chÝnh m×nh, trong thêi ®¹i mμ ý muèn cña nh©n d©n lμ n¾m quyÒn tù quyÕt.

N−íc Ph¸p ®· tõng b¾t ®Çu ®¸nh chiÕm §«ng D−¬ng gÇn nh− cïng thêi gian mμ n−íc NhËt ®i nh÷ng b−íc ®Çu tiªn trong cuéc c¶i çch næi tiÕng n¨m 1868. Nh−ng trong kho¶ng mét nöa thÕ kû, n−íc NhËt ®· biÕt t¹o lËp ®−îc mét chÕ ®é ®−a nã vμo h¹ng nh÷ng c−êng quèc ®øng ®Çu thÕ giíi; cßn n−íc Ph¸p th× ph¶i nãi r»ng vÉn ®ang mß mÉm trong chÝnh s¸ch §«ng D−¬ng cña m×nh. ThËm chÝ cã thÓ tù hái ®· tõng cã mét chÝnh s¸ch §«ng D−¬ng bao giê ch¨ng? - V× lÏ tõ khi bÞ Ph¸p chiÕm, ®Êt n−íc chóng t«i hÇu nh− lu«n lu«n sèng lay l¾t ngμy nμy qua ngμy kh¸c, kh«ng hÒ biÕt chÝnh quyÒn muèn dÉn m×nh ®i ®Õn ®©u, - chÝnh quyÒn nμy khi th× nãi vÒ chÝnh s¸ch ®ång hãa, khi th× nãi vÒ chÝnh s¸ch liªn hiÖp hoÆc g× kh¸c n÷a, nh−ng thËt ra ch¼ng ¸p dông mét chÝnh s¸ch nμo c¶. T×nh h×nh ®Ých thùc lμ nh− sau: nay còng nh− tr−íc kia, kÎ chinh phôc vμ nh©n d©n bÞ

chinh phôc ®Òu sèng mÆt ®èi mÆt, trong mét kh«ng khÝ nghi kþ lÉn nhau. Bøc tranh ¶m ®¹m nμy ®¸ng ®−îc quan t©m, ®−îc xÐt vÒ mét sè mÆt kh¸c nhau.

VÒ t©m lý, ë phÝa kia lμ th¸i ®é hiÒm nghi vμ khinh miÖt; cßn ë phÝa nμy l¹i lμ t©m tr¹ng bùc däc vμ tuyÖt väng. Çc Ên phÈm s¸ch b¸o thùc d©n ®Òu ®Çy rÉy nh÷ng ®ßn ®¶ kÝch hung b¹o ®¸nh vμo nh©n d©n bÞ chinh phôc, ®Òu trμn ngËp nh÷ng lêi chöi rña phun th¼ng vμo mÆt hä víi dòng khÝ cμng hung h¨ng v× t¸c gi¶ biÕt tr−íc r»ng hä kh«ng thÓ nμo tr¶ miÕng l¹i ®−îc vμ hä chØ ®μnh ph¶i nghiÕn r¨ng mμ nuèt lÊy. Ng−êi ta ®äc thÊy trong lo¹i Ên phÈm võa nªu nh÷ng ph¸n quyÕt nh− thÕ nμy ch¼ng h¹n: " §èi víi çi gièng nßi annamÝt Êy, chØ cã mét çch tèt ®Ó cai trÞ nã, - ®ã lμ ¸ch thèng trÞ b»ng søc m¹nh... TruyÒn häc vÊn cho bän annamÝt hoÆc cho phÐp chóng tù chóng cã häc vÊn, tøc lμ mét mÆt cung cÊp cho chóng nh÷ng sóng b¾n nhanh ®Ó chèng chóng ta, vμ mÆt kh¸c ®μo t¹o nh÷ng con chã th«ng th¸i g©y r¾c rèi h¬n lμ cã Ých...".

VÒ hμnh chÝnh vμ ph¸p lý: c¶ mét vùc th¼m çch biÖt ng−êi ¢u víi ng−êi b¶n xø. Ng−êi ¢u h−ëng mäi tù do vμ ngù trÞ nh− ng−êi chñ tuyÖt ®èi; cßn ng−êi b¶n xø th× bÞ bÞt mâm vμ bÞ buéc d©y d¾t ®i, chØ cã quyÒn ph¶i phôc tïng, kh«ng ®−îc kªu ca; v× nÕu anh ta d¸m ph¶n ®èi th× anh ta liÒn bÞ tuyªn bè lμ kÎ ph¶n nghÞch hoÆc lμ mét tªn çch m¹ng, vμ bÞ ®èi xö ®óng víi téi tr¹ng Êy. Cμng khèn khæ h¬n cho ng−êi b¶n xø nμo xuÊt ngo¹i ®Ó tho¸t khái çi chÕ ®é dÞu hiÒn Êy: gia quyÕn anh ta bÞ hμnh h¹; b¶n th©n anh ta, nÕu bÞ b¾t, th× bÞ tï khæ sai hoÆc bÞ ®Èy lªn m¸y chÐm. ThËm chÝ ®Ó ®i l¹i trong n−íc, tõ ®Þa ph−¬ng nμy ®Õn ®Þa ph−¬ng kh¸c theo luËt, ng−êi b¶n xø ph¶i mang theo giÊy phÐp. Cßn c«ng lý, ®èi víi ng−êi b¶n xø, nã tån t¹i nh− thÕ nμy ®©y: ng−êi ¢u nμo ®· giÕt chÕt, tμn s¸t hoÆc c−ìng d©m ng−êi b¶n xø, th× trong tr−êng hîp vô ¸n kh«ng thÓ ®−îc Øm hoμn toμn, anh ta ch¾c mÈm r»ng m×nh ®−îc toμ

¸n tha bæng, m×nh ra toμ ch¼ng qua lμ chuyÖn h×nh thøc. §ã lμ viÖc


¸p dông nguyªn t¾c nh»m b¶o tån b»ng mäi çch uy tÝn cña ng−êi da tr¾ng tr−íc bän da vμng. NghÞ viÖn Ph¸p cã biÕt chót ®Ønh vÒ viÖc võa nªu, qua mét sè ®iÒu tiÕt lé cña «ng nghÞ sÜ Vi«nlÐt trong mét b¶n b¸o ço vÒ ng©n s¸ch §«ng D−¬ng.

Sù ngù trÞ cña b¹o chÝnh

ë çc tØnh, ng−êi b¶n xø bÞ trãi tay trãi ch©n, ph¶i g¸nh chÞu thãi tuú høng, chuyªn quyÒn cña çc quan cai trÞ ng−êi Ph¸p vμ thãi tham tμn cña bän lμm t«i tí ngoan ngo·n cho chóng, bän quan l¹i, s¶n phÈm cña chÕ ®é míi! Êy lμ c«ng lý bÞ b¸n ®øt cho kÎ nμo mua ®¾t nhÊt, tr¶ gi¸ hêi nhÊt. X−a kia, ng−êi b¶n xø bao giê còng cã thÓ kªu lªn ®Õn tËn TriÒu ®×nh nhμ vua; nh−ng nay th× anh chμng "annamÝt" khèn khæ ch¼ng biÕt cã th¸nh nh©n nμo ®Ó dùa, vμ cßn l¹i cho anh ta, chØ lμ c«ng lý cña Chóa trêi. Riªng ®èi víi nh÷ng ai mμ ng«n ng÷ thùc d©n gäi lμ bän quÊy rèi, th× nh÷ng phiªn häp ©m u, ®−îc t« ®iÓm thμnh toμ ®¹i h×nh, bÝ mËt quyÕt ®Þnh sè phËn cña hä - nh÷ng ng−êi b¶n xø chÝnh trùc mμ ®ång bμo cña hä ®Òu coi träng vμ tin yªu.

Sù t−¬ng ph¶n cμng næi bËt kh«ng kÐm trong lÜnh vùc kinh tÕ. Mét bªn lμ nh÷ng ng−êi b¶n xø bÞ d×m trong c¶nh dèt n¸t vμ suy yÕu bëi mét hÖ thèng tinh kh«n nh»m nhåi sä, ®Çn ®én ho¸, kh«ng lÊp liÕm hÕt ®−îc d−íi mét d¹ng gi¸o dôc bÞp bîm: hä ph¶i ®æ må h«i s«i n−íc m¾t trong nh÷ng lao t¸c nÆng nhäc nhÊt vμ b¹c bÏo nhÊt ®Ó kiÕm sèng mét çch chËt vËt, vμ hÇu nh− chØ b»ng søc cña hä th«i, ®Ó nu«i mäi ng©n quü cña chÝnh quyÒn. Mét bªn lμ nh÷ng ng−êi Ph¸p vμ ng−êi n−íc ngoμi: hä ®Òu ®i l¹i tù do, tù dμnh cho m×nh tÊt c¶ çc tμi nguyªn cña ®Êt n−íc, chiÕm ®o¹t toμn bé xuÊt nhËp khÈu vμ tÊt c¶ çc ngμnh nghÒ bÐo bë nhÊt, bãc lét tr©ng tr¸o trong c¶nh dèt n¸t vμ nghÌo khèn cña nh©n d©n.

Buéc ph¶i bÞ kiÒm chÕ bëi søc m¹nh, nh©n d©n An Nam, mμ lÞch sö ch©n chÝnh ®· khëi ®Çu tõ h¬n 3000 n¨m, tõng lóc tõng lóc nh− cã nh÷ng ®ît cån cμo chèng ®èi, biÓu hiÖn b»ng nh÷ng m−u toan næi dËy réng kh¾p, hoÆc b»ng hμnh ®éng cña nh÷ng con ng−êi

tuyÖt väng, nh− nh÷ng cuéc biÓu t×nh «n hoμ n¨m 1908 (xem Bulletin officiel de la Ligue des Droits de l' Homme, ngμy 31-10-1912), vμ nh− nh÷ng vô næ bom gÇn ®©y ë Nam Kú vμ ë B¾c Kú. Than «i! §ã lμ nh÷ng cuéc ph¶n kh¸ng v« hiÖu mμ mçi lÇn ®Òu ®em l¹i nh÷ng trËn ®μn ¸p ®Ém m¸u, vμ thªm n÷a ®· t¹o cí cho chÝnh quyÒn thÓ theo Nap«lª«ng trong vô chiÕc "m¸y ma qu¸i"1), mμ trõ khö mét çch lÞch sù nh÷ng ng−êi An Nam kh«ng tá vÎ hoan h« thãi ®éc ®o¸n cña nã. Ng−êi ta biÕt r»ng trong chiÕn ��3F

2

), §«ng D−¬ng ®· lμ n¬i diÔn ra nh÷ng sù kiÖn ®au lßng, dÉn ®Õn viÖc ban bè thiÕt qu©n luËt, vμ kÌm theo lμ nh÷ng vô tuyªn ¸n vμ hμnh quyÕt hμng lo¹t. Giê ®©y, çc nhμ tï khæ sai ë Guyan, ë T©n Calª®«ni, ë C«n §¶o, v.v. ®Òu ®Çy ¾p tï chÝnh trÞ ng−êi b¶n xø. Sóng liªn thanh vμ m¸y chÐm ®Òu chãng v¸nh buéc nh÷ng ai b−íng bØnh, nh÷ng ai ph¶n kh¸ng ph¶i im h¬i lÆng tiÕng.

Sù c¹nh tranh cña NhËt B¶n

T×nh h×nh mμ chóng t«i võa míi ph¸c ra mét sè nÐt lín, cã lÏ sÏ cã thÓ kÐo dμi v« tËn, nÕu cuéc chiÕn tranh - ®· ®¶o lén toμn bé ch©u ¢u - hiÖn nay kh«ng kÐo theo mét sù x× xμo míi vÒ vÊn ®Ò d©n b¶n xø. Qu¶ vËy, do chiÕn tranh, n−íc NhËt ®· tranh thñ ®−îc, tõ phÝa n−íc Ph¸p, nh÷ng quyÒn −u tiªn ®Æc biÖt ë §«ng D−¬ng. VËy ph¶i thÊy tr−íc r»ng ng−êi NhËt sÏ ®Õn lËp nghiÖp ngμy cμng nhiÒu trªn xø nμy vμ sÏ lμm ®ñ mäi nghÒ ë ®©y; kÕt qu¶ lμ d©n b¶n xø sÏ sèng cμng khèn ®èn h¬n: bÞ h·m trong c¶nh dèt n¸t bëi chÝnh s¸ch ®Çn ®én ho¸, bÞ suy yÕu v× ph¶i chÞu nhiÒu thiÕu thèn, nhiÒu thñ ®o¹n ®Çu ®éc cña Nhμ n−íc - ng©n khè vμ çc c«ng ty ®Æc nh−îng Ðp hä tiªu thô thuèc phiÖn, r−îu -, hä sÏ tiÕp tôc luÈn quÈn trong mét çi vßng thu hÑp qu¸ ®çi.

XÐt vÒ nguyªn t¾c, tiÕn bé chung phô thuéc vμo viÖc ph¸t triÓn

1) Machine infernale. M¸y ma qu¸i næ cã thÓ g©y tö vong, ®· tõng

®−îc bè trÝ ®Ó ¸m s¸t B«nap¸ct¬. May thay, B«nap¸ct¬ tho¸t n¹n vμ biÕt râ thñ ph¹m. Tuy vËy, «ng khÐo thõa c¬ h¹ lÖnh ®μy 138 ng−êi v« téi, cã hμnh vi kh«ng t¸n thμnh chÝnh s¸ch cña «ng.

2) ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt.


chñ nghÜa quèc tÕ; vμ v¨n minh chØ cã lîi khi çc quan hÖ quèc tÕ ®−îc më réng vμ t¨ng c−êng. MÆt kh¸c, lμ phi lý nÕu nghÜ r»ng hai d©n téc l¸ng giÒng nh− d©n téc An Nam vμ d©n téc NhËt B¶n l¹i cã thÓ cø tån t¹i biÖt lËp ®èi víi nhau. Nh−ng ng−êi NhËt, nhê ë chÝnh phñ kh«n khÐo cña hä, cã çc ph−¬ng tiÖn rÊt ®Çy ®ñ, ®−îc trang bÞ tèt ®Ó tiÕn hμnh ®Êu tranh kinh tÕ; trong khi ®ã th× ng−êi An Nam- chóng t«i ®· nãi v× sao - l¹i hoμn toμn lμ con sè kh«ng , xÐt vÒ mÆt tiÕn bé hiÖn ®¹i, so víi çc l¸ng giÒng cña hä: ng−êi Hoa, ng−êi NhËt, ng−êi Xiªm vμ c¶ ng−êi Ên n÷a. C©u hái ®Æt ra tõ rμy, lμ ®øng tr−íc t×nh h×nh míi ®−îc t¹o ra bëi nh÷ng luång du nhËp cña ng−êi n−íc ngoμi, ph¶i ch¨ng ChÝnh phñ Ph¸p tin r»ng ®· ®óng lóc, v× lîi Ých chung, ph¶i gi¶i phãng d©n b¶n xø vμ gióp ®ì hä b»ng tÊt c¶ çc ph−¬ng tiÖn m×nh cã trong tay, ®Ó hä tù chuÈn bÞ cho cuéc c¹nh tranh gay go mμ hä sÏ ®¶m ®−¬ng ®èi víi ng−êi NhËt vμ nh÷ng ng−êi n−íc ngoμi kh¸c? NÕu lêi ®¸p cã chiÒu kh¼ng ®Þnh, th× chóng t«i khã hiÓu v× sao çc yªu s¸ch cña m×nh, mμ b¸o L'HumanitÐ ®· ®¨ng trong sè ra ngμy 18-6 võa qua, l¹i cã thÓ g©y chÊn ®éng trong giíi thùc d©n. Chóng t«i biÕt ®Ých x¸c r»ng mét sÜ quan cao cÊp chØ huy çc tËp ®oμn lao c«ng thuéc ®Þa - cã lÏ c¨n cø vμo nh÷ng chØ thÞ nhËn ®−îc tõ bªn trªn - ®· h¹ lÖnh cho tõng tr−ëng tËp ®oμn h·y tÞch thu tÊt c¶ nh÷ng b¶n yªu s¸ch võa nªu, t×m thÊy ë nh÷ng ng−êi lao c«ng An Nam. RÊt «n hoμ c¶ vÒ néi dung lÉn vÒ h×nh thøc, çc nguyÖn väng cña chóng t«i nh»m vμo nh÷ng c¶i çch chñ yÕu cho viÖc gi¶i phãng chóng t«i, vμ nh»m vμo nh÷ng quyÒn tù do mμ nÕu kh«ng cã chóng th× con ng−êi ngμy nay chØ lμ mét kÎ n« lÖ khèn n¹n. Kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn r»ng nÕu kh«ng cã çc quyÒn tù do Êy, thiÕt yÕu cho viÖc truyÒn b¸ nh÷ng t− t−ëng vμ kiÕn thøc mμ ®êi sèng hiÖn ®¹i ®ßi hái, th× kh«ng thÓ tr«ng mong tiÕn hμnh bÊt cø mét c«ng cuéc gi¸o ho¸ nghiªm chØnh nμo c¶.

NGUYÔN ¸I QuèC B¸o L'HumanitÐ, ngμy 2-8-1919.

§¤NG D¦¥NG Vμ TRIÒU TI£N

MéT Sù SO S¸NH THó VÞ

ThÕ giíi sÏ chØ cã nÒn hoμ b×nh cuèi cïng khi tÊt c¶ çc d©n téc tù m×nh tho¶ thuËn víi nhau cïng tiªu diÖt con qu¸i vËt ®Õ quèc chñ nghÜa ë kh¾p mäi n¬i mμ hä gÆp nã. Trong khi chê ®îi ngμy ®ã, hiÖn nay hä cßn lμ n¹n nh©n cña con qu¸i vËt Êy, ®ßi hái mét çch nghiªm kh¾c, nh©n danh nguyªn t¾c cña d©n téc ®−îc quyÒn tù quyÕt vμ hä rÊt xøng ®¸ng ®Ó l−u ý tiÕng nãi cña hä ph¶i ®−îc l¾ng nghe víi t×nh c¶m ®Ëm ®μ trong nh©n d©n çc n−íc ch©u ¢u vμ ch©u Mü. D− luËn thÕ giíi ®èi víi çc n−íc ®ang rªn xiÕt d−íi ¸ch thèng trÞ cña n−íc ngoμi kh«ng ph¶i kh«ng lμm cho nh÷ng kÎ ®i bãc lét çc d©n téc lo sî. ChÝnh phñ NhËt B¶n nh×n thÊy tr−íc hËu qu¶ ®¸ng buån khi ®· më mét cuéc chinh ph¹t rÊt lín cña chñ nghÜa qu©n phiÖt, ®ang thõa nhËn ph¶i c¶i çch chÕ ®é ë TriÒu Tiªn theo mét tinh thÇn khoan dung.

Tù TRÞ ë TRIÒU TI£N

Mét s¾c lÖnh cña Hoμng triÒu, c«ng bè ë §«ng Kinh, ngμy 19-8-1919, thõa nhËn tù trÞ cho TriÒu Tiªn, vμ tuyªn bè nh÷ng ng−êi TriÒu Tiªn vμ NhËt B¶n vÒ mÆt ph¸p luËt ®Òu b×nh ®¼ng vμ ®Òu ®−îc h−ëng nh÷ng quyÒn h¹n ngang nhau, kh«ng ph©n biÖt lμ ng−êi n−íc nμo. Chóng ta còng ph¶i thÊy tr−íc r»ng nh÷ng ng−êi yªu n−íc TriÒu Tiªn sÏ kh«ng v× thÕ mμ lÊy lμm tho¶ m·n vμ hä cßn tiÕp tôc ®ßi cho ®−îc ®éc lËp hoμn toμn, bëi v× ph¶i ch¨ng hä ph¶n ®èi ®¹o s¾c lÖnh Êy víi lý do lμ nã còng nh− tÊt c¶ çc quy ®Þnh luËt ph¸p


kh¸c cã gi¸ trÞ nhiÒu hay Ýt cßn tuú ë sù thùc hiÖn ra sao n÷a.

Râ rμng lμ chóng t«i kh«ng hÒ ®ãng vai trß ®¸ng khinh bØ lμm ng−êi biÖn hé cho chñ nghÜa ®Õ quèc NhËt, mμ lμ chóng t«i lªn ¸n nã còng nh− lªn ¸n tÊt c¶ çc thø chñ nghÜa ®Õ quèc. Chóng t«i còng kh«ng so s¸nh mét çch cô thÓ chi tiÕt gi÷a chÕ ®é cai trÞ cña NhËt víi chÕ ®é cai trÞ cña Ph¸p, mÆc dÇu vÒ nhiÒu mÆt, sù so s¸nh Êy còng sÏ lμm lîi cho NhËt B¶n, mμ hiÓn nhiªn n−íc nμy ch−a bao giê cã ý ®Þnh ®Çu ®éc ng−êi TriÒu Tiªn b»ng çch b¾t buéc hä ph¶i uèng r−îu vμ hót thuèc phiÖn; nh−ng ngμy nay, chÝnh phñ §«ng Kinh ®· tuyªn bè chÝnh thøc gi¶i phãng ng−êi TriÒu Tiªn b»ng çch ®ång ho¸ hä hoμn toμn nh− nh÷ng c«ng d©n NhËt B¶n. ThËt ®¸ng buån thay khi thÊy r»ng sau 50 n¨m thèng trÞ mμ nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn cho n−íc Céng hoμ Ph¸p ë §«ng D−¬ng vÉn cø ngoan cè k×m ch©n ng−êi b¶n xø trong vßng n« lÖ, kh«ng cho hä h−ëng mét chót quyÒn tù do nμo còng nh− çc quyÒn kh¸c theo luËt ph¸p quy ®Þnh, thÕ mμ ë çi ®Õ quèc mÆt trêi mäc kia l¹i trÞnh träng tuyªn bè cho c¶ mét d©n téc ®−îc h−ëng toμn bé çc quyÒn

c«ng d©n, çi d©n téc mμ hä chØ míi thèng trÞ ch−a ®Çy 15 n¨m, ®Ó m−u cÇu tr¸nh ®−îc çi tai ho¹ Nga d−íi triÒu ®¹i Nga hoμng.

Sù NHåI Sä NH÷NG NG¦êI DA VμNG

Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh, nhiÒu phong trμo quèc gia quan träng ®· næ ra ë TriÒu Tiªn còng nh− ë §«ng D−¬ng ®Ó lËt ®æ ¸ch thèng trÞ cña ng−êi n−íc ngoμi. Nh−ng liÒn sau khi ®· dËp t¾t ®−îc çc phong trμo phiÕn lo¹n, th× chÝnh phñ NhËt B¶n ®· cã ngay biÖn ph¸p xo¸ bá çi dÜ v·ng cña nh÷ng biÕn cè ®au th−¬ng Êy b»ng nh÷ng c¶i çch tiÕn bé vμ t×m çch hoμ hîp d©n téc bÞ trÞ víi d©n téc thèng trÞ b»ng çch thõa nhËn hä cã nh÷ng quyÒn ngang nhau theo luËt ph¸p quy ®Þnh. Cßn nh− chÝnh phñ thuéc ®Þa Ph¸p th× vÉn ngoan cè mét çch ng©y th¬ cho r»ng ë §«ng D−¬ng nμy muèn rμng buéc nh÷ng ng−êi b¶n xø th× chØ cÇn vç vÒ hä m·i m·i b»ng nh÷ng bμi diÔn v¨n long träng, nh÷ng luËn ®iÖu tuyªn truyÒn gian ngoan vμ b»ng nh÷ng lêi thÒ nguyÖn trung thμnh mμ nã chØ ®¸ng

gi¸ ë chç ng−êi ta ®Æt vμo ®Êy: trong çi xø nμy do thiÕu sãt hay nãi cho ®óng h¬n, lμ do ý ®Þnh cña chÝnh phñ, nªn ®©u ®©u tõ trªn xuèng d−íi còng ®Òu cã çi n¹n tham nhòng mua quan b¸n chøc, nh÷ng bän ng−êi mua b¸n ®−îc b»ng tiÒn th× kh«ng ph¶i lμ nh÷ng thø hμng ho¸ hiÕm. Vμ ®Ó nhåi sä nh÷ng ng−êi da vμng, chÝnh phñ thuéc ®Þa ®· s½n sμng nh÷ng biÖn ph¸p vμ ph−¬ng tiÖn cùc kú m¹nh.

VÒ mÆt b¸o chÝ, xuÊt b¶n b»ng tiÕng ph−¬ng §«ng, chÝnh phñ giμnh lÊy çi quyÒn h¹n bØ æi chØ cho phÐp xuÊt b¶n nh÷ng lo¹i nμo ca ngîi m×nh vμ sau khi ®· cã kiÓm duyÖt råi. ChÝnh phñ lîi dông çi ®Æc quyÒn ®éc ®o¸n Êy ®Ó lËp ra nh÷ng tê b¸o tiÕng An Nam theo ý m×nh ®−îc h−ëng trî cÊp bÝ mËt cña Nhμ n−íc vμ chuyªn viÖc lμm qu¶ng ço tuyªn truyÒn cho chÝnh phñ vμ th−êng kú viÕt nh÷ng bμi phØnh nÞnh çc quan trªn cã thÕ lùc ë thuéc ®Þa.

Êy thÕ mμ, ChÝnh phñ §«ng D−¬ng l¹i muèn biÕn chÝnh hÖ thèng nhåi sä nμy thμnh chÕ ®é tù do b¸o chÝ cña ng−êi b¶n xø ®Êy!

NH÷NG Sù HY SINH CñA NG¦êI AN NAM TRONG CHIÕN TRANH

NÕu ng−êi ta lμm mét b¶n thèng kª nh÷ng sù hy sinh b¾t buéc cho n−íc Ph¸p mμ nh©n d©n An Nam ph¶i chÞu ®ùng tõ khi cã chiÕn tranh, th× ng−êi ta sÏ thÊy, vÒ mÆt tμi chÝnh, nh©n d©n An Nam ®· ph¶i g¸nh v¸c mét phÇn lín, cã ®Õn hμng tr¨m hμng ngμn triÖu phr¨ng, do ®ãng gãp tù do hay b¾t buéc, mμ chñ yÕu th× b¾t buéc h¬n lμ tù do; vÒ mÆt ®ãng gãp søc ng−êi, th× mét nguån nh©n lùc rÎ tiÒn ®· lªn tíi con sè h¬n 100 ngμn ng−êi lao ®éng vμ rÊt nhiÒu tiÓu ®oμn lÝnh chiÕn ®Êu, kÎ tr−íc ng−êi sau, hä ®Òu bÞ tr−ng tËp vμ b¾t buéc ®−a sang Ph¸p hay ®i çc n¬i kh¸c, cßn sè ng−êi ®i t×nh nguyÖn th× kh«ng sao kÓ xiÕt. Trong sè nh÷ng ng−êi lao ®éng vμ binh lÝnh An Nam Êy, ®· cã hμng mÊy chôc ngμn ng−êi ra ®i mμ kh«ng bao giê cßn trë l¹i quª h−¬ng ®Êt n−íc cña hä n÷a, chØ v× mét lý do rÊt ®¬n gi¶n lμ hä ®· chÕt. KÎ nμy th× chÕt v× bÞ tai n¹n ®i ®−êng, v× c«ng viÖc nÆng nhäc qu¸ søc, v× ch−a th¹o nghÒ ë trong


çc c«ng binh x−ëng hoÆc v× nh÷ng sù hμnh h¹ tμn b¹o trong çc tr¹i lÝnh; ng−êi kia th× bÞ chÕt trong cuéc chÐm giÕt khæng lå cña ch©u ¢u trªn ®Êt Ph¸p vμ trªn nh÷ng çnh ®ång ®Çy bÖnh «n dÞch cña çc n−íc vïng Banc¨ng. Trong giê phót nμy, chØ cÇn chóng ta ®i qua miÒn B¾c n−íc Ph¸p lμ sÏ gÆp ngay hμng ngμn ng−êi An Nam xÊu sè ®−¬ng ph¶i lμm nh÷ng c«ng viÖc ®μo vμ ®¾p ®Êt. Hä

ch¼ng kh¸c g× nh÷ng ®oμn ng−êi n« lÖ tï ®μy thËt sù, chØ cßn thiÕu cã xiÒng xÝch ë ch©n mμ th«i, bëi v× ng−êi ta kh«ng sî hä bá trèn.

LiÖu n−íc Ph¸p sÏ lμm ®−îc g× ®èi víi §«ng D−¬ng ®Ó cã thÓ so víi lßng hμo hiÖp cña n−íc NhËt ®èi víi TriÒu Tiªn?

NGUYÔN ¸I QUèC

B¸o Le Populaire,

ngμy 4-9-1919.

TH¦ GöI ¤NG UT¥R¢Y4F

1

)

BIARIT, ngμy 16 th¸ng 10 n¨m 1919

¤ng Ut¬r©y,

§ang nghØ m¸t xa Pari, m·i tíi h«m nay t«i míi ®−îc tin vÒ çc cuéc th¶o luËn cña NghÞ viÖn ngμy 18 th¸ng 9, ë ®ã, «ng ®· c«ng kÝch t«i kÞch liÖt vμ th« bØ. T«i kh«ng h¬i ®©u nªu ra ®©y nh÷ng lêi tho¸ m¹ tõ miÖng «ng phun ra, nÕu kh«ng v× trong khi c«ng kÝch t«i, th× ®ång thêi «ng còng ®· c«ng kÝch tê nhËt b¸o ®¸ng t«n kÝnh ®· réng l−îng dμnh nh÷ng cét b¸o cho bμi viÕt gÇn ®©y cña t«i.

Çc bμi viÕt cña t«i ®Òu cã ký tªn, vμ t«i ®μng hoμng ®ßi cho riªng m×nh tr¸ch nhiÖm vÒ çc bμi b¸o ®ã. ¤ng hiÓu r»ng mét tê b¸o Ph¸p xøng ®¸ng víi çi tªn cña nã ph¶i tiÕp nhËn mét çch v« t− mäi sù thËt, bÊt kÓ tõ phÝa nμo tíi, dï nh÷ng sù thËt ®ã lμm phËt ý nh÷ng kÎ bÞ v¹ch mÆt. Trong çc bμi viÕt cña m×nh, t«i kh«ng cã nh÷ng gi¶ thiÕt v« c¨n cø, t«i chØ ®−a ra nh÷ng sù viÖc chÝnh x¸c mμ «ng ®Òu biÕt vμ «ng ®· kh«ng tranh c·i, v× «ng kh«ng thÓ tranh c·i næi.

Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy, kh«ng ph¶i t«i ®Þnh bót chiÕn víi «ng, t«i chØ muèn nh· nhÆn vμ «n hoμ ®Æt ra cho «ng vμi c©u

1) Cã hai b¶n Th− göi «ng Ut¬r©y: mét b¶n ®¨ng b¸o Le Populaire,

ngμy 14-10-1919; mét b¶n ®Ò ngμy 16-10-1919, l−u t¹i Kho l−u tr÷ quèc gia Ph¸p. Néi dung c¬ b¶n gièng nhau, nh−ng b¶n ®Ò ngμy 16-10-1919 dμi h¬n, phong phó h¬n.


hái. T«i sÏ tr¸nh kh«ng næi nãng la lèi chöi rña, ®¸p l¹i sù th« tôc b»ng sù th« tôc, v× nh− vËy lμ tù h¹ gi¸ m×nh: kh«ng ph¶i hÔ cø nÐm ®−îc bïn lªn ®Þch thñ lμ m×nh cã lý ®©u.

Tr−íc hÕt, «ng ®· nãi vμ nh¾c l¹i r»ng t«i bÞ truy n· bªn §«ng D−¬ng v× çc ho¹t ®éng chèng Ph¸p. Nμy! Xin «ng h·y cho t«i biÕt lμ vμo lóc nμo, do toμ ¸n nμo, vμ ho¹t ®éng chèng Ph¸p ®ã lμ g×?

§ã lμ c©u hái ®Çu tiªn. NÕu «ng kh«ng thÓ tr¶ lêi c©u hái trªn cho tho¶ ®¸ng, nghÜa lμ cã b»ng cø chøng minh, th× cho phÐp t«i hái «ng rÊt nh· nhÆn r»ng kÎ nμo trong hai ta, ng−êi vu khèng hay ng−êi bÞ vu khèng, xøng ®¸ng víi danh hiÖu th»ng khèn n¹n? T«i rÊt muèn chän cho «ng mét tÝnh ng÷ ®óng víi ®Æc tÝnh cña «ng mμ kh«ng lμm «ng phËt ý, nh−ng t«i kh«ng t×m thÊy trong tõ vùng tiÕng Ph¸p nh÷ng tõ nμo kh¸c thËt thÝch ®¸ng ngoμi tõ th»ng nãi l¸o, vμ t«i buéc ph¶i nãi víi «ng, kh«ng chót thï h»n vμ sî h·i, mμ th¼ng th¾n vμ mÆt ®èi mÆt, r»ng «ng ®· nãi l¸o, r»ng «ng lμ mét th»ng nãi l¸o.

T«i ®o¸n tr−íc ®−îc chiÕn thuËt cña «ng vμ t«i lμm cho nã mÊt hiÖu lùc ngay tõ ®Çu: «ng ®õng trèn nÊp ®»ng sau th¸i ®é trÞch th−îng vμ khinh bØ. Nh©n çch cña «ng vμ cña t«i ®Òu kh«ng liªn quan g× ®Õn vÊn ®Ò nμy: ®©y chØ lμ viÖc x¸c minh sù thËt vμ chØ cã sù thËt mμ th«i.

B©y giê t«i nãi thªm: gi¸ nh− t«i ®· bÞ truy n· hay bÞ kÕt ¸n ®i n÷a ë bªn §«ng D−¬ng vÒ çi mμ bän thùc d©n Ph¸p v« liªm sØ gäi lμ chèng Ph¸p th× t«i còng ch¼ng cã g× ph¶i hæ thÑn, tr¸i l¹i t«i cßn tù hμo vÒ viÖc ®ã: v× ®èi víi bän thùc d©n, chèng Ph¸p cã nghÜa lμ c«ng khai tè ço nh÷ng ý ®Þnh v« nh©n ®¹o vμ nh÷ng hμnh ®éng chóng kh«ng d¸m thó nhËn, nh÷ng ý ®Þnh lμm tæn th−¬ng nghiªm träng ®Õn danh tiÕng tèt ®Ñp cña n−íc Ph¸p cao th−îng vμ ph¶n l¹i mét çch bØ æi nh÷ng lý t−ëng cao c¶ vÒ tù do vμ c«ng lý mμ toμn thÕ giíi nh×n nhËn ë n−íc Ph¸p.

V©ng, th−a «ng Ut¬r©y, cã nh÷ng lêi kÕt ¸n lμm vÎ vang chø kh«ng lμm « nhôc. ¤ng cã nh÷ng vÝ dô vÒ ®iÒu nμy trong mäi thêi

®¹i vμ ë mäi n−íc, «ng cã thÓ t×m ®−îc dÔ dμng nh÷ng vÝ dô ®ã ngay trong lÞch sö n−íc Ph¸p. Nh÷ng ho¹t ®éng chèng Ph¸p! Kh«ng ai m¾c lõa n÷a ®©u! §· ®Õn lóc ph¶i kiÕm nh÷ng lý do kh¸c th«i!...

¤ng l¹i nãi tiÕp r»ng: "Víi t− çch ®¹i biÓu §«ng D−¬ng, t«i kh«ng thÓ chÊp nhËn trong NghÞ viÖn nμy d− luËn cho r»ng xø §«ng D−¬ng bÞ n−íc Ph¸p ng−îc ®·i vμ ng−êi An Nam kh«ng ®−îc h−ëng mäi quyÒn tù do phï hîp víi sù ph¸t triÓn chÝnh trÞ cña ®¹i chóng. §«ng D−¬ng d−íi sù che chë cña n−íc Ph¸p ®ang ®i theo sè phËn cña nã trong hoμ b×nh, vμ chøng cí hïng hån nhÊt r»ng nã h¹nh phóc, th−a çc Ngμi, çc Ngμi ®· tõng ®−îc chøng kiÕn qua nhiÖt t×nh cña ng−êi An Nam sang b¶o vÖ n−íc Ph¸p trong c¬n nguy biÕn"5F

1).

¤ng ®¹i diÖn cho ai. Ph¶i ch¨ng lμ cho hai m−¬i triÖu ng−êi An Nam kh«ng hÒ biÕt ngay c¶ tªn cña «ng, trõ vμi c«ng chøc hay vμi tªn xin xá hay lμ cho mét nhóm cö tri cña «ng ë Nam Kú?

§õng nãi lμ xø §«ng D−¬ng bÞ n−íc Ph¸p ng−îc ®·i, mμ ph¶i nãi lμ nã bÞ nh÷ng ng−êi Ph¸p xÊu sèng b¸m vμo nã ng−îc ®·i; hai viÖc Êy kh«ng ph¶i lμ mét. ¤ng cã n¾m ®−îc sù kh¸c biÖt ®ã hay kh«ng?

V× «ng ®· nãi ®Õn tù do vμ hoμ b×nh trong c©u dÉn ë trªn, vËy cho t«i hái «ng r»ng: sau khi so s¸nh víi chÕ ®é b¸o chÝ do ®¹o luËt ngμy 29 th¸ng 7 n¨m 1881 quy ®Þnh, liÖu ng−êi ta cßn cã thÓ chèng chÕ ®−îc n÷a kh«ng r»ng chÕ ®é b¸o chÝ b¶n xø do s¾c lÖnh ngμy 30 th¸ng 12 n¨m 1918 vμ çc ®iÒu kho¶n 214 ®Õn 217 cña LuËt h×nh An Nam míi ban hμnh (Journal officiel de l'Indochine - Francaise6, sè ngμy 1 th¸ng 8 n¨m 1917) kh«ng ph¶i lμ mét chÕ ®é hoμn toμn kho¸ miÖng vμ b−ng bÝt sù thËt vμ v× vËy, nã kh«ng x¸c nhËn tõ ®Çu ®Õn cuèi nh÷ng ®iÒu t«i ®· nãi vÒ n¹n nhåi sä d©n da vμng trong bμi b¸o cña t«i mμ nh©n ®ã «ng ®· nham hiÓm ço gi¸c tê Le Populaire7 tr−íc NghÞ viÖn.

1) ChØ nh÷ng ng−êi ViÖt Nam bÞ b¾t ®i lÝnh chiÕn vμ lÝnh thî sang

Ph¸p vμ mét sè thuéc ®Þa cña Ph¸p, tham gia ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt.


Xin «ng hiÓu cho r»ng, t«i kh«ng lμm çi viÖc c·i nhau víi «ng vÒ ng«n tõ: t«i ®−a «ng trë vÒ víi çc v¨n b¶n. ¤ng nhåi sä d©n da vμng chóng t«i, nh− bän §øc ®· tõng cè nhåi sä nh÷ng ng−êi da tr¾ng trong vïng ¸c®��6F

1

) nh−ng v« hiÖu vμ xin «ng nhí cho r»ng, trong sè céng t¸c viªn cña chóng, cã mét trong sè çc b¹n ®ång nghiÖp cò cña «ng ë çc c¬ quan d©n sù çc thuéc ®Þa, anh ta lμ häc trß ®−îc cÊp b»ng cña Tr−êng Thuéc ®Þa. ¸i chμ! ¤ng thÝch viÖn dÉn çc ho¹t ®éng chèng Ph¸p! Th× ®Êy, v¶ l¹i lμ nh÷ng thø chÝnh cèng.

Kh«n ngoan h¬n lμ «ng h·y im ®i, ®õng nãi vÒ viÖc sö dông ng−êi An Nam trªn ®Êt Ph¸p. Ph¶i ch¨ng khi ChÝnh phñ tham kh¶o ý kiÕn cña t−íng Penn¬canh vμ mét t−íng kh¸c vÒ vÊn ®Ò nμy th× «ng ®· kiªn quyÕt chèng l¹i viÖc thi hμnh b¶n dù ¸n, cho r»ng dù ¸n kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc, r»ng bªn ®ã kh«ng ®ñ lÝnh An Nam ®Ó b¶o vÖ §«ng D−¬ng, v©n v©n vμ v©n v©n... ¤ng sî ®ång bμo t«i, trong thêi gian ë Ph¸p, kh«ng khái kh«ng so s¸nh th¸i ®é kiªu c¨ng cña nh÷ng ng−êi Ph¸p ë §«ng D−¬ng víi sù nh· nhÆn tuyÖt vêi vμ phÐp lÞch sù cao quý cña nh÷ng ng−êi Ph¸p ch©n chÝnh trªn ®Êt Ph¸p. Uy thÕ cña bän thùc d©n tr−íc ®·, sau ®ã míi ®Õn Tæ quèc, cã ph¶i vËy kh«ng?

Cßn vÒ vÊn ®Ò hoμ b×nh, t«i bá qua cho «ng rÊt nhiÒu sù viÖc kh¸c, vμ kh«ng ph¶i lμ nh÷ng viÖc nhá ®©u, t«i chØ xin hái: liÖu «ng cã thÓ phñ nhËn hai sù viÖc lín x¶y ra trong chiÕn tranh kh«ng ? §ã lμ m−u toan næi dËy cña Duy T©n, sau ®ã, «ng vua khèn khæ mÊt n−íc bÞ ®μy ra ®¶o Rªuyni«ng8, vμ viÖc ng−êi An Nam chiÕm tØnh Th¸i Nguyªn9. ¤ng b¶o xø §«ng D−¬ng ®ang ®i theo sè phËn cña nã mét çch yªn æn. Ph¶i ch¨ng «ng kh«ng nh×n thÊy r»ng, ngay trong çi cung ®iÖn HuÕ cò kü vμ tèi t¨m, mμ cuéc sèng tï h·m, trôy l¹c ®· nhÊn ch×m nh÷ng ng−êi sèng trong ®ã vμo sù nhu nh−îc, ®Õn nçi hä döng d−ng tr−íc mäi viÖc diÔn ra bªn ngoμi, còng

1) Tªn mét quËn ë miÒn §«ng B¾c n−íc Ph¸p, bÞ §øc chiÕm trong

ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt.

kh«ng ph¶i kh«ng cã ý ®Þnh h−íng sè phËn ®Êt n−íc theo çch kh¸c mμ «ng ch¼ng thÝch. §iÒu ®ã chøng tá r»ng, ng−êi ta ®· ch¸n ngÊy nh÷ng cung çch tμn b¹o mμ «ng lμ kÎ biÖn hé.

¤ng ®· viÖn dÉn «ng Anbe Xar« vμ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi An Nam suèt ba m−¬i n¨m nay ®· nu«i sèng «ng nh− mét con mät ng©n s¸ch b»ng nh÷ng kho¶n thuÕ do hä ®ãng gãp, mμ «ng kh«ng biÕt.

¤ng h·y tØnh ngé ®i, «ng Anbe Xar« ®èi víi t«i kh«ng xa l¹ g×. Gi÷a çc ý kiÕn cña «ng vμ cña «ng Anbe Xar« cã c¶ kho¶ng çch cña hai ®èi cùc. Trong d©n chóng An Nam, ng−êi ta ®ån r»ng «ng dßm ngã çi ghÕ toμn quyÒn §«ng D−¬ng vμ hä run sî khi nghÜ ®Õn tai ho¹ mμ ChÝnh phñ "mÉu quèc" sÏ g©y ra mét çch v« ý thøc cho d©n An Nam nÕu cö «ng lμm ng−êi kÕ vÞ «ng Anbe Xar«.

T«i ®· cã ý kiÕn vÒ chÝnh s¸ch cai trÞ cña «ng Xar« khi t«i tuyªn bè hoμn toμn ñng hé nh÷ng lêi ph¸t ng«n cña vÞ nghÞ sÜ x· héi ®¸ng kÝnh Mariuýt Mutª ®−îc tÊt c¶ ®ång bμo t«i rÊt yªu mÕn vμ kÝnh träng: yªu mÕn vμ kÝnh träng chØ v× «ng ta bªnh vùc sù nghiÖp chung cña n−íc chóng t«i, «ng ta kh«ng cã vμ kh«ng bao giê nh− «ng, cø muèn cã nh÷ng quan hÖ víi chÝnh quyÒn thuéc ®Þa ®· cho phÐp «ng cã thÓ mua chuéc vμi c«ng chøc vμ vμi tªn An Nam quen thãi xin xá, b»ng nh÷ng ©n huÖ nhá män.

Sau nh÷ng v¨n b¶n vμ sù kiÖn cô thÓ t«i nªu ra ë trªn, liÖu «ng cã cßn tiÕp tôc kh¨ng kh¨ng r»ng çc c«ng d©n Mutª vμ L«ngghª ®· nãi nh÷ng ®iÒu sai tr¸i n÷a hay th«i?

Xin chμo «ng.

NGUYÔN ¸I QUèC

Tμi liÖu ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p. B¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.


ë §¤NG D¦¥NG

Chóng t«i võa nhËn ®−îc bøc th− sau ®©y mμ kh«ng cÇn nhÊn m¹nh ®iÒu lîi h¹i trong ®ã.

ë ®©y (H¶i Phßng) còng cã nh÷ng cuéc b·i c«ng cña thuû thñ. Ch¼ng h¹n nh− ngμy thø n¨m (15-8), hai chiÕc tμu biÓn nhæ neo ®Ó chë mét sè lín lÝnh khè ®á An Nam ®i Xyri.

Nh−ng thuû thñ kh«ng chÞu ®i, v× ng−êi ta kh«ng chÞu ph¸t l−¬ng cho hä b»ng tiÒn §«ng D−¬ng. Theo gi¸ thÞ tr−êng, mét ®ång §«ng D−¬ng b»ng 10 phr¨ng, chø kh«ng ph¶i 2 phr¨ng 50. ThÕ mμ çc c«ng ty hμng h¶i l¹i lμm mét viÖc hμ l¹m tr¾ng trîn lμ ®Þnh tr¶ l−¬ng cho thuû thñ b»ng phr¨ng, chø kh«ng tr¶ b»ng tiÒn §«ng D−¬ng nh− ®· tr¶ cho c«ng chøc.

ThÕ lμ ng−êi ta liÒn xua tÊt c¶ mäi ng−êi ë d−íi tμu lªn, råi lËp tøc b¾t hÕt çc thuû thñ. Râ rμng lμ thuû thñ BiÓn Vμng ch¼ng cã g× ph¶i so b× víi thuû thñ BiÓn §en.

Chóng t«i cùc lùc ph¶n ®èi viÖc ®−a lÝnh An Nam sang Xyri. Ph¶i ch¨ng çc nhμ cÇm quyÒn cÊp cao cho r»ng bao nhiªu anh em da vμng xÊu sè cña chóng t«i bÞ giÕt h¹i trªn çc chiÕn tr−êng tõ n¨m 1914 ®Õn n¨m 1918, trong cuéc chiÕn tranh "v× v¨n minh vμ c«ng lý" vÉn ch−a ®ñ sao?

ë §«ng D−¬ng, chóng ta ®ang sèng d−íi sù "b¶o hé" cña n−íc Ph¸p. B¶o hé cã nghÜa lμ che chë. N−íc Ph¸p ®ang ®Ó cho hμng

triÖu anh em chóng ta chÕt ®ãi, trong khi ®ã hμng ngh×n ng−êi kh¸c bÞ ®−a sang TiÓu ¸ lμm bia ®ì ®¹n.

Ng−êi ta che chë cho chóng ta nh− vËy ®ã!

NGUYÔN ¸I QUèC

B¸o L'HumanitÐ, ngμy 4-11-1920.


LêI PH¸T BIÓU T¹I §¹I HéI TOμN QuèC LÇN THø XVIII §¶NG X· HéI PH¸P10

Chñ �Þch7F1

): §«ng D−¬ng cã ý kiÕn. (Vç tay).

§¹i biÓu §«ng D−¬ng2): Th−a çc ®ång chÝ, lÏ ra h«m nay, t«i ®Õn ®©y lμ ®Ó cïng víi çc ®ång chÝ gãp phÇn vμo sù nghiÖp çch m¹ng thÕ giíi, nh−ng víi mét nçi ®au buån s©u s¾c, t«i ®Õn ®©y víi t− çch lμ ®¶ng viªn x· héi, ®Ó ph¶n kh¸ng nh÷ng téi ¸c ghª tëm trªn quª h−¬ng t«i. (Tèt l¾m!). Çc ®ång chÝ ®Òu biÕt r»ng chñ nghÜa t− b¶n Ph¸p ®· vμo §«ng D−¬ng tõ nöa thÕ kû nay; v× lîi Ých cña nã, nã ®· dïng l−ìi lª ®Ó chinh phôc ®Êt n−íc chóng t«i. Tõ ®ã, chóng t«i kh«ng nh÷ng bÞ ¸p bøc vμ bãc lét mét çch nhôc nh·, mμ cßn bÞ hμnh h¹ vμ ®Çu ®éc mét çch thª th¶m. T«i xin nhÊn m¹nh tõ "®Çu ®éc" b»ng thuèc phiÖn, b»ng r−îu, v.v.. Trong vμi phót, t«i kh«ng thÓ v¹ch ®−îc hÕt nh÷ng sù tμn b¹o mμ bän t− b¶n ¨n c−íp ®· g©y ra ë §«ng D−¬ng. Nhμ tï nhiÒu h¬n tr−êng häc, lóc nμo còng më cöa vμ chËt nÝch ng−êi. BÊt kú ng−êi b¶n xø nμo cã t− t−ëng x· héi chñ nghÜa còng ®Òu bÞ b¾t vμ ®«i khi bÞ giÕt mμ kh«ng cÇn xÐt xö. Çi gäi lμ c«ng lý §«ng D−¬ng lμ thÕ ®Êy! ë xø ®ã, ng−êi An Nam bÞ ph©n biÖt ®èi xö, hä kh«ng cã nh÷ng sù b¶o ®¶m nh− ng−êi ch©u ¢u hoÆc cã quèc tÞch ch©u ¢u. Chóng t«i kh«ng cã quyÒn tù do b¸o chÝ vμ tù do ng«n luËn, ngay c¶ quyÒn tù do héI

1) Chñ tÞch phiªn häp buæi chiÒu ngμy 26-12-1920 lμ £min Gu®¬.

2) §¹i biÓu §«ng D−¬ng lμ NguyÔn ¸i Quèc.

häp vμ lËp héi còng kh«ng cã. Chóng t«i kh«ng cã quyÒn c− tró vμ du lÞch ra n−íc ngoμi; chóng t«i ph¶i sèng trong c¶nh ngu dèt tèi t¨m v× chóng t«i kh«ng cã quyÒn tù do häc tËp. ë §«ng D−¬ng, bän thùc d©n t×m mäi çch ®Ó ®Çu ®éc chóng t«i b»ng thuèc phiÖn vμ lμm cho chóng t«i ®Çn ®én b»ng r−îu. Ng−êi ta ®· lμm chÕt hμng ngh×n ng−êi An Nam vμ tμn s¸t hμng ngh×n ng−êi kh¸c ®Ó b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých kh«ng ph¶i cña chÝnh hä.

Th−a çc ®ång chÝ, h¬n hai m−¬i triÖu d©n An Nam, b»ng h¬n nöa sè d©n n−íc Ph¸p, ®· bÞ ®èi xö nh− vËy. Êy thÕ mμ hä l¹i lμ nh÷ng ng−êi ®−îc n−íc Ph¸p b¶o hé! (Vç tay). §¶ng X· héi cÇn ph¶i ho¹t ®éng mét çch thiÕt thùc ®Ó ñng hé nh÷ng ng−êi b¶n xø bÞ ¸p bøc. (Hoan h«).

Gi¨ng L«ngghª: T«i ®· ph¸t biÓu ý kiÕn ®Ó b¶o vÖ nh÷ng ng−êi b¶n xø.

§¹i biÓu §«ng D−¬ng: Ngay khi t«i b¾t ®Çu nãi, t«i ®· yªu cÇu mäi ng−êi tuyÖt ®èi im lÆng. (NhiÒu tiÕng c−êi). §¶ng ph¶i tuyªn truyÒn chñ nghÜa x· héi trong tÊt c¶ çc n−íc thuéc ®Þa. Chóng t«i thÊy r»ng viÖc §¶ng X· héi gia nhËp Quèc tÕ thø ba cã nghÜa lμ §¶ng høa mét çch cô thÓ r»ng tõ nay §¶ng sÏ ®¸nh gi¸ ®óng tÇm quan träng cña vÊn ®Ò thuéc ®Þa. Chóng t«i rÊt sung s−íng khi nghe tin thμnh lËp mét ®oμn ®¹i biÓu th−êng trùc nghiªn cøu vÒ B¾c Phi, vμ mai ®©y, chóng t«i sÏ vui mõng nÕu §¶ng ph¸i mét ®ång chÝ cña §¶ng ®Ó nghiªn cøu t¹i chç nh÷ng vÊn ®Ò ë §«ng D−¬ng vμ ®Ò xuÊt nh÷ng ho¹t ®éng cÇn ph¶i tiÕn hμnh.

Mét ®¹i biÓu: Víi ®ång chÝ ¡ngve Pasa?...

§¹i biÓu §«ng D−¬ng: Im ®i! Ph¸i nghÞ viÖn. (Vç tay).

Chñ tÞch: B©y giê, tÊt c¶ çc ®¹i biÓu ph¶i im! KÓ c¶ nh÷ng ®¹i biÓu kh«ng thuéc ph¸i nghÞ viÖn!

§¹i biÓu §«ng D−¬ng: Nh©n danh toμn thÓ loμi ng−êi, nh©n danh tÊt c¶ çc ®¶ng viªn x· héi, c¶ ph¸i h÷u lÉn ph¸i t¶, chóng t«i


kªu gäi: Çc ®ång chÝ, h·y cøu chóng t«i! (Vç tay).

Chñ tÞch: Qua nh÷ng lo¹t vç tay t¸n thμnh, ®¹i biÓu §«ng D−¬ng cã thÓ thÊy r»ng toμn thÓ §¶ng X· héi ®Òu ®øng vÒ phÝa ®ång chÝ ®Ó ph¶n ®èi nh÷ng téi ¸c cña giai cÊp t− s¶n.

TrÝch Biªn b¶n tèc ký §¹i héi toμn quèc lÇn thø XVIII §¶ng X· héi Ph¸p, tiÕng Ph¸p, Pari, 1921, tr.133-135.

10 TR¦êNG HäC, 1500 §¹I Lý R¦îU

KÎ §ÇU §éC NG¦êI B¶N Xø

¤ng Xar« tèt bông, Bé tr−ëng cÊp tiÕn Bé Thuéc ®Þa, çi ng−êi bè th©n yªu cña d©n b¶n xø («ng ta nãi thÕ), ©u yÕm ng−êi An Nam vμ ®−îc hä quý träng.

§Ó truyÒn thô nÒn v¨n minh cña Ph¸p mμ «ng ta lμ t¸c nh©n chÝnh, «ng ta kh«ng lïi b−íc tr−íc mét çi g× hÕt, kÓ c¶ nh÷ng hμnh vi hÌn h¹ vμ nh÷ng téi ¸c. §©y lμ mét b»ng chøng: mét l¸ th− mμ víi c−¬ng vÞ Toμn quyÒn §«ng D−¬ng vμ ®Ó cho phång tói cña nh÷ng tªn kÎ c−íp ë thuéc ®Þa vμ tói «ng ta, «ng ta göi cho çc viªn chøc cÊp d−íi:

"KÝnh göi «ng c«ng sø,

"T«i tr©n träng yªu cÇu «ng hÕt søc gióp ®ì Nha th−¬ng chÝnh ®Æt thªm ®¹i lý thuèc phiÖn vμ r−îu, theo chØ thÞ cña «ng tæng gi¸m ®èc Nha th−¬ng chÝnh §«ng D−¬ng.

"§Ó c«ng viÖc tiÕn hμnh cã kÕt qu¶, t«i xin göi «ng mét b¶n danh s¸ch nh÷ng ®¹i lý cÇn ®Æt trong çc x· ®· kª tªn; tíi nay phÇn ®«ng çc x· nμy vÉn hoμn toμn ch−a cã r−îu vμ thuèc phiÖn.

"Th«ng qua çc quan vμ çc x· tr−ëng Cao Miªn, «ng cã thÓ dïng ¶nh h−ëng lín cña «ng ®Ó lμm cho mét sè tiÓu th−¬ng ng−êi b¶n xø thÊy r»ng bu«n thªm r−îu vμ thuèc phiÖn lμ rÊt cã lîi.

"VÒ phÇn chóng t«i th× nh÷ng viªn chøc l−u ®éng trong lóc ®i

kinh lý còng t×m çch ®Æt ®¹i lý, trõ khi nÕu «ng c«ng sø muèn hä


chê «ng vËn ®éng çc quan chøc ®Þa ph−¬ng tr−íc ®·, th× hä ph¶i chê. Trong tr−êng hîp Êy, t«i xin «ng vui lßng b¸o ço cho t«i biÕt.

"Chóng ta chØ cã thÓ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ mü m·n, nÕu chóng ta ®ång lßng phèi hîp chÆt chÏ vμ liªn tôc, v× lîi Ých tèi ®a cña c«ng khè.

Ký tªn: Anbe Xar«"

Lóc ®ã cã mét ngh×n n¨m tr¨m ty r−îu vμ thuèc phiÖn cho mét ngh×n lμng trong khi chØ cã m−êi tr−êng häc còng cho bÊy nhiªu lμng. Ngay c¶ tr−íc bøc th− næi danh ®ã, ng−êi ta ®· cho 12 triÖu ng−êi b¶n xø - kÓ c¶ ®μn bμ vμ trÎ con - nèc 23 ®Õn 24 triÖu lÝt r−îu mçi n¨m.

Lêi b×nh luËn nμo còng lμ thõa.

NGUYÔN ¸I QUèC

B¸o La Vie OuvriÌre, sè 100, ngμy 1-4-1921.

§¤NG D¦¥NG

Tuy r»ng Quèc tÕ Céng s¶n ®· lμm cho vÊn ®Ò thuéc ®Þa cã ®−îc tÇm quan träng xøng ®¸ng víi nã b»ng çch coi nã lμ thuéc vÒ nh÷ng vÊn ®Ò thêi sù khÈn tr−¬ng nhÊt, nh−ng trong thùc tiÔn, çc ban thuéc ®Þa ë çc c−êng quèc thùc d©n, cho ®Õn nay, vÉn ch−a quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nμy, thËm chÝ çc ban nμy còng ch−a xem xÐt vÊn ®Ò mét çch nghiªm tóc!

Sù kh«ng ho¹t ®éng nμy thËt ®¸ng ng¹c nhiªn, nhÊt lμ khi kh«ng cßn sù tranh c·i néi bé trong ®¶ng ®· ®−îc thanh trõ, vμ ®¸ng ng¹c nhiªn khi vÊn ®Ò tuyÓn mé ng−êi thuéc ®Þa l¹i ®−îc chñ nghÜa t− b¶n vμ chñ nghÜa ®Õ quèc cña chÝnh quèc nghiªn cøu r¸o riÕt. Sù kh«ng ho¹t ®éng nμy cã lÏ do çc ®ång chÝ chóng ta kh«ng hiÓu biÕt t×nh h×nh chÝnh x¸c cña nh÷ng xø bÞ ¸p bøc. Do vËy, t«i thÊy cã Ých, nÕu ph¸c ho¹ ng¾n gän ë ®©y t×nh h×nh cña mét trong nh÷ng thuéc ®Þa lín nhÊt cña n−íc Ph¸p, lμ §«ng D−¬ng.

Nãi r»ng §«ng D−¬ng gåm hai m−¬i triÖu ng−êi bÞ bãc lét, hiÖn nay ®· chÝn muåi cho mét cuéc çch m¹ng lμ sai, nh−ng nãi r»ng §«ng D−¬ng kh«ng muèn çch m¹ng vμ b»ng lßng víi chÕ ®é b©y giê nh− çc «ng chñ cña chóng ta th−êng vÉn nghÜ nh− thÕ, th× l¹i cμng sai h¬n n÷a. Sù thËt lμ ng−êi §«ng D−¬ng kh«ng cã mét ph−¬ng tiÖn hμnh ®éng vμ häc tËp nμo hÕt. B¸o chÝ, héi häp, lËp héi, ®i l¹i ®Òu bÞ cÊm... ViÖc cã nh÷ng b¸o hoÆc t¹p chÝ mang t− t−ëng tiÕn bé mét chót hoÆc cã mét tê b¸o cña giai cÊp c«ng nh©n


Ph¸p lμ mét téi nÆng. R−îu cån vμ thuèc phiÖn cïng b¸o chÝ ph¶n ®éng cña bän cÇm quyÒn bæ sung cho çi c«ng cuéc ngu d©n cña chÝnh phñ. M¸y chÐm vμ nhμ tï lμm nèt phÇn cßn l¹i.

BÞ ®Çu ®éc c¶ vÒ tinh thÇn lÉn vÒ thÓ x¸c, bÞ bÞt måm vμ bÞ giam h·m, ng−êi ta cã thÓ t−ëng r»ng çi bÇy ng−êi Êy cø m·i m·i bÞ dïng lμm ®å ®Ó tÕ çi «ng thÇn t− b¶n, r»ng bÇy ng−êi ®ã kh«ng sèng n÷a, kh«ng suy nghÜ n÷a vμ lμ v« dông trong viÖc c¶i t¹o x· héi. Kh«ng: ng−êi §«ng D−¬ng kh«ng chÕt, ng−êi §«ng D−¬ng vÉn sèng, sèng m·i m·i. Sù ®Çu ®éc cã hÖ thèng cña bän t− b¶n thùc d©n kh«ng thÓ lμm tª liÖt søc sèng, cμng kh«ng thÓ lμm tª liÖt t− t−ëng çch m¹ng cña ng−êi §«ng D−¬ng. Luång giã tõ n−íc Nga thî thuyÒn, tõ Trung Quèc çch m¹ng hoÆc tõ Ên §é chiÕn ®Êu ®ang thæi ®Õn gi¶i ®éc cho ng−êi §«ng D−¬ng. Ng−êi §«ng D−¬ng

kh«ng ®−îc häc, ®óng thÕ, b»ng s¸ch vë vμ b»ng diÔn v¨n, nh−ng ng−êi §«ng D−¬ng nhËn sù gi¸o dôc b»ng çch kh¸c. §au khæ, nghÌo ®ãi vμ sù ®μn ¸p tμn b¹o lμ nh÷ng ng−êi thÇy duy nhÊt cña

hä. NÕu nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa l¬ lμ viÖc gi¸o dôc, th× giai cÊp t− s¶n thùc d©n vμ b¶n xø - bän quan l¹i - cø phô tr¸ch gi¸o dôc b»ng ph−¬ng ph¸p cña chóng. Ng−êi §«ng D−¬ng tiÕn bé mét çch rÊt mμu nhiÖm vμ khi thêi c¬ cho phÐp hä sÏ biÕt tá ra xøng ®¸ng víi nh÷ng ng−êi thÇy cña hä. §»ng sau sù phôc tïng tiªu cùc, ng−êi §«ng D−¬ng giÊu mét çi g× ®ang s«i sôc, ®ang gμo thÐt vμ sÏ bïng næ mét çch ghª gím, khi thêi c¬ ®Õn. Bé phËn −u tó cã nhiÖm vô ph¶i thóc ®Èy cho thêi c¬ ®ã mau ®Õn.

Sù tμn b¹o cña chñ nghÜa t− b¶n ®· chuÈn bÞ ®Êt råi: Chñ nghÜa x· héi chØ cßn ph¶i lμm çi viÖc lμ gieo h¹t gièng cña c«ng cuéc gi¶i phãng n÷a th«i.

NGUYÔN ¸I QUèC T¹p chÝ La Revue Communiste,

sè 14, th¸ng 4-1921.

NH÷NG KÎ B¹I TRËN ë §¤NG D¦¥NG

Trong thêi gian chiÕn tranh võa qua, cuéc chiÕn tranh v× chÝnh nghÜa vμ c«ng lý ®Ó cho çc d©n téc giμnh quyÒn tù quyÕt, nh÷ng ng−êi An Nam l¹i buéc ph¶i t×nh nguyÖn sang b¶o vÖ n−íc MÑ (?). BÊy giê ng−êi ta nãi víi hä nh− ®· nãi víi ng−êi Ph¸p: "Bän b«s¬8F

1) sÏ tr¶ c«ng!".

Tuy nhiªn, giê ®©y hai n¨m sau chiÕn tranh, n−íc MÑ bÞ m¾c nî mét çch th¾ng lîi, nh÷ng khu nhμ nghØ m¸t ®¾t tiÒn cña çc quan chøc cao cÊp cña Nhμ n−íc kh«ng ®em l¹i ®−îc bæng léc bao nhiªu, vμ bän b«s¬ vÉn kh«ng tr¶ g×. BÊy giê, n−íc MÑ b¶o hé ©u yÕm quay vÒ nh÷ng ®øa con nu«i cña m×nh vμ nãi mét çch ©u yÕm h¬n n÷a: "V× bän §øc lËt läng kh«ng muèn tr¶, vËy th× çc con, nh÷ng kÎ lao ®éng An Nam, h·y tr¶ thay cho chóng".

Nh−ng h·y nghe lêi nãi cña «ng Xar« tèt bông, trong mét cuéc tranh luËn vÒ ng©n s¸ch thuéc ®Þa, vÞ uû viªn nh©n d©n thuéc ®Þa ®ã ®· tuyªn bè: "Chõng nμo mμ xø §«ng D−¬ng cßn cã thÓ tù ®¶m ®−¬ng mét sè g¸nh nÆng tμi chÝnh mμ chÝnh quèc kh«ng g¸nh v¸c næi, xø §«ng D−¬ng sÏ g¸nh v¸c, v× dï sao n−íc Ph¸p, chÝnh quèc, ®· cøu §«ng D−¬ng tho¸t khái sù tham lam cña n−íc §øc".

Nh©n danh hμng ngh×n ng−êi An Nam ®· bá th©y ë n−íc Ph¸p trong chiÕn tranh, t«i xin çm ¬n «ng, «ng Xar«. H·y tin ch¾c r»ng

1) Boches: tªn gäi chÕ giÔu vμ khinh bØ cña ng−êi Ph¸p ®èi víi lÝnh

§øc.


chóng t«i biÕt rÊt râ chÝnh chiÕn th¾ng trªn s«ng M¸cn¬ ®· ng¨n c¶n qu©n xung kÝch §øc tiÕn vÒ s«ng Mª K«ng, ®Ó truyÒn b¸ trªn ruéng ®ång chóng t«i chÕ ®é d· man cña chñ nghÜa t− b¶n vμ chñ nghÜa ®Õ quèc Phæ. NÕu kh«ng cã ngμi vμ ng−êi thay mÆt ®¸ng kÝnh cña chóng t«i, «ng Ut¬r©y, chóng t«i sÏ mÊt çi tù do th©n yªu ®−îc say s−a b»ng r−îu cån vμ çi b×nh ®¼ng quý gi¸ ®−îc ®Çu ®éc b»ng thuèc phiÖn; kh«ng cã ngμi, giai cÊp v« s¶n b¶n xø kh«ng cßn ®−îc nhåi nhÐt vμo tai nh÷ng bμi diÔn v¨n hay ho vμ nh÷ng lêi høa tèt ®Ñp ®−îc ngμi ban cho mét çch h÷u ¸i; kh«ng cã ngμi.... Nh−ng h·y cho qua vμ quay trë l¹i bμi diÔn v¨n cña ngμi.

Ngμi cßn nãi: "T«i tin r»ng trong mét thêi gian kh«ng xa n÷a, xø §«ng D−¬ng sÏ kh«ng tiªu mÊt mét ®ång xu nμo n÷a cña chÝnh quèc vμ nã sÏ tù hμo vμ h¹nh phóc ®−îc ®em l¹i sù ®ãng gãp cña m×nh".

NhÊt ®Þnh thÕ, ®Õn thêi kú ®ã, kh«ng cßn xa l¾m, nh− ngμi nãi, giai cÊp v« s¶n chÝnh quèc sÏ lμm nhiÖm vô cña m×nh: hä sÏ tèng cæ tÊt c¶ bän ¨n b¸m ra khái cöa; sau khi ®· gi¶i phãng m×nh, hä sÏ gi¶i phãng nh÷ng ng−êi anh em ë §«ng D−¬ng; ®−îc gi¶i phãng khái ¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa, nh©n d©n §«ng D−¬ng nhÊt ®Þnh sÏ tù hμo vμ h¹nh phóc, tù hμo vμ h¹nh phóc h¬n lμ «ng t−ëng, ®em l¹i sù ®ãng gãp cña m×nh, cïng víi nh÷ng ng−êi lao ®éng Ph¸p x©y dùng Tæ quèc chung. Trong khi chê ®îi, h·y cø b¾t nh÷ng ng−êi b¹i trËn ë §«ng D−¬ng tr¶ tiÒn. Ngμi h·y khÐo xoay xë theo ph−¬ng ph¸p D9F

1

). NÕu hßm tiÒn cña nh©n d©n rçng, th× cßn cã çc l¨ng mé cña vua chóa.

NGUYÔN ¸I QUèC


1) D. ViÕt t¾t tõ ch÷ dÐbrouillard, cã nghÜa lμ th¸o v¸t, linh ho¹t.

QUYÒN CñA NH÷NG NG¦êI LÝNH CHIÕN10F

1

)

"Nh÷ng ng−êi lÝnh chiÕn cã quyÒn ®èi víi chóng ta", «ng Clªm¨ngx«, ng−êi cha cña chiÕn th¾ng ®· nãi nh− vËy. "Nh÷ng ng−êi lÝnh chiÕn cã quyÒn ®èi víi chóng ta", nh÷ng ng−êi con, nh÷ng n¹n nh©n An Nam nh¾c l¹i nh− vËy. §èi víi «ng Clªm¨ngx«, nh÷ng ng−êi lÝnh chiÕn cã quyÒn thiªng liªng lμ chÕt ®i ®Ó b¶o vÖ kÐt s¾t, nh÷ng chiÕc kÐt s¾t lμm b»ng må h«i thî thuyÒn cña hä vμ nhÐt ®Çy b»ng m¸u binh lÝnh cña hä. §èi víi ng−êi An Nam, th× nh÷ng ng−êi lÝnh chiÕn - hay nh÷ng ng−êi cßn l¹i trong sè lÝnh chiÕn tr−íc kia - cã quyÒn thiªng liªng ®−îc bän t− b¶n thuéc ®Þa ban cho, lμ duy tr× nÒn v¨n minh t− s¶n, nghÜa lμ ®Çu ®éc ng−êi b¶n xø sau khi ®· giÕt h¹i mét sè lín v× quyÒn lîi cña t− b¶n.

Theo b¸o chÝ §«ng D−¬ng, çc m«n bμi b¸n lÎ thuèc phiÖn sÏ ®−îc cÊp cho nh÷ng qu¶ phô cña binh lÝnh Ph¸p chÕt trËn vμ th−¬ng binh Ph¸p.

Nh− vËy, chÝnh phñ thuéc ®Þa ®· lμm mét viÖc mμ ph¹m hai téi ¸c ph¶n nh©n lo¹i. Mét mÆt, hä thÊy tù m×nh lμm c«ng viÖc ®Çu ®éc bÈn thØu ®ã ch−a ®ñ, hä muèn l«i kÐo thªm nh÷ng n¹n nh©n khèn khæ cña hä trong cuéc chÐm giÕt huynh ®Ö t−¬ng tμn tham gia vμo. MÆt kh¸c, hä ®¸nh gi¸ qu¸ thÊp tÝnh mÖnh vμ x−¬ng m¸u cña nh÷ng kÎ bÞ hä lõa bÞp, mμ hä t−ëng r»ng vøt cho mÈu x−¬ng thõa

1) Les poilus: Tªn gäi hμi h−íc dïng ®Ó chØ lÝnh Ph¸p trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, cã nghÜa lμ "nh÷ng kÎ l«ng l¸".


®ã lμ cã thÓ ®ñ ®Òn bï sù mÊt m¸t mét c¼ng tay c¼ng ch©n hay çi tang cña mét ng−êi chång.

Chóng t«i tin r»ng nh÷ng th−¬ng binh vμ nh÷ng qu¶ phô sÏ ®¸ tung mãn quμ h«i h¸m ®ã vμ sÏ c«ng phÉn nhæ vμo mÆt nh÷ng kÎ ®· ®Ò x−íng viÖc ®ã; vμ chóng t«i ch¾c ch¾n r»ng c¶ thÕ giíi v¨n minh vμ nh÷ng ng−êi Ph¸p l−¬ng thiÖn sÏ cïng víi chóng t«i lªn ¸n bän ç mËp ë çc thuéc ®Þa ®· kh«ng ngÇn ng¹i ®Çu ®éc c¶ mét chñng téc ®Ó lμm ®Çy tói tiÒn cña m×nh.

NGUYÔN ¸I QUèC


PHONG TRμO CéNG S¶N QUèC TÕ

§¤NG D¦¥NG

ChÕ ®é céng s¶n cã ¸p dông ®−îc ë ch©u ¸ nãi chung vμ ë §«ng D−¬ng nãi riªng kh«ng? §Êy lμ vÊn ®Ò mμ chóng ta ®ang quan t©m hiÖn nay.

Muèn hiÓu vÊn ®Ò ®ã, chóng ta ph¶i xem xÐt t×nh h×nh hiÖn nay ë lôc ®Þa ch©u ¸ vÒ mÆt lÞch sö vμ ®Þa lý.

Lôc ®Þa réng lín ®ã cã diÖn tÝch 80 lÇn lín h¬n n−íc Ph¸p (45.000.000 km2), víi d©n sè gÇn 800 triÖu ng−êi, cã mét c¬ cÊu chÝnh trÞ t−¬ng ®èi phøc t¹p.

Trong tÊt c¶ çc n−íc ch©u ¸, NhËt B¶n lμ n−íc duy nhÊt m¾c ph¶i mét çch trÇm träng nhÊt chøng bÖnh truyÒn nhiÔm lμ chñ nghÜa t− b¶n ®Õ quèc. Tõ chiÕn tranh Nga - NhËt, chøng bÖnh ®ã diÔn biÕn ngμy cμng nguy kÞch, lóc ®Çu b»ng sù th«n tÝnh TriÒu Tiªn, tiÕp ®Êy lμ sù tham gia vμo cuéc chiÕn tranh "v× chÝnh nghÜa".

§Ó ng¨n c¶n n−íc NhËt tr−ît dμi ®Õn vùc th¼m cña hiÖn t−îng ph−¬ng T©y ho¸ kh«ng thÓ cøu v·n næi, nghÜa lμ ®Ó ph¸ tan chñ nghÜa t− b¶n tr−íc khi nã cã thÓ b¾t rÔ s©u vμo quÇn ®¶o NhËt B¶n, mét ®¶ng x· héi võa ®−îc thμnh lËp. Còng nh− tÊt c¶ çc chÝnh phñ t− s¶n, chÝnh phñ Thiªn hoμng ®· dïng mäi çch mμ chóng cã thÓ ®Ó chèng l¹i phong trμo ®ã. Còng nh− tÊt c¶ çc lùc l−îng c«ng nh©n ë ch©u ¢u vμ ch©u Mü, phong trμo c«ng nh©n NhËt B¶n còng


võa thøc tØnh. MÆc dï sù ®μn ¸p cña chÝnh phñ, phong trμo do §¶ng X· héi NhËt B¶n l·nh ®¹o vÉn ph¸t triÓn kh¸ nhanh.

Çc ®¹i héi ®¶ng bÞ cÊm ë çc thμnh phè NhËt B¶n, nh÷ng cuéc ®×nh c«ng, nh÷ng cuéc biÓu t×nh cña d©n chóng vÉn næ ra.

Trung Quèc, tr−íc kia vμ hiÖn nay vÉn lμ con bß s÷a cña t− b¶n ¢u, Mü. Nh−ng sù thμnh lËp chÝnh quyÒn cña nhμ çch m¹ng T«n DËt Tiªn ë phÝa Nam, ®· høa hÑn víi chóng ta mét n−íc Trung Hoa ®−îc tæ chøc l¹i vμ v« s¶n ho¸. Cã thÓ hy väng mét çch kh«ng qu¸ ®¸ng r»ng, trong mét t−¬ng lai gÇn ®©y, hai chÞ em - n−íc Trung Hoa míi vμ n−íc Nga c«ng nh©n - sÏ n¾m tay nhau trong t×nh h÷u nghÞ ®Ó tiÕn lªn v× lîi Ých cña nÒn d©n chñ vμ nh©n ®¹o.

B©y giê, chóng ta h·y ®i ®Õn ch©u ¸ ®au khæ.

N−íc TriÒu Tiªn nghÌo ®ãi ®ang ë trong tay chñ nghÜa t− b¶n NhËt. Ên §é - xø Ên §é ®«ng d©n vμ giμu cã - bÞ ®Ì nÆng d−íi ¸ch bän bãc lét ng−êi Anh. May sao, ý chÝ gi¶i phãng ®ang lμm s«i sôc tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc ®ã, vμ mét cuéc cæ ®éng çch m¹ng s«i næi ®ang lay chuyÓn tinh thÇn Ên §é vμ TriÒu Tiªn. TÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu chuÈn bÞ mét çch tõ tõ nh−ng kh«n khÐo cho cuéc ®Êu tranh tèi cao vμ gi¶i phãng.

Vμ §«ng D−¬ng! Xø §«ng D−¬ng bÞ chñ nghÜa t− b¶n Ph¸p bãc lét, ®Ó lμm giμu cho mét sè ç mËp! Ng−êi ta ®−a ng−êi §«ng D−¬ng vμo chç chÕt trong cuéc chÐm giÕt cña bän t− b¶n ®Ó b¶o vÖ nh÷ng çi g× mμ chÝnh hä kh«ng hÒ biÕt. Ng−êi ta ®Çu ®éc hä b»ng r−îu cån vμ thuèc phiÖn. Ng−êi ta k×m hä trong ngu dèt (cø 10 tr−êng häc th× cã 1.000 ®¹i lý thuèc phiÖn chÝnh thøc). Ng−êi ta bÞa ®Æt ra nh÷ng vô ©m m−u ®Ó cho hä nÕm nh÷ng ©n huÖ cña nÒn v¨n minh t− s¶n ë trªn m¸y chÐm, trong nhμ tï hay ®μy biÖt xø!

75 ngh×n kil«mÐt vu«ng ®Êt ®��11F

1

), 20 triÖu d©n bÞ bãc lét tμn nhÉn trong tay mét nhóm kÎ c−íp thùc d©n, ®Êy lμ xø §«ng D−¬ng hiÖn nay.

1) Sè liÖu nμy cã thÓ do b¸o in nhÇm. DiÖn tÝch §«ng D−¬ng

745.000km2.

B©y giê h·y xÐt nh÷ng lý do lÞch sö cho phÐp chñ nghÜa céng s¶n th©m nhËp dÔ dμng vμo ch©u ¸, dÔ dμng h¬n lμ ë ch©u ¢u.

Ng−êi ch©u ¸ - tuy bÞ ng−êi ph−¬ng T©y coi lμ l¹c hËu - vÉn hiÓu râ h¬n hÕt sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i çch toμn bé x· héi hiÖn t¹i. Vμ ®©y lμ lý do t¹i sao:

GÇn 5.000 n¨m tr−íc ®©y, Hoμng ®Õ (2.679 tr−íc C.N) ®· ¸p dông chÕ ®é tØnh ®iÒn: «ng chia ®Êt ®ai trång trät theo hai ®−êng däc vμ hai ®−êng ngang. Nh− vËy sÏ cã chÝn phÇn b»ng nhau. Ng−êi cμy ruéng ®−îc lÜnh mçi ng−êi mét phÇn trong 8 miÕng, miÕng ë gi÷a tÊt c¶ ®Òu cïng lμm vμ s¶n phÈm ®−îc sö dông vμo viÖc c«ng Ých. Nh÷ng ®−êng ph©n giíi ®−îc dïng lμm m−¬ng dÉn n−íc.

TriÒu ®¹i nhμ H¹ (2.205 tr−íc C.N) ®Æt ra chÕ ®é lao ®éng b¾t buéc.

Khæng Tö vÜ ®¹i (551 tr−íc C.N) khëi x−íng thuyÕt ®¹i ®ång vμ truyÒn b¸ sù b×nh ®¼ng vÒ tμi s¶�12F

1

). ¤ng tõng nãi: thiªn h¹ sÏ th¸i b×nh khi thÕ giíi ®¹i ®ång. Ng−êi ta kh«ng sî thiÕu, chØ sî cã kh«ng ®Òu. B×nh ®¼ng sÏ xo¸ bá nghÌo nμn, v.v..

Häc trß cña Khæng Tö lμ M¹nh Tö, tiÕp tôc t− t−ëng cña thÇy vμ v¹ch ra mét kÕ ho¹ch chi tiÕt ®Ó tæ chøc sù s¶n xuÊt vμ tiªu thô. Sù b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn lμnh m¹nh cña trÎ em, sù gi¸o dôc vμ lao ®éng c−ìng bøc ®èi víi ng−êi lín, sù lªn ¸n nghiªm kh¾c thãi ¨n b¸m, sù nghØ ng¬i cña ng−êi giμ, kh«ng cã ®iÒu g× ®Ò ¸n cña «ng kh«ng ®Ò cËp ®Õn. ViÖc thñ tiªu bÊt b×nh ®¼ng vÒ h−ëng thô, h¹nh phóc kh«ng ph¶i cho mét sè ®«ng mμ cho tÊt c¶ mäi ng−êi, ®Êy lμ ®−êng lèi kinh tÕ cña vÞ hiÒn triÕt.

Tr¶ lêi mét c©u hái cña vua, «ng ®· nãi th¼ng th¾n: d©n vi quý, x· t¾c thø chi, qu©n vi khinh.

1) B¶n chÊt häc thuyÕt cña Khæng Tö lμ nÆng vÒ §¼ng cÊp, ®Ò cao

tÇng líp thèng trÞ. ë ®©y nªu l¹i thuyÕt ®¹i ®ång cña Khæng Tö lμ NguyÔn ¸i Quèc muèn g¾n víi cuéc ®Êu tranh v× sù c«ng b»ng vμ b×nh ®¼ng trong x· héi thuéc ®Þa (B.T.).


VÒ cña c¶i t− h÷u, luËt ph¸p An Nam cÊm mua b¸n toμn bé ®Êt ®ai. H¬n n÷a, mét phÇn t− ®Êt trång trät b¾t buéc ph¶i ®Ó lμm cña chung. Cø ba n¨m ng−êi ta chia l¹i ruéng ®Êt ®ã. Mçi ng−êi d©n trong x· th«n ®−îc nhËn mét phÇn. §iÒu ®ã kh«ng hÒ ng¨n c¶n mét sè ng−êi trë nªn giμu cã, v× cßn ba phÇn t− ®Êt ®ai kh¸c cã thÓ mua b¸n, nh−ng nã cã thÓ cøu nhiÒu ng−êi kh¸c tho¸t khái c¶nh bÇn cïng.

Çi thiÕu ®èi víi chóng t«i, mμ tr¸ch nhiÖm cña chóng t«i ph¶i nãi lªn ë ®©y ®Ó nh÷ng ®ång chÝ cña chóng ta cã nhiÖt t×nh truyÒn b¸ chñ nghÜa céng s¶n vμ thùc t©m muèn gióp ®ì nh÷ng ng−êi lao ®éng lËt ®æ ¸ch cña nh÷ng kÎ bãc lét vμ ®i vμo gia ®×nh chung cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ, ®Ó cho nh÷ng ®ång chÝ ®ã cã thÓ gióp ®ì chóng t«i mét çch cã hiÖu qu¶. Çi mμ chóng t«i thiÕu ®Ó trë thμnh céng s¶n, lμ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n nhÊt ®Ó hμnh ®éng:

Tù do b¸o chÝ

Tù do du lÞch

Tù do d¹y vμ häc

Tù do héi häp (tÊt c¶ nh÷ng çi nμy ®Òu bÞ nh÷ng kÎ khai ho¸ thuéc ®Þa ng¨n cÊm chóng t«i mét çch d· man).

Ngμy mμ hμng tr¨m triÖu nh©n d©n ch©u ¸ bÞ tμn s¸t vμ ¸p bøc thøc tØnh ®Ó g¹t bá sù bãc lét ®ª tiÖn cña mét bän thùc d©n lßng tham kh«ng ®¸y, hä sÏ h×nh thμnh mét lùc l−îng khæng lå, vμ trong khi thñ tiªu mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i cña chñ nghÜa t− b¶n lμ chñ nghÜa ®Õ quèc, hä cã thÓ gióp ®ì nh÷ng ng−êi anh em m×nh ë ph−¬ng T©y trong nhiÖm vô gi¶i phãng hoμn toμn.

NGUYÔN ¸I QUèC

T¹p chÝ La Revue Communiste, sè 15, th¸ng 5-1921.

Vô ¢M M¦U ë §¤NG D¦¥NG13F

1

)

§«ng D−¬ng lμ mét c« g¸i c−ng. C« rÊt mùc xøng ®¸ng víi bμ mÑ Ph¸p quèc. ë bμ mÑ cã çi g× th× c« ta còng cã çi nÊy: nμo chÝnh phñ, nμo nh÷ng b¶o ®¶m, nμo c«ng lý vμ còng cã c¶ ©m m−u phiÕn lo¹n nho nhá n÷a. Nh−ng ë ®©y, chóng t«i chØ nãi vÒ hai vÊn ®Ò sau th«i.

C«ng lý ®−îc t−îng tr−ng qua h×nh ¶nh mét n÷ thÇn tay cÇm c©n vμ tay cÇm kiÕm. Nh−ng §«ng D−¬ng l¹i ë qu¸ xa n−íc Ph¸p, mu«n trïng çch trë, nªn khi n÷ thÇn tíi xø nμy th× çn c©n ®· mÊt th¨ng b»ng, ®Üa c©n ®· ch¶y láng vμ biÕn thμnh nh÷ng tÈu thuèc phiÖn vμ nh÷ng chai r−îu ty. Trªn tay n÷ thÇn téi nghiÖp Êy chØ cßn ®éc çi kiÕm ®Ó chÐm giÕt. Bμ ®· chÐm nh÷ng ng−êi v« téi vμ còng chØ chÐm cã hä mμ th«i!

Cßn vÒ vô ©m m−u th× l¹i lμ mét c©u chuyÖn kh¸c.

ë ®©y, chóng t«i kh«ng nãi vÒ nh÷ng vô ©m m−u næi tiÕng trong n¨m 1908 hay 19162). Lóc ®ã, nhiÒu thÇn d©n b¶o hé sè ®á cña n−íc Ph¸p ®· ®−îc may m¾n nÕm ®ñ mïi ©n huÖ cña nÒn v¨n minh thùc d©n hiÒn hoμ trªn m¸y chÐm, trong nhμ tï hay ë nh÷ng

1) Bμi nμy dÞch tõ b¶n tiÕng Ph¸p rót trong Kho hå s¬ cña mËt th¸m

Ph¸p, ®Ò ngμy 17-8-1921. VÒ sau, hÇu hÕt bμi nμy ®−îc NguyÔn ¸i Quèc ®−a vμo "B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p", ch−¬ng VIII C«ng lý, trõ mét sè c©u ë cuèi bμi.

2) Phong trμo chèng thuÕ ë Trung Kú, n¨m 1908 vμ vô m−u khëi nghÜa ë HuÕ, n¨m 1916.


n¬i bÞ ®−a ®i ®Çy. Nh÷ng vô ©m m−u Êy ®· qua l©u råi, vμ b©y giê chØ cßn l¹i nh÷ng nÐt ¶m ®¹m trong trÝ nhí cña ng−êi d©n b¶n xø ®· hÐo mßn v× ®au khæ.

H·y nãi ®Õn vô ©m m−u gÇn ®©y nhÊt. Trong khi ë MÉu quèc cã mét vô ©m m−u b«nsªvÝch næi tiÕng th× ë §«ng D−¬ng çc ngμi thùc d©n còng muèn cã mét vô ©m m−u t−¬ng tù vμ ... cuèi cïng çc ngμi Êy còng nÆn ra mét vô ©m m−u thËt sù, ch¼ng kh¸c nμo nh− trong c©u chuyÖn ngô ng«n con nh¸i muèn ph×nh to bông nh− con �ß14F1

).

C©u chuyÖn Êy ®· ®−îc dùng lªn nh− thÕ nμy: Mét ngμi quan Ph¸p (quan c«ng sø), mét quan huyÖn vμ mét thÇy lý tr−ëng ®−îc giao tr¸ch nhiÖm dùng lªn mét vô ©m m−u ®óng quy çch. §Ó chuÈn bÞ ra biÓu diÔn, bé ba tí thÇy Êy bÌn tung ra çi tin: Cã mét ©m m−u phiÕn lo¹n ®Þnh lμm næ tan xø B¾c Kú b»ng 250 qu¶ bom. C«ng viÖc chuÈn bÞ xong xu«i. Mμn kÞch kÐo lªn. C«ng chóng xóc c¶m m¹nh mÏ vμ d− luËn x«n xao. B¾t bí v©y lïng dån dËp nh− m−a. HiÖn nay, chóng ta ch−a biÕt çc ngμi c«ng sø, quan huyÖn vμ thÇy lý, mét cùu ph¹m ®· ®−îc th¨ng chøc vμ ban bæng léc g× ch−a, nh−ng nÕu b©y giê ch−a ®−îc th× råi tÊt nhiªn hä còng sÏ ®−îc. Giê ®©y, chóng t«i nãi tiÕp ®Õn chuyÖn C«ng lý. Ngμy 16 th¸ng 2, Toμ §¹i h×nh Hμ Néi ®· më phiªn toμ cuèi cïng xö vô ¸n nμy. Trong qu¸ tr×nh toμ luËn téi, ng−êi ta ®−îc biÕt r»ng kh«ng hÒ cã mét tæ chøc çch m¹ng nμo ®· chuÈn bÞ nh÷ng bom ph¸ ®ã, vμ vô ©m m−u Êy chØ lμ mét thñ ®o¹n x¶o quyÖt cña bän quan l¹i mong ®−îc chÝnh phñ ban th−ëng bæng léc vμ chøc t−íc. Nh− vËy, liÖu chóng ta cã thÓ tin t−ëng r»ng sau vô xÐt xö Êy, ng−êi ta sÏ tha bæng cho nh÷ng ng−êi An Nam ch¼ng may ®· bÞ bá tï, bÞ tè gi¸c tham gia vô phiÕn lo¹n bÞa ®Æt Êy kh«ng? Kh«ng ®©u! BÊt cø b»ng gi¸ nμo, ng−êi ta còng ph¶i b¶o vÖ uy tÝn cho çc quan cai trÞ chø! V× thÕ, mμ lÏ ra chØ cÇn phong th−ëng mét çch b×nh th−êng cho nh÷ng

1) TruyÖn ngô ng«n cña La Ph«ngten: cã mét con nh¸i thÊy con bß to

h¬n m×nh, liÒn cè ph×nh bông ra cho b»ng con bß, cuèi cïng vì bông mμ chÕt.

con ng−êi s¸ng t¹o ra ©m m−u Êy, th× ng−êi ta l¹i kÕt téi tï tõ 2 ®Õn 5 n¨m 12 ng−êi An Nam phÇn lín lμ nhμ nho, vμ trªn tÊm cæng lín cña nhμ tï kia, ng−êi ta thÊy ®Ò rμnh rμnh mÊy ch÷ ®¹i tù, cè nhiªn lμ b»ng tiÕng Ph¸p: Tù do, B×nh ®¼ng, B¸c ¸i. Chao «i! Nùc c−êi thay. Vμ çc b¸o chÝ x−a nay vÉn tù x−ng lμ bªnh vùc cho ng−êi b¶n xø véi vμng lªn tiÕng ca ngîi çi chÝ c«ng v« t− cña nÒn C«ng lý nùc c−êi nμy. Chóng ta h·y nghe tê La DÐpªche Coloniale11 lμ tê b¸o gi÷ vai trß v« ®Þch vÒ bμi xÝch ng−êi An Nam, nãi: "Toμ ¸n n−íc Ph¸p võa míi xÐt xö xong mét vô ¸n. Toμ tha bæng cho mét nöa sè bÞ can, cßn mét nöa sè th× ®−îc h−ëng ¸n nhÑ. Trong vô ¸n nμy, ®Ó cã lý buéc téi, ng−êi ta ®· tung d− luËn rÇm lªn mét çch thiªn t− tr−íc khi xö, vμ sau ®ã, ng−êi ta ®· kÕt ¸n çc nhμ nho lμm nh÷ng bμi th¬ tåi ca tông c«ng ®øc cña nÒn Tù do".

§ã thËt lμ tai v¹ cho nh÷ng ng−êi An Nam nμo ca ngîi c«ng ®øc cña nÒn Tù do. Ng−êi ta ph¹t hä 5 n¨m tï chØ v× cã thÕ th«i! Tê b¸o Êy viÕt tiÕp: "§óng, ta ph¶i b»ng lßng víi çi b¶n ¸n chÝ c«ng v« t− cña çc vÞ quan toμ vμ thÈm ph¸n cña chóng ta chø!". Vμ tê La DÐpªche Coloniale ®· vui vÎ ®¨ng tin b¶n ¸n chÝ c«ng v« t− vÒ vô ©m m−u næi tiÕng Êy ë VÜnh Yªn. Nh÷ng ng−êi An Nam ë Pari, còng nh− ®ång bμo ph−¬ng xa cña hä tin t−ëng çc vÞ quan toμ, hä ®· tuyªn bè çc vÞ Êy xÐt xö rÊt c«ng minh vμ vô ¸n ®−îc kÕt thóc mü m·n. Kh«ng ph¶i nh− thÕ ®©u, th−a «ng Puvuècvin, «ng ®· thæi phång mét çch qu¸ ®¸ng ®Êy! §Ó tr¶ lêi, chóng t«i chØ xin nh¾c l¹i ®iÒu mμ «ng ®· viÕt trong phÇn ®Çu bμi b¸o cña «ng: "Nh÷ng con chã sña, v.v. th«i ®i, hìi nh÷ng ng−êi anh em bÊt h¹nh, çc anh em ®· lÇm to råi, çc anh em còng thõa hiÓu r»ng lμm g× cã tù do cho chóng ta mμ l¹i ®i hoan nghªnh víi ca ngîi nã. Nh−ng, ng−êi An Nam chóng t«i ë kh¾p mäi n¬i, chóng t«i sÏ kiªn quyÕt ®−a sù bÊt c«ng ghª tëm vμ phi lý Êy ra ph¶n ®èi tr−íc tÊt c¶ mäi ng−êi Ph¸p ch©n chÝnh. Chóng t«i mong r»ng d− luËn n−íc Ph¸p th«ng c¶m víi nh÷ng nçi ®au khæ cña çc anh em vμ sÏ ®Êu tranh ®ßi cho C«ng lý ®−îc thùc hiÖn".

NGUYÔN ¸I QUèC Tμi liÖu tiÕng Ph¸p, l−u t¹i ViÖn lÞch sö §¶ng.


PHONG TRμO ÇCH M¹NG ë ÊN §é

Cuéc xung ®ét Hy L¹p - Kªman12 hay ®óng h¬n lμ cuéc xung ®ét Anh - Thæ ®ang diÔn ra. Çc cuéc khëi nghÜa ë Malaba13 ®ang ®−îc d− luËn hÕt søc chó ý. §Õ quèc Anh ®ang ph¶i chèng ®ì kh¾p n¬i. Nh¾c l¹i lÞch sö phong trμo çch m¹ng Ên §é lóc nμy lμ mét viÖc lý thó.

Tõ cuéc khëi nghÜa n¨m 1857, ®Õ quèc Anh t−ëng ®· d×m ®−îc tinh thÇn çch m¹ng cña nh©n d©n Ên §é trong cuéc ®μn ¸p ®Ém m¸u vμ thiÕt lËp vÜnh viÔn sù bãc lét ¸p bøc d· man cña ph−¬ng

T©y lªn hai bê s«ng H»ng. Chóng ®· lÇm to.

N¨m 1880, nhμ triÕt häc Rama K¬ris¬na dïng t«n gi¸o ®Ó truyÒn b¸ çch m¹ng. ¤ng t«n thê n÷ thÇn Kali vμ khuyªn ®ång bμo m×nh t«n thê n÷ thÇn, ng−êi mÑ cña lùc l−îng ph¸ ho¹i vμ x©y dùng.

§am«®a vμ Bank¬ris¬na kÕ tôc sù nghiÖp cña Rama vμ gi¸o dôc chñ tr−¬ng çch m¹ng mét çch dòng c¶m, c«ng khai. TÊt nhiªn c¶ hai ®Òu bÞ b¾t gi÷ vμ ®μy biÖt xø.

§Õn n¨m 1897 tê b¸o Kªxari míi ra ®êi, ng−êi chñ tr−¬ng lμ Til¾c. Bμi b¸o ®Çu tiªn cña «ng lμ bμi v¨n xuÊt s¾c "Lêi than cña Xi«gi". Néi dung kÓ chuyÖn mét «ng vua cò tØnh dËy tõ d−íi må s©u, trë l¹i th¨m v−¬ng quèc th©n yªu. ¤ng rÊt buån khi thÊy thÇn d©n cña m×nh ph¶i chÞu kiÕp n« lÖ khæ nhôc. ¤ng kªu gäi tÊt c¶ nh÷ng ng−êi Ên §é h·y thøc tØnh vμ hîp lùc ®Ó lËt ®æ ¸ch ngo¹i bang vμ giμnh l¹i nÒn ®éc lËp mμ «ng ®· truyÒn l¹i cho hä.

Tê b¸o th−êng xuyªn phæ biÕn cho ®éc gi¶ t×m hiÓu ph−¬ng ph¸p çch m¹ng Nga.

Mét phong trμo gi¶i phãng ®−îc l·nh ®¹o dòng c¶m, cho ®Õn khi tê b¸o bÞ ®×nh b¶n vμ chñ nhiÖm bÞ ®i ®μy.

Nh©n tiÖn xin nãi r»ng ë ch©u ¸, ng−êi ta quan niÖm sù ch©n thËt vμ l−¬ng t©m nhμ b¸o kh¸c víi ch©u ¢u. Nh÷ng nhμ b¸o t− s¶n ph−¬ng T©y sÏ c−êi nÕu chóng ta nãi víi hä r»ng phÇn lín çc bμi ë çc b¸o x· héi chñ nghÜa nh− tê Kªxari, Vihari, v.v. ®Òu viÕt kh«ng lÊy tiÒn vμ ®«i khi c¶ biªn tËp viªn cßn ®−îc tr¶ c«ng b»ng nh÷ng th¸ng, thËm chÝ b»ng nh÷ng n¨m tï. §Êy lμ tr−êng hîp cña tê Vihari, ba biªn tËp viªn ®Òu bÞ b¾t vμ lÇn l−ît bÞ kÕt ¸n. Nh−ng ®iÒu ®ã kh«ng lμm thay ®æi th¸i ®é lÉn çch suy nghÜ cña hä. Trong sè "ng−êi lμm c«ng", nh÷ng ai cã thÓ tù cho m×nh nh− thÕ?

Cuéc vËn ®éng ®Æc biÖt lªn cao tõ sau chiÕn tranh Nga - NhËt. Hai sù kiÖn tiªu biÓu sau ®©y ®¸nh dÊu t×nh h×nh t− t−ëng cña ng−êi b¶n xø. T−îng n÷ hoμng VÝcht«ria bÞ b«i nhä vμo ®ªm tr−íc lÔ kû niÖm ngμy sinh cña n÷ hoμng. Bμi h¸t Ban®ªmataran - bμi M¸cx©ye cña ng−êi Ên §é - ®−îc phæ biÕn nhanh chãng vμ ®−îc h¸t b»ng tÊt c¶ çc thæ ng÷ cña Ên §é.

Nh÷ng héi Amxilam Xanit¬ - tæ chøc rÌn luyÖn tinh thÇn vμ thÓ lùc - ®−îc thμnh lËp kh¾p n¬i nh− cã phÐp l¹. ViÖc tÈy chay hμng ho¸ Anh vμ lμm tan r· tinh thÇn çc ®¬n vÞ lÝnh b¶n xø ®−îc nghiªn cøu rÊt c«ng phu.

Nh÷ng nç lùc kh«ng ngõng ®ã ®· ®em l¹i kÕt qu¶. Th¸ng 1 n¨m 1915, nhiÒu trung ®oμn næi lªn b¹o ®éng vμ do sù gi¸n ®o¹n cña mËu dÞch Anh - Ên, çc ng©n hμng thuéc ®Þa ë khu Xiti ®· bÞ thua thiÖt mét triÖu phr¨ng do nh÷ng cæ phiÕu kh«ng ®−îc thanh to¸n trong n¨m 1920.

Th¶m ho¹ cña ®Êt n−íc ®· xo¸ bá sù ph©n biÖt ®¼ng cÊp vμ t«n gi¸o. Ng−êi giμu ng−êi nghÌo, quý téc vμ n«ng d©n, Håi gi¸o vμ PhËt gi¸o, ®Òu hîp søc ®oμn kÕt.


NhiÒu nh©n vËt tiªn tiÕn, nhiÒu gi¸o s− ®¹i häc nh− H¸c®ayan vμ nh÷ng ng−êi kh¸c ®· hy sinh tμi s¶n, ®· tõ chèi nh÷ng chøc vô cao mμ chÝnh phñ thuéc ®Þa muèn ban cho hä ®Ó dÔ bÒ khuÊt phôc. Hä ®i tõ lμng nμy qua lμng kh¸c, kªu gäi ®Êu tranh cho ®éc lËp. Sinh viªn, häc sinh còng tham gia c«ng t¸c tuyªn truyÒn.

VÒ phÝa m×nh, nh÷ng chiÕn sÜ chñ tr−¬ng hμnh ®éng trùc tiÕp còng kh«ng ngåi yªn. Hä chÞu tr¸ch nhiÖm thñ tiªu nh÷ng quan chøc thiªn vÞ, nh÷ng kÎ ph¶n béi vμ nh÷ng tªn ¸c «n c¶nh s¸t chÝnh trÞ. Víi nh÷ng chøc vÞ rÊt kªu, çc phã v−¬ng vμ thèng ®èc còng kh«ng lμm cho hä sî, nh÷ng sù kiÖn n¨m 1907, 1908 vμ 190914 ®· chøng minh ®iÒu ®ã. N¨m 1916, mét cËu bÐ 16 tuæi ®· nÐm bom ngay gi÷a ®−êng vμ gi÷a ban ngμy vμo xe cña tªn cÇm ®Çu næi tiÕng cña côc ®iÒu tra. Lßng dòng c¶m kh«ng trõ giμ hay trÎ.

Danh s¸ch nh÷ng ng−êi bÞ hy sinh kÐo dμi rÊt ®au xãt. Trong m−êi n¨m, kh«ng kÓ nh÷ng vô th¶m s¸t tËp thÓ, ®· cã h¬n 200 ng−êi lÊy m¸u ®μo t−íi gèc c©y çch m¹ng vμ lý t−ëng. Trong sè nh÷ng ng−êi tuÉn tiÕt, cã 70 sinh viªn, 16 thÇy gi¸o, 20 ®iÒn chñ, 23 hay 25 nhμ bu«n, 7 thÇy thuèc, 20 c«ng chøc. Trong sè nh÷ng ng−êi hy sinh cã 50 ng−êi tuæi chØ tõ 16 ®Õn 20!

V× vËy mμ bän chñ hèt ho¶ng, gÇn nh− kinh hoμng. Mét nh©n vËt th−îng l−u ®· thèt lªn: "NÕu sù viÖc ®ã cßn tiÕp diÔn, th× nh÷ng ng−êi ®¸ng kÝnh cña chóng ta buéc ph¶i cuèn gãi khái n¬i nμy".

Lóc ®ã, song song víi bé m¸y ®μn ¸p th¼ng tay, ng−êi ta thi hμnh mét chÝnh s¸ch ngu d©n hoμn toμn.

Çc héi "Xamiti" bÞ gi¶i t¸n, héi viªn bÞ b¾t giam, mäi cuéc héi häp vμ çc tæ chøc chÝnh trÞ ®Òu bÞ ng¨n cÊm. Çc biÖn ph¸p "cÊp cøu" mäc lªn nh− nÊm. TrËn m−a ®μn ¸p ®ã chØ lμm cho hoa çch m¹ng thªm në ré.

Mét cuéc tæng khëi nghÜa ®ang ®−îc chuÈn bÞ trong n¨m 1914 vμ 1915. Kh«ng may cuéc khëi nghÜa bÞ thÊt b¹i. Hμng tr¨m ng−êi

l−u vong trë vÒ n−íc víi quyÕt t©m gi¸ng mét ®ßn ®Ëp tan ¸ch thèng trÞ ®ang ®Ì nÆng ®Êt n−íc. Hä bÞ ph¸t hiÖn vμ ®Òu bÞ b¾t gi÷ tr−íc khi ®Æt ®−îc ch©n lªn quª h−¬ng mμ hä ®· høa hÑn sÏ gi¶i phãng hoÆc hy sinh. Mét lÇn n÷a, bän kÎ c¾p l¹i gÆp may!

Nh−ng lß löa ®· nhãm lªn, kh«ng g× cã thÓ dËp t¾t næi. Çc khÈu hiÖu ®−îc truyÒn tõ ng−êi nμy qua ng−êi kh¸c. Çc héi "Xamiti" bÝ mËt héi häp. Nh÷ng cuéc l¹c quyªn v× ®éc lËp ®−îc tiÕn hμnh nhanh chãng, hoÆc lμ do tù nguyÖn ®ãng gãp, ®«i khi b»ng h×nh thøc "®aicèt".

Chóng t«i thÊy cÇn ph¶i gi¶i thÝch mét tÝ vÒ ch÷ "®aicèt", mμ tõ tr−íc ®Õn nay nh÷ng ng−êi ph−¬ng T©y th−êng hiÓu sai. Ng−êi Anh gäi lμ "®aicèt" còng nh− ng−êi Ph¸p gäi c−íp bãc. C¶ hai ®Òu kh«ng hÒ ph©n biÖt gi÷a sù c−íp bãc víi sù ®ãng gãp ®«i khi b¾t buéc cho sù nghiÖp chung, còng nh− hä kh«ng hÒ ph©n biÖt gi÷a nh÷ng ng−êi yªu n−íc ®Êu tranh cho ®Êt n−íc m×nh víi bän cÆn b· ë thμnh thÞ.

Muèn lμm mét viÖc g×, tÊt nhiªn ph¶i cã tiÒn vèn, vμ muèn cã vèn, ph¶i biÕt n¬i nμo cã ®Ó t×m.

§Ó chøng minh sù c−¬ng trùc cña nh÷ng héi viªn "Xamiti" phô tr¸ch tμi chÝnh cña Uû ban çch m¹ng, chØ cÇn kÓ nh÷ng thÝ dô sau ®©y:

Mét trong nh÷ng ®iÒu cña ®iÒu lÖ héi "Xamiti" nªu r»ng nh÷ng ng−êi gia nhËp héi ph¶i lu«n nhí r»ng hä ®ang ho¹t ®éng cho çch m¹ng nh»m thiÕt lËp l¹i nh÷ng quyÒn ®· bÞ chμ ®¹p chø kh«ng ph¶i v× sù h−ëng thô ç nh©n cña mét sè ng−êi. R»ng tÊt c¶ çc héi viªn ph¶i tõ bá viÖc uèng r−îu, tõ bá mäi thø xa hoa phï phiÕm.

Mçi lÇn ®ãng gãp b¾t buéc hay ®aicèt, ng−êi ®ãng ®−îc göi ®Õn mét biªn lai. Sau ®©y lμ mét ®o¹n trÝch trong biªn lai:

"§ång bμo th©n mÕn, b¹n ph¶i biÕt r»ng muèn gi¶i phãng ®Êt n−íc th©n yªu cña chóng ta tho¸t vßng n« lÖ, th× cÇn ph¶i cã sù hy sinh, lßng tin cËy vμ c¶m t×nh cña tÊt c¶ ®ång bμo chóng ta. NÕu


tÊt c¶ nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng nh− b¹n ®Òu hiÓu nh÷ng khã kh¨n cña c«ng viÖc chóng t«i vμ tù nguyÖn ®ãng gãp vμo sù nghiÖp cña chóng t«i, th× chóng t«i kh«ng bÞ buéc ph¶i quÊy rÇy b¹n nh− thÕ nμy; n−íc NhËt ®−îc tù do vμ hïng c−êng lμ nhê cã lßng hy sinh vμ sù th¾t l−ng buéc bông cña toμn d©n NhËt. Anh linh cña Tæ quèc h·y hun ®óc tr¸i tim vμ soi s¸ng t©m thÇn cña anh em chóng ta! v.v.. Ký tªn: I.B. Th− ký tμi chÝnh cña ph©n côc B. cña Héi §éc lËp Ên §é".

Phong trμo cμng lan réng cμng ®−îc cñng cè. Khi thÊy ®· t−¬ng ®èi m¹nh, phong trμo rêi khái bãng tèi ®Ó ra gi÷a ¸nh s¸ng, d−íi nh÷ng con m¾t kinh ng¹c cña nhμ cÇm quyÒn. Mét ®¹i héi ®−îc triÖu tËp víi hai v¹n ®¹i biÓu cã mÆt. Mét vμi ®¶ng viªn "x· héi" Anh còng tham dù, hä ®−îc tiÕp ®ãn kh«ng lÊy g× lμm nång nhiÖt l¾m v× nh÷ng lý luËn mμu hång nh¹t cña hä.

Mahatma G¨ng®i ®· ®Æt viªn ®¸ ®Çu tiªn ®Ó dùng lªn thuyÕt bÊt hîp t¸c vμ bÊt b¹o ®éng. §−êng lèi ®ã ®−îc theo ®uæi mét çch

th¾ng lîi. TrÎ em rêi bá tr−êng häc cña ng−êi Anh. Çc luËt s− rêi khái toμ ¸n cña ng−êi Anh. Çc viªn chøc vμ thî thuyÒn kh«ng lμm viÖc trong çc c«ng së vμ nhμ m¸y mμ chñ lμ ng−êi Anh. Kh«ng cßn quan hÖ, kh«ng cßn bu«n b¸n gi÷a ng−êi Anh vμ ng−êi Ên. §Ó gi÷ v÷ng phong trμo, cÇn ph¶i cã nh÷ng quü cøu tÕ. Trong thêi gian ba th¸ng, ng−êi ta ®· quyªn ®−îc h¬n s¸u m−¬i triÖu phr¨ng. Nh÷ng ng−êi Ên §é giμu cã lÊy nhμ m×nh lμm tr−êng häc. Nh÷ng vô kiÖn ®−îc ®−a ra xö tr−íc çc toμ ¸n b¶n xø míi thμnh lËp. Mét sè ng−êi Ên §é tù nguyÖn gãp ®Õn ba m−¬i triÖu ®ång mét n¨m "cho ®Õn khi ®éc lËp hoμn toμn".

Tr−íc lμn sãng nh− vËy, l¸ cê kh«ng bao giê thÊy mÆt trêi lÆn cã nguy c¬ r¬i xuèng mÆt tr¨ng. §Õ quèc Anh kh«ng biÕt xoay xë çch nμo. Chóng t−ëng r»ng ký mét hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i víi n−íc Céng hoμ Nga lμ cã thÓ ng¨n chÆn t− t−ëng çch m¹ng th©m nhËp Ên §é, nh− mét tê giÊy thÊm hót mét giät mùc!

Chóng dïng C«ngxt¨ngtin lμm çi chôp ®Ó dËp t¾t lß löa cña phong trμo Liªn Håi gi¸o. Chóng nhÆt Phayxan lªn ®Ó chèng ®ì toμ nhμ ®Õ quèc ®ang sôp ®æ ë ph−¬ng §«ng. Vμ sau n÷a th× sao? Ýt ra chóng cã thÓ tù an ñi khi thêi h¹n rêi khái Ên §é cña chóng ®· ®Õn, b»ng çch tù nhñ r»ng chóng ®· tμn nhÉn kÐo theo sù sôp ®æ cña ®Õ quèc Ph¸p, ®ang ho¹t ®éng ë §«ng D−¬ng mét çch xÊu xa.

nGUYÔN ¸I QUèC

T¹p chÝ La Revue Communiste, sè 18-19, th¸ng 8, 9-1921.


NÒN V¡N MINH TH¦îNG §¼NG

B¹n Vinhª §èct«ng cña chóng ta b»ng mét cuéc kh¶o s¸t phong phó vÒ t− liÖu, sÏ cho ®éc gi¶ b¸o Libertaire15 thÊy d−íi nh·n hiÖu Tù do, B×nh ®¼ng, B¸c ¸i vμ nh©n danh "nÒn d©n chñ Ph¸p", ng−êi ta ®ang ®Çu ®éc mét çch cã hÖ thèng chñng téc §«ng D−¬ng. Nh−ng, bªn c¹nh viÖc ®Çu ®éc tËp thÓ vμ chÝnh thøc ®ang lμm vÎ vang lín cho ®Êt n−íc cã b¶n Tuyªn ng«n nh©n quyÒn16 kia, cßn cã c¶ nh÷ng vô giÕt h¹i ç nh©n cña nh÷ng kÎ ®i khai ho¸. ë ®©y, chóng t«i nªu lªn vμi vô trong nh÷ng chiÕn c«ng ®ã, ®· ®−îc ghi l¹i

vμ thÈm tra, hoÆc qua nhiÒu nh©n chøng, hoÆc qua chÝnh b¶n th©n çc t¸c gi¶ ®· kÓ ra ®Ó tù khoe khoang b»ng mét së thÝch qu¸i ¸c th−îng ®¼ng vμ ®Æc biÖt cña nh÷ng kÎ thùc d©n. Chóng t«i xin trÝch tõ cuèn nhËt ký hμnh tr×nh cña mét ng−êi lÝnh thùc d©n sù viÖc sau ®©y:

"Khi "nh÷ng ng−êi tõng ë B¾c Kú" vui ®ïa trªn tμu th× d−íi m¹n tμu phÝa bªn ph¶i cã vμi chiÕc thuyÒn b¸n hoa qu¶, èc hÕn. §Ó ®−a hμng ®Õn tËn tay chóng t«i, nh÷ng ng−êi An Nam buéc giá ®ùng hμng vμo ®Çu ngän sμo råi gi¬ lªn. Chóng t«i chØ viÖc chän mμ th«i. Nh−ng ®¸ng lÏ ph¶i tr¶ tiÒn, th× ng−êi ta l¹i cã nh· ý bá vμo giá ®ñ thø nh− sau: nh÷ng èng tÈu thuèc l¸, khuy quÇn, mÈu thuèc l¸. (Cã lÏ hä lμm nh− thÕ ®Ó d¹y cho ng−êi b¶n xø tÝnh ngay thËt trong viÖc mua b¸n ch¨ng!). §«i khi, ®Ó mua vui, mét anh sèpph¬ nμo ®ã h¾t c¶ mét thïng n−íc s«i xuèng l−ng nh÷ng ng−êi b¸n hμng khèn khæ. LËp tøc cã nh÷ng tiÕng ró lªn v× ®au ®ín, nh÷ng

m¸i chÌo vung lªn lo¹n x¹ ®Ó b¬i tr¸nh, lμm cho nh÷ng chiÕc thuyÒn va xÇm vμo nhau.

Ngay phÝa d−íi t«i, mét ng−êi An Nam bÞ báng tõ ®Çu ®Õn ch©n, ph¸t ®iªn lªn, muèn lao xuèng biÓn. Ng−êi anh cña anh ta, quªn c¶ nguy hiÓm, bu«ng tay chÌo «m lÊy anh vμ ra søc ®Ì anh ta xuèng lßng thuyÒn. Cuéc vËt lén ch−a ®Çy 2 gi©y võa kÕt thóc th× mét thïng n−íc s«i n÷a ®−îc h¾t bëi mét bμn tay chuÈn x¸c l¹i déi xuèng kÎ bÊt h¹nh. T«i thÊy anh ta l¨n lén trong thuyÒn, vÕt th−¬ng tr¬ c¶ thÞt víi nh÷ng tiÕng kªu kh«ng cßn g× lμ cña con ng−êi n÷a! Vμ c¶nh ®ã khiÕn chóng t«i c−êi; víi chóng t«i, ®iÒu ®ã cã vÎ cùc kú ngé nghÜnh. Qu¶ thËt chóng t«i ®· cã t©m hån thùc d©n!...

... Trong thêi kú t«i ë ®ã (B¾c Kú) kh«ng cã tuÇn nμo lμ kh«ng cã vμi çi ®Çu r¬i.

Trong tÊt c¶ nh÷ng c¶nh t−îng ®ã, t«i chØ cßn nhí ®−îc mét ®iÒu, lμ chóng ta cßn tμn b¹o, cßn d· man h¬n c¶ chÝnh nh÷ng tªn c−íp biÓn. T¹i sao l¹i cã nh÷ng hμnh vi qu¸i ¸c ®Õn thÕ ®èi víi mét kÎ bÞ kÕt ¸n s¾p ph¶i chÕt? T¹i sao l¹i cã nh÷ng cuéc hμnh h¹ thÓ x¸c, t¹i sao ph¶i gi¶i nh÷ng ®oμn tï ®i bªu kh¾p çc lμng m¹c?".

NGUYÔN ¸I QUèC

B¸o Le Libertaire, ngμy 23-9-1921. In trong s¸ch: Thu Trang: Ho Chi Minh μ Paris, Pari, 1991, tr.164-165.

DÞch theo bμi in trong s¸ch Ho Chi Minh μ Paris.


TéI ¸C CñA CHñ NGHÜA THùC D¢N

"D−íi sù b¶o trî cña n−íc Ph¸p, xø §«ng D−¬ng ®ang theo ®uæi mét çch hoμ b×nh vËn mÖnh cña m×nh, vμ th−a çc ngμi, çc ngμi ®· thÊy b»ng chøng tèt ®Ñp nhÊt r»ng xø ®ã ®ang h¹nh phóc". §Êy, «ng Ut¬r©y, nghÞ sÜ xø Nam Kú (?) ®· nãi nh− vËy víi çc ®ång sù ë NghÞ viÖn Ph¸p.

Trong tËp san th¸ng t¸m, Héi Nh©n quyÒn vμ D©n quyÒn võa chøng minh cho chóng ta biÕt §«ng D−¬ng h¹nh phóc nh− thÕ nμo vμ n−íc Ph¸p ®−îc ®¹i diÖn tèt ®Ñp nh− thÕ nμo.

Chóng t«i xin tãm t¾t b»ng mÊy dßng sau ®©y:

Nh− ë tÊt c¶ çc tØnh, mét tØnh B¾c Kú còng cã mét vÞ c«ng sø Ph¸p. Nh− tÊt c¶ çc vÞ c«ng sø Ph¸p ë B¾c Kú, vÞ c«ng sø ë tØnh mμ chóng t«i nãi tíi, ®−îc trao cho mét quyÒn hμnh v« h¹n. ¤ng ta lμ chñ tØnh, ®èc lý, ch¸nh ¸n, mâ toμ, chñ thÇu. ¤ng kiªm nhiÖm tÊt c¶ mäi quyÒn hμnh: t− ph¸p, thuÕ vô, sinh mÖnh vμ tμi s¶n cña ng−êi b¶n xø, viÖc bÇu cö nh÷ng ng−êi cÇm quyÒn b¶n xø, quyÒn lîi cña c«ng chøc, v©n v©n vμ v©n v©n.

VÞ quan chøc cao cÊp ®ã ®· dïi mμi tÊt c¶ khoa häc chÝnh trÞ vμ hμnh chÝnh ë khu phè la tinh mμ «ng ta vèn lμm nghÒ... b¸n ch¸o. BÞ nî nh− chóa chæm vμ kh«ng cßn mét xu dÝnh tói, «ng ta may m¾n ®−îc mét chÝnh kh¸ch cã thÕ lùc "®Ò b¹t" cho lμm c«ng sø phô tr¸ch mét tØnh cã hμng ngh×n ng−êi.

Ngoμi viÖc «ng ta biÕt b¾t gi÷, tèng giam vμ kÕt ¸n mét çch

®éc ®o¸n nh÷ng ng−êi An Nam ®Ó thóc thuÕ hä, «ng ta cßn biÕt thõa h−ëng cña nÒn Céng hoμ vμ t« ®iÓm triÒu ®¹i cña m×nh b»ng nh÷ng chiÕn tÝch mμ sau ®©y lμ vμi vÝ dô:

Nh÷ng ng−êi t×nh nguyÖn b¶n xø - theo hä nãi - ®−îc dÉn tíi ®Ó sung vμo lÝnh khè xanh vμ ®−îc kh¸m søc khoÎ ®Ó tuyÓn mé. §Êy lμ nh÷ng ng−êi d©n mï ch÷, sî sÖt mμ quan c«ng sø m¾ng chöi vμ n¾m tay ®Êm, lÊy gËy vôt v× hä tr¶ lêi h¬i chËm ch¹p.

¤ng ®· hung b¹o n¾m tay ®Êm ba ng−êi lÝnh b¶n xø v× hä ®· lμm sæng mét ng−êi tï, «ng tóm tãc kÐo lª hä d−íi ®Êt, ®Ëp ®Çu hä vμo t−êng toμ sø.

Khi hái cung tï, quan c«ng sø lÊy kiÕm chÝch vμo ®ïi hä. Cã ng−êi ®· ngÊt khi ®−a trë l¹i nhμ giam.

Nh÷ng ng−êi tï khèn khæ ¨n kh«ng ®ñ no, ¸o quÇn r¸ch r−íi, dËy tõ s¸ng sím cho ®Õn tèi mÞt, g«ng ®eo cæ, xiÒng to xÝch ch©n, ng−êi nä xÝch vμo ng−êi kia, ph¶i kÐo b¸nh xe lu, chiÕc b¸nh xe lu to t−íng mμ hä ph¶i l¨n trªn mÆt ®−êng r¶i ®¸ dμy. BÞ kiÖt søc, hä khã nhäc lª b−íc d−íi mÆt trêi nãng báng. Quan c«ng sø ®Õn, cÇm mét chiÕc gËy lín theo thãi quen, vμ víi thãi tμn b¹o kh«ng thÓ t−ëng t−îng, y v« cí lÇn l−ît vung gËy ®¸nh nh÷ng ng−êi khèn khæ ®ã, m¾ng chöi hä l−êi biÕng.

Mét h«m, nhμ khai ho¸ cña chóng ta, võa khiÓn tr¸ch mét nh©n viªn ng−êi ¢u, vμ kh«ng biÕt trót tøc giËn vμo ®©u, y ví mét çi th−íc s¾t trªn bμn giÊy vμ ®¸nh g·y hai ngãn tay cña mét ng−êi th− ký b¶n xø kh«ng cã liªn quan g× ®Õn viÖc nμy.

Mét h«m kh¸c, y lÊy roi vôt vμo mÆt mét viªn cai b¶n xø tr−íc mÆt binh lÝnh cña anh ta.

Mét lÇn kh¸c, y ch«n ngËp ®Õn cæ nh÷ng ng−êi lÝnh tr¸i ý y vμ chØ cho ®μo lªn khi hä ®· gÇn chÕt.

Khi y ®Õn nh÷ng con ®−êng mμ y b¾t nh÷ng ng−êi b¶n xø ph¶i lμm víi ngμy c«ng mét hay hai xu, sau khi ®· b¾t hä ph¶i chuéc ngμy lao dÞch víi gi¸ m−êi l¨m xu mét ngμy, th× ng−êi ta ®Õm thÊy


hμng t¸ ng−êi g·y ch©n v× bÞ ®¸nh b»ng xÎng vμ çn cuèc.

Mét lÇn, t¹i mét c«ng tr−êng, y ví lÊy sóng cña mét ng−êi gi¸m thÞ ®Ó ®¸nh mét ng−êi tï. Ng−êi tï nμy t×m çch lÈn tr¸nh ®−îc, quan c«ng sø quay l¹i ng−êi g¸c vμ dïng khÈu sóng ®ã ®¸nh lu«n. Ng−êi vî xøng ®¸ng cña quan, bμ c«ng sø, còng can thiÖp vμo, bμ s½n sμng ®¸nh nh÷ng ng−êi tï vμ nh©n dÞp ®ã ph¹t nh÷ng ng−êi lÝnh.

Ng−êi ta ®· thÊy quan c«ng sø dïng gËy ®¸nh lßi m¾t mét viªn cai.

Th−a çc ngμi, çc ngμi ®−îc thÊy d−íi sù b¶o hé cña n−íc Ph¸p nh©n tõ, xø §«ng D−¬ng h¹nh phóc biÕt nh−êng nμo? Vμ ®Êy chØ míi lμ mét hμng mÉu cña çi kho v¨n minh th−îng ®¼ng.

NGUYÔN ¸I QUèC


Sù QU¸I §¶N CñA C¤NG CUéC KHAI HO¸

Trong mäi bμi diÔn v¨n, trong mäi b¶n b¸o ço, ë mäi n¬i, cø cã c¬ héi ®−îc më miÖng vμ cã kÎ ®i nghe, lμ nh÷ng nhμ chÝnh kh¸ch cña chóng ta kh«ng ngõng kh¼ng ®Þnh r»ng: chØ cã n−íc §øc man rî lμ ®Õ quèc vμ qu©n phiÖt. Cßn n−íc Ph¸p, çi n−íc Ph¸p yªu hoμ b×nh, nh©n ®¹o, céng hoμ vμ d©n chñ nμy, çi n−íc Ph¸p ®−îc hä ®¹i diÖn nμy, ch¼ng hÒ ®Õ quèc lÉn qu©n phiÖt. ¤i! ®©u ph¶i nh− vËy. NÕu còng chÝnh nh÷ng vÞ chÝnh kh¸ch nμy göi binh lÝnh - con çi cña c«ng nh©n vμ c¶ b¶n th©n nh÷ng ng−êi c«ng nh©n n÷a - ®i tμn s¸t c«ng nh©n cña nh÷ng n−íc kh¸c th× chØ ®¬n gi¶n lμ ®−îc ®Ó d¹y cho hä biÕt sèng tèt. ChØ cã thÕ th«i.

Muèn hiÓu ®−îc c«ng cuéc khai ho¸ cña hä, h·y ®äc ®o¹n trÝch sau ®©y tõ mét cuèn nhËt ký du lÞch cña mét ng−êi lÝnh thùc d©n:

"Khi bän lÝnh kÐo ®Õn, d©n chóng ch¹y trèn c¶, chØ cßn l¹i hai cô giμ vμ hai phô n÷, mét thiÕu n÷ cßn t©n vμ mét phô n÷ ®ang cho ®øa con míi ®Î bó, tay d¾t mét em g¸i nhá lªn t¸m. Bän lÝnh ®ßi tiÒn, r−îu m¹nh vμ thuèc phiÖn. Kh«ng ai hiÓu chóng nãi g×, thÕ lμ chóng næi giËn lÊy b¸ng sóng nÖn mét cô giμ ngÊt ®i, råi cßn mét cô th× trong mÊy giê liÒn, hai tªn trong bän lÝnh, khi kÐo ®Õn ®· say bÝ tØ, ®em thiªu trong mét ®èng cñi cμnh c©y lμm trß vui víi nhau. Trong khi ®ã, th× nh÷ng tªn kh¸c hiÕp hai phô n÷ vμ em g¸i nhá, ch¸n råi, chóng giÕt chÕt em bÐ. Lóc ®ã, ng−êi mÑ bång ®øa con kia trèn ®−îc, råi tõ trong mét ®¸m bôi c©y çch ®Êy ®é 100 mÐt, tr«ng


thÊy ng−êi chÞ em m×nh bÞ hμnh h¹. Duyªn cí lμm sao, chÞ ch¼ng biÕt, chÞ chØ thÊy ng−êi phô n÷ bÞ ®Æt ngöa trªn mÆt ®Êt, tay ch©n bÞ trãi chÆt, miÖng bÞ bÞt l¹i, cßn mét tªn lÝnh th× lÊy l−ìi lª cø tõ tõ, tõng nh¸t mét, chäc vμo bông chÞ råi l¹i chÇm chËm rót ra. Sau ®ã, chóng chÆt ngãn tay ng−êi thiÕu n÷ ®· chÕt ®Ó c−íp lÊy chiÕc nhÉn vμ chÆt cæ ®Ó c−íp lÊy chiÕc vßng.

"Trªn m¶nh ®Êt b»ng ph¼ng tr−íc kia lμ ruéng muèi, ba çi x¸c chÕt n»m ®ã: em bÐ bÞ lét truång, thiÕu n÷ bÞ mæ bông, çnh tay tr¸i cøng ®ê gi¬ lªn trêi v« t×nh, bμn tay n¾m chÆt. Cßn x¸c «ng cô giμ th×, ghª gím lμm sao, còng trÇn truång nh− thÕ, nh−ng bÞ thiªu ch¸y, nªn kh«ng nhËn ra h×nh thï ®−îc n÷a, mì ch¶y lªnh l¸ng, ®· ®äng l¹i vμ da bông th× phång lªn, chÝn vμng, ãng ¸nh, gièng nh− da con lîn quay vËy".

Khi chÐp ®Õn ®o¹n nμy, t«i run lªn, m¾t mê lÖ, n−íc m¾t ch¶y xuèng hoμ víi mùc. T«i kh«ng thÓ nμo viÕt ®−îc n÷a. ¤i! n−íc Ph¸p ®au khæ! §«ng T©y ®au khæ! Nh©n lo¹i ®au khæ!

NGUYÔN ¸I QUèC

B¸o Le Libertaire, ngμy 30-9 - 7-10-1921.

H·Y Y£U MÕN N¦íC PH¸P, NG¦êI B¶O Hé ÇC ANH

H·y yªu mÕn n−íc Ph¸p, ng−êi b¶o hé çc anh.

§ã lμ bμi tËp viÕt mμ ng−êi ta d¹y chóng t«i viÕt kiÓu ch÷ r«��15F

1

), kiÓu nöa gièng ch÷ r«ng vμ nöa gièng ch÷ Anh2), kiÓu ch÷ g«tÝch tõ líp ABC cho ®Õn bËc tiÓu häc trong nh÷ng tr−êng häc hiÕm cã ë §«ng D−¬ng. Nh÷ng tr−êng häc hiÕm cã nμy ®Õn møc ph¶i h¬n mét tr¨m qu¸n r−îu vμ thuèc phiÖn míi cã mét tr−êng häc. Çc nhμ khai ho¸ cña chóng ta kiÕm ®−îc trªn 21.000.000 ®ång b¹c §«ng D−¬ng, tøc lμ h¬n 139.000.000 phr¨ng b»ng çch b¸n çc chÊt ®éc nμy. Çc anh cã biÕt hä chi cho gi¸o dôc trong mét n¨m lμ bao nhiªu kh«ng? 172.000 ®ång b¹c §«ng D−¬ng!

Dßng ch÷ H·y yªu mÕn n−íc Ph¸p, ng−êi b¶o hé çc anh ®−îc viÕt b»ng ch÷ to mμu tr¾ng trªn nÒn ®en cña mét tÊm çc t«ng ch¹y dμi d»ng dÆc, treo trong tÊt c¶ çc líp häc, cø ¸m ¶nh chóng t«i mét çch ªm ¸i. Sung s−íng thay cho nh÷ng çi ®Çu An Nam nhá bÐ ®−îc chiªm ng−ìng nh÷ng dßng ch÷ yªu n−íc nμy, ®−¬ng nhiªn lμ yªu n−íc víi nh÷ng kÎ ®i nhåi sä vμ b¾t buéc ph¶n quèc ®èi víi nh÷ng ng−êi bÞ nhåi sä.

T«i nhí tíi nh÷ng ng−êi anh em hä t«i muèn vμo mét trong nh÷ng thiªn ®−êng tr−êng häc, ®· ph¶i ch¹y chät ®ñ kiÓu, göi hÕt ®¬n nμy ®Õn ®¬n kh¸c cho quan kh©m sø, quan c«ng sø, cho quan

1) Ronde.

2) B©tarde.


gi¸m ®èc tr−êng quèc häc vμ cho thμy gi¸o chÝnh cña tr−êng tiÓu häc. §−¬ng nhiªn lμ anh ch¼ng nhËn ®−îc mét sù phóc ®¸p nμo. Mét h«m, anh ®¸nh b¹o ®Õn møc ®Ých th©n mang ®¬n viÕt cho thÇy gi¸o chÝnh, mét ng−êi Ph¸p, ë tr−êng mμ t«i ®· ®−îc ®Æc ©n häc tr−íc ®ã Ýt l©u. Quan ®èc cña chóng ta thÊy anh c¶ gan nh− thÕ, liÒn qu¸t lªn: "Ai cho phÐp mμy tíi ®©y?" råi xÐ vôn l¸ ®¬n tr−íc nh÷ng cÆp m¾t ng¬ ng¸c cña c¶ líp häc.

§iÒu ®ã nãi cho anh biÕt çi ng−êi cai trÞ chóng ta truyÒn b¸ nÒn gi¸o dôc v« thÇn vμ nguyªn lý céng hoμ trong çc thuéc ®Þa nh− thÕ nμo.

Chóng ta ®· tõng biÕt nh÷ng ng−êi mμ n−íc Ph¸p göi sang §«ng D−¬ng ®Ó d¹y cho ng−êi An Nam yªu mÕn n−íc Ph¸p, yªu mÕn [sic] n−íc Ph¸p nh− nh÷ng ®øa trÎ yªu mÕn mÑ nã, bëi v×, n−íc Ph¸p lμ tæ quèc thø hai cña toμn cÇu, lμ "n−íc MÑ" cña ng−êi An Nam, cã ph¶i thÕ kh«ng?

NhËt ký hμnh qu©n cña mét tªn thùc d©n kÓ l¹i víi chóng ta: "Sau khi chiÕm ®−îc chî Míi, vμo buæi chiÒu, mét sÜ quan cña tiÓu

®oμn lÝnh Phi tr«ng thÊy mét ng−êi ch©u ¸ bÞ b¾t lμm tï, cßn sèng, kh«ng cã th−¬ng tÝch g×. Buæi s¸ng ngμy h«m sau, ng−êi sÜ quan nh×n thÊy ng−êi Êy chÕt, bÞ ®èt ch¸y, ®· chÝn, mì ch¶y ra, da bông tr−¬ng phång lªn, sÐm vμng. Bän lÝnh ®· thøc suèt ®ªm ®Ó quay chÝn con ng−êi ®· bÞ t−íc mÊt vò khÝ, trong khi nh÷ng tªn kh¸c hμnh h¹ mét phô n÷.

"Mét tªn lÝnh muèn b¾t mét phô n÷ An Nam ph¶i hiÕn th©n cho chã cña nã. Ng−êi phô n÷ Êy kh«ng chÞu, liÒn bÞ ®©m chÕt b»ng mét nh¸t l−ìi lª vμo bông".

¤i! n−íc Ph¸p, nÕu ng−êi biÕt chóng t«i ®−îc che chë nh− thÕ nμo, ng−êi sÏ kiªu h·nh lμ nh÷ng kÎ b¶o hé chóng t«i.

NGUYÔN A.Q.

B¸o Le Libertaire, ngμy 7 - 14-10-1921.

RñI RO

C¶NH SINH HO¹T CñA THî THUYÒN AN NAM

Nãng bøc! Mét çi nãng bøc mμ chØ chóng t«i, nh÷ng ng−êi Nam Kú vμ nh÷ng ng−êi h©n h¹nh ®−îc «ng Ut¬r©y b¶o hé, míi ®−îc ®Æc ©n h−ëng thô. MÆt trêi n¾ng ®æ hét. Çc b¹n cã biÕt mÆt trêi ®æ hét lμ g× kh«ng? Trong ph−¬ng ng÷ cña chóng t«i, ®iÒu ®ã cã nghÜa lμ t¸c ®éng cña nãng bøc d÷ déi ®Õn møc mμ lu«n lu«n b¹n thÊy tr−íc m¾t cã mét çi g× r¬i nh− m−a nh−ng ®¸ng lÏ lμ n−íc th× lμ nh÷ng h¹t löa.

Çc v¸ch t−êng cña nhμ thê Sμi Gßn nãng báng lªn nh− nh÷ng m¶ng t−êng cña ®Þa ngôc. Cét thiªn l«i ¸nh lªn nh− mét l−ìi lª vÊy m¸u vμ s½n sμng xuyªn thñng da trêi bÞ nÊu chÝn theo nghÜa ®en cña tõ.

Tõ s¸ng ®Õn giê ch¼ng cã mét ng−êi kh¸ch nμo! T«i ®· ®ãi vμ t«i uèn m×nh khã kh¨n trong khung h×nh ch÷ nhËt hîp thμnh çi ¸ch cho con vËt - h×nh ng−êi lμ ng−êi kÐo xe tay. Hai gäng cña chiÕc xe ®Ì nÆng lªn çnh tay t«i vμ b¸nh xe th× kªu rªn rØ nh− thÓ chóng kh¸t n−íc.

T«i vμ chiÕc xe cña t«i tiÕp tôc kÐo nhau vÒ h−íng Dinh Thèng ®èc. Nh÷ng l¸ bμng réng b¶n vμ l¸ cau lμm thμnh nh÷ng tÊm g−¬ng ph¶n chiÕu tËp trung toμn bé søc m¹nh cña mÆt trêi ®Õn


ng−êi ®i ®−êng. Ng−êi ta cø t−ëng toμn bé vò trô ®· biÕn thμnh mét lß ho¶ t¸ng.

Hai hay ba ng−êi da tr¾ng cã mÆt trªn qu¶ng tr−êng; hä lμ nh÷ng ng−êi da tr¾ng duy nhÊt cã c¶m t×nh víi ng−êi b¶n xø, bëi v× hä lμ ng−êi b»ng ®ång; nh−ng l¹i lμ nh÷ng kh¸ch hμng tåi v× hä ch¼ng bao giê ®i xe kÐo!

T«i thÊy mét bãng ng−êi ®i ra khái dinh. T«i tù nhñ: "Mét ng−êi ra khái nhμ hép nμy ch¾c ph¶i lμ mét ng−êi lÞch sù, mμ mét ng−êi lÞch sù th× kh«ng ®i bé d−íi trêi n¾ng thÕ nμy; «ng ta sÏ ®i xe; vμ «ng ta sÏ lμ kh¸ch hμng cña t«i. Khi t«i thÊy ¸o ®en cña «ng ta, t«i cμng l¹c quan v× t«i cho ®ã lμ mét thÇy th«��16F

1

) (Mét ng−êi th«ng ng«n An Nam). T«i ch¹y ®Õn ®ãn «ng ta. §ã lμ mét cha ®¹o, mét cha ®¹o ®¸ng kÝnh.

T«i cói ng−êi xuèng ch©n «ng ta ®Ó «ng ta cã thÓ lªn xe dÔ dμng h¬n, ®ã lμ çch thanh lÞch ®Ó ®ãn kh¸ch. §¸ng lÏ ®Æt ch©n lªn bÖ xe, con ng−êi th¸nh thiÖn l¹i muèn ®Æt ch©n lªn m«ng t«i. T«i hiÓu ngay cö chØ Êy, v× t«i ®· quen víi nh÷ng ng−êi hiÒn nh− thÕ råi; vμ t«i bá ch¹y víi chiÕc xe kÐo cña t«i; t«i vèn ®· quen víi nh÷ng trß nhμo lén nμy råi, nghÒ nghiÖp buéc t«i nh− thÕ. Trong khi ch¹y ra xa, t«i cßn nghe vÞ con cña Chóa trêi lÈm bÈm c©u kinh ngÉu høng: "Khèn kiÕp! vÞ t«ng ®å nãi - ng−êi ta kh«ng thÓ b−íc ®i mét b−íc mμ kh«ng bÞ bän xe kÐo tåi tμn nμy quÊy rÇy!"

Sù cè nμy lμm t«i quªn c¶ mÖt mái, c¶ ®ãi kh¸t, v× sau khi ®¹t ®−îc kho¶ng çch kh¸ xa gi÷a "cha t«i" vμ t«i, t«i ®ïa cît, nghÜ ®Õn Chóa, ®Õn h×nh ¶nh con ng−êi, tøc lμ ®Õn ng−êi nä vμ t«n gi¸o cña anh ta. Khi t«i quay ®Çu l¹i th× thÊy gËy t«ng ®å vÉn cßn tiÕp tôc dø dø vÒ phÝa t«i nh− mét que r¶y n−íc phÐp.

T«i ®i, hay ®óng h¬n, chóng t«i, chiÕc xe vμ t«i, ®i vÒ bÕn ®ß.

1) Hai ch÷ "thÇy th«ng" trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.

Tõ trong çi qu¸n bÐ tÑo cña bμ ThÞ H��17F

1

) to¸t lªn mét kh«ng khÝ h¹nh phóc vμ sung tóc. G¹o tr¾ng nh− ngμ, n−íc m¾m to¶ ra mét h−¬ng th¬m ngμo ng¹t lμm kho¸i mòi. N−íc chÌ s«i sïng sôc trªn bÕp. ThËt lμ hÊp dÉn. T«i dõng l¹i, quyÕt ®Þnh mua mét b¸t c¬m ngon, biÕt r»ng bμ ThÞ Hai tèt bông kh«ng nì tõ chèi b¸n chÞu cho mét ng−êi thî l−¬ng thiÖn.

Võa míi ngåi lªn chiÕu, t«i thÊy mét ng−êi lÝnh thuû ®i ngo»n ngoÌo trªn bÕn tμu cña h·ng S¸cgi¬ Rªuyni. Bu«ng ®òa xuèng, t«i nh¶y ra xe vμ b»ng hai b−íc ch©n, t«i ®· ®øng tr−íc vÞ kh¸ch hμng thø hai cña t«i s¸ng nay. §ã lμ mét ng−êi tèt bông, anh ta ch¼ng hÒ mÆc c¶ gi¸ c¶. Anh ta nÐm cho t«i ®Þa chØ n¬i ®Õn råi lªn xe vμ ngåi chÔm chÖ bªn m¹n ph¶i, cßn gãi ®å ®¹c th× ®Ó bªn tay tr¸i. T«i ch¹y nh÷ng ba h¶i lý/giê2), v× kh«ng muèn ThÞ Hai ph¶i ngãng chê.

§Õn c¶ng, tªn thuû thñ l·o luyÖn lªn bê vμ bá ®i, tØnh b¬, ch¼ng hÒ cã ý ®Þnh tr¶ thï lao cho t«i. T«i yªu s¸ch. H¾n ch¼ng thÌm quay l¹i. T«i ch¹y theo h¾n vμ hÐt lªn: "Tr¶ tiÒn, «ng ¬i, tr¶ tiÒn!"

H¾n chuyÓn gãi ®å qua bªn tr¸i, tay ph¶i thß vμo tói vμ rót ra mét... khÈu sóng lôc. Vò khÝ cña v¨n minh hïng hån thÐt lªn: Pan! Pan! "L¹i mét có n÷a x«i háng báng kh«ng!", t«i tù nhñ.

T«i trë l¹i qu¸n ¨n, chÌ vÉn cßn ®ang bèc khãi.

CULIXE NguyÔn ¸i Quèc dÞch3)


1) Hai ch÷ "ThÞ Hai" trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.

2) Trois nauds μ l'heure.

3) ThËt ra, ®©y lμ v¨n phÈm s¸ng t¸c cña NguyÔn ¸i Quèc.


§éNG VËT HäC

"Cμng häc cμng thÊy m×nh dèt", ®ã lμ c©u ng¹n ng÷ ch©u ¸, c©u ng¹n ng÷ ®ã tr¸i víi th«ng th−êng, kh«ng ph¶i lμ mét trß Tμu, mμ lμ mét ch©n lý chung réng.

VÝ nh− «ng Gi«dÐp Cai«, cùu Thñ t−íng, mét nhμ lý tμi ngo¹i ng¹ch, mét nhμ v¨n kh«ng ph¶i tåi, kh«ng ph¶i t−¬ng ®èi tåi nh− Anhxtanh nãi, sau khi ®· cai trÞ 40 triÖu d©n Ph¸p, ®· rìn víi hμng triÖu, hμng tû b¹c, ®· viÕt s¸ch viÕt vë, råi mét buæi s¸ng nä, bçng g·i ®iªn cuång - kh«ng ph¶i lμ g·i tãc, v× «ng ta kh«ng cã tãc - mμ lμ g·i tai, ®ång thêi tù hái vμ hái ng−êi kh¸c: ch©u ¢u sÏ ®i tíi ®©u ®©y? N−íc Ph¸p sÏ ®i tíi ®©u ®©y? C©u hái tuy cã vÎ qu¸ gi¶n ®¬n, nh−ng cho ®Õn nay vÉn ch−a ®−îc gi¶i ®¸p. Vμ cã thÓ cßn ph¶i chê l©u míi gi¶i ®¸p ®−îc, trõ phi...

Nμy, ngμi Thñ t−íng, xin ngμi cho t«i biÕt ch©n cña ch©u ¢u vμ ch©n cña n−íc Ph¸p ë chç nμo, t«i sÏ nãi ngμi hay ch©u ¢u vμ n−íc Ph¸p ®i tíi ®©u!

§¸cuyn, nhμ cùc th«ng th¸i §¸cuyn, tõng biÕt r»ng con ng−¬i cña Õch xø ¤vÐcnh¬18F

1) trßn h¬n con ng−¬i cña Õch vïng Nèttinhham, vμ ®u«i bå c©u Mªhic« cã nhiÒu h¬n ®u«i bå c©u ë Thuþ §iÓn ba çi l«ng t¬, nh−ng «ng l¹i hoμn toμn kh«ng biÕt g× ®Õn mét loμi ®éng vËt rÊt ®«ng ®óc ngμy nay ®−îc biÕt rÊt râ rμng; çi loμi ®éng vËt mμ do sè l−îng, do chÊt l−îng cña nã, cã thÓ liÖt vμo hμng ®Çu

1) Auvergne: Mét tØnh miÒn trung n−íc Ph¸p.

trong giíi ®éng vËt. V× hiÖn t−îng nμy còng kh¸ thó vÞ, nªn chóng t«i thö tr×nh bμy cïng b¹n ®äc b¸o Le Paria17.

KÕt qu¶ cña nh÷ng cuéc nghiªn cøu kü, cμng cho phÐp chóng t«i kh¼ng ®Þnh r»ng nguån gèc loμi ®éng vËt nμy còng l©u ®êi nh− nguån gèc loμi ng−êi, nÕu kh«ng ph¶i lμ l©u ®êi h¬n n÷a. CÊu t¹o thÓ chÊt cña nã hÕt søc kú l¹: ë tÊt c¶ çc loμi ®éng vËt, sù sinh s¶n ra l«ng l¸ th−êng lμ ë ®»ng ®u«i... ë loμi ®éng vËt nμy... l¹i ë trªn ®Çu. ChØ ë trªn ®Çu, chø kh«ng ë cæ nh− bêm con ngùa. L«ng l¸ nμy mÞn nh− len vμ hung hung, hoÆc cøng vμ ®en, tuú theo khÝ hËu n¬i nã sèng. KhÝ hËu cã ¶nh h−ëng rÊt nhiÒu ®Õn n−íc da nã, mμu da ®ã ®i tõ vμng ®Õn ®en, chø Ýt khi tr¾ng. Dï cã nh÷ng sù kú quÆc ®ã, diÖn m¹o cña nã ®«i khi còng kh¸ dÔ th−¬ng. Nã ®i hai ch©n. Nh−ng, theo tμi liÖu quan s¸t ®−îc t¹i nh÷ng vïng ch©u ¸, th× nhiÒu khi nã l¹i ®−îc coi nh− loμi bèn ch©n19F

*. Nãi chung, cã thÓ liÖt nã vμo loμi hai tay. §iÒu lμm cho loμi ®éng vËt nμy rÊt ®«ng ®óc vμ cã thÓ sèng ë mét ®Þa bμn rÊt réng trªn tr¸i ®Êt, chÝnh lμ ë chç nã rÊt dÔ dμng thÝch nghi víi nhiÒu thø ®å ¨n hÕt søc kh¸c nhau. Nã ¨n thÞt, ¨n cá, ¨n g¹o vμ ¨n c¶ ng©n s¸ch n÷a. CÇn chó ý r»ng khi cã thÓ ®· tiÕn ®Õn tr×nh ®é ¨n ng©n s¸ch th× th−êng bÞ coi lμ tho¸i ho¸, v× nã ®· mÊt hÕt ®Æc tÝnh tinh thÇn cña nßi gièng nã råi.

ãc b¾t ch−íc cña nã rÊt ph¸t triÓn vμ ãc ®ã kh«ng ph¶i n«ng c¹n nh− ë loμi khØ hay loμi vÑt, v× ng−êi ta nhËn thÊy r»ng tμi b¾t ch−íc cña nã th−êng ®¹t tíi chç tuyÖt khÐo vμ ®«i khi cßn h¬n c¶ çi mμ nã b¾t ch−íc n÷a.

Mét vμi ®øc tÝnh thùc dông cña nã cßn cao h¬n c¶ nh÷ng ®øc

* Loμi quan l¹i trong t− thÕ XalamalÕch1) (chó thÝch cña t¸c gi¶).

1) XalamalÕch: tõ tiÕng chμo ArËp cã nghÜa lμ "chóc thanh b×nh", tiÕng Ph¸p ®Æt ra tõ ng÷ nμy ®Ó chØ lèi chμo cÇu kú, qu¸ møc lÔ phÐp vμ lÆp ®i lÆp l¹i (cho nªn th−êng dïng ë sè nhiÒu). T¸c gi¶ nãi "loμi bèn ch©n" víi ngô ý phª ph¸n lèi chμo ¸ §«ng x−a quú gèi chèng tay, r¹p m×nh tËn ®Êt.


tÝnh thùc dông cña çc loμi gia sóc cña chóng ta n÷a kia. Mét khi thuÇn d−ìng råi, th× nã tù ®Ó cho ng−êi ta hít l«ng nh− con cõu, chÊt ®å lªn l−ng nh− con lõa, vμ ®−a vμo lß s¸t sinh nh− con bª. Nã rÊt dÔ th«i miªn. NÕu b¾t ra mét con, to nhÊt hay m¹nh nhÊt trong bÇy, vμ ®eo vμo cæ nã mét vËt g× lãng l¸nh, mét ®ång vμng hay mét thËp ¸c ch¼ng h¹n, th× nã liÒn trë thμnh hoμn toμn ngoan ngo·n, lóc ®ã cã thÓ sai nã lμm bÊt cø viÖc g×, b¶o nã ®i bÊt cø ®©u còng ®−îc, vμ çc con kh¸c cø viÖc theo nã mét çch ngu ®Çn nh− loμi thó vËt - nÕu cã thÓ nãi nh− thÕ ®−îc.

Çc nhμ b¸c häc cña B.I.Z.A (British Imperial Zoological Association)20F

1) võa cho biÕt r»ng loμi thá tr−íc bªn bê Ên §é D−¬ng vμ Bê biÓn Libi2) vïng BiÓn §á, b¾t ®Çu tá ra cã nh÷ng tiÕn ho¸ râ rÖt: nã kh«ng chÞu ®Ó ng−êi ta b¾t mét çch dÔ dμng n÷a vμ trèn tr¸nh c¶nh lμm gia sóc. HiÖn t−îng míi ®ã kh«ng khái g©y lo ng¹i cho çc giíi c«ng nghiÖp - khoa häc trªn thÕ giíi, vμ ®Æc biÖt lμ cho nh÷ng giíi ®ã ë ®« thÞ, v× tuy thÞt loμi vËt nμy kh«ng ¨n ®−îc v× kh«ng −íp l¹nh ®−îc, nh−ng m¸u vμ må h«i cña nã l¹i ®· trë thμnh nh÷ng thø kh«ng thÓ thiÕu ®Ó lμm bÐo nh÷ng çi m¸y lμm dåi thÞt.

§Ó tãm t¾t b¶n tr×nh bμy ng¾n nμy, chóng t«i xin nãi r»ng tªn chñng lo¹i cña çi gièng vËt dÞ kú ®ã lμ D©n b¶n xø thuéc ®Þa (Colonial IndigÐna)3) nh−ng tuú theo tõng vïng mμ nã cã tªn gäi kh¸c nhau: ng−êi An Nam, ng−êi Mang¸t, ng−êi Angiªri, ng−êi Ên §é, v.v..

NGUYÔN ¸I QUèC

1) Héi ®éng vËt häc ®Õ quèc Anh,

2) PhiÕm chØ vïng §Þa Trung H¶i gi¸p B¾c Phi (thêi cæ ®¹i cã khi gäi phiÕm chØ lμ Libi).

3) Pháng theo çch cña çc nhμ sinh vËt häc dïng tiÕng latinh ®Ó ®Æt tªn khoa häc cho nh÷ng gièng, loμi ®éng vËt vμ thùc vËt.

T.B. - Chóng t«i võa nhËn ®−îc cña mét ®ång nghiÖp cña chóng t«i lμ nhμ b¸c häc vÒ tù nhiªn häc §ê P¸��21F

1

) mét tiªu b¶n hiÕm cã cña loμi nμy, h×nh nh− còng cã hä hμng th©n thuéc g× ®ã víi loμi mμ chóng t«i võa nghiªn cøu. Loμi ®ã, theo b¹n ®ång nghiÖp cña chóng t«i, th× tªn nã lμ: V« s¶n. Mét ngμy gÇn ®©y, chóng t«i sÏ nghiªn cøu gièng víi hiÖn t−îng míi nμy: V« s¶n §ê P¸ctu2).

B¸o Le Paria, sè 2, ngμy 1-5-1922.

1) De Partout. Tªn nh©n vËt do t¸c gi¶ ®Æt ra.

2) Pháng theo çch çc nhμ sinh vËt häc lÊy tªn m×nh ®Ó ®Æt tªn khoa häc cho nh÷ng gièng, loμi ®éng vËt vμ thùc vËt do m×nh ph¸t hiÖn.


MÊY ý NGHÜ VÒ VÊN §Ò THUéC §ÞA

Tõ khi §¶ng Céng s¶n Ph¸p ®· thõa nhËn 21 ®iÒu kiÖn cña M¸txc¬va18 vμ gia nhËp Quèc tÕ thø ba19, §¶ng ®· tù ®Æt cho m×nh mét nhiÖm vô ®Æc biÖt khã kh¨n trong sè çc nhiÖm vô kh¸c: chÝnh s¸ch thuéc ®Þa. §¶ng kh«ng thÓ tho¶ m·n víi nh÷ng b¶n tuyªn ng«n chØ thuÇn lμ b»ng t×nh c¶m vμ kh«ng cã kÕt qu¶ g× nh− thêi Quèc tÕ thø nhÊt20 vμ Quèc tÕ thø hai21 n÷a, mμ cÇn ph¶i cã mét kÕ ho¹ch ho¹t ®éng chÝnh x¸c, mét chÝnh s¸ch cã hiÖu qu¶ vμ thiÕt thùc.

Trong vÊn ®Ò nμy, §¶ng gÆp nhiÒu khã kh¨n h¬n mäi vÊn ®Ò kh¸c, vμ ®©y lμ nh÷ng khã kh¨n chñ yÕu:

1. DiÖn tÝch çc thuéc ®Þa rÊt réng. - Kh«ng kÓ nh÷ng "khu vùc uû trÞ" míi, lÊy ®−îc tõ sau chiÕn tranh, n−íc Ph¸p cã:

ë ch©u ¸, 450.000 km2 ; ë ch©u Phi, 3.541.000km2 ; ë ch©u Mü,108.000 km2; ë ch©u §¹i D−¬ng, 21.600km2 . Tæng céng: 4.120.000 km2 (gÇn gÊp t¸m lÇn diÖn tÝch n−íc Ph¸p) víi mét d©n sè lμ 47.000.000 ng−êi. Sè d©n ®ã nãi h¬n 20 thø tiÕng kh¸c nhau. T×nh tr¹ng cã nhiÒu tiÕng nãi kh¸c nhau nh− vËy lμm khã kh¨n cho c«ng t¸c tuyªn truyÒn, bëi v× trõ mÊy thuéc ®Þa cò ra, th× mét tuyªn truyÒn viªn ng−êi Ph¸p chØ cã thÓ nãi chuyÖn víi quÇn chóng b¶n xø qua ng−êi phiªn dÞch mμ th«i. Mμ phiªn dÞch th× khã nãi lªn ®−îc hÕt ý, v¶ l¹i trong nh÷ng xø bÞ cai trÞ mét çch ®éc ®o¸n Êy, thËt khã mμ t×m ra ®−îc mét ng−êi phiªn dÞch nh÷ng lêi lÏ çch m¹ng.

L¹i cßn nh÷ng trë ng¹i kh¸c n÷a. Tuy ng−êi d©n b¶n xø ë tÊt

c¶ çc thuéc ®Þa ®Òu lμ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc vμ bãc lét nh− nhau, nh−ng tr×nh ®é v¨n ho¸, kinh tÕ vμ chÝnh trÞ gi÷a xø nμy víi xø kh¸c l¹i rÊt kh¸c nhau. Gi÷a An Nam víi C«ngg«, M¸ctinÝch hay T©n §¶o, hoμn toμn kh«ng gièng nhau chót nμo, trõ sù cïng khæ.

2. T×nh tr¹ng thê ¬ cña giai cÊp v« s¶n chÝnh quèc ®èi víi çc thuéc ®Þa. - Trong nh÷ng luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa22, Lªnin ®· tuyªn bè râ rÖt r»ng "nhiÖm vô cña c«ng nh©n ë çc n−íc ®i chiÕm thuéc ®Þa lμ ph¶i gióp ®ì mét çch tÝch cùc nhÊt phong trμo gi¶i phãng cña çc n−íc phô thuéc". Muèn thÕ, c«ng nh©n ë chÝnh quèc cÇn ph¶i biÕt râ thuéc ®Þa lμ çi g×, ph¶i biÕt nh÷ng viÖc g× ®· x¶y ra ë thuéc ®Þa, biÕt râ nçi ®au khæ - hμng ngh×n lÇn ®au khæ h¬n c«ng nh©n ë chÝnh quèc - nh÷ng ng−êi anh em cña hä, nh÷ng ng−êi v« s¶n thuéc ®Þa ph¶i chÞu ®ùng. Tãm l¹i lμ c«ng nh©n ë chÝnh quèc ph¶i quan t©m ®Õn vÊn ®Ò thuéc ®Þa.

TiÕc thay, mét sè ®«ng chiÕn sÜ vÉn cßn t−ëng r»ng, mét thuéc ®Þa ch¼ng qua chØ lμ mét xø d−íi ®Çy çt vμ trªn lμ mÆt trêi, vμi c©y dõa xanh víi mÊy ng−êi kh¸c mμu da, thÕ th«i. Vμ hä hoμn toμn kh«ng ®Ó ý g× ®Õn.

3. T×nh tr¹ng dèt n¸t cña ng−êi d©n b¶n xø. - Trong tÊt c¶ çc n−íc thuéc ®Þa, ë çi xø §«ng D−¬ng giμ cçi kia còng nh− ë xø §ah«m©y trÎ trung nμy, ng−êi ta kh«ng hiÓu ®Êu tranh giai cÊp lμ g×, lùc l−îng giai cÊp v« s¶n lμ g× c¶, v× mét lÏ ®¬n gi¶n lμ ë ®ã kh«ng cã nÒn kinh doanh lín vÒ th−¬ng nghiÖp hay c«ng nghiÖp, còng kh«ng cã tæ chøc c«ng nh©n. Tr−íc con m¾t ng−êi d©n b¶n xø, chñ nghÜa b«nsªvÝch - danh tõ nμy v× th−êng ®−îc giai cÊp t− s¶n dïng ®Õn lu«n, nªn ®Æc s¾c h¬n vμ m¹nh nghÜa h¬n - cã nghÜa lμ: hoÆc sù ph¸ ho¹i tÊt c¶, hoÆc sù gi¶i phãng khái ¸ch n−íc ngoμi. NghÜa thø nhÊt g¸n cho danh tõ Êy lμm cho quÇn chóng v« häc vμ nhót nh¸t xa l¸nh chóng ta; nghÜa thø hai th× dÉn hä ®Õn chñ nghÜa quèc gia. C¶ hai ®iÒu ®ã ®Òu nguy hiÓm c¶. ChØ cã mét sè Ýt ng−êi trong nh©n d©n hiÓu ®−îc thÕ nμo lμ chñ nghÜa céng s¶n. Nh−ng sè ng−êi th−îng l−u Êy,- thuéc giai cÊp t−


s¶n b¶n �ø22F1

) vμ lμ cét trô cña giai cÊp t− s¶n thùc d©n, - còng kh«ng thÝch thó g× viÖc chñ nghÜa céng s¶n ®−îc ng−êi ta hiÓu vμ ®−îc truyÒn b¸ réng r·i c¶. Tr¸i l¹i, gièng nh− con chã trong chuyÖn ngô ng«n, hä l¹i thÝch ®eo çi vßng cæ ®Ó kiÕm miÕng x−¬ng cña chñ. Nãi chung, quÇn chóng c¨n b¶n lμ cã tinh thÇn næi dËy, nh−ng cßn rÊt dèt n¸t. Hä muèn gi¶i phãng, nh−ng hä ch−a biÕt lμm çch nμo ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých Êy.

4. Nh÷ng thμnh kiÕn. - V× giai cÊp v« s¶n ë c¶ hai ®»ng ®Òu kh«ng hiÓu biÕt lÉn nhau, nªn ®· n¶y ra nh÷ng thμnh kiÕn. §èi víi c«ng nh©n Ph¸p, th× ng−êi b¶n xø lμ mét h¹ng ng−êi thÊp kÐm, kh«ng ®¸ng kÓ, kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Ó hiÓu biÕt ®−îc vμ l¹i cμng kh«ng cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng. §èi víi ng−êi b¶n xø, nh÷ng ng−êi Ph¸p - mÆc dÇu hä lμ h¹ng ng−êi nμo còng ®Òu lμ nh÷ng kÎ bãc lét ®éc ¸c. Chñ nghÜa ®Õ quèc vμ chñ nghÜa t− b¶n kh«ng bá lì dÞp lîi dông sù nghi kþ lÉn nhau ®ã vμ sù ph©n biÖt ®¼ng h¹ng gi¶ t¹o vÒ nßi gièng ®ã ®Ó ng¨n c¶n viÖc tuyªn truyÒn vμ ®Ó chia rÏ nh÷ng lùc l−îng ®¸ng ph¶i ®oμn kÕt l¹i.

5. §μn ¸p d· man. - NÕu bän thùc d©n Ph¸p rÊt vông vÒ trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ë thuéc ®Þa, th× hä l¹i lμ nh÷ng tay l·o luyÖn trong nghÒ ®μn ¸p d· man vμ trong viÖc chÕ t¹o ra çi lßng trung thμnh b¾t buéc. Nh÷ng ng−êi nh− «ng G¨ng®i vμ «ng §ê Val¬ra cã lÏ ®· lªn thiªn ®μng tõ l©u råi nÕu çc «ng Êy sinh ë mét trong nh÷ng thuéc ®Þa cña Ph¸p. BÞ tÊt c¶ mäi thø thñ ®o¹n th©m hiÓm cña çc toμ ¸n qu©n sù vμ toμ ¸n ®Æc biÖt v©y xung quanh, mét ng−êi chiÕn sÜ ë b¶n xø khã lßng tiÕn hμnh viÖc gi¸o dôc ®ång bμo bÞ ¸p bøc vμ dèt n¸t cña m×nh mμ kh«ng sa vμo nanh vuèt cña çc nhμ ®i khai ho¸ cho hä.

Tr−íc nh÷ng khã kh¨n Êy, §¶ng ph¶i lμm g×?

T¨ng c−êng c«ng t¸c tuyªn truyÒn cña §¶ng ®Ó kh¾c phôc.

NGUYÔN ¸I QUèC B¸o L'HumanitÐ,

ngμy 25-5-1922.

1) La bourgeoisie autochtone.

D¦íI CUéC "KHAI HO¸ CAO C¶"

¤ng Anbe Xar« ®· tuyªn bè víi nhãm thuéc ®Þa trong H¹ nghÞ viÖn r»ng: "Trung thμnh víi sø mÖnh cao c¶ ®· lμm r¹ng danh n−íc Ph¸p trªn thÕ giíi vμ lÞch sö, n−íc Ph¸p ®Çy lßng b¸c ¸i ®ang theo ®uæi t¹i h¶i ngo¹i mét sù nghiÖp tiÕn bé, chÝnh nghÜa, sù nghiÖp d×u d¾t çc chñng téc, sù nghiÖp khai ho¸ cao c¶; tÝnh chÊt cao quý cña sù nghiÖp ®ã lμm cho truyÒn thèng rùc rì l©u ®êi cña n−íc Ph¸p ngμy cμng thªm phÇn rùc rì".

ThÕ mμ ng−êi ta ®· ®em thùc hiÖn çi sù nghiÖp tiÕn bé, chÝnh nghÜa, v. v. ®ã nh− thÕ nμy:

M−în cí bμi trõ n¹n du ®·ng, ng−êi ta thi hμnh mét chÕ ®é khæ sai víi d©n b¶n xø ë Ma®ag¸txca. Nh− lμ: trªn mÆt tr¸i mét tê giÊy trong thÎ c¨n c−íc cña ng−êi b¶n xø, cã dμnh riªng vμi « nhá ®Ó ng−êi chñ ghi chó. Trong « thø nhÊt, cã in nh÷ng ®iÒu ghi chó chñ yÕu, ng−êi chñ ph¶i ký nhËn ë d−íi.

Lμm thuª cho «ng ................. ...................................................

T¹i ......................................... ...................................................

Tõ .......................................... ®Õn ...........................................

Ng−êi chñ:


Ng−êi b¶n xø nμo mμ thÎ c¨n c−íc kh«ng hîp lÖ nh− ®· chØ dÉn trªn ®©y ®Òu bÞ coi lμ du ®·ng, sÏ bÞ ph¹t tï tõ 3 th¸ng ®Õn mét n¨m, vμ sau khi m·n h¹n tï, cã thÓ cßn bÞ ®μy biÖt xø tõ 5 ®Õn 10 n¨m.

B©y giê ta h·y xem çc «ng chñ ®i khai ho¸ Êy ®èi xö víi c«ng nh©n b¶n xø nh− thÕ nμo.

Cã mét b¸c cai ®Õn hái tiÒn c«ng cho mét ng−êi thî cña m×nh, th× mét «ng chñ nä ®· viÕt giÊy tr¶ lêi nh− sau: "B¶o çi con lîn Êy lÊy c...23F

1) mμ ¨n, chØ cã mãn Êy lμ hîp víi nã th«i".

Mét «ng chñ kh¸c, khi thÊy nhμ bÞ mÊt trém 1.000 phr¨ng, liÒn l«i t¸m ng−êi b¶n xø lμm thuª cho m×nh ra tra ®iÖn ®Ó b¾t hä thó nhËn. VÒ sau, ng−êi ta t×m ra kÎ trém chÝnh lμ cËu Êm con «ng chñ. Nhμ khai ho¸ - con, ®· ¨n ch¬i tho¶ thÝch. Nhμ khai ho¸ - bè, th× kh«ng bÞ l«i th«i g× c¶. Vμ nh÷ng ng−êi cã phóc ®−îc n−íc Ph¸p b¶o hé th× cßn n»m trong nhμ th−¬ng ë Tananariv¬.

NGUYÔN ¸I QUèC

B¸o La Vie OuvriÌre, ngμy 29-5-1922.

1) Nguyªn b¶n: "la m.", viÕt t¾t cña ch÷ "la merde", ®ång nghÜa "ph©n" trong tiÕng ViÖt.

PARI (TrÝch "Nh÷ng bøc th− göi c« em hä"

do t¸c gi¶ dÞch tõ tiÕng An N��24F

1

))

ë Pari23 cã mét vïng, c« em hä th©n mÕn cña t«i ¹, tù mét m×nh nã nã tr×nh diÔn ra ®−îc ®ñ bé mÆt vμ ®ñ t©m lý cña c¶ Pari, c¶ n−íc Ph¸p, c¶ vò trô. Ai muèn nghiªn cøu t×nh h×nh x· héi thêi buæi ta ngμy nay, th× chØ cø ®i ngang vïng nμy mμ th«i lμ ®¸ng gi¸ c¶ mét pho s¸ch lín cì b¸ch khoa toμn th− vËy.

Vïng gåm ba xãm chÝnh, lμ £toan, Batinhon, £pinÐt. C« vèn cã trÝ t−ëng t−îng phong phó, nªn t«i ch¾c thÕ, chØ cÇn ®äc tªn mÊy xãm ®ã lμ c« ®· ®o¸n ra ®−îc thø bËc x· héi cña nh÷ng nhãm nμy råi. T«i ë ®©y nh− ®ang nghe thÊy c« tù th× thÇm víi m×nh: £pinÐt, £pinÐt - Nh÷ng çi Gai con! cuéc sèng ë ®©y h¼n ph¶i chËt vËt l¾m, gai gãc l¾m. Cßn £toan - Ng«i sao, çi ®ã h¼n ph¶i lμ n¬i c− ngô cña nh÷ng kÎ diÔm phóc, cã ®Æc quyÒn ®Æc lîi; mét Bång Lai tiªn c¶nh chø g× n÷a.

V©ng, c« em hä nhá cña t«i ¬i, c« ®o¸n ®· gÇn gÇn ®óng thÕ ®Êy, Êy nh−ng t«i vÉn cø ph¶i t¶ cho c« thÊy çi sang träng cña bªn nμy vμ çi ®au khæ cña phÝa kia, sang träng ra sao, ®au khæ ra sao th× çi ®Çu ãc xinh x¾n cña c« ch¼ng thÊy næi nã mªnh mang ®Õn thÕ nμo ®©u. Xãm £toan th× b¾t ®Çu víi Kh¶i hoμn m«n. Êy lμ mét ®μi kû niÖm nguy nga dùng lªn ®Ó ghi nhí tμi danh qu©n phiÖt cña

1) Thùc ra, ®©y lμ v¨n phÈm do NguyÔn ¸i Quèc s¸ng t¸c.


Nap«lª«ng. B©y giê th× nã dïng lμm må ch«n mét ng−êi lÝnh kh«ng tªn tuæi chÕt trong ®¹i chiÕn.

Sù ®êi sao nã mØa mai thÕ, c« nhØ! Ng−êi ta ®em thu l¹i ®Ó cïng mét chç c¶ çi h− vinh cña t¸c gi¶ bao cuéc giÕt chãc kinh khñng ë ch©u ¢u vμ c¶ n¾m di hμi cña n¹n nh©n cuéc tμn s¸t thÕ giíi!

Çi ®μi nμy lμ n¬i l−u tån t−îng tr−ng nh÷ng nguyªn nh©n cña mäi cuéc chiÕn tranh tr−íc kia vμ sau nμy; còng nh− ng−êi lÝnh kh«ng tªn tuæi nμy lμ hiÖn th©n t−îng tr−ng cña tÊt c¶ nh÷ng ai bÞ giÕt h¹i ®Ó tho¶ m·n çi tham väng vμ çi kiªu kú cña bän t−íng l·nh. Bëi v× ai mμ ®· ®äc tªn nh÷ng chiÕn trËn ®Çy trμn lÞch sö tõ ®Çu ®Õn cuèi, ai mμ ®· ®äc bÊy nhiªu tªn kh¾c lªn riªng mét ®μi kû niÖm nμy th«�25F

1

), th× ph¶i kinh hoμng thÊy, biÕt bao nhiªu lμ n«ng d©n, bao nhiªu lμ c«ng nh©n ®¸ng th−¬ng ®· ng· xuèng kh«ng tªn tuæi, nh− kÎ ®ang n»m ®©y!

§Ó mét chuyÕn th− sau, t«i sÏ kÓ cho c« nghe vÒ anh lÝnh téi nghiÖp nμy, khi cßn sèng ®· ph¶i ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng trμng sóng ®¹i b¸c liªn thanh nh− thÕ nμo, nay vÉn ph¶i ®−¬ng ®Çu nh− thÕ nμo víi nh÷ng trμng diÔn v¨n ngo¹i giao vμ tá t×nh th©n thiÕt vê vÞt cña çc vÞ sø thÇn vμ cña çc cô PhÞ2). H«m nay, h·y trë l¹i c©u chuyÖn vïng nμy ®·.

VËy, t«i ®ang nãi víi c« r»ng £toan lμ xãm çc phñ ®Ö thªnh thang, çc v−ên c©y hoa në sum suª, çc cç ngùa xe v−¬ng gi¶. §ã lμ mét æ xa hoa, tø xø, thõa th·i trμn trÒ vμ biÕng l−êi loÌ loÑt. §ã lμ thiªn ®−êng bän ¨n b¸m ®ñ çc cì vμ ®ñ çc xø. Sang träng lμ sang träng cho ®Õn c¶ con vËt. Ch¶ nãi lμm g× ®Õn çi gi¸ ng«ng cuång th¶ ra bao mét con mÌo h¶o h¹ng hay mét con ngùa lo¹i kho¸i3), nã ®ñ ®Ó nu«i sèng toμn bé d©n c− mét tØnh n−íc ta, cø çi

1) Kh¶i hoμn m«n £toan cã kh¾c ®Çy vμo ®¸ tªn çc chiÕn trËn vμ çc

t−íng lÜnh thêi Nap«lª«ng.

2) Fatty: Tõ lãng ®Ó chØ bän tai to mÆt lín. Gèc tiÕng Anh cã nghÜa lμ ng−êi bÐo.

3) Nãi chuyÖn nu«i ®Ü ®iÕm.

con khuyÓn xãm nμy lμ còng ®−îc sèng léng lÉy vμ tèn kÐm h¬n ng−êi ®i lμm thî nhiÒu.

Rêi chÝnh lé Vag¬ram vμ ®¹i lé Cuècxen, lμ vμo xãm Batinhon. Xãm nμy lμ xãm kiÓu con d¬i, nghÜa lμ d©n b¶n ®Þa n¬i nμy thuéc mét giai cÊp trung gian. Hä kh«ng giμu sô ®Ó bay nh¶y nh− bän cõ kh«i trong giíi t− b¶n, mμ còng ch¼ng ®ñ nghÌo ®Ó ph¶i vÊt v¶ gièng ®¸m thî thuyÒn. Phong vò biÓu ®o møc giμu cã cña hä cø lμ theo sù th¨ng trÇm kinh tÕ h»ng ngμy mμ lªn xuèng; hä cã thÓ h«m nay th× th− th¸i trång b¾p c¶i, ®Ó råi h«m sau lμ ph¶i b¸n ®øt v−ên t−îc ®i. D©n ®©y lμ tiÓu th−¬ng, lμ «ng xÕp phßng giÊy, lμ «ng cß vÒ h−u. Bμ ®i ®©u lμ cã mét con ��ån26F1

) to quÊn quanh cæ vμ mét con chã con bång trªn tay. ¤ng th× bao giê còng cã çi g× chÓnh m¶ng cμi khuyÕt ve ¸o, mét cñ kiÖu C«ng hu©n N«ng nghiÖp hoÆc lμ b«ng hoa tÝm cña vÞ chøc s¾c Häc chÝnh2). Bμ canh cöa th× s¸ng s¸ng ch¨m chót t−íi nh÷ng chËu hoa thu h¶i ®−êng cæ truyÒn cña bμ bμy trªn cöa sæ, s¸ng s¸ng giò çi th¶m tr¶i cÇu thang chÝnh - tÊm th¶m nμy b−íng bØnh nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu leo cao h¬n tÇng g¸c ba3). Cø suy quy luËt vËn hμnh cña v¹n vËt th× d©n c− xãm nμy cã nhiÒu kh¶ n¨ng v« s¶n ho¸ h¬n lμ s¶n sinh ra nh÷ng ®øc ngμi t− b¶n chñ nghÜa.

Xãm £pinÐt lμ phÝa ch©n cña çi thang. Nã lμ ng−êi bμ con khèn khã, kÎ thõa kÕ bÞ g¹t bá cña hai xãm kia. Nã gÇn nh− lμ thuéc mét gièng ng−êi kh¸c, ra vÎ bÏn lÏn, khiªm nh−êng, bÞ çi khèn cïng nã ®Ì bÑp. Nμy c«, h·y xem «ng b¸c m×nh Ðp mÝa lÊy

1) Zibeline: Gièng chån B¾c cùc, tøc mét lo¹i thó l«ng dμi vμ m−ît,

m×nh dμi, ®u«i dμi nªn ®· ®−îc xö lý gi÷ nguyªn l«ng dïng lμm kh¨n quμng cæ phô n÷ sang träng.

2) Nh÷ng lo¹i hu©n ch−¬ng, huy ch−¬ng cña Ph¸p; mçi lo¹i cã h×nh d¸ng, mμu s¾c riªng.

3) Nhμ ë Pari th−êng tõ n¨m ®Õn t¸m tÇng. Nh÷ng hé sang träng nhÊt hay ë tÇng g¸c cho ®Õn g¸c ba. G¸c cao h¬n, th× nh÷ng hé gia t− tÇm th−êng h¬n ë.


®−êng theo çi kiÓu ngh×n n¨m x−a cò cña d©n ta, th× c« nghÜ ra ®−îc çi c¶nh x· héi ë ®©y nã thÕ nμo. Cã bao nhiªu n−íc Ðp ngon ngät th× cø tu«n c¶ ra mét bªn cèi, cßn bªn kia th× chØ cã b·, bÑt ra, qu¾t l¹i. §©y còng thÕ. Mét bªn lμ giμu sang vμ nhμn rçi, mét bªn lμ cÇn cï vμ thiÕu thèn. L«i th«i vμ gÇy guéc nh− ngãn tay kho»m kho»m cña con mô phï thuû giμ, èng lß s−ëi ë £pinÐt mïa hÌ th× um khãi vμ mïa ®«ng th× l¹i nh− t¾t ngÊm. Tr«ng xa, nhμ cöa kh¼ng khiu trong xãm gièng y mÆt ng−êi vËy, nh÷ng bé mÆt ng−êi ng¬ ng¸c mμ çi bÒ mÆt tiÖm cña mét b¸c bu«n giÎ r¸ch hay cña mét hiÖu thÞt −íp l¹nh th× lμm ra d¸ng çi miÖng mãm, cßn cöa sæ ®· to¸c to¹c th× dïng lμm nh÷ng con m¾t nhÎm nh÷ng dö l¹i cËn thÞ. Xãm nh÷ng con ng−êi lμm lông, s¶n xuÊt vμ ®ãi meo. Xãm ng−êi lμm thî, xãm ng−êi nghÌo, xãm ng−êi cïng khèn.

Gi÷a xãm, cã mét mÈu phè dμi chõng d¨m chôc mÐt. Quanh phè thÊy tÒ tùu mét ng«i tr−êng tiÓu häc, mét nhμ m¸y vμ mét qu¸n ch¸o b×nh d©n. Cã ph¶i thÕ kh«ng nμo, c« em hä th©n mÕn, c¶ çi bé sËu Êy thÕ lμ rÊt mùc tiªu biÓu? Khi cßn bÐ, th× trÎ con ®i häc ®Ó mμ biÕt t«n träng quyÒn thiªng liªng cña çc «ng chñ. Lín lªn, anh thî rêi nhμ tr−êng ®i gãp phÇn lμm giμu cho giíi chñ nh©n «ng mμ m×nh ®· ®−îc häc tËp sïng b¸i çi uy nghi. Giμ råi yÕu ®i, th× «ng l·o ®−îc, vÉn giíi chñ nh©n «ng ®ã, mμ cô ®· lμm giμu cho, tèng cô ra ngoμi ®−êng ®Ó nhê chÈn bÇn mμ sèng nèt cuéc ®êi hay lam hay lμm cña m×nh!

Mçi s¸ng, t«i ph¶i ®i ngang qu¸n ch¸o b×nh d©n ®Ó ®Õn x−ëng lμm viÖc cña t«i. Trêi ®Ñp hay xÊu, n¾ng Êm hay tuyÕt r¬i, th× t«i còng cø thÊy tôm l¹i tr−íc cöa ng«i nhμ c«ng nμy lèi ba chôc çc cô. Çc cô ¨n bËn thËt kh«ng t−ëng t−îng ®−îc. Ng−êi th× kho¸c çi ch¨n trªn l−ng, ng−êi th× l¹i mÆc çi ¸o dμi bã cña hÇu bμn tr−ëng - ®Çu ®éi çi mò r¬m ®· vμng óa, ng−êi kh¸c n÷a t¶ t¬i ®ôp v¸ mu«n mμu s¾c. Giμy çc cô, mâm h¸ ra nh− hép th− c¶, c−êi nh¹o víi mäi kh¸ch qua ®−êng. Trong lóc ®îi cöa më vμ ®Ó giÕt thêi

giê, çc cô xem mÊy mÈu b¸o Le Matin24 hay tê Le Petit Parisien25 nhÆt ®−îc ch¼ng biÕt ë ®©u n÷a. Trêi cã l¹nh qu¸ th× çc cô thæi thæi lªn ngãn tay hoÆc lμ gië ®iÖu nhÊt bé ra nh¶�27F

1

) ®Ó tù s−ëi Êm. Mét cô nh×n t«i c¶ c−êi: "Chó xem, s−ëi kiÓu trung t©m2) cña bän nμy ®Êy!".

D¸ng çc cô tåi tμn thÕ, nh−ng ai nÊy ®Òu thËt dÔ th−¬ng, vμ çc cô tr«ng thÊy t«i m·i råi, th× cuèi cïng Êy còng lμ cã quen biÕt. Mét thø t×nh b»ng h÷u thÕ lμ n¶y ra gi÷a chóng t«i vμ hai bªn chμo nhau khi ®i qua.

T«i ®Æc biÖt ®Ó ý mét cô giμ trong sè ®ã. ¤ng cô s¹ch sÏ, t−¬m tÊt, vμ bé d¹ng biÓu lé mét nçi buån phiÒn ®−îc nÐn xuèng, mét niÒm tù träng ch¼ng chÞu ®Ó ng· khuþu, ngay trong c¬n quÉn b¸ch. Cô cã ®eo mét d¶i huy ch−¬ng th−ëng c«ng cøu n¹n. Cô bao giê còng cø ®øng ®»ng sau ng−êi kh¸c.

Mét h«m, t«i ®Õn b¾t tay cô vμ nãi víi cô: "Cè ¬i, cè cã vui lßng cho phÐp ®−îc mêi cïng dïng mét b÷a lãt d¹, chñ nhËt tíi, ®−îc kh«ng?". Cô ®¸p: "¤ng tö tÕ qu¸, th−a «ng, thÕ cho nªn t«i tõ chèi th× ho¸ ra phô lßng tèt cña «ng, vËy xin nhËn".

Chóng t«i cïng ®Õn mét qu¸n ¨n nhá. §Æt xong mãn ¨n, chóng t«i chuyÖn trß, vμ «ng cô b¶o t«i: "T«i kh«ng d¸m tù tiÖn ngá lêi tr−íc víi «ng, bëi v× tr−íc hÕt «ng lμ ng−êi n−íc ngoμi, thÕ råi t«i l¹i ng¹i lμm phËt lßng «ng, thanh niªn dÔ tù ¸i thÊy cã ng−êi ®Õn b¾t chuyÖn l¹i nh− t«i, mét l·o giμ nghÌo khæ, ch¼ng kh¸c ®øa ¨n mμy vËy. Nh−ng mμ cø mçi lÇn «ng ®i qua tr−íc mÆt t«i, lμ lßng t«i l¹i trμn ngËp mét niÒm ®au ®ín kh«n cïng, t«i chØ muèn khãc. T«i rÊt hiÓu «ng lÊy thÕ lμm l¹, nh−ng Êy lμ t¹i thÕ nμy: thÊy «ng, lμ t«i l¹i nhí th»ng con thø cña t«i, t«i ®· mÊt nã trong trËn giÆc. Nã còng

1) One-step "Mét b−íc", tªn mét ®iÖu vò gèc Mü, nhanh vμ m¹nh. ë

®©y ý nãi çc cô giμ khoa ch©n móa tay cho ®ì rÐt.

2) Lèi s−ëi sang, s−ëi c¶ nhμ nh−ng chØ ®èt lß ë mét n¬i th«i, cã èng dÉn h¬i n−íc nãng ®Õn tõng phßng.


kho¶ng tuæi «ng ®Êy. Ch¾c «ng h¨m nh¨m, h¨m s¸u chø g×? - H¨m s¸u, cè ¹, t«i tr¶ lêi. - §óng råi, nã kÐm «ng mét tuæi. ¤ng kh«ng ch¸n tai th× ®Ó t«i kÓ chuyÖn nã «ng nghe, chuyÖn nã mμ thËt ra lμ chuyÖn t«i. - Xin mêi cè, nghe chuyÖn cè sÏ thÝch thó l¾m. - Thêi t«i cßn Ýt tuæi, «ng b¹n cïng bμn ®¸ng kÝnh cña t«i kÓ, t«i lμm nghÒ hμng h¶i ®¨ng b¹28F

1). T«i ®· cã ®i vßng quanh thÕ giíi nhiÒu lÇn. T«i còng cã lÇn ®Õn xø «ng, ®Õn Sμi Gßn, ®Õn H¶i Phßng. Sau t«i t»n tiÖn c−íi mét c« g¸i n«ng th«n hiÒn lμnh. Vî chång ®Õn lËp nghiÖp ë vïng B¾c. Nhμ t«i më mét cöa hμng nhá b¸n gia vÞ vÆt v·nh, cßn t«i th× vμo lμm mét nhμ m¸y. Vî chång t«i cã hai trai, mét g¸i, ba ch¸u thËt lμ cña trêi cho «ng ¹! Nhμ t«i víi t«i, bän t«i chÞu khã kham khæ còng nhiÒu, nu«i ®−îc çc ch¸u ¨n häc, nã giái giang l¾m. Bμ con lèi xãm ®Òu lÊy lμm thÌm thuång, v× çc ch¸u nÕt na, thËt lμ ngoan ngo·n, ch¨m lμm, l¹i cã häc. Ch¸u M«rix¬ lμ ch¸u lín, lμm nghÒ thî vÏ. Ch¸u Anbe th× lμm thî m¸y. Em g¸i çc ch¸u, lμ ch¸u Yvon, nã lμ mét b«ng hoa xinh xinh m−êi t¸m çi xu©n xanh- nh− ë xø t«i ng−êi ta hay nãi v¨n hoa thÕ - hoa lμm si ng©y løa trai kh¾p vïng, ch¸u nã ®¸nh m¸y ch÷. Mçi ®øa kiÕm ®−îc ®ång tiÒn còng kha kh¸, ®ñ cho m×nh vμ cho vî chång chóng t«i. Ban ngμy th× çc ch¸u ®i lμm, tèi ®Õn c¶ mÊy ch¸u m¶i mª häc hμnh. Chñ nhËt nμo còng c¶ ngμy bμn luËn víi nhau nh÷ng çi häc ®−îc trong tuÇn. Nãi thËt t×nh ®Ó «ng hay, cø nghe çc ch¸u nã bμn nã nãi lμ s−íng l¹ s−íng lïng; Êy chÝnh çc ch¸u ®· d¹y chóng t«i, mÑ çc ch¸u víi t«i, biÕt ®−îc kh«ng biÕt bao nhiªu thø. VËy lμ vî chång chóng t«i thËt lμ ®«i bè mÑ s−íng nhÊt trÇn ®êi.

"ChiÕn tranh bïng næ. Ch¸u M«rix¬ bÞ th−¬ng nÆng tõ ®Çu, Ýt l©u sau th× chÕt. Ch¸u Anbe th× bÞ ghi lμ mÊt tÝch, sau ba th¸ng chiÕn trËn. Cø thÕ lμ nhμ t«i vμ ch¸u g¸i ho¸ ®iªn lªn, ®iªn v× ®au

1) Tøc thuû thñ d©n sù. Do yªu cÇu cña sù kiÓm so¸t quèc gia vμ quèc

tÕ, ng−êi ®i biÓn ph¶i theo luËt hμng h¶i quèc tÕ, ®−îc ®¨ng ký vμo mét danh b¹ nhμ n−íc. Cã ®¨ng b¹ míi lμ c«ng nh©n hμng h¶i chÝnh thøc.

®ín. Lμng t«i lμ çi ®Ých cho ph¸o n·, ®¹n Ph¸p ®Õn víi chóng t«i còng nhiÒu ngang ®¹n §øc; ®¹n nã kh«ng cã quèc tÞch, nªn ®¹n bªn nμy hay bªn kia th× còng ®Òu ph¸ ph¸ch ®å ®¹c, còng ®Òu giÕt h¹i ng−êi ta, döng d−ng nh− nhau, tμn khèc nh− nhau.

"Mét h«m nä, trong gian nhμ chóng t«i ë ®· ®æ vì ®Õn nöa, vî t«i cïng ch¸u g¸i t«i ®ang nÊu n−íng, th× mét çi �åi29F1

) - ch¼ng ph¶i lo¹i nåi Na Uy næi tiÕng cña Lui Phorext¬ ®©u, mμ lμ çi lo¹i nåi nã giËp be giËp bÐt tuèt - nã bæ xuèng.

"Mét tiÕng næ kinh hån, råi tÊt c¶ hÊt tung lªn. T«i tho¸t th©n v× ®ang xuèng tÇng hÇm lÊy çi g× ®ã. §Õn khi l¹i ng−êi, tõ d−íi hÇm lªn, th× lªn hÕt cÇu thang, t«i ch¼ng cßn thÊy nhμ, thÊy cöa, thÊy vî, thÊy con ®©u c¶ n÷a, mμ chØ thÊy mét kho¶ng trèng kh«ng, mét kho¶ng trèng kh«ng khñng khiÕp, h·i hïng, mét kho¶ng trèng kh«ng nã lÊp ®Æc kh«ng trung b»ng çi n·o nuét, çi tËn cïng, çi chÕt chãc, çi tan hoang. T«i qu¸ s÷ng sê ®Ó cßn ho¶ng hèt... Nh−ng h·y chê ®Êy, ®· hÕt ®©u! Çi lóc ghª gím nhÊt trong c¶ ®êi t«i, lμ lóc mμ t«i nhËn ra trong ®èng nhμ cöa vôn n¸t, mét çi bμn tay m¸u me cña ch¸u Yvon téi nghiÖp cña t«i, råi çch mÊy b−íc, lμ mét çi ch©n cßn giμy tÊt y nguyªn cña ng−êi vî ®¸ng th−¬ng cña t«i. Êy bÊy giê, Êy bÊy giê...".

§Õn ®©y, «ng giμ t¸i nhît. T«i ®äc thÊy trong ®«i m¾t cô, bçng d¹i ®i, mét nçi niÒm ®au xãt vμ c¨m hên kh«ng sao t¶ xiÕt. Mét c¬n co giËt lμm cô toμn th©n run rÈy. Cô tú hai bμn tay ®ang qu¾p l¹i lªn mÐp bμn. Hai ch©n cô di di ®Òu nhÞp, nh− ph¸t sèt, trªn sμn nhμ, mμ c¨ng g©n cèt ra nh− vËy, th× lμ khi nμo con ng−êi ta ®ang cè k×m l¹i mét niÒm xóc ®éng ®ang muèn bïng ra. T«i nhá nhÑ b¶o cô: "Th«i võa råi, cè ¬i! Xin ®Ó h«m kh¸c cè kÓ cho nghe. Cè x¬i cñ khoai r¸n, cè nhÐ!". ¤ng cô nh− kh«ng nghe thÊy t«i nãi; cô thë dμi mét h¬i, nãi tiÕp: "§Êy «ng xem, «ng th©n mÕn, chiÕn tranh, cuéc chiÕn tranh trêi tru ®Êt diÖt nμy t«i cã çi g× th× nã ®· giÕt s¹ch c¶,

1) Tõ lãng chØ ®¹n ph¸o cì lín.


nμo lμ h¹nh phóc, nμo lμ nhμ cöa, nμo ng−êi vî quý, nμo bÇy con yªu. Cßn t«i, th× b©y giê t«i nhê thiªn h¹ bè thÝ ®Ó sèng qua ngμy, sau bÊy nhiªu n¨m trêi lμm ¨n, cùc nhäc. BiÕt ®©u, v©ng, biÕt ®©u ch¼ng ph¶i chÝnh ch¸u Anbe ®¸ng th−¬ng cña t«i lμ ng−êi b©y giê ®©y ®ang n»m ®ã d−íi Kh¶i hoμn m«n!".

Cô g¹t mét giät n−íc m¾t thËt to, tay run run n©ng çi cèc mμ t«i võa rãt r−îu vμo, miÖng nãi: "Nμo, chóc søc khoÎ «ng!".

B¸o L'HumanitÐ, ngμy 30 vμ 31-5-1922.

B×NH §¼NG

§Ó che ®Ëy sù xÊu xa cña chÕ ®é bãc lét giÕt ng−êi, chñ nghÜa t− b¶n thùc d©n lu«n lu«n ®iÓm trang cho çi huy ch−¬ng môc n¸t cña nã b»ng nh÷ng ch©m ng«n lý t−ëng: B¸c ¸i, B×nh ®¼ng, v.v..

Nh−ng, h·y xem tay chiÕn sÜ vÒ b×nh ®¼ng Êy ®· thùc hiÖn b×nh ®¼ng nh− thÕ nμo.

Cïng lμm mét viÖc trong cïng mét x−ëng, ng−êi thî da tr¾ng vÉn ®−îc tr¶ l−¬ng hËu h¬n nhiÒu so víi b¹n ®ång nghiÖp kh¸c mμu da.

Trong çc c«ng së, nh÷ng ng−êi b¶n xø mÆc dÇu ®· lμm viÖc l©u n¨m vμ mÆc dÇu rÊt thμnh th¹o c«ng viÖc, vÉn chØ lÜnh mét kho¶n tiÒn c«ng chÕt ®ãi, trong khi mét ng−êi da tr¾ng míi ®−îc vμo, lμm c«ng viÖc Ýt h¬n, th× l¹i lÜnh l−¬ng bæng nhiÒu h¬n.

Cã nh÷ng thanh niªn b¶n xø ®· häc qua çc tr−êng ®¹i häc cña chÝnh quèc vμ ®Ëu b»ng tiÕn sÜ y khoa hoÆc luËt khoa, vÉn kh«ng thÓ lμm ®−îc nghÒ nghiÖp cña m×nh trong n−íc m×nh nÕu hä kh«ng vμo quèc tÞch Ph¸p. (Mäi ng−êi ®· biÕt, mét ng−êi b¶n xø muèn ®−îc vμo quèc tÞch Ph¸p nh− vËy th× khã kh¨n vμ nhôc nh· nh− thÕ nμo råi).

Ph¶i bá ruéng n−¬ng vμ nhμ cöa ®¨ng vμo lÝnh "t×nh nguyÖn", nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø ra lÝnh ®· ®−îc nÕm mïi ngay ý nghÜa mü miÒu cña çi thø "c«ng b»ng" qu¸i gë mμ hä ®ang ph¶i b¶o vÖ nμy.


Cïng mét cÊp bËc, nh−ng ng−êi da tr¾ng gÇn nh− bao giê còng ®−îc xem lμ cÊp trªn cña ng−êi b¶n xø. Ng−êi sÜ quan b¶n xø ph¶i chμo vμ tu©n lÖnh sÜ quan da tr¾ng. Çi chÕ ®é ®¼ng cÊp ph©n biÖt "nh©n chñng - qu©n sù" Êy l¹i cßn râ rÖt h¬n n÷a khi nh÷ng ng−êi lÝnh da tr¾ng vμ lÝnh kh¸c mμu da cïng ®i chung trªn mét chuyÕn xe löa hoÆc tÇu thuû. VÝ dô nh− viÖc míi nhÊt gÇn ®©y:

Håi th¸ng n¨m, chiÕc tμu Ligiª chë 600 lÝnh ng−êi Mang¸t tõ Ph¸p sang Ma®ag¸txca. Çc h¹ sÜ quan ng−êi b¶n xø th× chen chóc d−íi hÇm tμu, cßn ®ång nghiÖp cña hä, nh÷ng h¹ sÜ quan da tr¾ng, th× ®−îc ®−êng hoμng n»m trong çc buång dμnh riªng.

H¼n nh÷ng ng−êi anh em kh¸c mμu da chóng ta, nãng s«i lªn v× çc nåi sópde nÕu kh«ng ph¶i v× lý t−ëng, vμ tØnh dËy v× tiÕng ®éng Çm Çm cña ch©n vÞt quay hay v× tiÕng gäi cña l−¬ng tri, cã thÓ suy nghÜ vμ hiÓu r»ng çi chñ nghÜa t− b¶n tèt ®Ñp kia vÉn coi hä vμ bao giê còng chØ coi hä nh− nh÷ng kÎ «l« mal«t«30F

1) mμ th«i.

N.A.Q.


1) Tõ ng÷ Latinh, cã nghÜa lμ kÎ tanh h«i, bÈn thØu.

LêI THAN V·N CñA Bμ TR¦NG TR¾C

Quèc v−¬ng n−íc Nam s¾p lμm "kh¸ch cña n−íc Ph¸p". Gäi lμ cã lêi chμo mõng tÝ ti, chóng t«i kÝnh d©ng ngμi giÊc méng nμy cña ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc cña chóng t«i, ng−êi bÇy t«i trung thμnh cña ngμi.

§ªm tèi qu»n qu¹i d−íi lμn m−a nhá h¹t dÇm dÒ. M¶nh tr¨ng vμng vät cè bÝu trªn nh÷ng m¸i lÒu tranh. C©y ®Ém −ít ®Çm ®×a n−íc m¾t tu«n r¬i. Giã thæi qua nh÷ng côm l¸ mÖt mái va nhau thμnh tiÕng kinh rîn. Cμnh c©y vÆn vÑo nh− nh÷ng çnh tay ma qu¸i, vμ nh÷ng ®¸m n−íc bÞ tõng c¬n giã ®ét ngét quÊt, cø nøc në. C¶nh vËt n−íc Nam, lång trong c©y cá um tïm, vèn t−¬i vui vμ th¬ méng thÕ d−íi ¸nh tr¨ng, nay buån th¶m l¹ lïng. C¬n hÊp hèi ®ang ch¬i v¬i kh¾p. Tai −¬ng l¶ng v¶ng ®©u ®©y.

¸nh s¸ng lõ ®õ cña nh÷ng c©y nÕn th¬m chÊp chíi ®Çu ngän bÊc cong queo, h¾t lªn nh÷ng c©y cét s¬n mμi nh½n bãng trong cung ®iÖn nh÷ng bãng ®en lung lay vμ nh÷ng con m¾t hÊp h¸y. Bän quan ho¹n lim dim uÓ o¶i trªn chiÕc chiÕu tr¶i d−íi ®Êt ë mét gãc nhμ. Nh− c¶m thÊy ®−îc cã im lÆng ®ang bß lª.

Trèng canh võa ®iÓm ba tiÕng. Tïng, tïng, tïng! Çc anh lμ ng−êi ph−¬ng T©y, çc anh ch¼ng hiÓu thÕ lμ thÕ nμo c¶, hö? Tïng,


tïng, tïng! Nh©n nã lªn n¨m thÕ lμ ba giê cña çc anh ®Êy. §©y lμ thêi kh¾c ban ®ªm lóc l−¬ng tri cÊt cao tiÕng. Lóc çc ®èng m¶ kh¹c ra nh÷ng kÎ n»m bªn trong, hä l×a khái nh÷ng tÊm liÖm he hÐ më, ®Ó ra ngoμi ®i dß ®i dÉm, cÊt lªn tiÕng ró hoan l¹c. Lóc ®Çu ãc con ng−êi ®Çy rÉy nh÷ng bãng h×nh, méng mÞ. Tïng, tïng, tïng! Nh©n nã lªn ba, th× Êy lμ con sè chÝn, con sè tËn cïng trong nh÷ng con sè ch¼ng thÓ chia còng ch¼ng thÓ nh©n, mμ theo vua Phôc Hi th× nã biÓu hiÖn sù suy ®èn cña mét sinh linh ®−îc coi nh− cïng tét (d−¬ng cöu)31F

1) .

§ã chÝnh lμ lóc Thiªn tö n»m m¬. Ngμi m¬ thÊy nh÷ng con rång ch¹m trªn tñ, bμn bçng biÕn ®éng, ho¸ thμnh nh÷ng con r¾n gím ghiÕc, më thao l¸o nh÷ng con m¾t ®á ngÇu tia m¸u. Cßn nh÷ng con phông hoμng2), gièng chim t−îng tr−ng cho uy quyÒn vua chóa, th× v−¬n chiÕc cæ dμi ngo½ng tua tña l«ng, quÖt má xoÌ çnh, y hÖt ®¸m gμ trèng çu kØnh, ®¸ng ghÐt. Mäi vËt b»ng ngäc th¹ch, b»ng ch©u b¸u, ®Òu xØn ®i, x¸m xÞt l¹i. TÊt c¶ cø tõ tõ quay trßn, vμ tan dÇn, tan dÇn. Råi mét bãng ma trïm kh¨n, tr¨ng tr¾ng hiÖn lªn. Nhμ vua kinh hoμng run lªn lËp cËp, v× kh«ng ph¶i vua chóa nμo còng ®Òu can ®¶m nh− H¨mlÐt3), vμ th«ng minh nh− thÕ th× l¹i cμng kh«ng. Ngμi muèn kÐo chiÕu che mÆt mμ kh«ng ®−îc.

1) Nguyªn b¶n viÕt gi−¬ng cöu, v× t¸c gi¶ muèn b¹n ®äc Ph¸p ®äc

®−îc gÇn ©m ViÖt h¬n.

D−¬ng cöu, mét quÎ trong Kinh DÞch, biÓu hiÖn møc cao nhÊt mμ mét con ng−êi hoÆc mét sù vËt cã thÓ tiÕn tíi ®−îc vμ tõ ®iÓm nμy trë ®i nã sÏ xuèng dèc (kh¸i niÖm thuéc vò trô quan siªu h×nh huyÒn bÝ Trung Quèc cæ, sau th−êng g¾n víi mª tÝn vÒ t−íng sè).

Phôc Hi, vua thÇn tho¹i Trung Quèc cæ s¬, ®−îc coi lμ thuû tæ cña vò trô quan nãi trªn.

2) Phông hoμng trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.

3) H¨mlÐt: Nh©n vËt chÝnh trong vë kÞch cïng tªn cña v¨n hμo Anh SÕchxpia. Trong ®o¹n ®Çu cña vë kÞch H¨mlÐt, hoμng tö n−íc §an M¹ch, tiÕp xóc víi bãng ma vua cha hiÖn vÒ ®ßi ®−îc con b¸o thï.

§−êng bÖ vμ giËn d÷, bãng ma nãi víi vÞ chñ hoμng cung thÕ nμy:

- Mi cã nhËn ra ta kh«ng, ®øa con khèn khæ kia ¬i! Ta lμ mét trong nh÷ng ng−êi khai s¸ng n−íc Nam t−¬i ®Ñp nμy ®©y. Ta lμ Tr−ng Tr¾c, n¨m 3932F

1

) ®· cïng em g¸i ta lμ Tr−ng NhÞ vμ ®ång bμo ®¸nh ®uæi bän x©m l¨ng, tr¶ thï chång, gi¶i tho¸t quª h−¬ng. §õng cã run lªn nh− thÕ, con ¬i! Mμ ph¶i l¾ng nghe lÊy lêi mÑ b¶o! Ch¼ng hay mi cã biÕt r»ng, theo tËp tôc ngh×n n¨m cña n−íc Nam ta x−a cò th× Hoμng ®Õ lμ chÞu mÖnh trêi ®Ó trÞ d©n, v× thÕ mμ ®−îc coi lμ con cña trêi, cha mÑ cña d©n?

"Vua muèn xøng víi lßng trêi vμ lμm trßn nhiÖm vô chÝ t«n cña m×nh th× ph¶i chÞu khæ tr−íc d©n vμ chia s−íng sau d©n. Vua ph¶i tu©n lÖnh trêi, mμ tiÕng d©n chÝnh lμ truyÒn l¹i ý trêi. B»ng kh«ng th× Êy lμ trêi ®o¹n tuyÖt, tæ tiªn tõ bá, nh©n d©n ruång rÉy.

"Gië sö ®Êt n−íc ra mμ xem, mi sÏ thÊy tæ tiªn ®· treo bao tÊm g−¬ng ®¹o ®øc vμ dòng c¶m, chÝ khÝ vμ tù t«n. Lý B«n (544)2) , víi mét nhóm nghÜa sÜ, ®· næi dËy vμ bÎ g·y ¸ch ®« hé cña H¸n téc. Ng« QuyÒn (938) ®· ph¸ tan ®¹o qu©n n−íc ngoμi kÐo vμo ®¸nh chiÕm ®Êt ®ai Tæ quèc ta.

"D©n ta sèng trong h¹nh phóc vμ thÞnh v−îng d−íi triÒu nhμ §inh. N¨m 9803), Lª §¹i Hμnh ®· dòng c¶m kh«ng chÞu khuÊt phôc tr−íc yªu s¸ch cña l¸ng giÒng hïng m¹nh h¬n m×nh gÊp béi, «ng ®· ®¸nh th¾ng ®Þch, giÕt chÕt t−íng ®Þch. Do ®ã ®· gi¶i tho¸t ®−îc ®ång bμo khái n¹n n« dÞch.

"Qu©n M«ng Cæ ®i ®Õn ®©u ph¸ s¹ch ®Êy, ®· bÞ nhμ TrÇn vÎ vang cña chóng ta ®¸nh b¹i (1225)4). Lª Lîi ®· hïng dòng ®øng ra l·nh ®¹o cuéc çch m¹ng n−íc Nam, ®Ëp tan chÕ ®é tμn b¹o vμ

1) Hai Bμ Tr−ng khëi nghÜa n¨m 40.

2) Lý B«n, tøc Lý BÝ, khëi nghÜa n¨m 542.

3) Lª §¹i Hμnh ph¸ giÆc n¨m 981.

4) Nhμ TrÇn b¾t ®Çu tõ n¨m 1226.


h¹ch s¸ch mμ nh÷ng kÎ tù x−ng lμ b¶o hé ta b¾t ta chÞu.

.....

"ThËt lμ nhôc nh· thËm tÖ, thËt lμ ch¸n ng¸n ghª gím, thËt lμ cay ®¾ng ª chÒ xiÕt bao cho çc vÞ, nÕu tõ nh÷ng tÇng m©y, tæ tiªn mi ph¶i tr«ng thÊy d©n téc mμ çc vÞ ®· giμnh ®−îc tù do nay chÞu phËn n« lÖ, ®Êt n−íc ®· ®−îc çc vÞ gi¶i tho¸t nay l©m vμo c¶nh n« dÞch, kÎ kÕ tôc ngai vμng cña çc vÞ nay sèng trong −¬n hÌn.

"MÆc dÇu lÔ nghi kh«ng cho phÐp çc vÞ nguyªn thñ n−íc ta rêi khái cung cÊm, thÕ nh−ng chóng ta vÉn ph¶i ®au buån nhËn thÊy r»ng vÉn cã nh÷ng bËc qu©n tr−ëng ph¶i l−u vong.

"N¨m 140733F

1

), TÇu (phong kiÕn) ®¸nh nhau víi ta; nhê ý chÝ ®éc lËp vμ lßng kh¸t khao tù do h¬n lμ nhê qu©n ®«ng søc m¹nh, n−íc Nam ®· th¾ng. Chinh chiÕn lóc ®ã thÕ lμ l¹i b¾t ®Çu. GiÆc biÕt r»ng kh«ng khuÊt phôc ®−îc ta b»ng uy lùc, ®· dïng chiÕn tranh hao mßn. TrÇn §Õ Quü ®· l·nh ®¹o d©n Nam ®o¹t ®−îc th¾ng lîi, sau thÊy d©n cïng kiÖt, ®ãi kh¸t, m¸u ®æ x−¬ng r¬i. ¤ng biÕt r»ng giÆc chØ muèn h¹i m×nh «ng, vμ chóng b¾t ®−îc «ng råi th× d©n Nam sÏ ®−îc yªn æn. V× vËy «ng ra nép m×nh; «ng nép m×nh ®Ó d©n «ng ®ì hao tæn sinh linh, x−¬ng m¸u. BÞ cÇm tï gi¶i ®i, «ng nh¶y xuèng s«ng tù tö. ¤ng thμ chÕt vinh chø kh«ng sèng nhôc. Ngμy nay, mçi buæi mÆt trêi mäc lªn lÆn xuèng, mu«n ngh×n ¸nh hμo quang vμng ãng qu©y trªn dßng s«ng trong n−íc b¹c long lanh, t¹o nªn ®μi kû niÖm vÜnh cöu cho linh hån bÊt diÖt cña con ng−êi chiÕn b¹i vÜ ®¹i ®ã...

"TiÕp ®ã lμ Hμm Nghi, Thμnh Th¸i vμ Duy T©n - ng−êi ë ng«i ngay tr−íc mi. ChÝnh nh÷ng kÎ x−ng x−ng lμ t«n träng phong tôc, luËt lÖ n−íc ta ®· ®μy ¶i ba vÞ vμ mai ®©y sÏ dïng mi lμm mãn ®å rao hμng thuéc ®Þa, cæ ®éng ®Õ quèc. Cã thÊy kh«ng, con! Ch¼ng thÓ bao giê trong niªn gi¸m n−íc mi l¹i cã mét vua Nam nμo chÞu lμm t«i tí ®Õn nh− mi, l¹i cã mét cuéc ngù gi¸ tuÇn du nμo th¶m h¹i

1) Cuéc x©m l−îc cña nhμ Minh b¾t ®Çu n¨m 1406.

®Õn møc nμy. Tr−íc ®©y, mi ®· tõng ph¹m téi b¸ng bæ lμ bÖ lªn bμn thê linh thiªng cña «ng v¶i h×nh ¶nh ghª tëm cña th»ng da tr¾ng ng¸i ngñ vμ bông phÖ nä, nã sÆc lªn mïi tái, ín mïi th©y ma. T¹i sao, õ, t¹i sao mi l¹i lμm thÕ? Nay mi l¹i s¾p lÈn xa t«n miÕu. Tay mi sÏ kh«ng th¾p h−¬ng vμo nh÷ng tiÕt ®Çu xu©n, ®Çu thu n÷a. Mi sÏ kh«ng tù tay më h−¬ng ¸n d©ng hoa qu¶ ®Çu mïa vμ cóng c¬m míi n÷a. VÉn hay, con ¹! r»ng tÊt c¶ nh÷ng çi Êy ch¼ng qua ®Òu lμ nghi lÔ cæ hñ ! nh−ng mi còng thõa biÕt r»ng chØ cßn ®éc nghÜa vô ®ã lμ mi cßn lμm ®−îc víi tæ tiªn vμ mi còng chØ cßn ®éc çi uy tÝn ®ã mμ th«i tr−íc m¾t thÇn d©n.

"Giê th× mi l¹i s¾p lμm tÖ h¹i h¬n n÷a. Mi s¾p ca ngîi c«ng ®øc cña nh÷ng ®øa bãc lét vμ hiÕp ®¸p d©n mi. Mi s¾p ph« tr−¬ng sù thÞnh v−îng cña ®Êt n−íc mi, çi thÞnh v−îng ®−îc s¾p ®Æt ®©u ra ®Êy trong trÝ t−ëng t−îng qu¸ giμu cña bän bãc lét. Mi s¾p t©ng bèc c«ng ¬n v« ngÇn vμ t−ëng t−îng cña nÒn v¨n minh ®· th©m nhËp s¬n hμ x· t¾c cña mi b»ng mòi nhän cña l−ìi lª vμ b»ng häng sóng ca-n«ng.

"¤i, nh×n, h·y nh×n nμo, ®øa con th¶m th−¬ng kia ¬i! H·y nh×n quanh mi! ThÊy ch¨ng Trung Hoa ®ang thøc tØnh, NhËt B¶n ®ang duy t©n...? ThÊy ch¨ng toμn cÇu ®ang tiÕn, chØ cã d©n mi lμ, nhê mi vμ lò quan th−îng cña mi, cø ph¶i ch×m ngËp m·i trong vòng lÇy dèt n¸t vμ t«i ®ßi khèn n¹n?

"H·y nh×n TriÒu Tiªn, Ai CËp vμ Ên §é, tÊt c¶ çc n−íc ®ã ®Òu ®ang ®øng lªn ®ßi hái quyÒn lîi, c«ng lý vμ tù do!

"ChÝnh gi÷a lóc ®ã th× mi... Im... Nghe k×a! Nghe thÊy ch¨ng... Nghe thÊy ch¨ng nh÷ng tiÕng kªu gμo...? A! Ng−êi ta ®Õn kia k×a, ®«ng qu¸, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi d©n n−íc Nam ®· bÞ thiÖt m¹ng cho cuéc chiÕn tranh ë ch©u ¢u. Ng−êi ta ®Õn ®ßi nh÷ng g× mμ bän quan thÇy mi ®· cïng mi høa hÑn víi ng−êi ta, anh em ng−êi ta. Tr¶ lêi ng−êi ta ®i nμo! A! Ng−êi ta giËn d÷, ng−êi ta bá ®i.

"B©y giê th× ng−êi ta quay l−ng ®i råi, ng−êi ta ®ang ®i ®Õn phÝa ®»ng kia. Cã thÊy ng−êi ta kh«ng? §»ng kia Êy, n¬i mÆt trêi


®ang mäc huy hoμng kh«n xiÕt, n¬i tung bay kiªu h·nh l¸ cê Nh©n ®¹o vμ Lao ®éng. §Êy! ChÝnh ®Êy lμ n¬i yªn nghØ t©m linh nh÷ng ng−êi ®· khuÊt, lμ t−¬ng lai cña d©n téc mμ mi ®· phông sù ch¼ng ra g×!

"Gμ s¾p g¸y s¸ng. Sao B¾c ®Èu tiÕn ngang trêi. Nh¹c tiªn ®ang giôc gi· ta. Th«i, chμo!".

Må h«i nhíp nh¸p ®Ém tr¸n vÞ chóa th−îng ®ang ngñ. Ngμi muèn kªu lªn. Nh−ng kh«ng kªu ®−îc. L−ìi ngμi lÝu l¹i v× sî.

Mét quan ho¹n b−íc vμo, khom khom çi l−ng ba lÇn, råi the thÐ çi giäng ®μn bμ:

- Ngai d−íi34F1

)! §· cã lÖnh lªn ®−êng cña Tßa Kh©m truyÒn sang råi ®Êy ¹!

NGUYÔN ¸I QUèC


1) Tr«ne sous: Ch¬i ch÷, do dÞch s¸t tõng ch÷ tõ "BÖ h¹" sang tiÕng

Ph¸p. H¹: d−íi lμ "sous", mμ "sous" th× l¹i còng cã nghÜa lμ xu. VËy ë ®©y cã thÓ hiÓu Ngai d−íi, còng cã thÓ hiÓu Ngai xu... ChØ chuyÓn ®−îc phÇn nμo ý ®ïa vμ ch©m chäc nhiÒu mÆt sang b¶n dÞch tiÕng ViÖt.

NH÷NG KÎ §I KHAI HO¸

D−íi ®Çu ®Ò "Bän kÎ c−íp ë thuéc ®Þa", ®ång chÝ VÝchto MªrÝch ®· thuËt l¹i cho chóng ta nghe sù ®éc ¸c kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc cña mét viªn quan cai trÞ thuéc ®Þa nä ®· ®æ nhùa cao su vμo bé phËn sinh dôc cña mét ng−êi phô n÷ da ®en khèn khæ. Sau ®ã, h¾n b¾t chÞ ph¶i ®éi mét t¶ng ®¸ lín ®øng ph¬i n¾ng cho ®Õn chÕt.

Tªn c«ng chøc d©m b¹o ®ã hiÖn ®ang tiÕp tôc nh÷ng thμnh tÝch cña h¾n trong mét tØnh kh¸c víi chøc vÞ cò.

Khèn thay, nh÷ng viÖc bØ æi nh− vËy l¹i kh«ng hiÕm g× ë çi n¬i mμ b¸o chÝ cña çc nhμ cÇm quyÒn th−êng gäi lμ "n−íc Ph¸p h¶i ngo¹i".

Håi th¸ng 3 n¨m 1922, mét nh©n viªn nhμ ®oan Bμ RÞa (Nam Kú) ®· ®¸nh gÇn chÕt mét phô n÷ An Nam lμm nghÒ g¸nh muèi, lÊy cí r»ng ng−êi nμy ®· lμm mÊt giÊc ngñ tr−a cña h¾n, v× lμm ån μo ngoμi hiªn nhμ h¾n ë.

Hay ho n÷a lμ ng−êi ®μn bμ nμy cßn bÞ do¹ ®uæi khái n¬i lμm viÖc nÕu bμ th−a kiÖn g×.

Håi th¸ng 4, mét nh©n viªn nhμ ®oan kh¸c ®Õn thay còng thËt xøng ®¸ng víi tªn tr−íc vÒ nh÷ng hμnh ®éng tμn ¸c cña h¾n.

Mét bμ cô ng−êi An Nam, còng lμm nghÒ g¸nh muèi, v× bÞ khÊu l−¬ng nªn c·i nhau víi mô cai. Mô cai ®Õn th−a víi viªn ®oan. Viªn nμy ch¼ng xÐt xö g× c¶, t¸t bμ cô thî muèi hai çi thËt m¹nh vμ khi bμ cô giμ ®¸ng th−¬ng cói xuèng nhÆt nãn, th× nhμ


khai ho¸ Êy, ch−a võa lßng víi trËn ®ßn mμ h¾n võa trõng ph¹t bμ cô, liÒn ®¸ mét çi rÊt m¹nh vμo bông bμ cô khiÕn cho m¸u éc ngay ra lªnh l¸ng.

Khi bμ cô ng−êi An Nam ®¸ng th−¬ng bÞ ng· quay xuèng ®Êt, ®¸ng lÏ ph¶i cÊp cøu cho bμ, th× ng−êi céng t¸c viªn cña «ng Xar« Êy l¹i cho gäi lý tr−ëng ®Õn vμ ra lÖnh cho lý tr−ëng ®em ng−êi bÞ th−¬ng ®i n¬i kh¸c. Lý tr−ëng tõ chèi kh«ng lμm. Viªn ®oan liÒn cho gäi chång ng−êi bÞ n¹n ®Õn, - «ng nμy bÞ mï, - ra lÖnh b¾t «ng ph¶i ®em vî ®i. HiÖn nay, bμ cô giμ khèn khæ ®ã ®ang n»m nhμ th−¬ng.

B¹n cã muèn ®¸nh cuéc r»ng hai «ng ®oan cña chóng ta ë Nam Kú, còng nh− b¹n ®ång nghiÖp cña hä lμ vÞ quan cai trÞ nä ë ch©u Phi, cã bÞ lμm rÇy rμ g× kh«ng ? Hä h¼n ®· ®−îc th¨ng chøc n÷a kia ®Êy.

NguyÔn ¸i Quèc


tHï GHÐT CHñNG TéC

V× nãi ®Õn ®Êu tranh giai cÊp vμ quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a con ng−êi mμ ®ång chÝ Lud«ng cña chóng ta ®· bÞ kÕt ¸n lμ ®· tuyªn truyÒn thï ghÐt chñng téc. VËy ta h·y xem t×nh yªu th−¬ng gi÷a çc chñng téc ®· ®−îc quan niÖm vμ thùc hiÖn ë §«ng D−¬ng nh− thÕ nμo trong thêi gian gÇn ®©y.

H«m nay, chóng ta sÏ kh«ng nãi ®Õn téi ¸c cña chÝnh quyÒn thùc d©n lμ dïng r−îu vμ thuèc phiÖn ®Ó ®Çu ®éc quÇn chóng vμ lμm cho hä ngu muéi ®i. ViÖc Êy çc ®ång chÝ chóng ta trong ®¶ng ®oμn nghÞ sÜ tÊt sÏ cã ngμy bμn ®Õn.

Mäi ng−êi ®Òu biÕt râ nh÷ng thμnh tÝch lín lao cña tªn quan cai trÞ s¸t nh©n §¸cl¬. Tuy nhiªn ®©u cã ph¶i chØ m×nh h¾n míi cã nh÷ng thñ ®o¹n tμn ¸c ®èi víi ng−êi b¶n xø nh− thÕ.

Mét g· Puècxinh«ng nμo ®ã, ®· hïng hæ nh¶y ra ®¸nh mét ng−êi An Nam chØ v× ng−êi nμy d¸m tß mß vμ c¶ gan nh×n ng«i nhμ cña ng−êi ¢u trong mÊy gi©y ®ång hå. H¾n ®¸nh anh vμ cuèi cïng giÕt anh b»ng mét ph¸t sóng lôc b¾n vμo ®Çu.

Mét nh©n viªn së ho¶ xa, ®· dïng roi m©y ®¸nh mét ng−êi lý tr−ëng B¾c Kú.

¤ng BÐc ®Êm vì sä ng−êi l¸i xe cho «ng ta.

¤ng thÇu kho¸n BrÐt, sau khi cho chã c¾n mét ng−êi An Nam ®· trãi tay ng−êi nμy l¹i, ®¸ cho ®Õn chÕt.


¤ng §Ðpphi, chñ së thuÕ ®· giÕt chÕt ng−êi ®Çy tí An Nam cña «ng ta b»ng mét çi ®¸ hÕt søc m¹nh vμo m¹ng mì.

¤ng H¨ngri, thî m¸y ë H¶i Phßng, nghe ngoμi phè cã tiÕng ån μo; cöa nhμ «ng võa më th× mét ng−êi ®μn bμ An Nam ch¹y xéc vμo, sau l−ng cã mét ng−êi ®μn «ng ®uæi theo. H¨ngri t−ëng lμ mét ng−êi b¶n xø ®ang ®uæi mét Con g �̧35F

1

), liÒn ví lÊy khÈu sóng s¨n næ mét ph¸t. Ng−êi ®μn «ng ng· vËt xuèng chÕt ngay. §ã lμ mét ng−êi ¢u. Hái th× H¨ngri tr¶ lêi: "T«i t−ëng ®©y lμ mét th»ng b¶n xø".

Mét ng−êi Ph¸p buéc ngùa cña m×nh vμo mét çi chuång trong ®ã ®· cã s½n con ngùa çi cña mét ng−êi b¶n xø. Con ngùa ®ùc nh¶y chåm lªn, lμm cho ng−êi Ph¸p tøc ®iªn ruét. ¤ng ta ®¸nh ng−êi b¶n xø héc c¶ m¸u måm, m¸u mòi, råi ®em trãi l¹i treo lªn cÇu thang.

Mét nhμ truyÒn gi¸o (V©ng! mét vÞ linh môc nh©n tõ) nghi mét häc sinh tr−êng thÇy dßng ng−êi b¶n xø ¨n c¾p cña m×nh 1.000 ®ång, «ng ta trãi ng−êi häc sinh nμy l¹i, treo lªn xμ nhμ, tra kh¶o. Ng−êi häc sinh ®¸ng th−¬ng Êy ngÊt ®i. Hä h¹ anh xuèng. Khi anh håi tØnh, hä l¹i treo lªn tra kh¶o. Anh ®· gÇn chÕt. Cã lÏ h«m nay th× chÕt råi.

V©n v©n vμ v©n v©n.

Toμ ¸n cã trõng ph¹t nh÷ng tªn ®ã, nh÷ng con ng−êi ®i khai ho¸ ®ã hay kh«ng ?

Cã tªn th× tr¾ng ¸n, cã tªn th× kh«ng ai ®ông ®Õn l«ng ch©n. Sù t×nh lμ nh− vËy. Êy thÕ mμ b©y giê th×:

- BÞ ço Lud«ng, ®Õn l−ît anh nãi ®i!

NguyÔn ¸i Quèc


1) Hai ch÷ Con g¸i trong nguyªn b¶n viÕt b»ng ch÷ ViÖt. Trong thêi

kú Ph¸p thèng trÞ n−íc ta, ng−êi Ph¸p th−êng nu«i nh÷ng thiÕu n÷ ViÖt, võa lμm ng−êi hÇu h¹, may v¸, võa lμm trß ch¬i, chóng gäi hä lμ Con g¸i .

CON NG¦êI BIÕT MïI HUN KHãI

Xin tÆng Nah«��36F

1

), ng−êi ®· bÞ qu©n phiÖt thùc d©n ¸m h¹i, bμi ký nμy.

"ChÝnh cuéc chinh phôc hÖ thèng thuéc ®Þa ®· rÌn luyÖn tμi n¨ng chiÕn ®Êu cña sè ®«ng nh÷ng nhμ chØ huy qu©n sù lín cña ta, nh÷ng con ng−êi ®· ®−a ta ®Õn chiÕn th¾ng, ®· ®−îc d− luËn Ph¸p ca ngîi vinh quang vμ chiÕn c«ng ngay khi mang l¸ cê n−íc ta ®Õn d−íi nh÷ng bÇu trêi ch©u Phi hay ch©u ¸".

Anbe Xar« Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa

Haótxa2), th¸ng 1 n¨m 1998.

Thμnh phè Haótxa cê xÝ t−ng bõng. T−ëng ®©u nh− mét vÞ chóa xu©n ®· gâ c©y ®òa thÇn lªn gç v¸n kh« khèc ë çc bao l¬n vμ çc cöa sæ, lμm mäc ra mu«n vμn tÊm l¸ ®á phÊp phíi yªu kiÒu tr−íc

1) Nah«ng lμ mét ng−êi lÝnh thuéc ®Þa ®· bÞ mét tªn quan ba Ph¸p

giÕt h¹i n¨m 1922 ë miÒn ®«ng Marèc.

2) Haótxa lμ tªn mét téc ng−êi ë T©y Phi. ë ®©y, t¸c gi¶ lÊy tªn ®ã ®Æt cho mét thμnh phè t−ëng t−îng cña ch©u Phi ®éc lËp vμ thèng nhÊt t−¬ng lai.


giã. §©y lμ lÔ kû niÖm lÇn thø n¨m m−¬i ngμy thμnh lËp Céng hoμ liªn hiÖp Phi. Ch−a bao giê d©n chóng l¹i tham gia víi møc ®é Êy nh÷ng héi hÌ lo¹i nμy. Tõ s¸ng sím, çc ®−êng phè, çc qu¶ng tr−êng y nh− mét dßng s«ng ng−êi. Tõng ®oμn häc sinh, gi−¬ng cê ®i ®Çu, võa diÔu qua çc phè võa h¸t Quèc tÕ ca, ®−îc d©n chóng vç tay hoan nghªnh. Trªn qu¶ng tr−êng X«viÕt, mét cô giμ h« hμo ®¸m ®«ng. §ã lμ cè Kimeng«, mÖnh danh lμ Con ng−êi biÕt mïi hun khãi.

Cô Kimeng«, tuæi ®· chÝn m−¬i, lμ mét cùu chiÕn sÜ cña qu©n ®éi çch m¹ng, mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp Céng hoμ da ®en. §−îc phó bÈm mét trÝ th«ng minh ®Æc biÖt s¾c s¶o, l¹i am hiÓu t−êng tËn mäi sù kiÖn chÝnh trÞ vμ x· héi cña thêi ®¹i, cô Kimeng« kh«ng nh÷ng ®· ra søc thøc tØnh anh em cïng mμu da ra khái giÊc ngñ mª say cña con ng−êi n« lÖ, mμ cßn cè g¾ng ph¸ tan mäi thμnh kiÕn d©n téc vμ chñng téc, tËp hîp nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét thuéc çc mμu da trong cuéc ®Êu tranh chung. Cô ®· thμnh c«ng. Kimeng« lμ mét trong sè hiÕm nh÷ng ng−êi ®· chÞu gian khæ lín ®Ó gieo h¹t vμ

®−îc h−ëng h¹nh phóc lín gÆt vô mïa th¾ng lîi. M¸i tãc cô b¹c ph¬ nh− tuyÕt khu«n rùc rì bé mÆt mμu mun. §«i m¾t cô hiÒn dÞu vμ nh×n s©u th¼m. MiÖng cô lu«n t−¬i c−êi, dï tr−íc nh÷ng nguy nan nghiªm träng nhÊt hay trong nh÷ng giê phót ®en tèi nhÊt. Tõ toμn bé con ng−êi cô to¸t ra nh©n tõ vμ cao quý. Cô ®¸ng t«n kÝnh vμ ®−îc t«n kÝnh.

Chóng t«i ®Õn n¬i th× cô ®· nãi ®−îc nöa chõng, vμ ®©y lμ nh÷ng lêi mμ chóng t«i nghe ®−îc:

"... Cã nh÷ng tõ ng÷ mμ ng−êi giμ çc b¸c tr−íc kia th−êng nghe th−êng nãi, th× nay kh«ng cßn trong tõ ng÷ cña çc ch¸u n÷a. Vμ nh− thÕ lμ tèt. B©y giê çc b¸c nãi ®Õn toμ ¸n, c¶nh s¸t, qu©n ®éi, nhμ tï, thuÕ kho¸, th× çc ch¸u ch¼ng mÊy ng−êi hiÓu nh÷ng çi ®ã lμ çi g×.

"Thêi b¸c th× n−íc Céng hoμ cña chóng ta lμ thuéc ®Þa Ph¸p. Trong n−íc, cã ng−êi giμu vμ ng−êi nghÌo. Ng−êi giμu lμ nh÷ng kÎ h−ëng tÊt c¶, tuy g× còng ch¼ng lμm. Ng−êi nghÌo lμ nh÷ng kÎ g×

còng lμm, mμ ch¼ng ®−îc h−ëng g× c¶. Ng−êi nghÌo ph¶i chÞu chÕt

chãc cho ng−êi giμu khi nμo bän nμy bÊt hoμ víi nhau: çi ®ã gäi lμ thuÕ m¸u. Ng−êi nghÌo lμm ra ®−îc çi g× ®Òu ph¶i nép cho ng−êi giμu: çi ®ã gäi lμ thuÕ tiÒn.

"VËy nhÐ, bän t− b¶n da tr¾ng lÊy n−íc ta lμm thuéc ®Þa xong, nã b¾t çc b¸c ph¶i nép çc thø thuÕ, mÆc dÇu çc b¸c nμo cã cña n¶ g× ®©u. Nép th× kh«ng cã g× ®Ó nép; ®Ó khái bÞ hμnh h¹, çc b¸c ph¶i bá trèn vμo rõng. Chóng nã ®em chã vμ ®em sóng ®uæi theo, çc b¸c ®μnh ph¶i Èn vμo mét çi hang, ngμy nay gäi lμ hang TuÉn n¹n.

"Bän b¸c h¬n hai tr¨m m¹ng, ®μn «ng cã, ®μn bμ cã, trÎ em cã. Cø t−ëng r»ng nh− thÕ lμ t¹m yªn th©n, nªn mÆc dÇu ph¶i chÞu Èm, chÞu tèi, chÞu ®ãi, cùc l¾m, çc b¸c cã ý ®Þnh cø n¸n l¹i ®ã cμng l©u cμng hay, v× biÕt r»ng bän nã vÉn r×nh ë ngoμi hang víi sóng èng. Hang tèi nh− b−ng ngμy còng nh− ®ªm, b¸c ch¼ng biÕt ë trong ®ã bao l©u.

"Ch¼ng tr«ng thÊy g× hÕt, ch¼ng nghe thÊy g× hÕt, trõ tiÕng chã sña d÷ déi, xa x¨m, nh¾c nhë r»ng t×nh thÕ vÉn hiÓm nghÌo.

"Mét ngμy nä, nãi ®óng h¬n lμ mét ®ªm nä, çc b¸c ngöi thÊy cã çi mïi khÐt lÑt trμn vμo chç n¸u trong lßng ®Êt. Mïi khÐt nÆng lªn nhanh vμ trë thμnh kh«ng thÓ chÞu næi. G× thÕ? Ch¼ng ai biÕt... TrÎ nhá th× khãc, ®μn bμ th× la, ®μn «ng th× chöi. Ho¶ng lo¹n! Ch¹y ®i −? Nh−ng ch¹y ®©u chø? Khñng khiÕp qu¸! TiÕng r¨ng lËp cËp, tiÕng thÐt xÐ tai, tiÕng nÊc, tiÕng th©n ng−êi ®æ xuèng, tiÕng khãc ®iªn rå, lμm cho çi xã tèi ¸m khãi ®ã hÖt nh− lμ mét ®Þa ngôc.

"BÊy giê b¸c ë tËn cuèi hang. B¸c theo b¶n n¨ng nh¾m m¾t, ngËm miÖng, ¸p mÆt vμo v¸ch hang. Nh− thÕ c¶m thÊy dÔ thë h¬n vμ ngñ ®i lóc nμo kh«ng biÕt. TØnh dËy th× thÊy cã tia s¸ng chiÕu chÕch vμo mÆt, ®Êy lμ mét kÏ hë qua ®Êt, nhê ®ã mμ b¸c thë ®−îc vμ tho¸t chÕt. B¸c nh»m ®μo mét lèi ra phÝa ®ã, nh−ng chØ mÖt x¸c v« Ých. B¸c bÌn quyÕt ®Þnh th«i ®μnh liÒu m¹ng cø phÝa cöa hang mμ ra. Quê qu¹ng vμ dÉm qua hai tr¨m x¸c chÕt hun míi trë l¹i


®−îc víi kho¶ng trêi tù do.

"B¸c ¨n cá, ¨n rÔ c©y, ®i lang thang hÕt lμng nμy sang lμng nä; cuèi cïng th× ®−îc bè cña ®ång chÝ ng−êi da tr¾ng nμy ®©y thu nhËn vÒ nu«i nh− con. ¤ng ®· d¹y dç b¸c theo nh÷ng nguyªn t¾c cña t×nh h÷u ¸i vμ cña chñ nghÜa céng s¶n; «ng còng ®· cho b¸c biÕt tªn th»ng da tr¾ng v× muèn thu thuÕ mμ ®· hun çc b¸c chÕt ng¹t mét çch man rî nh− vËy.

"Th»ng hun khãi, tªn nã lμ Bruye, lμ ®¹i diÖn cña n−íc Ph¸p vμ lμ c«ng sø ë Haótxa".

NGuyÔn ¸i Quèc


TH¦ NGá GöI ¤NG ANBE XAR¤, Bé TR¦ëNG Bé THUéC §ÞA

Th−a ngμi,

Chóng t«i hoμn toμn hiÓu râ r»ng, ®èi víi d©n b¶n xø ë thuéc ®Þa nãi chung vμ ®èi víi d©n An Nam nãi riªng, lßng th−¬ng yªu cña Ngμi thËt lμ bao la réng r·i.

D−íi quyÒn cai trÞ cña Ngμi, d©n An Nam ®· ®−îc h−ëng phån vinh thËt sù vμ h¹nh phóc thËt sù, h¹nh phóc ®−îc thÊy nhan nh¶n kh¾p trong n−íc, nh÷ng ty r−îu vμ ty thuèc phiÖn, nh÷ng thø ®ã song song víi nh÷ng sù b¾n giÕt hμng lo¹t, nhμ tï, nÒn d©n chñ vμ tÊt c¶ bé m¸y tinh vi cña nÒn v¨n minh hiÖn ®¹i, ®· lμm cho ng−êi An Nam tiÕn bé nhÊt ch©u ¸ vμ sung s−íng nhÊt trÇn ®êi.

Hμnh ®éng nh©n ¸i Êy ®ñ ®Ó chóng t«i kh«ng cÇn nh¾c l¹i tÊt c¶ nh÷ng hμnh ®éng kh¸c nh−: b¾t lÝnh vμ b¾t mua c«ng tr¸i, ®μn ¸p ®Ém m¸u, truÊt ng«i vμ ®Çy biÖt xø mét «ng vua, x©m ph¹m vμ lμm « uÕ nh÷ng n¬i linh thiªng, v.v..

ThËt ®óng nh− c©u th¬ ch÷ H¸n ®· t¶: Giã ©u yÕm thæi chiÒu qu¹t phÈy, m−a nghÜa nh©n ®ãn vÕt xe l¨n26. §−îc n¾m quyÒn tèi cao cai qu¶n çc thuéc ®Þa, danh väng cña Ngμi cμng cao bao nhiªu th× sù quan t©m ®Æc biÖt cña Ngμi ®èi víi nh÷ng ng−êi §«ng D−¬ng cμng t¨ng lªn bÊy nhiªu. Ngμi ®· cho thiÕt lËp ngay ë Pari mét c¬ quan ®Æc tr¸ch ®Ó theo dâi nh÷ng ng−êi b¶n xø c− tró trªn ®Êt Ph¸p, ®Æc biÖt lμ theo dâi nh÷ng ng−êi §«ng D−¬ng, nh− mét tê b¸o thuéc ®Þa ®· nãi râ.


Nh−ng chØ "theo dâi" kh«ng th«i th× thÊy h×nh nh− ch−a xøng víi tÊm lßng th−¬ng yªu cña Ngμi nh− bËc cha mÑ, nªn Ngμi cßn muèn gia ¬n h¬n n÷a. V× vËy mμ gÇn ®©y, Ngμi ®· ban cho mçi ng−êi An Nam - ng−êi An Nam yªu quý, nh− ngμi th−êng nãi - nhiÒu ng−êi "hÇu cËn" ®Æc biÖt. Tuy nh÷ng ng−êi nμy cßn Êu trÜ trong nghÖ thuËt cña SÐclèc H«�37F

1

), nh−ng hä còng ®· tá ra rÊt tËn tôy vμ rÊt ®¸ng yªu. Chóng t«i chØ cßn biÕt khen ngîi hä vμ ca tông ng−êi cÇm ®Çu hä lμ Ngμi.

Chóng t«i thμnh thËt lÊy lμm c¶m ®éng ®−îc Ngμi dμnh cho vinh dù ®ã, vμ chóng t«i cã lÏ sÏ tiÕp nhËn vinh dù ®ã víi tÊm lßng biÕt ¬n s©u s¾c nhÊt, nÕu vinh dù Êy ®èi víi chóng t«i xÐt ra kh«ng ph¶i lμ cã h¬i thõa, vμ kh«ng g©y ra nh÷ng sù ghen tÞ vμ suy b×.

Trong lóc NghÞ viÖn ®ang t×m çch tiÕt kiÖm chi tiªu, h¹n chÕ sè nh©n viªn çc c¬ quan hμnh chÝnh; trong lóc ng©n s¸ch bÞ th©m hôt nhiÒu, n«ng nghiÖp vμ c«ng nghiÖp thiÕu nh©n c«ng; trong lóc ph¶i h¹n chÕ tiÒn l−¬ng cña ng−êi lao ®éng vμ trong lóc viÖc phôc håi d©n sè ®ßi hái ph¶i sö dông mäi n¨ng lùc vμo viÖc s¶n xuÊt, - trong lóc nh− thÕ, chóng t«i l¹i cø tiÕp nhËn nh÷ng ®Æc ©n riªng cho ç nh©n m×nh, g©y ra l·ng phÝ søc lùc cña nh÷ng ng−êi c«ng d©n bÞ ®μy vμo c¶nh v« c«ng råi nghÒ nh− nh÷ng ng−êi "hÇu cËn" nãi trªn, vμ g©y ra sù tiªu phÝ tiÒn b¹c mμ giai cÊp v« s¶n ®· ®æ må h«i s«i n−íc m¾t míi kiÕm ra ®−îc, - th× qu¶ lμ kh«ng yªu n−íc tý nμo.

V× vËy, tuy r»ng vÉn lμ kÎ ®éi ¬n Ngμi, chóng t«i còng tr©n träng xin Ngμi miÔn cho çi ®Æc ©n Êy, ®èi víi chóng t«i th× nã quý ho¸ thËt, nh−ng ®èi víi n−íc nhμ th× l¹i lμ qu¸ l·ng phÝ.

NÕu Ngμi nhÊt thiÕt cÇn biÕt h»ng ngμy chóng t«i lμm g× th× rÊt dÔ th«i: cø mçi buæi s¸ng chóng t«i sÏ ph¸t hμnh mét b¶n tin vÒ sù ®i l¹i cña chóng t«i vμ Ngμi chØ viÖc ®äc lμ biÕt. V¶ l¹i, thêi kho¸ biÓu cña chóng t«i rÊt gi¶n ®¬n vμ hÇu nh− cè ®Þnh.

1) Nh©n vËt næi tiÕng trong tiÓu thuyÕt trinh th¸m Anh, chØ th¸m tö

lμnh nghÒ.

S¸ng: Tõ 8 ®Õn 12 giê ë x−ëng m¸y.

ChiÒu: ë phßng b¸o chÝ (dÜ nhiªn lμ b¸o cña ph¸i t¶), hoÆc ë th− viÖn.

Tèi: ë nhμ riªng, hoÆc dù nh÷ng buæi nãi chuyÖn bæ Ých.

Chñ nhËt vμ ngμy lÔ: Th¨m nhμ b¶o tμng hay nh÷ng n¬i bæ Ých kh¸c.

ChØ cã thÕ th«i!

Hy väng r»ng çch nμy võa tiÖn, võa hîp lý cã thÓ lμm Ngμi hμi lßng ®−îc, chóng t«i xin kÝnh göi Ngμi, v.v..

nguyÔn ¸i quèc



KHAI HO¸ GIÕT NG¦êI

Còng trªn môc diÔn ®μn nμy, gÇn ®©y chóng t«i ®· nªu lªn mét lo¹t nh÷ng vô giÕt ng−êi mμ thñ ph¹m lμ nh÷ng kÎ ®i "khai hãa" cña chóng ta, nh−ng vÉn kh«ng bÞ trõng ph¹t. Than «i! quyÓn sæ ®o¹n tr−êng Êy cø mçi ngμy mét dμi thªm, thËt lμ ®au xãt.

L¹i míi ®©y th«i, mét ng−êi An Nam, tr¹c 50 tuæi, lμm c«ng cho së xe löa Nam Kú ®· 25 n¨m nay, bÞ mét viªn chøc ng−êi da tr¾ng giÕt. Sù viÖc nh− sau:

Anh Lª V¨n Tμi ®iÒu khiÓn bèn ng−êi An Nam kh¸c lμm viÖc d−íi quyÒn m×nh. PhËn sù cña hä lμ ®ãng cÇu mçi khi cã xe löa ®i qua vμ më cÇu cho tÇu bÌ qua l¹i. Theo lÖnh ®· quy ®Þnh th× ph¶i ®ãng cÇu 10 phót tr−íc khi xe löa ®i qua.

Ngμy 2 th¸ng 4, håi 16 giê 30, mét ng−êi trong bän hä míi ®ãng cÇu vμ h¹ tÝn hiÖu xuèng, võa lóc mét chiÕc thuyÒn m¸y c«ng ®i ®Õn, trªn thuyÒn chë mét viªn chøc x−ëng ®ãng tμu cña h¶i qu©n ®i s¨n vÒ. ChiÕc thuyÒn m¸y kÐo cßi lªn. Nh©n viªn ng−êi b¶n xø liÒn ra ®øng gi÷a cÇu, phÊt cê ®á b¸o cho nh÷ng ng−êi trªn thuyÒn m¸y biÕt r»ng xe löa s¾p ch¹y qua vμ do ®ã cÇu ®· ®ãng råi. Vμ sau ®©y lμ c©u chuyÖn ®· x¶y ra: ChiÕc thuyÒn m¸y ghÐ s¸t vμo trô cÇu. Ng−êi viªn chøc Ph¸p liÒn nh¶y lªn bê vμ hÇm hÇm tiÕn vÒ phÝa ng−êi An Nam. Anh nμy kh«n ngoan, ch¹y trèn vÒ phÝa nhμ «ng Tμi lμ "xÕp" cña m×nh. Ng−êi viªn chøc kia ®uæi theo, lÊy ®¸ nÐm anh ta. Nghe cã tiÕng ån μo, Tμi liÒn ch¹y ra ®ãn vÞ ®¹i diÖn cña nÒn v¨n minh, viªn nμy m¾ng ngay: "§å sóc vËt, t¹i sao mμy

kh«ng më ra ?". Vèn kh«ng biÕt tiÕng Ph¸p, Tμi chØ cßn biÕt tr¶ lêi b»ng çch trá vμo çi tÝn hiÖu ®á. Cö chØ ®¬n gi¶n Êy lμm cho «ng céng t¸c viªn cña Ngμi L«ng næi xung lªn. Kh«ng ph©n ph¶i tr¸i g×, «ng ta nh¶y xæ vμo Tμi vμ sau khi ®· "khiÒn" cho mét trËn, cßn ®Èy anh vμo mét ®èng than hång ë gÇn ®ã.

Ng−êi An Nam g¸c cÇu Êy bÞ báng mét çch rïng rîn, ®−îc chë ®Õn nhμ th−¬ng, vμ sau s¸u h«m cùc kú ®au ®ín anh ®· chÕt t¹i nhμ th−¬ng.

Ng−êi viªn chøc kia vÉn ®−îc v« sù kh«ng cã g× ph¶i lo l¾ng c¶. Trong lóc ë M¸cx©y, ng−êi ta triÓn l·m c¶nh phån thÞnh gi¶ t¹o27 cña xø §«ng D−¬ng th× ë An Nam ®ang cã nh÷ng ng−êi bÞ chÕt ®ãi. ë bªn nμy, ng−êi ta ca tông lßng trung thμnh, cßn ë bªn kia, ng−êi ta ®ang giÕt ng−êi! Nh− vËy nghÜa lμ thÕ nμo hìi §Êng chÝ t«n Kh¶i §Þnh vμ Cô lín Xar« ?

NGUYÔN A.Q.

T.B.- Trong khi tÝnh mÖnh cña mét ng−êi An Nam bÞ xem nh− th©n con chã, kh«ng ®¸ng gi¸ mét ®ång trinh, th× Ngμi Tæng thanh tra Rªna, bÞ s−ít cã mét chót da ë çnh tay mμ ®−îc lÜnh 120.000 phr¨ng tiÒn båi th−êng. ¤i, b×nh ®¼ng! B×nh ®¼ng quý ho¸ thay!



PHô N÷ AN NAM Vμ Sù §¤ Hé CñA PH¸P

ChÕ ®é thùc d©n, tù b¶n th©n nã, ®· lμ mét hμnh ®éng b¹o lùc cña kÎ m¹nh ®èi víi kÎ yÕu råi. B¹o lùc ®ã, ®em ra ®èi xö víi trÎ em vμ phô n÷, l¹i cμng bØ æi h¬n n÷a.

ThËt lμ mét sù mØa mai ®au ®ín khi ta thÊy r»ng v¨n minh d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, nh− tù do, c«ng lý, v.v. - ®−îc t−îng tr−ng b»ng h×nh ¶nh mét ng−êi ®μn bμ dÞu hiÒn vμ ®−îc mét

h¹ng ng−êi næi tiÕng lμ hμo hoa phong nh· ra søc ®iÓm t« - l¹i ®èi xö mét çch hÕt søc bØ æi víi ng−êi ®μn bμ b»ng x−¬ng b»ng thÞt vμ xóc ph¹m mét çch v« liªm sØ tíi phong ho¸, trinh tiÕt vμ ®êi sèng cña hä.

Thãi d©m b¹o ë thuéc ®Þa lμ mét hiÖn t−îng phæ biÕn vμ tμn ¸c kh«ng thÓ nμo t−ëng t−îng ®−îc. ë ®©y chóng t«i chØ t¹m nªu ra mét vμi sù viÖc mμ nh÷ng ng−êi v« t− ®· chøng kiÕn vμ kÓ l¹i nh÷ng ®iÒu tai nghe m¾t thÊy, ®Ó chÞ em phô n÷ ph−¬ng T©y hiÓu râ gi¸ trÞ cña çi gäi lμ "sø m¹ng khai ho¸" mμ bän t− b¶n ®· giμnh lÊy ®éc quyÒn thi hμnh, ®ång thêi hiÓu râ nçi ®au khæ cña chÞ em phô n÷ ë thuéc ®Þa.

Mét ng−êi ë thuéc ®Þa kÓ l¹i r»ng: "Khi bän lÝnh kÐo ®Õn, d©n chóng ch¹y trèn c¶, chØ cßn l¹i hai cô giμ vμ hai phô n÷, mét thiÕu n÷ cßn t©n vμ mét phô n÷ ®ang cho ®øa con míi ®Î bó, tay d¾t mét em g¸i nhá lªn t¸m. Bän lÝnh ®ßi tiÒn, r−îu m¹nh vμ thuèc phiÖn.

Kh«ng ai hiÓu chóng nãi g×, thÕ lμ chóng næi giËn lÊy b¸ng sóng nÖn mét cô giμ ngÊt ®i, råi cßn mét cô th× trong mÊy giê liÒn, hai tªn trong bän lÝnh, khi kÐo ®Õn ®· say bÝ tØ, ®em thiªu trong mét ®èng cñi cμnh kh« lμm trß vui víi nhau. Trong khi ®ã, th× nh÷ng tªn kh¸c hiÕp hai phô n÷ vμ em g¸i nhá, ch¸n råi, chóng giÕt chÕt em bÐ. Lóc ®ã, ng−êi mÑ bång ®øa con kia trèn ®−îc, råi tõ trong mét çi bôi c©y çch ®Êy ®é 100 mÐt, tr«ng thÊy ng−êi chÞ em m×nh ®ang bÞ hμnh h¹. Duyªn cí lμm sao, chÞ ch¼ng biÕt, chÞ chØ thÊy ng−êi thiÕu n÷ bÞ ®Æt ngöa trªn mÆt ®Êt, tay ch©n bÞ trãi chÆt, miÖng bÞ bÞt l¹i, cßn mét tªn lÝnh th× lÊy l−ìi lª cø tõ tõ, tõng nh¸t mét, chäc vμo bông chÞ, råi l¹i chÇm chËm rót ra. Sau ®ã, chóng chÆt ngãn tay ng−êi thiÕu n÷ ®· chÕt ®Ó c−íp lÊy chiÕc nhÉn vμ chÆt cæ ®Ó c−íp lÊy chiÕc vßng.

"Trªn m¶nh ®Êt b»ng ph¼ng tr−íc kia lμ ruéng muèi, ba çi x¸c chÕt n»m ®ã: em bÐ bÞ lét truång, thiÕu n÷ bÞ mæ bông, çnh tay tr¸i cøng ®ê gi¬ lªn trêi v« t×nh, bμn tay n¾m chÆt. Cßn x¸c «ng cô giμ th× ghª gím lμm sao, còng trÇn truång nh− thÕ, nh−ng v× bÞ thiªu ch¸y nªn kh«ng nhËn ra h×nh thï ®−îc n÷a, mì ch¶y lªnh l¸ng ®· ®äng l¹i vμ da bông th× bÞ phång lªn, chÝn vμng, ãng ¸nh nh− da con lîn quay vËy".

(Cßn tiÕp)38F

1)

NguyÔn ¸i quèc


1) Çc sè b¸o Le Paria sau kh«ng thÊy ®¨ng tiÕp.


"Së THÝCH §ÆC BIÖT"

Tõ khi ®Õn Pari, Kh¶i §Þnh, Hoμng ®Õ n−íc An Nam ®· thμnh môc tiªu bao v©y theo nh− th−êng lÖ cña mét sè bμ bu«n son b¸n phÊn. Hä ®· d©ng lªn Ngμi Ngù nhiÒu bøc th− nång nμn t×nh tø vμ nhiÒu tÊm ¶nh khªu gîi. Nh−ng Kh¶i §Þnh vèn lμ bËc hiÒn triÕt,

Ngμi Ngù bÌn truyÒn ®em tÊt c¶ th− vμ ¶nh Êy vøt vμo sät r¸c, vμ ai hái, Ngμi Ngù còng ®Òu tõ chèi kh«ng tr¶ lêi g× hÕt.

¤ng Anbe Xar« ®· tr¶ lêi mét mü nh©n hái vÒ viÖc ®ã nh− sau:

- Êy, Hoμng th−îng Ngμi cã nh÷ng së thÝch rÊt ®Æc biÖt.

Bμ nμy rÊt ®çi ng¹c nhiªn vμ muèn hái cÆn kÏ thªm, nh−ng «ng Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa ®· ®¸nh trèng l¶ng:

- Hoμng th−îng Ngμi chØ thÝch ®äc s¸ch th«i.

Bμ ta l¹i hái:

- ThÕ hiÖn giê Hoμng th−îng ®ang ®äc g×?

¤ng Anbe Xar« tr¶ lêi:

- Plat«ng.

(Nghe Lám)

B¶o r»ng Hoμng ®Õ Kh¶i §Þnh lμ bËc hiÒn triÕt, ®iÒu ®ã ta kh«ng nghi ngê g× c¶. Nh−ng hiÒn triÕt th× còng kh«ng ph¶i lμ kh«ng cÇn lÔ ®é, vμ chóng t«i m¹n phÐp kÝnh t©u Hoμng th−îng r»ng cö chØ cña Ngμi dï uy nghi ®Õn ®©u ch¨ng n÷a nh−ng vÉn hoμn toμn thiÕu lÞch sù. Riªng chØ nghÜ r»ng nh÷ng bμ lÞch sù kia, v× ham chuéng nh÷ng çi cña vua chóa mμ bÞ khinh miÖt mét çch phò phμng nh− thÕ ¾t kh«ng khái sÏ trót tÊt c¶ mèi c¨m thï ghª gím cña çc bμ vμo nh÷ng ®Ò tμi vÒ Hoμng th−îng, lμ ng−êi ta còng ®ñ run lªn råi. Quan lín Bé tr−ëng vèn cã tμi ¨n nãi. ¤ng l¹i rÊt am hiÓu ch÷ nghÜa cña n−íc «ng. VËy mμ c©u «ng tr¶ lêi mü nh©n l¹i rÊt mËp mê. ¤ng dïng ch÷ "së thÝch ®Æc biÖt", thËt ra lμ muèn nãi g× nhØ? Cã ph¶i ngÉu nhiªn mμ, mÆc dÇu võa míi ch©n −ít ch©n r¸o tíi çi thμnh phè ¸nh s¸ng nμy, §øc Hoμng th−îng rÊt − th«ng th¸i vμ ®Çy t©m hån nghÖ sÜ ®· lμm quen ®−îc ngay víi mét nghÖ sÜ næi tiÕng vμ mét thi sÜ lõng danh råi ch¨ng? §Æt c©u hái nh− thÕ, chÝnh lμ ®· tr¶ lêi råi ®ã. Sau khi mü nh©n muèn hái cÆn kÏ thªm, vμ sau khi quan lín Bé tr−ëng ®¸nh trèng l¶ng, th× çi c©u nãi mËp mê rÊt hïng biÖn kia vÉn cßn tiÕp tôc thªm r»ng: tuy trong ch÷ T�ÐÐtÌte39F1

) cã ch÷ ThÐ (nh− VÝchto Huyg« tõng nãi), chóng ta vÉn kh«ng tin r»ng Hoμng th−îng l¹i h¹ cè ®Õn nh÷ng t¸c phÈm cña ng−êi thÇy häc cña Arixtèt, v× Hoμng th−îng vÉn lu«n lu«n ph¶i cã ng−êi th«ng ng«n míi hiÓu ®−îc tiÕng Ph¸p (vμ c¶ tiÕng Hy L¹p n÷a) kia mμ. Cho nªn khi «ng Bé tr−ëng nãi r»ng Hoμng th−îng hiÖn ®ang ®äc Plat«ng lμ «ng ch−a nãi hÕt çi ch÷ mμ «ng ®Þnh nãi: Ch¾c lμ «ng ®Þnh nãi ch÷ Plat«...nÝch2) ®Êy mμ.

1) ThÐÐtÌte, tªn mét bμi ®èi tho¹i cña Plat«ng bμn vÒ tri thøc vμ c¬ së

cña triÕt häc, viÕt vμo kho¶ng n¨m 369 tr−íc c«ng nguyªn. T¸c gi¶ viÕt c©u nμy ®Ó nãi ý r»ng ch÷ Plat«ng ë c©u sau còng cßn dïng dë vÇn.

2) Platonique nghÜa ®en lμ theo häc thuyÕt Plat«ng: thuÇn tuý lý t−ëng. NghÜa bãng lμ v« hiÖu lùc. ë ®©y, muèn ¸m chØ bÖnh liÖt d−¬ng cña Kh¶i §Þnh.


Amicus Plato, sed magis amica ��40F

1

)

Vμ chóng t«i xin tr¶ lêi:

"¤ng b¹n Plat«ng ¬i, Hoμng th−îng chØ thÝch xem th«i".

NG.A.Q.


1) NghÜa lμ T«i rÊt quý Plat«ng nh−ng ®èi víi t«i, sù thËt cßn quý h¬n

nhiÒu. §©y lμ mét c©u ch©m ng«n rót trong t¸c phÈm cña Am«niuyt, nhan ®Ò lμ Cuéc ®êi cña Arixtèt.

TH¦ GöI KH¶I §ÞNH

KÝnh göi: Hoμng th−îng Kh¶i §Þnh An Nam Hoμng ®Õ

VÜnh biÖt V.V.C.

Ngμi ®· ®Õn - hay nãi cho ®óng h¬n lμ ng−êi ta ®· ®−a Ngμi ®Õn, coi nh− mét mãn hμng thuéc ®Þa vμ cã thÓ tr−ng bμy ë Héi chî. Ng−êi ta ®Þnh ®em Ngμi bμy Ýt nhÊt lμ vμi ba th¸ng trong tñ kÝnh xinh xÎo, nh−ng máng manh vμ cã thÓ bÞ huû ho¹i. ThÕ mμ Ngμi l¹i ra ®i, hay nãi cho ®óng h¬n, lμ ng−êi ta ®· buéc Ngμi ph¶i cuèn gãi ra ®i. §−îc ¨n ë sang träng t¹i phè U®in«, ®−îc ru ªm Êm trong tay cña ®iÖn h¹ Xar« - «ng Hoμng An Nam vμ Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa- nh− trªn tay mét ng−êi cha, thÕ mμ Ngμi vÉn kªu lμ cßn rÐt. NÕu tÊt c¶ ®ång bμo cña Ngμi - nh÷ng ng−êi ®· tõng dÊn th©n trong bïn lÇy, s−¬ng tuyÕt vμ d−íi lμn m−a ®¹n trªn chiÕn tr−êng ë n−íc Ph¸p, nh÷ng ng−êi ®· vμ ®ang bÞ ®μy ®o¹ d−íi tiÕt trêi rÐt nh− c¾t da c¾t thÞt, ®· vμ ®ang bÞ ®e do¹ bëi nh÷ng kÎ mμ hä tÊn c«ng, - nÕu tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®ã ®Òu nãi nh− Ngμi ®· véi ch...uån ngay, chí ch¼ng chÞu liÒu m¹ng - cè nhiªn lμ liÒu çi m¹ng kh«ng ®Õ v−¬ng b»ng, nh−ng dÉu sao còng quý b¸u - th× Ngμi cã thÓ lÊy ®©u ra ®−îc ®Ó tá çi lßng trung qu©n dÔ kiÕm vμ lßng trung thμnh rÎ róng ®Ó lμm võa ý çi «ng chñ cña Ngμi, nh− Ngμi ®· tõng tá ra ë N«gi¨ng hay ë nh÷ng n¬i kh¸c?

Ngoμi vÊn ®Ò t×nh c¶m ra, vμ ngoμi mÊy con ngùa çi ë tr−êng


®ua L«ngs¨ng cïng nh÷ng vÎ ®Ñp cæ ®¹i ë nhμ h¸t ¤pera ra th× Ngμi ®· thÊy g× trong suèt thêi gian "tham quan" cña Ngμi ë çi n−íc Ph¸p l¹c thó nμy?

Ngμi cã thÊy ®−îc nguyÖn väng thiÕt tha mong muèn c«ng lý, tù do vμ lao ®éng cña quÇn chóng réng r·i cña d©n téc Ph¸p nμy kh«ng? Ngμi cã thÊy ®−îc t×nh c¶m cao c¶ yªu chuéng hoμ b×nh vμ h÷u nghÞ ®ang lμm rung ®éng tr¸i tim cña quÇn chóng ®ã, - sè quÇn chóng mμ, qua nh÷ng cuéc çch m¹ng gi¶i phãng, giê ®©y ®· gi¶i phãng m×nh khái ¸ch cña bän vua chóa, ®Ó trë thμnh kÎ tù m×nh lμm chñ m×nh ®ã kh«ng?

Qua nh÷ng lêi t¸n tông hÌn h¹ trong nh÷ng bμi diÔn v¨n cña mÊy nhμ ®−¬ng côc vμ trong nh÷ng bμi b¸o ®−îc trî cÊp tiÒn cña mÊy tê b¸o "l−¬ng thiÖn" ra, Ngμi cßn cã nghe thÊy g× n÷a kh«ng? Ngμi cã ®−îc nghe ng−êi ta nãi ®Õn Paxt¬ hay V«nte, VÝchto Huyg« hay Annat«n Phr¨ngx¬ kh«ng? Ngμi cã ®−îc nghe ng−êi ta nãi ®Õn b¶n Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vμ D©n quyÒn kh«ng? Ngμi cã ®−îc nghe ng−êi ta kÓ l¹i lÞch sö cña cuéc çch m¹ng bÊt diÖt kh«ng? Sau nh÷ng xóc ®éng m¹nh mÏ khi xem nh÷ng ®¹i b¸c, xe t¨ng hoμ b×nh diÔu qua, th× trong çi ®Çu chÝt kh¨n cña Ngμi ®· véi chím në nçi nhí nhμ, thÕ lμ Ngμi véi v· cuèn gãi ra ®i! Ngμy mai ®©y, Ngμi sÏ xuèng tμu, vμ Ngμi sÏ l¹i tr«ng thÊy nh÷ng biÓn c¶ ven theo ®Êt n−íc cña ng−êi Ai CËp vμ ng−êi Ên §é. Hoμ lÉn víi tiÕng sãng gÇm vang, nh÷ng tiÕng thÐt d÷ déi cña nh©n d©n bÞ ¸p bøc ë çc n−íc nμy, còng nh− cña nh©n d©n n−íc Ngμi, sÏ xÐ tan bÇu kh«ng khÝ yªn tÜnh bªn tai Ngμi. Vμ nÕu nh− Ngμi cã ®«i chót ãc t−ëng t−îng, Ngμi sÏ thÊy r»ng ý chÝ cña nh©n d©n - mét ý chÝ ®· ®−îc hun ®óc trong nghÌo ®ãi vμ khæ cùc - mét ý chÝ cßn m¹nh h¬n vμ dÎo dai h¬n sãng c¶, cuèi cïng sÏ khoÐt hæng dÇn vμ ®¸nh bËt çi t¶ng ®¸ bÒ ngoμi cã vÎ v÷ng ch¾c lμ sù ¸p bøc vμ bãc lét kia ®i. Cã thÓ Ngμi sÏ tù nhñ r»ng çi mμ Ngμi tr«ng thÊy ®Êy lμ mét chót cña n−íc Ph¸p ®ã

VÜnh biÖt... ng−êi ®ång h−¬ng! Mét khi mμ nh÷ng ®ît sãng biÓn v« t×nh ®· lÊp kÝn vÕt ®i cña con tμu Ngμi ngåi th× n−íc Ph¸p sÏ quªn Ngμi, còng nh− Ngμi sÏ kh«ng cßn nhí chót g× vÒ nh÷ng ng−êi Ph¸p n÷a.

§Ó gi÷ kû niÖm cña mét nÒn v¨n minh hiÖn ®¹i vμ lín lao, Ngμi mang theo vÒ cung ®iÖn cña Ngμi mét chiÕc d−¬ng cÇm, vμi çi nhÉn vμ c¶ mÊy chiÕc bËt löa mμ Ngμi ®· ®æi ®−îc b»ng chót Ýt uy tÝn mμ Ngμi ®Ó mÊt m¸t ®i trong tr¸i tim nh©n d©n cña Ngμi. Vμ khi Ngμi l¹i trë vÒ sèng gi÷a ®¸m phi tÇn vμ néi thÞ cña Ngμi, gi÷a nh÷ng sät giÊy lén vμ tÈu thuèc phiÖn cña Ngμi, th× mét vμi tªn ký lôc giμ sÏ thªu dÖt thay Ngμi vμ hé Ngμi ®Ó göi cho n−íc Ph¸p mμ Ngμi kh«ng hÒ hiÓu biÕt mét vμi c©u nÞnh hãt hay mét vμi vÇn th¬ lñng cñng, d−íi ®ã, nh÷ng ngãn tay ®Çy nhÉn cña Ngμi sÏ cÇm bót ký çi ch÷ ký cña mét vÞ ®Õ v−¬ng lμ nghÖ sÜ vμ v¨n nh©n (!).

ThÕ lμ çi ý nguyÖn b×nh sinh lín cña Ngμi ®· ®−îc tho¶ m·n. Vμ nh− vËy lμ h¹nh phóc vμ Êm no cña nh©n d©n An Nam còng sÏ ®−îc x©y dùng vμ cñng cè råi ®Êy!

NguyÔn ¸i quèc

B¸o Le Journal du Peuple, ngμy 9-8-1922.


D¦íI Sù B¶O Hé CñA...

Khi lμm c«ng sø tØnh Th¸i Nguyªn (B¾c Kú), v× môc ®Ých tèng tiÒn, §¸cl¬ ®· b¾t bí, giam cÇm vμ kÕt ¸n v« cí ng−êi b¶n xø. H¾n ®· gi¸ng nh÷ng có ®Êm vμ nh÷ng trËn ®ßn roi vμo nh÷ng ng−êi b¶n xø bÞ gäi ®i lÝnh "t×nh nguyÖn". H¾n ®èi xö tμn ¸c víi nh÷ng ng−êi lÝnh lÖ b¶n xø, n¾m tãc hä l«i xÒnh xÖch, ®Ëp ®Çu hä vμo t−êng nhμ cña h¾n.

H¾n ®©m l−ìi kiÕm vμo nh÷ng ng−êi tï khiÕn hä bÊt tØnh nh©n sù.

Viªn c«ng sø §¸cl¬ ®¸nh mét ng−êi b¶n xø b»ng roi s¾t vμ lμm g·y hai ngãn tay cña ng−êi nμy. H¾n dïng roi ®¸nh tói bôi mét viªn ®éi ng−êi b¶n xø. H¾n ch«n ®Õn tËn cæ nh÷ng ng−êi lÝnh lÖ b¶n xø nμo kh«ng lμm võa lßng vμ chØ cho ®μo hä lªn khi hä ®· gÇn chÕt. H¾n dïng gËy ®©m lßi m¾t mét viªn ®éi ng−êi b¶n xø kh¸c.

Cuèi cïng cuéc khëi nghÜa Th¸i Nguyªn ®· bïng næ chèng l¹i sù tμn ¸c cña h¾n vμ m¸u ng−êi b¶n xø lÉn m¸u ng−êi Ph¸p ®· ®æ. Bao nhiªu m¸u ®· ch¶y, bao nhiªu nhμ ®· bÞ ph¸, vμ bao nhiªu ng−êi v« téi ®· bÞ chÆt ®Çu.

§Ó th−ëng nh÷ng c«ng tr¹ng ®¸ng khen Êy cña viªn c«ng sø §¸cl¬, ng−êi ta phong h¾n chøc ch¸nh gi¸m kh¶o çc tr−êng lín ë Hμ Néi vμ bæ nhiÖm h¾n lμm ®æng lý v¨n phßng cña viªn thèng sø B¾c Kú.

B¸o L'HumanitÐ vμ Héi Nh©n quyÒn vμ D©n quyÒn ®· ph¶n ®èi.

NÕu viªn sÜ quan §øc Ph«n Sephen bÞ tï 20 n¨m khæ sai v× ®· tμn s¸t ng−êi ë R«ngc¬ th× viªn c«ng sø §¸cl¬ ®¸ng ph¶i tï Ýt nhÊt lμ gÊp ba lÇn 20 n¨m khæ sai v× téi ¸c cña h¾n.

Nh−ng çc b¹n cã biÕt sè phËn cña h¾n ta nh− thÕ nμo kh«ng?

H¾n ®· trë thμnh uû viªn Héi ®ång thμnh phè Sμi Gßn, nghÜa lμ ng−êi céng t¸c trùc tiÕp cña çc ngμi Xar« vμ Ut¬r©y vμ lμm chñ vËn mÖnh nh÷ng ng−êi nhμ ��ª41F1

) ë Sμi Gßn!

H¹nh phóc thay xø Nam Kú!!

NguyÔn ¸i quèc

MéT VÊN §Ò

Cã thËt ng−êi Ph¸p tªn lμ C. phôc vô trong Së mËt th¸m cña viªn toμn quyÒn §«ng D−¬ng kh«ng ? Cã thËt çi tªn C. Êy ®−îc ph¸i ®i "c«ng çn" ë Phó Xuyªn ®· buéc nh÷ng ng−êi An Nam ë ®ã ph¶i gäi h¾n lμ Quan lín1), vμ ®¸nh ®Ëp tμn nhÉn nh÷ng ai chËm tu©n theo lÖnh h¾n kh«ng? Cã thËt còng chÝnh tªn C. Êy ®· ®¸nh ng−êi lÝnh lÖ1) kh«ng? ë çi thiªn ®−êng §«ng D−¬ng, ng−êi ta ®−îc phÐp vμ cã thÓ lμm bÊt cø g×, cã ph¶i nh− thÕ kh«ng, Ngμi toμn quyÒn L«ng?

N.A.Q.


1) Nh÷ng ch÷ "nhμ quª", "Quan lín", "lÝnh lÖ" trong nguyªn b¶n viÕt

b»ng tiÕng ViÖt.


CHñ NGHÜA CéNG S¶N Vμ THANH NI£N TRUNG QUèC

Phong trμo thanh niªn x· héi chñ nghÜa míi b¾t ®Çu ë Trung Quèc tõ n¨m 1920. Nh−ng tõ ®ã vμ chØ cã tõ ®ã th× nh÷ng thanh niªn m¸cxÝt, nh÷ng thanh niªn v« chÝnh phñ chñ nghÜa, nh÷ng nghiÖp ®oμn x· héi chñ nghÜa vμ nh÷ng c«ng ®oμn míi gia nhËp çc héi liªn hiÖp. Vμ chØ tõ th¸ng 11 n¨m 1921, nh÷ng thanh niªn céng s¶n míi thμnh lËp ®−îc çc tæ chøc ®éc lËp cña hä. 5 ngh×n thanh niªn ®· tËp hîp d−íi ngän cê bóa liÒm. Håi th¸ng 5 n¨m 1922, hä triÖu tËp §¹i héi toμn Trung Quèc. 16 diÔn gi¶ ®· lªn ph¸t biÓu trªn diÔn ®μn §¹i héi. Hä ®· bÇu ra mét Ban chÊp hμnh gåm 25 ®¹i biÓu, thay mÆt cho 15 tæ chøc, vμ 2 ®¹i biÓu thay mÆt cho çc thanh niªn ë ngoμi n−íc. Hä th«ng qua mét b¶n ®iÒu lÖ gåm 35 ®iÓm.

§¹i héi kªu gäi çc c«ng nh©n vμ lao ®éng toμn Trung Quèc, çc sinh viªn, çc thanh niªn nam n÷, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi cã t− t−ëng ®éc lËp, çc binh lÝnh còng nh− c¶nh s¸t.

C−¬ng lÜnh cña tæ chøc ®ã gåm cã 4 phÇn sau ®©y:

A. VÒ chÝnh trÞ

1. §Êu tranh giai cÊp.

2. QuyÒn ®Çu phiÕu.

3. QuyÒn tù do ng«n luËn, tù do b¸o chÝ, tù do héi häp, tù do lËp héi, tù do b·i c«ng.

B. VÒ kinh tÕ

1. Ngμy lao ®éng (6 giê cho nh÷ng thanh niªn 18 tuæi trë

xuèng, 8 giê cho nh÷ng ng−êi ®· ®ñ tuæi thanh niªn). 2. TuÇn lÔ nghØ mét ngμy. 3. Bá chÕ ®é hîp ®ång ç nh©n ký gi÷a chñ vμ thî. 4. B¶o hé lao ®éng cho c«ng nh©n. 5. Lao ®éng ngang nhau th× tr¶ l−¬ng ngang nhau.

C. VÒ gi¸o dôc

1. Gi¸o dôc x· héi ë nhμ n−íc: dïng çc cuéc nãi chuyÖn, çc b¸o chÝ ®Ó tuyªn truyÒn nh÷ng t− t−ëng céng s¶n chñ nghÜa, 2. Gi¸o dôc chÝnh trÞ b»ng çc cuéc nãi chuyÖn, çc s¸ch b¸o, vμ çc cuéc th¶o luËn vÒ ®Êu tranh giai cÊp.

D. VÒ viÖc gi¸o dôc ë nhμ tr−êng

Söa ®æi ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc, gi¸o dôc phæ th«ng b¾t buéc, v.v..

§¹i héi kÕt thóc b»ng bμi "Quèc tÕ ca".

NguyÔn ¸i quèc

T.B. M·i khi tíi Pari, chóng t«i míi nhËn ®−îc sè b¸o TiÒn phong ®Çu tiªn, viÕt b»ng ch÷ Trung Quèc.



"CHñ NGHÜA VI§A" CßN §ANG TIÕP DIÔN

Hμng ngh×n d©n b¶n xø bÞ c−ìng bøc ®Èy vμo qu©n ®éi ®Ó b¶o vÖ nh÷ng kÐt b¹c cho nh÷ng kÎ bãc lét m×nh.

Chóng ta nhí r»ng, ®Ó buéc nh÷ng ng−êi ch©u Phi thùc hiÖn "nghÜa vô cña m×nh", ng−êi ta ®· ®èt nhμ c−íp cña cña hä vμ sau ®ã, nh÷ng n¹n nh©n Êy bÞ b¾t ®i lÝnh cho ®éi qu©n tiªn phong cña nÒn v¨n minh.

"ViÖc d¹y dç" ng−êi b¶n xø b»ng nh÷ng có ®¸ ®Ýt vμ ®¸nh ®Ëp ®· trë thμnh thãi quen cña nh÷ng vÞ trø danh cña chóng ta.

Anh Nah«ng bÊt h¹nh, "ng−êi bÞ giÕt hai lÇn" - lÇn ®Çu do ®¹i uý Vi®a vμ sau ®ã, lμ do b¸c sÜ, ng−êi ®−îc lÖnh mæ x¸c vμ x¸c ®Þnh nguyªn nh©n çi chÕt cña anh, ng−êi ®· kh«ng ngÇn ng¹i ®¸nh c¾p vμ giÊu di hμi cña ng−êi chÕt ®ã ®Ó lÊp liÕm cho kÎ giÕt ng−êi, - than «i, kh«ng ph¶i lμ n¹n nh©n ®Çu tiªn cña chñ nghÜa qu©n phiÖt thùc d©n! Mét b¹n ®ång nghiÖp cña chóng t«i ë thuéc ®Þa cho biÕt vÒ mét tr−êng hîp bi th¶m kh¸c.

"LÇn nμy, - anh Êy nãi, - sù viÖc x¶y ra ë Med«ng Carª, trong trung ®oμn bé binh thø 5. N¹n nh©n lμ mét ng−êi lÝnh trÎ tªn lμ Terie, sinh qu¸n ë TªnÐt, bÞ gäi ra lÝnh n¨m 1921. Çi chÕt cña anh ta thËt lμ ®Æc biÖt bi ®¸t. Ngμy mång 5 th¸ng 8, Terie ®Õn qu©n y trung ®oμn xin thuèc tÈy. Anh nhËn thuèc, hay nãi cho ®óng h¬n,

anh ®· nhËn çi mμ anh cho lμ thuèc tÈy. Ng−êi lÝnh uèng thuèc vμ sau vμi giê th× chÕt mét çch ®au ®ín khñng khiÕp. ¤ng Terie, cha cña anh Êy nhËn ®−îc mét bøc ®iÖn ng¾n ngñi vÒ çi chÕt cña con trai b¸o r»ng lÔ an t¸ng sÏ ®−îc tæ chøc vμo ngμy h«m sau. §iªn d¹i v× ®au ®ín, ng−êi cha ®¸ng th−¬ng véi v· ®Õn Angiª, ®Õn trung ®oμn bé binh thø 5 ®ãng ë Med«ng Carª, vμ t¹i ®©y, «ng biÕt x¸c ®øa con trai duy nhÊt cña «ng ®ang ë trong qu©n y viÖn Mai«. Lμm thÕ nμo mμ nã l¹i r¬i vμo ®Êy? T¹i sao ng−êi ta l¹i ®−a nã vÒ Mai«? Ph¶i ch¨ng lμ v× cÇn ph¶i t×m ra nguyªn nh©n thùc sù cña çi chÕt vμ m« t¶ nã nh− mét çi chÕt ®ét ngét trªn ®−êng hμnh qu©n?

T¹i qu©n y viÖn, khi ng−êi cha bÊt h¹nh ®Ò nghÞ ®−îc phÐp nh×n x¸c con trai th× ng−êi ta b¶o «ng ta h·y ®îi. Sau ®ã, mét vÞ thiÕu t¸ xuÊt hiÖn vμ nãi r»ng viÖc phÉu nghiÖm ®· ®−îc tiÕn hμnh, nh−ng nguyªn nh©n cña çi chÕt kh«ng râ vμ «ng ta kh«ng thÓ cho phÐp ng−êi cha nh×n thÊy x¸c ng−êi con trai cña «ng.

Theo nh÷ng tin tøc cuèi cïng th× ng−êi ta biÕt r»ng khi «ng Terie yªu cÇu viªn chØ huy trung ®oμn bé binh thø 5 gi¶i thÝch, «ng ta ®−îc tr¶ lêi nh− sau: "Con trai cña «ng chÕt v× bÞ ngé ®éc".

NGuyÔn ¸i quèc

B¸o L'HumanitÐ, ngμy 7-9-1922. In trong s¸ch: Hå ChÝ Minh, Nh÷ng bμi viÕt vμ nãi chän läc, tiÕng Nga, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1959, tr. 28-29.

DÞch theo bμi in trong s¸ch Nh÷ng bμi viÕt vμ nãi chän läc.


PHßNG KIÓM DUYÖT ë §¤NG D¦¥NG

B¸o L'HumanitÐ, sè ra ngμy 13 th¸ng 9 cã cho biÕt ë Ma®ag¸txca vÉn cßn chÕ ®é kiÓm duyÖt th− tõ nghiªm kh¾c, mÆc dï bèn n¨m ®· qua sau "cuéc chiÕn tranh v× c«ng lý".

§«ng D−¬ng d−íi quyÒn cai trÞ cña viªn toμn quyÒn L«ng còng ch¼ng kh¸c g× Ma®ag¸txca d−íi sù thèng trÞ cña viªn toμn quyÒn G¸cbi: còng nh÷ng bÊt c«ng, nh÷ng viÖc léng quyÒn, nh÷ng vô tai tiÕng, nh÷ng ®iÒu « nhôc nh− thÕ.

Chóng t«i ®−îc biÕt ë Së B−u chÝnh vμ Së MËt th¸m §«ng

D−¬ng ®−îc lÖnh gi÷ nh÷ng gãi vμ th− göi cho b¸o Le Paria, xuÊt b¶n ë Pari, còng nh− nh÷ng th− tÝn do b¸o nμy göi vÒ §«ng D−¬ng.

Kh«ng ph¶i lμ ngÉu nhiªn mμ hμnh vi l¹m quyÒn nμy l¹i x¶y ra ®óng lóc viªn quan cai trÞ x¶o tr¸ B«®oanh vμ ng−êi trî lý xuÊt s¾c cña h¾n, con rÓ viªn Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa Anbe Xar«, ®Õn Sμi Gßn.

Ngoμi ra, chóng ta vÊp ph¶i luËt x©m ph¹m quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m th− riªng, vμ çc viªn cai trÞ tiÕp tôc gi÷ vμ lôc so¸t th− riªng.

Nh− thÕ lμ ng−êi b¶n xø bÞ giÕt chãc, c−íp ph¸ vμ kh«ng ®−îc h−ëng nh÷ng quyÒn s¬ ®¼ng nhÊt: c¶ ®Õn quyÒn th− tÝn! Sù vi ph¹m tù do ç nh©n nμy chøng minh thªm chÝnh s¸ch ®ª tiÖn cña

bän mËt th¸m vμ chÝnh s¸ch l¹m quyÒn ®ang thèng trÞ ë nh÷ng thuéc ®Þa chóng ta.

nguyÔn ¸i quèc


§åNG T¢M NHÊT TRÝ

- §i chî nμo ®Êy, anh Hai?

- §i chî §«ng. ThÕ cßn anh, anh Ba?

- T«i còng vËy. ThÕ cã mãn hμng g× quý trong ®«i thóng b¶nh Êy thÕ?

- Vμng m· cóng «ng v¶i ¹. Cßn anh, anh cã çi g× hay hay cho kh¸ch hμng nμo?

- TrÇu non ®Ó lμm th¬m vμ ®Ó nhuém hång miÖng xinh cña çc chÞ chμng ®Ñp ®Êy.

ThÕ råi hai anh b¸n hμng bÆt im. MÆt trêi ®øng bãng chiÕu −ít ®Ém nh÷ng b¾p tay b¾p ch©n lùc l−ìng gÇn nh− ®Ó trÇn cña hai anh. Bèn chiÕc thóng nÆng nÒ ®ung ®−a ë ®Çu hai ®ßn g¸nh tre ®Æt ngang trªn vai ch¸y n¾ng. Bôi cuèn lªn quanh b−íc ch©n tho¨n tho¾t thμnh mét thø mμn s−¬ng, lμm cho mäi cö ®éng cña hai anh mê ¶o vμ nh×n xa l¹i cßn cã vÎ mü thuËt lμ kh¸c.

- Nghe nμy, ng−êi anh em! - Ba nãi.

- Tai t«i ®ang l¾ng nghe lêi anh d¹y - Hai ®¸p.

- Hai ta cïng ®i mét chî nμy, theo cïng mét con ®−êng nμy, l¹i cã cïng mét môc ®Ých - lμ b¸n hÕt hμng, cïng mét chÝ h−íng - lμ lμm ¨n l−¬ng thiÖn kiÕm miÕng c¬m. Ph¶i thÕ kh«ng nμo?

- Anh nãi mu«n ngh×n lÇn ®óng.


- ThÕ cã muèn hai ta kÕt lμm anh em kh«ng ? Cã muèn hai ta cïng nhau giao −íc th¾t t×nh h÷u ¸i, vμ, ngay tõ h«m nay, khuyªn b¶o lÉn nhau, thÊy ®©y lμm g× th× ®ã lμm theo, mμ ®ã ®· b¶o g× th× ®©y còng lμm y, nãi tãm l¹i, lμ gi÷a hai ta cã sù ®ång t©m nhÊt trÝ.

- Anh d¹y thËt lμ chÝ lý, xin v©ng theo.

- ThÕ th×, nμo! chó mμy, ®−êng cßn xa, chóng ta h·y thay phiªn nhau h¸t, cho ®«i çnh bæng trÇm nÐn c¬n mÖt mái nhÐ!

- ¤ng anh h¸t tr−íc ®i!

Kon-mÌo trÌo lªn c©y cAU

Hái th¨m Kon - chuét ®i ®¢U v¾ng nhμ?

Th−a r»ng ®i chî ®−êng xA

Mua ®å vËt liÖu giç chA Kon - �Ìo42F1

).

- Kh«n ngoan h¬n c−êng b¹o, kÎ yÕu th× chØ cã çch ®ã ®Ó tù vÖ. Hai nãi ra vÎ hiÒn triÕt l¾m. Råi, giäng u sÇu, anh ng©n nga:

Tr«ng lªn hßn nói Thiªn THAI

ThÊy bÇy chim qu¹ ¨n XOμI chÝn c©y 2)

- Bμi chó h¸t sao nghe buån qu¸! Nh−ng mμ sù thËt lμ thÕ.

1) vμ 2) Nguyªn b¶n tiÕng Ph¸p cã tr×nh bμy nh÷ng bμi h¸t d©n gian

nμy b»ng tiÕng ViÖt, kÌm theo b¶n dÞch sang tiÕng Ph¸p, b¶n th©n çch dÞch ®· Ýt nhiÒu gi¶i thÝch ý nghÜa hμm ë trong. DÞch s¸t nghÜa vμ tho¸t, nh−ng cã thªm th¾t ®«i ch÷ gióp ®éc gi¶ ph−¬ng T©y lÜnh héi ®−îc dÔ dμng vμ chÝnh x¸c h¬n ý tø cña nh÷ng bμi h¸t: Seigneur, Chat, vilains corbeaux, v.v. (gäi mÌo b»ng chóa, chØ qu¹ lμ xÊu xa, v.v..).

T¸c gi¶ l¹i cßn nh©n dÞp giíi thiÖu nhÑ nhμng c¶ vμi ®Æc ®iÓm h×nh thøc cña th¬ ca ViÖt, nh− viÕt b»ng ch÷ çi cho næi lªn nh÷ng vÇn bé ba ë ch©n vμ ë l−ng nh÷ng c©u lôc b¸t ®· sö dông, v.v..

T¸c gi¶ th−êng dïng ch÷ K thay ch÷ C, víi dông ý c¶i tiÕn ch÷ quèc ng÷. Riªng ë ®©y, t¸c gi¶ cßn ý nhÞ muèn tr¸nh mäi liªn t−ëng bÊt tiÖn trong tiÕng Ph¸p, khi dïng cã dông ý ch÷ K ®Ó viÕt con, ®ång thêi dïng g¹ch nèi gi÷a hai ch÷ "con mÌo", "con chuét", ®Ó chØ râ con ë ®©y kh«ng cã nghÜa riªng (con cã nghÜa tôc trong tiÕng Ph¸p).

DÉu ta còng cø thÊy çi gièng chim ��ãc43F1

) biÕng l−êi, nã ch¼ng chÞu lμm lông g× c¶, chuyªn bßn cña ng−êi kh¸c lμm ra mμ ¨n. Mμ ¬ nμy! Dßng s«ng cã çt mÞn, cã lμn n−íc trong veo, ®©y råi! Nhí nhóng ®«i thóng xuèng cho hμng thªm t−¬i tèt lóc qua s«ng.

Mét lêi ®· høa, Hai, anh b¸n ®å giÊy, lμm theo kh«ng chèi c·i.

Qua khái con s«ng, anh b¶o Ba:

- ¸nh s¸ng lμ mÑ cña mäi sù tèt lμnh, mμ mÆt trêi th× l¹i lμ cha cña ¸nh s¸ng. VËy, anh μ! ta h·y ph¬i hμng mét l¸t d−íi ¸nh mÆt trêi tèt lμnh cho hμng lªn mμu, kh¸ch mua thªm hμi lßng, ta b¸n ®−îc gi¸ hêi. Võa nãi, Hai võa bμy chç hμng b»ng giÊy båi cña m×nh lªn ven ®−êng nãng báng, råi ®Õn nghØ d−íi bãng c©y.

Mét lêi ®· høa, Ba, anh b¸n trÇu kh«ng, lμm theo kh«ng chèi c·i.

nguyÔn ¸i quèc


1) Trong tiÕng Ph¸p, con chim (oiseau), ®Æc biÖt con chim xÊu xa

(vilain oiseau), th−êng dïng ®Ó chØ h¹ng ng−êi bØ æi.


NH¢N §¹O THùC D¢N

ChuyÖn x¶y ra ë §«ng D−¬ng vμ còng ch−a l©u h¬n çi håi cã cuéc chiÕn tranh nhê trêi ban cho v× c«ng lý vμ nh©n quyÒn. ChÝnh b»ng nh÷ng çch Êy mμ "chÝnh quyÒn Ph¸p ®· cã thÓ du nhËp vμo ®Çu ãc nh©n d©n çc n−íc çi kh¸i niÖm cã mét nÒn v¨n minh kh¸c víi nÒn v¨n minh Trung Quèc ®· ng−ng trÖ tõ mÊy thÕ kû nay råi". ChÝnh b»ng nh÷ng çch Êy mμ çc toμ ¸n qu©n sù "®μn ¸p nh÷ng phong trμo næi dËy ®Ó nªu g−¬ng nghiªm trÞ". Sau khi ca ngîi nh÷ng cuéc ®μn ¸p ®Ém m¸u b»ng nh÷ng lêi lÏ nh− vËy, b¹n ®ång

nghiÖp chóng t«i, tê Sciences et Voyages ®· thËt thμ thó nhËn "ë bªn ®ã th× còng nh− ë trªn ®Êt Ph¸p, bän bÊt l−¬ng vÉn cßn qu¸ ®«ng, ph¸p lý vÉn cÇn ph¶i nghiªm trÞ".

Êy vËy mμ chóng t«i cho ®Õn b©y giê, vÉn ng©y th¬ tin r»ng ë Ph¸p, chØ cã rÆt nh÷ng con ng−êi ®−îc khai ho¸ mμ hÔ ra khái nhμ lμ tøc kh¾c trë thμnh nh÷ng con ng−êi ®i khai ho¸! Thªm n÷a, theo çi l«gÝch ®¬n gi¶n nhÊt, ng−êi ta kh«ng thÓ, còng kh«ng nªn cho ng−êi kh¸c çi mμ m×nh kh«ng cã, nhÊt l¹i lμ çi v¨n minh.

§Ó xÝ xo¸ çi thãi hÌn m¹t giÕt ng−êi ta ®Ó d¹y cho hä "biÕt çch sèng", b¹n ®ång nghiÖp lín cña chóng t«i cßn nãi r»ng, cÇn ph¶i ®¸nh vμo d− luËn cho nã giËt m×nh kinh sî...

Do vËy, thØnh tho¶ng l¹i thÊy xuÊt hiÖn çi kiÓu h×nh ph¸p ®Æc biÖt lμ çc uû ban ngo¹i lÖ hay toμ ¸n qu©n sù, mμ bé m¸y bi th¶m vμ quyÕt ®o¸n nh− vËy lμ cÇn thiÕt. Kh«ng cã g× lμ hμ kh¾c, lμ tμn b¹o c¶. §óng thÕ. ChÆt ®Çu ng−êi ta hoÆc ®em ra b¾n th× cã g× lμ hμ

kh¾c, lμ tμn b¹o. Lμ hoμn toμn nh©n tõ mμ. Nh−ng nÕu tôi "b«s¬" còng ban bè nh÷ng çch ®èi xö "nh©n tõ" nh− thÕ víi anh em And¸tx¬ vμ L��44F

1

) cña chóng ta, th× b¹n sÏ nãi sao nμo, hìi ®ång nghiÖp th©n mÕn? Vèn th«ng th¹o nhiÒu ®iÒu lý thó, b¹n ®ång nghiÖp cho chóng ta biÕt nhiÒu viÖc, ch¼ng h¹n çi thø bËc lÔ nghi vμ phøc t¹p trong çc vô giÕt ng−êi hîp ph¸p nμy: "lÖ ®ãng cäc2) vμ b¾n 12 viªn cña tiÓu ®éi hμnh h×nh chØ dμnh riªng cho téi nh©n lμ qu©n nh©n hay kÎ c−íp bÞ b¾t cã vò khÝ trong tay. Khi Êy hÇu nh− bao giê còng hμnh h×nh nhiÒu ng−êi mét lóc vμ kh«ng hiÕm tr−êng hîp cã bèn, s¸u, thËm chÝ m−êi ng−êi gôc xuèng cïng mét lóc d−íi cïng mét lo¹t ®¹n. Nh÷ng tiÓu ®éi hμnh h×nh cã lÝnh hçn hîp, nghÜa lμ cã s¸u lÝnh b¶n xø dμn ë hμng ®Çu vμ s¸u lÝnh hoÆc hiÕn binh ng−êi Ph¸p ë hμng sau". μ, ph¶i nhÊn ®iÓm cuèi cïng nμy n÷a lμ ng−êi ta ®· d¹y cho ng−êi b¶n xø biÕt thÕ nμo lμ B¸c ¸i, çi ®øc quý ®ã vèn lμ nÒn t¶ng cña mäi chÕ ®é céng hoμ, ®−îc kh¾c b»ng ch÷ lín trªn kh¾p çc c«ng tr×nh kû niÖm vμ trªn tÊt c¶ çc cöa ... nhμ lao. Cßn vÒ çi ®Þnh nghÜa thÕ nμo lμ ¨n c−íp vμ nh÷ng cuéc hμnh quyÕt tËp thÓ th× xin xem mÊy dßng sau cña mét sÜ quan thuéc ®Þa, «ng F.B., «ng nμy vÒ "häc thøc" cã thÓ kÐm, nh−ng ch¾c ch¾n nhiÒu ch©n t×nh vμ v« t− h¬n: víi çch gi¶ ®Þnh gièng y nh− ng−êi Anh coi nh÷ng ng−êi B«e3) kiªn quyÕt kh¸ng chiÕn lμ nh÷ng tªn ph¶n lo¹n, ngoμi vßng ph¸p luËt, chóng ta coi nh÷ng nhμ ¸i quèc An Nam lμ nh÷ng tªn c−íp.

1) Alsace, Lorraine: Hai tØnh ë ®«ng b¾c n−íc Ph¸p, n¨m 1870 khi

Ph¸p thua trËn, bÞ t¸ch khái n−íc Ph¸p, nhËp vμo n−íc §øc. N¨m 1918, Ph¸p th¾ng trËn ®· thu håi l¹i.

2) Cäc ®ãng ®Ó trãi ng−êi bÞ xö b¾n.

3) Boers. TiÕng Hμ Lan lμ n«ng d©n. Tªn chØ nh÷ng ng−êi Hμ Lan ë ch©u Phi cïng víi nh÷ng ng−êi §øc - Ph¸p vμ çc n−íc ë b¸n ®¶o Xc¨ng®inav¬ di c− ®Õn. Hä h×nh thμnh ®a sè d©n da tr¾ng ë Nam Phi, trong giao tiÕp, coi tiÕng Hμ Lan vμ tiÕng Anh ngang nhau. Trong nh÷ng n¨m 1899-1902, ng−êi Boers næi dËy chèng chÝnh quyÒn cña Anh.


"Ng−êi ta ®· lμm tÊt c¶ ®Ó vò trang cho ng−êi An Nam giÕt h¹i nhau vμ xói giôc hä ph¶n béi. Ng−êi ta tuyªn bè çc th«n x· ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng chuyÖn rèi ren x¶y ra trong ®Þa h¹t m×nh. Hä ph¶i dÉn ®−êng cho qu©n ®éi ta, ph¶i nép m¹ng nh÷ng ng−êi næi dËy. Ai kh«ng tu©n lÖnh th× bÞ coi lμ kÎ ph¹m téi . Lμng nμo dung n¹p mét ng−êi yªu n−íc lμ bÞ xö ¸n. Muèn ®iÒu tra, cã mét çch, bao giê còng cø dïng m·i mét çch ®¬n gi¶n, lμ: chÊt vÊn lý tr−ëng vμ hμo môc. Ai kh«ng nãi lËp tøc bÞ hμnh quyÕt. Mét ®¸m binh lÝnh b¶o an trong vßng hai tuÇn lÔ, ®· cho hμnh quyÕt 75 hμo môc. Kh«ng mét lóc nμo ng−êi ta chÞu ph©n biÖt nh÷ng nhμ ¸i quèc chiÕn ®Êu tuyÖt väng cho ®éc lËp cña ®Êt n−íc víi bän cÆn b· chèn ®« thμnh".

nguyÔn ¸i quèc

B¸o Le Paria, sè 6 - 7, ngμy 1-9 vμ 1-10-1922.

CHÕ §é N¤ LÖ "HIÖN §¹I HO¸"

ë ®ån ®iÒn cña mét chñ ®iÒn nä, 6 ng−êi b¶n xø ®· bÞ b¾t v× kh«ng n¹p thuÕ.

Ra toμ, nh÷ng ng−êi bÞ ço tuyªn bè r»ng, viªn c«ng sø §¬la R«s¬ khi thuª hä, ®· høa:

1. Tr¶ mét phÇn thuÕ cho hä,

2. MiÔn c«ng dÞch cho hä, vμ

3. Tr¶ cho hä 10 phr¨ng 30 ngμy c«ng.

CÇn ph¶i chó ý r»ng, tªn chñ ®ån ®iÒn Êy ®· tho¶ thuËn víi nh÷ng ng−êi b¶n xø: hä sÏ chØ lμm viÖc cho h¾n mçi tuÇn mét ngμy th«i. Vμ ng−êi b¶n xø ®· ký giao kÌo lμm trong 30 tuÇn. Nh− thÕ nghÜa lμ b¶y th¸ng r−ìi míi lμm ®−îc 10 phr¨ng! §Ó kiÕm kÕ sinh nhai, ng−êi b¶n xø buéc ph¶i lμm thuª cho nh÷ng ng−êi Mang¸t bªn c¹nh. H¬n n÷a, viªn c«ng sø §¬la R«s¬ kh«ng nh÷ng kh«ng nép thuÕ cho hä nh− h¾n ®· høa, vμ cßn chiÕm mÊt sè tiÒn mμ nh÷ng ng−êi b¶n xø nμy chuyÓn cho h¾n ®Ó nép thuÕ.

Nhμ chøc tr¸ch ®Þa ph−¬ng më mét cuéc ®iÒu tra. Nh−ng NghiÖp ®oμn nhμ n«ng ë Makhan«r« (cã thÓ lμ §¬la R«s¬ lμ héi viªn NghiÖp ®oμn nμy) biÕt viÖc Êy, ®· ®¸nh ®iÖn cho viªn toμn quyÒn ph¶n ®èi c¶nh binh kh«ng kÞp thêi ®Õn ®ån ®iÒn cña c«ng sø §¬la R«s¬, vμ ®· yªu cÇu trõng ph¹t tr−ëng ®ån c¶nh binh vÒ téi ®· v¹ch trÇn hμnh vi phi ph¸p cña ng−êi Ph¸p.


§Ó Øm "c©u chuyÖn" Êy ®i, viªn toμn quyÒn ®· nhanh chãng dËp t¾t d− luËn.

Nh÷ng ng−êi lao ®éng ë thuéc ®Þa ®−îc b¶o hé nh− thÕ ®Êy vμ chÝnh s¸ch hîp t¸c ®−îc thùc hiÖn nh− thÕ ®Êy.

NguyÔn ¸i quèc

B¸o L'HumanitÐ, ngμy 26-10-1922. In trong s¸ch: Hå ChÝ Minh, Nh÷ng bμi viÕt vμ nãi chän läc, tiÕng Nga, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1959, tr.31.


Vô HμNH H¹ AM§UNI Vμ BEN BENKHIA

Trong cuéc chiÕn tranh v× c«ng lý28 ®Ó b¶o vÖ chÝnh nghÜa, v¨n minh, v.v., ng−êi ta ®· ®éng viªn 10 v¹n ng−êi Tuynidi ®i lÝnh, vμ 60% trong sè ®ã ®· kh«ng trë vÒ n÷a. Thêi ®ã, ng−êi Tuynidi ®−îc vuèt ve vμ tr×u mÕn. Ng−êi ta ®· ca ngîi rÊt lμ th¾m thiÕt t×nh anh em ruét thÞt gi÷a Ph¸p vμ Tuynidi, "mèi t×nh ruét thÞt ®· ®êi ®êi g¾n chÆt vμo trong x−¬ng m¸u vμ quang vinh". Ng−êi ta ®· thùc hμnh c¶ mét chÕ ®é kiÓm duyÖt ®Ó cÊm b¸o chÝ dï thÕ nμo còng kh«ng ®−îc lμm phËt ý ng−êi b¶n xø.

Ngμy nay, t×nh anh em ®ã ®· thay h×nh ®æi d¹ng. Nã kh«ng ph¶i chØ thÓ hiÖn b»ng nh÷ng çi vuèt ve hoÆc nh÷ng cö chØ tr×u mÕn mμ th«i, nã cßn thÓ hiÖn mét çch hïng hån h¬n b»ng nh÷ng ph¸t sóng lôc hoÆc nh÷ng trËn roi da kia. B»ng chøng lμ nh÷ng viÖc sau ®©y. Khi tr«ng thÊy ba ng−êi b¶n xø cho cõu vμo ¨n cá ë v−ên c©y «liu cña m×nh, mét vÞ thùc d©n Ph¸p liÒn b¶o vî ®i lÊy sóng vμ ®¹n ra. Khi vî mang sóng ®¹n ra, th× vÞ ®i khai ho¸ cña chóng ta nÊp vμo mét bôi c©y, råi ®oμng! ®oμng! ®oμng! Ba ph¸t b¾n ra, thÕ lμ ba ng−êi b¶n xø ng· xuèng, bÞ th−¬ng gÇn chÕt.

Mét vÞ thùc d©n Ph¸p kh¸c cã hai anh c«ng nh©n b¶n xø gióp viÖc, tªn lμ Am®uni vμ Ben Benkhia; hai anh nμy h×nh nh− ®· cã lÊy trém vμi chïm nho. VÞ thùc d©n kia liÒn cho gäi hai ng−êi b¶n


xø ®Õn, råi dïng roi g©n bß mμ vôt hä lia lÞa cho ®Õn lóc hä chÕt ngÊt. Khi hai ng−êi nμy tØnh l¹i, quan lín b¶o hé cña chóng ta liÒn sai trãi giËt çnh khuûu l¹i vμ treo hä lªn. Dï hai ng−êi khèn khæ kia ®· bÊt tØnh nh©n sù, thÕ mμ cuéc hμnh h¹ bØ æi ®ã vÉn cø kÐo dμi ®Õn bèn tiÕng ®ång hå, m·i ®Õn khi cã mét ng−êi ë c¹nh nhμ ph¶n ®èi míi th«i.

Hai ng−êi ®¸ng th−¬ng ®ã ®−îc khiªng ®Õn nhμ th−¬ng vμ mçi ng−êi bÞ c¾t mÊt mét bμn tay, cßn bμn tay n÷a ch¼ng biÕt cã thÓ cøu khái ®−îc kh«ng.

T×nh r...u...ét thÞt nh− thÕ ®Êy!

Ch¶ lμ «ng Luyxiªng Xanh ®¸ng t«n kÝnh, v× ®· qu¸ bËn vÒ viÖc trôc xuÊt nh÷ng ng−êi céng s¶n vμ çc nhμ b¸o, nªn kh«ng cã th× giê nghÜ ®Õn ®êi sèng cña ng−êi b¶n xø "®−îc b¶o hé" cña «ng ®Êy mμ.

nguyÔn ¸i quèc


Sù CH¡M SãC ¢N CÇN

§©y lμ mét c©u chuyÖn cò, nã còng cò nh− chiÕn tranh. Trong khi høa hÑn phÈm hμm cho nh÷ng ng−êi §«ng D−¬ng t×nh nguyÖn(?) cßn sèng vμ vμng m· cho nh÷ng ng−êi chÕt "v× mÉu quèc", viªn Toμn quyÒn §«ng D−¬ng ®· thèt ra nh÷ng lêi c¶m ®éng nh− sau:

Çc anh gia nhËp qu©n ®éi hμng lo¹t, kh«ng do dù rêi quª cha ®Êt tæ, n¬i ch«n rau c¾t rèn cña m×nh. Lμ lÝnh trËn, çc anh ®i tßng qu©n ®Ó hy sinh x−¬ng m¸u cña m×nh; lμ lÝnh thî, çc anh cèng hiÕn hai bμn tay cña m×nh" (1919).

LÞch sö chÐp nh− vËy ®ã!

NÕu ng−êi An Nam tá ra vui mõng khi ng−êi ta b¾t hä ®i lÝnh th× t¹i sao ng−êi ta l¹i xÝch tay hä lïa ®Õn çc ®Þa ®iÓm tËp trung? T¹o sao trong khi chê ®îi ®−a xuèng tμu, ng−êi ta l¹i nhèt hä trong Tr−êng trung häc Sμi Gßn, bªn ngoμi lμ lÝnh c¶nh vÖ Ph¸p g¸c, l−ìi lª ë ®Çu sóng, ®¹n ®· lªn nßng? Ph¶i ch¨ng nh÷ng cuéc biÓu t×nh ®Ém m¸u ë Cao Miªn, nh÷ng cuéc næi dËy ë Sμi Gßn, Biªn Hoμ vμ ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh¸c lμ nh÷ng cuéc biÓu t×nh cña "®¸m ng−êi" n«n nãng, muèn tßng qu©n "kh«ng do dù"?

Ng−êi ta ra søc ®μn ¸p d· man çc cuéc ®¶o ngò (vμ cã chõng 50% lÝnh dù bÞ ®¶o ngò). Do ®ã, çc cuéc khëi nghÜa ®· næ ra, nh−ng bÞ bän thùc d©n d×m trong bÓ m¸u. Nh÷ng ng−êi An Nam Êy còng bÞ chÕt trong thêi chiÕn. Song ng−êi ta sÏ kh«ng cóng tÕ hä "sau khi chÕt", cßn nh÷ng ng−êi sèng sãt th× còng ch¼ng ®−îc quan


Toμn quyÒn khen th−ëng.

Ph¶i, quan Toμn quyÒn nãi thªm r»ng, dÜ nhiªn muèn xøng ®¸ng ®−îc h−ëng "©n huÖ" vμ "sù hËu ®·i" cña nhμ n−íc th× çc anh (nh÷ng ng−êi lÝnh §«ng D−¬ng) "ph¶i cã h¹nh kiÓm tèt, kh«ng m¶y may tá ra thiÕu thiÖn chÝ".

HiÖn nay, khi hä dïng r−îu vμ thuèc phiÖn do chÝnh bμn tay chÝnh phñ b¸n th× cã thÓ nμo hä l¹i kh«ng ph¶i lμ nh÷ng ng−êi "dÔ b¶o"?

nguyÔn ¸i quèc


VÒ c©u chuyÖn Xiki

Tõ khi cã chñ nghÜa thùc d©n, nhiÒu ng−êi da tr¾ng ®· ®−îc thuª tiÒn ®Ó ®Êm vì m... nh÷ng ng−êi da ®en. Cã mét lÇn, mét ng−êi da ®en l¹i còng ®· ®−îc thuª tiÒn ®Ó lμm nh− vËy ®èi víi mét ng−êi da tr¾ng. Lμ ng−êi chèng l¹i mäi thø b¹o lùc, chóng ta kh«ng t¸n thμnh c¶ hai lèi ®ã. Nh−ng sù viÖc vÉn cø sê sê ra ®ã, th× chóng ta h·y nhËn xÐt xem sao. §©y, nh− thÕ nμy:

B»ng mét qu¶ ®Êm - nÕu kh«ng ph¶i lμ ®· ®Êm mét çch khoa häc th× Ýt ra còng lμ mét qu¶ ®Êm b»ng trêi gi¸ng - Xiki ®· h¹ bÖ Çcp¨ngchiª ®Ó råi ®Ých th©n m×nh trÌo lªn.

Chøc v« ®Þch quyÒn Anh ®· chuyÓn sang tay kh¸c, nh−ng vinh quang cña d©n téc vÒ mÆt thÓ thao th× kh«ng hÒ bÞ tæn th−¬ng, v× r»ng Xiki lμ ng−êi con cña xø Xªnªgan, do ®ã lμ con cña n−íc Ph¸p, tøc lμ ng−êi Ph¸p vËy.

MÆc dï thÕ, mçi lÇn Çcp¨ngchiª th¾ng th× dÜ nhiªn lμ do sù khÐo lÐo vμ khoa häc cña anh. Nh−ng lÇn nμo anh bÞ b¹i th× còng ®Òu lμ do søc lùc th« b¹o cña mét anh nh− §enx©y hoÆc do çi ch©n ch¬i ¸c cña mét anh nh− Xiki. V× thÕ trong trËn ®Êu ë Buýpphal«, ng−êi ta ®· muèn tuyªn bè - vμ ng−êi ta còng ®· tuyªn bè - r»ng Xiki mÆc dï th¾ng ®Êy, nh−ng "còng vÉn" lμ b¹i. Nh−ng c«ng chóng, lo¹i c«ng chóng tèt, kh«ng muèn nghe nh− vËy. Vμ c«ng lý cña nh©n d©n ®· th¾ng: Xiki ®−îc tuyªn bè lμ v« ®Þch hoμn cÇu vμ n−íc Ph¸p.

Sau khi bÞ mét ng−êi da ®en h¹ ®o v¸n, Çcp¨ngchiª ®· b×nh


th¶n ®i th¨m n−íc Nga, ®Êt n−íc cña nh÷ng ng−êi §á. Chóng ta ngîi khen Xiki vÒ th¾ng lîi cña anh. Chóng ta còng ngîi khen Çcp¨ngchiª vÒ lßng v« t− cña anh.

* * *

S.D.N. (xin ®äc lμ xagiÐt ®ª naxi«��45F

1

), chø kh«ng ph¶i x«xiªtª ®ª naxi«ng2)) nãi r»ng ThÇn Tμi chØ c−êi duyªn víi mét ng−êi giμu cã. R¬nª Mar¨ng vμ Xiki ®· lμm ch¶y nhiÒu mùc ®en. H¬n n÷a, Xiki cßn lμm ch¶y c¶ m¸u ®á. Ng−êi ta lμm nh− c¶ hai ng−êi anh em ch©u Phi cña chóng ta cßn cÇn ®Õn nhiÒu mùc n÷a. Sau ngßi bót ch©m biÕm cña Mar¨ng, ®«i g¨ng cña Xiki ®· lμm rung ®éng ®Õn c¶ chÝnh giíi. Vμ «ng Lukª, héi viªn Héi ®ång quËn Xen, ®· lËp tøc ®−a ra mét kiÕn nghÞ ®Þnh cÊm cuéc ®Êu quyÒn Anh ! Xin phÐp «ng Lukª cho chóng t«i kÝnh cÈn th−a víi «ng r»ng, nh− vËy lμ «ng ®· lμm mét viÖc kh«ng yªu n−íc. Chóng t«i xin gi¶i thÝch: VÒ ph−¬ng diÖn chÝnh trÞ quèc tÕ cña chóng ta, mét nhμ v« ®Þch quyÒn Anh h¹ng l«ng còng tuyªn truyÒn cho ¶nh h−ëng tinh thÇn cña chóng ta ra n−íc ngoμi nh− lμ mét ng−êi bÊt tö, mét ng−êi quang vinh, mét ca sÜ hoÆc m−êi ®¹o qu©n («ng h·y gië b¸o chÝ ra mμ xem). VÒ ph−¬ng diÖn quèc gia còng cÇn thiÕt ph¶i cã mét vâ sÜ cã tμi ®Ó nªu g−¬ng vμ khuyÕn khÝch çi ®Ñp vÒ thÓ lùc cho thÕ hÖ trÎ. VÒ ph−¬ng diÖn thuéc ®Þa, mét trËn ®Êu Çcp¨ngchiª - Xiki cã gi¸ trÞ h¬n m−êi v¹n bμi diÔn v¨n cña nh÷ng nhμ cai trÞ nh»m chøng tá cho nh÷ng con d©n vμ nh÷ng ng−êi ®−îc b¶o hé cña chóng ta r»ng, chóng ta muèn ¸p dông triÖt ®Ó nguyªn t¾c b×nh ®¼ng vÒ chñng téc.

Cã nªn hy sinh ba ®iÒu lîi ®ã cho mét çi chñ nghÜa nh©n ®¹o m¬ hå nμo ®ã kh«ng? Kh«ng ! Cã ph¶i kh«ng, «ng Xar«?

* * *

1) Sagesse des nations: §¹o lý cuéc sèng.

2) SociÐtÐ des Nations: Héi quèc liªn.

Theo tin çc b¸o th× ng−êi ta võa ra lÖnh treo giß Xiki trong chÝn th¸ng, kh«ng cho dù tÊt c¶ çc vâ ®μi n−íc Ph¸p (Nh− vËy kh«ng hÒ cã nghÜa lμ ng−êi ta sÏ ®em treo Xiki ®¸ng th−¬ng cña chóng ta trong chÝn th¸ng ®ång thêi trªn tÊt c¶ vâ ®μi cña n−íc Ph¸p ®©u. - Xin nh¾n víi çc b¹n cña chóng t«i ë Xªnªgan nh− vËy). Lý do: ®· l¨ng m¹ «ng Quyni.

Sao thÕ nhØ? Tr−íc ®©y ng−êi ta ®· tuyªn d−¬ng Xiki v× anh ®· ®¸nh s−ng mòi «ng Çcp¨ngchiª c¬ mμ. Ngμy nay, Xiki ch−a hÒ ®ông ®Õn ch©n l«ng Quyni, mμ sao ng−êi ta ®· tuyªn bè h¹ anh xuèng nh− vËy? Ng−êi ta còng kh«ng hÒ ®Þnh lμm cho chóng ta t−ëng r»ng çi... mÆt cña Quyni m¶nh dÎ vμ quý b¸u h¬n lμ mÆt «ng Çcp¨ngchiª, vμ r»ng... Ch¶ ph¶i thÕ. ThËt ch¼ng hiÓu ra sao. Chóng t«i ®o¸n cã lÏ lμ thÕ nμy: ng−êi ta kh«ng bao giê tha thø cho Xiki lμ mét ng−êi da ®en ®· th¾ng Çcp¨ngchiª lμ mét ng−êi da tr¾ng; vμ tuy Çcp¨ngchiª kh«ng cã lßng h»n thï, nh−ng chñ nghÜa vÞ chñng cña nh÷ng ng−êi kh¸c th× l¹i ®em lßng h»n thï. Vμ çi lý do kia chØ lμ mét çi lý do... vin lÊy cho cã lý do mμ th«i.

Còng theo çc b¸o ®ã, chóng ta ®−îc biÕt r»ng Bé tr−ëng Bé Néi vô Anh ®· cÊm cuéc ®Êu dù ®Þnh tõ tr−íc gi÷a Gi«ª BÕchkÕt vμ Xiki ë Lu©n §«n. ViÖc nμy kh«ng lμm cho chóng ta ng¹c nhiªn. V× Cô lín n−íc Anh ®· kh«ng thÓ tiªu ho¸ næi mãn b¸nh h×nh l−ìi ��Òm46F

1

) cña Kªman còng nh− mãn s«c«la2) cña G¨ng®i cho nªn Ngμi muèn b¸tlinh3) Xiki ph¶i nuèt liÒu thuèc tÈy cña Ngμi, mÆc dï Xiki lμ mét ng−êi Ph¸p. Çc b¹n ®· hiÓu ch−a?4).

NguyÔn ¸i quèc


1) Croissant: ý nãi h×nh mÆt tr¨ng l−ìi liÒm trªn l¸ cê cña n−íc Thæ

NhÜ Kú.

2) S«c«la: ý nãi tíi mμu da cña phÇn lín ng−êi Ên §é.

3) Battling: tªn dÞch ra tõ tiÕng Anh cã nghÜa lμ ®Êu sÜ.

4) Nguyªn v¨n viÕt b»ng tiÕng Anh: Understand.


NH÷NG QUAN TOμ THUéC §ÞA TèT BôNG CñA CHóNG TA

B»ng chØ thÞ ngμy 10 th¸ng 10 n¨m 1922, chÝnh phñ ®· thi hμnh nghÞ ®Þnh vÒ bæ nhiÖm ng−êi vμo chøc quan toμ thuéc ®Þa. Trong sè nh÷ng ng−êi ®ã, chóng ta thÊy tªn çc «ng Luycax¬ vμ «ng Oabr¨ng.

CÇn nh¾c l¹i s¬ l−îc lai lÞch cña hai vÞ quan toμ nμy.

¤ng Luycax¬ lμ cùu ch−ëng lý ë T©y Phi thuéc Ph¸p, ®· ®−îc

nãi tíi nh©n vô r¾c rèi võa råi ë T«g«. Trong th«ng ço b¸o chÝ, Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa ®· buéc ph¶i tuyªn bè: "Cuéc ®iÒu tra ®· x¸c ®Þnh «ng Luycax¬ cã tham dù vμo vô viÖc, vμ ®iÒu ®ã ®Æt tr¸ch nhiÖm rÊt nÆng nÒ lªn tæ chøc quan toμ".

Cã lÏ ®Ó th−ëng c«ng vÒ viÖc tham gia vô bª bèi, «ng Luycax¬ ®· ®−îc bæ nhiÖm lμm chñ to¹ toμ th−îng thÈm ë ch©u Phi xÝch ®¹o thuéc Ph¸p.

Cßn vÒ Oabr¨ng th× lai lÞch cña «ng ta ®¬n gi¶n h¬n vμ Ýt næi tiÕng h¬n. N¨m 1920, mét ng−êi Ph¸p hä lμ §uyÕcgri, nh©n viªn h·ng P©yruýtx¾c ë C¨ngcan (Ghinª) ®i s¨n. ¤ng ta b¾n mét con chim r¬i xuèng s«ng. Mét em bÐ ch¹y ngang qua. §uyÕcgri tóm em bÐ vøt xuèng s«ng vμ ra lÖnh t×m b»ng ®−îc con chim. S«ng s©u, n−íc ch¶y xiÕt, em bÐ kh«ng biÕt b¬i, ®· chÕt ch×m. Cha mÑ n¹n nh©n kiÖn lªn nhμ ®−¬ng côc. §uyÕcgri bÞ viªn chØ huy khu gäi ®Õn. Y ®ång ý tr¶ 100 phr¨ng cho gia ®×nh ®au khæ ®Ó Øm vô nμy.

Ng−êi cha mÑ bÊt h¹nh tõ chèi çch dμn xÕp ®ª tiÖn Êy. Viªn chØ huy giËn d÷ ®øng vÒ phÝa ng−êi ®ång bμo giÕt ng−êi cña m×nh vμ do¹ bá tï hai vî chång nÕu hä kh¨ng kh¨ng ®ßi trõng trÞ kÎ giÕt ng−êi, sau ®ã, nãi chung ®· Øm vô Êy ®i.

Song cã mét bøc th− nÆc danh b¸o chuyÖn nμy cho tæng c«ng tè viªn ë §¾cca. Toμ ¸n tèi cao giao cho c«ng tè viªn së t¹i Oabr¨ng ®iÒu tra t¹i chç. ¤ng Oabr¨ng ®Õn C¨ngcan, ngñ tèi t¹i nhμ «ng tr−ëng ga. Ngμy h«m sau, «ng ë nhμ §¬ Lavalie, trî lý cña viªn chØ huy khu, sau ®ã, ®i vÒ, thËm chÝ ch−a hÒ b¾t tay vμo viÖc ®iÒu tra. §iÒu ®ã kh«ng ng¨n c¶n «ng Oabr¨ng kÕt luËn r»ng bøc th− mang tÝnh chÊt vu khèng. Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa b¸o sù viÖc nμy cho Héi Nh©n quyÒn vμ D©n quyÒn (ngμy 22 th¸ng 12 n¨m 1921), nh−ng cã lÏ Héi coi sù viÖc kh«ng lÊy g× lμm giËt g©n l¾m, nªn ch¼ng thÌm quan t©m ®Õn.

Sau chuyÕn viÕng th¨m C¨ngcan, «ng Oabr¨ng trong khi chê n©ng cÊp, vÉn yªn æn ë l¹i c−¬ng vÞ cña m×nh, nhËn nh÷ng con gμ m¸i t¬ vμ nh÷ng bao t¶i khoai t©y tõ ng−êi b¹n cña «ng lμ «ng Cudanh ®¬ Lavalie göi biÕu.

Nh− çc b¹n thÊy ®Êy, «ng Oabr¨ng qu¶ lμ xøng ®¸ng víi... phÇn th−ëng chÝnh ®¸ng cña chÝnh phñ n−íc m×nh - ®−îc bæ nhiÖm vμo c−¬ng vÞ Tæng c«ng tè viªn cña n−íc céng hoμ ë §¾cca.

Víi sù cã mÆt cña nh÷ng §¸cl¬, nh÷ng B«®oanh, nh÷ng Oabr¨ng vμ nh÷ng Luycax¬, cã thÓ nãi r»ng vËn mÖnh cña nÒn v¨n minh tèi cao, còng nh− sè phËn cña d©n b¶n xø ë çc thuéc ®Þa ®Òu n»m trong nh÷ng bμn tay ®¸ng tin cËy.

NguyÔn ¸i quèc

B¸o L'HumanitÐ,

ngμy 4-12-1922.


Sù THÞNH V¦îNG CñA §¤NG D¦¥NG D¦íI TRIÒU §¹I M. L¤NG

Ngμi A. Xar«, vÞ Bé tr−ëng thuéc ®Þa vÜ ®¹i cña chóng ta, kh«ng bao giê bá sãt mét dÞp nμo ®Ó say s−a t¸n tông vÒ sù thÞnh v−îng cña xø §«ng D−¬ng, xø §«ng D−¬ng "cña Ngμi", vμ vÒ nh÷ng sù nghiÖp vÜ ®¹i mμ ngμi cïng bé h¹ cña ngμi ®· lμm hoÆc ®ang lμm t¹i ®Êy. §Ó chøng minh r»ng ngμi chØ nãi ®óng sù thËt, chØ nãi ®éc cã sù thËt th«i, chóng t«i cÇn ®−a ra cho ngμi vμ cho çc

b¹n chóng ta ®äc nh÷ng ®o¹n sau ®©y, trÝch ë mét bøc th− cña ®¹i t¸ BÐcna göi cho b¸o La RÐpublique Française29, ngμy 6-12-1922 vμ, th−a ngμi Bé tr−ëng, xin ngμi cø yªn t©m, ®¹i t¸ ®ã kh«ng ph¶i lμ mét ng−êi céng s¶n ®©u. Bøc th− nãi nh− sau:

"Sè hμng xuÊt khÈu cña §«ng D−¬ng hiÖn ®ang cÇm chõng hay cßn gi¶m xuèng n÷a. N¨m 1914, §«ng D−¬ng ®· xuÊt khÈu 45.000kg t¬ lôa; 99.000 tÊn ng«; 400 tÊn chÌ; n¨m ngo¸i chØ xuÊt khÈu cã 15.000 kg t¬ lôa; 32.000 tÊn ng«; 156 tÊn chÌ.

"Ng−êi ta còng t−ëng r»ng hiÖn nay chÝnh phñ §«ng D−¬ng ®ang tÝch cùc tiÕn hμnh nh÷ng c«ng tr×nh lín cÇn thiÕt cho viÖc khai th¸c thuéc ®Þa nμy. ThÕ nh−ng, tõ n¨m 1914 ®Õn nay, ng−êi ta kh«ng hÒ ®Æt thªm ®−îc mét kil«mÐt ®−êng s¾t nμo, còng kh«ng khai th¸c thªm ®−îc mét hÐcta ruéng ®Êt nμo. Çch ®©y m−êi n¨m, «ng Xar« cã ®−a th«ng qua mét ch−¬ng tr×nh kiÕn thiÕt bao gåm viÖc x©y dùng con ®−êng s¾t tõ Vinh ®Õn §«ng Hμ vμ bèn hÖ thèng

®¹i thuû n«ng; tÊt c¶ nh÷ng c«ng tr×nh ®ã ®Òu ®· ngõng tõ h¬n n¨m n¨m nay, lÊy cí lμ kh«ng cã kinh phÝ. Nh−ng còng trong thêi gian ®ã, xø §«ng D−¬ng ®· dμnh ra 65 triÖu ®ång, 450 triÖu phr¨ng ®Ó x©y dùng ®−êng s¸ vμ dinh thù. Mêi «ng Phagiª h·y suy nghÜ vÒ nh÷ng con sè ®ã xem! GÇn mét nöa tû ®· chi phÝ ®Ó x©y dùng nh÷ng ®−êng «t« ch¹y mμ trªn ®ã kh«ng hÒ l−u th«ng ®−îc lÊy mét tÊn hμng ho¸ nμo; ®Ó dùng nh÷ng dinh thù vμ c«ng së cho h»ng hμ sa sè c«ng chøc ®ang sinh s«i n¶y në nh− c©y cèi sum xuª vïng nhiÖt ®íi; trong khi Êy th× nh÷ng c«ng tr×nh ®· ®−îc thõa nhËn lμ tèi cÇn thiÕt vμ ®· ®−îc NghÞ viÖn th«ng qua råi, l¹i bÞ bá r¬i.

"Nh−ng xin ®õng t−ëng r»ng ng−êi ta cã ý muèn thay ®æi ph−¬ng ph¸p ë §«ng D−¬ng ®©u. §Ó hoμn thμnh ch−¬ng tr×nh 1912, ¤ng L«ng ®· xin phÐp NghÞ viÖn ®−îc ph¸t hμnh c«ng tr¸i. HiÖn nay, «ng ta l¹i cßn xin phÐp ph¸t hμnh mét c«ng tr¸i thø hai n÷a. Nh÷ng kÎ hiÖn nay ®ang l·nh ®¹o viÖc khai th¸c xø §«ng D−¬ng xem chõng ®· ®Þnh t©m kh«ng muèn lμm çi g× thËt sù cã Ých lîi c¶, nÕu tr−íc hÕt ng−êi ta kh«ng cho phÐp hä ®−îc vay nî. Cßn ®èi víi ng©n quü, ®èi víi nh÷ng dù tr÷ gom gãp ®−îc trong vμ sau thêi kú chiÕn tranh, th× hä s½n sμng vung tay nÐm qua cöa sæ, nÕu NghÞ viÖn kh«ng ®−a hä vμo nÒn nÕp".

NguyÔn ¸i quèc



VùC TH¼M THUéC §ÞA

N−íc Ph¸p cã mét hÖ thèng thuéc ®Þa réng m−êi triÖu kil«mÐt vu«ng víi d©n sè lμ 56 triÖu ng−êi da vμng vμ da ®en. §Ó "khai th¸c" tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã, «ng Anbe Xar«, Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa cÇn cã ba hay bèn tû phr¨ng. Muèn thÕ, «ng ®· "tæ chøc" mét chiÕn dÞch b¸o chÝ réng r·i vμ ®· ®äc kh«ng biÕt bao nhiªu lμ diÔn v¨n. Ngμi Bé tr−ëng l¹i cßn viÕt c¶ mét pho s¸ch dμy 656 trang (gi¸ 20 phr¨ng mét cuèn). Trong khi chê ®îi thu ®−îc nh÷ng tû ®ã, xin phÐp Ngμi Bé tr−ëng h·y cho chóng t«i bæ sung ®«i chót vμo nh÷ng

lý lÏ cña Ngμi.

Ng©n s¸ch Nam Kú ch¼ng h¹n, n¨m 1911, lμ 5.561.680 ®ång (12.791.000 phr¨ng); n¨m 1912 lμ 7.321.817 ®ång (16.840.000 phr¨ng). N¨m 1922, ng©n s¸ch ®ã lªn tíi 12.821.325 ®ång (96.169.000 phr¨ng). Mét con tÝnh ®¬n gi¶n chØ cho chóng ta thÊy r»ng gi÷a hai n¨m 1911 vμ 1922, trong ng©n s¸ch cña thuéc ®Þa nμy cã mét sù chªnh lÖch lμ 83.378.000 phr¨ng (tû suÊt hèi ®o¸i cña ®ång b¹c hai n¨m ®ã lμ 2 phr¨ng 25 vμ 7 phr¨ng 50). Sè tiÒn ®ã ch¹y ®i ®©u? Ch¹y vμo çc kho¶n chi vÒ nh©n viªn mμ th«i, v× çc kho¶n nμy ®· nuèt gÇn hÕt 100 phÇn 100 tæng sè thu. Råi hÕt nh÷ng ®iªn rå nμy ®Õn nh÷ng sù ®iªn rå kh¸c ®· lμm vung phÝ ®ång tiÒn mμ ng−êi d©n An Nam ®¸ng th−¬ng h¹i ®· ph¶i ®æ må h«i n−íc m¾t míi kiÕm ra ®−îc. HiÖn chóng t«i ch−a biÕt râ sè tiÒn mμ ®øc vua An Nam ®· chi tiªu vÒ viÖc sang du ngo¹n bªn Ph¸p ®óng lμ bao nhiªu ®ång, nh−ng chóng t«i biÕt r»ng, ®Ó ®îi

®−îc ngμy tèt cho con Rång ��47F

1

) cã thÓ ngù gi¸ xuèng tμu, ng−êi ta ®· ph¶i båi th−êng phÝ tæn cho tμu Poãctètx¬ vÒ bèn ngμy chê ®îi, mçi ngμy 100.000 phr¨ng (tøc lμ 400.000 phr¨ng). TiÒn tμu hÕt 400.000 phr¨ng. TiÒn chiªu ®·i hÕt 240.000 phr¨ng (kh«ng kÓ tiÒn l−¬ng tr¶ cho bän c¶nh s¸t ®Ó canh g¸c nh÷ng ng−êi An Nam ë Ph¸p). 77.600 phr¨ng ®Ó tr¶ tiÒn ¨n ë t¹i M¸cx©y cho sè lÝnh khè xanh An Nam dïng ®Ó bång sóng chμo Cô lín Bé tr−ëng vμ Hoμng th−îng.

V× nãi ®Õn M¸cx©y, nªn nh©n tiÖn chóng ta h·y xem thö cuéc triÓn l·m thuéc ®Þa ë ®©y ®· tæn phÝ cho chóng ta biÕt bao nhiªu. Tr−íc hÕt, vμ ngoμi nh÷ng kÎ thÇn thÕ ë chÝnh quèc ra, ng−êi ta cßn cho mêi ba chôc viªn chøc cao cÊp ë çc thuéc ®Þa vÒ, - bän nμy h»ng ngμy phÌ phìn ë Cann¬bie mμ vÉn ®−îc lÜnh phô cÊp c¶ ë TriÓn l·m lÉn ë thuéc ®Þa. Riªng §«ng D−¬ng ph¶i bá ra 12 triÖu cho cuéc triÓn l·m ®ã. Vμ çc b¹n cã biÕt ng−êi ta ®· chi tiªu sè tiÒn ®ã nh− thÕ nμo kh«ng? §©y lμ mét thÝ dô: Çi viÖc gäi lμ dùng lªn m« h×nh çc cung ®iÖn ¡ngco ®· lμm tèn mÊt 3000 mÐt khèi gç x©y dùng, gi¸ mçi mÐt lμ 400 hay 500 phr¨ng. Tæng céng: 1 triÖu 200 ngh×n ®Õn 1 triÖu 500 ngh×n phr¨ng.

Cßn nh÷ng viÖc vung phÝ kh¸c n÷a. §Ó chuyªn chë quan Toμn quyÒn, mμ chØ dïng çc xe h¬i vμ nh÷ng cç xe ngùa th× còng ch−a ®ñ. Ngμi cÇn ph¶i cã mét toa xe ®Æc biÖt n÷a kia, viÖc s¾p xÕp toa xe ®ã tæn phÝ cho c«ng khè 125.350 phr¨ng.

Trong vßng m−êi mét th¸ng ho¹t ®éng, Côc kinh tÕ §«ng D−¬ng ®· lμm cho ng©n s¸ch §«ng D−¬ng hao hôt mét sè tiÒn lμ 464.000 phr¨ng.

T¹i Tr−êng thuéc ®Þa, n¬i ®μo t¹o nh÷ng "nhμ ®i khai ho¸" sau nμy, 44 gi¸o s− ®· ®−îc ®μi thä ®Ó d¹y tõ 30 ®Õn 35 häc viªn, l¹i bao nhiªu lμ ngh×n phr¨ng n÷a.

Së thanh tra th−êng trùc çc c«ng tr×nh phßng thñ thuéc ®Þa h»ng n¨m tèn cho ng©n s¸ch hÕt 758.168 phr¨ng. ThÕ mμ çc ngμi

1) ¸m chØ Kh¶i §Þnh.


thanh tra th× kh«ng bao giê rêi khái Pari, vμ ®èi víi çc thuéc ®Þa th× çc ngμi còng kh«ng hiÓu biÕt g× h¬n lμ hiÓu biÕt viÖc trªn mÆt tr¨ng.

NÕu ®Õn çc thuéc ®Þa kh¸c, th× ë ®©u, chóng ta còng thÊy mét t×nh tr¹ng tÖ h¹i nh− vËy. §Ó ®ãn tiÕp mét ph¸i ®oμn "kinh tÕ" b¸n chÝnh thøc, kho b¹c M¸ctinÝch "vîi ®i" mÊt 400.000 phr¨ng. Trong vßng m−êi n¨m, ng©n s¸ch Marèc ®· tõ 17 triÖu t¨ng lªn tíi 290 triÖu phr¨ng, mÆc dÇu ng−êi ta ®· gi¶m ®i 30% çc kho¶n chi tiªu cho b¶n xø, tøc lμ nh÷ng kho¶n chi tiªu cã thÓ ®em l¹i lîi Ých cho d©n b¶n xø.

§ã lμ sè tiÒn hμng triÖu vμ thËm chÝ hμng tû mμ nÕu ng−êi ta biÕt çch t×m th× cã lÏ ng−êi ta sÏ kiÕm ra ®−îc mét çch dÔ dμng. Nh−ng Ngμi Bé tr−ëng l¹i cø muèn gâ vμo d©n b¶n xø.

NGUYÔN ¸I QUèC

Xin hái

Cã ph¶i v× qu¸ nhiÒu tÝnh nh©n ®¹o, nh− «ng Xar« ®· nhiÒu lÇn tuyªn bè, mμ ng−êi ta ®· b¾t çc ph¹m nh©n ë nhμ tï Nha Trang (Trung Kú) ph¶i ¨n khan, nghÜa lμ ¨n c¬m mμ kh«ng ®−îc uèng n−íc kh«ng? Cã ph¶i ng−êi ta ®· quÐt tanhtuya®ièt lªn mòi çc ph¹m nh©n ®Ó dÔ nhËn ra hä khi hä v−ît ngôc kh«ng?

N.A.Q.


NH÷NG NG¦êI B¶N Xø §¦îC ¦A CHUéNG48F1

)

N¨m 1604, mét ng−êi Anh tªn lμ SÕchxpia vèn lμ mét nhμ v¨n chuyªn nghiÖp, «ng ta cã nh· ý ®−a ra mét vë kÞch mμ vai chÝnh lμ mét ng−êi da ®en. Ng−êi da ®en nμy tªn gäi ¤tenl«, qu¶ lμ mét anh hïng, mét anh hïng thËt sù anh hïng. ¤tenl« ®· tõng chinh chiÕn nhiÒu, nh−ng kh«ng ph¶i lμ ®¸nh Çcp¨ngchiª, còng kh«ng ph¶i v× anh lμ ng−êi ®−îc «ng §ianh¬ tuyÓn mé, còng kh«ng ph¶i v× anh lμ ng−êi d−íi tr−íng cña t−íng M¨nggianh, v¶ l¹i håi ®ã vÉn ch−a næ ra cuéc chiÕn tranh v× c«ng lý - mμ lμ ®¸nh nh÷ng c−êng quèc hiÕu chiÕn ë ch©u ¢u vμ ch©u Phi. ¤tenl« lμm thèng so¸i cña quËn c«ng xø Vªnªxi. Cø theo lêi «ng Viviani nãi th× trªn m¸i tãc xo¨n cña ¤tenl« ®· cã biÕt bao nhiªu vßng hoa chiÕn th¾ng. Nh−ng chiÕn c«ng lín nhÊt cña ¤tenl« lμ ®· th¾ng ®−îc §ªx®ªm«nia.

§ªx®ªm«nia kh«ng ph¶i lμ mét thμnh phè cña bän b«s¬, còng kh«ng ph¶i lμ mét thuéc ®Þa. §ã chØ lμ tªn mét c« g¸i dÞu dμng, xinh x¾n, ®Çy h¹nh phóc, con cña nguyªn l·o nghÞ viÖn Brabanti«. ¤tenl« ®· chiÕm ®−îc tr¸i tim nμng b»ng çch kÓ l¹i cho nμng nghe lÞch sö c¶m ®éng cña ®êi m×nh, nh÷ng trËn ®¸nh vÜ ®¹i, nh÷ng trËn v©y thμnh dμi ®»ng ®½ng, nh÷ng chiÕn c«ng rùc rì, tãm l¹i lμ nh÷ng chuyÖn t¸n tØnh hay ho g× ®ã! BiÕt cha m×nh vèn chøc t−íc nh− thÕ th× s½n cã nhiÒu thμnh kiÕn, nhÊt lμ thμnh kiÕn chñng téc, nªn nμng §ªx®ªm«nia hiÒn hËu chØ mét lßng nghe theo tiÕng gäi

1) IndigÌnes μ la mode.


cña t×nh yªu, nμng quyÕt lÊy chμng da ®en lμm chång mμ kh«ng cÇn ®Õn ý kiÕn cña cha.

Trong vë kÞch nμy, nh÷ng ng−êi da tr¾ng nh− tay th¸m tö Iag« vμ anh chμng R«®rig« bÞ khinh bØ, ®Òu kh«ng ®ãng mét vai g× cho¸ng l¾m; chÝnh hä l¹i lμ nh÷ng vai ®en tèi nhÊt. Song çi ®ã ch¼ng can g× ®Õn chóng ta.

310 n¨m ®· tr«i qua. Ng−êi b¶n xø l¹i ®−îc ®−a lªn s©n khÊu: nh−ng ®©y lμ s©n khÊu chiÕn ��49F

1

). T¸c gi¶ lÇn nμy giÊu biÖt tªn tuæi, t×m còng ch¼ng thÊy, song çc vai diÔn,- anh hïng hay kh«ng- nh−ng v× qu¸ nhËp vai cña m×nh nªn phÇn ®«ng ®· n»m l¹i trªn s©n khÊu. ThËt lμ mét tÊn bi kÞch! N¨m 1922, l¹i thÊy xuÊt hiÖn nh÷ng ng−êi b¶n xø ®−îc −a chuéng. Ta kh«ng nãi ®Õn Batuala, con ng−êi ®−îc phong tÆng vμ Xiki, kÎ ©n nh©n cña khoa häc lμm g×. Ta chØ nãi ®Õn nh÷ng ng−êi b¶n xø ®· thÝch øng ®−îc, hoÆc ®−îc thÝch thó2).

BÞ trãi g« vμo cét buåm tμu vμ ®−îc ®−a ®i lμm qu©n t×nh nguyÖn ë ch©u ¢u, ®¸nh ph−êng man rî ®Ó b¶o vÖ v¨n minh, nh−ng mét khi ®Õn xø v¨n minh råi th× nh÷ng ng−êi b¶n xø cña «ng Tªry l¹i ®−îc çi thó tha hå nÕm "tr¸i c©y trong v−ên cÊm". Nh÷ng ng−êi b¶n xø cßn sèng sãt sau cuéc tμn s¸t n¨m 1914 còng nh− nh÷ng ng−êi b¶n xø cßn sèng sãt sau ®¹i chiÕn 1914-1918 ®Òu cã thÓ tù hμo r»ng v× c«ng lý vμ nÒn d©n chñ cña chñng téc cao ®¼ng, hä kh«ng nh÷ng ®· hiÕn ®êi m×nh, x−¬ng m¸u m×nh, mμ cßn hiÕn c¶ niÒm t... in cña m×nh n÷a.

¤ng SÕchxpia tr−íc kia lÊy lμm hμi lßng thÊy ng−êi d©n b¶n xø trong vë kÞch cña m×nh ®· ®μng hoμng lÊy ®−îc c« g¸i mÉu quèc. Cßn «ng Tªry ngμy nay th× chØ nhËn thÊy cã mét ®iÒu lμ ng−êi b¶n xø cña «ng rÊt ®¾c lùc ®Ó gãp phÇn lμm cho d©n sè ph×nh lªn b»ng çch lμm ph×nh bông çc c« nμng da tr¾ng. ¤ng Xasa Ghit¬ry cßn ®i xa h¬n n÷a. ¤ng muèn ng−êi b¶n xø ph¶i ®−îc v¨n minh hoμn toμn. ¤ng muèn hä ph¶i c...¾m sõng çc «ng chång da tr¾ng c¬! ¤ng ®· ®−îc hoμn toμn to¹i nguyÖn, v× chÝn th¸ng sau cuéc "chinh phôc" bμ

1) ChØ ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (1914-1918).

2) AdaptÐs ou adoptÐs.

M¸cgrÝt §ªnoayª ®· sinh h¹ ®−îc mét cËu bÐ b¶n xø. Nh−ng chóng ta lÊy lμm tiÕc r»ng §ªnoayª ®· kh«ng hoan nghªnh chó bÐ b¶n xø ®ã cho l¾m. Vèn lμ mét nhμ yªu n−íc tõ ®Çu ®Õn ch©n, nªn «ng ta muèn r»ng chó bÐ mμu da "s«c«la" kia ra ®êi gi¸ ®õng cã nh½n nhôi vμ bÐ nhá nh− thÕ, mμ l¹i lμ mét ng−êi r©u ria xåm xoμm, ba l« trªn l−ng, sóng trªn vai ®Ó b¶o vÖ ®Êt n−íc, th× quý biÕt chõng nμo.

Ngay c¶ trong çc trang tiÓu thuyÕt ®¨ng trªn b¸o, ng−êi b¶n xø còng ®· giμnh ®−îc ®Þa vÞ cña m×nh. ¤ng Angiabe - Êy xin lçi, «ng Anbe Gi¨ng chø - ®· ch¼ng kÓ chuyÖn r»ng ë Héi chî M¸cx©y cã mét chμng An Nam kia lμm nghÒ kÐo xe ®· lät ®−îc vμo m¾t xanh cña mét bμ ®Çm xinh ®Ñp nä. Sau khi ®i th¨m Héi chî vÒ, bμ bÌn cho gäi anh xe ®Õn phßng ngñ léng lÉy cña bμ. Vμ v©n v©n ... Ng−êi yªu bÞ c¾m sõng cña bμ bçng nhiªn tíi. Bèi rèi, lÈn nóp, v.v.. Nh−ng çi chÝnh cña c©u chuyÖn l¹i ë chç kh¸c kia. Nguyªn lμ chμng c«ng tö kia ®· ®¸nh c¾p ®−îc mét viªn ngäc bÝch bμy ë gian thê cña §«ng D−¬ng vμ ®Õn ®Ó khoe víi ng−êi ngäc cña m×nh. (¤i! l−¬ng thiÖn vËy thay!). Ng−êi An Nam kia ®øng nÊp ®»ng sau tr«ng thÊy qu¶ tang hμnh vi ®Çy téi lçi Êy, liÒn nh¶y ra ®¸nh cho anh chμng ¨n c¾p ng· gôc, råi mang lÔ vËt quý ®ã vÒ bμn thê.

Kh«ng kÓ çc ®iÖu nh¹c khiªu vò vμ çc cuéc Héi chî thuéc ®Þa ®· lμm cho anh em thuéc ®Þa chóng ta tù hμo mét çch chÝnh ®¸ng, chóng ta l¹i cßn lÊy lμm sung s−íng ®−îc biÕt r»ng tõ sang n¨m trë ®i, tÊt c¶ çc bμ ®Çm thuéc giíi lÞch sù sÏ mang mét çi g× cña chóng ta trªn ng−êi vμ trong ng−êi hä; çc cöa hμng thêi trang lín ë Pari, sang xu©n tíi, sÏ tung ra nh÷ng kiÓu v¶i thuéc ®Þa vμ kiÓu quÇn ¸o thuéc ®Þa. Ng−êi ta sÏ ®Æt cho nh÷ng bé ¸o mÆc trong nhμ vμ çc ¸o kh¸c ®ñ thø tªn nμo lμ: ThÞ Ba, B¨mbara, U«lèp, Luph¬lóp, v.v..

Hìi nh÷ng ng−êi con cña thuéc ®Þa! Ngμy vinh quang ®· tíi �åi50F1

).

nguyÔn ¸i quèc B¸o Le Paria, sè 10, ngμy 15-1-1923.

1) Nh¹i theo c©u ®Çu trong bμi quèc ca Ph¸p: Allons! enfants de la

patrie, le jour de gloire est arrivÐ! (Hìi nh÷ng ng−êi con cña Tæ quèc! Ngμy vinh quang ®· tíi råi!).


TH¦ NGá GöI ¤NG L£¤NG ¸CSIMB¤

NghÞ sÜ h¹t §r«m¬. B¸o ço viªn vÒ Ng©n s¸ch thuéc ®Þa, Uû viªn Héi ®ång thuéc ®Þa tèi cao

Th−a «ng,

Trong bμi diÔn v¨n ®äc t¹i H¹ nghÞ viÖn, «ng cã nãi r»ng, nÕu muèn th× «ng cã thÓ v¹ch trÇn nh÷ng chuyÖn xÊu xa ë thuéc ®Þa ra; nh−ng «ng thÊy tèt h¬n lμ Øm ®i kh«ng nãi ®Õn nh÷ng téi nÆng téi nhÑ mμ çc nhμ khai ho¸ cña «ng ®· ph¹m ë çc thuéc ®Þa. §ã lμ quyÒn cña «ng, vμ ®iÒu ®ã chØ liªn quan ®Õn «ng, ®Õn l−¬ng t©m «ng vμ ®Õn nh÷ng cö tri cña «ng th«i. §èi víi chóng t«i, nh÷ng ng−êi ®· tõng chÞu khæ vμ hiÖn vÉn ®ang h»ng ngμy chÞu khæ v× nh÷ng "©n huÖ" cña chñ nghÜa thùc d©n, th× chóng t«i ch¼ng cÇn ®Õn «ng míi biÕt ®−îc nh÷ng çi Êy. Nh−ng chÝnh «ng ®· "phãng ®¹i" khi «ng viÕt trªn b¸o Rappel30

r»ng nh÷ng sù viÖc mμ «ng BÐct«n v¹ch ra, ®Òu lμ sai hoÆc phãng ®¹i! Tr−íc hÕt, chÝnh ngay «ng Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa còng ®· buéc ph¶i thõa nhËn r»ng: "T×nh tr¹ng t− t−ëng khinh rÎ sinh mÖnh ng−êi b¶n xø vÉn ®ang cßn". Vμ «ng ta ®· "kh«ng hÒ chèi c·i mét sù viÖc tμn nhÉn nμo", mμ nghÞ sÜ Boaníp ®· v¹ch ra. Sau n÷a, th−a «ng ¸csimb«, liÖu «ng cã thÓ chèi c·i ®−îc r»ng, trong nh÷ng n¨m võa qua, - tøc lμ sau cuéc chiÕn tranh "v× c«ng lý"-, ®· cã ®Õn 80 v¹n ng−êi b¶n xø "t×nh nguyÖn" ®Õn lμm viÖc hoÆc bá m×nh trªn

®Êt Ph¸p, trong lóc ®ã th× çc nhμ khai ho¸ cña «ng ®· ¨n c¾p, l−êng g¹t, giÕt h¹i hoÆc thiªu sèng (vμ ch¾c ch¾n lμ kh«ng bÞ trÞ téi) nh÷ng ng−êi An Nam, ng−êi Tuynidi, hay ng−êi Xªnªgan?

¤ng cßn viÕt tiÕp r»ng nh÷ng hμnh vi bÊt c«ng ë Ph¸p cßn nhiÒu h¬n ë çc thuéc ®Þa. ThÕ th× th−a «ng ¸csimb«, h·y cho phÐp t«i nãi r»ng, kh«ng nªn cã cao väng ®em nh÷ng bμi häc vÒ b×nh ®¼ng hoÆc c«ng lý ®i d¹y cho ng−êi kh¸c, khi ng−êi ta kh«ng thùc hiÖn ®−îc nh÷ng bμi häc ®ã ë n−íc m×nh. §ã lμ çi l«gÝch s¬ ®¼ng nhÊt, ph¶i kh«ng «ng?

Theo «ng, nh÷ng hμnh vi vμ cö chØ cña çc quan cai trÞ thuéc ®Þa cña «ng ®Òu ®· ®−îc çc phñ toμn quyÒn vμ Bé Thuéc ®Þa thõa biÕt, nhËn xÐt vμ kiÓm tra råi. VËy, ¾t ph¶i lμ mét trong hai ®iÒu sau ®©y: hoÆc lμ v× «ng ®·ng trÝ nªn ®· quªn mÊt nh÷ng tªn nh− B«®oanh, §¸cl¬, Luycax¬ vμ biÕt bao nhiªu tªn kh¸c n÷a, hîp thμnh ®¸m h¶o h¸n ®· lμm r¹ng rì vμ vÎ vang cho bé cai trÞ thuéc ®Þa cña «ng; chóng ®· lμm nh÷ng ®iÒu ®¹i gian ¸c, thÕ mμ chØ bÞ trõng ph¹t b»ng çch th¨ng chøc vμ th−ëng hu©n ch−¬ng th«i. HoÆc lμ «ng ®· ngang nhiªn chÕ giÔu ®éc gi¶ cña «ng.

¤ng nãi r»ng, vÒ mÆt thuéc ®Þa, nÕu n−íc Ph¸p cã ph¹m lçi th× ch¼ng qua lμ do cã qu¸ nhiÒu tinh thÇn cao c¶ ®Êy th«i. Th−a «ng ¸csimb«, xin «ng cho chóng t«i biÕt cã ph¶i v× tinh thÇn cao c¶ Êy mμ ng−êi ta t−íc mÊt cña ng−êi b¶n xø tÊt c¶ mäi quyÒn ng«n luËn, ®i l¹i, v.v. kh«ng? Ph¶i ch¨ng còng v× tinh thÇn Êy mμ ng−êi ta buéc hä ph¶i chÞu çi th©n phËn d©n b¶n xø hÌn män, mμ ng−êi ta t−íc hÕt ruéng ®Êt cña hä ®Ó cho bän x©m l¨ng, vμ sau ®ã buéc hä ph¶i lao ®éng nh− kÎ n« lÖ? ChÝnh «ng ®· nãi r»ng gièng ng−êi Tahiti v× nghiÖn r−îu mμ ®· chÕt mßn dÇn vμ hiÖn ®ang ®i ®Õn diÖt vong. Ph¶i ch¨ng còng v× qu¸ − cao c¶ mμ çc «ng ®· t×m ®ñ çch ®Ó lμm cho ng−êi An Nam say kh−ít víi r−îu cån cña çc «ng vμ trë nªn u mª, ®Çn ®én víi thuèc phiÖn cña çc «ng?

Sau cïng, «ng nãi ®Õn "bæn phËn", ®Õn "nh©n ®¹o" vμ "khai ho¸"! VËy bæn phËn Êy lμ çi g×? ¤ng ®· ®em ph« bμy trong suèt c¶


bμi diÔn v¨n cña «ng råi. §ã lμ thÞ tr−êng, lμ c¹nh tranh, lμ lîi tøc, lμ ®Æc quyÒn. Bu«n b¸n, tμi chÝnh, ®ã lμ nh÷ng çi t−îng tr−ng cho lßng nh©n ®¹o cña çc «ng. S−u thuÕ, lao dÞch, bãc lét nÆng nÒ, - c«ng cuéc khai ho¸ cña çc «ng, tãm l¹i lμ thÕ ®ã!

Th−a «ng ¸csimb«, trong lóc ®îi cho «ng cã "mét chøc t−íc hiÓn vinh nhÊt mμ ng−êi ta cã thÓ m¬ −íc ®Õn" th× t«i xin phÐp nãi r»ng, nÕu tr−íc kia VÝchto Huyg« biÕt lμ hiÖn nay «ng viÕt ra nh÷ng ®...iÒu nh− thÕ trªn tê b¸o cña «ng ta, th× «ng ta ®· kh«ng s¸ng lËp ra nã.

Mong «ng, v.v..

NguyÔn ¸i quèc


Sù LI£M KHIÕT THùC D¢N

Tin sau ®©y chóng t«i trÝch ë tê Journal Officiel31, nãi vÒ buæi häp thø nhÊt ngμy 22-12-1922:

"Trong thêi kú chiÕn tranh, nhiÒu lÝnh Phi göi ng©n phiÕu cho gia ®×nh víi nh÷ng sè tiÒn nhiÒu khi rÊt lín. Nh−ng çc ng©n phiÕu Êy kh«ng bao giê ®Õn tay ng−êi nhËn c¶".

Mét b¹n ®ång nghiÖp l¹i võa cho chóng t«i biÕt mét hiÖn t−îng t−¬ng tù nh− thÕ. LÇn nμy, sù viÖc x¶y ra ë ®¶o Rªuyni«ng. §· nhiÒu th¸ng nay, nh©n d©n trªn ®¶o kh«ng hÒ nhËn ®−îc mét b−u kiÖn nμo göi ®Õn cho hä c¶. Tê Journal viÕt:

"HiÖn t−îng Êy lμm cho c¶ ng−êi göi hμng lÉn ng−êi kh«ng nhËn ®−îc hμng ®Òu ph¶i lÊy lμm l¹.

"NhiÒu ng−êi khiÕu n¹i. Cuéc ®iÒu tra míi më ®· räi ngay ®−îc ¸nh s¸ng vμo ®iÒu bÝ mËt nãi trªn, vμ ph¸t hiÖn ®−îc mét lo¹t vô ®¸nh c¾p ®−îc tiÕn hμnh mét çch chu ®¸o vμ kiªn tr× l¹ th−êng.

"Ng−êi ta b¾t mét nh©n viªn, råi mét nh©n viªn n÷a, råi ®Õn l−ît «ng "xÕp", vμ cuèi cïng, khi tÊt c¶ nh©n viªn bÞ cßng tay th× ®Õn phiªn «ng gi¸m ®èc ngμnh b−u ®iÖn còng theo hä vμo tï nèt.

"Mçi ngμy, cuéc ®iÒu tra l¹i ®−a ra ¸nh s¸ng vμi sù viÖc míi. Sè b−u kiÖn bÞ ®¸nh c¾p trÞ gi¸ trªn 125.000 phr¨ng. GiÊy tê, kÕ to¸n ®Òu lμm gian c¶. Sæ s¸ch gian lËn rèi beng ®Õn nçi ph¶i mÊt h¬n 6 th¸ng míi gì ra ®−îc.


"ë trong mét ngμnh nμo ®ã, ®«i khi cã thÓ cã mét vμi viªn chøc gian tham, song rÊt Ýt khi l¹i cã c¶ mét ngμnh suèt tõ trªn xuèng d−íi nhiÔm ph¶i bÖnh ¨n c¾p ®Õn nh− vËy; ®iÒu l¹ kú h¬n n÷a lμ t¹i sao tÊt c¶ bän ¨n c¾p Êy l¹i cã thÓ hoμnh hμnh ®−îc trong mÊy n¨m rßng mμ vÉn ®−îc b×nh yªn v« sù".

nguyÔn ¸i quèc


Bé S¦U TËP §éNG VËT32

ThËt chóng t«i ®· nghÜ ®Õn n¸t c¶ bé ãc ng−êi da vμng cña chóng t«i ra, còng kh«ng tμi nμo t×m thÊy çi lÏ v× sao mÊy «ng bμ ng−êi Ph¸p l¹i thμnh lËp mét tæ chøc kú côc lμ Héi b¶o trî loμi vËt. Tr−íc hÕt, chóng t«i së dÜ kh«ng sao t×m ra ®−îc nguyªn nh©n ®ã, v× chóng t«i thÊy hiÖn nay cßn cã biÕt bao nhiªu lμ con ng−êi cïng khæ ®ang ®ßi hái ®−îc ng−êi ta s¨n sãc ®Õn hä mét chót mμ còng ch¼ng ®−îc. Sau n÷a v× nh÷ng con vËt ®ã kh«ng ®¸ng ®−îc th−¬ng yªu ®Õn thÕ, mμ chóng nã còng cã khæ së g× cho cam. Trõ con s− tö ®��51F

1

) lμ cã Ých cho nh÷ng ng−êi cã thãi quen xá ch©n vμo giμy da thó, cßn hÇu hÕt nh÷ng con vËt ®ã ®Òu ®éc ¸c, rÊt ®éc ¸c.

Çi con chã ng¾n mâm2) ch¼ng ®· ch¹y ®Õn nhe bé r¨ng kh¶ è cña nã ra mμ xÐ to¹c c¶ c¬ cÊu cña Héi nghÞ Pari ®ã sao? Thμnh thö con khØ phlam¨ng vμ con gμ sèng g«loa ph¶i mét m×nh ®−¬ng ®Çu víi con ph−îng hoμng giÐcmanh ë miÒn Ruya3).

1) Nh·n hiÖu mét lo¹i xi ®¸nh giμy cã tiÕng ë Ph¸p.

2) ¸m chØ n−íc Anh lóc ®ã.

3) Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, vÊn ®Ò miÒn Ruya, mét khu vùc c«ng nghiÖp than vμ luyÖn kim quan träng cña §øc, lμ kh©u chÝnh trong nh÷ng m©u thuÉn gi÷a çc c−êng quèc ch©u ¢u. Th¸ng 1 n¨m 1923, Ph¸p muèn n¾m −u thÕ ë ch©u ¢u, ®· cïng víi BØ chiÕm ®ãng miÒn Ruya cña §øc. Con khØ phlam¨ng vμ con gμ sèng g«loa ë ®©y ¸m chØ BØ vμ Ph¸p.


Trong khi h·y cßn bÞ xÝch cæ, thÕ mμ con �æ52F1

) ch¼ng ®· nh¸ nghiÕn mÊt nhiÒu bé cña n−íc Céng hoμ ®ã sao? Ng−êi ta ch¼ng ®· phÝ hμng mÊy triÖu, mÊy tû ®Ó nhê hai «ng b¹n vinh quang cña chóng ta lμ Contr¾c vμ Vranghen mua hé da con gÊu M¸txc¬va, lμ con vËt ngμy nay h¬n bao giê hÕt, nã kh«ng thÝch ®Ó cho ng−êi ta tuú ý muèn lμm g× th× lμm ®ã sao? (Chao! con vËt míi qu¸i chø).

Trong sè çc b¹n h÷u ë chÝnh quèc cña chóng ta, ai lμ ng−êi kh«ng ph¶i phμn nμn vÒ tai h¹i do loμi diÒu h©u g©y ra? Loμi qu¹2) mμ l¹i ch¼ng ph¶i lμ nh÷ng kÎ ph¸ ho¹i tai h¹i trong ®Þa h¹t tinh thÇn μ? Cßn nh÷ng con mät giμ3) th× cã lμm ®−îc viÖc g× ngoμi çi viÖc chØ chuyªn t×m çch lîi dông nh÷ng sù bÊt hoμ vμ nh÷ng chuyÖn xÝch mÝch trong x· héi? L¹i cßn con vËt nμo ®ã ch¼ng ®· v« sØ ®Õn nçi muèn cho phÐp tÊt c¶ çc chμng rÓ l¸o x−îc cø viÖc dïng tªn nã ®Ó gäi mÑ vî hä ®ã sao? Bän mÌo quý ph¸i4) h¸ ch¼ng thËt sù lμ nh÷ng kÎ ®· dËp t¾t c¶ h¹nh phóc gia ®×nh cña nhiÒu nhμ ®ã −? Vμ nh÷ng con chuét cèng ë kh¸ch s¹n5) ch¼ng ®· lμ nh÷ng kÎ thï mu«n thuë cña tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®i du lÞch ®ã sao?

Ch−a kÓ ®Õn chã sãi lóc nμo còng lμ kÎ cã lÏ ph¶i v× ®ã lμ kÎ m¹nh h¬n, vμ nh÷ng con chiªn ghÎ lμ mét mèi tai ho¹ cho c¶ mét x· héi trung thùc, chóng t«i... Nh−ng tr−íc khi kÕt thóc, ta h·y nãi mét chót vÒ nh÷ng con vËt ë thuéc ®Þa.

§óng gi÷a lóc «ng Ghinan chuÈn bÞ ®Ó nhê «ng M¨nggianh chuyÓn lªn ViÖn Hμn l©m khoa häc mét bμi nghiªn cøu vÒ viÖc sö dông da ç mËp, th× «ng Anbe Xar« lªn ®−êng ®i §¶o Chã6) ®äc mét

1) ¸m chØ Clªm¨ngx«, mét chÝnh kh¸ch Ph¸p vμ Bé tr−ëng Bé ChiÕn

tranh.

2) ChØ kÎ viÕt th− nÆc danh.

3) Chats-fourrÐs. NghÜa ®en lμ nh÷ng con mÌo l«ng xï; nghÜa bãng lμ bän quan toμ.

4) Poules de luxe. ChØ bän g¸i ®iÕm sang träng.

5) Rats d'h«tel. ChØ bän chuyªn trém c¾p hμnh lý cña kh¸ch trä.

6) L'Ile aux chiens.

bμi diÔn v¨n bé tr−ëng cña «ng t¹i x−ëng −íp ç thu Xanh Pie vμ Mic¬l«ng, cßn vÒ phÇn «ng Xit¬r«en th× «ng cho "con S©u"53F

1) khai ho¸ cña «ng bß xuyªn qua Xahara. Hai cuéc ®i c«ng çn nμy - viÖc c«ng vμ viÖc nöa c«ng nöa t− - ch¾c h¼n thÕ nμo còng sÏ thu ®−îc kÕt qu¶ tèt ®Ñp mμ ng−êi ta cã quyÒn chê ®îi: tøc lμ lμm cho con chuét nh¾t ®Î ra nh÷ng qu¶ nói vμ cñng cè ®Þa vÞ cña nh÷ng con ç mËp thùc d©n.

Ng−êi ta th−êng quªn t−ëng r»ng çc nhμ b¶o hé cña chóng ta lóc nμo còng thi hμnh çi chÝnh s¸ch cña loμi ®μ ®�Óu54F2

). Nh−ng lÇm to råi çc b¹n ¹! Ch¶ ph¶i thÕ ®©u, nμy nhÐ: ChØ cã nhËn lêi mêi cña chó ç nôc ë H¶i c¶ng cò th«i mμ chÝnh phñ thuéc ®Þa ®· kh«ng ngÇn ng¹i mét chót nμo mμ kh«ng chi tiªu:

1- §«ng D−¬ng 13.190.846 phr¨ng

2- T©y Phi thuéc Ph¸p 5.150.000 -

3- Ch©u Phi xÝch ®¹o thuéc Ph¸p 348.750 -

4- Cam¬run 390.000 -

5- Ma®ag¸txca 1.837.600 -

6- M¸ctinÝch 108.000 -

7- Guya®¬lóp 55.000 -

8- Guyan 62.500 -

9- T©n Cali®«ni 75.000 -

10- T©n HªbrÝt 60.000 -

11- Ch©u §¹i D−¬ng 65.000 -

1) "Chenille": NghÜa ®en lμ con s©u. VÒ c¬ khÝ, ®ã lμ xe t¨ng. Th−êng

dïng ®Ó gäi tÊt c¶ çc xe ch¹y b»ng vßng xÝch.

2) Politique de l'autruche. §μ ®iÓu, mét lo¹i chim lín ë miÒn nhiÖt ®íi ch©u Phi, cao tíi 2m50, ch¹y nhanh vμ cã mét d¹ dμy rÊt khoÎ. Tõ ng÷ Estomac d'autruche nghÜa lμ d¹ dμy ®μ ®iÓu, tiªu ho¸ ®−îc tÊt c¶ çc thø. ë ®©y, chÝnh s¸ch ®μ ®iÓu lμ ngô ý nãi chÝnh s¸ch v¬ vÐt tham tμn cña bän thùc d©n.


12- Ên §é 135.000 -

13- X«mali 97.000 -

14- §¶o Rªuyni«ng 85.000 -

15- Xanh Pie vμ Mic¬l«ng 14.000 -

®Ó ®−a vμi con l¹c ®μ, vμi con bß çi vμ vμi con ç sÊu tõ çc thuéc ®Þa vÒ thμnh phè M¸cx©y.

L¹i còng ph¶i nhËn r»ng çc nhμ ®i khai ho¸ cña chóng ta ®· kh«ng tõ mét sù cè g¾ng nμo ®Ó c¾m cho mÊy con chim sÎ b¶n xø- rÊt dÔ b¶o vμ rÊt ngoan ngo·n - vμi çi l«ng c«ng lμm cho chóng trë thμnh nh÷ng con vÑt hay nh÷ng con chã gi÷ nhμ. Vμ nÕu nh©n d©n ch©u Phi vμ ch©u ¸ mμ ®−îc "hoμ b×nh" vμ "thÞnh v−îng" ®Õn nh− thÕ nμy, th× chÝnh nh÷ng "vÞ ®i gieo r¾c d©n chñ" kh«ng biÕt mái mÖt ®ã lμ con nhÆng ®¸nh ��55F

1

) chø cßn ai vμo ®ã n÷a?

Nãi tãm l¹i, sè phËn cña tÊt c¶ nh÷ng con vËt Êy t−¬ng ®èi ®· dÔ chÞu. VËy, nÕu çc héi viªn cña çi héi cao c¶ lμ Héi b¶o trî çc loμi vËt cÇn ph¶i giÕt th× giê, th× nªn ch¨m sãc ®Õn nh÷ng con khØ bÞ b¸c sÜ V«r«nèp lμm cho ®au ®ín2) vμ ®Õn nh÷ng con cõu d©n b¶n xø khèn khæ kia lu«n lu«n bÞ hít trôi l«ng3), ®ã cã lÏ l¹i lμ mét viÖc Ých lîi h¬n.

nguyÔn ¸i quèc


1) La mouche du coche. Con nhÆng trong c©u chuyÖn ngô ng«n cña La

Ph«ngten mØa mai nh÷ng kÎ tù cho m×nh lμ kÎ ®i khai ho¸ ch¼ng kh¸c g× con nhÆng tù khoe m×nh ®· cã c«ng ®Èy chiÕc xe nÆng v−ît khái ®−êng dèc.

2) B¸c sÜ Ph¸p gèc Nga V«r«nèp chñ tr−¬ng dïng khØ trÎ ho¸ sinh dôc cña ng−êi.

3) TiÕng Ph¸p cã thμnh ng÷ hít l«ng ®Ó chØ sù bãc lét.

Y NH¦ N¦íC MÑ

Cho ®Õn nay, trªn thÕ giíi chØ cã thμnh phè Tuynl¬56F

1) lμ cã thÓ tù hμo ®· cã nh÷ng bøc th− nÆc danh vang déi. Ngμy nay, xø Nam Kú víi lßng hiÕu th¶o vμ mong muèn tá lßng trung thμnh kh«ng bê bÕn ®èi víi n−íc khai ho¸ v¨n minh cho m×nh - võa råi còng cã çi vô th− nÆc danh "cña nã". Nh−ng xø thuéc ®Þa nμy ®· "b¾t ch−íc" vông vÒ v× kh«ng ph¶i lμ vô mét nμng Lavan diÔm lÖ mμ lμ vô mét h−¬ng chøc An Nam giμ nua võa bÞ b¾t bá tï, kh«ng ph¶i v× ®· l¹m dông th− nÆc danh mμ v× ®· bÞ th− nÆc danh tè ço. ViÖc Êy thùc chÊt nh− thÕ nμy:

Mét ®ªm th¸ng 12 n¨m 1922, cô h−¬ng c¶ An Nam ®ang m¬ mμng th× bçng nghe tiÕng mâ huyªn n¸o b¸o cho d©n lμng biÕt cã c−íp ë trªn s«ng çi, ngay tr−íc mÆt Chî L¸ch! (¤! vËy th× çi nÒn an ninh mμ çc nhμ chøc tr¸ch tõng ca tông ë ®©u nhØ?). Cô h−¬ng c¶ nhμ ta vïng dËy ví lÊy khÈu sóng - nguyªn cô h−¬ng c¶ còng ®ång thêi lμ tr−¬ng tuÇn cña mét tr¹i Êp lín - vμ lËp tøc cïng víi hai gia nh©n xuèng thuyÒn b¬i ra s«ng.

Võa ®Õn n¬i, cô h−¬ng c¶ vμ hai gia nh©n liÒn bÞ bän c−íp næ sóng b¾n; mét trong hai gia nh©n bÞ tróng ®¹n gi÷a ngùc vμ vμi phót sau th× t¾t thë. Cô h−¬ng c¶ b¾n tr¶ l¹i bän c−íp mét ph¸t kh«ng tróng, tr¸i l¹i bÞ bän c−íp b¾n bÞ th−¬ng vμo tay ph¶i.

1) Tulle: Mét thμnh phè ë T©y Nam n−íc Ph¸p, çch Pari 464 km.


Råi chØ v× th− nÆc danh tè ço, mμ cô h−¬ng c¶ nä ®· bÞ b¾t giam vÒ téi lμ ®· giÕt gia nh©n cña m×nh.

MÆc dï cha ng−êi xÊu sè vμ ng−êi gia nh©n cßn sèng ®· ®Ö ®¬n minh oan cho bÞ ço, nh−ng cô h−¬ng nä vÉn cßn n»m trong "buång tèi" "®Ó chê ¸nh s¸ng cña c«ng lý".

N.A.Q.


LßNG NGAY TH¼NG CñA CHÝNH PHñ THUéC §ÞA

Trong thêi chiÕn tranh vinh quang, ®Ó cã ®−îc nh÷ng "t×nh nguyÖn qu©n", ng−êi ta ®· høa trêi høa biÓn víi d©n b¶n xø. ChiÕn tranh hÕt, nh÷ng lêi høa trang träng Êy còng ®−îc trang träng quªn ®i.

Trong kú c«ng tr¸i tr−íc lÇn cuèi - c«ng tr¸i mμ d©n b¶n xø h−ëng øng "mét çch tù nguyÖn víi mét tÊm lßng sèt s¾ng vμ phÊn khëi" ®Õn nçi ph¶i ®ãng kÐt l¹i tr−íc thêi h¹n v× ®· ®−îc gÊp hai lÇn r−ìi sè tiÒn dù ®Þnh. §èi víi lÇn c«ng tr¸i nμy, ngoμi nh÷ng biÖn ph¸p thóc Ðp, ng−êi ta cßn høa víi nh÷ng ng−êi mua, phÈm hμm, hoμn tiÒn dÔ dμng, vμ hμng l« çi kh¸c n÷a.

B©y giê, khi lßng trung thμnh ®· ®−îc chøng tá, nh÷ng ng−êi mua c«ng tr¸i trë thμnh ng−êi d¹i dét. Kh«ng nh÷ng çc c¬ quan tμi chÝnh kh«ng nhËn mua l¹i tr¸i phiÕu mμ cßn tõ chèi c¶ viÖc cÇm cè tr¸i phiÕu. ThÕ ®ã, nh÷ng viÖc tèt trë thμnh xÊu! Cßn vÒ nh÷ng phÈm hμm vμ s¾c phong cao quý kh¸c th× xin kiÕu!

Cßn n÷a, muèn lÜnh ®−îc nh÷ng tr¸i phiÕu ®· hoμn toμn qu¸ h¹n tr¶, ng−êi chñ phiÕu cßn b¾t buéc ph¶i xuÊt tr×nh thÎ thuÕ th©n.

Chóng ta cã nªn phμn nμn cho 72.177 kÎ "khèn khæ"57F

1) lμ ®ång

1) T¸c gi¶ ch¬i ch÷ pauvre cã nghÜa lμ nghÌo, nÕu ®Æt sau danh tõ,

nh−ng cã nghÜa lμ ®¸ng th−¬ng nÕu ®Æt tr−íc danh tõ. T¸c gi¶ ®Æt ch÷


bμo cña chóng ta ®· mua c«ng tr¸i hay kh«ng ? Tr−íc khi tr¶ lêi c©u hái nμy, chóng ta h·y tù hái xem viÖc nμy, nÕu ph¶i lμ mét viÖc cã Ých thËt, mμ kh«ng c«ng bè lμ cña nhμ n−íc, kh«ng tuyªn truyÒn, ch¼ng qu¶ng ço, th× liÖu cã bao nhiªu ®ång bμo hμo hiÖp nμy cña chóng ta chÞu nh¶ ra mét xu?

Sù th«ng minh tÝnh to¸n cña ®¸m "d· d©n" còng ch¼ng lÐp g× so víi tμi loÌ bÞp høa hÑn cña giíi "n¾m quyÒn".

N.

T.B. Phñ Toμn quyÒn §«ng D−¬ng s¾p ®−îc phÐp ph¸t hμnh ®ît hai c«ng tr¸i 90.000.000 phr¨ng. KhÐo ®Êy, anh em ¬i!


"pauvre" trong ngoÆc kÐp ®Ó ch¬i c¶ hai nghÜa.

CHÕ §é THùC D¢N

Kh«ng ph¶i chØ cã nh÷ng ng−êi céng s¶n míi næi lªn chèng l¹i sù bãc lét thuéc ®Þa mét çch qu¸ møc. B¸o chÝ vμ çc diÔn gi¶ t− s¶n còng ph¶n ®èi sù kh¾c nghiÖt mμ ng−êi b¶n xø ph¶i chÞu ®ùng; ph¶n ®èi sù v« sØ lu«n bao trïm bé m¸y cai trÞ thuéc ®Þa; ph¶n ®èi t×nh tr¹ng thiÕu h¼n mét chÝnh s¸ch thuéc ®Þa nghiªm chØnh. V× vËy, chóng t«i ®· gÆp gì çc ®Þch thñ giai cÊp cña chóng t«i ®Ó ®−a ra nh÷ng ph¶n ®èi t−¬ng tù. Nh−ng ph¶i nhÊn m¹nh r»ng, chóng t«i sÏ chia tay hä ngay khi ®Ò cËp ®Õn çch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.

Nh÷ng ng−êi céng s¶n ®ßi hái chÊm døt bãc lét thuéc ®Þa, mét bé phËn cña bãc lét t− b¶n nãi chung. Çc nhμ t− s¶n th× chØ nghÜ ®Õn viÖc t¨ng c−êng hÖ thèng thuéc ®Þa ®Ó khai th¸c lîi nhuËn cao h¬n, ®Ó t¨ng c−êng sù c−ìng ®o¹t. DÜ nhiªn chÝnh quyÒn lîi cña hä, hoÆc lμ mét thø t×nh c¶m nh©n ®¹o mËp mê nμo ®ã ®«i khi ®· thóc ®Èy hä lªn tiÕng yªu cÇu lμm dÞu bít sè phËn ng−êi b¶n xø. Nhμ b×nh luËn cña tê Oeuvre lÊy lμm tiÕc lμ ng−êi ta chØ nh×n nhËn nh÷ng ng−êi da ®en nh− mét thø nh©n lùc mμ hä yªu cÇu ph¶i t−íc ®o¹t s¹ch nh÷ng g× hä t×m thÊy ë nh÷ng con ng−êi nμy? Nh−ng ng−êi ta kh«ng hÒ kÕt luËn lμ ph¶i tõ bá chñ nghÜa thùc d©n. Ng−êi ta chØ sî nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét næi dËy. Ng−êi ta yªu cÇu nªn nghiªn cøu çch ®μn ¸p nh÷ng biÕn lo¹n cã thÓ x¶y ra, hoÆc tèt h¬n nªn cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p lμm dÞu ®Ó ngõa tr−íc hËu qu¶ cña nh÷ng biÖn ph¸p tμn nhÉn qu¸ hung b¹o. VÊn ®Ò vÉn chØ lμ buéc çc thuéc ®Þa ph¶i lμm ra nhiÒu h¬n, v× lîi nhuËn tèi ®a cña çc c«ng ty t− b¶n.


Nh÷ng ng−êi céng s¶n vui s−íng t×m ®−îc ë ®èi thñ tiÕng väng h−ëng Êy lêi ph¶n ®èi cña m×nh. Nh−ng nh÷ng ng−êi céng s¶n ®Êu tranh cho sù gi¶i phãng d©n téc vμ kinh tÕ cña çc thuéc ®Þa, chø kh«ng ph¶i cho nh÷ng biÖn ph¸p t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dμng cho sù c−íp bãc.

Sau ®©y, chóng t«i th«ng b¸o tãm t¾t nh÷ng hμnh ®éng xÊu xa cña chÝnh s¸ch thuéc ®Þa. Nh−ng chóng t«i l−u ý mét lÇn n÷a lμ ®èi víi nh÷ng ng−êi céng s¶n, vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lμ c¶i thiÖn hÖ thèng thuéc ®Þa mμ ph¶i b·i bá nã.

* * *

Nh÷ng hy sinh x−¬ng m¸u vμ tiÒn b¹c, nh÷ng cuéc x©m chiÕm ®Êt ®ai réng mªnh m«ng, nguån cña c¶i kh«ng bao giê c¹n, ®Þa h¹t v« biªn dμnh cho ho¹t ®éng cña con ng−êi lμ ®Ó lμm g×? Chi phÝ cho viÖc chiÕm ®ãng tiÕp tôc lμm th©m thñng ng©n s¸ch, cßn çc thuéc ®Þa bÞ ¶nh h−ëng cña c¬n khñng ho¶ng ®ang giÕt chÕt ®Êt n−íc nμy.

Ng−êi Ph¸p Ýt di c−, vμi ngμnh c«ng nghiÖp ®ang phån thÞnh mμ n−íc Ph¸p n©ng ®ì th× l¹i n»m trong tay ng−êi n−íc ngoμi.

LÏ ra cÇn ph¶i x©y dùng mét ch−¬ng tr×nh hîp lý chø kh«ng ph¶i chiÕm ®o¹t tμi s¶n, cña c¶i ®Ó bãc lét mét çch ngÊu nghiÕn. Ng−êi ta ®· hoμn toμn truÊt quyÒn së h÷u cña ng−êi b¶n xø. V× thÕ, sù ph¸t triÓn cña çc thuéc ®Þa thËt lμ khã kh¨n: Thuéc ®Þa lμ nh÷ng kh¸ch hμng yÕu ít cña nÒn c«ng nghiÖp chÝnh quèc còng ®ang bÞ tæn thÊt; thuéc ®Þa lμ nh÷ng ng−êi cung øng nhá nhoi do nh÷ng sai lÇm trong khai th¸c.

Ngμy nay, nh÷ng ng−êi bãc lét nghÜ tíi viÖc tæ chøc l¹i theo kiÓu hiÖn ®¹i. N−íc Angiªri cÇn 1.000 triÖu; T©y Phi thuéc Ph¸p muèn 1.200 triÖu mμ lÏ ra çc n−íc nãi trªn ph¶i lμ nh÷ng trî lùc quý b¸u cho chÝnh quèc. T×nh h×nh tμi chÝnh ë nh÷ng n−íc nμy thËt th¶m h¹i. ViÖc kinh doanh ë ®ã thËt khã kh¨n chÝnh lμ do tÝnh tham lam v« l−¬ng t©m cña mét sè ng−êi cai trÞ. Sù bãc lét Ých kû ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn b»ng çch t−íc ®i mäi quyÒn ®éc lËp cña çc

thuéc ®Þa. Tμi nguyªn thiªn nhiªn cña çc thuéc ®Þa ®ñ ®Ó hä thÕ chÊp çc kho¶n vay nî; çc thuéc ®Þa cã thÓ gióp n−íc Ph¸p, nh−ng thùc tÕ hä l¹i lμ n¹n nh©n cña sù thiÕu hôt tμi chÝnh. ThËt lμ th¶m h¹i khi ph¶i ghi nhËn lμ mÆc dï ph¶i g¸nh chÞu çc vïng cßn bÞ tμn ph¸ çi kho¶n trî cÊp cho ng−êi go¸ bôa do chiÕn tranh hä l¹i ph¶i gióp ®ì nh÷ng tæ chøc ®ang chÕt trªn ®èng cña.

V× sao chÝnh phñ l¹i phung phÝ hμng tû b¹c vμo Xyri? Nã kh«ng d¸m thó nhËn ®iÒu ®ã. VËy ®Õn bao giê ng−êi ta míi biÕt ®−îc sù thËt vÒ nh÷ng vô bª bèi ë Nigiª?

Ng−êi ta kh«ng bao giê muèn nãi x©m chiÕm thuéc ®Þa lμ viÖc ®èt nhμ, tμn s¸t hay c−íp bãc; vμ còng kh«ng muèn nãi ®ã lμ viÖc lμm cho kiÖt quÖ mét ®Êt n−íc chØ mong muèn ®−îc ph¸t triÓn. Mμ ®ã lμ triÖt h¹ sù sèng cña c¶ mét vïng khi ®Æt nã vμo tay mét vμi «ng lín chø kh«ng ph¶i ®Ó cho d©n chóng canh t¸c trªn m¶nh ®Êt ®ã.

D©n téc Ph¸p ®−îc lîi léc g× tõ çc thuéc ®Þa cña hä? Ch¼ng qua mét vμi ®éi qu©n ®i lμm dÞu nh÷ng xung ®ét gi÷a t− b¶n vμ lao ®éng. V× vËy, cÇn b¾t buéc tÊt c¶ çc øng cö viªn ph¶i cã ch−¬ng tr×nh vÒ thuéc ®Þa trong çc cuéc bÇu cö s¾p tíi.

NGUYÔN ¸I QUèC

B¸o L' HumanitÐ, ngμy 5-2-1923.


Tõ Vô B£ BèI NμY §ÕN Vô B£ BèI KH¸C

MÆc dï cã sù rïm beng xung quanh cuéc triÓn l·m ë M¸cx©y, nh÷ng bμi diÔn v¨n long träng, nh÷ng cuéc du ngo¹n cña hoμng gia vμ nh÷ng bμi khoa tr−¬ng trªn çc b¸o, t×nh h×nh ë §«ng D−¬ng vÉn tåi tÖ.

ChiÕc ghÕ bÞ ço mμ viªn quan cai trÞ "thanh liªm" Lan« võa rêi khái ch−a kÞp nguéi th× ®· cã tin vÒ nh÷ng vô bª bèi míi.

Tr−íc hÕt, ®ã lμ vô Bu®in«. ¤ng Bu®in« lμ mét "nhμ khai ho¸"

®iÓn h×nh; mét quan cai trÞ chuyªn ¨n hèi lé. Kho¶n c¬ b¶n cña lêi buéc téi «ng ta lμ nh− sau:

"Lμng T©n An ®· lÊy quü lμng vμ vay tiÒn ®Ó x©y dùng mét tr¹m ®iÖn. ViÖc Êy tá ra thμnh c«ng, v× thu nhËp do tr¹m ®em l¹i trang tr¶i cã d− tÊt c¶ mäi kho¶n chi tiªu. Ngoμi ra, çc nhμ c«ng céng vμ ®−êng lμng ®−îc b¶o ®¶m ®iÖn ®Ìn kh«ng mÊt tiÒn.

ThÕ mμ mét viªn quan cai trÞ kh«n khÐo («ng Bu®in«) ®· thùc hiÖn mét sù s¾p ®Æt nh− sau: lμng T©n An nh−îng kh«ng tr¹m ®iÖn cho mét anh thÇu kho¸n, ®Ó ®−îc h−ëng çi thó ph¶i tr¶ tiÒn ®iÖn th¾p s¸ng çc nhμ c«ng céng vμ ®−êng lμng. Råi ng−êi ta bçng nhËn thÊy nªn chuéc l¹i ®Æc quyÒn ®· nh−îng kh«ng vμ muèn thÕ lμng ph¶i xÕp ra mÊy chôc ngh×n ®ång. Toμn bé chuyÖn nμy gièng mét cuèn tiÓu thuyÕt thùc sù, trong ®ã, viªn cùu c«ng sø ®· béc lé trÝ t−ëng t−îng cña m×nh víi mét sù v« sØ kh«ng thÓ t−ëng næi. Vô bª bèi thø hai lμ vô Tªa. §©y lμ ®iÒu b¹n ®ång nghiÖp cña chóng t«i ë §«ng D−¬ng kÓ l¹i:

"Chóng t«i sèng trong mét bÇu kh«ng khÝ... thùc sù phi th−êng: vô Bu®in«, vô Lan« vμ Ýt l©u sau lμ vô Tªa.

¤ng Tªa, mét kü s− cã rÊt nhiÒu c«ng lao, gi¸m ®èc mét h·ng lín cña Ph¸p ë H¶i Phßng, «ng ®Õn nhμ «ng Xcala, gi¸m ®èc Së ®oan vμ muèn ngoÆc víi chÝnh quyÒn ®Ó b¸n thuèc phiÖn, «ng ®· ®−a cho «ng ta sè tiÒn mét v¹n ®«la, lÊy cí lμ tr¶ tiÒn tr−íc h¹n, kh«ng cÇn lÊy bÊt cø biªn lai, giÊy tê g× c¶. §Ó d¸m ®i mét b−íc nh− vËy, cÇn ph¶i ®¾n ®o suy nghÜ kü vμ ph¶i tin ch¾c r»ng ng−êi ta sÏ kh«ng t×m thÊy trong hμnh vi ®ã mét ®iÒu g× kh«ng b×nh th−êng. §iÒu ®ã cã nghÜa lμ trong giíi kinh doanh ë §«ng D−¬ng, nh÷ng viÖc giao dÞch nh− vËy lμ chuyÖn b×nh th−êng.

TÊt c¶ nh÷ng kÎ cã quyÒn hμnh nh− vËy còng ®Òu sÏ lîi dông ®Ó v¬ vÐt cña c¶i cho b¶n th©n m×nh vμ b»ng çch ®ã sÏ mang l¹i tæn thÊt lín cho x· héi".

NÕu tªn ®ao phñ §¸cl¬, c«ng sø tØnh Th¸i Nguyªn, ®−îc cö lμm Uû viªn Héi ®ång thμnh phè Sμi Gßn, cßn «ng B«®oanh, ng−êi ®ang ®−îc quan toμ Oaren nãng lßng mong ®îi ®· trë thμnh quyÒn Toμn quyÒn §«ng D−¬ng, th× çc «ng Tªa vμ Bu®in« Ýt ra còng nªn ®−îc g¾n béi tinh míi ph¶i.

nguyÔn ¸i quèc



N¹N THIÕU TR¦êNG HäC

D©n chóng ®ang ®ßi hái ph¶i cã tr−êng häc, mμ hiÖn nay, tr−êng häc ®ang thiÕu mét çch tÖ h¹i. Mçi n¨m, cø ®Õn ngμy khai tr−êng, çc bËc cha mÑ dï cã ®i gâ cöa kh¾p n¬i, cÇu xin mäi sù gióp ®ì, thËm chÝ xin nép gÊp ®«i tiÒn ¨n häc mμ hä vÉn kh«ng göi ®−îc con çi ®Õn tr−êng. Vμ nh÷ng ®øa trÎ nμy, cã ®Õn hμng ngh×n, bÞ ®μy vμo c¶nh ngu dèt chØ v× kh«ng cã ®ñ tr−êng së cho chóng ®i häc.

Ng−êi ta sÏ nãi r»ng, v× ng©n s¸ch kh«ng ®ñ cho chÝnh phñ x©y thªm tr−êng míi. Kh«ng h¼n thÕ ®©u. Trong sè 12 triÖu ®ång cña ng©n s¸ch Nam Kú, th× 10 triÖu ®ång ®· t×m ®−îc çch lät vμo tói çc c«ng chøc.

MÆt kh¸c, sî r»ng thanh niªn An Nam bÞ tiªm nhiÔm chñ nghÜa b«nsªvÝch, ChÝnh phñ thuéc ®Þa lμm mäi çch cã thÓ lμm ®Ó ng¨n c¶n hä sang häc ë chÝnh quèc. §iÒu 500 (Bis) cña nghÞ ®Þnh ngμy 20 th¸ng 6 n¨m 1921 vÒ häc chÝnh ë §«ng D−¬ng nãi nh− sau:

"Mäi ng−êi b¶n xø, v« luËn lμ d©n thuéc ®Þa Ph¸p hay d©n do Ph¸p b¶o hé, muèn sang chÝnh quèc tiÕp tôc häc tËp, ®Òu ph¶i ®−îc phÐp cña quan toμn quyÒn. Quan toμn quyÒn sÏ quyÕt ®Þnh sau khi hái ý kiÕn quan thñ hiÕn vμ quan gi¸m ®èc Nha häc chÝnh.

Tr−íc khi ®i, ®−¬ng sù ph¶i cã mét häc b¹ ®¹i häc do Nha häc chÝnh cÊp, cã d¸n ¶nh vμ ghi râ lý lÞch, ®Þa chØ cha mÑ, nh÷ng

tr−êng ®· häc, çc häc bæng hoÆc trî cÊp ®· ®−îc h−ëng, çc b»ng cÊp ®· cã vμ ®Þa chØ cña ng−êi b¶o l·nh ë Ph¸p. Häc b¹ ®ã ph¶i ®−îc quan toμn quyÒn phª chuÈn.

Hå s¬ cña nh÷ng ng−êi b¶n xø du häc ë Ph¸p ®−îc l−u t¹i Nha häc chÝnh".

"Lμm cho u mª ®Ó thèng trÞ", ®ã lμ ph−¬ng ph¸p mμ nhμ cÇm quyÒn ë çc thuéc ®Þa cña chóng ta −a dïng nhÊt.

nguyÔn ¸i quèc

B¸o L'HumanitÐ ngμy 5-2-1923.


"VI HμNH"

(TrÝch "Nh÷ng bøc th− göi c« em hä" do t¸c gi¶ tù dÞch tõ tiÕng An Nam)

- H¾n ®Êy!

- §©u ph¶i!

- §óng mμ! Anh ®· b¶o lμ chÝnh h¾n ®Êy.

- Ch¾c thËt μ ? Em th× em ®· thÊy h¾n ë tr−êng ®ua, tr«ng h¾n cã vÎ nhót nh¸t h¬n, lóng ta lóng tóng h¬n c¬, cã c¶ çi chôp ®Ìn chôp lªn çi ®Çu quÊn kh¨n, çc ngãn tay th× ®eo ®Çy nh÷ng nhÉn.

- ThÕ hay lμ h¾n ®· ®em tÊt c¶ çc thø ®ã ®Õn tiÖm cÇm ®å råi? Nh−ng mμ nh×n kü xem k×a! Ch¼ng ph¶i vÉn çi mòi tÑt Êy, vÉn ®«i m¾t xÕch Êy, vÉn çi mÆt bñng nh− vá chanh Êy ®Êy µ58F1

)?

- õ nhØ, th× còng cã thÓ lμ anh ®óng. Nh−ng h¾n ®Õn ®©y lμm g× nhØ trong ®−êng xe ®iÖn ngÇm nμy, vμ tôi çc «ng quan bμ kiÕc2) ®i theo th× ®©u c¶ ?

- Cã khi ®· göi tuèt ë kho hμnh lý nhμ ga ®Ó ®i ch¬i vi hμnh ®Êy.

1) Qu¶ chanh ë ch©u ¢u vá mμu vμng bñng.

2) Ses mandarins et mandarines. Ch¬i ch÷, do trong tiÕng Ph¸p, Mandarin cã nghÜa lμ «ng quan vμ mandarine cã nghÜa lμ qu¶ quýt; theo quy t¾c tõ vùng häc th×, b×nh th−êng ra, muèn chuyÓn gièng ®ùc sang gièng çi ph¶i thªm "e" sau tõ chØ gièng ®ùc. ë ®©y, chØ chuyÓn ®−îc phÇn nμo ý ®ïa sang b¶n dÞch tiÕng ViÖt. Cã thÓ dÞch: «ng quan bμ kiÕc.

§Êy, c« em hä th©n mÕn cña t«i! T«i ®· thuËt l¹i y nguyªn c©u chuyÖn gi÷a mét ®«i b¹n trÎ ngåi cïng toa xe víi t«i. Hä ngÊu nghiÕn tr«ng t«i víi cÆp m¾t ma m·nh, tß mß, nh−ng l¹i ra bé kh«ng nh×n t«i g× c¶.

Cuéc ®èi tho¹i tiÕp diÔn nh− sau:

- ThÕ em nghÜ thÕ nμo vÒ ng−êi kh¸ch cña chóng ta ? ng−êi con trai hái, ngì t«i lμ mét ®Êng Hoμng th−îng vμ t−ëng r»ng t«i kh«ng hiÓu hä nãi g× víi nhau.

- H¾n cßn lμm m×nh bËt c−êi h¬n n÷a c¬ lóc h¾n ®eo lªn ng−êi h¾n ®ñ c¶ bé lôa lμ, ®ñ c¶ bé h¹t c−êm, ng−êi b¹n g¸i anh ta tr¶ lêi.

- H¹t ch©u b¸u ®Êy chø! Em thÝch cã chç ch©u b¸u Êy qu¸ ®i, chø cßn g×!

- Em mμ cã Êy μ, th× em cè t×nh ®¸nh mÊt ®i, ®Ó ®−îc b¸o chÝ nãi ®Õn, vμ thÕ lμ ®−îc trë thμnh mét ng«i sao. ThÕ cßn anh, anh nghÜ g× vÒ ng−êi d©n b¶o hé cña chóng ta nμo ?

- Ých cho chóng ta l¾m ®Êy. Çi lß ë G¨ngbe ®· b¸n råi. Çi r−¬ng cña Hªra MiÕcten còng ®· thanh to¸n råi. Vô ¸n ng−êi bÞ chÆt ra tõng khóc th× kh«ng thu hót ®−îc c«ng chóng l¾m v× kh«ng thuéc giíi th−îng l−u. Vμ thÕ lμ çi kho gi¶i trÝ cña chóng ��59F

1

) s¾p c¹n r¸o nh− B.§.D2) vËy. NhËt b¸o ch¼ng cßn çi g× ®Ó b«i b¸c lªn giÊy c¶. §óng lóc ®ã th× ...

- §æi xe ë ®©y chø3) anh yªu ¬i ?

1) Nhμ cÇm quyÒn çc n−íc t− b¶n th−êng dïng nh÷ng tin "thêi sù"

giËt g©n ®Ó dÉn d¾t quÇn chóng sao l·ng ®Êu tranh chÝnh trÞ. MÊy c©u chuyÖn võa nh¾c ®Õn lμ mét sè vô giÕt ng−êi lÊy cña Ýt nhiÒu "ly kú", cã thËt, x¶y ra ë Ph¸p lóc bÊy giê.

2) Nguyªn b¶n: B.I.C. (Banque d'Indochine). Ng©n hμng §«ng D−¬ng.

3) TiÕng Ph¸p chØ nãi "®æi"; th−êng nãi "®æi xe" nh−ng thËt ra lμ "®æi tuyÕn xe". HÖ thèng xe ®iÖn ngÇm Pari gåm nhiÒu tuyÕn gÆp nhau ë mét sè tr¹m nhÊt ®Þnh, ë ®ã, cã thÓ chuyÓn tõ tuyÕn nμy sang tuyÕn kh¸c.


- Kh«ng, ga sau. §óng lóc ®ã th× cã mét anh vua ®Õn víi chóng ta

- Em th× em thÝch S¸cl«60F

1) h¬n. Víi l¹i, vua, th× tèn l¾m.

- §©u cã! ThÕ em cßn nhí buæi d¹ héi thuéc ®Þa ë nhμ h¸t ca vò ®Êy chø ? Ph¶i tr¶ nh÷ng ngh×n r−ëi phr¨ng ®Ó xem vî lÏ nμng hÇu vua Cao Miªn, xem tôi lμm trß leo trÌo nhμo lén cña s− th¸nh xø C«ngg«61F

2); h«m nay th× chóng m×nh cã mÊt tÝ tiÒn nμo ®©u mμ ®−îc xem vua ®ang ngay c¹nh ? Nghe nãi «ng bÇu Nhμ h¸t Móa �èi62F3

) cã ®Þnh ký giao kÌo thuª ®Êy....

Tμu ®ç, cÆp trai g¸i b−íc xuèng, m¾t cø liÕc nh×n trém t«i, vμ t«i th× buån c−êi qu¸, bçng ®©m ra nghÜ, vμ nghÜ ®Õn c«. T«i nh− cßn tr«ng thÊy çi ngμy mμ c« víi t«i, ®«i chóng ta, nh− ®«i chim Êy th«i, ®Ëu v¾t vÎo trªn ®Çu gèi «ng b¸c th©n yªu, nghe b¸c kÓ chuyÖn cæ tÝch. T«i nhí chuyÖn vua ThuÊn, v× muèn ®Ých th©n tai nghe m¾t thÊy d©n cã b»ng lßng m×nh kh«ng, nªn c¶i trang lμm d©n cμy ®i dß la kh¾p xø. L¹i nhí chuyÖn vua Pie n−íc Nga ®i lμm thî vμ ®Õn lμm viÖc ë çc c«ng tr−êng n−íc Anh. Bªn nh÷ng bËc c¶i trang vÜ ®¹i Êy muèn ®i s©u vμo cuéc sèng cña nh©n d©n, ngμy nay, cßn cã nh÷ng «ng hoμng, «ng chóa, ®Ó tiÖn viÖc riªng vμ v× nh÷ng lý do kh«ng cao th−îng b»ng, còng "vi hμnh" ®Êy.

T«i kh«ng ®−îc râ ý ®å nhμ "vi hμnh" cña chóng ta ra sao. Ph¶i ch¨ng lμ ngμi muèn biÕt d©n Ph¸p, d−íi quyÒn ngù trÞ cña b¹n ngμi lμ AlÕchx¨ng ®Ö ��Êt63F4

) cã ®−îc sung s−íng, cã ®−îc uèng nhiÒu

1) Charlot: Vai hÒ næi tiÕng cña ®iÖn ¶nh do diÔn viªn kiªm ®¹o diÔn

næi tiÕng Anh S¸cli Saplin s¸ng t¹o.

2) Les aerobates du marabout de Congo. C¶ danh hiÖu s− th¸nh ®¹o Håi ("marabu"), c¶ tªn n−íc C«ngg« ë ®©y ®Òu lμ phiÕm chØ.

3) Le manager du Guignol. (Guignol lμ tªn vai chÝnh trong trß rèi, sau dïng réng ra ®Ó chØ con ng−êi ng©y ng« hoÆc c©u chuyÖn lè l¨ng).

4) Alexandre Millerand: Tæng thèng Ph¸p lóc bÊy giê. Gäi Tæng thèng Ph¸p theo kiÓu chØ vua chóa: "AlÕchx¨ng ®Ö nhÊt", lμ ®Ó nhÊn m¹nh tÝnh hμi h−íc cña ®o¹n v¨n, ®ång thêi lμ ®Ó nªu râ sù lçi thêi cña vua chóa, tøc còng lμ ®Ó ch©m biÕm Kh¶i §Þnh chua cay h¬n.

r−îu, vμ ®−îc hót nhiÒu thuèc phiÖn b»ng d©n Nam, d−íi quyÒn ngù trÞ cña ngμi, hay kh«ng? Ph¶i ch¨ng ngμi muèn häc sö dông (theo kiÓu Ph¸p) çi liÒm cña nhμ n«ng cïng çi bóa cña thμy thî ®Ó sau cuéc ngao du, ®em vÒ chót Êm no mμ ®¸m "d©n" 64F

1) bÊt h¹nh cña ngμi tíi nay hoμn toμn ch¼ng biÕt ®Õn? Hay lμ, ch¸n c¶nh lμm mét «ng vua to, b©y giê ngμi l¹i muèn nÕm thö cuéc ®êi cña çc cËu c«ng tö �Ð65F

2

).

ThÕ nμo th× thÕ, Ýt l©u nay t«i ®· trë thμnh mét ®Êng Hoμng th−îng bÊt ®¾c dÜ. BÊt cø t«i ®i ®©u, lμ cã ng−êi nh×n t«i, ganh tÞ t«i, mØm c−êi víi t«i, t¸n tông t«i, ®i theo t«i.

C« em th©n mÕn, h¼n c« b¶o t«i r»ng, thÕ lμ çi b¸nh xe v« l−îng nã ®· quay råi ®Êy. §Õn nay, tÊt c¶ nh÷ng ai ë §«ng D−¬ng cã mμu da tr¾ng ®Òu lμ nh÷ng bËc khai ho¸, th× b©y giê ®Õn l−ît tÊt c¶ nh÷ng ai cã mμu da vμng ®Òu trë thμnh hoμng ®Õ ë Ph¸p.

C« kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc c¶nh ®ãn tiÕp tèt ®Ñp ng−êi ta dμnh cho chóng t«i ë ®©y. QuÇn chóng cø lμ tù ph¸t mμ biÓu lé nhiÖt t×nh khi võa tho¸ng thÊy mét ®ång bμo ta. Nh÷ng tiÕng "h¾n ®Êy!" hay "xem h¾n k×a!" lμ nh÷ng lêi chμo mõng kÝn ®¸o vμ kÝnh träng mμ chóng t«i th−êng gÆp däc ®−êng.

Çi vui nhÊt lμ ngay ®Õn ChÝnh phñ còng ch¼ng nhËn ra ®−îc kh¸ch thËt cña m×nh n÷a, vμ ®Ó ch¾c ch¾n khái thÊt thè trong nhiÖm vô tiÕp t©n, ChÝnh phñ bÌn ®èi ®·i víi tÊt c¶ mäi ng−êi An Nam vμo hμng vua chóa vμ ph¸i tuú tïng ®i hé gi¸ tuèt! §ã lμ nh÷ng ng−êi phôc vô thÇm kÝn, rôt rÌ, v« t− vμ hÕt søc tËn tôy. Çc vÞ ch¼ng nÒ hμ chót c«ng søc nμo ®Ó b¶o vÖ bän t«i, vμ gi¸ c« ®−îc tr«ng thÊy çc vÞ ©n cÇn theo dâi t«i ch¼ng kh¸c bμ mÑ hiÒn r×nh con th¬ chËp ch÷ng b−íc ®i thø nhÊt, th× h¼n c« ph¶i ph¸t

1) Trong nguyªn b¶n ch÷ "d©n" ®−îc viÕt b»ng ch÷ ViÖt.

2) Petits ducs. Cã nghÜa lμ tiÓu c«ng hay c«ng t−íc bÐ. ë ®©y, t¸c gi¶ giÔu cît rÊt tinh vi vμ ch¬i ch÷ rÊt tÕ nhÞ: tiÕng Ph¸p vèn cã thμnh ng÷ coi nh÷ng «ng hoμng Nga mμ t−íc hiÖu lμ ®¹i c«ng (grand-duc) lμ nh÷ng tay ¨n ch¬i bõa b·i.


ghen lªn ®−îc vÒ nçi niÒm ©u yÕm cña çc vÞ ®èi víi t«i. Cã thÓ nãi lμ çc vÞ b¸m lÊy ®Õ giμy t«i, dÝnh chÆt víi t«i nh− h×nh víi bãng. Vμ thËt t×nh lμ çc vÞ cuèng cuång c¶ lªn nÕu mÊt hót t«i chØ trong d¨m phót! C« thö nghÜ, lμm sao mμ kh«ng xóc ®éng s©u xa ®−îc, khi ®−îc ®èi ®·i nh− thÕ?

Ngμy nay, cø mçi lÇn ra khái cöa, thËt t«i kh«ng sao che giÊu næi niÒm tù hμo ®−îc lμ mét ng−êi An Nam vμ sù kiªu h·nh ®−îc cã mét vÞ hoμng ®Õ.

nguyÔn ¸i quèc


VIÖN HμN L¢M THUéC §ÞA

Tuy ®· ë thuéc ®Þa l©u n¨m, b¹n X«ra cña t«i lμ mét ng−êi dÔ th−¬ng. Anh l¹i rÊt lμ hãm hØnh, ®iÒu rÊt hiÕm thÊy trong giíi anh. Anh cã thãi quen kú quÆc lμ khi nãi, gÆp vÇn nμo b¾t ®Çu b»ng ©m cê lμ cø lÆp ®i lÆp l¹i hai lÇn liÒn, khiÕn çch nãi cña anh sÏ trë nªn ngät ngμo vμ thó vÞ kh¸c th−êng.

H«m nä anh ®Õn th¨m t«i. ChØ nh×n ®«i m¾t anh nÊp sau ®«i môc kØnh to t−íng, t«i ®o¸n ngay anh s¾p tu«n ra mét ®iÒu ba hoa g× ®ã mμ anh th−êng nãi. Qu¶ kh«ng sai.

- Nμy «ng cô m×nh, nμy! Anh b¾t tay t«i, nãi. Mét ViÖn hμn... hμn l©m khoa häc thuéc... thuéc ®Þa66F1

) ®· ®−îc thμnh lËp, cËu biÕt chø?

- BiÕt, õ! Th× sao?

- ë ®Êy cã mét Ban ®Þa lý, mét Ban mü nghÖ, mét Ban gi¸o

1) AcadÐmie des Sciences Coloniales. Cã nh÷ng vÇn ca, co, b¾t ®Çu b»ng ©m cê, theo tËt cña nh©n vËt X«ra, th× t¸c gi¶ cho y nãi l¾p ca-ca, c¬-c¬... kh«ng nh÷ng nghe ngang tai (vμ thó vÞ theo çch nãi mØa mai cña t¸c gi¶), mμ cßn gîi ra nh÷ng ý niÖm th« tôc buån c−êi (caca cã nghÜa lμ ph©n, coco cã nghÜa lμ tªn quÊy). T¸c gi¶ h− cÊu chi tiÕt ®ã ®Ó mua vui, d−íi cã trë l¹i vμi lÇn n÷a, nh− khi nãi ®Õn candidat, øng cö viªn (can can cã nghÜa lμ chuyÖn ba l¸p), nh−ng t¸c gi¶ bá qua nhiÒu tr−êng hîp kh¸c mμ vÉn cã ©m cê l¾p l¹i hai lÇn kh«ng cã nghÜa buån c−êi nh− ë nh÷ng tr−êng hîp võa nãi.


dôc, tøc lμ cã bao nhiªu ng−êi cÇn g¸n vμo th× cã bÊy nhiªu ban. Nh−ng ng−îc l¹i, thÕ vÉn cßn thiÕu mét ban, ban quan träng nhÊt ®Ó cho mét viÖn lo¹i cã tÇm cì næi bËt lªn.

- Lμ ban g× vËy?

- Tí ®· nãi ®Êy: lμ Ban ®¹o lý... thuéc... thuéc ®Þa.

- §Ó ��õ67F1

) X«ra lμm tr−ëng ban chø g×?

- Kh«ng! §Ýt tí ®©u cã çi thí hμn... hμn l©m, nh−ng tí cã mét danh s¸ch nh÷ng ng−êi l−¬ng thiÖn, liªm khiÕt, yªu n−íc, xøng ®¸ng ®−îc ®Ò nghÞ ®−a vμo hμng bÊt triÖt (hay bÊt tö nh− ng−êi ta gäi theo çch th«ng tôc). §©y lμ hä, tªn, nghÒ nghiÖp cña nh÷ng vÞ øng... øng cö viªn cña tí!

Çc «ng:

¡ng®rª BÐct«l«, th−îng nghÞ sÜ quËn Xen, Gi¸m ®èc tuyÕn ®−êng s¾t tõ C«ngg« Th−îng ®Õn vïng Hå Lín ch©u Phi.

Sanh« Lª«ng, th−îng nghÞ sÜ quËn Cr¬d¬, Gi¸m ®èc c«ng ty vËn t¶i Marèc.

Saxt¬nª Ghi«m, th−îng nghÞ sÜ quËn Gir«ng®¬, Gi¸m ®èc Héi hîp nhÊt Liegi¬ ®ª Ham¨ng®a - TiÓu Kabili.

C«kª (Gi¨ng), th−îng nghÞ sÜ quËn R«n, Gi¸m ®èc tæ hîp kü nghÖ vμ th−¬ng m¹i B¾c Phi.

C«xne (H¨ngri), th−îng nghÞ sÜ quËn Anh®r¬, Gi¸m ®èc C«ng ty Phi ch©u vÒ th−¬ng m¹i, kü thuËt vμ canh n«ng.

M¸cxan (Phr¨ngxoa), th−îng nghÞ sÜ quËn C¨ngta, Gi¸m ®èc Héi bu«n b¸n T©y Phi.

Giªra (Anbe), th−îng nghÞ sÜ quËn Ac®en, Gi¸m ®èc C«ng ty kÒn T©n Calª®«ni.

Gr«®i®iª, th−îng nghÞ sÜ quËn M¬d¬, Gi¸m ®èc C«ng ty vËn t¶i ë Marèc.

HÇu t−íc §¬ M«ngteguy, th−îng nghÞ sÜ quËn Loa H¹, Gi¸m ®èc

1) Mossieu, tøc Monsieur, nh¹i çch ph¸t ©m cña ng−êi ch©u Phi thuéc Ph¸p.

çc ®−êng xe löa vμ çc má phètph¸t G¸��68F

1

).

Mar«, th−îng nghÞ sÜ quËn Lèt vμ Gar«n, Gi¸m ®èc ®−êng s¾t tõ C«ngg« ®Õn vïng Hå Lín ch©u Phi.

BÐcs« (Guyxtanh), th−îng nghÞ sÜ quËn Anp¬ H¹, Anp¬ thÊp thuéc çc Héi bá thÇu vμ khai th¸c ë §«ng D−¬ng, Héi quèc tÕ nghiªn cøu vμ x©y dùng ë Marèc vμ Héi bá thÇu ë t©y Marèc.

Rul¨ng (v©ng, cè nhiªn), th−îng nghÞ sÜ quËn Xen H¹, Gi¸m ®èc ng©n hμng cña Angiªri vμ Tuynidi, ®−êng tμu ®iÖn tõ ¤r¨ng ®Õn Hammen - ben - M¸tgia vμ C«ng ty Marèc Ra vμ Kal«.

Çc «ng:

¸cc¨mbray, nghÞ sÜ quËn Exn¬, thuéc T©n c«ng ty Phi ch©u vÒ th−¬ng m¹i, kü nghÖ vμ canh n«ng.

¸ct«, nghÞ sÜ quËn Cöa s«ng R«n, Gi¸m ®èc C«ng ty Ph¸p quèc cña T©y Phi, tr−ëng ban trÞ sù th−¬ng qu¸n Ph¸p - Marèc vμ nh÷ng nhμ m¸y ®−êng thuéc ®Þa.

Bal¨ng®¬, nghÞ sÜ quËn Gir«ng, thuéc Uû ban liªn bang thuéc ®Þa.

R¬naden, nghÞ sÜ quËn Anh®r¬, thuéc vïng má Bu¸cpha (Marèc).

Bect«l«ni, nghÞ sÜ quËn Xavoa, Lμo, thuéc C«ng ty th−¬ng m¹i Lμo.

C¨mbrud¬, nghÞ sÜ quËn Gir«ng, thuéc C«ng ty Ph¸p ë T«g«.

Satxenh¬ G«i«ng, nghÞ sÜ quËn Xen, Phã chñ tÞch Héi hîp nhÊt Liegi¬ ®ª Ham¨ng®a - TiÓu Kabili.

Duybo¨ng (Gi¾cke), nghÞ sÜ quËn Xavoa, Lμo, thuéc C«ng ty Marèc v«i, xim¨ng, vμ vËt liÖu x©y dùng.

Ph¬d¨ng, nghÞ sÜ quËn Xa«n vμ Loa, thuéc Tæng c«ng ty Ph¸p vμ §«ng D−¬ng vÒ lôa.

Oen®en (Phr¨ngxoa ®ê), nghÞ sÜ quËn Míc vμ M«den, thuéc çc má thiÕc vμ v«nphram ë B¾c Kú.

1) G¸pxa. Mét thμnh phè ë miÒn Nam Tuynidi.


Gaxparanh, nghÞ sÜ ®¶o Rªuyni«ng, thuéc C«ng ty Ph¸p ë T«g«.

Gir« (Huybe), nghÞ sÜ quËn Cöa s«ng R«n, Gi¸m ®èc Ng©n hμng Xyri vμ C«ng ty Marèc.

Hanª (Anbe), nghÞ sÜ quËn Exn¬, thuéc C«ng ty th¶m T«n phñ.

Giètx¬ (Pr«xp¬), nghÞ sÜ quËn ¥r¬, thuéc Ph¸p quèc ng©n hμng ch©u Phi xÝch ®¹o, cña C«ng ty Phi vμ C«ngg«.

Lus¬, nghÞ sÜ quËn No, thuéc Tæng c«ng ty çc xÝ nghiÖp ë Marèc.

- Qu¶ thËt, t«i nãi víi anh b¹n, ®Êy ®óng lμ nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn võa cho quyÒn lîi thËt sù cña cö tri ë Quèc héi Ph¸p, võa cho quyÒn lîi vμ nÒn v¨n ho¸ Ph¸p ë thuéc ®Þa. Nh−ng cßn...

- Tí biÕt cËu s¾p nãi g×, X«ra ng¾t lêi t«i, cËu muèn b¶o tí kh«ng nghÜ ®Õn bän thuéc r−îu Rum hay thuéc ®éc quyÒn r−îu, chø g×? Nh−ng danh s¸ch ®· dμi vμ c¨n nhμ chøa sÏ bÐ qu¸ kh«ng ®ñ cho tÊt c¶ nh÷ng con ng−êi nμy. Víi l¹i kú tíi tí cßn mét ®Ò nghÞ hay h¬n nhiÒu c¬.

Khãi thuèc dμy ®Æc tho¸t ra tõ tÈu v©y lÊy X«ra nh− h−¬ng th¬m cña nh÷ng «ng chång chung thuû bao quanh th¸nh Gi«dÐp. X«ra chËm r·i b¶o t«i: CËu cã biÕt lμ Anbe Xar« ®· ®æ bÓ råi kh«ng?

- ...

- §õng vê ngèc nghÕch n÷a ®i nμo! CËu thõa biÕt lμ tí nãi ®Õn con tÇu - con tÇu duy nhÊt cña H¹m ®éi §«ng D−¬ng - Êy mμ... Mμ cËu kh«ng hiÓu g×, th× ®Ó tí kÓ cho nghe. Muèn cã mét H¹m ®éi §«ng D−¬ng, th× ph¶i cã mét chiÕc tμu §«ng D−¬ng. ThÕ lμ ng−êi ta cho ®ãng "con tÇu". Råi ng−êi ta lÊy tªn vÞ cÇm l¸i lín ®Æt tªn cho çi l¸i lín. Dung l−îng con tÇu ch¹y h¬i n−íc nμy, khi ra khái x−ëng, chØ lμ 3.500 tÊn. MÊy h«m sau, trong bμi diÔn v¨n cña vÞ cha ®ì ®Çu lõng danh cña nã, nã cã dung l−îng 6.000 tÊn. MÊy th¸ng sau, trong bμi ®¨ng trªn mét tê b¸o lín th× dung l−îng nã lμ 60.000

tÊn. Ph¶i çi lμ ®¸ng lÏ ph¶i ch¹y 12 �ót69F1

), th× tho¹t ®Çu nã chØ ch¹y cã 6 nót th«i.

B©y giê nã chÕt giÊc.

§Ó t¸n thiªn h¹, ng−êi ta dÉn nã sang ch¬i Trung Hoa. V× quªn kh«ng cho nã ®i tμu ho¶, ®Õn Th−îng H¶i, çi cña Êy kh«ng chÞu ®i n÷a, nã háng, nã rØ n−íc, nã h− sópde, nã ®Þnh tù tö, nã chØ cßn lμ çi... nót thßng läng. T−ëng chõng con tμu khèn khæ m¾c bÖnh tim la. Nh−ng kh«ng hÒ g×, §«ng D−¬ng vÉn kiªu h·nh cã h¹m ®éi cña m×nh vμ cã nh÷ng Xar« cña m×nh.

- ThÕ cËu nãi víi tí lμm g×? Tí sÏ lμ mét th»ng v« ¬n béi nghÜa.

- §Ó b¶o cËu r»ng tí sÏ lμ mét th»ng v« ¬n béi nghÜa nÕu kh«ng ®−a ngμi th−îng th− thuéc ®Þa cña chóng ta vμo ViÖn hμn... l©m.

- Víi t− çch lμ ®« ®èc H¹m ®éi §«ng D−¬ng μ?

- §©u cã. T− çch chñ nhiÖm khoa gi¶i phÉu.

- ...?

- Ph¶i. Gi¶i phÉu. ¤ng ta ë ®Êy lμ hîp khÝt. ThÕ cËu kh«ng nghe «ng ta nãi vÒ "bμn gi¶i phÉu" ë Qu¶ng tr−êng Hoμ �îp70F2

) sao?

CËu kh«ng biÕt lμ c¶ tr−êng ®¹i häc y khoa nhèn nh¸o c¶ lªn v× çi b¶n tuyªn ng«n khoa häc cña Cô lín μ? "Ngμi yªu quý nhiÖm vô ®Õn quÆn c¶ lßng. NiÒm say ®¾m ®èi víi nçi cïng cùc cao c¶ g¾n nh÷ng c¬n sèt nãng cña nã vμo da thÞt ngμi. Nã hoμ löa cña nã vμo m¸u ngμi, trong huyÕt qu¶n ngμi, còng nh− vμo ®−êng g©n ngμi, thí thÞt ngμi, cø nh− chiÕc ¸o löa cña NÐtxuy b¸m lÊy h«ng lÊy cËt".

T«i thÝch ngμi th−îng th− nãi. T«i thÝch nh×n nh÷ng ®éi ngò ®«ng ®¶o cña hä... TiÕng h« lóc nμy thèt ra tõ lång ngùc t«i... rãt vμi dßng trong huyÕt m¹ch t«i chÊt ®éc ¸c nghiÖt mμ th¸nh thÇn...

1) Nót lμ ®¬n vÞ chØ tèc ®é hμng h¶i. Tμu ch¹y m−êi nót lμ ch¹y m−êi

h¶i lý/giê. Gäi h¶i lý/giê nh− thÕ, th× chuyÓn ®−îc tõ dïng chç ch¬i ch÷ nμy, víi noeud coulant = nót thßng läng.

2) Qu¶ng tr−êng Concorde lμ mét qu¶ng tr−êng lo¹i lín nhÊt ë Pari. ý nãi: diÔn v¨n tr−íc quÇn chóng réng r·i.


Cã nh÷ng kÎ mÆt tèi t¨m kh«ng bao giê cã ¸nh s¸ng lung linh soi ®Õn. Nh÷ng lêi x−a kia thèt lªn tõ tr¸i tim vÜ ®¹i nhÊt... v©n v©n... CËu nghÜ xem víi nh÷ng b¾p thÞt, nh÷ng ®−êng g©n, çi... mÆt vμ nh÷ng ®éi ngò Êy, cã thÓ nÆn ra ®−îc mét vÞ khai ho¸ cõ l¾m chø, trõ phi...

Nh−ng th«i, ta h·y ®i uèng v¹i bia, chóc søc khoÎ Ai CËp Hoμng ®Õ chø?

NguyÔn ¸i quèc

B¸o Le Paria, sè 12, th¸ng 2-1923 vμ sè 14, th¸ng 5-1923.

NH÷NG NG¦êI LμM C¤NG Tæ CHøC L¹I, CHèNG BãC LéT CñA CHñ NGHÜA T¦ B¶N

MÆc dÇu nÒn c«ng nghiÖp lín vμ c¬ khÝ lín ch−a ®−îc ph¸t triÓn hoμn toμn ë Trung Quèc, nh÷ng tËp tôc gia tr−ëng ch−a mÊt h¼n, c«ng nh©n Trung Quèc bÞ hai tÇng ¸p bøc cña t− b¶n n−íc ngoμi vμ cña bän qu©n phiÖt b¶n xø, ®· b¾t ®Çu ho¹t ®éng m¹nh. Cã kho¶ng mét triÖu ng−êi lao ®éng ®· chÞu ¶nh h−ëng (trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp) cña sù tuyªn truyÒn nghiÖp ®oμn vμ çch m¹ng.

Liªn hiÖp h¶i viªn c«ng héi Hång C«ng cã 30.000 héi viªn. Hä ®· ph¸t ®éng mét cuéc ®×nh c«ng bèn th¸ng (tõ th¸ng 12-1921 ®Õn th¸ng 3-1922). §Ó tá t×nh ®oμn kÕt, quÇn chóng ngoμi c«ng héi ®· tuyªn bè tæng ®×nh c«ng. Nh÷ng ng−êi thî giÆt vμ nh÷ng ng−êi phôc vô còng h−ëng øng phong trμo. KÕt qu¶ lμ c«ng nh©n ®−îc t¨ng l−¬ng tõ 20 ®Õn 40%.

Liªn hiÖp h¶i viªn c«ng héi Th−îng H¶i cã 15.000 héi viªn. Mét cuéc ®×nh c«ng ba tuÇn ®· ®−îc tuyªn bè th¸ng 7-1922. KÕt qu¶ lμ c«ng nh©n ®−îc t¨ng l−¬ng 20%.

C«ng nghiÖp b«ng sîi sö dông 72.300 c«ng nh©n, phÇn lín lμ phô n÷ vμ trÎ em d−íi t¸m tuæi. Ngμy lμm viÖc 12 giê. NhiÒu cuéc khëi nghÜa ®· næ ra ®ßi c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lμm viÖc.

93 xÝ nghiÖp dÖt t¬ lín sö dông 130.000 phô n÷ vμ thiÕu niªn n÷ tõ 8 ®Õn 14 tuæi. Hä lμm viÖc 11 giê mçi ngμy. Do h¬i nãng cña n−íc s«i th−êng xuyªn to¶ ra vμ mïi khai cña kÐn t»m, nªn ®iÒu kiÖn lμm viÖc cña nh÷ng n÷ c«ng nh©n ®ã v« cïng khã kh¨n. Th¸ng


6-1922, mét n÷ c«ng nh©n ®· chÕt v× tai n¹n lao ®éng do ch÷a ch¸y kÐm. Mét cuéc ®×nh c«ng tù ph¸t bïng næ ®Ó ph¶n ®èi. Cuéc ®×nh c«ng ®ã ®−îc çc xÝ nghiÖp dÖt ë Th−îng H¶i h−ëng øng. KÕt qu¶ lμ giê lμm viÖc h»ng ngμy gi¶m xuèng hai giê.

Mét cuéc ®×nh c«ng cña thî dÖt Nam Kinh ®· ng¨n c¶n ®−îc ®éc quyÒn t¬ sîi cña thμnh phè sîi vμo tay mét tËp ®oμn kinh doanh NhËt.

Cuèi n¨m 1921, nh÷ng ng−êi lμm thuª cho chñ xe kÐo n−íc ngoμi, bao gåm 3.000 ng−êi tham gia nghiÖp ®oμn, ®· ®×nh c«ng. V× viÖc gi¶m l−¬ng ®−îc thùc hiÖn do s¸ng kiÕn cña çc chñ ng−êi Ph¸p (900 xe kÐo), nªn nh÷ng ng−êi ®×nh c«ng ®ãi r¸ch ®· tæ chøc mét ®oμn "¨n xin" tuÇn hμnh trong t« giíi Ph¸p. C¶nh s¸t Ph¸p gi¶i t¸n cuéc biÓu t×nh vμ b¾t giam nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o. CÇn nhí r»ng: bän chñ Ph¸p cã toμ ¸n vμ nhμ giam riªng ®Ó xÐt xö vμ giam gi÷ nh÷ng ng−êi culi xe kh«ng thÓ tr¶ næi tiÒn thuÕ. Nh÷ng ng−êi bÞ b¾t giam bÞ ®èi xö tμn tÖ vμ nhiÒu ng−êi ®· chÕt.

Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, cã kho¶ng 200 culi xe bÞ bän chñ giÕt h¹i.

Trong sè 20 tê b¸o xuÊt b¶n ë H¸n KhÈu, c«ng nh©n cã hai tê b¸o h»ng ngμy vμ mét tê b¸o h»ng tuÇn. MÆc dÇu bän t− b¶n n−íc ngoμi vμ t− b¶n b¶n xø cè hÕt søc dËp t¾t hoÆc ng¨n c¶n mäi phong trμo gi¶i phãng, nh−ng nh÷ng ng−êi c«ng nh©n Trung Quèc ®−îc sù gióp ®ì m¹nh mÏ cña nh÷ng ng−êi trÝ thøc tËn tôy, ®· tæ chøc l¹i mét çch nhanh chãng vμ hμnh ®éng tèt ®Ñp.

nguyÔn ¸i quèc


CUéC B¹O §éNG ë §AH¤M¢y33

Nh÷ng n« lÖ cña G¬bekhandin, h¬n 30 n¨m tr−íc ®©y, ®·

tho¸t khái ¸ch n« lÖ cña §ètx¬ vμ L¬ben, lμ nh÷ng anh hïng cña

nh÷ng chiÕn c«ng vang déi mét thêi, - b©y giê l¹i ®−îc lμm quen víi

n−íc Ph¸p "v¨n minh". CÇn ph¶i nãi th¼ng ra r»ng, v× lý do ®ã mμ

nh÷ng vÞ quan cai trÞ thùc d©n cña chóng ta ®· n©ng ng−êi

§ah«m©y lªn çi danh hiÖu lμ c«ng d©n n−íc Ph¸p.

§©y lμ mét sè chi tiÕt vÒ nh÷ng sù kiÖn, trong ®ã, çc nhμ t−

b¶n thùc d©n ®èi xö víi nh÷ng ng−êi b·i c«ng ë Poãct« - N«v« gièng

nh− hä ®ang ®èi xö víi c«ng nh©n ë Havr¬ vμ Xar¬buy Ken.

Ngμy 12 th¸ng 2, - ngμy h«m sau khi «ng H¨ngri Misen, ®¹i biÓu cña Héi ®ång thuéc ®Þa tèi cao ®i khái, - mét lμn sãng kÝch ®éng ®ét nhiªn bao trïm toμn d©n thμnh phè Poãct« - N«v«; b¾t ®Çu nh÷ng cuéc biÓu t×nh kÌm theo nh÷ng cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n b¶n xø lμm viÖc trong çc c«ng tr−êng x©y dùng cña thμnh phè.

Ngμy 18 th¸ng 2, nh÷ng ng−êi biÓu t×nh tæ chøc mét cuéc häp

toμn thÓ. C¶nh s¸t ®· gi¶i t¸n hä vμ b¾t ®i 10 c«ng nh©n.

Cuéc chiÕn ®Êu b¾t ®Çu. Nh÷ng nhãm c«ng nh©n b·i c«ng, cã

nhiÒu ng−êi d©n b¶n xø tham gia, ®· chiÕm çc bèt g¸c ë xung


quanh Poãct« - N«v« vμ ®uæi hÕt c¶nh s¸t khái çc bèt g¸c Êy. Sau

®ã, ®· x¶y ra cuéc ®ông ®é ®Çu tiªn gi÷a nh÷ng ng−êi b¹o ®éng víi

lÝnh bé binh do viªn quan cai trÞ - «ng Satxecl«, cÊp tèc ph¸i ®Õn.

Qu©n ®éi næ sóng. Nh−ng nh÷ng ng−êi ®×nh c«ng còng ®· ®−îc vò

trang. Hä ®· b¾n tr¶. Trªn mÆt ®Êt cßn l¹i n¨m ng−êi chÕt: mét

viªn cai vμ bèn ng−êi d©n b¶n xø.

Sù kÝch ®éng t¨ng lªn. Theo lÖnh cña «ng MÐclanh, toμn quyÒn

T©y Phi, t×nh tr¹ng giíi nghiªm ®−îc ban bè trong tÊt c¶ çc khu ë

Poãct« - N«v«. Ba trung ®oμn lÝnh bé binh cã sóng m¸y vμ ph¸o d·

chiÕn ®−îc ®−a xuèng tμu vËn t¶i "TS¸T" ë §aca. Ngoμi ra, chiÕc

tμu tuÇn tiÔu "Çtxi«pª" ®−îc ®−a ngay lËp tøc ®Õn Poãct« - N«v«.

Cïng mét lóc víi viÖc ®iÒu ®éng lùc l−îng qu©n ®éi, ng−êi ta tiÕn

hμnh çc cuéc b¾t bí.

"M−êi ng−êi thñ x−íng", trong ®ã cã Uybeliu vμ £chiªn Tªtª, bÞ

bá tï. Nh÷ng cuéc ®μn ¸p tμn nhÉn diÔn ra kh¾p n¬i.

Ng−êi ta ®· buéc c«ng nh©n Poãct« - N«v« trë l¹i lμm viÖc b»ng

l−ìi lª vμ dïi cui. Nh−ng lμn sãng kÝch ®éng vÉn lan réng ë n«ng

th«n. Çc b¸o thuéc ®Þa, ®Æc biÖt lμ tê DÐpªche Coloniale ®ßi thi

hμnh ngay nh÷ng h×nh ph¹t tμn khèc vμ chuyÓn vËn mÖnh cña

§ah«m©y sang cho nh÷ng bμn tay cøng r¾n h¬n.

Chóng ta ph¶i rót ra nh÷ng kÕt luËn nghiªm tóc tõ nh÷ng sù

kiÖn nμy, cô thÓ lμ: trong çc thuéc ®Þa, c«ng nh©n ®· b¾t ®Çu hiÓu

thÕ nμo lμ ®Êu tranh giai cÊp. CÇn ph¶i lμm thÕ nμo ®Ó cho c«ng

nh©n da ®en vμ da vμng còng hiÓu r»ng: KÎ thï duy nhÊt cña hä

n»m ngay trong b¶n th©n çi chÕ ®é nμy, chÕ ®é ®ang dÉn ®Õn mét

chÕ ®é n« lÖ tinh vi h¬n, nÆng nÒ h¬n, vμ v« nh©n ®¹o h¬n chÕ ®é

tr−íc ®©y. Vμ chØ víi sù gióp ®ì cña nh÷ng ng−êi anh em bÞ ¸p bøc

cña m×nh ë çc n−íc ch©u ¢u, hä míi sÏ cã thÓ tù gi¶i phãng ®−îc

m×nh.

nguyÔn ¸i quèc

B¸o L'HumanitÐ, ngμy 18-3-1923. In trong s¸ch: Hå ChÝ Minh, Nh÷ng bμi viÕt vμ nãi chän läc, tiÕng Nga, Nxb, ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1959, tr.56-57.



KHëI NGHÜA ë §AH¤M¢Y

Lo l¾ng v× giai cÊp c«ng nh©n ë chÝnh quèc ®· thøc tØnh, chñ nghÜa t− b¶n Ph¸p t×m çch dïng çc thuéc ®Þa ®Ó cñng cè nÒn thèng trÞ ®ang l©m nguy cña nã. Nã bßn rót ë ®ã c¶ nguyªn liÖu cho çc nhμ m¸y cña nã, lÉn nh©n lùc ®Ó chèng l¹i çch m¹ng. B¸o chÝ t− s¶n ë Pari vμ çc tØnh th−êng xuyªn dμnh hμng trang cho môc thuéc ®Þa. Çc t−íng lÜnh vμ çc nghÞ sÜ ®· ®i kh¾p c¶ n−íc ®Ó tæ chøc çc cuéc nãi chuyÖn vÒ thuéc ®Þa. Nh÷ng c©y bót ®¹o ®øc Êy vμ nh÷ng «ng chuyªn nghÒ kho¸c l¸c Êy kh«ng t×m ®©u ra cho ®ñ lêi lÏ ®Ó ca ngîi lßng trung thμnh cña ng−êi b¶n xø vμ ©n huÖ cña

c«ng cuéc khai ho¸ "cña hä".

§«i khi, çc ngμi Êy tr¬ tr¸o ®Õn møc ®em so s¸nh sù c−íp bãc cña ng−êi Anh ë thuéc ®Þa víi sù cao c¶ cña riªng hä: hä cho chÝnh s¸ch cña ng−êi Anh lμ "ph−¬ng ph¸p tμn nhÉn" hoÆc "th¸i ®é th« b¹o" vμ qu¶ quyÕt r»ng çch lμm cña ng−êi Ph¸p ®Çy chÝnh nghÜa vμ dÞu dμng!

ChØ cÇn ghÐ m¾t nh×n qua çc thuéc ®Þa mét chót còng ®ñ thÊy c«ng cuéc khai ho¸ ®ã lμ "®Ñp ®Ï vμ dÞu dμng" biÕt lμ chõng nμo.

ë §«ng D−¬ng, d¹o võa råi, cã mét g· thùc d©n Ph¸p trÎ tuæi ®· trãi mét ng−êi An Nam, ®Æt n»m sÊp xuèng ®Êt, ch©n vμ ®Çu buéc vμo hai çi cäc ®ãng xuèng ®Êt, råi gi¸ng cho ng−êi ®ã mét tr¨m s¸u m−¬i gËy. N¹n nh©n, m×nh m¶y n¸t nhõ, l¹i bÞ bá vμo nhμ giam suèt mét ®ªm. S¸ng h«m sau, g· trÎ tuæi ®i khai ho¸ ®ã l¹i cho¶ng s−ng ®Çu n¹n nh©n vμ lÊy chu«i sóng lôc ®Ëp vì mét m¾t cña ng−êi Êy. Tªn sóc sinh ®ã ®· ®−îc toμ ¸n Ph¸p tha bæng.

ë §ah«m©y, ng−êi ta t¨ng thªm thuÕ m¸ vèn ®· qu¸ nÆng nÒ ®èi víi ng−êi d©n b¶n xø. Ng−êi ta b¾t thanh niªn ph¶i bá nhμ cöa vμ ruéng n−¬ng ®i lμm "nh÷ng ng−êi b¶o vÖ v¨n minh". Ng−êi ta cÊm d©n b¶n xø gi÷ vò khÝ ®Ó tù vÖ chèng thó d÷ vÉn th−êng ph¸ ho¹i hμng x· mét. Gi¸o dôc, y tÕ ®Òu kh«ng cã. Tr¸i l¹i, ng−êi ta kh«ng tõ mét thñ ®o¹n nμo ®Ó b¾t ng−êi §ah«m©y "®−îc b¶o hé" ph¶i chÞu çi kiÕp lÇm than cña ng−êi d©n b¶n xø, çi chÕ ®é ®· h¹ con ng−êi xuèng hμng con vËt vμ lμm ®iÕm nhôc cho çi gäi lμ thÕ giíi v¨n minh. D©n b¶n xø, kh«ng nhÞn nhôc ®−îc n÷a, vïng lªn. ThÕ lμ cuéc ®μn ¸p ®Ém m¸u ®−îc tiÕn hμnh. Ng−êi ta dïng nh÷ng biÖn ph¸p c−¬ng quyÕt. Ng−êi ta ®−a qu©n ®éi, sóng liªn thanh, sóng cèi vμ tμu chiÕn ®Õn; ng−êi ta h¹ lÖnh giíi nghiªm. Ng−êi ta b¾t bí vμ bá tï hμng lo¹t. §Êy, ®øc nh©n tõ cña c«ng cuéc khai ho¸ nh− thÕ ®Êy.

nguyÔn ¸i quèc



CHñ NGHÜA QU¢N PHIÖT THùC D¢N

Chóng t«i ®· nãi r»ng, viÖc b¾t lÝnh r¸o riÕt lμ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n thóc ®Èy ng−êi §ah«m©y ®øng lªn b¹o ®éng.

Tr−íc hÕt, chóng ta thÊy ngay mét sù bÊt b×nh ®¼ng næi bËt: ng−êi Ph¸p chØ phôc vô trong qu©n ®éi hai n¨m, cßn ng−êi b¶n xø th× ph¶i phôc vô ba n¨m. Sau khi bá ra 36 th¸ng tuæi thanh xu©n t−¬i ®Ñp cña m×nh ®Ó b¶o vÖ tù do vμ c«ng lý (?), ng−êi d©n b¶n xø ®−îc gi¶i ngò l¹i chÞu sù t¸c ®éng cña ®¹o luËt vÒ ng−êi b¶n xø trong ®ã kh«ng cã tù do vμ c«ng lý! Song sù bÊt b×nh ®¼ng Êy còng

cã çi tèt: nã g©y ra cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi b¶n xø çi t©m tr¹ng chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt.

Sù tμn ¸c cña bän b¾t lÝnh ë çc thuéc ®Þa tinh vi tíi møc thËm chÝ ng−êi Ph¸p ë chÝnh quèc còng kh«ng thÓ h×nh dung ®−îc mét çi g× gièng nh− thÕ. Trong thêi gian chiÕn tranh, nh÷ng viªn chØ huy mang lÝnh ®i hÕt lμng nμy sang lμng kh¸c buéc chÝnh quyÒn b¶n xø cung cÊp ngay lËp tøc sè ng−êi cÇn thiÕt ®Ó ®−a vμo qu©n ®éi.

LÏ nμo mét sÜ quan Ph¸p th¸o v¸t l¹i kh«ng biÕt tra tÊn nh÷ng ng−êi cha vμ nh÷ng ng−êi mÑ cña nh÷ng ng−êi Xªnªgan trÎ tuæi ®ang lÈn trèn khi «ng ta xuÊt hiÖn, ®Ó buéc hä ph¶i chui ra khái nh÷ng n¬i Èn nÊp cña hä vμ kho¸c bé ¸o lÝnh Duav¬? LÏ nμo h¾n l¹i kh«ng b¾t çc «ng giμ, phô n÷ cã mang, thiÕu n÷, buéc hä ph¶i cëi trÇn truång vμ ®èt quÇn ¸o cña hä ngay tr−íc m¾t hä. TrÇn truång, bÞ trãi, nh÷ng n¹n nh©n bÊt h¹nh buéc ph¶i ch¹y kh¾p lμng d−íi trËn m−a roi ®Ó lμm "g−¬ng". Mét ng−êi phô n÷ câng con

®»ng sau l−ng buéc ph¶i xin phÐp ®−îc cëi trãi mét tay ®Ó ®ì lÊy ®øa bÐ cho khái ng·. Hai cô giμ ®· ng· bÊt tØnh nh©n sù trong cuéc ch¹y Êy. Nh÷ng em g¸i bÞ hμnh h¹ nh− thÕ ®· hμnh kinh tr−íc tuæi, mét phô n÷ cã mang, ®øa con sinh ra ®· bÞ chÕt, mét phô n÷ kh¸c th× ®øa con sinh ra ®· bÞ mï.

NguyÔn ¸i Quèc

B¸o La Vie OuvriÌre, ngμy 13-4-1923


TINH HOA CñA Xø §¤NG D¦¥NG

Trong ®¸m tang toμn quyÒn L«ng, «ng NguyÔn Kh¾c VÖ, tiÕn sÜ khoa luËt häc, tiÕn sÜ khoa chÝnh trÞ häc vμ kinh tÕ häc, lμm viÖc t¹i Toμ BiÖn lý Sμi Gßn, ®· qu¶ quyÕt r»ng, nÕu cã thÓ ph¸t biÓu thay toμn thÓ nh©n d©n §«ng D−¬ng, th× «ng ch¾c ch¾n r»ng, tiÕng nãi ®ã sÏ ®au th−¬ng tá lßng tri ©n toμn quyÒn vÒ tÊt c¶ nh÷ng g× mμ toμn quyÒn ®· ban cho d©n téc An Nam. Vμ «ng VÖ tr©n träng lín tiÕng:

"Vμ nh÷ng ai, nhê vμo nh÷ng biÖn ph¸p khoan dung cña Ngμi,

ngμy nay, ®ang cïng çc vÞ ®¹i diÖn cña n−íc b¶o hé gãp phÇn vμo c«ng cuéc phån vinh ngμy cμng t¨ng tiÕn cña xø §«ng D−¬ng, sÏ cÊt lªn tõ ®¸y lßng m×nh lêi tri ©n Ngμi vμ lßng sïng kÝnh ®èi víi anh linh Ngμi. VÊn ®Ò kinh tÕ lμ ®iÒu mμ Ngμi quan t©m h¬n hÕt. Ngμi tõng mong muèn trang bÞ cho §«ng D−¬ng mäi khÝ cô kinh tÕ sao cho nã trë thμnh mét n−íc Ph¸p thø hai, mét n−íc Ph¸p ViÔn §«ng hïng c−êng, mét con ®ì ®Çu cña n−íc Ph¸p céng hoμ".

"Trong sø mÖnh cña Ngμi, Ngμi ®· toμn t©m toμn ý khai ho¸ cho mét d©n téc bÞ ngõng trÖ trªn con ®−êng tiÕn bé v× mét tæng hîp ®iÒu kiÖn lÞch sö vμ khÝ hËu. Ngμi lμ vÞ qu¸n qu©n cña tiÕn bé, lμ sø gi¶ cña c«ng cuéc khai ho¸...".

VÒ phÇn m×nh, «ng Cao V¨n Sen, kü s−, Chñ tÞch Héi nh÷ng ng−êi §«ng D−¬ng, th× nãi r»ng, viÖc «ng L«ng chÕt qu¸ sím lμ mét çi tang cho toμn câi §«ng D−¬ng. Råi «ng kÕt thóc bμi ®iÕu v¨n b»ng

nh÷ng lêi sau ®©y:

"BÈm quan Toμn quyÒn, chóng t«i thμnh t©m than khãc Ngμi v× ®èi víi tÊt c¶ chóng t«i, Ngμi lμ mét thñ hiÕn, mét ng−êi cha nh©n hËu".

....................."71F

1).

Tõ sù viÖc trªn, t«i ®i ®Õn kÕt luËn r»ng: NÕu qu¶ thùc tÊt c¶ nh÷ng ng−êi An Nam ®Òu còng luån cói s¸t ®Êt nh− hai ®øa con nμy cña guång m¸y cai trÞ th× qu¶ thùc lμ d©n nμy xøng ®¸ng víi çi sè phËn ®−îc cho.

N.

B¸o Le Paria, sè 13, th¸ng 4-1923.

1) Dßng dÊu chÊm nμy lμ cña nguyªn b¶n tiÕng Ph¸p.


B¸O ÇO GöI BAN BI£N TËP VÒ HO¹T §éNG CñA B¸O LE PARIA

Dù ¸n ban ®Çu lμ tr−íc hÕt thμnh lËp mét hîp t¸c x· xuÊt b¶n.

Dù ¸n ®ã kh«ng thùc hiÖn ®−îc do çc ®ång chÝ ch−a h¨ng h¸i ®ãng gãp, mÆc dï chóng ta ®· kªu gäi nhiÒu lÇn vμ viÖc lμm nμy chóng ta tèn kÐm 120 phr¨ng.

Mét nhãm nhá t¸m ®ång chÝ cam kÕt dï sao còng ph¶i cho xuÊt

b¶n ngay tê Le Paria. §· cã nh÷ng lêi høa nh− sau: Bl«ngcua cho 100 phr¨ng mçi th¸ng, H¸tgiali: 50, M«nnÐcvin: 50, Xtªphani: 25, NguyÔn ¸i Quèc: 25, ¤n«ri¬: 10, Ralaim«ngg«: 10, Phuècnirª: 10. Tæng céng lμ 280 phr¨ng. Le Paria b¾t ®Çu ra m¾t ngμy 1-4-1922, cho ®Õn ngμy 31-12-1922, ng©n s¸ch cña nã chia ra nh− sau:

Thu:

A- TiÒn quyªn gãp cña çc ®ång chÝ nãi trªn: Ralem«ngg«: 50 phr¨ng, NguyÔn ¸i Quèc: 175, M«nnÐcvin: 100, Bl«ngcua: 0, ¤n«ri¬: 10, H¸tgiali: 200, Xtªphani: 50, Phuècniª: 0. Tæng céng lμ 585 phr¨ng.

B- ñng hé b¸o tõ 1-4 ®Õn 31-12-1922: 593 phr¨ng.

C- TiÒn b¸n b¸o dμi h¹n 141 x 3 = 423 phr¨ng.

D- TiÒn b¸n b¸o lÎ tõ sè 1 ®Õn sè 9 = 170 phr¨ng 40. Tæng sè thu lμ: 1.771 phr¨ng 40.

Chi:

- Chi phÝ ban ®Çu (kÓ c¶ sè tiÒn 120 phr¨ng nãi ë trªn): 170 phr¨ng.

- §å dïng: 34,80

- C−íc phÝ b−u ®iÖn: 156,80

- Chi phÝ tiÒn in: 2.483,80

Tæng sè chi lμ: 2.845,40.

Ngoμi sè chi nãi trªn cßn ba quý tiÒn thuª nhμ hÕt 900 phr¨ng do sù ñng hé cña çc ®ång chÝ ®μi thä, ®Æc biÖt do sè tiÒn 450 phr¨ng ®ång chÝ Bl«ngcua nhËn ®−îc tõ §ah«m©y.

... Xin nhËn xÐt r»ng, trong chÝn th¸ng qua, trong sè t¸m ®ång chÝ høa cho tiÒn h»ng th¸ng, th× cã: 1 ®ång chÝ ®i v¾ng kh«ng ®ãng xu nμo, 1 ch−a ®ãng, 1 míi ®ãng 1 th¸ng, 2 ®ãng 2 th¸ng, 1 ®ãng bèn th¸ng, 1 ®ãng n¨m th¸ng, 1 ®ång chÝ ®ãng ®Çy ®ñ72F1

).

§Ó tr¶ ®−îc sè nî cò cho chñ nhμ in vμ t×m mét nhμ in kh¸c víi ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho b¸o, th× çc ®ång chÝ cÇn gi÷ ®óng nh÷ng lêi ®· høa gãp tiÒn.

Tõ 1-1-1923, quyÕt ®Þnh ra b¸o hai kú mét th¸ng vμ ra bèn trang, trang bèn dμnh ®¨ng qu¶ng ço ®Ó tê b¸o cã thÓ sèng ®−îc. Nh©n dÞp nμy, çc ®ång chÝ quyÕt ®Þnh nép tiÒn tr¶ ngay tiÒn in sè 10 lμ 535 phr¨ng.

Tõ 1-2, viÖc cho ®¨ng qu¶ng ço ph¶i mang l¹i mét sè tiÒn ®ñ cho viÖc ra b¸o. §ång chÝ Xtªphani ®−îc giao tæ chøc viÖc lÊy qu¶ng ço.

MÆc dï viÖc qu¶ng ço míi ®−îc ®Æt ra vμ do ®ã ch−a ®−îc h−ëng øng nhiÒu, míi ®em l¹i cho çc sè b¸o 10, 11 vμ 12 mét sè tiÒn Ýt ái, ®ång chÝ Xtªphani b¶o ®¶m víi chóng ta r»ng, víi çc sè tíi, ng©n s¸ch 1923 sÏ ®−îc c©n ®èi, do ®ã Xtªphani høa r»ng, tõ sè 13 sÏ kh«ng yªu cÇu çc ®ång chÝ ®ãng gãp n÷a. Xtªphani tin ch¾c r»ng trong t−¬ng lai rÊt gÇn, viÖc nhËn ®¨ng qu¶ng ço kh«ng

1) §ång chÝ ®ãng tiÒn ®Çy ®ñ chÝnh lμ ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc.


nh÷ng cã thÓ gióp trang tr¶i tiÒn thuª in b¸o mμ cßn cã thÓ tr¶ c«ng cho mét ®ång chÝ chuyªn tr¸ch g¸nh mäi c«ng viÖc cña tê b¸o nh− göi th− ®i, kiÓm so¸t, gi÷ th−êng trùc, v.v., vμ cßn tr¶ ®−îc tiÒn thuª nhμ. Trong khi chê ®îi, çc ®ång chÝ ph¶i chÞu bá tiÒn ra ®Ó tr¶ tiÒn thuª nhμ.

H·y dòng c¶m, cã nghÞ lùc vμ b¾t tay vμo viÖc.

NGUYÔN ¸I QUèC

ViÕt cuèi 1922. In trong s¸ch Thêi thanh niªn cña B¸c Hå, Nxb. Thanh niªn, Hμ Néi, 1976, tr. 179-181.

Bμi in trong s¸ch Thêi thanh niªn cña B¸c Hå.

ÇC VÞ THèNG TRÞ CñA CHóNG TA

ThÕ lμ xong: sè phËn cña 20 triÖu d©n An Nam mong muèn s¾p ®−îc trao vμo tay «ng M¸cxian MÐclanh.

Anh sÏ hái t«i: Çi «ng MÐclanh Êy lμ ai −? Ch¶ g× th× ®©y còng lμ mét «ng ®· lμ quan cai trÞ çc ®¶o G¨��ª73F1

), råi Phã toμn quyÒn T©y Phi, råi Toμn quyÒn thuéc ®Þa nμy. §ã lμ mét vÞ ®· bá ra 36 n¨m cuéc ®êi m×nh ®Ó nhåi vμo çc çi sä d©n b¶n xø vÒ tÊt c¶ çi nÒn v¨n minh ®Çy ©n huÖ cña n−íc Ph¸p.

Cã lÏ anh sÏ b¶o t«i r»ng, thùc lμ mét tÊn trß hÒ §«ng D−¬��74F

2

) to ®ïng khi ®−a Ngμi lªn cai trÞ mét ®Êt n−íc mμ Ngμi kh«ng biÕt g× vÒ nã c¶.

Th×, ®óng thÕ! Nh−ng ®ã lμ çi mèt mμ mét b¹n ®ång nghiÖp, h«m nä cho biÕt «ng ®· thÊy chÔm chÖ ngåi ë vô T©y Phi thuéc Ph¸p cña Bé Thuéc ®Þa mét cùu c«ng sø ë §«ng D−¬ng. Mét cùu c«ng sø kh¸c ë T©y Phi th× l¹i ®¶m nhiÖm viÖc ch©u Phi xÝch ®¹o. Mét cùu quan chøc ë Xu® �̈�75F

3

) th× l¹i ®−îc chän ®Ó phô tr¸ch çc vÊn

1) Gambier, quÇn ®¶o nhá thuéc Ph¸p ë Th¸i B×nh D−¬ng.

2) Indochinoiserie: tõ ng÷ t¸c gi¶ ®Æt ra pháng theo tõ "chinoiserie" trong tiÕng Ph¸p, xuÊt ph¸t tõ chinois: Trung Quèc; chinoiserie (trß Tμu), chØ çi g× kú quÆc, v× ng−êi Ph¸p tr−íc ®©y cho r»ng çi g× ë Trung Quèc còng lμ kú quÆc. Còng nh− chinoiserie, Indochinoiserie ®−îc ®Æt ra ®Ó chÕ giÔu.

3) Xu®¨ng thuéc Ph¸p, b©y giê lμ n−íc Mali, kh¸c víi Xu®¨ng thuéc Anh, b©y giê lμ n−íc Xu®¨ng.


®Ò vÒ Ma®ag¸txca, trong khi ®ã, ë Héi chî thuéc ®Þa, ng−êi ®¹i diÖn cho Cam¬run l¹i lμ mét quan chøc ch−a hÒ ®Æt ch©n lªn n−íc nμy bao giê.

V¶ l¹i, cÇn qu¸i g×, nÕu quyÒn lîi cña n−íc Ph¸p cã bÞ MÐclanh qu¶n lý tåi th× ®· sao, miÔn lμ quyÒn lîi ç nh©n cña «ng bé tr−ëng ®−îc phôc vô tèt. Tê "Petit Bleu" bμn vÒ sù bæ nhiÖm t©n th¸i thó ®· nãi thÕ nμy:

"§õng cã mμ lÇm; kh«ng ph¶i lßng tham cña «ng MÐclanh ®· l¸i «ng ta mμ lμ lßng tham cña «ng Xar« ®· g©y ra mäi tai h¹i".

Qu¶ vËy, «ng Xar« th×, nh− chóng t«i ®· nãi vμ ch¸n v¹n ng−êi còng ®· nãi, muèn trë l¹i §«ng D−¬ng vμ ch¾c ch¾n «ng ta sÏ lμ ng−êi thÕ ch©n ngay «ng L«ng, nÕu kh«ng cã cuéc bÇu cö nghÞ viÖn s¾p diÔn ra chõng m−¬i th¸ng tíi. ThÕ nh−ng, tuy cã thÌm muèn lμm Toμn quyÒn §«ng D−¬ng ®Êy, «ng Xar« l¹i kh«ng muèn v× thÕ bá chøc vô ë nghÞ viÖn. D©n gian cã c©u tôc ng÷: "Sè phËn ai hay sÏ thÕ nμo". NghÞ sÜ h¹ viÖn hay nghÞ sÜ th−îng viÖn, th× biÕt ®©u mét sím kia tØnh dËy l¹i ch¶ thÊy m×nh lμ bé tr−ëng, cßn cã thÓ lμ thñ t−íng n÷a Êy chø; cßn nÕu chØ lμ toμn quyÒn, nghÜa lμ viªn chøc, th× kh«ng lμm bé tr−ëng ®−îc.

VËy th× vÊn ®Ò lμ h·y ®Æt ë §«ng D−¬ng mét quan chøc cã thÓ gäi lμ t¹m quyÒn, ®Ó ®Õn mïa xu©n sang n¨m, sau kú bÇu cö nghÞ viÖn, th× «ng Xar« sÏ dÔ dμng thÕ ch©n. ThÕ lμ «ng nghÜ ngay ®Õn viÖc chän «ng MÐclanh vμo çi vÞ trÝ ch¶ thó vÞ g× Êy, bëi v× «ng nμy s¾p m·n h¹n lμm viÖc, ch¶ bao l©u n÷a «ng ®· ®ñ quyÒn vÒ h−u.

§ã, v× sao «ng MÐclanh s¾p lªn ®−êng sang §«ng D−¬ng, v× sao bao nhiªu c«ng viÖc h÷u Ých míi b¾t ®Çu ë T©y Phi bÞ «ng xÕp xã, v× sao ë ViÔn §«ng, «ng sÏ ch¼ng lμm viÖc g× ®¸ng kÓ mμ ch¾c sÏ chØ lμm cho xong viÖc sù vô v× biÕt r»ng m×nh còng ch¼ng ë bao l©u, vμ v× sao n÷a ë çi "Céng hoμ CÈm mμ l¸ch víi nhau"76F

1) nμy, tÊt c¶ ®Òu

1) Thμnh ng÷ ®Ó chØ mét céng ®ång thiªn vÞ nÓ nang, mãc ngoÆc nhau,

kh«ng coi träng lîi Ých chung. DÞch s¸t nghÜa lμ "Céng hoμ çc ®ång chÝ", nguyªn b¶n viÕt tiÕng Ph¸p lμ "RÐpublique des Camarades".

bÞ bá qua, tÊt c¶ ®Òu tôt dèc, tÊt c¶ ®Òu ngμy cμng tåi tÖ, v× quyÒn lîi ç nh©n cña «ng nμy hay «ng nä bao giê còng ®Òu ®Æt lªn trªn quyÒn lîi chung cña ®Êt n−íc.

N.



KH¤NG PH¶I CHUYÖN §ïA

Cã thÓ b¶o çc «ng nghÞ lμ nh÷ng ng−êi thuéc mét gièng ng−êi kh¸c. Tõ gièng nh÷ng ng−êi ®−îc tróng cö, ®óng lμ nh− vËy. Hä lμ kÎ d¸m lμm mäi viÖc, kÓ c¶ viÖc ®ïa dai.

KÎ ®−îc tróng cö nä, bÞ tè ço lμ lËu thuÕ, hay lõa ®¶o - th× còng thÕ - ®· kh«ng ngÇn ng¹i chÊt vÊn «ng Bé tr−ëng Bé Tμi chÝnh vÒ nh÷ng biÖn ph¸p «ng ta ®Þnh dïng ®Ó ng¨n chÆn sù bÐp xÐp cña viªn chøc «ng ta! KÎ tróng cö kia.... Nh−ng th«i, cho qua,

vμ xin nãi r»ng, nh÷ng «ng nghÞ ba hoa nhÊt vÉn lμ nh÷ng ng−êi tróng cö thuéc ®Þa.

Ng−êi ta cßn nhí: çc vÞ ®¸ng kÝnh Êy ®· ®−a ra mét kiÕn nghÞ thØnh cÇu ChÝnh phñ Ph¸p cho niªm yÕt vμ ®em d¹y trong tÊt c¶ çc tr−êng trung häc, tiÓu häc, ®¹i häc, ký tóc x¸, nhμ trÎ, häc viÖn r»ng n−íc Ph¸p lμ mét n−íc 100 triÖu d©n. Kh«ng h¬n kh«ng kÐm mét ng−êi.

Vμ thÕ lμ c¶ giíi b¸o chÝ d¹i dét vμ ch¼ng nghÜ r»ng, çi kiÕn nghÞ kh«i hμi Êy cã thÓ dÉn ng−êi Ph¸p ®Õn nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng, cø hoan h« Çm Ü c¶ lªn!

§Õn nay, nÕu kiÕn nghÞ Êy ®−îc chÊp nhËn th× sÏ thÕ nμy nμy: TÊt c¶ nh÷ng «ng bμ ta ë Bé Thuéc ®Þa - tr−íc hÕt lμ «ng Anbe Xar« sÏ chÕt ®ãi, v× phã m¸t thuéc ®Þa sÏ tù nhiªn bÞ c¾t mÊt.

Liªn ®oμn phôc håi d©n sè sÏ biÕn mÊt vμ Ngμi gi¸o chñ Bin®ria sÏ kh«ng thÓ gi¶ng çi thuyÕt ®Î m¾n nh− thá ë ViÖn Hμn l©m Ph¸p n÷a. V× khi sÏ cã 100 triÖu ng−êi Ph¸p so víi 60 triÖu tªn

"b«s¬" th× ng−êi ta sÏ kh«ng cã quyÒn, dï lμ mét vÞ gi¸o chñ nãi ®Õn chuyÖn hôt d©n sè n÷a.

TÊt c¶ s¸ch cña «ng M«rÝtx¬ BarÐt vμ tÊt c¶ nh÷ng bμi b¸o cña «ng PhorÐt (Lui) chØ ®¸ng ®em mμ... ®èt c¶ ®i v× dï cã quyÒn thÕ ®Õn ®©u, th× çc vÞ còng kh«ng thÓ cho r»ng m¸u latinh ®ang ch¶y trong huyÕt qu¶n cña ng−êi An Nam hay ng−êi §ah«m©y.

Vμ khi mμ kh«ng cßn thuéc ®Þa n÷a th× binh sÜ vinh quang cña chóng ta sÏ ®i ®¸nh ch¸c ë ®©u cho ®ì buån tay? BiÕt göi ®i ®©u nh÷ng vÞ thèng so¸i hÕt thêi, nh÷ng nhμ chÝnh trÞ thÊt c¬ lì vËn, bän giÕt ng−êi kh«ng may, nh− «ng Bèp vμ nh÷ng ng−êi kh¸c?

Ph¶i hμng tËp s¸ch, hμng tËp s¸ch ®Ó miªu t¶ mäi ®iÒu bÊt tiÖn x¶y ra nÕu kiÕn nghÞ Êy ®−îc chÊp nhËn. Cßn chóng t«i n÷a, chóng t«i còng hÕt søc hoan nghªnh nã, nh−ng dÜ nhiªn víi ý nghÜa kh¸c.

Mét khi chóng t«i lμ ng−êi Ph¸p, lËp tøc chóng t«i sÏ göi mét ®oμn khai ho¸ ®Õn kh¾p n−íc Ph¸p. Chóng t«i sÏ lμm cho ®Êt n−íc ng−êi G«loa ngËp lôt r−îu vμ thuèc phiÖn. ë ®©y, chóng t«i sÏ ®¸nh thuÕ muèi, thuÕ nhËp thÞ, sÏ cho b¾t giam theo lÖnh hμnh chÝnh, ph¹t tiÒn tËp thÓ, sÏ cho më nh÷ng toμ ¸n ®Æc biÖt ®Ó ®μn ¸p, ho¹t ®éng th−êng xuyªn, lËp kiÓm duyÖt, v.v. vμ v.v.. Nãi gän l¹i, chóng t«i sÏ lμm l¹i ë ®©y tÊt c¶ nh÷ng g× mμ nh÷ng kÎ nguyªn lμ bÒ trªn cña chóng t«i ®· lμm trªn ®Êt n−íc chóng t«i, cho chóng t«i ho¸ ra lμ ng−êi Ph¸p. Chóng t«i sÏ cÊm tÊt c¶ çc b¸o, c¶ b¸o Le Matin vμ b¸o Le Petit Parisien. Chóng t«i sÏ b·i quyÒn tù do ®i l¹i, tù do héi häp. Chóng t«i sÏ ®−a nh÷ng ng−êi sinh ®Î ë ®©y vμo chÕ ®é b¶n xø, xiÕt bao ªm ¸i vμ tèt lμnh, mμ chóng t«i, ng−êi An Nam, ng−êi Mang¸t, ng−êi Phi ch©u chóng t«i ®· ®−îc h−ëng tõ l©u. Chóng t«i sÏ b¾t nh÷ng thanh niªn Ph¸p ph¶i "t×nh nguyÖn" nhËp ngò, kh«ng ph¶i 18 th¸ng, mμ lμ ba, lμ bèn n¨m. NÕu cÇn, chóng t«i sÏ göi hä ®i cho ng−êi ta giÕt chÕt, ®Ó b¶o vÖ Tæ quèc vμ b¶o vÖ kÐt s¾t cña chóng t«i. Chóng t«i sÏ chän nh÷ng c« g¸i Ph¸p trÎ, ®Ñp, cho ®Õn §«ng D−¬ng, ¡ngti¬, Ma®ag¸txca, ch©u Phi, lμm con ®ßi, mçi th¸ng 40 phr¨ng.


Chóng t«i sÏ lμ Tæng thèng n−íc Céng hoμ Ph¸p, Bé tr−ëng, th−îng nghÞ sÜ vμ h¹ nghÞ sÜ. Chóng t«i sÏ lμ nh÷ng nhμ khai ho¸, nh÷ng nhμ b¶o hé, nh÷ng kÎ bμi xÝch ng−êi b¶n xø, nh÷ng kÎ th©n ng−êi b¶n xø. Chóng t«i sÏ cai trÞ ng−êi Ph¸p, vμ khi bùc m×nh, cã thÓ gäi ng−êi thæ d©n - nh− chóng t«i ®· tõng bÞ gäi nh− thÕ cho ®Õn nay- lμ nh÷ng th»ng Nhμ ��ª77F1

) bÈn thØu, hay lò "dª con" bÈn thØu.

§óng lμ sÏ ®Õn l−ît chóng t«i, ph¶i kh«ng?

NguyÔn ¸i Quèc


1) Hai ch÷ "Nhμ quª" trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.

DIÔN §μN §¤NG D¦¥NG

Nhê ®é l−îng mÉu tõ cña n−íc Ph¸p b¶o hé, §«ng D−¬ng thËt ®· trë thμnh mét chç n¸u th©n cho bän lμm bËy.

¤ng B«®oanh mÆc dï cã bÞ tè ço h¼n hoi vÒ téi gi¶ m¹o vμ dïng giÊy tê gi¶ m¹o, b©y giê còng cø lμ toμn quyÒn.

¤ng §¸cl¬ nguyªn b¸n ch¸o, tr−íc lμ quan cai trÞ tØnh, bÞ lªn ¸n lμ ¨n hèi lé, lμ c−êng hμo vμ ®· g©y ra cuéc næi dËy ®Ém m¸u ë Th¸i Nguyªn, ®· ®−îc chÝnh phñ thuéc ®Þa cö vμo Héi ®ång thμnh phè Sμi Gßn.

¤ng Tªa, kü s− vμ gi¸m ®èc mét h·ng bu«n lín, bÞ tè ço lμ cã téi nhòng l¹m mμ kh«ng bÞ rÇy rμ g×.

Giê ®Õn l−ît Bu®in«, viªn quan cai trÞ nμy bÞ kiÖn: ®· ®ót tói sè tiÒn lêi mét cuéc chî phiªn tæ chøc nh©n dÞp kh¸nh thμnh t−îng ®μi tö sÜ; ®· ®ßi vμ nhËn mét mãn tiÒn "båi th−êng" lín tr¶ cho sù cã mÆt cña m×nh trong buæi ch«n cÊt mét mô nhμ giμu b¶n xø, ®· ®ßi nh÷ng mãn tiÒn lín chÌ l¸ khi cÊp mét giÊy phÐp hay giÊy lÖnh nμo ®ã.

Cuèi cïng, ®· lîi dông, trong mäi tr−êng hîp quyÒn hμnh quan cai trÞ (mμ n−íc Ph¸p cã chñ quyÒn ®· uû th¸c cho) ®Ó lμm ®æ må h«i s«i n−íc m¾t ng−êi bÞ trÞ vμ ®Ó cho ph×nh vÝ tiÒn cña «ng ta. Nh−ng lêi kÕt téi nÆng nhÊt lμ thÕ nμy: Lμng T©n An (Nam Kú) cã mét nhμ m¸y ®iÖn. ViÖc khai th¸c cã lîi vμ phè x¸, nhμ cöa trong lμng cã ®iÖn s¸ng mμ kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn. Quan cai trÞ Bu®in« buéc


lμng ph¶i nh−îng kh«ng nhμ m¸y cho mét anh thÇu kho¸n ®· cã vi thiÒng cho «ng ta.

Ýt l©u sau, lμng ph¶i tr¶ tiÒn ®iÖn dïng ngoμi phè vμ trong nhμ. ThÊy hμng ngh×n ®iÒu bÊt lîi, hä míi biÕt m×nh tù qu¶n nhμ m¸y th× lîi h¬n. Hä ph¶i bá ra mÊy chôc ngμn ®ång ®Ó chuéc l¹i çi mμ hä ®· ph¶i "nh−îng kh«ng". LÇn thø hai nμy, vÞ quan cai trÞ ®ót tói thªm mÊy tê b¹c lín n÷a.

BÞ kiÖn v× téi bu«n b¸n ng−êi chÕt, bãc lét ng−êi sèng, tham « lé liÔu, quan cai trÞ Bu®in« võa ®−îc c«ng lý Ph¸p cho tr¾ng ¸n. Ngμy mai cã thÓ «ng ta cßn ®−îc hu©n ch−¬ng.

Bao giê ng−êi ta còng v× uy tÝn chñng téc, mμ x¸ téi cho lò "v« l¹i kh¶ è". Bao giê ng−êi ta còng nh©n danh nh©n d©n Ph¸p mμ b¾t c«ng lý lμm ®Ü bîm.

V¨n minh lμ nh− thÕ ®ã.

NguyÔn ¸i Quèc


TRß MÐCLANH

Trong khi chê ®îi ®i khai ho¸ nh÷ng ng−êi §«ng D−¬ng t¹i §«ng D−¬ng, ngμi th¸i thó MÐclanh muèn h·y khai ho¸ nh÷ng ng−êi §«ng D−¬ng ®· chÕt, çc ng−êi biÕt ®Êy, nh÷ng ng−êi chÕt cho Tæ quèc, cho c«ng lý, vμ v©n v©n, ë Ph¸p.

C−êi ë nghÜa trang lμ mét çi thó cña nh÷ng bËc vÜ nh©�78F

1

), nh−ng ë ®Êy mμ c−êi mét m×nh th× cã thÓ lμ v« duyªn. V× vËy, b÷a nä, quan lín M¸cxian MÐclanh ra lÖnh cho ®oμn thanh niªn AnnamÝt ®−îc trî cÊp theo ngμi ®Õn V−ên Ng−êi ChÕt ë N«gi¨ng trªn s«ng M¸cn¬ v× ë ®ã sÏ ®−îc ®äc mét bμi diÔn v¨n do ngμi chøng gi¸m. Bμi diÔn v¨n tr−íc khi ®äc cho c«ng chóng, ph¶i tr×nh lªn quan lín ®Ó ngμi duyÖt. Ng−êi ta ®· tr×nh vμ bμi diÔn v¨n bÞ coi lμ qu¸ ngç ng−îc, quan lín ra lÖnh cø viÖc bá ®i ®Ó thay thÕ b»ng mét bμi kh¸c mμ quan lín cho dμn ý.

Cè nhiªn, bμi diÔn v¨n xμo nÊu trong çc thø n−íc cèt cña quan lín nh− vËy, th× h−¬ng vÞ cña lßng trung thμnh vμ lßng ¸i mé

1) ¸m chØ Thñ t−íng Ph¸p Po¨ngcarª. Khi ®Õn th¨m mét nghÜa trang

lÝnh Ph¸p, Po¨ngcarª nh¨n r¨ng c−êi. §¶ng Céng s¶n Ph¸p lÊy bøc ¶nh ®ã in ra hμng triÖu tÊm d−íi ®Ò ch÷: "Po¨ngcarª nã c−êi" vμ b¸n kh¾p n−íc Ph¸p. Bøc ¶nh g©y ra mét phong trμo s«i næi chèng Po¨ngcarª. Cuèi cïng chÝnh phñ cña «ng ta bÞ ®æ.


bÊt diÖt ®èi víi n−íc Ph¸p ph¶i x«ng lªn ®Õn ng¹t mòi...

NÕu ng−êi chÕt nãi ®−îc, nh− bän ®ång cèt b¶o thÕ, th× nh÷ng hån ma An Nam ë N«gi¨ng sÏ lªn tiÕng: "C...¶m ¬n «ng toμn quyÒn! Nh−ng xin lμm ¬n... cót ®i cho!" 79F

1).

N.


1) M...erci μ toi, ... F... nous la paix! Trong tiÕng Ph¸p ch÷ M viÕt t¾t,

ng−êi ta th−êng hiÓu lμ Merde, lμ mét tiÕng chöi rña rÊt tôc, còng cã nghÜa lμ ph©n - Ch÷ F. lμ Foutre cã nghÜa lμ cót, xÐo ®i, ®Ó yªn (Foutre le camp, Foutre la paix...). §©y lμ lèi ch¬i ch÷ cña t¸c gi¶.

TH¦ GöI ÇC B¹N CïNG HO¹T §éNG ë PH¸P

Çc b¹n th©n mÕn,

Bao l©u nay chóng ta lμm viÖc víi nhau.

MÆc dÇu chóng ta lμ nh÷ng ng−êi kh¸c gièng, kh¸c n−íc, kh¸c t«n gi¸o, chóng ta ®· th©n yªu nhau nh− anh em.

Chóng ta cïng chÞu chung mét nçi ®au khæ: sù b¹o ng−îc cña chÕ ®é thùc d©n. Chóng ta ®Êu tranh v× mét lý t−ëng chung: gi¶i phãng ®ång bμo chóng ta vμ giμnh ®éc lËp cho Tæ quèc chóng ta.

Trong cuéc chiÕn ®Êu cña chóng ta, chóng ta kh«ng c« ®éc, v× chóng ta cã tÊt c¶ d©n téc cña chóng ta ñng hé vμ v× nh÷ng ng−êi Ph¸p d©n chñ, nh÷ng ng−êi Ph¸p ch©n chÝnh, ®øng bªn c¹nh chóng ta.

C«ng viÖc chung cña chóng ta "Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa"34 vμ tê b¸o NG¦êI CïNG KHæ80F1

) ®· cã nh÷ng kÕt qu¶ tèt. Nã ®· lμm cho n−íc Ph¸p, n−íc Ph¸p ch©n chÝnh hiÓu râ nh÷ng viÖc x¶y ra trong çc thuéc ®Þa. Lμm cho n−íc Ph¸p hiÓu râ bän ç mËp thùc d©n ®· lîi dông tªn tuæi vμ danh dù cña n−íc Ph¸p ®Ó g©y nªn nh÷ng téi ¸c kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc. Nã ®· thøc tØnh ®ång bμo chóng ta. §ång thêi nã còng khiÕn cho ®ång bμo chóng ta nhËn râ n−íc Ph¸p, n−íc Ph¸p tù do b×nh ®¼ng vμ b¸c ¸i. Nh−ng chóng ta cßn ph¶i lμm

1) B¸o Le Paria.


nhiÒu h¬n.

Chóng ta ph¶i lμm g× ?

Chóng ta kh«ng thÓ ®Æt vÊn ®Ò Êy mét çch m¸y mãc.

§iÒu ®ã tuú hoμn c¶nh cña mçi d©n téc chóng ta.

§èi víi t«i, c©u tr¶ lêi ®· râ rμng: trë vÒ n−íc, ®i vμo quÇn chóng, thøc tØnh hä, tæ chøc hä, ®oμn kÕt hä, huÊn luyÖn hä, ®−a hä ra ®Êu tranh giμnh tù do ®éc lËp.

Cã lÏ mét vμi ng−êi trong çc b¹n còng ph¶i vμ cã thÓ lμm nh− t«i. Cßn çc b¹n kh¸c th× tiÕp tôc c«ng viÖc hiÖn thêi cña chóng ta: cñng cè "Héi liªn hiÖp thuéc ®Þa" vμ ph¸t triÓn tê b¸o NG¦êI CïNG KHæ cña chóng ta.

Çc b¹n th©n mÕn,

T«i tõ gi· çc b¹n. T«i xa çc b¹n, nh−ng lßng t«i lu«n lu«n gÇn çc b¹n.

Çc b¹n tha lçi cho t«i kh«ng h«n çc b¹n tr−íc khi ®i. Çc b¹n biÕt r»ng t«i bÞ theo dâi riÕt.

Khi çc b¹n ®−îc th− nμy, NguyÔn cña çc b¹n Ýt nhÊt còng ®· xa n−íc Ph¸p 24 giê råi.

§¹i, ng−êi ®ång h−¬ng cña t«i, sÏ giao l¹i cho «ng B. th×a kho¸ cña toμ b¸o, giÊy tê vμ tμi liÖu cña Héi vμ cña tê b¸o, còng nh− quü cña tê b¸o. T«i ®· tr¶ tiÒn thuª nhμ cho toμ b¸o ®Õn cuèi n¨m. TiÒn in còng ®· thanh to¸n. Chóng ta kh«ng m¾c nî ai. Sæ th− viÖn ®Ó ë trong ng¨n kÐo bªn ph¶i. S¸ch cho m−în ®· lÊy vÒ, trõ nh÷ng s¸ch cho nh÷ng héi viªn ®i nghØ m−în.

Nãi tãm l¹i, çc viÖc ®Òu ®©u vμo ®Êy tr−íc khi t«i ®i.

T«i sÏ viÕt th− cho çc b¹n. Nh−ng t«i kh«ng d¸m høa víi çc b¹n, v× kh«ng ph¶i dÔ viÕt th− khi ng−êi ta ho¹t ®éng bÝ mËt. Dï t«i cã viÕt th− cho çc b¹n hay kh«ng, çc b¹n h·y tin ch¾c r»ng

lßng t«i lu«n lu«n yªu çc b¹n. Nhê çc b¹n b¾t tay nh÷ng ng−êi b¹n Ph¸p cña chóng ta.

B©y giê, mét vμi lêi víi ch¸u trai vμ ch¸u g¸i.

Çc ch¸u rÊt yªu chó vμ chó còng rÊt yªu çc ch¸u, ph¶i kh«ng çc ch¸u ? Chó sÏ nãi víi nh÷ng ng−êi b¹n nhá ViÖt Nam lμ çc ch¸u rÊt ngoan. Chó sÏ thay mÆt çc ch¸u b¾t tay çc b¹n nhá ViÖt Nam.

Cã lÏ rÊt l©u, çc ch¸u sÏ kh«ng ®−îc thÊy chó NguyÔn, kh«ng ®−îc leo lªn ®ïi, lªn l−ng chó nh− çc ch¸u th−êng lμm. Vμ còng rÊt l©u chó sÏ kh«ng thÊy c« AlÝtx¬ (Alice) vμ cËu P«n (Paul) cña chó. Khi chó ch¸u m×nh gÆp nhau, cã lÏ chó ®· giμ, çc ch¸u ®· lín b»ng ba vμ m¸. §iÒu ®ã kh«ng ng¹i g×. Chó sÏ lu«n lu«n nhí ®Õn çc ch¸u. Çc ch¸u lu«n lu«n vÉn lμ c« bÐ AlÝtx¬ vμ cËu bÐ P«n th©n yªu cña chó.

Çc ch¸u ngoan. Häc thuéc bμi. V©ng lêi cha mÑ. §õng ®¸nh con chã nhá Mariuýt (Marius) cña çc ch¸u. Khi çc ch¸u ®· h¬i lín, çc ch¸u sÏ ®Êu tranh cho Tæ quèc cña çc ch¸u còng nh− ba m¸, chó NguyÔn vμ nh÷ng chó kh¸c.

Çc ch¸u nhá th©n yªu cña chó, chó h«n çc ch¸u rÊt kªu. Çc ch¸u h«n mÑ hé chó.

Chó NguyÔn

In trong s¸ch Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ tÞch, Nxb. Sù thËt, Hμ Néi, 1976, tr. 51-54.

Theo bμi in trong s¸ch Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ tÞch


TH¦ GöI TRUNG ¦¥NG §¶NG CéNG S¶N PH¸P

Çc ®ång chÝ,

Nh÷ng nghÞ quyÕt cña §¹i héi lÇn thø II cña Quèc tÕ35 vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa ®· mang l¹i hai t¸c dông ®ång thêi nh−ng l¹i hoμn toμn tr¸i ng−îc nhau. Mét mÆt, chñ nghÜa ®Õ quèc ®i ¸p bøc - ngõa tr−íc nh÷ng kÕt qu¶ cã thÓ x¶y ra cña chÝnh s¸ch ®ã nÕu nã ®−îc thi hμnh nghiªm tóc - ®· ®Ò phßng vμ t¨ng gÊp béi nh÷ng ho¹t ®éng tuyªn truyÒn, ngu d©n vμ ®μn ¸p. MÆt kh¸c, nh©n d©n bÞ ¸p

bøc ë çc thuéc ®Þa, ®−îc tiÕng vang cña çch m¹ng thøc tØnh, ®· h−íng theo b¶n n¨ng cña hä vÒ Quèc tÕ cña chóng ta, mét chÝnh ®¶ng duy nhÊt mμ hä hy väng lμ sÏ quan t©m ®Õn hä mét çch th©n thiÕt, mμ hä hoμn toμn mong mái lμ sÏ mang l¹i cho hä sù gi¶i phãng. Nh− vËy, chóng ta sÏ cã thÓ kh«ng nh÷ng ®¸nh ®æ uy thÕ cña chñ nghÜa thùc d©n bãc lét vμ lay chuyÓn vÞ trÝ cña chóng, mμ cßn cã thÓ biÕn mèi c¶m t×nh thuÇn tuý t×nh c¶m vμ thô ®éng cña çc d©n téc thuéc ®Þa ®èi víi chóng ta thμnh mèi c¶m t×nh hμnh ®éng, nÕu nh÷ng nghÞ quyÕt cña Quèc tÕ ®−îc chÊp hμnh. Khèn nçi cho ®Õn nay, nh÷ng nghÞ quyÕt Êy chØ ®−îc dïng ®Ó t« ®iÓm mÆt giÊy! Ph©n bé Ph¸p, ph©n bé Anh vμ nh÷ng ph©n bé çc n−íc thùc d©n kh¸c ®· lμm g× cho çc thuéc ®Þa cña chñ nghÜa t− b¶n n−íc hä? Nh÷ng ph©n bé Êy ®· cã mét chÝnh s¸ch thuéc ®Þa vμ mét c−¬ng lÜnh râ rÖt vÒ thuéc ®Þa, chÝnh x¸c vμ liªn tôc ch−a? Nh÷ng chiÕn sÜ cña çc ph©n bé Êy cã hiÓu thuéc ®Þa lμ g× vμ tÇm quan träng cña thuéc

®Þa lμ nh− thÕ nμo kh«ng? Ng−êi ta cã thÓ tr¶ lêi lμ kh«ng.

§èi víi çc thuéc ®Þa Ph¸p,

a) mét ban nghiªn cøu thuéc ®Þa ®· ®−îc thμnh lËp;

b) mét môc viÕt vÒ thuéc ®Þa ®· ®−îc më ra trªn b¸o L'HumanitÐ;

c) nh÷ng lêi tuyªn bè ñng hé d©n chóng thuéc ®Þa ®· ®−îc ph¸t biÓu trong çc ®¹i héi toμn quèc;

d) hai cuéc hμnh tr×nh tuyªn truyÒn ®· ®−îc çc ®¹i biÓu cña §¶ng tiÕn hμnh.

Sau khi ®−îc thμnh lËp Ýt l©u vμ khi ®· giμnh ®−îc kh«ng ph¶i lμ kh«ng chËt vËt nh÷ng cét b¸o trªn tê L'HumanitÐ, Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa ®· ho¹t ®éng kh¸ tèt. Nh÷ng tμi liÖu vμ tin tøc cã gi¸ trÞ ®· b¾t ®Çu ®−îc göi tõ çc thuéc ®Þa ®Õn Ban. ChiÕn dÞch mμ Ban tiÕn hμnh trªn b¸o §¶ng nh»m chèng nh÷ng nhòng l¹m vμ téi ¸c cña bÌ lò thùc d©n, ®· nhanh chãng thu hót sù quan t©m m¹nh mÏ cña d©n chóng çc thuéc ®Þa vμ mang l¹i nçi lo l¾ng cho chñ nghÜa ®Õ quèc thùc d©n vμ b¸o chÝ cña nã. Nh−ng diÔn ®μn Êy ®ét nhiªn ®· bÞ b¸o L'HumanitÐ bá ®i. BÞ t−íc mÊt ph−¬ng tiÖn c«ng t¸c vμ ho¹t ®éng, Ban l©m vμo t×nh tr¹ng hoμn toμn bÞ tª liÖt. §iÒu ®ã ®· lμm cho giíi b¸o chÝ to lín cña giai cÊp t− s¶n rÊt hμi lßng, nh÷ng b¸o chÝ nμy ®· dμnh rÊt ®Òu ®Æn hμng bao nhiªu trang cho c«ng t¸c tuyªn truyÒn thùc d©n vμ lu«n lu«n sî bÞ c¶i chÝnh vμ lËt mÆt n¹.

§iÒu ®ã ®· ®Æc biÖt g©y nh÷ng Ên t−îng rÊt nÆng nÒ cho d©n b¶n xø. MÆc dÇu lμ h·o huyÒn, nh÷ng lêi tuyªn bè trong çc ®¹i héi toμn quèc ñng hé d©n chóng çc thuéc ®Þa còng ®· gãp phÇn cñng cè mèi c¶m t×nh mμ hä ®· cã ®èi víi §¶ng. Tuy nhiªn thËt lμ kh«ng thÝch ®¸ng nÕu cø l¾p ®i l¾p l¹i m·i mét ®iÒu mμ kh«ng lμm g× c¶. Vμ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc khèn khæ thÊy chóng ta chØ lu«n lu«n høa hÑn nh−ng còng lu«n lu«n kh«ng hμnh ®éng g× th× b¾t ®Çu tù hái r»ng kh«ng biÕt thùc ra chóng ta lμ nh÷ng ng−êi ®øng ®¾n hay lμ nh÷ng kÎ lõa phØnh. Cuéc hμnh tr×nh cña çc ®ång chÝ Vay¨ng


Cutuyariª vμ ¡ng®rª BÐct«ng qua Angiªri vμ Tuynidi, tiÕn hμnh hÇu nh− cïng mét lóc víi çc cuéc d¹o ch¬i ®Õ v−¬ng cña bän ®¹i biÓu t− s¶n, ®· ®−îc d©n chóng ch©u Phi rÊt hoan nghªnh. NÕu nh÷ng cuéc hμnh tr×nh cïng mét tÝnh chÊt nh− thÕ ®−îc tiÕp tôc trong tÊt c¶ çc thuéc ®Þa th× ch¾c ch¾n lμ kÕt qu¶ sÏ ®¸ng mõng.

Nh−ng, ®¸ng lÏ ph¶i t¨ng c−êng tuyªn truyÒn th× chóng ta l¹i ®· bá dë çi viÖc ®· ®−îc b¾t ®Çu, vμ bá mÊt nh÷ng c¬ héi tèt. Bëi thÕ, chóng ta ®· lμm rÊt Ýt trong khi x¶y ra cuéc b·i c«ng ®Ém m¸u ë M¸ctinÝch, c¶nh chÕt ®ãi ë B¾c Phi vμ cuéc næi dËy ë §ah«m©y.

Trong tr−êng hîp sau chãt nμy, chóng ta ®· cã mét bé mÆt thiÓu n·o. NhiÒu ngμy sau tÊt c¶ çc b¸o t− s¶n vμ m−êi ngμy sau b¸o L'Oeuvre, b¸o §¶ng míi ®¨ng tin vÒ cuéc næi dËy. Trong lóc chÝnh phñ thuéc ®Þa ®· thiÕt qu©n luËt, tËp trung qu©n ®éi, huy ®éng chiÕn h¹m, huy ®éng çc bé m¸y ®μn ¸p, b¾t bí vμ kÕt ¸n çc nhμ ho¹t ®éng tõ 5 ®Õn 10 n¨m tï; trong lóc çc b¸o chÝ viÕt thuª ®· tiÕn hμnh mét çch cã hÖ thèng mét chiÕn dÞch lõa dèi vμ b−ng bÝt d− luËn th× chóng ta chØ viÕt cã hai hay ba bμi b¸o ng¾n, råi th«i. Kh«ng ph¶i lμ kh«ng mØa mai vμ kh«ng ®¸ng buån khi trong bãng tèi cña nh÷ng ngôc tï cã tÝnh chÊt khai ho¸, nh÷ng ng−êi anh em §ah«m©y ®au khæ cña t«i ®äc ®iÒu thø 8, trong sè 21 ®iÒu kiÖn, nãi r»ng: "Mçi ®¶ng cam ®oan tiÕn hμnh mét c«ng t¸c cæ ®éng cã hÖ thèng trong qu©n ®éi n−íc m×nh nh»m chèng mäi ¸ch ¸p bøc d©n chóng thuéc ®Þa; vμ mçi ®¶ng ph¶i ñng hé, kh«ng nh÷ng b»ng lêi nãi mμ c¶ b»ng hμnh ®éng, phong trμo gi¶i phãng cña çc thuéc ®Þa".

Nh−ng thËt lμ v« Ých nÕu buéc téi qu¸ khø vμ tiÕc rÎ th× giê ®· mÊt. Tèt nhÊt lμ biÕt sö dông tèt th× giê trong t−¬ng lai. VËy chóng t«i yªu cÇu §¶ng:

1) chÝnh thøc thõa nhËn Liªn ®oμn M¸ctinÝch (nhãm Gi¨ng Gi«rÐt);

2) më l¹i môc viÕt vÒ thuéc ®Þa trong b¸o L'HumanitÐ;

3) yªu cÇu Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa cung cÊp tµi liÖu cho ph©n bé thuéc ®Þa vµ cø hai hoÆc ba th¸ng mét, b¸o ço c«ng

t¸c cña m×nh víi ph©n bé; 4) ë nh÷ng n¬i ®· thμnh lËp ph©n bé thuéc ®Þa th× khuyÕn

khÝch çc ph©n bé nμy t¨ng c−êng c«ng t¸c tuyªn truyÒn vμ tuyÓn thªm ng−êi b¶n xø;

5) trªn tÊt c¶ b¸o chÝ cña §¶ng, më mét môc viÕt vÒ thuéc ®Þa ®Ó lμm cho ®éc gi¶ lμm quen víi çc vÊn ®Ò thuéc ®Þa;

6) nãi ®Õn çc thuéc ®Þa trong hÕt th¶y çc ®¹i héi, mÝt tinh hoÆc héi nghÞ cña §¶ng;

7) cö çc nghÞ sÜ ®i th¨m çc thuéc ®Þa, mçi khi nÒn tμi chÝnh cña §¶ng cho phÐp;

8) tæ chøc nh÷ng nghiÖp ®oμn hoÆc thμnh lËp çc nhãm t−¬ng tù ë çc thuéc ®Þa.

M¸txc¬va, th¸ng 7 n¨m 1923

NguyÔn ¸i Quèc

Tμi liÖu viÕt tay, tiÕng Ph¸p, l−u t¹i Côc l−u tr÷ V¨n phßng Trung −¬ng §¶ng.


TÖ §éC §O¸N ë §¤NG D¦¥NG - NG¦êI §¦îC B¶O Hé Vμ NG¦êI §I B¶O Hé

¤ng CÈm §μ L¹t (Trung Kú) cã mét çch hiÓu vai trß khai ho¸ cña m×nh ®Õn lμ hay. Mét h«m, ng−êi céng t¸c rÊt xøng cña «ng Xar« nμy cÇn ®Õn v¸n gç. ¤ng ta sai ng−êi ®Õn kiÕm v¸n ë nhμ mét ng−êi b¶n xø lμm nghÒ bu«n b¸n. Nhμ bu«n nμy ®ßi ph¶i tr¶ tiÒn råi míi ®−îc mang hμng ®i. Nghe lêi yªu cÇu nμy, «ng CÈm næi giËn, ph¸i ngay lùc l−îng vò trang ®Õn víi nghiªm lÖnh lμ dï "sèng

hay chÕt" còng ph¶i b¾t cho ®−îc tªn An Nam ®ã vÒ së.

§Ó tr¸nh c¬n giËn cña vÞ ®¹i diÖn cho n−íc b¶o hé, nhμ bu«n kh«ng kÓ g× ®ang èm còng ®μnh ph¶i bá c¶ nhμ cöa quª h−¬ng l¸nh sang tØnh kh¸c.

Mét thÇy thuèc ng−êi ¢u chøng kiÕn tÊn trß kÓ trªn ®· can thiÖp ®Ó bªnh vùc nhμ bu«n b¶n xø. Vô can thiÖp "ch−íng tai gai m¾t" nμy lμm cho viªn thÇy thuèc bÞ ®æi ®i, bÞ ®μy lªn Kon Tum, mét n¬i n−íc ®éc mμ ng−êi ¢u rÊt sî. ChÝnh ®Êy lμ n¬i mμ viªn thÇy thuèc ®ã ®ang ®Òn çi téi th©n ng−êi b¶n xø cña «ng. Trong khi Êy th× bän §¸cl¬, B«®oanh vÉn ung dung phÌ phìn trong vinh dù vμ kho¸i l¹c. KÎ m¾c çi téi xóc ph¹m uy tÝn kÓ trªn lμ b¸c sÜ H«ngxtarich. Chóng t«i xin tá tÊm c¶m t×nh cña chóng t«i ®èi víi «ng Êy.

Cßn nhμ bu«n An Nam th× sau ra sao ? Anh ta bÞ ghi tªn vμo sæ nh÷ng ng−êi bÞ t×nh nghi, liÖt vμo h¹ng "chèng T©y", vμo sè nh÷ng

kÎ cÇn theo dâi. Mét bÇy mËt th¸m Ph¸p vμ An Nam b¸m riÕt theo gãt anh ta. NhiÖm vô cña bän nμy lμ ghi tõng giê tõng phót mäi hμnh ®éng cö chØ cña anh ta, vμ t« ®en tÊt c¶ mäi ý ®Þnh cña anh.

C«ng cuéc theo dâi nμy ®−îc tiÕn hμnh mét çch kh¸ lé liÔu ®Ó lμm cho b¹n bÌ quen thuéc cña ng−êi An Nam nμy ph¶i chïn l¹i kh«ng d¸m lai v·ng nhμ anh n÷a, ®Õn nçi ®êi sèng cña anh trë nªn hÕt søc khã kh¨n. BÊt cø thÕ nμo còng kh«ng mét ng−êi b¶n xø nμo d¸m ®Õn nhμ anh. Hoμn toμn bÞ c« lËp víi ®ång bμo cña m×nh, nhμ bu«n nμy chØ cßn cã hai con ®−êng: hoÆc ®i ¨n c−íp, hoÆc ®i ¨n mμy. Nh−ng çi nghÒ thø hai nμy cã thÓ l¹i lμm cho anh cμng ®¸ng kh¶ nghi h¬n v× kiÕp sèng lang thang.

nGUYÔN ¸I QUèC

B¸o Le Paria , sè 16, th¸ng 7-1923.


¸CH ¸P BøC KH¤NG Tõ MéT CHñNG TéC NμO

V«rèpxki, ph¸i viªn cña n−íc Nga c«ng n«ng ®· bÞ bän ph¸t xÝt ¸m s¸t ë Thuþ SÜ. Kh«ng mét ph¸i viªn nμo cña çc c−êng quèc rÊt v¨n minh vμ rÊt sïng ®¹o Thiªn chóa ®ang häp ë L«dann¬ h¹ cè ®i ®−a ®¸m. ChØ cã ph¸i ®oμn Thæ NhÜ Kú do IxmÕt Pasa dÉn ®Çu ®· ®Õn nghiªng m×nh tr−íc thi hμi ng−êi bÞ s¸t h¹i.

Ben Ra®ia, mét c«ng nh©n, quª ë Tuynidi ®· bÞ c¶nh s¸t giÕt ë Pari ngμy 1 th¸ng 5. Çc tæ chøc c«ng nh©n ë Pari ®· tæ chøc mét

®¸m tang lín. Hμng mÊy ngh×n c«ng nh©n ®· nghØ viÖc ngμy h«m ®ã ®Ó ®i ®−a ng−êi ®ång chÝ b¶n xø cña m×nh tíi n¬i an nghØ cuèi cïng.

TÊt c¶ nh÷ng liÖt sÜ cña giai cÊp c«ng nh©n, ng−êi ë L«dann¬ còng nh− ë Pari, nh÷ng ng−êi Havr¬ còng nh− nh÷ng ng−êi ë M¸ctinÝch, ®Òu lμ nh÷ng n¹n nh©n cña mét kÎ giÕt ng−êi: chñ nghÜa t− b¶n quèc tÕ. Vμ h−¬ng hån cña nh÷ng ng−êi bÞ hy sinh nμy lu«n t×m thÊy nguån an ñi cao c¶ nhÊt ë lßng tin vμo sù nghiÖp gi¶i phãng nh÷ng anh em cña hä bÞ ¸p bøc - kh«ng ph©n biÖt chñng téc hay xø së.

Sau nh÷ng bμi häc ®au ®ín nμy, nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc ë tÊt c¶ çc n−íc h¼n ph¶i hiÓu ®©u lμ nh÷ng ng−êi anh em thËt sù vμ ®©u lμ kÎ thï cña hä.

NGUYÔN ¸I QUèC B¸o Le Paria, sè 17,

th¸ng 8-1923.

§éI QU¢N CHèNG ÇCH M¹NG

Chóng ta ®Òu biÕt r»ng sù tranh giμnh thuéc ®Þa lμ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh cña chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa n¨m 1914-1918.

§iÒu mμ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi Ph¸p ®Òu kh«ng thÓ kh«ng biÕt ®Õn lμ viÖc ®−a nh÷ng ®éi qu©n viÔn chinh sang çc thuéc ®Þa ®· lμm cho d©n sè gi¶m sót mét çch trÇm träng mμ hiÖn nay ®Êt n−íc hä ®ang ph¶i chÞu ®ùng. NÕu ®äc çc b¶n thèng kª nh÷ng sù tæn thÊt qu©n sù vÒ ng−êi chÕt vμ bÞ th−¬ng ë çc thuéc ®Þa, th× ng−êi ta sÏ ph¶i kinh khñng vÒ sù hao hôt mμ nh÷ng sù tæn thÊt ®ã ®· g©y ra cho mét d©n sè ®ang mçi ngμy mét gi¶m sót nh− d©n sè n−íc Ph¸p. Tõ th¸ng 1 ®Õn th¸ng 6-1923, riªng ë Marèc còng ®· cã 840 binh lÝnh bÞ giÕt hay bÞ th−¬ng ®Ó mang l¹i quang vinh cho thèng chÕ Li«t©y!

§iÒu mμ giai cÊp c«ng nh©n Ph¸p kh«ng thÓ kh«ng biÕt ®Õn lμ chñ nghÜa t− b¶n dùa vμo thuéc ®Þa ®Ó chèng l¹i tÊt c¶ mäi phong trμo gi¶i phãng mμ giai cÊp c«ng nh©n Ph¸p ®Þnh m−u ®å. Kh«ng hoμn toμn tin t−ëng nh÷ng binh lÝnh ng−êi da tr¾ng n÷a v× hä Ýt nhiÒu còng ®· tiªm nhiÔm t− t−ëng vÒ giai cÊp, bän qu©n phiÖt Ph¸p lÊy nh÷ng ng−êi b¶n xø ë ch©u Phi vμ ch©u ¸ ®Ó thay thÕ hä. Trong sè 150 trung ®oμn cña qu©n ®éi Ph¸p, cã 10 trung ®oμn ng−êi da tr¾ng ë çc thuéc ®Þa, nghÜa lμ nh÷ng ng−êi nöa b¶n xø; 30 trung ®oμn ng−êi ch©u Phi vμ 39 trung ®oμn ng−êi b¶n xø çc


thuéc ®Þa kh¸c. Nh− vËy, mét nöa sè qu©n ®éi Ph¸p lμ tuyÓn mé ë çc thuéc ®Þa.

Mμ ng−êi An Nam ph¶i tßng qu©n 4 n¨m, ng−êi Angiªri 3 n¨m; thÕ lμ theo sù tÝnh to¸n cña bän qu©n phiÖt Ph¸p th× gi¸ trÞ 2 ng−êi lÝnh b¶n xø gÇn b»ng 5 ng−êi lÝnh Ph¸p.

H¬n n÷a, v× kh«ng hiÓu tiÕng nãi vμ chÝnh trÞ trong n−íc, kh«ng cã mét mèi quan hÖ nμo rμng buéc hä víi d©n c− chÝnh quèc, t−ëng r»ng tÊt c¶ nh÷ng ng−êi da tr¾ng ®Òu cïng gièng víi nh÷ng ng−êi bãc lét hä, vμ cuèi cïng, do nh÷ng ng−êi da tr¾ng cÊp trªn cña hä thóc ®Èy, nªn ng−êi lÝnh b¶n xø cã thÓ ngoan ngo·n vμ mï qu¸ng b−íc vμo chç mμ ng−êi lÝnh Ph¸p, gi¸c ngé h¬n, cã thÓ tõ chèi kh«ng chÞu b−íc. Nguy hiÓm lμ ë chç ®ã.

Ng−êi ta tù hái v× lý do g× mμ 31 trung ®oμn trong sè nh÷ng trung ®oμn ng−êi b¶n xø sÏ ®ãng l¹i trªn l·nh thæ Ph¸p. Hä sÏ ®−îc dïng ®Ó lμm g×? Ph¶i ch¨ng ng−êi ta sÏ dïng nh÷ng ng−êi b¶n xø ®ã ®Ó khai ho¸ cho ng−êi Ph¸p? Nh− vËy lμ ý ®Þnh cña chñ nghÜa t− b¶n Ph¸p ®· râ rμng. C«ng nh©n Ph¸p cã nhiÖm vô ph¶i hμnh ®éng. Hä ph¶i kÕt t×nh anh em víi binh lÝnh b¶n xø. Hä ph¶i lμm cho binh lÝnh b¶n xø hiÓu r»ng c¶ c«ng nh©n ë chÝnh quèc lÉn binh lÝnh ë thuéc ®Þa, ®Òu cïng bÞ chung mét bän chñ ¸p bøc vμ bãc lét, do ®ã, hä ®Òu lμ anh em cïng mét giai cÊp vμ khi tíi lóc ph¶i chiÕn ®Êu, th× c¶ hai bªn ®Òu ph¶i cïng ®¸nh bän chñ chung cña m×nh, chø anh em kh«ng nªn ®¸nh lÉn nhau.

NGUYÔN ¸I QUèC


B¸O ÇO GöI QUèC TÕ CéNG S¶N81F

1

)

§¤NG D¦¥NG, TãM T¾T

ChÝnh trÞ

Kh«ng cã chÝnh ®¶ng: §Êt n−íc bÞ cai trÞ theo çch nh− sau:

Nam Kú vμ B¾c Kú bÞ cai trÞ trùc tiÕp bëi çc nhμ cÇm quyÒn Ph¸p víi nh÷ng thuéc h¹ ng−êi b¶n xø.

Trung Kú vμ Campuchia cã chÝnh phñ b¶n xø cña m×nh mμ thùc tÕ chØ lμ thùc hμnh çc mÖnh lÖnh cña çc nhμ cai trÞ Ph¸p.

Kinh tÕ

XÝ nghiÖp, ®ån ®iÒn, hÇm má, giao th«ng vËn t¶i vμ th−¬ng nghiÖp lín, tÊt c¶ ®Òu ë trong tay ng−êi Ph¸p. Th−¬ng nghiÖp h¹ng võa cã thÓ nãi lμ ng−êi Trung Quèc n¾m ®éc quyÒn. Ng−êi b¶n xø chØ cã th−¬ng nghiÖp ®Þa ph−¬ng nhá.

X· héi

D©n c− hîp thμnh x·, nh÷ng x· hîp thμnh tæng, nh÷ng tæng thμnh huyÖn, nh÷ng huyÖn thμnh tØnh.

D©n c− bÇu lÊy lý tr−ëng, nh÷ng lý tr−ëng bÇu lÊy ch¸nh tæng. Cuéc bÇu cö cña nh©n d©n dõng l¹i ë ®Êy.

Nh÷ng huyÖn vμ nh÷ng tØnh th× çc quan cai trÞ do chÝnh phñ chØ ®Þnh.

1) §Çu bμi do BBT ®Æt. Trªn ®Çu tμi liÖu ghi 21/IX/23. MËt.


TriÒu ®×nh vμ quan chøc lÖ thuéc tuyÖt ®èi vμo chÝnh quyÒn Ph¸p. Hä bÞ chñ Ph¸p cña hä khinh bØ vμ nh©n d©n An Nam ghÐt.

ThiÓu sè çc nhμ nho hay lμ çc nhμ trÝ thøc lμ çc nhμ çch m¹ng d©n téc chñ nghÜa. ChÝnh hä ®· khÝch ®éng mäi cuéc næi dËy trong qu¸ khø.

C«ng nh©n cã thÓ lμ 2% trong d©n sè, kh«ng ®−îc häc hμnh, kh«ng ®−îc tæ chøc. Do vËy hä kh«ng cã mét lùc l−îng chÝnh trÞ nμo.

TiÓu t− s¶n kh«ng nhiÒu, lμ mét phÇn tö bÊp bªnh. Nã chÞu sù chi phèi bëi nhiÒu thø triÕt lý, nh− lμ nã h−íng vμo phong trμo d©n téc rÊt véi v·. Nã nhót nh¸t.

QuÇn chóng n«ng d©n bÞ bãc lét nhÊt vμ cïng khæ nhÊt, rÊt yªu n−íc.

Tuyªn truyÒn tèt trong n«ng d©n vμ tæ chøc tèt trong c«ng nh©n nÕu chóng ta lμm tíi ®−îc ®iÒu ®ã th× t−¬ng lai thuéc vÒ chóng ta.

cH¦¥NG TR×NH HO¹T §éNG

1/ XuÊt b¶n mét tê b¸o nhá tiÕng ViÖt.

2/ TËp hîp nh÷ng phÇn tö d©n téc çch m¹ng.

3/ Cè g¾ng ®−a nh÷ng thanh niªn ng−êi b¶n xø ®i M¸txc¬va.

4/ X©y dùng d©y liªn l¹c M¸txc¬va - §«ng D−¬ng - Pari.

HîP T¸C

a/ §iÒu g× mμ §¶ng cã thÓ lμm th× ®· liÖt kª trong th− göi cho nã do Ban ph−¬ng §«ng chuyÓn.

b/ Tæng c«ng héi thèng nhÊt ®· høa lμm hÕt søc m×nh ®Ó 2 hoÆc 3 ®ång chÝ ng−êi Ph¸p cã thÓ sang §«ng D−¬ng ®Ó tæ chøc c«ng nh©n.

c/ Thanh niªn céng s¶n Ph¸p ph¶i lîi dông chñ nghÜa qu©n phiÖt ®Ó ®−a nh÷ng thμnh viªn ch¾c ch¾n nhÊt ®¨ng lÝnh vμo ®éi qu©n thuéc ®Þa ®Ó d¾t dÉn sù tuyªn truyÒn trong nh÷ng ng−êi b¶n xø.

2/ Sù gióp ®ì cña Thanh niªn céng s¶n Trung Quèc lμ tuyÖt ®èi cÇn thiÕt cho sù ho¹t ®éng ë §«ng D−¬ng.

Mét cuéc th¶o luËn gi÷a nh÷ng ®¹i biÓu cña §¶ng, cña Tæng c«ng héi thèng nhÊt, cña Thanh niªn vμ cña Ban ph−¬ng §«ng cã thÓ lã ra nhiÒu ¸nh s¸ng kh¸c.

Tμi liÖu viÕt tay, tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.


KH¤NG PH¶I CHñ NGHÜA QU¢N PHIÖT §¢U, NH¦NG...

¤ng Clªm¨ngx« ®· chøng minh rÊt rμnh rät cho thÕ giíi nãi chung, vμ cho ng−êi Mü nãi riªng r»ng n−íc Ph¸p kh«ng ph¶i lμ mét n−íc qu©n phiÖt, còng kh«ng ph¶i lμ mét n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa, hoμn toμn ch¼ng ph¶i thÕ ®©u nhÐ!

ThÕ nh−ng «ng ¸csimb« l¹i võa míi lμm cho tiªu mÊt ®«i chót çi vÎ mü miÒu cña nh÷ng lêi nãi cña "¤ng Cäp", khi «ng ¸csimb« viÕt trong b¶n b¸o ço võa råi cña «ng ta vÒ ng©n s¸ch thuéc ®Þa r»ng:

N¨m 1914, qu©n ®éi chiÕm ®ãng gåm cã 1.852 sÜ quan, 17.290 h¹ sÜ quan vμ lÝnh ng−êi ¢u, 42.099 ng−êi b¶n xø; l¹i ph¶i thªm vμo sè ®ã 1.979 ng−êi trong çc ®éi c¶nh vÖ b¶n xø cña §ah«m©y, Ghinª vμ Bê BiÓn Ngμ, hiÖn nay nh÷ng ®éi lÝnh nμy ®· ®−îc thay thÕ b»ng nh÷ng ®éi qu©n chÝnh quy. Tæng céng qu©n sè lμ 63.220 ng−êi.

Tõ sau chiÕn tranh, ng−êi ta ®· ph¶i thiÕt lËp t¹i çc khu vùc uû trÞ, T«g« vμ Cam¬run, nh÷ng tr¹i lÝnh mμ qu©n sè lªn tíi 1.712 ng−êi.

Ngoμi ra, cßn ph¶i thμnh lËp, nhÊt lμ t¹i T©y Phi thuéc Ph¸p, nh÷ng ®¬n vÞ ®Æc biÖt ®Ó tuyÓn mé, ®¨ng ký nhËp ngò vμ huÊn luyÖn sè binh lÝnh ng−êi b¶n xø phôc vô ë Ph¸p hoÆc ë n−íc ngoμi. Çc ®¬n vÞ ®ã ®· thu hót 2.237 ng−êi, trong ®ã cã 271 sÜ quan vμ h¹ sÜ quan ng−êi ¢u.

Sau hÕt, con sè nh÷ng ng−êi b¶n xø phôc vô ë Ph¸p hoÆc ë

n−íc ngoμi, vμ do çc thuéc ®Þa trùc thuéc Bé Thuéc ®Þa cung cÊp, lμ 45.000 ng−êi.

NÕu chóng ta nãi thªm r»ng, chØ riªng ë §«ng D−¬ng, chi phÝ vÒ qu©n sù n¨m 1921, còng ®· h¬n 35.600.000 phr¨ng, trong khi ®ã ng©n s¸ch gi¸o dôc cã kh«ng ®Çy 350 ngh×n ®ång b¹c vμ ng©n s¸ch vÒ y tÕ kh«ng ®Çy 65 ngh×n ®ång b¹c th× sÏ thÊy ngay tÊt c¶ sù tèt ®Ñp cña chÕ ®é thùc d©n cña çi n−íc Céng hoμ Ph¸p rÊt nh©n tõ vμ ®· tμi gi¶m qu©n bÞ nμy.

NguyÔn ¸i Quèc



PH¸T BIÓU T¹I HéI NGHÞ LÇN THø NHÊT QUèC TÕ N¤NG D¢N36

N«ng d©n trong çc thuéc ®Þa cña Ph¸p bÞ hai tÇng bãc lét: võa nh− nh÷ng ng−êi v« s¶n, võa nh− nh÷ng ng−êi bÞ mÊt n−íc. ë Angiªri, nh÷ng ®Êt ®ai mμu mì ®−îc dμnh cho ng−êi Ph¸p; cßn nh÷ng ng−êi n«ng d©n th× bÞ dån vμo sèng trong vïng nói lμ n¬i ®Êt ®ai c»n cçi vμ kh«ng thÓ canh t¸c ®−îc. ë §«ng D−¬ng, hÔ ng−êi Ph¸p ®Õn lμ chÝnh phñ cÊp cho anh ta c¶ nhiÒu lμng trän vÑn. Nh−ng ng−êi n«ng d©n, kh«ng chØ bÇn n«ng mμ c¶ trung n«ng ®Òu bÞ b¾t buéc ph¶i rêi bá quª h−¬ng cña m×nh hoÆc lμm ®μy tí cho «ng chñ ng−êi n−íc ngoμi.

Th−a çc ®ång chÝ, khi çc ®ång chÝ ®−îc tæ chøc l¹i, çc ®ång chÝ cÇn ph¶i nªu g−¬ng cho chóng t«i, gióp ®ì chóng t«i, dang réng çnh tay anh em ®ãn chóng t«i ®Ó chóng t«i còng cã thÓ b−íc vμo gia ®×nh v« s¶n quèc tÕ.

Tμi liÖu tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i Côc l−u tr÷ V¨n phßng Trung −¬ng §¶ng.

PH¸T BIÓU T¹I PHI£N HäP THø B¶Y HéI NGHÞ LÇN THø NHÊT QUèC TÕ

N¤NG D¢N

Th−a çc ®ång chÝ,

TÊt c¶ çc ®ång chÝ ®Òu ®· nãi vÒ t×nh h×nh cña n«ng d©n trong ®Êt n−íc çc ®ång chÝ. T«i sÏ kh«ng lμm trßn bæn phËn cña t«i nÕu cã ®−îc quyÒn ®Õn ®©y víi çc ®ång chÝ mμ t«i l¹i kh«ng nãi mét ®«i lêi vÒ t×nh c¶nh cña n«ng d©n t¹i ®Êt n−íc t«i.

§Ó minh ho¹ víi çc ®ång chÝ t×nh c¶nh cña n«ng d©n §«ng D−¬ng, t«i ph¶i ®−a ra mét sù so s¸nh: mét bªn lμ ng−êi n«ng d©n Nga vμ mét bªn n÷a lμ ng−êi n«ng d©n §«ng D−¬ng. N«ng d©n Nga gièng nh− mét ng−êi ngåi chÔm chÖ trong chiÕc ghÕ bμnh, cßn n«ng d©n An Nam l¹i gièng nh− mét ng−êi bÞ trãi vμo mét chiÕc cét, ®Çu ng−îc xuèng ®Êt. Nãi thÕ kh«ng ph¶i lμ nãi phãng ®¹i ®©u, sau ®©y çc ®ång chÝ sÏ thÊy râ.

Khi çc ®ång chÝ ®i qua Hång tr−êng, çc ®ång chÝ thÊy cã kh¾c mét dßng ch÷ "Nhμ thê lμ thuèc phiÖn cña thÕ giíi"; nh−ng chóng t«i, nhê nÒn v¨n minh ph−¬ng T©y mμ chóng t«i cã c¶ Nhμ thê lÉn thuèc phiÖn.

VÒ thuèc phiÖn, t«i sÏ xin chØ kÓ l¹i víi çc ®ång chÝ r»ng mçi n¨m chÝnh quyÒn Ph¸p ë thuéc ®Þa ®· b¸n cho d©n An Nam gåm 20


triÖu ng−êi, trªn 400 triÖu ®«��82F

1

) thuèc phiÖn. Vμ mÆt kh¸c, ng−êi ta ®· tÝnh ra r»ng cø 1.000 ty b¸n r−îu vμ thuèc phiÖn th× kh«ng cã ®−îc lÊy 10 tr−êng häc. §Êy lμ nh÷ng sù thËt.

B©y giê, t«i xin nãi v¾n t¾t víi çc ®ång chÝ vÒ chuyÖn Nhμ thê.

T«i ®· nãi víi çc ®ång chÝ r»ng nh÷ng tªn thùc d©n ®· t−íc ®o¹t ng−êi An Nam nh− thÕ nμo. B©y giê, t«i xin nãi ®Ó çc ®ång chÝ biÕt Nhμ thê Kit« ®· t−íc ®o¹t n«ng d©n nh− thÕ nμo.

Trong cuéc x©m chiÕm §«ng D−¬ng th× chÝnh nh÷ng nhμ truyÒn ®¹o Thiªn chóa ®· ®i do th¸m ®Ó b¸o cho ®éi qu©n chiÕm ®ãng biÕt nh÷ng kÕ ho¹ch phßng thñ cña n−íc chóng t«i. Còng chÝnh nh÷ng nhμ truyÒn ®¹o ®· dÉn ®−êng nh÷ng ®éi qu©n tÊn c«ng, còng chÝnh l¹i lμ nh÷ng nhμ truyÒn ®¹o ®· lîi dông t×nh tr¹ng lén xén cña ®Êt n−íc ®Ó ¨n c¾p nh÷ng v¨n b¶n chøng nhËn quyÒn së h÷u ruéng ®Êt cña ng−êi n«ng d©n nμy nä hay cña mét lμng nμo ®ã. Khi hoμ b×nh ®−îc lËp l¹i, n«ng d©n trë vÒ th× tÊt c¶ ruéng ®Êt ®Òu ®· bÞ çc nhμ truyÒn ®¹o n¾m ®−îc çc v¨n b¶n nãi trªn, chiÕm mÊt. ChÝnh b»ng çch ®ã, mμ ë Nam Kú nh÷ng nhμ truyÒn ®¹o Thiªn chóa cã ®−îc trªn mét phÇn t− nh÷ng ®Êt ®ai cμy cÊy ®−îc. ë Campuchia, çc nhμ truyÒn ®¹o n¾m trªn mét phÇn ba ruéng ®Êt; ë B¾c Kú, chØ riªng ë thñ phñ, trong thμnh phè Hμ Néi, çc nhμ truyÒn ®¹o cã nh÷ng bÊt ®éng s¶n réng bao la.

Hä cã ®−îc cña c¶i vμ chiÕm h÷u ruéng ®Êt cña n«ng d©n kh«ng ph¶i chØ b»ng çch ®ã. Çc ®ång chÝ ®Òu biÕt r»ng trong çc n−íc ven biÓn, nhÊt lμ trong nh÷ng n−íc ë ViÔn §«ng, th−êng x¶y ra gi«ng b·o vμ lôt léi lμm cho mïa mμng thÊt b¸t; çc nhμ truyÒn ®¹o lîi dông nh÷ng dÞp ®ã ®Ó øng tr−íc tiÒn cho n«ng d©n víi nh÷ng tû suÊt l·i rÊt nÆng vμ mét thêi h¹n rÊt ng¾n. BiÕt râ rμng lμm nh− vËy th× n«ng d©n kh«ng bao giê cã thÓ tr¶ nî ®−îc, nªn çc nhμ truyÒn ®¹o ®ßi n«ng d©n ph¶i ®em ruéng ®Êt ra b¶o ®¶m. ThÕ

1) Sè liÖu nμy ch−a ®−îc kiÓm tra l¹i. Chóng t«i dÞch ®óng theo b¶n

tiÕng Ph¸p.

lμ khi ®Õn thêi h¹n tr¶ nî, th× toμn bé ruéng ®Êt cña n«ng d©n ®Òu r¬i vμo tay çc nhμ truyÒn ®¹o.

Çc ®ång chÝ ®· thÊy bän thùc d©n bãc lét n«ng d©n nh− thÕ nμo vμ çc gi¸o sÜ t−íc ®o¹t n«ng d©n nh− thÕ nμo.

B©y giê, cßn cã nh÷ng kÎ bãc lét kh¸c n÷a, ch¼ng h¹n nh− Nhμ n−íc. Dï mïa mμng cã xÊu ®Õn møc nμo ®i n÷a, n«ng d©n An Nam vÉn cø ph¶i ®ãng thuÕ; ®Ó ®ãng ®−îc thuÕ, n«ng d©n ph¶i b¸n mïa mμng cña m×nh ®i; ®Ó khái bÞ bá tï (hÔ ®ãng thuÕ chËm lμ hä bÞ bá tï), hä ph¶i b¸n non mïa mμng cña hä, nghÜa lμ b¸n tr−íc khi gÆt; hä b¸n cho bän l¸i bu«n theo çch −íc l−îng b»ng m¾t. B»ng çch ®ã bän l¸i bu«n mua ®−îc lóa tr−íc khi gÆt b»ng mét gi¸ rÊt rÎ vμ sau ®ã ®em b¸n l¹i rÊt ®¾t. Nh− vËy lμ ng−êi n«ng d©n An Nam kh«ng ph¶i chØ bÞ trãi vμo mét chiÕc cét nh− t«i ®· tr×nh bμy víi çc ®ång chÝ, mμ hä bÞ ®ãng ®inh c©u rót bëi bèn thÕ lùc liªn hîp lμ: Nhμ n−íc, tªn thùc d©n, nhμ thê vμ tªn l¸i bu«n.

Ch¾c lμ çc ®ång chÝ sÏ hái r»ng t¹i sao n«ng d©n An Nam kh«ng tæ chøc nhau l¹i, kh«ng lμm nh− çc ®ång chÝ lμ thμnh lËp hîp t¸c x·. ChØ lμ v× hä kh«ng cã thÓ lμm nh− vËy ®−îc.

T«i ph¶i nãi víi çc ®ång chÝ r»ng chóng t«i bÞ cai trÞ bëi mét chÕ ®é n« lÖ. Chóng t«i kh«ng ®−îc quyÒn xuÊt b¶n b¸o. Chóng t«i kh«ng ®−îc quyÒn tù do ®i l¹i; ch¼ng h¹n nh− chóng t«i kh«ng thÓ ®i tõ M¸txc¬va ®Õn Pªt¬r«gr¸t ®−îc, chóng t«i ph¶i xin ®−îc mét tê giÊy th«ng hμnh, nÕu kh«ng hä sÏ b¾t gi÷ vμ nÐm chóng t«i vμo tï. Còng vËy, chóng t«i kh«ng ®−îc quyÒn héi häp nghÜa lμ chóng t«i kh«ng ®−îc quyÒn häp víi nhau trªn 4 hoÆc 5 ng−êi nÕu kh«ng cã mét giÊy phÐp ®Æc biÖt cña c¬ quan cai trÞ Ph¸p.

T«i còng xin nh¾c l¹i r»ng çc ®ång chÝ ®· lªn tiÕng chèng chiÕn tranh, ®ßi hoμ b×nh; çc ®ång chÝ ®· nãi ®Õn mét chÝnh quyÒn v« s¶n vμ viÖc lËt ®æ chñ nghÜa t− b¶n. Nh−ng tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu çc ®ång chÝ nãi ë ®©y sÏ trë thμnh v« Ých, nÕu çc ®ång chÝ quªn mÊt çi yÕu tè qu©n phiÖt thùc d©n. Çc ®ång chÝ ®Òu biÕt nh÷ng sù kiÖn. Trong chiÕn tranh thÕ giíi, chØ riªng ë n−íc Ph¸p, ng−êi ta


®· ®−a tõ çc thuéc ®Þa vÒ gÇn mét triÖu ng−êi b¶n xø ®Ó tham gia chiÕn tranh. Trong nh÷ng n¨m 1916-1917, ng−êi ta ®· chë vÒ 2 tû tÊn ngò �èc83F1

), trong khi nh÷ng d©n b¶n xø ë ch©u Phi vμ ë §«ng D−¬ng ®ang chÕt ®ãi.

Th−a çc ®ång chÝ, ®Ó kÕt thóc, t«i ph¶i nh¾c l¹i víi çc ®ång chÝ r»ng Quèc tÕ cña çc ®ång chÝ chØ trë thμnh mét Quèc tÕ thËt sù khi mμ kh«ng nh÷ng n«ng d©n ph−¬ng T©y, mμ c¶ n«ng d©n ë ph−¬ng §«ng, nhÊt lμ n«ng d©n ë çc thuéc ®Þa lμ nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét vμ bÞ ¸p bøc nhiÒu h¬n çc ®ång chÝ, ®Òu tham gia Quèc tÕ cña çc ®ång chÝ (vç tay).

Ph¸t biÓu chiÒu 13-10-1923. Tμi liÖu tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i Côc l−u tr÷ V¨n phßng Trung −¬ng §¶ng.

1) Sè liÖu nμy ch−a ®−îc kiÓm tra l¹i. Chóng t«i dÞch ®óng theo b¶n

tiÕng Ph¸p.

"CHÝNH S¸CH THùC D¢N" ANH

Chñ nghÜa t− b¶n Anh, tuy thÌm muèn cña c¶i v« tËn cña Trung Quèc, nh−ng v× tõ tr−íc ®Õn giê, vÉn ®μnh chØ chiÕm H−¬ng C¶ng37 lμm thuéc ®Þa vμ thùc hiÖn trªn néi ®Þa Trung Quèc chÝnh s¸ch më cöa, mét chÝnh s¸ch gióp cho hä cã thÓ bãc lét ®Êt n−íc nμy mμ kh«ng lμm cho nh©n d©n næi dËy. Ngμy nay, ®èi víi hä nh− thÕ kh«ng ®ñ n÷a. Hä muèn lμm h¬n thÕ n÷a kia: hä muèn chiÕm c¶ Trung Quèc lμm thuéc ®Þa.

Lîi dông chuyÖn r¾c rèi ë L©m Thμnh38 , vμ vin cí b¶o ®¶m an ninh cho ®ång bμo cña m×nh, ®¹i sø Anh ë B¾c Kinh võa míi tiÕn hμnh giai ®o¹n ®Çu tiªn cña chÝnh s¸ch thùc d©n ®ã. ¤ng ta b¾t ®Çu tõ ®−êng s¾t. §©y lμ nh÷ng ®iÒu «ng ta ®Ò nghÞ víi Trung Quèc:

1. TÊt c¶ nh÷ng con ®−êng x©y dùng b»ng vèn cña Anh, hoÆc vËt liÖu mua cña Anh mμ hiÖn nay ch−a tr¶ hÕt, ®Òu sÏ ®Æt d−íi sù kiÓm so¸t cña Anh;

2. §Êt ®ai vïng l©n cËn nh÷ng con ®−êng ®ã còng ®Òu sÏ thuéc ph¹m vi kiÓm so¸t Êy;

3. Ngoμi chÝnh s¸ch ®−êng s¾t ra, n−íc Anh cßn cã quyÒn can thiÖp vμo chÝnh s¸ch ®èi néi cña Trung Quèc;

4. Trong tr−êng hîp x¶y ra nh÷ng vô xung ®ét vò trang gi÷a çc ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ Trung Quèc, ng−êi Anh cã quyÒn ®ång ý hay tõ chèi cho ®¶ng ph¸i nμy hay ®¶ng ph¸i nä sö dông nh÷ng con ®−êng Êy;


5. ¦u tiªn ®−îc tr¶ dÇn nh÷ng sè tiÒn vay mμ ng−êi Anh ®· bá ra b»ng çch ®−îc sö dông nh÷ng sè thu nhËp cña ngμnh ®−êng s¾t.

Ngoμi ra «ng ta cßn yªu cÇu:

a) §Æt t¹i Bé Giao th«ng ë B¾c Kinh, mét phßng kiÓm so¸t ngμnh ®−êng s¾t, tr−ëng phßng lμ mét nh©n viªn ng−êi ngo¹i quèc (nªn hiÓu: mét nh©n viªn Anh) cã toμn quyÒn ®èi víi tÊt c¶ mäi ho¹t ®éng cña ngμnh ®−êng s¾t trªn toμn câi Trung Quèc;

b) ViÖc qu¶n trÞ ngμnh ®−êng s¾t còng ph¶i giao cho çc ®¹i diÖn n−íc ngoμi;

c) Tæ chøc mét ®éi tuÇn tra ngμnh ®−êng s¾t d−íi sù chØ huy cña çc sÜ quan n−íc ngoμi;

d) Çc chøc vô kÕ to¸n vμ qu¶n trÞ ngμnh ®−êng s¾t ®Òu ph¶i do ng−êi n−íc ngoμi ®¶m nhiÖm.

Ng−êi Anh ®· n¾m ®−îc thuÕ muèi vμ thuÕ quan Trung Quèc, b©y giê hä l¹i muèn chiÕm lÊy ®−êng s¾t. Khi ng−êi ta biÕt r»ng trõ

nh÷ng con ®−êng Nam M·n Ch©u, B¾c Kinh - H¸n KhÈu vμ Lòng H¶i ra, - tÊt c¶ nh÷ng con ®−êng kh¸c ®Òu ®· ®−îc x©y dùng hoÆc b»ng vèn cña Anh, hoÆc b»ng vËt liÖu mua chÞu cña çc h·ng bu«n Anh, ng−êi ta sÏ hiÓu r»ng kÕ ho¹ch ®ã nÕu ®−îc thùc hiÖn, th× sÏ lμm thiÖt h¹i cho Trung Quèc nh− thÕ nμo.

TÊt c¶ mäi ng−êi Trung Quèc, kh«ng ph©n biÖt chÝnh kiÕn, ®Òu ph¶n ®èi chÝnh s¸ch thùc d©n tr¸ h×nh ®ã. Héi Liªn hiÖp sinh viªn B¾c Kinh ®· lªn tiÕng kªu gäi giai cÊp c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc h·y dïng ¶nh h−ëng cña m×nh ®Ó ng¨n chÆn hμnh ®éng ®ã, vi ph¹m tíi nÒn ®éc lËp cña nh©n d©n Trung Quèc.

Mong r»ng, tr−íc sù ®e do¹ cña chñ nghÜa t− b¶n Anh, nh÷ng ng−êi con cña Trung Quèc sÏ biÕt ®oμn kÕt víi nhau ®Ó ph¶n kh¸ng th¾ng lîi.

NGUYÔN ¸I QUèC


PHONG TRμO C¤NG NH¢N

Theo nh÷ng sè liÖu thèng kª cuèi cïng th× sè l−îng nh÷ng ng−êi v« s¶n ë Trung Quèc lμ 5050 ngh×n ng−êi. GÇn 15 tæ chøc thèng nhÊt giai cÊp v« s¶n ë Trung Quèc, tÝnh ra kho¶ng 300 ngh×n ®oμn viªn. Hä ®−îc ph©n bè nh− sau:

Sè l−îng c«ng nh©n

(ngh×n)

§oμn viªn c«ng ®oμn

(ngh×n)

Ngμnh c«ng nghiÖp ®iÖn Nh÷ng ng−êi phôc vô Ngμnh c«ng nghiÖp m¸y kh©u C«ng nh©n x©y dùng Ngμnh lμm muèi NghÒ kÐo xe Ngμnh in Ngμnh dÖt Ngμnh lμm mò Ngμnh c«ng nghiÖp thuèc l¸ Nghμnh ®μo ®Êt (thî ®Êu) Ngμnh má Ngμnh ®−êng s¾t Ngμnh giao th«ng ®−êng biÓn Ngμnh c«ng nghiÖp luyÖn kim Çc ngμnh kh¸c

100 400 300 300 300 200 80 180 200 100 800 420 100 80 200

-

5 8 7 8

10 10 10 10 14 18 30 26 42 45 50 7


Trong çc yªu s¸ch cña giai cÊp v« s¶n cã tæ chøc cña Trung Quèc, chóng t«i thÊy cã nh÷ng ®iÓm sau ®©y:

1. Tù do héi häp. 2. QuyÒn tæ chøc çc c«ng ®oμn vμ çc cuéc ®×nh c«ng. 3. Ngμy lao ®éng 8 giê cho ng−êi lín vμ 6 giê cho thiÕu niªn vμ nh÷ng ng−êi lμm viÖc nÆng. 4. B¶o vÖ nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng. 5. CÊm lμm viÖc qu¸ giê trong nh÷ng xÝ nghiÖp ®éc h¹i vμ cÊm sö dông lao ®éng trÎ em vμ phô n÷ vμo viÖc lμm ban ®ªm. 6. H»ng n¨m c«ng nh©n ®−îc nghØ hai tuÇn, ®èi víi phô n÷ lμm c«ng viÖc nÆng nhäc th× ®−îc nghØ 8 tuÇn tr−íc khi ®Î vμ 8 tuÇn sau khi ®Î; 6 tuÇn nghØ ®Î ®èi víi phô n÷ lμm c«ng chøc vμ lμm çc c«ng viÖc nhÑ. 7. Ban kiÓm tra cña c«ng nh©n. 8. LuËt b¶o hiÓm ®èi víi c«ng nh©n. 9. Nhμ n−íc cã tr¸ch nhiÖm gióp ®ì çc tæ chøc c«ng nh©n cña nh÷ng ng−êi lao ®éng ®−îc häc hμnh.

ChØ sau khi chiÕn tranh thÕ giíi kÕt thóc, giai cÊp v« s¶n Trung Quèc míi b¾t ®Çu ®−îc tæ chøc mét çch chÆt chÏ, song hä ®· thu ®−îc mét sè th¾ng lîi to lín trong çc cuéc ®×nh c«ng. MÆc dï bÞ bän qu©n phiÖt ®μn ¸p vμ bän thèng trÞ ngo¹i lai c¶n trë, çc tæ chøc cña hä vÉn ph¸t triÓn b×nh th−êng vμ cã thÓ nãi lμ nhanh n÷a. HiÖn nay nh÷ng ng−êi thuû thñ, c«ng nh©n luyÖn kim, c«ng nh©n ®−êng s¾t lμ nh÷ng lùc l−îng thËt sù mμ bän t− b¶n buéc ph¶i coi träng.

NguyÔn ¸i Quèc

B¸o La Vie OuvriÌre, ngμy 9-11-1923. In trong s¸ch Hå ChÝ Minh, Nh÷ng bμi viÕt vμ nãi chän läc, tiÕng Nga, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1959, tr 71-72.


NHËT B¶N

HO¹T §éNG ÇCH M¹NG

Nh÷ng biÕn cè gÇn ®©y ®· lμm cho c¶ thÕ giíi chó ý ®Õn NhËt B¶n. Ng−êi ta nãi nhiÒu vÒ søc m¹nh c«ng nghiÖp cña NhËt, vÒ viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ tr−íc kia vμ sau nμy cña nã. Mäi ng−êi biÕt r»ng chñ nghÜa t− b¶n NhËt ®¹t ®−îc møc ph¸t triÓn nh− vËy trong vßng 20-25 n¨m; ®Ó ®¹t ®−îc møc ph¸t triÓn Êy, çc b¹n ®ång nghiÖp cña n−íc NhËt ë ph−¬ng T©y ®· mÊt tíi trªn 100 n¨m.

Cïng víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë NhËt, çc tæ chøc c«ng nh©n còng ph¸t triÓn víi nh÷ng nhÞp ®é nhanh chãng. Bªn c¹nh phong trμo v« s¶n, çc phong trμo kh¸c cã tÝnh chÊt çch m¹ng còng lan réng. §ã lμ phong trμo Eta. ë ®Õ quèc MÆt trêi mäc cã mét lo¹i d©n næi tiÕng d−íi çi tªn Eta. VÒ bÒ ngoμi th× Eta kh«ng kh¸c g× nh÷ng ng−êi NhËt kh¸c. Nh−ng cã mét c©u chuyÖn hoang ®−êng lμ ng−êi Eta xuÊt th©n tõ nh÷ng bé l¹c n« lÖ x−a kia tõ n−íc ngoμi kÐo vμo. V× vËy, cho nªn hiÖn nay ng−êi ta l¹i ®èi xö víi hä gièng nh− ®èi xö víi tæ tiªn hä. Hä buéc ph¶i sèng trong nh÷ng vïng dμnh riªng cho hä, n¬i mμ kh«ng bao giê ng−êi NhËt ®−îc lui tíi. Hä kh«ng cã quyÒn giao thiÖp víi nh©n d©n NhËt. Hä chØ cã quyÒn quan hÖ víi ng−êi NhËt víi t− çch lμ nh÷ng ng−êi hÇu h¹. Hä nhËn lμm nh÷ng c«ng viÖc nÆng nhäc vμ bÈn thØu nhÊt. BÈn thØu, thÊp hÌn - ®ã lμ ng−êi Eta. Ng−êi NhËt kh«ng ®−îc lÊy


phô n÷ ng−êi Eta. Nãi tãm l¹i lμ hä kh«ng cã mét chót quyÒn h¹n x· héi g×, vμ sè phËn cña hä lμm cho ng−êi ta nhí ®Õn sè phËn cña nh÷ng ®¸m ng−êi "Su®ra" ë Ên §é hay nh÷ng ng−êi da ®en ë ch©u Phi. Ng−êi Eta cã 3 triÖu ng−êi. Do ¶nh h−ëng cña nh÷ng ng−êi v« s¶n ®· gi¸c ngé, nh÷ng ng−êi Eta b¾t ®Çu ®−îc thøc tØnh vμ cã tæ chøc. Hä thμnh lËp mét héi lÊy tªn lμ "Xuikh©y" ("B×nh ®¼ng"). Mäi ng−êi nhiÖt t×nh xin vμo héi vμ n¨m ngo¸i héi nghÞ toμn quèc ®Çu tiªn cña héi nμy ®−îc triÖu tËp. Cã 2.500 ®¹i biÓu tõ kh¾p n¬i trong n−íc vÒ dù héi nghÞ. Héi nghÞ ®· nªu khÈu hiÖu: "Hoμn toμn b×nh ®¼ng". Ph−¬ng ch©m cña héi nghÞ: "ViÖc gi¶i phãng Eta lμ sù nghiÖp cña chÝnh ng−êi Eta". Nh÷ng tæ chøc tù do vμ cña chÝnh phñ lo l¾ng tr−íc viÖc xuÊt hiÖn mét lùc l−îng míi nªn ®Þnh n¾m lÊy nã d−íi sù b¶o hé cña m×nh. Nh−ng hä ®· kh«ng thμnh c«ng.

Trong khi tÊt c¶ çc çnh cöa ®Òu ®ãng chÆt tr−íc m¾t hä, th× nh÷ng ng−êi c«ng nh©n Eta l¹i ®−îc nh÷ng ng−êi c«ng nh©n NhËt cã tæ chøc ®ãn tiÕp mét çch hÕt søc th©n t×nh dùa trªn sù b×nh

®¼ng hoμn toμn. Hä ®· hiÓu râ ®−îc sù ®ãn tiÕp ®ã. V× vËy ngμy nay, khi tõ chèi mäi sù quan t©m gióp ®ì cña nh÷ng ng−êi tù do vμ cña chÝnh phñ, nh÷ng ng−êi Eta thùc hiÖn sù nghiÖp chung cïng víi giai cÊp c«ng nh©n NhËt B¶n. Phong trμo lóc ®Çu víi t− çch lμ cuéc ®Êu tranh cña líp ng−êi riªng lÎ th× hiÖn nay ®· trë thμnh cuéc ®Êu tranh giai cÊp.

Tr−íc khi khai m¹c ®¹i héi trong n¨m nay, nh÷ng ng−êi Eta ®· ra mét b¶n kªu gäi "Göi tÊt c¶ nh÷ng d©n téc Ýt ng−êi, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi lao ®éng - n¹n nh©n cña t− b¶n thÕ giíi vμ chñ nghÜa ®Õ quèc". Trong lêi kªu gäi cã nãi vÒ nh÷ng nçi ®au khæ ®· tr¶i qua vμ vÒ sù viÓn v«ng cña nh÷ng c¶i çch mμ chÝnh phñ ®· ®−a ra, cã nhÊn m¹nh viÖc "nh÷ng ng−êi Eta s½n sμng s¸t çnh cïng giai cÊp c«ng nh©n NhËt lμm çch m¹ng x· héi vμ gi¶i phãng tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét". Trong c−¬ng lÜnh hμnh ®éng cña hä cã nh÷ng ®iÓm ®Æc tr−ng chøng tá héi cã nghÞ lùc vμ tÝnh kiªn quyÕt:

A. Tõ chèi sù gióp ®ì tõ thiÖn trong ®ã cã sù gióp ®ì cña chÝnh phñ.

B. §μo t¹o çn bé cho nh÷ng ho¹t ®éng tÝch cùc.

C. Thμnh lËp çc c«ng ®oμn cña n«ng d©n.

D. Thμnh lËp çc chi bé cña héi cho phô n÷ vμ thanh niªn.

E. Thμnh lËp çc th− viÖn, b¸o chÝ vμ çc c¬ quan b¸o chÝ kh¸c ®Ó phæ biÕn gi¸o dôc vμ tuyªn truyÒn t− t−ëng b¶o vÖ quyÒn lîi cña nh÷ng ng−êi Eta.

G. §ßi tù do hoμn toμn vÒ chÝnh trÞ vμ kinh tÕ cho nh÷ng ng−êi Eta.

B©y giê chóng ta chuyÓn sang mét lùc l−îng çch m¹ng kh¸c - n«ng d©n NhËt.

C¤NG NH¢N N¤NG NGHIÖP

Khi nãi vÒ c«ng nh©n n«ng nghiÖp ë NhËt B¶n th× cÇn ph¶i nghiªn cøu çc tæ chøc c«ng nh©n n«ng nghiÖp ë ph−¬ng T©y ®Ó so s¸nh.

ë ch©u ¢u cã 1.517.000 c«ng nh©n n«ng nghiÖp cã tæ chøc, trong ®ã 919.000 ng−êi tham gia Quèc tÕ AmxtÐc®am39 vμ 598.000 ng−êi tham gia Quèc tÕ ®á cña çc c«ng ®oμn. ë n−íc Nga cã 270.000 c«ng nh©n n«ng nghiÖp cã tæ chøc ®−îc thèng nhÊt trong 8.000 nhãm c«ng ®oμn, tham gia vμo trong 87 tæ chøc c«ng ®oμn.

N«ng d©n NhËt chia lμm bèn lo¹i:

1. Dixacun« hay nh÷ng ng−êi së h÷u, lo¹i nμy cã 172.241 hé.

2. Dixacun« lo¹i hai, hay nh÷ng ng−êi së h÷u nhá, - 1.507.341 hé.

3. Khandixacun«: nöa chñ, nöa thî, - 2.244.126 hé.

4. C«xacunin, hoÆc nh÷ng ng−êi t¸ ®iÒn, - 1.557.847 hé.

Tõ n¨m 1916 ®Õn n¨m 1922 sè l−îng Dixacun« ®· t¨ng thªm


7.035 hé, cßn C«xacunin, - thªm 32.858 hé do sù ph©n ho¸ hai nhãm trung gian. §iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh l¹i mét lÇn n÷a tÝnh chÊt ®óng ®¾n cña häc thuyÕt M¸c vÒ sù thu hót vμ v« s¶n ho¸ çc tÇng líp trung gian.

Tæ chøc c«ng nh©n n«ng nghiÖp cña NhËt ®−îc thμnh lËp çch ®©y míi ®−îc ba n¨m, nh−ng nã ph¸t triÓn nhanh vμ ®−îc cñng cè. Cã hai c«ng ®oμn: c«ng ®oμn phÝa §«ng vμ c«ng ®oμn phÝa T©y. C«ng ®oμn phÝa §«ng cã trung t©m cña m×nh lμ T«ki«, cßn phÝa T©y lμ ¤xaca vμ C«bª. TÊt c¶ cã 85 chi nh¸nh çc c«ng ®oμn, 196 nhãm, tæng céng tÊt c¶ 120 ngh×n ®oμn viªn. N¨m 1922 ë c«ng ®oμn phÝa §«ng cã 15 ngh×n ®oμn viªn, cßn c«ng ®oμn phÝa T©y 91 ngh×n. N¨m nay hä cã 18 ngh×n ®oμn viªn c«ng ®oμn phÝa §«ng vμ 102 ngh×n ®oμn viªn c«ng ®oμn phÝa T©y, cã nghÜa lμ sè l−îng cña hä t¨ng lªn 14 ngh×n trong mét n¨m. §iÒu ®ã cã nghÜa lμ ë NhËt B¶n ®ang x¶y ra mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ng−îc l¹i víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña çc tæ chøc c«ng nh©n n«ng nghiÖp ë çc n−íc ch©u ¢u (trõ §øc vμ Nga), n¬i cã sè l−îng héi viªn ®ang gi¶m xuèng chø kh«ng t¨ng lªn.

Nh− chóng ta ®· thÊy ë trªn, c«ng ®oμn phÝa T©y cã sè l−îng nhiÒu h¬n nhiÒu c«ng ®oμn phÝa §«ng, nh−ng nhê tinh thÇn tiªn tiÕn cña çc ®oμn viªn cña m×nh vμ nhê hä cã nghÞ lùc nªn c«ng ®oμn phÝa §«ng cã ¶nh h−ëng lín h¬n c«ng ®oμn phÝa T©y. HÇu nh− c«ng ®oμn phÝa §«ng bao giê còng lμ ng−êi ®Ò x−íng ra cuéc ®Êu tranh chèng l¹i chñ.

§Æc ®iÓm "chÝnh trÞ - ®Þa lý" Êy cã thÓ thÊy c¶ trong nh÷ng c«ng nh©n c«ng nghiÖp. C«ng ®oμn phÝa T©y «n hoμ, cã sè l−îng ®«ng bÞ l«i kÐo theo ®u«i c«ng ®oμn phÝa §«ng tiªn tiÕn cã sè l−îng Ýt.

Nh÷ng yªu s¸ch c¬ b¶n cña c«ng nh©n n«ng nghiÖp lμ x· héi ho¸ tÊt c¶ ®Êt ®ai canh t¸c, s¸ch l−îc phæ biÕn nhÊt cña cuéc ®Êu tranh lμ kh«ng ®i lμm trong thêi gian thu ho¹ch mïa mμng. N¨m 1920 ®· ghi nhËn l¹i ®−îc 408 cuéc ®×nh c«ng, vμ n¨m 1922 - lªn tíi 1.398.

Vμo th¸ng 1 ®· cã quyÕt ®Þnh thèng nhÊt hai c«ng ®oμn nμy, C«ng ®oμn míi ®−îc gäi lμ "Nikh¬nn«minkhai". ViÖc thèng nhÊt nμy lμm cho giai cÊp v« s¶n n«ng nghiÖp ë NhËt B¶n t¨ng thªm søc m¹nh vμ lμ mét mèi lo ng¹i lín ®èi víi bän chñ.

N.A.Q.

B¸o La Vie OuvriÌre, ngμy 9-11-1923. In trong s¸ch: Hå ChÝ Minh, Nh÷ng bμi viÕt vμ nãi chän läc, tiÕng Nga, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1959, tr73-76.



T×NH H×NH ë TRUNG QUèC

C−¬ng lÜnh cña çc sinh viªn çch m¹ng

Nguyªn nh©n cña t×nh h×nh tåi tÖ hiÖn nay ë Trung Quèc cã rÊt nhiÒu. Tr−íc hÕt Trung Quèc bÞ yÕu v× sù m©u thuÉn gi÷a miÒn B¾c vμ miÒn Nam. Sau ®ã, tÝnh chÊt thñ cùu cña chñ nghÜa nghÞ tr−êng b¾t ch−íc theo kiÓu ph−¬ng T©y vμ tham väng mï qu¸ng ç nh©n cña chñ nghÜa qu©n phiÖt biÓu hiÖn ë møc ®é nμy hay møc ®é kh¸c dùa vμo n−íc ngoμi ®ang ph¸ ho¹i Trung Quèc. Vμ cuèi cïng lμ do nh÷ng c−êng quèc t− b¶n chñ nghÜa tõng phót mét, cè ý g©y

ra sù rèi lo¹n bªn trong ®Ó k×m h·m thËm chÝ c¶ nh÷ng c¶i çch kh«ng ®¸ng kÓ.

ThÕ nh−ng rÊt may m¾n lμ tiÕng vang cña Çch m¹ng Nga h×nh nh− ®· thøc tØnh thÕ hÖ míi cña Trung Quèc. Lùc l−îng trÎ míi ra ®êi cã ®Çy nhiÖt t×nh vμ søc sèng. §iÒu nμy thÓ hiÖn ®Æc biÖt râ rÖt nhÊt lμ Héi sinh viªn çch m¹ng. Héi cã kho¶ng 100 ngh×n héi viªn trong c¶ n−íc Trung Hoa. Héi xuÊt b¶n nhiÒu tê b¸o, mçi tØnh cã mét hoÆc hai tê. N¨m 1919, Héi ®· khuyªn ®oμn ®¹i biÓu Trung Quèc tõ chèi ký HiÖp −íc VÐcx©y. §ã lμ nh÷ng ng−êi tham gia viÖc tæ chøc tÈy chay NhËt B¶n. ë B¾c Kinh, sinh viªn ®· thiªu huû nh÷ng l©u ®μi xa hoa cña hai bé tr−ëng b¸n cho t− b¶n NhËt, buéc nh÷ng ng−êi nμy tõ chøc vμ cã nh÷ng lêi c¶nh ço x¸c ®¸ng tr−íc ®èi víi hä. T¹i §¹i héi toμn quèc lÇn thø t−, Héi ®· th«ng qua c−¬ng lÜnh chÝnh trÞ, mμ nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n cña nã lμ:

ChÝnh s¸ch ®èi néi. NghÞ viÖn vμ chÝnh phñ ph¶i thùc hiÖn

trung thùc ý chÝ cña nh©n d©n.

Hoμn toμn tù do tæ chøc, héi häp, ng«n luËn vμ b¸o chÝ. QuyÒn ®×nh c«ng cho c«ng nh©n. §Þa vÞ ®éc lËp cña toμ ¸n. Quan hÖ quèc tÕ. QuyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc. §Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc. VÊn ®Ò phô n÷. B×nh ®¼ng vÒ gi¸o dôc chÝnh trÞ vμ kinh tÕ cho

c¶ nam vμ n÷. Thi hμnh hÖ thèng tr−êng häc thèng nhÊt - tøc lμ thμnh lËp çc tr−êng häc trong ®ã con trai vμ con g¸i cïng häc.

Tr¶ c«ng nh− nhau cho lao ®éng nh− nhau.

QuyÒn nghØ ng¬i vμ tiÒn trî cÊp cho tr−êng hîp ®au èm vμ s¶n phô.

Héi ñng hé tÊt c¶ çc yªu s¸ch cña c«ng nh©n.

Héi cã môc ®Ých: ñng hé tÊt c¶ nh÷ng yªu s¸ch vμ mäi phong trμo çch m¹ng cña n«ng d©n, c«ng nh©n vμ tiÓu th−¬ng.

Héi kªu gäi tÊt c¶ nh©n d©n lao ®éng vμ sinh viªn tiÕn hμnh mét cuéc tuÇn hμnh chung toμn quèc ®Ó t−ëng nhí nh÷ng ng−êi c«ng nh©n ®−êng s¾t bÞ t−íng Ng« Béi Phu giÕt chÕt trong thêi gian ®×nh c«ng trªn ®−êng s¾t B¾c Kinh - H¸n K�Èu84F1

). Héi coi viÖc gióp ®ì c«ng nh©n n¹n nh©n cña cuéc ®Êu tranh, lμ nghÜa vô cña m×nh, v¹ch trÇn vμ lªn ¸n tr−íc toμn quèc hμnh ®éng téi ¸c cña chÝnh phñ vμ bÌ lò qu©n phiÖt cña nã trong thêi gian ®×nh c«ng.

Chóng ta còng nãi thªm lμ Liªn ®oμn sinh viªn cßn yªu cÇu Trung Quèc nhanh chãng kh«i phôc quan hÖ víi n−íc Nga.

NguyÔn ¸i Quèc


1) Cuéc Tæng b·i c«ng cña c«ng nh©n ®−êng s¾t B¾c Kinh - H¸n KhÈu b¾t ®Çu ngμy 4-2-1923. Cuéc tμn s¸t diÔn ra ngμy 7-2, 37 ng−êi chÕt, h¬n 200 ng−êi bÞ th−¬ng.


PHONG TRμO C¤NG NH¢N ë THæ NHÜ Kú41

Víi lßng dòng c¶m vμ tinh thÇn hy sinh ®¸ng kh©m phôc, nh©n d©n Thæ NhÜ Kú ®· xÐ tan çi hiÖp −íc Xev¬r¬42 ghª tëm vμ giμnh l¹i ®−îc nÒn ®éc lËp cña m×nh. Hä ®· ®¸nh b¹i bän ®Õ quèc cïng lËp m−u víi nhau, vμ lËt ®æ ngai vμng cña bän vua chóa. Tõ mét n−íc kiÖt quÖ, bÞ chia c¾t, giμy xÐo, hä ®· dùng lªn mét n−íc céng hoμ thèng nhÊt vμ m¹nh mÏ. Hä ®· lμm xong cuéc çch m¹ng cña hä. Nh−ng, còng gièng nh− tÊt c¶ çc cuéc çch m¹ng t− s¶n,

cuéc çch m¹ng Thæ NhÜ Kú chØ cã lîi riªng cho mét giai cÊp: giai cÊp cã cña.

Giai cÊp v« s¶n Thæ NhÜ Kú, ng−êi ®· ®ãng gãp rÊt nhiÒu vμo cuéc ®Êu tranh giμnh ®éc lËp d©n téc th× tõ b©y giê ®· thÊy b¾t buéc ph¶i tiÕn hμnh mét cuéc ®Êu tranh kh¸c: cuéc ®Êu tranh giai cÊp.

Trong cuéc ®Êu tranh nμy, giai cÊp c«ng nh©n cña Thæ NhÜ Kú gÆp nhiÒu trë lùc. ë Thæ NhÜ Kú kh«ng cã nh÷ng c«ng ®oμn gièng nh− ë ph−¬ng T©y. ë ®©y chØ cã nh÷ng nghiÖp ®oμn, hoÆc nh÷ng héi t−¬ng tÕ tËp hîp c«ng nh©n cïng ngμnh, sinh sèng trong cïng mét thμnh phè. Cßn c«ng nh©n çc ngμnh kh¸c nhau trong cïng mét thμnh phè vμ c«ng nh©n cïng ngμnh trong çc thμnh phè kh¸c nhau th× kh«ng cã liªn hÖ g× víi nhau. T×nh h×nh ®ã lμm trë ng¹i mäi ho¹t ®éng chung vμ cã hiÖu qu¶.

MÆc dï nh− vËy, suèt n¨m võa qua ng−êi ta còng ®· nhiÒu lÇn

thÊy nh÷ng ho¹t ®éng s«i næi cña c«ng nh©n. NhiÒu cuéc b·i c«ng ®· næ ra ë C«ngxt¨ngtinèp, ë Sõng Vµng85F1

), ë Aidin, v.v.. C«ng nh©n in, c«ng nh©n ®−êng s¾t, nh©n viªn th−¬ng thuyÒn, c«ng nh©n çc kho dÇu löa vμ çc x−ëng chÕ r−îu bia ®· tiÕn hμnh ®Êu tranh. §· cã tíi mét v¹n c«ng nh©n tham gia phong trμo. Sau nh÷ng kinh nghiÖm nμy, c«ng nh©n Thæ NhÜ Kú ®· hiÓu r»ng muèn th¾ng lîi th× hä cÇn ph¶i cã tæ chøc vμ kû luËt.

§¹i héi C«ngxt¨ngtinèp thμnh lËp héi B�ÕclÝch86F2

)

Míi ®©y, mét ®¹i héi c«ng nh©n ®· ®−îc triÖu tËp ë C«ngxt¨ngtinèp. Hai tr¨m n¨m m−¬i ®¹i biÓu tham gia ®¹i héi. Hä thay mÆt cho 19.000 c«ng nh©n C«ngxt¨ngtinèp, 15.000 c«ng nh©n má than ë D«nggun®¾c vμ 10.000 ng−êi lao ®éng c¶ çc má ch× cã b¹c ë Balyacarai®in.

§¹i héi ®· quyÕt ®Þnh tËp hîp 34 §ÐcnÕch87F3

) hiÖn cã thμnh mét BiÕclÝch, tøc lμ mét liªn minh. NghÞ quyÕt m¹nh d¹n ®ã ®· lμm cho chÝnh phñ ph¶i sî h·i kh«ng d¸m c«ng nhËn BiÕclÝch. Nªn chó ý lμ th¸i ®é cña chÝnh phñ ®èi víi c«ng nh©n ®· thay ®æi nhiÒu. Khi chiÕn tranh kÕt thóc, khi vÊn ®Ò ®Æt ra lμ ph¶i ®uæi cæ nh÷ng ng−êi n−íc ngoμi th× chÝnh phñ lu«n lu«n tá ra dÔ d·i víi c«ng nh©n, nh−ng khi ®ông ®Õn vÊn ®Ò tæ chøc c«ng nh©n th× chÝnh phñ tá ra còng ph¶n ®éng nh− tÊt c¶ mäi chÝnh phñ t− b¶n chñ nghÜa kh¸c. Do ®ã, sù phñ quyÕt cña chÝnh phñ kh«ng lμm ai ng¹c nhiªn c¶. V¶ l¹i, mäi ng−êi biÕt r»ng tõ khi ký hoμ −íc L«dann¬43 th× bän t− b¶n Thæ NhÜ Kú ®· ¨n çnh víi bän t− b¶n n−íc ngoμi, - bän nμy sau khi ®· tμn s¸t hμng v¹n ng−êi Hy L¹p vμ Thæ NhÜ Kú khæ së nh−ng vÉn kh«ng ®Æt ®−îc ¸ch thùc d©n lªn Thæ NhÜ Kú, th× nay l¹i x©m nhËp mét çch hoμ b×nh vμo ®Êt n−íc Tr¨ng l−ìi liÒm. ViÖc chÝnh phñ tõ chèi kh«ng c«ng nhËn tæ chøc BiÕclÝch, ch¼ng kh¸c nμo mét

1) Corne d'or. B·i biÓn B«xpho ë Ixtambun, gi¸p biÓn §en.

2) Birlik. TiÕng Thæ NhÜ Kú cã nghÜa nh− mét héi liªn minh.

3) Dernek. TiÕng Thæ NhÜ Kú cã nghÜa lµ héi.


nô c−êi duyªn d¸ng dïng ®Ó khuyÕn khÝch giíi tμi chÝnh quèc tÕ mμ ba phÇn n¨m lμ nguån gèc Ph¸p.

Nh−ng giai cÊp v« s¶n Thæ NhÜ Kú ®· tiÕn ®−îc mét b−íc ®Çu tiªn. NhÊt ®Þnh hä sÏ cßn tiÕn n÷a.

NguyÔn ¸i Quèc


T×NH C¶NH N¤NG D¢N AN NAM

Ng−êi An Nam nãi chung, ph¶i Ì cæ ra mμ chÞu nh÷ng c«ng ¬n b¶o hé cña n−íc Ph¸p. Ng−êi n«ng d©n An Nam nãi riªng, l¹i cμng ph¶i Ì cæ ra mμ chÞu sù b¶o hé Êy mét çch th¶m h¹i h¬n: lμ ng−êi An Nam, hä bÞ ¸p bøc; lμ ng−êi n«ng d©n, hä bÞ ng−êi ta ¨n c¾p, c−íp bãc, t−íc ®o¹t, lμm ph¸ s¶n. ChÝnh hä lμ nh÷ng ng−êi ph¶i lμm mäi c«ng viÖc nÆng nhäc, mäi thø lao dÞch. ChÝnh hä lμm ra cho lò ng−êi ¨n b¸m, lò ng−êi l−êi biÕng, lò ng−êi ®i khai ho¸ vμ nh÷ng bän kh¸c h−ëng mμ chÝnh hä th× l¹i ph¶i sèng cïng khæ trong khi nh÷ng tªn ®ao phñ cña hä sèng rÊt thõa th·i; hÔ mÊt mïa th× hä chÕt ®ãi. §ã lμ v× hä bÞ ¨n c¾p kh¾p mäi phÝa, b»ng mäi çch, do çc quan cai trÞ, do bän phong kiÕn t©n thêi vμ Nhμ thê. X−a kia, d−íi chÕ ®é An Nam, ruéng ®Êt chia thμnh nhiÒu h¹ng tuú theo tèt xÊu. ThuÕ ®¸nh theo sù ph©n h¹ng Êy. D−íi chÕ ®é thuéc ®Þa hiÖn nay, tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®Òu thay ®æi. Khi cÇn kiÕm tiÒn çc quan cai trÞ ng−êi Ph¸p chØ viÖc b¾t thay ®æi h¹ng ruéng. ChØ mét nÐt bót thÇn kú lμ hä biÕn mét ®¸m ruéng xÊu thμnh ruéng tèt. ThÕ lμ ng−êi d©n cμy An Nam buéc ph¶i nép thuÕ cho ®¸m ruéng cña m×nh nhiÒu h¬n sè hä thu ho¹ch ®−îc.

Nh− thÕ vÉn ch−a hÕt. Ng−êi ta cßn t¨ng diÖn tÝch ruéng ®Êt mét çch gi¶ t¹o b»ng çch rót ng¾n ®¬n vÞ ®o ®¹c. B»ng çch ®ã, thuÕ lËp tøc t¨ng lªn, n¬i th× mét phÇn ba, n¬i th× hai phÇn ba. §iÒu ®ã ch−a ®ñ ®Ó tho¶ m·n lßng tham kh«ng ®¸y cña Nhμ n−íc b¶o hé cø mçi n¨m l¹i t¨ng m·i thuÕ lªn. ThÝ dô, tõ n¨m 1890 ®Õn


n¨m 1896, thuÕ ®· t¨ng gÊp ®«i. Tõ n¨m 1896 ®Õn n¨m 1898 l¹i t¨ng lªn mét nöa vμ cø nh− thÕ mμ t¨ng lªn m·i. Ng−êi An Nam cø chÞu rãc thÞt m·i nh− vËy vμ çc quan lín b¶o hé nhμ ta th× quen ¨n bÐn mïi cø tiÕp tôc gië trß xoay xë m·i.

Cã khi, tÖ ®éc ®o¸n ®i ®«i víi tÖ c−íp ®o¹t. ThÝ dô n¨m 1895, viªn c«ng sø mét tØnh ë B¾c Kú ®· t−íc mÊt cña mét lμng nä hμng bao nhiªu hÐcta ruéng ®Êt ®Ó ®em cÊp cho mét lμng kh¸c, lμ mét lμng theo ®¹o Kit«. Nh÷ng ng−êi mÊt ruéng khiÕu n¹i th× ng−êi ta b¾t bá tï. Çc b¹n ®õng t−ëng chÕ ®é cai trÞ v« liªm sØ Êy chØ cã nh− thÕ th«i. Ng−êi ta cßn b¾t nh÷ng kÎ xÊu sè bÞ mÊt ruéng ph¶i nép thuÕ cho m·i ®Õn n¨m 1910, mÆc dï ruéng ®Êt cña hä ®· bÞ t−íc ®o¹t tõ n¨m 1895!

HÕt çc quan cai trÞ ¨n c¾p, ®Õn bän chñ ®ån ®iÒn ¨n c¾p. Ng−êi ta cÊp cho ng−êi ¢u nh÷ng ®ån ®iÒn nhiÒu khi v−ît qu¸ 20.000 hÐcta; mμ nh÷ng ng−êi ¢u nμy th× ngoμi çi bông phÖ vμ çi mμu da tr¾ng ra, kh«ng cã m¶y may kiÕn thøc g× vÒ n«ng nghiÖp vμ kü thuËt.

Nh÷ng ®ån ®iÒn Êy phÇn nhiÒu ®−îc lËp ra b»ng lèi ¨n c¾p hîp ph¸p ho¸. Trong thêi kú x©m l−îc, ng−êi d©n cμy An Nam, còng nh− ng−êi And¸tx¬ n¨m 1870, ®· bá ruéng ®Êt cña m×nh l¸nh sang nh÷ng vïng cßn tù do. Khi hä trë vÒ th× ruéng ®Êt cña hä ®· "thμnh ®ån ®iÒn" mÊt råi. Hμng bao nhiªu lμng ®· bÞ t−íc ®o¹t ®i nh− thÕ, vμ ng−êi b¶n xø l©m vμo c¶nh ph¶i lao ®éng cho bän chóa phong kiÕn t©n thêi, bän nμy chiÕm ®o¹t cã khi ®Õn 90% thu ho¹ch.

LÊy cí khuyÕn khÝch viÖc khai khÈn thuéc ®Þa, ng−êi ta miÔn thuÕ ®iÒn thæ cho rÊt nhiÒu chñ ®ån ®iÒn lín.

§· ®−îc kh«ng ruéng ®Êt råi, bän chñ ®ån ®iÒn l¹i cßn ®−îc kh«ng, hoÆc gÇn nh− ®−îc kh«ng c¶ nh©n c«ng n÷a. Bän quan cai trÞ cung cÊp cho hä mét sè tï khæ sai lμm kh«ng c«ng, hay dïng uy quyÒn cña chóng ®Ó mé cho bän chñ ®ån ®iÒn nh÷ng nh©n c«ng lμm viÖc víi mét ®ång l−¬ng chÕt ®ãi. NÕu nh÷ng ng−êi An Nam ®Õn kh«ng ®ñ sè hoÆc hä kh«ng b»ng lßng th× ng−êi ta liÒn dïng ®Õn vò lùc; bän chñ ®ån ®iÒn liÒn b¾t bän h−¬ng lý, nÖn vμo cæ hä, hμnh h¹

cho ®Õn khi nh÷ng kÎ khèn khæ nμy chÞu ký giÊy cam ®oan nép ®ñ sè nh©n c«ng cÇn thiÕt míi th«i.

Bªn c¹nh çi thÕ lùc phÇn ®êi Êy cßn cã nh÷ng ®Êng cøu thÕ phÇn hån n÷a, çc ®Êng nμy trong khi truyÒn b¸ ®øc nghÌo cho ng−êi An Nam, còng kh«ng quªn t×m çch lμm giμu b»ng må h«i vμ m¸u cña ng−êi b¶n xø. ë Nam Kú, chØ riªng Héi Th¸nh truyÒn gi¸o còng ®· chiÕm 1/5 ruéng ®Êt trong vïng. MÆc dÇu trong kinh Th¸nh kh«ng cã d¹y, song thñ ®o¹n chiÕm ®o¹t nh÷ng ®Êt ®ai nμy còng thËt rÊt gi¶n ®¬n: ®ã lμ thñ ®o¹n cho vay nÆng l·i vμ hèi lé. Héi Th¸nh lîi dông lóc mÊt mïa ®Ó cho n«ng d©n vay tiÒn vμ buéc hä ph¶i cÇm cè ruéng ®Êt. V× lîi suÊt tÝnh theo lèi c¾t cæ, nªn ng−êi An Nam kh«ng thÓ tr¶ nî ®óng h¹n; thÕ lμ tÊt c¶ ruéng ®Êt cÇm cè bÞ r¬i vμo tay Héi truyÒn gi¸o.

Çc quan cai trÞ c¶ lín lÉn bÐ, ®−îc n−íc mÑ giao vËn mÖnh xø §«ng D−¬ng cho, nãi chung ®Òu lμ nh÷ng bän ngu xuÈn vμ ®Óu çng. Héi Th¸nh chØ cÇn n¾m ®−îc trong tay mét vμi giÊy tê bÝ mËt, thuéc ®êi riªng, cã tÝnh chÊt nguy h¹i ®Õn thanh danh, ®Þa vÞ cña çc quan, lμ cã thÓ lμm çc quan ho¶ng sî vμ ph¶i chiÒu theo ý hä muèn. ChÝnh v× thÕ mμ mét viªn toμn quyÒn ®· nh−êng cho Nhμ chung 7.000 hÐcta ruéng ®Êt sa båi cña nh÷ng ng−êi b¶n xø, Êy thÕ lμ nh÷ng ng−êi b¶n xø nμy trë thμnh nh÷ng ng−êi ®i ¨n xin.

Ph¸c qua nh− thÕ, chóng ta thÊy r»ng d−íi chiªu bμi d©n chñ, ®Õ quèc Ph¸p ®· ®em vμo An Nam tÊt c¶ çi chÕ ®é trung cæ ®¸ng nguyÒn rña, kÓ c¶ chÕ ®é thuÕ muèi; r»ng ng−êi n«ng d©n An Nam bÞ hμnh h×nh võa b»ng l−ìi lª cña nÒn v¨n minh t− b¶n chñ nghÜa, võa b»ng c©y th¸nh gi¸ cña Héi Th¸nh ®Ü bîm.

NguyÔn ¸i Quèc



T×NH C¶NH N¤NG D¢N TRUNG QUèC

Trung Quèc c¨n b¶n lμ mét n−íc n«ng nghiÖp, 85% sè d©n lμ n«ng d©n. Cã thÓ chia hä ra lμm bèn h¹ng: ®Þa chñ h¹ng lín, ®Þa chñ h¹ng võa, ng−êi cã Ýt ruéng ®Êt, bÇn n«ng vμ cè n«ng.

Trong n−íc cã tõ 250 ®Õn 300 ®¹i ®Þa chñ h¹ng lín cã h¬n 10.000 �Éu88F1

) ruéng ®Êt. PhÇn nhiÒu lμ nh÷ng quan to hay quý téc. Chõng ®é 30.000 ®Þa chñ cã h¬n 1.000 mÉu vμ 300.000 cã h¬n 100 mÉu.

§Þa vÞ x· héi cña nh÷ng ng−êi chñ së h÷u nhá cã tõ 10 ®Õn 100 mÉu th× kh¸ phøc t¹p vμ thay ®æi lu«n. Còng cã chõng Êy ruéng ®Êt, mét ng−êi n«ng d©n cã thÓ lμ kÎ bãc lét, lμ ng−êi bÞ bãc lét, hoÆc lμ "trung gian".

NÕu gia ®×nh cã kh¸ ®«ng ng−êi ®Ó cμy cÊy lÊy ruéng ®Êt, th× ng−êi n«ng d©n ®ã trë thμnh líp "trung gian".

NÕu gia ®×nh neo ng−êi, ng−êi n«ng d©n ®μnh buéc ph¶i cho thuª rÏ sè ruéng ®Êt mμ anh ta kh«ng thÓ lμm ®−îc; thÕ lμ anh trë thμnh kÎ bãc lét.

NÕu gia ®×nh qu¸ ®«ng ng−êi mμ muèn ®ñ chi dïng, th× ngoμi ruéng ®Êt cña m×nh ra, ng−êi n«ng d©n cßn b¾t buéc ph¶i thuª thªm ruéng ®Êt cña ng−êi kh¸c; thÕ lμ anh ta bÞ v« s¶n ho¸ vμ chuyÓn thμnh ng−êi bÞ bãc lét.

1) Çc ch÷ "mÉu" trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.

Theo tμi liÖu cña Bé Canh n«ng, th× n¨m 1918 cã 43.935.478 gia ®×nh ë trong t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh ®ã.

Cã hai lèi lÊy t«: t« ®ong vμ t« rÏ. Theo lèi thø nhÊt, ng−êi cã Ýt ruéng ®Êt hay ng−êi bÇn n«ng lÜnh canh ruéng vμ ®ãng mét sè tiÒn t« nμo ®ã trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. NÕu ®−îc mïa th× ng−êi lÜnh canh còng ch¼ng ®−îc d«i ra lμ bao, v× ng−êi chñ ruéng tÝnh rÊt s¸t vμ kh«ng bao giê chÞu thiÖt c¶. Tr¸i l¹i, nÕu mÊt mïa, th× ng−êi lÜnh canh bÞ hoμn toμn ph¸ s¶n, cßn ng−êi chñ th× ch¼ng mÊt g× c¶.

Víi lèi lÊy t« rÏ, ng−êi chñ ruéng thu tõ 35 ®Õn 50% hoa lîi cña mçi vô.

V× chÕ ®é ruéng ®Êt Trung Quèc lμ chÕ ®é ph©n t¸n tõng m¶nh, cho nªn hÇu hÕt tÊt c¶ mäi ng−êi n«ng d©n dï nghÌo ®Õn ®©u ®i n÷a th× tr−íc kia còng ®Òu cã ®−îc mét m¶nh ®Êt ®Ó cã thÓ "kiÕm lÊy nÐn h−¬ng cóng tæ tiªn". Song, ngμy nay, rÊt nhiÒu ng−êi tuyÖt ®èi kh«ng cã g×, thËm chÝ kh«ng cã lÊy "mét miÕng ®Êt ®Ó c¾m dïi" n÷a. Hä chØ cã hai çnh tay kh«ng th«i. Muèn kiÕm lÊy b¸t c¬m, hä ®i ë hay ®i lμm mïa. Nh÷ng ng−êi ®i lμm mïa kh«ng cã c«ng x¸ nhÊt ®Þnh, còng kh«ng cã viÖc lμm th−êng xuyªn: hÕt vô gÆt, hä ra thμnh thÞ lμm hay ®i chμi l−íi. Nh÷ng ng−êi lín ®i ë th× h»ng n¨m kiÕm ®−îc mét sè tiÒn tÝnh ra kho¶ng tõ 25 ®Õn 40 ®«la, c¬m nu«i vμ ¸o mÆc; çc trÎ em ®i ë ch¨n tr©u bß th× ®−îc tõ 3 ®Õn 5 ®«la mét n¨m.

Sù th©m nhËp cña chñ nghÜa t− b¶n n−íc ngoμi lμm mÊt th¨ng b»ng gi¸ c¶ gi÷a çc hμng chÕ biÕn vμ n«ng s¶n phÈm. Ng−êi n«ng d©n lu«n lu«n b¾t buéc ph¶i b¸n rÎ thãc lóa hay khoai cña hä ®Ó mua nh÷ng dông cô hiÖn nay ®¾t h¬n tr−íc kia rÊt nhiÒu. Chñ nghÜa t− b¶n còng lμm cho ng−êi chñ ruéng mÊt çi ®Çu ãc tËp truyÒn vμ gia tr−ëng vμ ®em thay b»ng tÝnh h¸m lîi rÊt d÷ tîn. Cè noi theo g−¬ng çc ®ång nghiÖp cña chóng ë thμnh thÞ, bän ®Þa chñ t×m çch ®Ó ngμy cμng n¾m ®éc quyÒn ruéng ®Êt. NhiÒu c«ng ty khai khÈn ®· ®−îc thμnh lËp, bao gåm nh÷ng ®Êt ®ai v« cïng réng


lín, vμ hÊt mét sè lín tiÓu n«ng ra ngoμi. Nh÷ng c«ng ty nh− C«ng ty h÷u h¹n Phulilan cã h¬n 300.000 mÉu ruéng ®Êt.

Lôt léi, b·o t¸p, n¹n ®ãi, néi chiÕn ®Òu g©y ra c¶nh cïng khæ cho n«ng d©n.

Bän quan liªu tham nhòng cña chÕ ®é quan l¹i còng chÞu phÇn tr¸ch nhiÖm g©y ra c¶nh ®ãi khæ Êy. ChÝnh phñ ®· lËp nh÷ng tr¹m thÝ nghiÖm ®Ó t×m çch c¶i tiÕn n«ng nghiÖp. Nh÷ng c¬ quan Êy võa thμnh lËp ra lμ ®· trë ngay thμnh nh÷ng miÕng phã m¸t cho bän quan l¹i, chø kh«ng ph¶i lμ nh÷ng c¬ quan ®Ó phôc vô nh©n d©n.

Mét tai ho¹ kh¸c n÷a lμ chñ nghÜa qu©n phiÖt. TÊt c¶ bän t−íng t¸ lín nhá, kiÓu Nap«lª«ng, ®Òu lμm giμu cho b¶n th©n hä, lμm giμu cho bÌ ®¶ng vμ cho bän tay ch©n cña hä, b»ng må h«i n−íc m¾t cña n«ng d©n lμ nh÷ng ng−êi hμng n¨m ph¶i ®ãng vμo kho¶ng 225.000.000 ®«la. S−u thuÕ ®Ì lªn ng−êi tiÓu n«ng nÆng nÒ h¬n bän giμu cã, v× bän nμy phÇn nhiÒu lμ viªn chøc vμ b¹n bÌ cña bän viªn

chøc.

Sau hÕt, ph−¬ng ph¸p lμm viÖc cæ s¬ vμ nÒn gi¸o dôc l¹c hËu l¹i cßn lμm cho ®êi sèng cña quÇn chóng cÇn lao cμng thªm cùc khæ. N¨m 1918, h¬n 15.500.000 n«ng d©n vμ thî thuyÒn ®· bá n«ng th«n ra thμnh thÞ, lμm cho sè ng−êi bÞ bãc lét vμ ®¹o qu©n thÊt nghiÖp ë thμnh thÞ t¨ng lªn.

Muèn xo¸ bá tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã, çc ®ång chÝ Trung Quèc cña chóng ta ph¶i tiÕn hμnh m¹nh mÏ mét cuéc vËn ®éng khÈn tr−¬ng ®Ó gi¸o dôc quÇn chóng, lμm cho quÇn chóng thÊy thËt râ søc m¹nh cña m×nh, quyÒn lîi cña m×nh, vμ cã ®ñ kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®−îc khÈu hiÖu "TÊt c¶ ruéng ®Êt vÒ tay n«ng d©n".

NguyÔn ¸i Quèc


PHONG TRμO C¤NG NH¢N ë VIÔN §¤NG

¤xaca lμ mét trong nh÷ng trung t©m c«ng nghiÖp lín cña n−íc NhËt, kh«ng bÞ thiÖt h¹i g× trong n¹n ®éng ®Êt võa qua. Tai ho¹ cña nh÷ng ng−êi NhËt kh¸c ®· t¹o nªn h¹nh phóc cho bän chñ nhμ m¸y ë thμnh phè nμy, hiÖn nay chóng ®ang ph¸t tμi ch−a tõng thÊy. ThÕ mμ tiÒn l−¬ng cña c«ng nh©n vÉn gi÷ nguyªn nh− møc tr−íc khi x¶y ra tai ho¹ ®ã, mÆc dï gi¸ sinh ho¹t ®· t¨ng lªn kh«ng kÐm phÇn nhanh chãng, ¶nh h−ëng nÆng nÒ ®Õn tói tiÒn Ýt ái cña c«ng nh©n. BÞ l©m vμo t×nh c¶nh kh«ng thÓ chÞu næi Êy vμ tr−íc sù tõ chèi cña bän chñ kh«ng chÞu thùc hiÖn nh÷ng yªu s¸ch c¶i thiÖn ®êi sèng, c«ng nh©n çc x−ëng b«ng v¶i ®· ®×nh c«ng tõ cuèi th¸ng 11.

Çc yªu s¸ch nªu ra lμ:

1. T¨ng l−¬ng thªm 20%;

2. Gi¶m gi¸ nh÷ng thùc phÈm do nhμ m¸y cung cÊp;

3. C¶i thiÖn nhμ ¨n vμ buång t¾m;

4. Tr¶ nöa l−¬ng cho çc c«ng nh©n v× èm ®au kh«ng ®i lμm ®−îc;

5. Thu nhËn l¹i nh÷ng c«ng nh©n võa míi bÞ ®uæi.

Tr−íc ®©y Ýt l©u, c«ng nh©n çc c«ng ty "Gai ViÔn §«ng" vμ "Nag«xai" do ®×nh c«ng mμ ®· ®−îc t¨ng l−¬ng. C«ng nh©n ë c«ng ty "Xensu" còng ®· ®−îc t¨ng l−¬ng ngay sau khi göi b¶n quyÕt nghÞ ®×nh c«ng cho ban gi¸m ®èc. Çc c«ng ty kh¸c th× chèng l¹i. Hä lÊy cí r»ng, tuy cã rÊt nhiÒu ®¬n ®Æt hμng ®Êy, nh−ng hä còng


kh«ng ®−îc lêi l·i g× nhiÒu l¾m, v× gi¸ nguyªn liÖu ®· t¨ng lªn; vμ nãi r»ng mÆt kh¸c, v× kh«ng cã ®ñ b«ng x¬ nªn hä ch¼ng chót g× lo ng¹i ®×nh c«ng c¶.

Thùc ra, hä ®ang sî cuèng lªn. Hä ®· cho c¶nh s¸t ®Þa ph−¬ng, ®ång thêi gäi c¶ c¶nh s¸t ë çc thμnh phè l©n cËn ®Õn ®ãng ngay trong thμnh phè. Hä ®· cho b¾t tæng th− ký Liªn ®oμn lao ®éng vμ mét sè lín çn bé cïng nh÷ng ng−êi ®i biÓu t×nh ®Ó hßng lμm yÕu phong trμo. M−u toan cña bän chñ ch¼ng ®¹t kÕt qu¶ g×, v× cuéc ®×nh c«ng vÉn ®−îc l·nh ®¹o kiªn quyÕt nh− h«m míi ®Çu, vμ c«ng nh©n th× quyÕt t©m ®Êu tranh ®Õn cïng.

Anh em thî ®iÖn vμ thî m¸y ®· tuyªn bè ®×nh c«ng h−ëng øng. C«ng nh©n çc c«ng x−ëng nhμ n−íc høa sÏ dïng ®ñ mäi çch ®Ó ñng hé çc ®ång chÝ cña hä ®ang ®Êu tranh. §−îc ñng hé nh− thÕ, nªn nh÷ng ng−êi ®×nh c«ng ®Òu hÕt søc h¨ng h¸i vμ tin ch¾c sÏ

nhÊt ®Þnh th¾ng lîi.

Trong cuéc ®Êu tranh gi÷a t− b¶n vμ lao ®éng ë ViÔn §«ng, cã nh÷ng chuyÖn thó vÞ mμ ë ph−¬ng T©y ng−êi ta sÏ kh«ng hiÓu ®−îc, nh−ng ë ®©y l¹i lμ nh÷ng chuyÖn hoμn toμn cã thùc. Ch¼ng h¹n nh−, muèn ng¨n c¶n kh«ng cho c«ng nh©n liªn kÕt víi çc ®ång chÝ cña hä ®ang ®Êu tranh, c«ng ty Kisioa®a ®· cho kho¸ chÆt çc cöa ra vμo. Nhμ m¸y C¬naoa®a chÕ t¹o çc m¸y ®iÖn, kh«ng thÓ tho¶ thuËn ®−îc víi c«ng nh©n viªn cña hä vÒ vÊn ®Ò c«ng s¸, nªn ®· quyÕt ®Þnh cho nghØ viÖc. Nh−ng tr−íc khi th¶i c«ng nh©n, nhμ m¸y ®ã ®· tr¶ hä ®ñ bèn ngμy c«ng vμ tiÒn phô cÊp trong hai tuÇn!

§×nh c«ng chèng chÕ ®é qu©n phiÖt .

§Ó ph¸ vì tæ chøc cña c«ng nh©n võa míi g©y dùng lªn, bän chñ çc hÇm má ë Suicaosun (Trung Quèc), ®· cho ®iÒu binh lÝnh cña t−íng Chao ®Õn. Bän nμy võa tíi n¬i lμ chiÕm ®ãng ngay c©u l¹c bé cña c«ng nh©n. §Ó chèng l¹i hμnh ®éng b¹o ng−îc ®ã, ba ngh×n thî má ®· tù ®éng ®×nh c«ng. Hä bao v©y bän lÝnh vμ t×m çch t−íc vò khÝ cña chóng. Bän lÝnh næ sóng, lμm bÞ th−¬ng nhiÒu ng−êi ®×nh c«ng. T×nh h×nh ®· diÔn ra qu¸ ý muèn cña bän chñ vμ

Chóng hiÖn ®ang ra c«ng dμn xÕp cho æn.

Nh−ng anh em thî má ®· tr¶ lêi r»ng hä chØ trë l¹i lμm viÖc khi nμo nh÷ng ng−êi bÞ n¹n ®· ®−îc båi th−êng vμ çc yªu s¸ch cña hä - gåm 9 ®iÒu - ®· ®−îc tho¶ m·n.

NguyÔn ¸i Quèc



L£NIN Vμ ÇC D¢N TéC THUéC §ÞA

"Lªnin ®· mÊt!". Tin nμy ®Õn víi mäi ng−êi nh− sÐt ®¸nh ngang tai, truyÒn ®i kh¾p çc b×nh nguyªn ph× nhiªu ë ch©u Phi vμ çc çnh ®ång xanh t−¬i ë ch©u ¸. §óng, nh÷ng ng−êi da ®en vμ da vμng cã thÓ ch−a biÕt râ Lªnin lμ ai, n−íc Nga ë ®©u. Bän ®Õ quèc thùc d©n cè ý b−ng bÝt kh«ng cho hä biÕt. Sù ngu dèt lμ mét trong nh÷ng chç dùa chñ yÕu cña chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. Nh−ng tÊt c¶ hä, tõ nh÷ng ng−êi n«ng d©n An Nam ®Õn ng−êi d©n s¨n b¾n trong çc rõng §ah«m©y, còng ®· thÇm nghe nãi r»ng ë mét gãc trêi xa x¨m cã mét d©n téc ®· ®¸nh ®uæi ®−îc bän chñ bãc lét hä vμ hiÖn ®ang tù qu¶n lý lÊy ®Êt n−íc m×nh mμ kh«ng cÇn tíi bän chñ vμ bän toμn quyÒn. Hä còng ®· nghe nãi r»ng n−íc ®ã gäi lμ n−íc Nga, r»ng cã nh÷ng ng−êi dòng c¶m, mμ ng−êi dòng c¶m nhÊt lμ Lªnin. ChØ nh− thÕ còng ®ñ lμm cho hä ng−ìng mé s©u s¾c vμ ®Çy nhiÖt t×nh ®èi víi n−íc ®ã vμ l·nh tô cña n−íc ®ã.

Nh−ng kh«ng ph¶i chØ cã thÕ. Hä cßn ®−îc biÕt r»ng ng−êi l·nh tô vÜ ®¹i nμy sau khi gi¶i phãng nh©n d©n m×nh, cßn muèn gi¶i phãng çc d©n téc kh¸c n÷a. Ng−êi ®· kªu gäi çc d©n téc da tr¾ng gióp ®ì çc d©n téc da vμng vμ da ®en tho¸t khái ¸ch ¸p bøc cña bän ��89F

1

), cña tÊt c¶ bän rumi: toμn quyÒn, c«ng sø, v.v.. Vμ ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých Êy, Ng−êi ®· v¹ch ra mét c−¬ng lÜnh cô thÓ.

Lóc ®Çu hä t−ëng lμ trªn ®êi kh«ng thÓ cã mét ng−êi nh− thÕ vμ c−¬ng lÜnh nh− thÕ ®−îc. Nh−ng vÒ sau hä ®−îc biÕt tin, tuy lê

1) TiÕng ¶rËp, nghÜa lµ ng-êi n-íc ngoµi, kÎ ®i n« dÞch.

mê, vÒ ®¶ng céng s¶n, vÒ tæ chøc gäi lμ Quèc tÕ Céng s¶n ®ang ®Êu tranh v× nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét, v× tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét, trong ®ã cã c¶ hä n÷a, hä biÕt r»ng chÝnh Lªnin lμ ng−êi l·nh ®¹o tæ chøc nμy.

Vμ chØ nh− thÕ còng ®ñ ®Ó cho nh÷ng ng−êi ®ã tuy v¨n ho¸ kÐm cái nh−ng lμ nh÷ng ng−êi cã thiÖn chÝ vμ biÕt ¬n, hÕt lßng t«n kÝnh Lªnin. Hä coi Lªnin lμ ng−êi gi¶i phãng cho hä. Lªnin ®· mÊt råi th× chóng ta biÕt lμm thÕ nμo? LiÖu cã nh÷ng ng−êi dòng c¶m vμ réng l−îng nh− Lªnin ®Ó kh«ng qu¶n thêi gian vμ søc lùc ch¨m lo ®Õn sù nghiÖp gi¶i phãng cña chóng ta kh«ng? §ã lμ nh÷ng ®iÒu mμ quÇn chóng nh©n d©n bÞ ¸p bøc ë çc thuéc ®Þa b¨n kho¨n tù hái.

Cßn chóng t«i, nh÷ng ng−êi céng s¶n, nh÷ng ng−êi sinh ra ë çc thuéc ®Þa, chóng t«i v« cïng ®au ®ín tr−íc sù tæn thÊt kh«ng thÓ nμo ®Òn bï ®−îc vμ chia sÎ nçi buån chung cña nh©n d©n çc n−íc víi nh÷ng ng−êi anh ng−êi chÞ cña chóng t«i. Song chóng t«i tin t−ëng r»ng Quèc tÕ Céng s¶n vμ çc ph©n bé cña nã, trong ®ã cã çc chi bé ë çc n−íc thuéc ®Þa, sÏ thùc hiÖn ®−îc nh÷ng bμi häc vμ nh÷ng lêi gi¸o huÊn mμ vÞ l·nh tô ®· ®Ó l¹i cho chóng ta. Lμm nh÷ng ®iÒu mμ Ng−êi ®· c¨n dÆn chóng ta, ®ã ch¼ng ph¶i lμ ph−¬ng ph¸p tèt nhÊt ®Ó tá t×nh yªu mÕn cña chóng ta ®èi víi Ng−êi hay sao?

Khi cßn sèng, Ng−êi lμ ng−êi cha, thÇy häc, ®ång chÝ vμ cè vÊn cña chóng ta. Ngμy nay, Ng−êi lμ ng«i sao s¸ng chØ ®−êng cho chóng ta ®i tíi cuéc çch m¹ng x· héi.

Lªnin bÊt diÖt sÏ sèng m·i trong sù nghiÖp cña chóng ta.

NGUYÔN ¸I QUèC (§«ng D−¬ng)

B¸o Prav®a, tiÕng Nga, ngμy 27-1-1924.


¤NG ANBE XAR¤ Vμ B¶N TUY£N NG¤N NH¢N QUYÒN

ChÝnh v× quyÒn con ng−êi mμ hμng triÖu con ng−êi ®· bÞ giÕt h¹i trong thêi ®¹i chiÕn. Çi quyÒn mμ hä ®· hy sinh v× nã, cïng víi nh÷ng x¸c chÕt th¶m th−¬ng cña hä, nay bÞ vïi s©u vμo l·ng quªn.

Håi ®ã, çc chÝnh kh¸ch cßn gμo to h¬n c¶ tiÕng ®¹i b¸c cho kh¾p bèn ph−¬ng gÇm trêi nghe: quyÒn! quyÒn! quyÒn! Nh−ng lËp tøc, sau khi cuéc chÐm giÕt ®· chÊm døt, lËp tøc sau khi tai ho¹ ®·

qua, th× kh«ng cßn ai nghe thÊy nãi ®Õn çi con vËt Êy n÷a. ë VÐcx©y, ë Gi¬nev¬, ë Bul«nh¬ còng nh− ë Oasinht¬n quyÒn con ng−êi ®· ®−îc thay thÕ b»ng than ®en, than ®¸, dÇu ho¶, thuéc ®Þa.

Mét çi quyÒn kh¸c ra ®êi, d−íi mét d¹ng kh¸c, cßn xÊu xa h¬n, ghª tëm h¬n: quyÒn cña kÎ m¹nh. B»ng çi quyÒn nμy ng−êi ta muèn huû diÖt n−íc Nga çch m¹ng. B»ng çi quyÒn nμy ng−êi ta muèn biÕn n−íc §øc thμnh mét nghÜa ®Þa vμ mét b·i hoang. B»ng çi quyÒn nμy ng−êi ta t×m çch chia nhau Trung Quèc. Vμ còng b»ng çi quyÒn nμy ng−êi ta d×m thËt s©u nh÷ng d©n çc thuéc ®Þa vμo vßng n« lÖ, nh÷ng thuéc ®Þa, v× b¶o vÖ quyÒn con ng−êi, ®· cèng hiÕn 978.000 con em m×nh, trong sè ®ã 340.000 ®· bá m×nh trªn chiÕn ®Þa, nh÷ng thuéc ®Þa mμ ng−êi ta bßn rót ®Õn tËn x−¬ng tuû ®Ó "v·n håi sù thÞnh v−îng cña mÉu quèc", nh÷ng thuéc ®Þa mμ ngμy nay ng−êi ta cßn lÊy ®i 300.000 con em trÎ trung

nhÊt, trô cét c−êng tr¸ng nhÊt, ®Ó lμm måi dù tr÷ cho ®¹i b¸c trong cuéc chiÕn tranh råi sÏ tíi v× quyÒn con ng−êi.

Dï r»ng sù thùc ®au lßng nh− vËy, nh−ng thÕ giíi råi còng quen ®i víi çi triÕt lý, çi tÝnh tr× ®én vèn dÜ, mçi khi ng−êi ta khuÊy lªn çi t− t−ëng ®Þnh mÖnh cña nã. §· thÕ, «ng Anbe Xar«, Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa, l·nh tô b¶o vÖ quyÒn ng−êi b¶n xø ë thuéc ®Þa, l¹i cßn, víi çi giäng l−ìi bÊt kh¶ tri cña «ng võa xíi lªn çi tÝnh cuång tÝn cña bän "mäi" cña «ng. Muèn cho bμi diÔn v¨n cña «ng ë Tr−êng thuéc ®Þa ®−îc næi lªn h¬n n÷a sau khi ®· biÓu diÔn vÉn nh÷ng móa may kÞch tÝnh cña «ng, vÉn çi ng«n phong kªu vμ rçng tuÕch cña «ng, vÉn nh÷ng s¸o ng÷ cò rÝch lÆp ®i lÆp l¹i cña «ng nã ®i ®Õn chç (...)90F

1) cña nh÷ng kÎ bãc lét vμ ¸p bøc t−¬ng lai ë çc thuéc ®Þa. B¶n Tuyªn ng«n nh©n quyÒn, nhμ ¶o thuËt tu tõ häc nμy, h«m ®ã, ch¾c lμ ®· hoμn toμn lo¹n thÇn kinh.

Tr−íc «ng vμ còng nh− «ng th«i, ng−êi ta ®· tõng che ®Ëy nh÷ng téi ¸c, nh÷ng vô xo¸y, nh÷ng vô tμn s¸t d−íi çi ¸o kho¸c khai ho¸ hay d−íi danh nghÜa quyÒn con ng−êi, nh−ng ng−êi ta cßn lμm nh÷ng viÖc ®ã víi mét sù dÌ dÆt nμo ®ã, víi mét chót liªm sØ nμo ®ã. §»ng nμy çi con ng−êi cña r−îu vμ thuèc phiÖn Êy, çi « che cho nh÷ng b¨ng cña Phuèc vμ cña B«®oanh Êy, tr¬ trÏn tuyÖt vêi, l¹i ®· nãi ®Õn b¶n v¨n thiªng liªng nhÊt, cao quý nhÊt cña §¹i çch m¹ng Ph¸p. Kh«ng cßn lμ mét sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa n÷a. §©y lμ mét téi ®¹i bÊt kÝnh.

.............................................91F

2) .

NghÜ cho lung, cã khi t«i ®· m¾c sai lÇm kh«ng nhËn ra tÊm lßng cao c¶ vμ tinh thÇn qu¶ng ®¹i cña ngμi Bé tr−ëng cña chóng ta. BiÕt ®©u ®Êy, khi nh¾c l¹i B¶n tuyªn ng«n ®· lμm cho Céng hoμ Ph¸p bÊt tö, «ng Anbe Xar« l¹i ch¶ muèn dïng mét chiÕn thuËt

1) B¸o Le Paria b¶n gèc, l−u ë Th− viÖn quèc gia Ph¸p, ký hiÖu BN.Jo

35859, bÞ r¸ch mÊt mét sè ch÷ ë 5 dßng liÒn nhau. Chóng t«i ch−a t×m ®−îc tê lμnh cã ®ñ ch÷ ®Ó bæ sung.

2) Dßng chÊm nµy lµ cña nguyªn b¶n b¸o Le Paria.


®−êng vßng ®Ó nh¾c nhë d©n chóng çc thuéc ®Þa trë vÒ víi nh÷ng nghÜa vô ch©n chÝnh cña m×nh? Tõ ®¹i lé Thiªn V¨n §μi kh«ng chõng ngμi cã ý ®Þnh, qua lêi nãi hïng m¹nh cña m×nh, kªu gäi nh÷ng d©n téc thuéc ®Þa h·y ®i theo vÕt ch©n vinh quang cña tæ tiªn ngμi mμ chiÕn ®Êu, nh− tæ tiªn ngμi ®· chiÕn ®Êu cho c«ng cuéc gi¶i phãng m×nh vμ cho quyÒn con ng−êi cña m×nh. Ng−êi ta sinh ra vμ m·i m·i tù do vμ b×nh ®¼ng vÒ quyÒn. Çc quyÒn Êy lμ: tù do, t− h÷u, an ninh vμ chèng ¸p bøc.

Tù do, chèng ¸p bøc, ®ã lμ nh÷ng ®iÒu mμ ngμi bé tr−ëng muèn lμm cho "nh÷ng ng−êi anh em da mÇu cña ngμi" hiÓu, nh÷ng ng−êi anh em nμy tuy ®ang bÞ mét ®Õ quèc ghª tëm nhÊt ¸p bøc mét çch tμn tÖ nhÊt, nh−ng vÉn cßn cø lÞm ®i trong mét giÊc mª man triÒn miªn.

Chóng ta, nh÷ng ng−êi con cña çc thuéc ®Þa, chóng ta sÏ lμ nh÷ng tªn thËt hÌn nh¸t, nÕu chóng ta kh«ng nhÊt tÒ ®¸p øng lêi kªu gäi cña "«ng anh c¶ cña chóng ta": cã t«i ®©y!

N.


TH¦ GöI CHO MéT §åNG CHÝ ë QUèC TÕ CéNG S¶N92F

1

)

§ång chÝ th©n mÕn,

T«i quª qu¸n ë §«ng D−¬ng vμ lμ ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n Ph¸p. ChÝnh víi t− çch ®ã mμ t«i m¹o muéi c¶m ¬n ®ång chÝ vÒ sù chó ý cña ®ång chÝ ®Õn vÊn ®Ò thuéc ®Þa t¹i §¹i héi Li«ng.

MÆt kh¸c, t«i sÏ sung s−íng v× ®−îc th¶o luËn víi ®ång chÝ vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa nÕu ®ång chÝ vui lßng cho gÆp.

Do mòi vμ çc ngãn tay bÞ l¹nh cãng khi tang lÔ ®ång chÝ Lªnin, t«i kh«ng thÓ ®i lμm viÖc ë Quèc tÕ Céng s¶n, vËy nªn t«i sÏ rÊt c¶m ¬n, nÕu ®ång chÝ vui lßng trùc tiÕp viÕt th− cho t«i ®Õn ®Þa chØ sau:

Kh¸ch s¹n Luých, sè 176

§ång chÝ th©n mÕn, xin göi ®ång chÝ lêi chμo céng s¶n anh em.

NGUYÔN ¸I QUèC

5/2/24 Th− viÕt tay, tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

1) Trong th− kh«ng cã tªn ng−êi nhËn, cã thÓ lμ NguyÔn ¸i Quèc göi

cho mét ®ång chÝ l·nh ®¹o cña Quèc tÕ Céng s¶n.


TH¦ GöI CHñ TÞCH QUèC TÕ CéNG S¶N

M¸txc¬va, ngμy 15 th¸ng 3 n¨m 1924

KÝnh göi ®ång chÝ Din«viÐp, Chñ tÞch Quèc tÕ thø ba,


§· h¬n mét th¸ng nay, t«i xin ®ång chÝ vui lßng tiÕp ®Ó t«i cã thÓ th¶o luËn víi ®ång chÝ vÒ t×nh c¶nh nh÷ng thuéc ®Þa cña Ph¸p. Cho tíi nay, t«i vÉn ch−a ®−îc tr¶ lêi. H«m nay, t«i xin m¹n phÐp nh¾c l¹i sù thØnh cÇu ®ã, vμ xin ®ång chÝ nhËn lêi chμo céng s¶n anh em.

NguyÔn ¸i quèc

Th− ®¸nh m¸y tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

Ph©n bé Ph¸p, sè 33 Quèc tÕ Céng s¶n.

§¤NG D¦¥NG Vμ TH¸I B×NH D¦¥NG93F

1

)

Lß löa cña cuéc chiÕn tranh thÕ giíi s¾p tíi - N−íc Ph¸p muèn khai th¸c çc thuéc ®Þa - Çc thuéc ®Þa Ph¸p sèng lay l¾t nh− thÕ nμo - Ng−êi An Nam bÞ bãc lét nÆng nÒ thªm.

Míi tho¹t nh×n, th× d−êng nh− vÊn ®Ò §«ng D−¬ng vμ Th¸i B×nh D−¬ng kh«ng liªn quan g× ®Õn c«ng nh©n ch©u ¢u. Nh−ng nÕu ng−êi ta nhí l¹i r»ng:

a) Trong thêi kú çch m¹ng, çc n−íc §ång minh kh«ng tÊn c«ng ®−îc n−íc Nga tõ phÝa T©y, ®· t×m çch tÊn c«ng tõ phÝa §«ng. ThÕ lμ çc c−êng quèc ë Th¸i B×nh D−¬ng, Mü vμ NhËt, ®· cho qu©n ®éi ®æ bé lªn Vla®iv«xtèc, ®ång thêi n−íc Ph¸p còng göi nh÷ng ®¹o qu©n ng−êi §«ng D−¬ng sang Xibªri ®Ó gióp bän b¹ch qu©n.

b) HiÖn nay, tÊt c¶ sinh lùc cña chñ nghÜa t− b¶n quèc tÕ ®Òu lÊy ë çc xø thuéc ®Þa. §ã lμ n¬i chñ nghÜa t− b¶n lÊy nguyªn liÖu cho çc nhμ m¸y cña nã, n¬i nã ®Çu t−, tiªu thô hμng, mé nh©n c«ng rÎ m¹t cho ®¹o qu©n lao ®éng cña nã, vμ nhÊt lμ tuyÓn nh÷ng binh lÝnh ng−êi b¶n xø cho çc ®¹o qu©n ph¶n çch m¹ng cña nã. ThÕ nμo råi còng cã ngμy n−íc Nga çch m¹ng ph¶i ®ä søc víi chñ nghÜa t− b¶n ®ã. Cho nªn çc ®ång chÝ Nga cÇn ph¶i biÕt râ tÊt c¶ lùc l−îng vμ tÊt c¶ çc m¸nh khoÐ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp cña ®èi thñ cña m×nh.

c) V× ®· trë thμnh mét trung t©m mμ bän ®Õ quèc tham lam ®Òu h−íng c¶ vμo nhßm ngã, nªn Th¸i B×nh D−¬ng vμ çc n−íc

1) Mét phÇn bμi nμy ®¨ng l¹i trªn b¸o Le Paria, sè 24, th¸ng 4-1924.


thuéc ®Þa xung quanh Th¸i B×nh D−¬ng, t−¬ng lai cã thÓ trë thμnh mét lß löa cña chiÕn tranh thÕ giíi míi mμ giai cÊp v« s¶n sÏ ph¶i nai l−ng ra g¸nh.

Xem thÕ th× ta thÊy râ r»ng vÊn ®Ò Th¸i B×nh D−¬ng lμ vÊn ®Ò mμ tÊt c¶ mäi ng−êi v« s¶n nãi chung ®Òu ph¶i quan t©m ®Õn.

*

Muèn x©y dùng l¹i n−íc Ph¸p ®· bÞ cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa tμn ph¸, Bé Thuéc ®Þa Ph¸p ®· th¶o mét dù ¸n khai th¸c çc thuéc ®Þa. Dù ¸n ®ã nh»m khai th¸c nh÷ng tμi nguyªn cña çc n−íc thuéc ®Þa ®Ó lμm lîi cho chÝnh quèc. Còng dù ¸n Êy nãi r»ng §«ng D−¬ng ph¶i gióp ®ì çc thuéc ®Þa kh¸c ë Th¸i B×nh D−¬ng ®Èy m¹nh s¶n xuÊt cña hä lªn, ®Ó lμm cho c¶ çc thuéc ®Þa ®ã còng trë thμnh "cã Ých" cho chÝnh quèc. NÕu dù ¸n ®−îc thùc hiÖn, th× nhÊt ®Þnh lμ §«ng D−¬ng sÏ l©m vμo t×nh tr¹ng gi¶m sót d©n sè vμ bÇn cïng.

ThÕ nh−ng, míi ®©y, mÆc dÇu bÞ d− luËn An Nam ph¶n kh¸ng, Héi ®ång chÝnh phñ §«ng D−¬ng còng ®· nhÊt trÝ t¸n thμnh dù ¸n Êy. Muèn hiÓu râ sù nhÊt trÝ ®ã cã gi¸ trÞ ®Õn ®©u, th× còng cÇn biÕt r»ng Héi ®ång ®ã gåm cã Toμn quyÒn §«ng D−¬ng, T−íng tæng t− lÖnh qu©n ®éi §«ng D−¬ng vμ ®é ba chôc viªn chøc cao cÊp ng−êi Ph¸p, céng thªm n¨m viªn quan l¹i b¶n xø do viªn Toμn quyÒn nÆn ra. Êy thÕ mμ tÊt c¶ çc ngμi Êy l¹i cho r»ng hä thay mÆt cho c¶ §«ng D−¬ng vμ hμnh ®éng v× lîi Ých cña nh©n d©n An Nam! Çc b¹n h·y t−ëng t−îng mμ xem, ng−êi Ðtxkim«94F

1) hay ng−êi Dulu2) mμ l¹i quyÕt ®Þnh vËn mÖnh cña mét d©n téc ch©u ¢u!

*

Theo sù thó nhËn cña çc nhμ cÇm quyÒn th× çc thuéc ®Þa ë Th¸i B×nh D−¬ng ®−¬ng l©m vμo t×nh tr¹ng suy tμn, vμ chØ sèng - nÕu nh− thÕ mμ cã thÓ gäi ®−îc lμ sèng - mét cuéc sèng cμng ngμy cμng lôn b¹i ®i. Sù thËt th× trong mét thêi gian ng¾n, çc ®¶o ®«ng

1) D©n c− miÒn B¾c cùc.

2) Nh÷ng bé téc ë miÒn Nam ch©u Phi.

d©n c−, ®· hoμn toμn th−a h¼n ®i v× r−îu cån vμ lao dÞch. QuÇn ®¶o M¸ckid¬95F

1), tr−íc ®©y 50 n¨m, ®«ng ®Õn 20.000 ng−êi, mμ b©y giê chØ cßn cã 1.500 ng−êi yÕu ®uèi vμ tho¸i ho¸. Trong vßng 10 n¨m, d©n sè ®¶o T��96F

2

) gi¶m ®i 25%. Trong sè nh÷ng d©n c− ®ang chÕt dÇn chÕt mßn ®i nh− thÕ, chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p l¹i cßn c−íp ®i h¬n 3.500 ng−êi ®Ó lμm bia ®ì ®¹n cho chóng. ThËt khã mμ t−ëng t−îng ®−îc t×nh tr¹ng tμn lôi cña mét gièng ng−êi l¹i nhanh ®Õn nh− thÕ. Nh−ng ®ã l¹i lμ mét sù thËt mμ ng−êi ta cã thÓ thÊy ®−îc ë nhiÒu thuéc ®Þa. (ë çc miÒn thuéc C«ngg«, trong vßng 20 n¨m, d©n sè tõ 40.000 ng−êi ®· gi¶m xuèng chØ cßn 30.000. §¶o Xanh P��97F

3

) vμ Mic¬l«��98F

4

), n¨m 1902 cã 6.500 d©n, ®Õn n¨m 1922, thuéc ®Þa nμy chØ cßn cã 3.900 ng−êi mμ th«i, v.v.).

HÇu hÕt çc ®¶o ë Th¸i B×nh D−¬ng thuéc Ph¸p ®Òu ®−îc nh−îng cho çc c«ng ty khai khÈn ®ån ®iÒn. Çc c«ng ty nμy t−íc ®o¹t ruéng ®Êt cña ng−êi b¶n xø vμ b¾t hä lμm nh− n« lÖ vËy. §©y lμ mét thÝ dô chøng tá r»ng ng−êi ta ®èi xö víi c«ng nh©n b¶n xø nh− thÕ nμo. 200 ng−êi chuyªn mß ngäc trai ®· bÞ çc h·ng Ph¸p ë ch©u óc b¾t Ðp ®−a ®i çc ®ån ®iÒn çch quª h−¬ng cña hä ®Õn 800 h¶i lý... (ThËt kh«ng kh¸c ®−a thî may ®i lμm má). Hä bÞ dån xuèng mét chiÕc thuyÒn buåm nhá chØ võa chç cho 10 ng−êi vμ kh«ng cã qua mét ph−¬ng tiÖn nμo phßng lóc ®¾m thuyÒn. Hä bÞ ®−a ngay xuèng thuyÒn kh«ng kÞp nh×n mÆt vî con n÷a. Suèt hai n¨m rßng, nh÷ng ng−êi c«ng nh©n khèn khæ Êy bÞ ®Çy ®o¹ trong çc tr¹i cña c«ng ty. NhiÒu ng−êi bÞ ®èi xö tμn tÖ. NhiÒu ng−êi ®· v× thÕ mμ chÕt.

Çc b¹n h·y céng thªm vμo sù bãc lét v« nh©n ®¹o Êy sù tåi tÖ cña bän v« l−¬ng mμ ®Õ quèc Ph¸p giao cho cai trÞ çc ®¶o ®ã, th× çc b¹n sÏ thÊy tÊt c¶ çi tèt ®Ñp cña chÕ ®é bãc lét vμ ¸p bøc ®ang ®−a çc n−íc bÞ chiÕm lμm thuéc ®Þa ë Th¸i B×nh D−¬ng ®Õn chç chÕt vμ diÖt vong.

*

1) Nh÷ng ®¶o ë ch©u óc thuéc Ph¸p.

2) Nh÷ng ®¶o ë B¾c ch©u Mü thuéc Ph¸p.

3) Nh÷ng ®¶o ë ch©u óc thuéc Ph¸p.

4) Nh÷ng ®¶o ë B¾c ch©u Mü thuéc Ph¸p.


Ngμy nay, chñ nghÜa ®Õ quèc ®· tiÕn tíi mét tr×nh ®é hoμn bÞ gÇn nh− lμ khoa häc. Nã dïng nh÷ng ng−êi v« s¶n da tr¾ng ®Ó chinh phôc nh÷ng ng−êi v« s¶n çc thuéc ®Þa. Sau ®ã nã l¹i tung nh÷ng ng−êi v« s¶n ë mét thuéc ®Þa nμy ®i ®¸nh nh÷ng ng−êi v« s¶n ë mét thuéc ®Þa kh¸c. Sau hÕt, nã dùa vμo nh÷ng ng−êi v« s¶n ë çc thuéc ®Þa ®Ó thèng trÞ nh÷ng ng−êi v« s¶n da tr¾ng. ChiÕn c«ng ®¸ng buån cña ng−êi Xªnªgan lμ ®· gióp bän qu©n phiÖt Ph¸p giÕt h¹i anh em cña m×nh ë C«ngg«, Xu®¨ng, §ah«m©�99F

1

), Ma®ag¸txca. Ng−êi Angiªri ®· sang ®¸nh §«ng D−¬ng. Ng−êi An Nam th× sang ®ãng ®ån canh phßng ë ch©u Phi, v©n v©n vμ v©n v©n. Trong cuéc ®¹i chiÕn, h¬n mét triÖu n«ng d©n vμ c«ng nh©n thuéc ®Þa ®· bÞ ®−a sang ch©u ¢u ®Ó chÐm giÕt n«ng d©n vμ c«ng nh©n da tr¾ng. Võa råi, ng−êi ta ®· ®em lÝnh ng−êi b¶n xø bao v©y lÝnh Ph¸p ë miÒn Ruya, vμ ph¸i lÝnh ph¸o thñ thuéc ®Þa ®i dÑp nh÷ng ng−êi §øc b·i c«ng. Non mét nöa qu©n ®éi Ph¸p lμ ng−êi b¶n xø, −íc chõng 300.000 ng−êi.

Ngoμi viÖc dïng çc thuéc ®Þa vÒ mÆt qu©n sù nh− vËy, chñ nghÜa t− b¶n cßn sö dông çc thuéc ®Þa ®Ó bãc lét vÒ mÆt kinh tÕ b»ng nh÷ng çch thËt tinh vi. Ng−êi ta th−êng thÊy r»ng nh÷ng vïng nμo ë Ph¸p vμ nh÷ng nghÒ nμo ®ã mμ tiÒn c«ng bÞ h¹ xuèng, th× tr−íc ®ã thÕ nμo còng cã viÖc t¨ng thªm nh©n c«ng thuéc ®Þa. Ng−êi b¶n xø ®· ®−îc dïng ®Ó ph¸ çc cuéc b·i c«ng. HiÖn nay chñ nghÜa t− b¶n dïng mét thuéc ®Þa nμy lμm c«ng cô ®Ó bãc lét mét thuéc ®Þa kh¸c, ®ã lμ tr−êng hîp §«ng D−¬ng vμ Th¸i B×nh D−¬ng.

*

MÆc dÇu çc nhμ cÇm quyÒn khua chiªng gâ trèng ®Ó lõa g¹t ng−êi ta, nh−ng sù thËt th× §«ng D−¬ng ®· kiÖt quÖ råi. Suèt trong nh÷ng n¨m 1914-1918, ng−êi ta b¾t gÇn m−êi v¹n ng−êi An Nam (con sè cña nhμ cÇm quyÒn lμ 97.903 ng−êi) ph¶i bá ruéng v−ên ®Ó sang ch©u ¢u. MÆc dÇu thiÕu ng−êi s¶n xuÊt, §«ng D−¬ng còng ®· buéc ph¶i göi ®i 500.000 tÊn ngò cèc ®Ó gãp phÇn b¶o vÖ nh÷ng kÎ ¸p bøc m×nh. Nh÷ng c«ng tr¸i ChiÕn th¾ng ®· bßn rót ®i hμng tr¨m triÖu phr¨ng. Mçi n¨m, ng−êi An Nam ®· ph¶i ®æ må h«i s«i n−íc m¾t ®Ó nép kho¶ng chõng 450.000.000 phr¨ng hÇu hÕt chØ ®Ó

1) Nay lμ n−íc Céng hoμ nh©n d©n Bªnanh.

nu«i bÐo bän ¨n b¸m. Ngoμi ra, hä l¹i cßn ph¶i g¸nh nh÷ng kho¶n chi tiªu rÊt lín vÒ qu©n sù mμ Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa gäi mét çch v¨n ho¸ lμ "kho¶n ®¶m phô cña d©n con".

ChÝnh ë çi xø ®· bÞ bãp nÆn, gÇy cßm tr¬ c¶ x−¬ng ra nμy, b©y giê ng−êi ta l¹i cßn s¾p bßn rót ®i hμng bao nhiªu triÖu b¹c vμ hμng bao nhiªu v¹n ng−êi n÷a (b¾t ®Çu, ng−êi ta b¾t ®i 40.000 ng−êi) ®Ó tho¶ m·n tói tham kh«ng ®¸y cña bän chñ ®ån ®iÒn vμ tham väng ç nh©n cña mét bÇy chÝnh kh¸ch v« liªm sØ.

Lμm ®åi truþ tÊt c¶ nßi gièng An Nam b»ng r−îu vμ thuèc phiÖn, ch−a ®ñ. Mçi n¨m b¾t ®i hμng 4 v¹n ng−êi "t×nh nguyÖn ®Çu qu©n" ®Ó ®em l¹i vinh quang cho chñ nghÜa qu©n phiÖt vÉn ch−a ®ñ. BiÕn mét d©n téc 20 triÖu ng−êi thμnh mét çi kho thuÕ lín, còng vÉn ch−a ®ñ. Ng−êi ta cßn s¾p tÆng thªm cho chóng t«i chÕ ®é n« lÖ n÷a kia ®Êy.

*

Nh÷ng hμnh ®éng ®Õ quèc chñ nghÜa Êy kh«ng nh÷ng chØ nguy cho riªng vËn mÖnh cña giai cÊp v« s¶n §«ng D−¬ng vμ Th¸i B×nh D−¬ng, nã cßn nguy cho c¶ vËn mÖnh cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ n÷a. NhËt B¶n chØ huy çc tr¹m ®iÖn b¸o ë ®¶o Y¸p. Mü chi tiªu hμng bao nhiªu triÖu ®«la ®Ó c¶i tiÕn çc æ sóng ®¹i b¸c trªn çc tμu chiÕn ë Th¸i B×nh D−¬ng. Anh s¾p biÕn Xanhgapo thμnh mét c¨n cø h¶i qu©n. Ph¸p thÊy cÇn ph¶i thiÕt lËp mét hÖ thèng thuéc ®Þa ë Th¸i B×nh D−¬ng.

Sau Héi nghÞ Oasinht¬n44, viÖc tranh giμnh thuéc ®Þa ngμy cμng trë nªn gay g¾t h¬n. Bän ®Õ quèc ngμy cμng trë nªn ®iªn cuång h¬n; nh÷ng cuéc xung ®ét chÝnh trÞ ngμy cμng trë nªn kh«ng thÓ tr¸nh khái. Nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®· tõng næ ra v× vÊn ®Ò Ên §é, ch©u Phi vμ Marèc. Nh÷ng cuéc chiÕn tranh kh¸c sÏ cã thÓ næ ra v× vÊn ®Ò Th¸i B×nh D−¬ng, nÕu giai cÊp v« s¶n kh«ng c¶nh gi¸c.

NguyÔn ¸i Quèc

TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 18, ngμy 19-3-1924.


GöI §åNG CHÝ P£T¥RèP, CHñ TÞCH BAN PH¦¥NG §¤NG100F

1

)

Çc ®ång chÝ th©n mÕn, T«i ®· nhËn ®−îc bøc tèi hËu th− cña Së qu¶n lý nhμ giôc ph¶i

tr¶ 40 róp 35 c«pÕch vÒ chç ë cña t«i, kh«ng cã th× t«i sÏ bÞ ®−a ra toμ. T«i ph¶i cho ®ång chÝ biÕt r»ng:

1- Trong nh÷ng th¸ng, th¸ng m−êi hai, th¸ng giªng vμ th¸ng hai t«i thuª phßng sè 176, ë ®©y bao giê còng cã 4 vμ 5 ng−êi thuª. Ban ngμy th× tiÕng ån liªn tôc ng¨n trë t«i lμm viÖc. Ban ®ªm t«i bÞ rÖp ¨n thÞt, kh«ng cho t«i nghØ ng¬i.

V× vËy t«i kh«ng muèn tr¶ 5 róp vÒ tiÒn thuª nhμ ®Ó tá sù ph¶n ®èi.

2- Tõ th¸ng ba, t«i nhËn mét phßng nhá, rÊt nhá. Së qu¶n lý nhμ buéc t«i g¸nh 13 róp 74 cho th¸ng ba, vμ 11 róp 61 cho nh÷ng th¸ng sau.

So s¸nh kh«ng gian hÑp vμ trang bÞ néi thÊt qu¸ ®¬n s¬ víi çc phßng kh¸c réng h¬n nhiÒu, tiÖn nghi h¬n, cã nhiÒu ®Ìn, ®iÖn tho¹i, tñ, ghÕ bμnh dμi, phßng t¾m, v.v. vμ tiÒn thuª tho¶ ®¸ng th× gi¸ mμ ng−êi ta muèn buéc cho t«i lμ hoμn toμn ®¸ng c«ng phÉn.

3- V× vËy t«i xin ®ång chÝ vui lßng lμm mét cuéc ®iÒu tra. Vμ sau cuéc ®iÒu tra ®ã, víi mäi quyÕt ®Þnh cña mäi toμ ¸n, t«i tu©n theo tinh thÇn cña ®ång chÝ vÒ c«ng b»ng vμ b×nh ®¼ng.

Chμo céng s¶n.

NguyÔn ¸i Quèc

Th− ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

1) Th− nμy cã thÓ lμ NguyÔn ¸i Quèc viÕt th¸ng 3-1924.

CHñ NGHÜA §Õ QUèC PH¸P D¸M LμM NH÷NG G×?

Nh÷ng ng−êi Ên §é, v× chØ ph¹m cã mçi mét çi téi lμ ®Êu tranh giμnh ®éc lËp cho ®Êt n−íc cña m×nh, ®· bÞ c¶nh s¸t cña ®øc vua Anh truy n·. Mét vμi ng−êi trèn sang nh÷ng nh−îng ®Þa Ph¸p ë Ên §é. Hä tÝnh lμ sÏ ®−îc h−ëng ®¹o luËt c− tró. Nh−ng nhμ cÇm quyÒn thùc d©n Ph¸p võa trôc xuÊt hä.

Kh«ng ph¶i lμ lÇn ®Çu tiªn ®Õ quèc Ph¸p ®ång lo· víi bän ®Õ quèc kh¸c vμ cã nh÷ng hμnh ®éng bØ æi nh− thÕ. Trong chiÕn tranh, khi nh÷ng ng−êi da ®en ch©u Phi ®ang hy sinh th©n m×nh trªn ®Êt Ph¸p ®Ó b¶o vÖ "v¨n minh", "nh©n ®¹o", th× Ph¸p th«ng ®ång víi ý ®Ó cÊm nh÷ng ng−êi d©n T¬rip«li ®ang bÞ bän kÎ c−íp ý lïng b¾t, kh«ng cho trèn sang l·nh thæ Tuynidi. ViÖc ®ã x¶y ra nh− sau:

Trong cuéc chiÕn tranh v× c«ng lý, mét h«m cã chõng mét ngh×n ng−êi T¬rip«li gåm ng−êi giμ, ®μn «ng, ®μn bμ, trÎ em, ®uæi ®μn môc sóc gÇy cßm cña hä cïng ch¹y sang l¸nh n¹n ë Tuynidi. Tíi biªn giíi, qu©n ®éi Ph¸p ®· dïng sóng liªn thanh chÆn ®−êng hä. Nh÷ng ng−êi l¸nh n¹n ®øng tr−íc t×nh thÕ tiÕn tho¸i l−ìng nan th¶m thiÕt nμy: ®Ó cho lÝnh Ph¸p tμn s¸t hay lui vμo sa m¹c Xahara ®Ó råi chÕt ®ãi chÕt kh¸t ë ®ã. Hä ®μnh ph¶i theo con ®−êng thø ba. Hä n»m c¶ xuèng çt vμ chÕt dÇn chÕt mßn ë ®ã, tr−íc m¾t ®éi qu©n biªn phßng cña chóng ta.

TÊn th¶m kÞch ®ã, bμ Cler¬ Giªni« ®· thuËt l¹i trong b¸o


Universel nh− sau:

"Nh÷ng sÜ quan cña chóng ta dïng èng nhßm ®Ó theo dâi çi chÕt ng¾c ngo¶i dÇn mßn cña nh÷ng con ng−êi s¬ khai Êy, nh÷ng con ng−êi mμ çc n−íc latinh ®· ®em nh÷ng ©n huÖ cña v¨n minh l¹i cho hä. Nh÷ng trÎ th¬ chÕt tr−íc tiªn, d−íi bÇu s÷a ®· c¹n cña mÑ chóng. Ch¼ng bao l©u nh÷ng ng−êi ®μn bμ còng gôc xuèng. Råi ®Õn l−ît nh÷ng ng−êi giμ l·o, th©n h×nh ®· gÇy r¹c nh− nh÷ng bé x−¬ng, bÞ çt phñ kÝn. Sau th× c¶ ®μn «ng còng chÕt nèt. Khi ng−êi ta t−ëng r»ng tÊt c¶ ®oμn "ng−êi næi lo¹n" ®ã ®· chÕt c¶ råi, th× b¸c sÜ Natan vμ b¸c sÜ C«ngx©y nhËn thÊy vμi em g¸i bÐ h×nh nh− h·y cßn ®éng ®Ëy bªn c¹nh nh÷ng çi x¸c cña cha mÑ chóng ®· chÕt cøng. §ªm ®Õn, hai b¸c sÜ ®Õn gÇn çc em, th× nhËn thÊy qu¶ thËt nh÷ng em bÐ mÆc quÇn ¸o sÆc sì vμ ®¸ng yªu ®ã, nh÷ng ngμy ®Çu v« t− lù vÉn cßn nh¶y nhãt vui t−¬i, lóc ®ã chØ cßn thë thoi thãp. Sau khi giÊu nh÷ng em bÐ ®ã vμo trong xe cøu th−¬ng, hai «ng rÊt sung s−íng ®· cøu cho çc em sèng l¹i, vμ xóc c¶m tr−íc nçi ®au khæ c«i cót vμ vÎ ®¸ng yªu cña çc em, hai b¸c sÜ ®· gi÷ nh÷ng em g¸i nhá ®ã l¹i ®Ó gióp viÖc cho m×nh - ®ã lμ nh÷ng kÎ sèng sãt duy nhÊt trong ®oμn h¬n mét ngh×n ng−êi d©n T¬rip«li".

C©u chuyÖn thª th¶m kÓ l¹i ®ã kh«ng ph¶i lμ cña mét nhμ n÷ çch m¹ng nμo ®©u.

Chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p qu¶ lμ kh«ng hÒ ngÇn ng¹i nhóng tay vμo nh÷ng téi ¸c bØ æi nhÊt.

NguyÔn ¸i quèc (§«ng D−¬ng)


TH¦ GöI BAN CHÊP HμNH QUèC TÕ CéNG S¶N

Çc ®ång chÝ,

Nh÷ng thuéc ®Þa cña Ph¸p nãi chung vμ §«ng D−¬ng nãi riªng Ýt ®−îc biÕt ®Õn trong giíi v« s¶n vμ céng s¶n. Quèc tÕ Céng s¶n vμ §¶ng Céng s¶n Ph¸p rÊt Ýt ®−îc th«ng tin vÒ nh÷ng g× x¶y ra ë nh÷ng thuéc ®Þa ®ã. Côc th«ng tin cña ®¶ng cÇn ph¶i ®−îc thμnh lËp. Cßn nh− ë ®©y, chóng t«i tuyÖt ®èi kh«ng cã g×.

NÕu chóng ta muèn ho¹t ®éng mét çch cã Ých vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa th× nhÊt thiÕt ph¶i b¾t liªn l¹c víi çc thuéc ®Þa ®ã.

VÒ phÇn §«ng D−¬ng, tõ lóc t«i tíi M¸txc¬va ®· cã quyÕt ®Þnh r»ng sau 3 th¸ng l−u l¹i ë ®©y, t«i sÏ ®i Trung Quèc ®Ó t×m çch liªn l¹c víi ®Êt n−íc t«i. B©y giê ®· lμ th¸ng thø chÝn t«i l−u l¹i vμ th¸ng thø s¸u t«i chê ®îi, vËy mμ viÖc lªn ®−êng cña t«i ch−a ®−îc quyÕt ®Þnh.

T«i nghÜ lμ kh«ng cÇn thiÕt ph¶i nãi ë ®©y vÒ nh÷ng phong trμo çch m¹ng vμ d©n téc chñ nghÜa, tr−íc kia hoÆc gÇn ®©y; vÒ sù tån t¹i hoÆc kh«ng tån t¹i cña çc tæ chøc c«ng nh©n, cña nh÷ng ho¹t ®éng khuÊy ph¸ cña çc héi bÝ mËt vμ çc héi th¶o, v× t«i kh«ng cã ý ®Þnh ®Ö tr×nh víi çc ®ång chÝ mét luËn c−¬ng, vμ chØ muèn nªu cho thÊy sù cÇn thiÕt ®èi víi chóng t«i lμ ph¶i nghiªn cøu TÊT C¶ mét çch chÝnh x¸c, vμ ph¶i t¹o ra çi g× ®ã nÕu ch−a cã g×.

VËy chuyÕn ®i sÏ lμ mét chuyÕn ®i ®Ó kh¶o s¸t vμ nghiªn cøu.


T«i sÏ ph¶i cè g¾ng:

A- ThiÕt lËp nh÷ng quan hÖ gi÷a §«ng D−¬ng vμ Quèc tÕ Céng s¶n.

B- Th«ng b¸o cho Quèc tÕ Céng s¶n vÒ t×nh h×nh chÝnh trÞ, kinh tÕ vμ x· héi cña thuéc ®Þa nμy.

C- TiÕp xóc víi çc tæ chøc ®ang tån t¹i ë ®ã, vμ

D- Tæ chøc mét c¬ së th«ng tin vμ tuyªn truyÒn.

T«i hμnh ®éng thÕ nμo ®Ó hoμn thμnh nhiÖm vô nμy? Tr−íc hÕt t«i ph¶i ®i Trung Quèc. TiÕp ®ã h−íng sù ho¹t ®éng theo nh÷ng kh¶ n¨ng sÏ xuÊt hiÖn.

Sè tiÒn cÇn thiÕt cho sù ¨n ë cña t«i sÏ lμ bao nhiªu? - H¼n lμ t«i sÏ ph¶i ®æi chç lu«n, duy tr× nh÷ng mèi liªn hÖ víi çc giíi kh¸c nhau, tr¶ tiÒn th− tÝn, mua nh÷ng Ên phÈm nãi vÒ §«ng D−¬ng, tiÒn ¨n vμ tiÒn trä, v.v., v.v.. T«i tÝnh r»ng, sau khi tham kh¶o ý kiÕn çc ®ång chÝ ng−êi Trung Quèc ph¶i cã mét ng©n s¸ch xÊp xØ 100 ®«la Mü mçi th¸ng, kh«ng kÓ hμnh tr×nh Nga - Trung Quèc (v× t«i kh«ng biÕt gi¸ vÐ).

T«i hy väng r»ng nh÷ng ®iÒu trªn sÏ cã thÓ dïng lμm c¬ së ®Ó çc ®ång chÝ th¶o luËn vÒ viÖc cö t«i ®i ViÔn §«ng.

NguyÔn

11-4-1924 Th− ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u l¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

N¤NG D¢N B¾C PHI

Trong sè çc d©n téc sèng ë B¾c Phi, chØ ng−êi BÐcbe biÕt ®Õn nguyªn t¾c t− h÷u nh−ng hä chØ lμ thiÓu sè chiÕm kho¶ng mét phÇn ba sè d©n Angiªri vμ kho¶ng ba phÇn 14 ®Êt ®ai cã thÓ canh t¸c ®−îc ë thuéc ®Þa nμy.

Quan hÖ ruéng ®Êt cña ng−êi Tuynidi, ng−êi ArËp Angiªri vμ ng−êi Marèc nãi chung dùa trªn c¬ së chñ nghÜa céng s¶n nguyªn thuû: Theo kinh th¸nh ®¹o Ixlam, ruéng ®Êt thuéc vÒ Trêi, vμ con ng−êi chØ cã quyÒn sö dông nh÷ng g× mμ anh ta cã thÓ lÊy tõ ®ã b»ng lao ®éng cña m×nh. Nh− vËy, ruéng ®Êt lμ së h÷u cña c«ng x· vμ kh«ng bÞ tr−ng thu. Mçi ng−êi ®Òu ®−îc nhËn mét m¶nh ®Êt vμ ®−îc sö dông toμn bé s¶n phÈm cña m¶nh ®Êt ®ã. Nh−ng anh ta kh«ng ®−îc mua ruéng cña ng−êi kh¸c. Kh«ng ®−îc b¸n ®Êt cña m×nh. Ng−êi gi÷ ruéng ®Êt ®ã chÕt ®i th× ruéng ®Êt l¹i trë thμnh së h÷u cña c«ng x·. Ph−¬ng thøc së h÷u tËp thÓ ®ã ®−îc gäi lμ "¸cs¬" ë Angiªri, "habu" ë Tuynidi vμ Marèc.

ChÕ ®é thuéc ®Þa cña Ph¸p ®· ph¸ vì tÝnh tËp thÓ cña d©n b¶n xø vμ thay vμo ®ã b»ng sù c−íp ®o¹t tr¾ng trîn.

TiÕp theo b¹o lùc vμ tμn ph¸ th−êng më ®Çu cuéc x©m l−îc, nh÷ng ng−êi n«ng d©n B¾c Phi b¾t ®Çu thÊy m×nh bÞ nh÷ng kÎ du ®·ng, phiªu l−u vμ cho vay nÆng l·i, tãm l¹i, lμ toμn bé cÆn b· cña chÝnh quèc tiÕn c«ng. Bän thùc d©n, rèt cuéc lμ kÎ chiÕn th¾ng vμ nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø ph¶i ngoan ngo·n phôc tïng chóng vμ nh−êng ®Êt cho chóng.


N¨m 1848, Angiªri lÇn ®Çu tiªn chÞu søc Ðp cña cuéc tiÕn c«ng kiÓu Êy cña nh÷ng kÎ ®i khai ho¸. §ã lμ 13.500 kÎ khèn cïng ®· ®e do¹ thμnh phè Pari vμ nh÷ng ng−êi mμ çc x−ëng m¸y thñ ®« kh«ng chøa næi. Ngoμi chi phÝ ®i ®−êng vμ n¬i c− tró kh«ng mÊt tiÒn, hä cßn ®−îc nhËn gia sóc, tiÒn øng tr−íc, h¹t gièng, c«ng cô lao ®éng vμ tõ 4 ®Õn 12 hÐcta ®Êt lÊy cña nh÷ng ng−êi n«ng d©n Angiªri.

Sau n¨m 1870, nh÷ng ng−êi And¸tx¬ di c− còng ®ãng vai trß thùc d©n ®ã. TÊt nhiªn, hä ®¸ng ®−îc träng thÞ h¬n nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn, nh−ng hä còng kh«ng kÐm nguy hiÓm h¬n ®èi víi n«ng d©n b¶n xø, v× toμn bé ruéng ®Êt mμ hä ®−îc chia lμ lÊy cña n«ng d©n ®Þa ph−¬ng. TiÕp theo ®ã, ngμy cμng nhiÒu bän thùc d©n tham lam, lªn ®−êng ®i t×m h¹nh phóc trªn sù ph¸ s¶n cña nh÷ng ng−êi ArËp.

D©n thuéc ®Þa bÞ ph¸ s¶n b»ng nhiÒu çch: do "luËt ph¸p" hμnh chÝnh cña ChÝnh phñ b¶o hé, do nh÷ng hμnh ®éng ç nh©n cña bän ®Þa chñ vμ ho¹t ®éng cña nh÷ng nhãm ng−êi b¶n xø ®· trë thμnh

chç dùa cña chÕ ®é thuéc ®Þa.

ChØ riªng ë Angiªri vμ Tuynidi, chÕ ®é thuéc ®Þa chÝnh thøc ®· lÊy c¾p cña n«ng d©n b¶n xø kho¶ng: 1 triÖu 600 ngh×n hÐcta ®Êt nguyªn cña n«ng d©n sö dông, 2 triÖu 700 ngh×n hÐcta rõng c«ng, 800 ngh×n hÐcta ®Êt c«ng.

N−íc Marèc míi bÞ chia c¾t kh«ng l©u, ®· bÞ c−íp 545 ngh×n hÐcta ruéng ®Êt.

Sù c−íp ®o¹t nh÷ng ng−êi b¶n xø diÔn ra nhanh ®Õn chãng mÆt vμ víi nh÷ng quy m« khñng khiÕp.

N¨m 1870, 500 ngh×n hÐcta ®Êt cña d©n thuéc ®Þa bÞ tÞch thu cïng mét lóc. Tõ n¨m 1895 ®Õn 1910, 192 ngh×n hÐcta ®Êt cña Angiªri chuyÓn sang tay ng−êi Ph¸p. Tõ 1919 ®Õn 1923, chÕ ®é thuéc ®Þa ®· chiÕm cña d©n Marèc 72.700 hÐcta.

§Ó chiÕm ®Êt, chÕ ®é thuéc ®Þa Ph¸p lóc th× sö dông m¸nh khoÐ, lóc th× dïng vò lùc. Ng−êi BÐcbe vμ ng−êi ArËp Angiªri bÞ dån tíi

rïng nói vμ triÒn ®åi. Vμ l·nh thæ ®−îc t−íc ®o¹t kiÓu Êy khái nh÷ng ng−êi chñ hîp ph¸p, r¬i vμo tay nh÷ng tªn thùc d©n ch©u ¢u.

§èi víi ng−êi Tuynidi, ng−êi ta th−êng sö dông nh÷ng m¸nh khoÐ kiÓu nh− sau: 25 khu ruéng cña ng−êi Tuynidi lμm thμnh mét habu tËp thÓ. Nh÷ng ng−êi n«ng d©n canh t¸c ®Êt ®ai Êy ®−îc h−ëng mét phÇn mïa mμng, phÇn kh¸c dμnh cho phóc lîi x· héi, gi¸o dôc, x©y nhμ, ph−¬ng tiÖn th«ng tin vμ nh÷ng xÝ nghiÖp cã ý nghÜa tËp thÓ kh¸c nhau.

Habu tËp thÓ kh«ng thÓ ®−îc sö dông cho ç nh©n, nh−ng cã thÓ ®−îc chuyÓn tõ mét xÝ nghiÖp tËp thÓ sang xÝ nghiÖp kh¸c, v× ®ã lμ do lîi Ých c«ng céng. VÒ sau Phñ toμn quyÒn cø lÊy cí dïng cho lîi Ých c«ng céng mçi khi cÇn lÊy ®Êt cña ng−êi b¶n xø cho bän chñ ®ån ®iÒn. Mét thÝ dô: mét nhμ b¸o vμ chñ ®ån ®iÒn, khi thÊy ng−êi d©n b¶n xø tõ chèi b¸n ®Êt cho h¾n, mμ h¾n l¹i muèn mua cho m×nh, liÒn ®Õn nhê b¹n - lμ viªn c«ng sø tØnh Êy. Tªn nμy liÒn ra ngay mét s¾c lÖnh tr−ng thu ®Êt Êy cho lîi Ých c«ng céng, ®uæi ng−êi d©n b¶n xø ra khái m¶nh ®Êt Êy vμ chuyÓn cho ng−êi b¹n cña m×nh.

ChÕ ®é thuéc ®Þa Êy ®em l¹i lîi Ých g× cho nh÷ng ng−êi n«ng d©n nghÌo Ph¸p? Kh«ng! ChØ cã nh÷ng tªn chÝnh kh¸ch bÈn thØu, nh÷ng bän con bu«n tham lam vμ t− b¶n lín ®−îc lîi mμ th«i.

Nh÷ng c«ng ty ®ån ®iÒn lín chiÕm nh÷ng khu ®Êt ®ai mªnh m«ng, kh«ng ph¶i nh»m lμm cho nã s¶n sinh, mμ chØ víi môc tiªu ®Çu c¬. Ngμy l¹i ngμy, chóng lμm cho d©n b¶n xø ph¸ s¶n, nuèt t−¬i nh÷ng tªn thùc d©n nhá vμ ®¸nh lõa ngay c¶ ChÝnh phñ. ThÝ dô: C«ng ty Gi¬nev¬ chiÕm h¬n 20.000 hÐcta; c«ng ty Habra vμ M¸ct¬: 24.000 hÐcta; c«ng ty Ph¸p - Angiªri: 90.000 hÐcta; c«ng ty toμn Angiªri: 10.000 hÐcta; c«ng ty M¸cx©y: 100.000 hÐcta.

ë Tuynidi, 55 chñ ®ån ®iÒn Ph¸p chiÕm 355.000 hÐcta ®Êt, 30 chñ ®ån ®iÒn kh¸c chiÕm 160.000 hÐcta rõng.

C«ng ty th−¬ng m¹i ®iÒn ®Þa chiÕm phÇn lín ®Êt miÒn Cadablanca, Rab¸t vμ Madagan. TiÕp theo lμ Tæng c«ng ty Ph¸p ë


Marèc. C«ng ty nμy mua cña d©n b¶n xø mçi hÐcta gi¸ tõ 20 ®Õn 30 phr¨ng vμ sau mét thêi gian ng¾n b¸n l¹i víi gi¸ 1.000 vμ 1.200 phr¨ng trong mét vμi th¸ng l·i tíi 858.000 phr¨ng mμ lóc ®Çu sè vèn lμ 1 triÖu vμ míi chØ sö dông mét phÇn t− sè vèn ®ã.

Mét nghÞ sÜ Quèc héi Ph¸p ®−îc nh−îng má quÆng s¾t ë Khamri. ¤ng ta b¸n l¹i cho mét c«ng ty ®Ó khai th¸c víi gi¸ 10 triÖu phr¨ng. Nh÷ng ng−êi n«ng d©n b¶n xø cã ®Êt ®ai thuéc khu má Êy, chØ ®−îc lÜnh 112,5 phr¨ng mét n¨m tiÒn cho thuª ®Êt.

Mét luËt s− Ph¸p giao cho nh©n viªn cña m×nh mua ®Êt ®Ó lμm tμi s¶n riªng víi gi¸ 20 phr¨ng. §Êt Êy n»m gi÷a habu c«ng céng. BiÕt r»ng ®Êt ®ai ë ®ã kh«ng cã ranh giíi râ rÖt, ng−êi phôc vô ph¸p luËt cña chóng g©y ra nh÷ng chuyÖn khã kh¨n vμ l«i cuèn nh÷ng ng−êi n«ng d©n vμo qu¸ tr×nh kiÖn tông rÊt tèn kÐm vÒ ph©n ®Þnh ranh giíi. §¾t ®Õn nçi nh÷ng ng−êi n«ng d©n nghÌo cuèi cïng ph¶i b¸n l¹i ®Êt cña m×nh v× viÖc kiÖn tông ®· lμm tèn 11.000 phr¨ng. ¤ng luËt s− víi sù gióp ®ì cña hai m−¬i phr¨ng vμ mét chót gi¶ dèi, trë thμnh ng−êi chñ c¶ mét lμng, vμ nh÷ng ng−êi n«ng d©n cßn c¶m thÊy h¹nh phóc, v× kh«ng bÞ ®uæi khái m¶nh ®Êt Êy vμ ®−îc ®Ó l¹i lμm viÖc víi t− çch lμ ng−êi n« lÖ.

Nh÷ng tr−êng hîp t−¬ng tù nh− vËy th−êng thÊy ë çc thuéc ®Þa vμ chóng t«i cßn cã thÓ ®−a ra nhiÒu thÝ dô n÷a, kh«ng kÐm phÇn bª bèi.

Nh÷ng tªn ®Þa chñ biÕt râ lμ, d©n b¶n xø lu«n lu«n lo sî bÞ tr−ng thu. V× vËy, khi nμo hä muèn chiÕm ®Êt, hä sö dông luËt vÒ tr−ng thu nh− mét con ngo¸o ép. D©n b¶n xø tÊt nhiªn muèn b¸n ®Êt cña m×nh víi gi¸ rÎ m¹t, cßn h¬n lμ ®Ó cho chÝnh quyÒn hμnh chÝnh bçng chèc lμm m×nh ph¸ s¶n.

Bän ®Þa chñ thØnh tho¶ng dïng "çc ®iÓm chiÕn l−îc". Chóng ®Æt tay vμo nh÷ng n¬i cã thÓ x©y dùng çc c«ng tr×nh Nhμ n−íc: nhμ ga, ®−êng s¸, kho tμng vμ chî. Khi chÝnh quyÒn muèn x©y dùng mét trong nh÷ng c«ng tr×nh Êy, nã ph¶i tr¶ toμn b»ng vμng, v× nã cã thÓ tr−ng thu vμ ®uæi d©n b¶n xø, nh−ng kh«ng d¸m sê

®Õn së h÷u cña bän thùc d©n.

Vμ nh− vËy, bän ®Çu c¬ v¬ vÐt c¶ hai tay.

T×nh c¶nh n«ng d©n çc thuéc ®Þa ®ã nh− thÕ nμo? ThËt lμ khñng khiÕp. Khã cã thÓ nãi ®−îc r»ng ai trong sè hä: ng−êi An Nam ë §«ng D−¬ng, ng−êi da ®en ë C«ngg« hay lμ Xªnªgan, hay lμ ng−êi b¶n xø ë B¾c Phi - bÞ bãc lét nhiÒu h¬n.

Gi÷a nh÷ng ng−êi Êy cã mét çi chung:

1- TÊt c¶ hä bÞ dån ®Õn t×nh c¶nh con vËt thå.

2- Hä kh«ng chØ bÞ nh÷ng kÎ chiÕn th¾ng bãc lét, mμ cßn bÞ nh÷ng ng−êi b¶n xø bãc lét n÷a: nh÷ng kÎ ch¬i tréi, nh÷ng tªn kÎ c−íp mμ nÕu thiÕu nh÷ng kÎ nμy th× kh«ng thÓ cã sù ®« hé nμo cña n−íc ngoμi.

Çc viªn chøc, quan l¹i, bän t− s¶n míi vμ bän ng−êi b¶n xø cho vay nÆng l·i kÕt thóc c«ng viÖc ¨n c−íp cña bän ng−êi da tr¾ng, vμ n«ng d©n nÕu tho¸t ®−îc ¸ch bän nμy th× l¹i r¬i vμo tay bän kh¸c.

BÞ ®uæi khái nh÷ng ®ång ruéng ®−îc t−íi n−íc trï phó, sèng chen chóc ë nh÷ng ®ång b»ng chËt chéi vμ nh÷ng vïng rõng nói x¬ x¸c, n«ng d©n nh÷ng thuéc ®Þa ®ã sèng trong c¶nh khèn cïng ghª gím. Nh÷ng ng−êi nμo trong sè hä cßn l¹i mét mÈu ®Êt con nμo th× còng nhanh chãng bÞ t−íc ®o¹t l©u dμi. Tû suÊt cho vay b»ng tiÒn còng nh− b»ng hiÖn vËt cã tÝnh ¨n c−íp kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc: tõ 20 ®Õn 200% (ng−êi ch©u ¢u cho vay lÊy l·i 20%, ng−êi Do Th¸i 35%, ng−êi Kabin 75%, ng−êi M«dabÝt 80% vμ ë n¬i hÎo l¸nh tíi 200%). KiÓu ¨n c−íp ®ã gäi lμ ranhia. Do tû suÊt l·i qu¸ cao, ng−êi n«ng d©n kh«ng bao giê tr¶ xong nî. Lóc ®ã, ng−êi cho vay l·i ®Õn chiÕm ruéng vμ trë thμnh camÐtx¸t, cßn ng−êi chñ cò thμnh camÐt. CamÐt tiÕp tôc cμy cÊy m¶nh ®Êt cña m×nh, nh−ng ph¶i nép ng−êi chñ míi bèn phÇn n¨m mïa mμng.

TÖ c−íp bãc thuéc ®Þa lμm tÊt c¶ mäi thø ®Ó lμm cho ng−êi n«ng d©n kh«ng thÓ sèng næi. LÊy cí lËp tÝn dông n«ng nghiÖp, thËt


sù chØ phôc vô bän giμu cã, bông phÖ, chÝnh quyÒn l¹i cßn ®Æt thªm møc phô thu 10% ®èi víi ng−êi vay tiÒn, riªng kh«ng cã kho¶n ®ã møc vay l·i ®· qu¸ nÆng. Rõng lμ së h÷u cña Nhμ n−íc vμ nh÷ng ng−êi ®èn cñi bÞ dån vμo c¶nh chÕt ®ãi. Nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i kh«ng cã ®ång cá, buéc ph¶i b¸n gia sóc ®i vμ hoμn toμn ph¸ s¶n. ViÖc ch¨n nu«i bÞ ®¸nh thuÕ, mçi ®Çu con vËt ch¨n nu«i cña ng−êi d©n b¶n xø ph¶i nép thuÕ nöa phr¨ng ®Õn mét phr¨ng Ph¸p.

Nh÷ng ng−êi d©n miÒn nói, bÞ çc dinh c¬ Nhμ n−íc v©y quanh, mμ ranh giíi th× rÊt tuú tiÖn, sèng nghÑt thë. NÕu trong rõng trÎ con ®i trªn ®−êng s¾t hoÆc con cõu ch¹y qua ranh giíi lμ lËp tøc bÞ l«i th«i vμ bÞ nép ph¹t. N¨m 1909, ë Angiªri cã 28.527 vô ph¹t x©m ph¹m rõng, trong ®ã cã 13.451 vô lÊy cá vμ 7.098 vô lÊy gç. N¨m 1910, ng−êi Angiªri nép 540.000 phr¨ng tiÒn ph¹t v× nh÷ng viÖc ®ã.

Ch−a hÕt. Ng−êi n«ng d©n B¾c Phi cßn ph¶i ®i canh g¸c rõng

cho chñ ®ån ®iÒn, diÖt ch©u chÊu trªn ®ång ruéng cña ng−êi ch©u ¢u, khu©n v¸c kh«ng c«ng cho bän quan l¹i, c«ng chøc, lμm nghÜa vô c¶nh s¸t ®Ó b¶o vÖ nh÷ng bÊt ®éng s¶n cña bän bãc lét vμ ¸p bøc.

BÞ tÖ cho vay nÆng l·i ®Ì nÐn; bÞ nh÷ng tÖ n¹n x· héi lμm kiÖt søc: n¨m 1907, ë thμnh phè Cadablanca chØ cã s¸u qu¸n r−îu, n¨m 1913 cã 161 qu¸n r−îu, nhμ c¶i t¹o, bÖnh giang mai, bÖnh ho lao còng ph¸t triÓn nh− thÕ; bÞ kiÖt quÖ v× n¹n khæ sai liªn miªn; bÞ n¹n ®ãi th−êng xuyªn lμm mÊt søc, çc b¹n B¾c Phi ®ang ë trªn con ®−êng ng¾c ngo¶i. N¹n tö vong cao lμ mét b»ng chøng. Ng−êi B¾c Phi sÏ biÕn khái mÆt ®Êt, nÕu giai cÊp v« s¶n gi¸c ngé kh«ng ®Õn cøu hä khái nÒn "v¨n minh" qu¸i vËt.

NguyÔn ¸i Quèc

T¹p chÝ Quèc tÕ n«ng d©n, tiÕng Nga, sè 3 vμ 4 n¨m 1924.

Sù PH¸ S¶N CñA CHÕ §é THùC D¢N PH¸P

ViÖc thay ®æi míi ®©y cña chÝnh phñ Po¨ngcarª ®· kh«ng khái cã nh÷ng vang déi sang çc thuéc ®Þa. N−íc Ph¸p lu«n lu«n tù cho m×nh lμ mét c−êng quèc thùc d©n sè mét biÕt çch thùc d©n. Ngay c¶ «ng Anbe Xar« còng vËy, «ng ta lu«n lu«n khoe m×nh lμ ng−êi Ph¸p sè mét biÕt çch khai th¸c thuéc ®Þa. §Ó lμm c«ng viÖc khai th¸c Êy, «ng ta ®ßi ph¶i cã 4 tû phr¨ng. §Ó t×m cho ra mãn tiÒn Êy, «ng ta ®· viÕt mét cuèn s¸ch dμy nh÷ng 674 trang. Êy thÕ mμ vÞ bé tr−ëng vÜ ®¹i Êy l¹i võa bÞ ®uæi ra khái ®¶ng cña «ng ta v× «ng ta ®· bá phiÕu cho quan thÇy lμ Po¨ngcarª. Råi çi «ng Po¨ngcarª b¹c bÏo nμy còng l¹i võa míi ®uæi vÞ bé tr−ëng vÜ ®¹i Êy ra khái chÝnh phñ nèt. ThÕ lμ vÞ bé tr−ëng vÜ ®¹i Êy bÞ çch tuét hÕt c¶, ch¼ng ®−îc mét tý nμo, còng ch¼ng khai th¸c ®−îc thuéc ®Þa nμo cña «ng ta. Thay thÕ «ng ta lμ mét anh lÝnh, xin lçi, mét "®¹i t¸ kh«ng tªn tuæi". ViÖc çch chøc nμy mét lÇn n÷a l¹i chøng tá cho chóng ta thÊy r»ng chÕ ®é thùc d©n Ph¸p ®· ph¸ s¶n.

Trong khi chê ®îi mét çi g× tèt ®Ñp h¬n, d©n Ph¸p mçi n¨m ph¶i nép h¬n 237.000.000 phr¨ng (ng©n s¸ch n¨m 1923) cho Bé Thuéc ®Þa cña hä, h¬n 1.172.186.000 cho çc ®éi qu©n thuéc ®Þa vμ nh÷ng kho¶n chi phÝ ë Marèc, tæng céng lμ 1.409.186.000 phr¨ng.

ThÕ lμ mçi ng−êi Ph¸p - bÊt luËn giμu hay nghÌo, giμ hay trÎ, nam hay n÷ - ®Òu bÞ b¾t buéc mçi n¨m ph¶i ®ãng h¬n 36 phr¨ng


cho çi quü "Sø mÖnh khai ho¸". §Ó lμm lîi cho ai? Cè nhiªn kh«ng ph¶i lμ ®Ó lμm lîi cho ng−êi ®ãng thuÕ vμ cμng kh«ng ph¶i lμ lμm lîi cho n−íc Ph¸p. L¸t n÷a, chóng t«i xin chøng minh ®iÒu ®ã.

ThÝ dô, n¨m 1922, tæng gi¸ trÞ th−¬ng nghiÖp cña çc thuéc ®Þa Ph¸p lμ 4.358.105.000 phr¨ng, trong ®ã:

2.104.458.000 vÒ nhËp khÈu vμ 2.253.646.636 vÒ xuÊt khÈu.

Trong tæng sè ®ã, doanh sè gi÷a n−íc Ph¸p vμ çc thuéc ®Þa cña nã chØ cã 1.585.000.000 phr¨ng, cßn doanh sè gi÷a çc thuéc ®Þa víi n−íc ngoμi l¹i lªn tíi 2.666.739.000 phr¨ng.

Nh÷ng con sè vÒ §«ng D−¬ng l¹i cßn hïng hån h¬n n÷a.

Trong sè 5.484 chiÕc tμu ®¨ng ký ë çc c¶ng §«ng D−¬ng vμ ®· chë vμo 7.152.910 tÊn hμng, chØ cã 779 tμu Ph¸p víi 1.464.852 tÊn so víi 787 tμu Anh víi 1.575.079 tÊn!

N¨m 1921, trong tæng gi¸ trÞ hμng nhËp khÈu lμ 807.729.362

phr¨ng, n−íc Ph¸p chØ chiÕm cã 247.602.029 phr¨ng.

C¶ n−íc Ph¸p vμ çc thuéc ®Þa kh¸c cña nã chØ xuÊt khÈu cã 169.147.115 phr¨ng trong tæng gi¸ trÞ hμng xuÊt khÈu lμ 1.284.003.885 phr¨ng.

Ph¶i ch¨ng lμ lμm lîi cho d©n b¶n xø? Sau ®©y çc b¹n sÏ biÕt.

N¨m 1923, §«ng D−¬ng xuÊt khÈu:

1.439.995 tÊn g¹o

622.035 tÊn than ®¸

65.413 tÊn xi m¨ng

61.917 tÊn ng«

312.467 t¹ ç

27.690 tÊn kÏm

19.565 gia sóc

7.927 tÊn ®−êng

6.860 tÊn dõa

46.229 tÊn cao su

7.150 tÊn c©y cã chÊt nhuém

3.617 tÊn b«ng

30.760 t¹ h¹t tiªu

21.492 t¹ ®ç

2.609 tÊn da

12.798 t¹ m©y

12.319 t¹ s¬n

8.499 t¹ cμ phª

6.084 t¹ chÌ

480.833 kg quÕ

117.241 kg dÇu håi

17.943 kg t¬ lôa

VËy mμ, çc b¹n cã biÕt phÇn cña ng−êi b¶n xø trong viÖc bu«n b¸n khæng lå vÒ s¶n phÈm do ®Êt ®ai vμ lao ®éng cña hä s¶n xuÊt ra lμ bao nhiªu kh«ng ? PhÇn cña d©n b¶n xø vÎn vÑn cã 542 thuyÒn buåm träng t¶i 12.231 tÊn mμ th«i!

Sau çi nh×n bao qu¸t trªn, chóng ta cã thÓ kÕt luËn r»ng chÕ ®é thùc d©n Ph¸p chØ lμm lîi cho mét bän ®Çu c¬, cho nh÷ng tªn chÝnh kh¸ch bÊt l−¬ng vμ v« tμi ë chÝnh quèc, cho bän bu«n r−îu vμ thuèc phiÖn, cho lò con bu«n v« liªm sØ vμ bän lý tμi xÊu xa.

B¹n muèn cã thªm b»ng chøng −? Nhμ Ng©n hμng §«ng D−¬ng:

N¨m 1876 chØ cã 24 triÖu phr¨ng vèn kinh doanh, thÕ mμ 1885 ®· cã 145 triÖu phr¨ng vèn kinh doanh.

1895 - 222 triÖu phr¨ng

1905 - 906 triÖu phr¨ng


1917 - 2. 005 triÖu phr¨ng

1921 - 6.718 triÖu phr¨ng

Cßn tiÒn l·i cña nã th× ®· tõ 126.000 phr¨ng n¨m 1876 lªn tíi 22.854.000 phr¨ng n¨m 1921!

Nh÷ng mãn l·i Êy chui vμo tói ai?

NguyÔn ¸i Quèc


TH¦ GöI §åNG CHÝ P£T¥RèP, TæNG TH¦ Ký BAN PH¦¥NG §¤NG

§Ò NGHÞ:


H«m qua, trong khi dù cuéc mÝt tinh cña sinh viªn Tr−êng ®¹i häc céng s¶n ph−¬ng §«ng45, mét ý kiÕn mμ t«i ®· ngÉm nghÜ tõ l©u, l¹i n¶y ra trong ®Çu ãc t«i. T«i tù thÊy cã tr¸ch nhiÖm ph¶i tr×nh bμy víi ®ång chÝ.

1) §ång chÝ ®· hiÓu râ nguyªn nh©n ®Çu tiªn ®· g©y ra sù suy yÕu cña çc d©n téc ph−¬ng §«ng, ®ã lμ Sù BIÖT LËP. Kh«ng gièng nh− çc d©n téc ph−¬ng T©y, çc d©n téc ph−¬ng §«ng kh«ng cã nh÷ng quan hÖ vμ tiÕp xóc gi÷a çc lôc ®Þa víi nhau. Hä hoμn toμn kh«ng biÕt ®Õn nh÷ng viÖc x¶y ra ë çc n−íc l¸ng giÒng gÇn gòi nhÊt cña hä, do ®ã hä THIÕU Sù TIN CËY LÉN NHAU, Sù PHèI HîP HμNH §éNG Vμ Sù Cæ Vò LÉN NHAU.

SÏ rÊt cã Ých cho ng−êi An Nam biÕt bao, nÕu hä ®−îc biÕt nh÷ng ng−êi anh em Ên §é cña hä tù tæ chøc nh− thÕ nμo ®Ó ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc Anh, hoÆc biÕt c«ng nh©n NhËt B¶n ®oμn kÕt nhau l¹i nh− thÕ nμo ®Ó chèng l¹i ¸ch bãc lét cña chñ nghÜa t− b¶n, hoÆc biÕt ng−êi Ai CËp ®· ph¶i hy sinh cao c¶ nh− thÕ nμo ®Ó ®ßi l¹i quyÒn tù do cña m×nh? Nãi chung th× çc d©n téc ph−¬ng §«ng ®Òu giμu t×nh c¶m, vμ ®èi víi hä mét tÊm g−¬ng sèng cßn cã gi¸ trÞ h¬n mét tr¨m bμi diÔn v¨n tuyªn truyÒn.


2) Çc chiÕn sÜ ng−êi b¶n xø ®Òu bÞ gi¸m s¸t vμ truy n· rÊt r¸o riÕt t¹i chÝnh n−íc hä. Nh−ng ë mét n−íc l¸ng giÒng hä cã thÓ ho¹t ®éng dÔ dμng h¬n, v× cã Ýt ng−êi biÕt hä. SÏ rÊt thuËn lîi, nÕu Quèc tÕ cã thÓ cö nh÷ng ®ång chÝ ng−êi Trung Quèc ch¼ng h¹n, sang §«ng D−¬ng, nh÷ng ®ång chÝ Thæ NhÜ Kú sang Ên §é vμ cø nh− thÕ. Nh−ng muèn lμm trßn nh÷ng sø m¹ng Êy, nh÷ng chiÕn sÜ ®ã ph¶i hiÓu biÕt t×nh h×nh toμn ch©u ¸ vμ ph¶i cã mét mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a çc chiÕn sÜ cña çc n−íc kh¸c nhau. VËy mμ hiÖn nay ch−a cã sù hiÓu biÕt Êy vμ mèi quan hÖ ®ã. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy mäi sù t−¬ng trî, mäi sù ®oμn kÕt kh«ng thÓ cã ®−îc.

3) Tr−êng ®¹i häc ph−¬ng §«ng hiÖn nay ®ang dung n¹p 62 d©n téc ph−¬ng §«ng. Con sè nμy sÏ ngμy cμng t¨ng thªm tïy theo sù ho¹t ®éng vμ c«ng t¸c tuyªn truyÒn cña Quèc tÕ mçi ngμy mét më réng. Tr−êng ®¹i häc nμy lμ mét çi lß ®μo t¹o nh÷ng çn bé tuyªn truyÒn ®Çu tiªn cho çc n−íc ph−¬ng §«ng. Nã còng ph¶i lμ c¬ së trªn ®ã sÏ ®−îc thiÕt lËp mét LI£N BANG CéNG S¶N PH¦¥NG §¤NG. §Ó cho c«ng t¸c ®−îc dÔ dμng, chóng ta ®· lËp nhãm Latinh, nhãm ¡nggl« X¾cx«ng, v.v., vËy v× lÏ g× chóng ta l¹i kh«ng lËp nhãm ch©u ¸.

VËy t«i ®Ò nghÞ lμ tr−íc ngμy çc sinh viªn tèt nghiÖp lªn ®−êng vμ tr−íc cuéc §¹i héi thÕ giíi, mét TIÓU BAN PH¦¥NG §¤NG sÏ ®−îc çc ®ång chÝ triÖu tËp ®Ó chuÈn bÞ viÖc thμnh lËp NHãM CH¢U ¸ ®ã.

Víi lßng mong mái ®ång chÝ sÏ t¸n thμnh khi xem xÐt ®Ò nghÞ cña t«i, t«i xin göi ®Õn ®ång chÝ th©n mÕn lêi chμo céng s¶n th©n ¸i.

NguyÔn ¸i Quèc thuéc §«ng D−¬ng


§OμN KÕT GIAI CÊP

§Çu n¨m 1921, mét cuéc b·i c«ng lín cña c«ng nh©n hμng h¶i ®¨ng b¹101F

1) næ ra ë Braxin. Mét chiÕc tμu võa cÆp bÕn Ri« §ª Han©yr«. Thuû thñ trªn tμu ch−a biÕt r»ng b¹n cña m×nh ë ®©y ®ang ®Êu tranh chèng bän chñ. Mét ng−êi da ®en tham gia ®×nh c«ng, H«xª Lªan®r« §a Xinva, muèn lªn tμu b¸o tin cho çc thuû thñ biÕt. Trªn bÕn, H«xª gÆp mét tªn c¶nh s¸t ng¨n anh l¹i.

- T«i cã quyÒn lªn tμu gÆp çc b¹n t«i, chø sao kh«ng, H«xª nãi víi tay ®¹i diÖn trËt tù chÝnh quyÒn.

- Kh«ng nãi n¨ng l»ng nh»ng! XÐo! Tªn nμy cù l¹i.

H«xª cè nμi.

Tªn c¶nh s¸t ch¼ng thÌm tr¶ lêi n÷a, rót sóng lôc ra b¾n. H«xª nhanh nhÑn tr¸nh kÞp, vμ, lÑ nh− chíp, anh tóm lÊy th»ng ®éi, qu¼ng nã xuèng n−íc.

Cã ®Õn n¨m chôc tªn c¶nh s¸t cã vò khÝ ®æ x« ®Õn ®¸nh H«xª. Anh chèng cù l¹i. S½n con dao ®i biÓn, anh ®©m chÕt mÊy tªn vμ lμm bÞ th−¬ng nhiÒu tªn kh¸c. Cuèi cïng anh kh«ng chÞu næi sè ®«ng, ng· xuèng, coi nh− chÕt, víi 18 viªn ®¹n trong m×nh.

Tuy vËy anh vÉn cßn ®ñ søc ®Ó lÈm nhÈm bμi Quèc tÕ ca khi

1) Do yªu cÇu cña sù kiÓm so¸t quèc gia vμ quèc tÕ, ng−êi ®i biÓn ph¶i

theo luËt hμng h¶i quèc tÕ, ®−îc ®¨ng ký vμo mét danh b¹ Nhμ n−íc. Cã ®¨ng b¹ míi lμ c«ng nh©n hμng h¶i chÝnh thøc.


®−îc khiªng ®Õn nhμ th−¬ng. Råi sau chóng l«i anh ra toμ. Anh bÞ kÕt ¸n 30 n¨m khæ sai.

Võa ®−îc tin xö, anh em c«ng nh©n çch m¹ng lËp ngay mét Uû ban b¶o vÖ. Mét mÆt, hä m−ín nhiÒu tr¹ng s− c·i cho b¹n; mÆt kh¸c, hä tæ chøc nh÷ng cuéc biÓu t×nh ph¶n ®èi trong c¶ n−íc. Mét chiÕn dÞch vËn ®éng ®Êu tranh ñng hé H«xª ®−îc tiÕn hμnh m¹nh mÏ suèt ba n¨m. D− luËn quÇn chóng c«ng phÉn ®Õn møc nhμ chøc tr¸ch ph¶i mang vô ¸n ra xÐt l¹i.

Ngμy mång 8 th¸ng 2, H«xª ra toμ xö l¹i ¸n. Mét v¹n r−ëi c«ng nh©n dù phiªn toμ kÐo dμi suèt ®ªm. Bän chñ kh«ng chÞu nh¶ måi ra, vμ biÖn lý ph¶i mÊt 5 tiÕng ®ång hå míi ®äc xong b¶n ço tr¹ng dμi.

§ång chÝ Paol« §ª LaxÐcda vμ çc b¹n ®ång nghiÖp ®· hïng biÖn b¸c bá mét çch th¾ng lîi mäi lý lÏ cña biÖn lý.

Phiªn toμ ®Õn 4 giê r−ìi s¸ng míi kÕt thóc.

Toμ xö tr¾ng ¸n.

B¶n tuyªn ¸n ®−îc hoan nghªnh b»ng nh÷ng tiÕng vç tay vang nh− sÊm. Vμ H«xª, anh chiÕn sÜ b·i c«ng da ®en ng¶ m×nh trong çnh tay çc ®ång chÝ vμ çc ng−êi b¶o vÖ anh, nh÷ng ®¹i biÓu cña c«ng nh©n da tr¾ng.

VËy lμ, dï mμu da cã kh¸c nhau, trªn ®êi nμy chØ cã hai gièng ng−êi: gièng ng−êi bãc lét vμ gièng ng−êi bÞ bãc lét. Mμ còng chØ cã mét mèi t×nh h÷u ¸i lμ thËt mμ th«i: t×nh h÷u ¸i v« s¶n.

NGUYÔN ¸I QUèC

Tμi liÖu ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

PHô N÷ PH¦¥NG §¤NG

Phô n÷ Thæ NhÜ Kú tham gia b¶o vÖ ®Êt n−íc chèng sù x©m l−îc cña chñ nghÜa ®Õ quèc ph−¬ng T©y.

Phô n÷ Ên §é vïng lªn chèng sù ®« hé cña Anh. Phô n÷ Trung Quèc tham gia cuéc çch m¹ng n¨m 1912. Phô n÷ TriÒu Tiªn ®· vμ ®ang ®Êu tranh v× ®éc lËp cña Tæ quèc. Phô n÷ NhËt B¶n ®· buéc ChÝnh phñ ph¶i huû bá ®¹o luËt cÊm phô n÷ tham gia ®êi sèng chÝnh trÞ vμ v.v..

Trong ®êi sèng kinh tÕ nh÷ng "b«ng hång" cña ph−¬ng §«ng b¾t ®Çu tá cho chñ nghÜa t− b¶n thÊy ë hä cã nh÷ng chiÕc gai nhän. Nh÷ng cuéc b·i c«ng cña n÷ c«ng nh©n ë çc nhμ m¸y vμ x−ëng dÖt lôa kh«ng cßn lμ hiÖn t−îng hiÕm n÷a.

Trong çc tæ chøc c«ng ®oμn NhËt B¶n, phô n÷ chiÕm mét tû lÖ ®¸ng kÓ. §oμn Thanh niªn céng s¶n Trung Quèc míi thμnh lËp ®−îc ba n¨m ®· cã trong hμng ngò cña m×nh h¬n 150 n÷ c«ng nh©n vμ n÷ sinh viªn.

Tõ khi ®ång chÝ Lªnin mÊt, çc tæ chøc chÝnh trÞ, v¨n ho¸ vμ çc tæ chøc kh¸c cña häc sinh çc n−íc ph−¬ng §«ng tæ chøc nhiÒu cuéc mÝt tinh vμ héi häp.

D−íi ®©y lμ lêi kªu gäi cña mét n÷ sinh viªn ®¨ng trªn B¸o Phô n÷ ë Th−îng H¶i (Trung Quèc):

"Hìi çc chÞ em!

Tõ khi cã chñ nghÜa t− b¶n, toμn bé c¬ thÓ x· héi ®Òu bÞ ¶nh h−ëng tai h¹i cña nã. Çc vËt phÈm do tÊt c¶ mäi ng−êi s¶n xuÊt


ra, ®¸ng lÏ ph¶i thuéc vÒ tÊt c¶ mäi ng−êi th× l¹i thuéc ®Æc quyÒn cña mét vμi ng−êi! ¸ch ¸p bøc kinh tÕ ®· n« dÞch con ng−êi, còng ¸ch ¸p bøc Êy ®· biÕn phô n÷ thμnh nh÷ng ®å vËt tuú thuéc quyÒn sö dông cña nam giíi!

Tõ bao thÕ kû nay, bao nhiªu triÖu con ng−êi ®· bÞ xiÒng xÝch nh− thÕ ? Bao nhiªu triÖu ®μn bμ ®· bÞ hy sinh?

Trong lóc cuéc chiÕn tranh thÕ giíi ®ang diÔn ra ¸c liÖt, trong lóc hμng triÖu ng−êi kh«ng lμm h¹i ®Õn ai, ®ang muèn sèng, nh−ng l¹i bÞ ®−a vμo chç chÕt, Lªnin ®· ®¹p b»ng gian khæ vμ khã kh¨n, ®· thøc tØnh giai cÊp v« s¶n Nga næi dËy, ®· tæ chøc çc x«viÕt.

Lªnin kh«ng nh÷ng chØ gi¶i phãng nam giíi vμ n÷ giíi trªn ®Êt n−íc Tiªn sinh, mμ cßn chØ ®−êng cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi nghÌo khæ trªn thÕ giíi. Vμ bÊt chÊp bän b¹ch vÖ tÊn c«ng ë bªn trong, bän t− b¶n bao v©y ë bªn ngoμi, ý chÝ kiªn c−êng cña Lªnin ®· cøu ®ång bμo cña Tiªn sinh ra khái c¶nh ®au khæ vμ lÇm than, vμ ®· nªu cao ngän cê cña Quèc tÕ cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc.

§iÒu ®ã h¸ ch¼ng ®¸ng ®Ó ta kÝnh cÈn mÆc niÖm tr−íc anh linh vÜ ®¹i cña Tiªn sinh hay sao ?

Ngμy 21 th¸ng 1 h¸ ch¼ng m·i m·i lμ mét ngμy tang cho tÊt c¶ nh÷ng nam n÷ ®ang chÞu khæ cùc hay sao?

N−íc Nga ®ang ®Õn phån vinh. Nh−ng muèn cã ®−îc mét nÒn hoμ b×nh thùc sù th× cßn ph¶i tiÕn lªn h¬n n÷a vμ cßn ph¶i lμm nhiÒu viÖc n÷a. Loμi ng−êi ®ang thøc tØnh, nh−ng muèn tù gi¶i phãng hoμn toμn th× cßn ph¶i ®Êu ��102F

1

)".

Lêi kªu gäi trªn ®©y nãi lªn r»ng ®· cã mét b−íc ngoÆt lín ë çc n−íc ph−¬ng §«ng tõ khi ngän cê ®á in h×nh bóa liÒm tung bay trªn n−íc Nga sa hoμng.

NGUYÔN ¸I QUèC T¹p chÝ Rabãtnhitxa, tiÕng Nga, sè 9, th¸ng 5-1924.

1) Lêi kªu gäi nμy cã ®èi chiÕu víi b¶n tiÕng Ph¸p.

NH÷NG ÇI TèT §ÑP CñA NÒN V¡N MINH PH¸P

Trong cuéc th¶o luËn vÒ vÊn ®Ò ®¹i diÖn cña d©n b¶n xø çc thuéc ®Þa t¹i Quèc héi Ph¸p, «ng P«n T¸pponniª ®· ph¸t biÓu ý kiÕn ë H¹ nghÞ viÖn nh− sau:

"N−íc Ph¸p vèn hμo hiÖp vμ ®øc khoan nh©n cña n−íc Ph¸p ®−îc biÓu hiÖn trong mäi tr−êng hîp. Kh«ng cã g× cã thÓ s¸nh tÇy nÒn v¨n minh Ph¸p" . Chóng t«i thμnh thËt c¶m ¬n «ng nghÞ Êy ®· cho chóng t«i dÞp tèt kÓ ra ®©y mét sè ®øc tÝnh bÊt hñ cña n−íc Ph¸p - ngoμi çi ®øc tÝnh rÊt c−¬ng quyÕt khai ho¸ d©n b¶n xø b»ng ®¹i b¸c vμ l−ìi lª.

LÔ ®é. - Khu«n phÐp thùc d©n muèn r»ng bÊt cø ng−êi d©n b¶n xø nμo - dï ®Þa vÞ, tuæi t¸c ra sao, dï nam hay n÷ - ®Òu ph¶i cói ®Çu kÝnh cÈn chμo ng−êi ¢u. Ng−êi ta tõng thÊy ë §«ng D−¬ng, ë Ma®ag¸txca nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø bÞ ng−îc ®·i, ®¸nh ®Ëp vμ bÞ bá tï, chØ v× §· QU£N Tá DÊU T¤N KÝNH §ã TR¦íC §øC UY NGHI£M CñA ÇC VÞ §I KHAI Ho¸. Míi ®©y th«i, mét vÞ quan cai trÞ ë MÐtgiana (Angiªri) ®· ra lÖnh b¾t nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø trong vïng cai trÞ cña m×nh, v× m¶i lμm kh«ng tr«ng thÊy quan lín ®i d¹o ch¬i qua, nªn ®· d¸m kh«ng chμo ngμi.

Réng l−îng. - ë §«ng D−¬ng, th−êng nh©n dÞp ®i ch¬i cña mét «ng Gièpphr¬ hay sinh nhËt mét «ng Clªm¨ngx« ch¼ng h¹n, hoÆc kh¸nh thμnh mét ®μi "liÖt sÜ chÕt v× Tæ quèc" hoÆc tiÕp ®ãn


mét ph¸i viªn cña nÒn céng hoμ, th× çc quan cai trÞ ®Òu cã më "l¹c quyªn". Çc quan ®· dïng çch nh− sau: Quan lín cai trÞ cø viÖc dùa theo d©n sè vμ thuÕ b¹ cña tØnh mμ quy ®Þnh sè tiÒn cÇn thiÕt cho cuéc lÔ, nh©n sè tiÒn ®ã lªn gÊp 3, gÊp 4 hay gÊp 5, ®Þnh ngμy nép, råi ®ßi çc kú hμo h−¬ng lý ®Õn vμ nãi víi hä: "Quan lín cÇn tiÒn, ®©y lμ sè tiÒn quan lín muèn cã, ®©y lμ kú h¹n quan lín ®Þnh cho çc ng−êi ®Ó nép cho quan lín. H·y liÖu lÊy ®Êy. NÕu kh«ng th×...". §Ó khái ngåi tï, çc kú hμo h−¬ng lý cø viÖc mμ "liÖu". Sè tiÒn bÞ nh©n lªn cña cuéc l¹c quyªn Ðp buéc th× dïng ®Ó "tá lßng t«n kÝnh çc bËc ®¹i nh©n", cßn sè thμnh cña bμi tÝnh nh©n th× chui vμo tói cña quan lín cai trÞ. N«ng d©n cø Ì cæ ®ãng çc thø phô thu lu«n lu«n nh− thÕ.

Lßng hμo hiÖp. - TiÕp theo ch©m ng«n "§· cã n−íc §øc tr¶" lμ c©u ch©m ng«n "§· cã çc thuéc ®Þa tr¶". N−íc mÑ ®ßi hái çc thuéc ®Þa ph¶i ®−a tÊt c¶ søc lùc cña m×nh, tÊt c¶ kh¶ n¨ng cña m×nh, tÊt c¶ ý chÝ cña m×nh, tÊt c¶ tμi nguyªn cña m×nh ®Ó gióp vμo viÖc phôc h−ng kinh tÕ cña n−íc mÑ, trong khi ®ã th× n−íc mÑ l¹i

võa cÊm xuÊt khÈu p«t¸t cña And¸tx¬ sang thuéc ®Þa, ®Ó hoμn toμn dμnh riªng s¶n phÈm ®ã cho n«ng nghiÖp Ph¸p.

B×nh ®¼ng. - Çc c«ng d©n Ph¸p ph¶i lμm qu©n dÞch m−êi t¸m th¸ng; d©n b¶n xø çc thuéc ®Þa th× buéc ph¶i phôc vô ba, bèn n¨m d−íi ngän cê mμ... mμ... mμ rèt cuéc ng−êi ta ®· nh©n danh nã ®Ó nhËp vμo n−íc hä r−îu cån, thuèc phiÖn, chÕ ®é lao dÞch, chÕ ®é bèc v¸c nÆng nÒ, chÕ ®é d©n b¶n xø vμ sù c−íp ®o¹t. Trong lóc ng−êi b¶n xø bÞ tï ®μy v× nh÷ng duyªn cí vu v¬, th× bän thùc d©n vμ bän quan cai trÞ ph¹m téi giÕt ng−êi, hèi lé, mua b¸n chøc t−íc, ¨n c¾p, vÉn nhÑ b−íc thang m©y. T«i kh«ng nãi ®Õn ngμi §¸cl¬, uû viªn Héi ®ång quèc gia t− vÊn Nam Kú, hay ngμi B«®oanh, toμn quyÒn §«ng D−¬ng; chuyÖn cña çc vÞ Êy ®· qua ba n¨m nay råi. T«i muèn nãi ®Õn hai viªn chøc ë Angiªri håi th¸ng 4 võa råi, ®· bÞ tè ço c«ng khai vÒ téi dïng giÊy tê gi¶ m¹o, vÒ téi thôt tiÒn c«ng quü cïng çc téi nÆng kh¸c, nh−ng l¹i ®−îc tha bæng. T«i còng

muèn nãi ®Õn mÊy vÞ uû viªn Héi ®ång t− vÊn ng−êi ¢u còng ë xø thuéc ®Þa ®ã, ph¹m téi giÕt ng−êi hay qu¶ tang ®ång lâa giÕt mét d©n b¶n xø, mμ vÉn kh«ng bÞ ng−êi ta ®ông g× ®Õn.

Tù do. - Mét ng¹n ng÷ G«loa nãi r»ng "Lao ®éng lμ tù do". VËy nªn d©n b¶n xø buéc ph¶i lμm lao ®éng khæ sai. Míi ®©y Th−îng nghÞ viÖn Ph¸p l¹i ®· trÞnh träng th«ng qua b¶n t−êng tr×nh cña viªn Toμn quyÒn xø §«ng Phi thuéc Ph¸p. B¶n thuyÕt tr×nh ®ã nãi r»ng "cÇn ph¶i tr¸nh nh÷ng ¶o t−ëng còng nh− nh÷ng c«ng thøc; r»ng s¶n xuÊt b«ng lμ mét vÊn ®Ò cña Nhμ n−íc; r»ng muèn ®¹t kÕt qu¶ th× ph¶i b¾t buéc d©n b¶n xø trång b«ng...".

B»ng ph−¬ng ph¸p ®ã, çc thuéc ®Þa h»ng n¨m tÊt ph¶i cung cÊp ®−îc cho n−íc Ph¸p 10.000 tÊn b«ng. Ph−¬ng ph¸p ®ã ®· tõng ®−îc dïng ë T©y Phi thuéc Ph �̧103F

1

) ®èi víi vÊn ®Ò ca cao... Ng−êi ta còng ®· ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®ã ®èi víi vÊn ®Ò b«ng vμ n¨m 1916, ®· thu ®−îc t¹i vïng Bê BiÓn Ngμ 600 tÊn b«ng.

Tuy vËy, n−íc Ph¸p dÜ nhiªn vÉn lμ kÎ gi¶i phãng cho loμi ng−êi vμ lμ chiÕn sÜ tiÒn phong trong c«ng cuéc huû bá chÕ ®é n« lÖ.

Nh©n ®¹o. - ¤ng Boaníp, nghÞ sÜ da ®en nãi: N−íc Ph¸p b¶o hé kÎ yÕu vμ d¹y dç nh÷ng ng−êi l¹c hËu. Mis¬lª nãi: n−íc Ph¸p lμ chiÕn sÜ tiªn phong cña v¨n minh vμ lμ ng−êi ®em l¹i çc quyÒn tù do. Xar«, cùu Thñ hiÕn vμ Thñ hiÕn t−¬ng lai cña §«ng D−¬ng nãi: ChÝnh s¸ch thuéc ®Þa cña Ph¸p ®Çy tÝnh chÊt nh©n ®¹o vμ vÞ tha. T¹p chÝ Hμng kh«ng qu©n sù mét lÇn n÷a võa cho ta biÕt r»ng ë çc thuéc ®Þa ng−êi ta hiÓu vÒ lßng "nh©n ®¹o" nh− thÕ nμo. Xem ®©y: Thèng chÕ Li«t©y, toμn quyÒn Marèc, tæng chØ huy qu©n ®éi T.O.M2) ®· cÊm dïng ®¹n næ cã h¬i ng¹t vμ h¬i lμm ch¶y n−íc m¾t, bëi v×... Nh−ng ta h·y trÝch dÉn lêi t¹p chÝ ®ã: "Bëi v× môc ®Ých nh»m ®¹t tíi dÜ nhiªn kh«ng ph¶i lμ giÕt cho ®−îc nhiÒu ng−êi

1) Nguyªn b¶n viÕt A.O.F., viÕt t¾t cña çc tõ Afrique occidentale

française.

2) T.O.M: viÕt t¾t cña çc tõ Troupe d' Outre-mer. Tªn gäi t¾t chØ qu©n ®éi Ph¸p ë h¶i ngo¹i.


phiÕn lo¹n, mμ lμ nhanh chãng lμm cho hä ph¶i phôc tïng...".

Víi sù qu¸ − ©n cÇn ch¨m sãc ®ã, mμ tõ 1919, nghÜa lμ sau khi "c«ng lý" vμ "chÝnh nghÜa" th¾ng lîi trªn thÕ giíi th× ë Marèc, ng−êi ta ®· giÕt h¹i 800 lÝnh Ph¸p, 5.000 ng−êi M«r¬ ®Ó s¸p nhËp 72.700 hÐcta ruéng ®Êt c−íp ®o¹t cña ng−êi Marèc vμo n−íc Ph¸p - "n−íc Ph¸p réng 1 triÖu mÐt vu«ng vμ 100 triÖu d©n c−"104F

1).

NGUYÔN ¸I QUèC


1) Sè liÖu ch−a ®−îc kiÓm tra l¹i. Chóng t«i dÞch theo nguyªn b¶n.

PH¸T BIÓU T¹I PHI£N HäP THø 8 §¹I HéI LÇN THø V QUèC TÕ CéNG S¶N46

Ngμy 23-6-1924

T«i ®Õn ®©y ®Ó kh«ng ngõng l−u ý Quèc tÕ Céng s¶n ®Õn mét sù thËt lμ: Thuéc ®Þa vÉn ®ang tån t¹i, vμ v¹ch ra ®Ó Quèc tÕ Céng s¶n thÊy r»ng: Çch m¹ng, ngoμi vÊn ®Ò t−¬ng lai cña çc thuéc ®Þa cßn cã c¶ nguy c¬ cña çc thuéc ®Þa. Song, t«i thÊy r»ng h×nh nh−, çc ®ång chÝ ch−a hoμn toμn thÊm nhuÇn t− t−ëng cho r»ng vËn mÖnh cña giai cÊp v« s¶n thÕ giíi vμ ®Æc biÖt lμ vËn mÖnh cña giai cÊp v« s¶n ë çc n−íc ®i x©m l−îc thuéc ®Þa g¾n chÆt víi vËn mÖnh cña giai cÊp bÞ ¸p bøc ë çc thuéc ®Þa. V× vËy, t«i sÏ tËn dông mäi c¬ héi cã ®−îc, sÏ gîi ra nh÷ng vÊn ®Ò vμ nÕu cÇn t«i sÏ thøc tØnh çc ®ång chÝ vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa.

H«m nay, t«i cÇn nh¾c l¹i lêi ph¸t biÓu t¹i ®©y cña ®ång chÝ R«i, chØ xin ®æi nh÷ng tªn riªng, nghÜa lμ ®¬n gi¶n thay thÕ tõ n−íc Anh b»ng çc tõ Ph¸p, BØ, Mü, NhËt ... Song, v× t«i lμ ng−êi xø thuéc ®Þa Ph¸p vμ v× t«i muèn nãi ng¾n, nªn t«i chØ nãi vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p, vÒ §¶ng Ph¸p cña chóng t«i vμ vÒ çc ®¶ng t¹i çc thuéc ®Þa Ph¸p, gièng nh− ®ång chÝ R«i ®· nãi vÒ n−íc Anh, vÒ ®¶ng anh em cña chóng ta vμ vÒ çc ®¶ng ë çc thuéc ®Þa cña n−íc Anh.

Çc ®ång chÝ thø lçi vÒ sù m¹nh b¹o cña t«i, nh−ng t«i kh«ng thÓ nãi víi çc ®ång chÝ r»ng, sau khi nghe nh÷ng lêi ph¸t biÓu cña çc ®ång chÝ ë chÝnh quèc, t«i cã c¶m t−ëng lμ çc ®ång chÝ Êy muèn


®¸nh chÕt r¾n ®»ng ®u«i. TÊt c¶ çc ®ång chÝ ®Òu biÕt r»ng, hiÖn nay näc ®éc vμ søc sèng cña con r¾n ®éc t− b¶n chñ nghÜa ®ang tËp trung ë çc thuéc ®Þa h¬n lμ ë chÝnh quèc. Çc thuéc ®Þa cung cÊp nguyªn liÖu cho çc nhμ m¸y; çc thuéc ®Þa cung cÊp binh lÝnh cho qu©n ®éi cña chñ nghÜa ®Õ quèc. Çc thuéc ®Þa trë thμnh nÒn t¶ng cña lùc l−îng ph¶n çch m¹ng. ThÕ mμ çc ®ång chÝ khi nãi vÒ çch m¹ng, çc ®ång chÝ l¹i khinh th−êng thuéc ®Þa.

Çc ®ång chÝ, khi çc ®ång chÝ muèn ®Ëp vì mét qu¶ trøng hay mét hßn ®¸, th× çc ®ång chÝ ph¶i nghÜ ®Õn viÖc t×m kiÕm mét c«ng cô mμ søc bÒn cña nã t−¬ng xøng víi sù v÷ng ch¾c cña ®èi t−îng ®Þnh ®Ëp tan. T¹i sao çc ®ång chÝ kh«ng cã sù ®Ò phßng nh− vËy khi çc ®ång chÝ muèn ®¸nh ®æ chñ nghÜa t− b¶n ? T¹i sao trong nh÷ng vÊn ®Ò cña çch m¹ng çc ®ång chÝ kh«ng ®em ra ®èi chiÕu s¸ch l−îc, søc m¹nh cña çc ®ång chÝ ? T¹i sao kh«ng so s¸nh søc m¹nh vμ sù tuyªn truyÒn cña çc ®ång chÝ víi søc m¹nh vμ sù tuyªn truyÒn cña kÎ ®Þch mμ çc ®ång chÝ muèn chèng l¹i vμ chiÕn th¾ng nã ? T¹i sao çc ®ång chÝ l¹i xem th−êng çc thuéc ®Þa trong

lóc chñ nghÜa t− b¶n l¹i dùa vμo nã ®Ó tù b¶o vÖ vμ chèng l¹i çc ®ång chÝ? T«i xin bæ sung mÊy lêi ®Ó ®¸p l¹i bμi ph¸t biÓu cña ®ång chÝ T¬ranh. Trong bμi ph¸t biÓu cña m×nh, ®ång chÝ T¬ranh ®· nãi ®Õn sù xuÊt hiÖn mét cao trμo çch m¹ng ë Ph¸p vμ sù ra ®êi phong trμo ph¸t xÝt ë ®©y. VÒ ®iÓm ®Çu tiªn, t«i hoμn toμn t¸n thμnh tinh thÇn l¹c quan cña ®ång chÝ T¬ranh; cßn ®iÓm thø hai, th× t«i cã ý kiÕn ng−îc l¹i. T«i cho r»ng, bän ph¶n ®éng ë Italia, ë §øc vμ çc n−íc kh¸c cÇn ®Õn chñ nghÜa ph¸t xÝt ®Ó b¶o vÖ m×nh; trong khi ®ã bän ph¶n ®éng Ph¸p l¹i kh«ng cÇn ®Õn nã. Chóng cã nh÷ng ng−êi b¶o vÖ kh¸c, nh÷ng ng−êi b¶o vÖ m¹nh h¬n nhiÒu, cã tæ chøc h¬n vμ cã kû luËt h¬n lμ "bän ¸o ®en". Hä cã nh÷ng ng−êi lÝnh da ®en vμ da vμng. Cã lÏ çc ®ång chÝ ®· biÕt lμ qu©n ®éi Ph¸p hiÖn nay bao gåm 458.000 thanh niªn Ph¸p vμ 206.550 ng−êi b¶n xø ë çc thuéc ®Þa. Nh−ng ch¾c ch¾n lμ çc ®ång chÝ kh«ng biÕt ®−îc r»ng, nÕu tÝnh thêi gian phôc vô vμ huÊn luyÖn còng nh− sù dÔ dμng lμm cho nh÷ng ng−êi b¶n xø næi dËy, th× mçi ng−êi lÝnh b¶n xø nμy cã gi¸ trÞ b»ng 2 lÝnh Ph¸p. Do ®ã, trªn danh nghÜa, tuy sè l−îng ®éi qu©n

lu«n s½n sμng tÊn c«ng çc ®ång chÝ lμ 664.550 ng−êi, mμ thùc tÕ l¹i lμ 1.000.000 ng−êi, hay nãi ®óng h¬n 939.950 ng−êi v× sè lÝnh Ph¸p cã 251.450 tay sóng, ®«ng h¬n çc trung ®oμn ng−êi b¶n xø th× nh÷ng ng−êi b¶n xø nμy l¹i phôc vô 431.100 th¸ng nhiÒu h¬n lÝnh Ph¸p.

Bμn vÒ kh¶ n¨ng vμ çc biÖn ph¸p thùc hiÖn çch m¹ng, ®Ò ra kÕ ho¹ch cña cuéc chiÕn ®Êu s¾p tíi, çc ®ång chÝ Anh vμ Ph¸p còng nh− çc ®ång chÝ ë çc ®¶ng kh¸c hoμn toμn bá qua luËn ®iÓm cùc kú quan träng cã tÝnh chiÕn l−îc nμy. ChÝnh v× thÕ, t«i hÕt søc kªu gäi çc ®ång chÝ: H·y chó ý!

In trong s¸ch §¹i héi toμn thÕ giíi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n, b¶n tèc ký, tiÕng Nga, phÇn I, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1925, tr.218-220.


PH¸T BIÓU T¹I PHI£N HäP THø 22 §¹I HéI LÇN THø V QUèC TÕ CéNG S¶N

Ngμy 1-7-1924

Th−a çc ®ång chÝ, t«i chØ xin bæ sung nh÷ng ý kiÕn phª b×nh cña ®ång chÝ Manuinxki vÒ chÝnh s¸ch cña chóng ta trong vÊn ®Ò thuéc ®Þa. Nh−ng tr−íc khi ®i vμo thùc chÊt cña vÊn ®Ò, t«i thÊy nªn ®−a ra mét vμi con sè thèng kª vÒ thuéc ®Þa. §iÒu nμy sÏ gióp chóng ta thÊy râ h¬n tÊt c¶ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò thuéc ®Þa.

ChÝnh quèc Thuéc ®Þa

Çc n−íc DiÖn tÝch

(km2) D©n sè DiÖn tÝch

(km2) D©n sè

Anh 151.000 45.500.000 34.910.000 403.600.000

Ph¸p 536.000 39.000.000 10.250.000 55.600.000

Mü 9.420.000 100.000.000 1.850.000 12.000.000

T©y Ban Nha 504.500 20.700.000 371.600 853.000

ý 286.600 38.500.000 1.460.000 1.623.000

NhËt B¶n 418.000 57.070.000 288.000 21.249.000

BØ 29.500 7.642.000 2.400.000 8.500.000

Bå §μo Nha 92.000 5.545.000 2.062.000 8.738.000

Hμ Lan 83.000 6.700.000 2.046.000 48.030.000

Nh− vËy, 9 n−íc víi tæng sè d©n 320.657.000 ng−êi vμ víi diÖn tÝch 11.407.600 km2 bãc lét çc n−íc thuéc ®Þa gåm hμng tr¨m d©n téc víi sè d©n 560.193.000 ng−êi vμ víi diÖn tÝch 55.637.000 km2. Toμn bé l·nh thæ cña çc n−íc thuéc ®Þa réng gÊp 5 lÇn l·nh thæ cña çc chÝnh quèc, cßn sè d©n cña çc chÝnh quèc ch−a b»ng 3/5 sè d©n cña çc n−íc thuéc ®Þa.

NÕu tÝnh riªng nh÷ng c−êng quèc ®Õ quèc lín nhÊt, th× nh÷ng con sè nμy l¹i cμng cã søc thuyÕt phôc h¬n. Sè d©n cña çc thuéc ®Þa Anh ®«ng gÊp h¬n 8 lÇn r−ìi sè d©n n−íc Anh vμ ®Êt ®ai cña çc thuéc ®Þa Anh réng gÊp gÇn 252 lÇn ®Êt ®ai cña n−íc Anh. Cßn n−íc Ph¸p th× chiÕm mét sè ®Êt ®ai réng gÊp 19 lÇn n−íc Ph¸p; vμ sè d©n ë çc thuéc ®Þa Ph¸p ®«ng h¬n sè d©n n−íc Ph¸p 16.600.000 ng−êi.

V× vËy sÏ kh«ng ph¶i lμ qu¸ ®¸ng nÕu nãi r»ng chõng nμo §¶ng Ph¸p vμ §¶ng Anh chóng ta ch−a thi hμnh mét chÝnh s¸ch thËt tÝch cùc trong vÊn ®Ò thuéc ®Þa, thËm chÝ ch−a ®Ò cËp ®Õn quÇn chóng çc n−íc thuéc ®Þa, th× toμn bé ch−¬ng tr×nh réng lín cña hai ®¶ng ®ã vÉn kh«ng cã hiÖu qu¶ g×. Ch−¬ng tr×nh Êy sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶ g× v× nã tr¸i víi chñ nghÜa Lªnin. T«i xin nãi râ ý cña t«i. Trong bμi nãi chuyÖn vÒ Lªnin vμ vÊn ®Ò d©n téc, ®ång chÝ Xtalin ®· chØ r»ng bän c¶i l−¬ng vμ çc l·nh tô Quèc tÕ thø hai ®· kh«ng d¸m ®Æt ngang hμng çc d©n téc da tr¾ng vμ çc d©n téc thuéc çc mμu da kh¸c, r»ng Lªnin ®· b¸c bá sù bÊt b×nh ®¼ng ®ã vμ ph¸ tan çi vËt ch−íng ng¹i ng¨n chia nh÷ng ng−êi n« lÖ v¨n minh víi nh÷ng ng−êi n« lÖ kh«ng v¨n minh cña chñ nghÜa ®Õ quèc.

Theo Lªnin, çch m¹ng ë ph−¬ng T©y muèn th¾ng lîi th× nã ph¶i liªn hÖ chÆt chÏ víi phong trμo gi¶i phãng chèng chñ nghÜa ®Õ quèc ë çc n−íc thuéc ®Þa vμ çc n−íc bÞ n« dÞch vμ vÊn ®Ò d©n téc, nh− Lªnin ®· d¹y chóng ta, chØ lμ mét bé phËn cña vÊn ®Ò chung vÒ çch m¹ng v« s¶n vμ chuyªn chÝnh v« s¶n.

Sau ®ã, ®ång chÝ Xtalin ®· nãi ®Õn quan ®iÓm ph¶n çch m¹ng


cho r»ng kh«ng cÇn liªn minh trùc tiÕp víi phong trμo gi¶i phãng ë çc n−íc thuéc ®Þa, giai cÊp v« s¶n ch©u ¢u còng cã thÓ th¾ng lîi ®−îc. Nh−ng nÕu c¨n cø vμo hμnh ®éng ®Ó xÐt vÒ mÆt lý luËn th× t×nh tr¹ng çc ®¶ng lín cña chóng ta, trõ §¶ng Nga, kh«ng ho¹t ®éng g× c¶ khiÕn chóng ta cã quyÒn cho r»ng ngμy nay çc ®¶ng ®ã vÉn cßn gi÷ quan ®iÓm mμ ®ång chÝ Xtalin ®· nãi.

Giai cÊp t− s¶n çc n−íc thùc d©n ®· lμm g× ®Ó k×m gi÷ trong vßng ¸p bøc biÕt bao quÇn chóng cña çc d©n téc bÞ chóng n« dÞch? Chóng lμm tÊt c¶. Ngoμi viÖc dïng nh÷ng ph−¬ng tiÖn do bé m¸y chÝnh quyÒn Nhμ n−íc ®em l¹i cho nã, nã ®ång thêi cßn tiÕn hμnh tuyªn truyÒn hÕt søc r¸o riÕt. B»ng nh÷ng bμi nãi chuyÖn, b»ng ®iÖn ¶nh, b¸o chÝ, triÓn l·m vμ mäi ph−¬ng ph¸p kh¸c n÷a, nã nhåi cho nh©n d©n çc chÝnh quèc çi ®Çu ãc thùc d©n, nªu lªn tr−íc m¾t hä c¶nh sèng dÔ dμng, vinh quang vμ giμu cã ®ang chê ®îi hä ë çc n−íc thuéc ®Þa.

Cßn çc ®¶ng céng s¶n cña chóng ta nh− §¶ng Céng s¶n Anh, Hμ Lan, BØ vμ çc ®¶ng céng s¶n çc n−íc kh¸c mμ giai cÊp t− s¶n ë ®Êy chiÕm gi÷ thuéc ®Þa, th× ®· lμm nh÷ng g×? Çc ®¶ng nμy, tõ khi chÊp nhËn b¶n luËn c−¬ng cña Lªnin, ®· lμm ®−îc nh÷ng g× ®Ó gi¸o dôc cho giai cÊp c«ng nh©n n−íc m×nh tinh thÇn quèc tÕ chñ nghÜa ch©n chÝnh, tinh thÇn gÇn gòi víi quÇn chóng lao ®éng çc n−íc thuéc ®Þa? TÊt c¶ nh÷ng viÖc mμ çc ®¶ng cña chóng ta ®· lμm vÒ mÆt nμy, thËt hÇu nh− ch−a cã g× c¶. Cßn vÒ t«i, lμ mét ng−êi sinh tr−ëng ë mét n−íc hiÖn nay lμ thuéc ®Þa cña Ph¸p vμ lμ mét ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n Ph¸p, t«i lÊy lμm tiÕc ph¶i nãi r»ng §¶ng Céng s¶n Ph¸p chóng t«i lμm rÊt vμ rÊt Ýt cho çc n−íc thuéc ®Þa.

B¸o chÝ céng s¶n chñ nghÜa cã nhiÖm vô lμm cho çc chiÕn sÜ cña chóng ta hiÓu râ vÊn ®Ò thuéc ®Þa, lμm thøc tØnh sù ®ång t×nh h−ëng øng cña quÇn chóng lao ®éng ë çc n−íc thuéc ®Þa, tranh thñ hä tham gia sù nghiÖp cña chñ nghÜa céng s¶n. Thö hái b¸o chÝ ®ã ®· lμm ®−îc g×? Kh«ng ®−îc g× hÕt.

NÕu ®em so s¸nh nh÷ng chç dμnh cho çc vÊn ®Ò thuéc ®Þa trªn çc tê b¸o t− s¶n nh− Le Temps, Le Figaro, L' Oeuvre hay nh÷ng b¸o thuéc çc khuynh h−íng kh¸c nh−: Le Peuple hay Le Libertaire víi nh÷ng chç dμnh cho çc vÊn ®Ò ®ã trªn b¸o L'HumanitÐ, c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng chóng t«i, th× ph¶i nhËn râ r»ng sù so s¸nh nμy sÏ hoμn toμn kh«ng cã lîi cho chóng ta.

Bé Thuéc ®Þa ®· ®Æt ra kÕ ho¹ch biÕn nhiÒu vïng ë ch©u Phi thμnh nh÷ng vïng ®ån ®iÒn réng lín cña t− nh©n, vμ biÕn d©n b¶n xø ë nh÷ng n−íc nμy thμnh nh÷ng d©n n« lÖ thËt sù, bÞ trãi buéc vμo ruéng ®Êt cña nh÷ng «ng chñ míi, thÕ mμ b¸o chÝ cña chóng ta vÉn im tiÕng hoμn toμn vÒ ®iÒu nμy. ë çc thuéc ®Þa cña Ph¸p ë T©y Phi, ng−êi ta ®· ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p c−ìng Ðp ch−a tõng thÊy ®Ó b¾t lÝnh, thÕ mμ b¸o chÝ cña chóng ta vÉn kh«ng hÒ lªn tiÕng. ChÝnh quyÒn thùc d©n ë §«ng D−¬ng ®· biÕn thμnh nh÷ng kÎ bu«n n« lÖ vμ b¸n nh÷ng ng−êi d©n B¾c Kú cho çc chñ ®ån ®iÒn trªn çc ®¶o ë Th¸i B×nh D−¬ng; chóng kÐo dμi thêi h¹n ®i lÝnh cña d©n b¶n xø tõ 2 n¨m lªn 4 n¨m; chóng ®em nép phÇn lín ®Êt ®ai thuéc ®Þa cho c«ngxoãcxiom cña nh÷ng bän t− b¶n ç mËp; thuÕ m¸ vèn ®· qu¸ nÆng nÒ kh«ng chÞu næi, thÕ mμ chóng l¹i cßn t¨ng lªn 30% trong lóc d©n b¶n xø bÞ ph¸ s¶n vμ chÕt ®ãi sau trËn lôt. ThÕ mμ b¸o chÝ chóng ta vÉn cø im tiÕng. Vμ sau tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã, çc ®ång chÝ sÏ ng¹c nhiªn thÊy r»ng nh©n d©n b¶n xø ®i theo nh÷ng nhãm d©n chñ vμ tù do nh− Héi Nh©n quyÒn vμ çc tæ chøc t−¬ng tù kh¸c lμ nh÷ng tæ chøc ch¨m lo hay lμm ra vÎ ch¨m lo ®Õn hä.

NÕu ®i s©u h¬n chót n÷a, chóng ta sÏ thÊy nh÷ng viÖc hoμn toμn kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc, lμm cho mäi ng−êi ph¶i nghÜ r»ng §¶ng chóng t«i ®· coi th−êng tÊt c¶ nh÷ng g× dÝnh d¸ng ®Õn çc n−íc thuéc ®Þa. VÝ dô: b¸o L'HumanitÐ kh«ng hÒ ®¨ng lêi kªu gäi cña Quèc tÕ N«ng d©n göi nh©n d©n çc n−íc thuéc ®Þa, do Quèc tÕ Céng s¶n göi ®Õn ®Ó ®¨ng trªn b¸o. Tr−íc §¹i héi Li«ng47 trong môc ®¨ng çc bμi tranh luËn, ®· ®¨ng hÕt mäi luËn c−¬ng, trõ luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa. B¸o L'HumanitÐ ®· ®¨ng nhiÒu bμi vÒ


th¾ng lîi cña vâ sÜ Xiki xø Xªnªgan, nh−ng kh«ng hÒ lªn tiÕng khi çc c«ng nh©n bÕn tμu §aca, nh÷ng ng−êi ®ång nghiÖp cña Xiki bÞ bao v©y trong khi ®ang lμm viÖc, bÞ b¾t vμ bÞ vøt lªn xe « t« chë vÒ nhμ giam vμ sau ®ã bÞ ®−a sang tr¹i lÝnh ®Ó råi trë thμnh nh÷ng ng−êi b¶o vÖ v¨n minh, nghÜa lμ trë thμnh lÝnh. C¬ quan trung −¬ng cña §¶ng chóng t«i h»ng ngμy ®Òu b¸o tin cho çc b¹n ®äc vÒ nh÷ng chiÕn c«ng cña anh phi c«ng Uadi ®· bay tõ Ph¸p sang §«ng D−¬ng; nh−ng khi chÝnh quyÒn thùc d©n c−íp bãc nh©n d©n "n−íc An Nam cao quý", lÊy ruéng cña hä giao cho bän ®Çu c¬ Ph¸p, ph¸i m¸y bay chë bom, råi ra lÖnh cho çc phi c«ng ph¶i d¹y cho nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø bÊt h¹nh vμ bÞ c−íp bãc kia ph¶i biÕt ®iÒu, th× c¬ quan cña §¶ng chóng t«i l¹i kh«ng thÊy cÇn thiÕt b¸o tin ®ã cho çc b¹n ®äc biÕt.

Th−a çc ®ång chÝ, qua b¸o chÝ cña m×nh, giai cÊp t− s¶n Ph¸p hiÓu r»ng vÊn ®Ò d©n téc vμ vÊn ®Ò thuéc ®Þa kh«ng t¸ch rêi nhau. T«i cho r»ng §¶ng chóng t«i ch−a hiÓu hÕt ®iÒu ®ã. Nh÷ng bμi häc ë miÒn Ruya, n¬i mμ binh lÝnh b¶n xø ®−îc ph¸i ®Õn trÊn an nh÷ng c«ng nh©n §øc bÞ ®ãi, ®· v©y chÆt nh÷ng trung ®oμn lÝnh Ph¸p ®¸ng nghi; tr−êng hîp x¶y ra trong ®éi qu©n ph−¬ng §«ng, trong ®ã binh lÝnh b¶n xø ®−îc giao sóng m¸y ®Ó "®éng viªn tinh thÇn" binh lÝnh Ph¸p ®· mÖt mái v× chiÕn tranh kÐo dμi vμ gian khæ; nh÷ng sù kiÖn x¶y ra n¨m 191748 ë n¬i ®ãng qu©n cña lÝnh Nga ë Ph¸p; kinh nghiÖm cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n n«ng nghiÖp ë Pyrªnª lμ n¬i mμ binh lÝnh b¶n xø ®· buéc ph¶i gi÷ vai trß nhôc nh· cña nh÷ng kÎ ph¸ ho¹i cuéc b·i c«ng; vμ cuèi cïng lμ sù cã mÆt cña 207.000 binh lÝnh b¶n xø ë ngay n−íc Ph¸p, - tÊt c¶ nh÷ng viÖc trªn ®©y ch−a lμm cho §¶ng chóng t«i ph¶i suy nghÜ, ch−a lμm cho §¶ng chóng t«i thÊy cÇn ph¶i thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch râ rμng vμ tÝch cùc trong vÊn ®Ò thuéc ®Þa. §¶ng ®· bá lì tÊt c¶ nh÷ng c¬ héi tèt ®Ó tuyªn truyÒn. Nh÷ng c¬ quan l·nh ®¹o míi cña §¶ng ®· thõa nhËn lμ §¶ng chóng t«i ®· bÞ ®éng trong vÊn ®Ò nμy. T«i thÊy ®ã lμ mét dÊu hiÖu ®¸ng mõng v× khi çc l·nh tô cña §¶ng ®· thõa

nhËn vμ nhÊn m¹nh nh−îc ®iÓm nμy trong chÝnh s¸ch cña §¶ng th× viÖc ®ã lμm cho ng−êi ta hy väng r»ng §¶ng sÏ cè g¾ng hÕt søc ®Ó söa ch÷a vμ cñng cè vÒ mÆt nμy. T«i tin ch¾c r»ng §¹i héi nμy sÏ lμ b−íc ngoÆt vÒ mÆt nμy vμ sÏ thóc ®Èy §¶ng söa ch÷a ®−îc nh÷ng thiÕu sãt tr−íc. MÆc dï nhËn xÐt cña ®ång chÝ Manuinxki vÒ cuéc vËn ®éng bÇu cö ë Angiªri rÊt ®óng, song ®Ó cho ®−îc kh¸ch quan, t«i ph¶i nãi r»ng ®óng lμ §¶ng chóng t«i ®· bá lì dÞp tèt ë ®©y, nh−ng ®· söa ch÷a sai lÇm, ®· ®−a ®¹i biÓu ng−êi b¶n xø ra øng cö ë quËn Pari. TÊt nhiªn nh− thÕ cßn Ýt, song b−íc ®Çu nh− vËy lμ tèt. T«i sung s−íng nhËn thÊy r»ng hiÖn nay §¶ng chóng t«i l¹i cã nh÷ng ý ®Þnh tèt ®Ñp nhÊt, l¹i cã lßng h¨ng h¸i, çi ®ã lμ hoμn toμn míi ®èi víi §¶ng chóng t«i; vμ chØ cÇn b»ng hμnh ®éng thùc tiÔn th× nhÊt ®Þnh nh÷ng çi Êy sÏ ®−a §¶ng tíi mét chÝnh s¸ch ®óng ®¾n trong vÊn ®Ò thuéc ®Þa.

VËy ph¶i hμnh ®éng thùc tiÔn nh− thÕ nμo ? §Ò ra nh÷ng luËn c−¬ng dμi d»ng dÆc vμ th«ng qua nh÷ng nghÞ quyÕt rÊt kªu ®Ó sau §¹i héi ®−a vμo viÖn b¶o tμng nh− tõ tr−íc vÉn lμm th× ch−a ®ñ. Chóng ta cÇn cã biÖn ph¸p cô thÓ. T«i ®Ò nghÞ mÊy ®iÓm d−íi ®©y:

1. Më trªn b¸o L'HumanitÐ mét môc ®Ó ®¨ng ®Òu ®Æn h»ng tuÇn Ýt nhÊt hai cét çc bμi vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa.

2. T¨ng c−êng tuyªn truyÒn vμ tuyÓn lùa ®¶ng viªn cña §¶ng trong nh÷ng ng−êi b¶n xø ë nh÷ng n−íc thuéc ®Þa ®· cã ph©n bé céng s¶n.

3. Göi nh÷ng ng−êi b¶n xø vμo Tr−êng ®¹i häc céng s¶n cña nh÷ng ng−êi lao ®éng ph−¬ng §«ng ë M¸txc¬va.

4. Tho¶ thuËn víi Tæng Liªn ®oμn lao ®éng thèng nhÊt49 ®Ó tæ chøc nh÷ng ng−êi lao ®éng cña çc thuéc ®Þa lμm viÖc ë Ph¸p.

5. §Æt nhiÖm vô cho çc ®¶ng viªn cña §¶ng ph¶i quan t©m h¬n n÷a ®Õn vÊn ®Ò thuéc ®Þa.

Theo t«i, nh÷ng ®Ò nghÞ nμy lμ hîp lý vμ nÕu Quèc tÕ Céng s¶n


vμ çc ®¹i biÓu cña §¶ng chóng t«i t¸n thμnh th× t«i tin r»ng ®Õn §¹i héi lÇn thø VI, §¶ng Céng s¶n Ph¸p chóng t«i sÏ cã thÓ nãi r»ng mÆt trËn thèng nhÊt cña nh©n d©n chÝnh quèc vμ thuéc ®Þa ®· trë thμnh sù thËt.

Th−a çc ®ång chÝ, v× chóng ta tù coi m×nh lμ häc trß cña Lªnin, cho nªn chóng ta cÇn ph¶i tËp trung tÊt c¶ søc lùc vμ nghÞ lùc ®Ó thùc hiÖn trªn thùc tÕ nh÷ng lêi di huÊn quý b¸u cña Lªnin ®èi víi chóng ta vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa còng nh− çc vÊn ®Ò kh¸c.

In trong s¸ch §¹i héi toμn thÕ giíi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n, b¶n tèc ký, tiÕng Nga, phÇn I, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1925, tr.653-657.

PH¸T BIÓU T¹I PHI£N HäP THø 25 §¹I HéI LÇN THø V QUèC TÕ CéNG S¶N

Ngμy 3-7-1924

Çc thuéc ®Þa Ph¸p chiÕm mét diÖn tÝch réng 10.211.510 km2 víi sè d©n lμ 55.571.000 ng−êi ë r¶i kh¾p bèn lôc ®Þa. Dï cã sù kh¸c nhau vÒ chñng téc, khÝ hËu, tËp qu¸n, truyÒn thèng, vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ vμ x· héi, song cã hai ®iÓm chung lμm cho çc n−íc thuéc ®Þa gièng nhau vμ sau nμy cã thÓ ®i tíi thèng nhÊt ®Ó cïng ®Êu tranh:

1. T×nh h×nh kinh tÕ: trong tÊt c¶ çc thuéc ®Þa Ph¸p, c«ng nghiÖp vμ th−¬ng nghiÖp ph¸t triÓn rÊt yÕu ít vμ nh©n d©n hÇu hÕt lμm nghÒ n«ng, 95% sè d©n b¶n xø lμ n«ng d©n.

2. ë tÊt c¶ çc n−íc thuéc ®Þa, nh©n d©n b¶n xø ®Òu bÞ t− b¶n ®Õ quèc chñ nghÜa Ph¸p bãc lét kh«ng ngõng.

T«i kh«ng cã th× giê ph©n tÝch kü l−ìng vÒ t×nh h×nh n«ng d©n tõng n−íc thuéc ®Þa. V× vËy, t«i chØ lÊy mét vμi thÝ dô ®iÓn h×nh ®Ó chóng ta cã mét ý niÖm vÒ t×nh c¶nh n«ng d©n çc n−íc thuéc ®Þa.

T«i xin b¾t ®Çu tõ n−íc t«i, §«ng D−¬ng lμ n−íc t«i biÕt râ h¬n c¶.

Khi Ph¸p ®¸nh chiÕm thuéc ®Þa nμy, chiÕn tranh ®· lμm cho n«ng d©n ph¶i rêi bá lμng m¹c cña hä. Sau ®ã, khi hä trë vÒ th× ®· thÊy ruéng ®Êt cña hä bÞ bän chñ ®ån ®iÒn, theo sau qu©n ®éi chiÕn


th¾ng, chiÕm mÊt. ThËm chÝ chóng ®· chia nhau c¶ nh÷ng ®Êt ®ai mμ n«ng d©n b¶n xø ®· cμy cÊy tõ bao ®êi nay. Nh− vËy lμ n«ng d©n An Nam ®· biÕn thμnh n«ng n« vμ buéc ph¶i cμy cÊy ruéng ®Êt cña chÝnh m×nh cho bän chñ n−íc ngoμi.

NhiÒu ng−êi trong nh÷ng ng−êi xÊu sè nμy v× kh«ng chÞu sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn v« cïng kh¾c nghiÖt do nh÷ng kÎ chiÕm ®o¹t ®−a ra, nªn ®· bá ruéng ®Êt cña m×nh vμ lang thang nay ®©y mai ®ã kh¾p n−íc; ng−êi Ph¸p gäi hä lμ "giÆc c−íp" vμ t×m ®ñ mäi çch truy n· hä.

Ruéng ®Êt c−íp ®−îc b»ng çch Êy ®· ®−îc ®em chia cho bän chñ ®ån ®iÒn. ChØ cÇn xin mét tiÕng lμ bän chóng cã thÓ ®−îc h−ëng nh÷ng kho¶nh ®Êt cã khi trªn 2 v¹n vμ 2,5 v¹n ha.

Nh÷ng tªn chñ ®ån ®iÒn nμy kh«ng nh÷ng chiÕm kh«ng ruéng ®Êt mμ cßn chiÕm kh«ng c¶ mäi thø cÇn thiÕt ®Ó khai th¸c sè ruéng ®Êt ®ã, kÓ c¶ søc lao ®éng.

ChÝnh quyÒn cho phÐp chóng sö dông mét sè tï khæ sai lμm kh«ng c«ng, hoÆc b¾t çc x· ph¶i cung cÊp nh©n lùc cho çc chñ ®ån ®iÒn.

Bªn c¹nh chÝnh quyÒn lang sãi ®ã, cÇn ph¶i nãi tíi Nhμ chung. ChØ riªng gi¸o héi Thiªn Chóa ®· chiÕm 1/4 diÖn tÝch cμy cÊy ë Nam Kú. §Ó chiÕm sè ruéng ®Êt ®ã, Nhμ chung ®· dïng nh÷ng ph−¬ng ph¸p kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc lμ mua chuéc, lõa ®¶o vμ c−ìng bøc. §©y lμ mét vμi thÝ dô. Lîi dông lóc mÊt mïa, Nhμ chung cho n«ng d©n vay tiÒn nh−ng b¾t buéc hä ph¶i cÇm ruéng. TiÒn l·i qu¸ cao lμm cho n«ng d©n kh«ng sao tr¶ hÕt nî, nªn buéc ph¶i b¸n ®øt sè ruéng cÇm tr−íc cho Nhμ chung. B»ng mäi thñ ®o¹n tμn ¸c, Nhμ chung cè t×m ra ®ñ mäi thø tμi liÖu mËt cã thÓ g©y nguy h¹i cho nh÷ng nhμ cÇm quyÒn. Lîi dông nh÷ng giÊy tê ®ã lμm c«ng cô ®e do¹, Nhμ chung ®¹t ®−îc tÊt c¶ nh÷ng g× hä muèn. Nhμ chung lËp héi víi bän t− b¶n lín ®Ó khai khÈn nh÷ng ®ån ®iÒn chiÕm kh«ng vμ nh÷ng ruéng ®Êt c−íp ®−îc cña n«ng d©n. Bän tay ch©n cña Nhμ chung gi÷ nh÷ng chøc cao trong chÝnh phñ. Nhμ chung còng bãc lét "con chiªn" mét çch tμn nhÉn kh«ng kÐm chñ ®ån ®iÒn. Mét thñ ®o¹n kh¸c cña Nhμ chung lμ tËp hîp nh÷ng

ng−êi ¨n xin, b¾t hä khai khÈn ®Êt míi vμ høa lμ sau khi khai khÈn xong sÏ chia cho hä. Nh−ng khi ruéng ®Êt míi võa khai khÈn xong vμ s¾p ®−îc gÆt, th× Nhμ chung tuyªn bè lμ ruéng ®Êt nμy thuéc vÒ Nhμ chung vμ ®uæi nh÷ng ng−êi ®· dïng søc lao ®éng cña m×nh lμm cho ruéng ®Êt Êy ®−îc ph× nhiªu. BÞ nh÷ng kÎ "b¶o hé" hä (ë trong t«n gi¸o hay ë ngoμi t«n gi¸o) c−íp bãc, n«ng d©n An Nam thËm chÝ kh«ng thÓ yªn æn lμm ¨n trªn phÇn ruéng ®Êt Ýt ái cßn l¹i cña m×nh. Ng−êi ta b¾t nh÷ng ng−êi ®o ®¹c ph¶i ®o ruéng ®Êt cña n«ng d©n kh«ng ®óng ®Ó b¾t hä ph¶i ®ãng thuÕ khèng. ThuÕ ruéng ®Êt mçi n¨m mét t¨ng. Míi ®©y, khi chiÕm hμng ngh×n hÐcta cña ng−êi An Nam ë miÒn ng−îc ®Ó giao cho bän ®Çu c¬, çc nhμ cÇm quyÒn ®· ph¸i m¸y bay ®Õn ®Ó nh÷ng n¹n nh©n bÞ c−íp bãc ë ®Êy kh«ng d¸m nghÜ ®Õn næi lo¹n.

Nh÷ng ng−êi n«ng d©n bÞ c−íp bãc, ph¸ s¶n vμ bÞ ®uæi ®i n¬i kh¸c l¹i t×m çch khai khÈn ®Êt ®Ó lμm ruéng. Nh−ng khi ®Êt míi võa khai khÈn xong th× chÝnh quyÒn l¹i chiÕm lÊy vμ buéc n«ng d©n ph¶i mua l¹i theo gi¸ do chÝnh quyÒn ®Þnh. Ai kh«ng ®ñ søc mua th× bÞ ®uæi ®i mét çch tμn nhÉn.

N¨m ngo¸i, mÆc dï ®Êt n−íc bÞ n¹n lôt tμn ph¸, thÕ mμ thuÕ ruéng ®Êt vÉn t¨ng ngay mét lóc lªn 30%.

Ngoμi nh÷ng thø thuÕ bÊt c«ng lμm cho n«ng d©n bÞ ph¸ s¶n, n«ng d©n cßn ph¶i ®i phu, ®ãng thuÕ th©n, thuÕ muèi, ®ãng c«ng tr¸i c−ìng bøc, l¹c quyªn vμ v.v..

Chñ nghÜa t− b¶n Ph¸p còng thùc hiÖn chÝnh s¸ch ¨n c−íp vμ bãc lét nh− vËy ë Angiªri, Tuynidi, Marèc. TÊt c¶ nh÷ng ruéng ®Êt tèt vμ ®−îc t−íi n−íc th× ph¶i ®Ó cho bän thùc d©n di c− tíi chiÕm. D©n b¶n xø bÞ ®uæi ®i, hä ph¶i t×m n¬i n−¬ng tùa ë nh÷ng vïng ven nói hay nh÷ng n¬i ruéng ®Êt khã lμm ¨n. Çc c«ng ty tμi chÝnh, bän ®Çu c¬ vμ quan l¹i cao cÊp chia nhau ruéng ®Êt cña çc thuéc ®Þa.

Do nh÷ng ho¹t ®éng trùc tiÕp vμ gi¸n tiÕp, çc ng©n hμng Angiªri vμ Tuynidi n¨m 1914 ®· thu ®−îc 12.258.000 phr¨ng tiÒn


lêi víi sè vèn lμ 25 triÖu phr¨ng.

Ng©n hμng Marèc víi sè vèn lμ 15.400.000 phr¨ng, n¨m 1921 ®· thu ®−îc 1.753.000 phr¨ng tiÒn lêi.

C«ng ty Ph¸p - Angiªri chiÕm 324.000 ha ruéng ®Êt tèt nhÊt.

Tæng c«ng ty Angiªri chiÕm 10 v¹n hÐcta.

Mét c«ng ty t− nh©n ®· chiÕm kho¶ng 5 v¹n hÐcta rõng, cßn c«ng ty phèt ph¸t vμ ®−êng s¾t Çpde th× ®· chiÕm 5 v¹n hÐcta cã nhiÒu má quÆng vμ l¹i cã quyÒn −u tiªn ®èi víi 2 v¹n ha chung quanh khu vùc nμy.

Mét cùu nghÞ sÜ Ph¸p ®· chiÕm mét ®ån ®iÒn 1.125 ha cã quÆng má, trÞ gi¸ lμ 10 triÖu phr¨ng, thu nhËp h»ng n¨m lμ 4 triÖu phr¨ng. D©n b¶n xø, ng−êi chñ cña nh÷ng má quÆng nμy, mçi n¨m chØ thu ho¹ch ®−îc 1% phr¨ng mçi hÐcta.

ChÝnh s¸ch thùc d©n cña Ph¸p ®· thñ tiªu quyÒn chiÕm h÷u c«ng céng vμ thay thÕ b»ng quyÒn chiÕm h÷u t− nh©n. Nã còng thñ tiªu quyÒn chiÕm h÷u nhá, lμm lîi cho quyÒn chiÕm h÷u ®ån ®iÒn lín. Nã ®· lμm cho n«ng d©n b¶n xø mÊt h¬n 5 triÖu ha ruéng ®Êt tèt nhÊt.

Trong 15 n¨m, n«ng d©n ë Cabili bÞ c−íp mÊt 192.090 ha.

Tõ n¨m 1913, mçi n¨m n«ng d©n Marèc bÞ c−íp mÊt 12.500 ha ruéng ®Êt cμy cÊy. Tõ khi Ph¸p th¾ng trong cuéc chiÕn tranh "v× c«ng lý", con sè ®ã t¨ng lªn tíi 14.540 ha.

HiÖn nay ë Marèc chØ cã 1.070 ng−êi Ph¸p mμ chiÕm tíi 500.000 ha ruéng ®Êt.

Còng nh− nh÷ng ng−êi anh em cña hä lμ n«ng d©n An Nam, n«ng d©n ch©u Phi ph¶i chÞu c¶nh c¬ cùc kh«ng thÓ chÞu næi, ph¶i lao dÞch liªn miªn vμ ph¶i g¸nh nh÷ng thø thuÕ m¸ nÆng nÒ. Sù cïng khæ cña hä kh«ng sao t¶ xiÕt. ThiÕu l−¬ng thùc nªn hä ph¶i ¨n nh÷ng thø rau cá d¹i hay thãc g¹o môc n¸t, v× thÕ mμ bÖnh sèt, th−¬ng hμn, bÖnh lao hoμnh hμnh trong nh©n d©n. Ngay nh÷ng n¨m ®−îc mïa còng thÊy cã n«ng d©n ®i bíi nh÷ng ®èng r¸c ë thμnh thÞ, tranh thøc ¨n thõa víi chã. Cßn khi mÊt mïa th× x¸c

chÕt n«ng d©n ngæn ngang ngoμi ®ång vμ trªn ®−êng.

T×nh c¶nh cña n«ng d©n ë miÒn T©y ch©u Phi vμ ch©u Phi xÝch ®¹o thuéc Ph¸p cßn khñng khiÕp h¬n n÷a.

GÇn 40 c«ng ty chiÕm nh÷ng thuéc ®Þa nμy. Hä chiÕm tÊt c¶: ruéng ®Êt, tμi nguyªn thiªn nhiªn, c¶ sinh m¹ng cña d©n b¶n xø n÷a. Nh©n d©n b¶n xø thËm chÝ kh«ng cã quyÒn lμm viÖc cho m×nh. Hä buéc ph¶i lμm viÖc cho çc c«ng ty, bao giê còng thÕ vμ chØ ®−îc lμm viÖc cho çc c«ng ty mμ th«i. §Ó b¾t hä ph¶i lμm kh«ng c«ng, çc c«ng ty ®· dïng thñ ®o¹n c−ìng bøc v−ît qu¸ søc t−ëng t−îng. TÊt c¶ ruéng ®Êt ®Òu bÞ tÞch thu hÕt. ChØ cã ng−êi nμo chÞu lμm c«ng viÖc do çc c«ng ty Êy ®ßi hái th× míi ®−îc mét phÇn ruéng nhá. ¡n uèng thiÕu thèn ®· lμm cho hä m¾c ®ñ thø bÖnh tËt vμ chÕt rÊt nhiÒu, nhÊt lμ trÎ con.

Mét ph−¬ng ph¸p kh¸c lμ b¾t «ng giμ, phô n÷ vμ trÎ con lμm con tin. Chóng gi÷ nh÷ng ng−êi nμy trong nh÷ng c¨n nhμ chËt chéi, ®èi xö tμn tÖ, hμnh h¹ hä, b¾t nhÞn ®ãi vμ nhiÒu khi giÕt hä n÷a. ë mét vμi ®Þa ph−¬ng, sè ng−êi bÞ b¾t lμm con tin th−êng xuyªn l¹i nhiÒu b»ng sè ng−êi lμm viÖc ®Ó ®Ò phßng mäi m−u toan cña nh÷ng ng−êi lμm viÖc t×m çch ch¹y trèn. §Ó c«ng viÖc ë çc ®ån ®iÒn khái bÞ ®×nh trÖ, ng−êi ta cÊm d©n b¶n xø kh«ng ®−îc cμy cÊy ruéng cña m×nh kÞp thêi. Do ®ã, n¹n ®ãi vμ bÖnh dÞch th−êng x¶y ra, tμn ph¸ çc thuéc ®Þa.

NÕu mét vμi bé l¹c trèn vμo rõng vμ tr¸nh ®−îc ¸ch bãc lét cña bän chñ ®ån ®iÒn th× hä ph¶i sèng ch¼ng kh¸c g× thó vËt, hä ¨n rÔ cñ vμ l¸ c©y, chÕt v× sèt rÐt, v× khÝ hËu. Trong lóc Êy th× bän chñ da tr¾ng tμn ph¸ ®ång ruéng vμ lμng m¹c cña hä ®Ó khñng bè. Sau ®©y lμ mét ®o¹n trong cuèn sæ tay c«ng vô cña mét sÜ quan t¶ mét çch v¾n t¾t, râ rμng vμ thª th¶m sù ®μn ¸p n«ng d©n b¶n xø:

Hμnh binh cμn quÐt lμng C«evan.

Hμnh binh cμn quÐt lμng Phanèp Cun«, lμng vμ v−ên tr¹i bÞ tμn ph¸.

Hμnh binh cμn quÐt lμng Bªcannix¬, lμng bÞ ®èt trôi, 3.000 c©y chuèi bÞ chÆt.


Hμnh binh cμn quÐt lμng Cua, lμng bÞ ph¸, v−ên tr¹i hoμn toμn bÞ ph¸ trôi.

Hμnh binh cμn quÐt lμng Abimaphan, tÊt c¶ nhμ cöa ®Òu bÞ ®èt, v−ên tr¹i bÞ ph¸.

Hμnh binh cμn quÐt lμng Examphami, lμng bÞ ph¸.

Çc lμng ven s«ng B«m ®Òu bÞ ®èt.

T¹i nh÷ng miÒn ch©u Phi thuéc ý, T©y Ban Nha, Anh vμ Bå §μo Nha còng cã mét chÕ ®é c−íp bãc, lμm ph¸ s¶n, giÕt chãc vμ tμn ph¸ mét çch khñng khiÕp nh− vËy.

ë C«ngg« thuéc BØ, n¨m 1891 d©n sè lμ 25 triÖu, thÕ mμ ®Õn n¨m 1911 chØ cßn cã 8,5 triÖu. Nh÷ng bé l¹c Herer« vμ Cama ë thuéc ®Þa cò cña §øc t¹i ch©u Phi ®· hoμn toμn bÞ tiªu diÖt, 8 v¹n ng−êi bÞ giÕt trong thêi gian §øc chiÕm ®ãng vμ 15.000 ng−êi bÞ giÕt trong thêi kú "b×nh ®Þnh" n¨m 1914. C«ngg« thuéc Ph¸p n¨m

1894 cã 20.000 d©n, thÕ mμ ®Õn 1911 chØ cßn cã 9.700 ng−êi. Trong mét vïng, n¨m 1910 cã 10.000 d©n, sau ®ã 8 n¨m chØ cßn ®−îc 1.080 ng−êi. Trong mét vïng kh¸c víi 4 v¹n d©n da ®en, chØ trong 2 n¨m ®· cã 2 v¹n ng−êi bÞ giÕt, nöa n¨m sau 6.000 ng−êi n÷a l¹i bÞ giÕt vμ bÞ th−¬ng tËt.

Nh÷ng vïng ven s«ng trï phó vμ ®«ng ®óc d©n c−, chØ sau 15 n¨m ®· biÕn thμnh nh÷ng miÒn hoang vu. Nh÷ng m¶nh x−¬ng tμn ®· r¶i r¸c tr¾ng kh¾p çc èc ®¶o vμ lμng m¹c bÞ tμn ph¸.

T×nh c¶nh nh÷ng ng−êi cßn sèng sãt thËt khñng khiÕp: n«ng d©n bÞ c−íp mÊt phÇn ruéng bÐ nhá "®Ó dμnh" cña m×nh, thî thñ c«ng mÊt nghÒ, cßn ng−êi ch¨n nu«i th× mÊt sóc vËt. D©n Matabªle lμ d©n ch¨n nu«i nhiÒu sóc vËt tr−íc khi ng−êi Anh ®Õn, hä cã tíi 20 v¹n sóc vËt cã sõng. Hai n¨m sau chØ cßn 40.900 con. D©n Herer« cã 9 v¹n sóc vËt, trong vßng 12 n¨m bän thùc d©n §øc ®· c−íp mÊt mét nöa. Nh÷ng tr−êng hîp t−¬ng tù nh− vËy, x¶y ra rÊt nhiÒu trong tÊt c¶ çc n−íc da ®en ®· tiÕp xóc víi v¨n minh cña ng−êi da tr¾ng.

§Ó kÕt luËn, t«i xin lÊy mét dÉn chøng cña mét ng−êi da ®en lμ R¬nª Mar¨ng, t¸c gi¶ cuèn Batuala. ¤ng ta nãi: "Ch©u Phi vïng xÝch ®¹o lμ n¬i d©n c− ®«ng ®óc, giμu cao su, ë ®©y cã ®ñ çc lo¹i v−ên tr¹i trång c©y, gμ vμ dª rÊt nhiÒu. ChØ sau 7 n¨m mäi çi ®Òu bÞ ph¸ ho¹i. Lμng m¹c tan tμnh, v−ên tr¹i hoang tμn, gμ vμ dª bÞ giÕt. Nh©n d©n b¶n xø kiÖt søc v× ph¶i lμm viÖc nÆng nhäc liªn miªn vμ kh«ng c«ng nªn kh«ng ®ñ søc vμ kh«ng cßn thêi gian, dï lμ rÊt Ýt, ®Ó cμy cÊy ruéng ®Êt. BÖnh tËt ph¸t sinh, n¹n ®ãi hoμnh hμnh, sè ng−êi chÕt cμng nhiÒu... Nªn biÕt r»ng hä lμ con ch¸u cña mét bé l¹c khoÎ m¹nh, thiÖn chiÕn, dÎo dai vμ ®· ®−îc t«i luyÖn. ë ®©y, nÒn v¨n minh ®· tiªu tan...".

§Ó bæ sung bøc tranh bi th¶m nμy, t«i xin thªm mét ®iÓm lμ chñ nghÜa t− b¶n Ph¸p kh«ng hÒ ngÇn ng¹i ®Èy c¶ mét khu vùc vμo c¶nh ®ãi kÐm, nÕu viÖc ®ã cã lîi cho nã. Trong nhiÒu n−íc thuéc ®Þa, vÝ dô nh− Rªuyni«ng, Angiªri, Ma®ag¸txca, v.v., ng−êi ta kh«ng trång ngò cèc n÷a, mμ l¹i ph¶i trång nh÷ng thø kh¸c cÇn cho nÒn c«ng nghiÖp cña Ph¸p. Nh÷ng thø nμy cã lîi h¬n cho chñ ®ån ®iÒn. §iÒu ®ã lμm cho ®êi sèng ë thuéc ®Þa rÊt ®¾t ®á vμ lu«n lu«n x¶y ra n¹n ®ãi.

Trong tÊt c¶ çc thuéc ®Þa cña Ph¸p, n¹n nghÌo ®ãi ®Òu t¨ng, sù phÉn uÊt ngμy cμng lªn cao. Sù næi dËy cña n«ng d©n b¶n xø ®· chÝn muåi. Trong nhiÒu n−íc thuéc ®Þa, hä ®· vμi lÇn næi dËy, nh−ng lÇn nμo còng bÞ d×m trong m¸u. NÕu hiÖn nay n«ng d©n vÉn cßn ë trong t×nh tr¹ng tiªu cùc, th× nguyªn nh©n lμ v× hä cßn thiÕu tæ chøc, thiÕu ng−êi l·nh ®¹o. Quèc tÕ Céng s¶n cÇn ph¶i gióp ®ì hä tæ chøc l¹i, cÇn ph¶i cung cÊp çn bé l·nh ®¹o cho hä vμ chØ cho hä con ®−êng ®i tíi çch m¹ng vμ gi¶i phãng.

In trong s¸ch §¹i héi toμn thÕ giíi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n, b¶n tèc ký, tiÕng Nga, phÇn I, Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, M¸txc¬va, 1925, tr.758-762.


THAM LUËN T¹I §¹I HéI LÇN THø III QUèC TÕ C¤NG HéI §á40

Th−a çc ®ång chÝ, t«i xin th«ng b¸o víi çc ®ång chÝ vÒ t×nh h×nh giai cÊp c«ng nh©n ë §«ng D−¬ng, mét trong nh÷ng thuéc ®Þa quan träng nhÊt cña Ph¸p.

Theo nh÷ng sè liÖu thèng kª gÇn ®©y, ë §«ng D−¬ng hiÖn cã 63 xÝ nghiÖp khai má s¶n xuÊt 70 v¹n tÊn than ®¸, 5 v¹n tÊn kÏm, 15 v¹n tÊn ch×, 2.500 tÊn s¾t, 1.500 tÊn çc kim lo¹i kh¸c, 3.500 ��105F

1

) ®¸ quý vμ 100 kil«gam vμng.

Cßn vÒ nh÷ng ngμnh c«ng nghiÖp kh¸c th× nªn l−u ý r»ng ë §«ng D−¬ng cßn cã 140 ®ån ®iÒn cao su víi diÖn tÝch chung 3.500 hÐcta vμ s¶n xuÊt 5.000 tÊn. C«ng nghiÖp thùc phÈm còng ®¸ng kÓ - s¶n xuÊt 250 tÊn thÞt hép.

100 xÝ nghiÖp t¬ lôa s¶n xuÊt 100 tÊn hμng t¬ lôa.

NÕu nh− kÓ thªm r»ng ë §«ng D−¬ng cßn cã 355 tr¹m ®iÖn b¸o, 2.100 kil«mÐt ®−êng s¾t vμ 3 c¶ng lín mμ mçi n¨m bèc dì 7-8 triÖu tÊn hμng kh¸c nhau th× ®iÒu ®ã sÏ cho mét quan niÖm chung vÒ nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt mμ v« s¶n §«ng D−¬ng ®ang bá søc lao ®éng vμo ®ã.

ë §«ng D−¬ng cßn cã nh÷ng xÝ nghiÖp t−¬ng ®èi lín: nhμ m¸y xim¨ng P�ãclan106F2

) cã 30.000 c«ng nh©n lμm thuª, khu má vÞnh H¹

1) Cara: ®¬n vÞ träng l−îng ®¸ quý = 0,2 gam.

2) Nhµ m¸y xim¨ng H¶i Phßng.

Long cã 4.000 c«ng nh©n, nhμ m¸y dÖt B¾c Kú107F1

) - 3.000 c«ng nh©n, ®−êng s¾t - 8.000 c«ng nh©n.

Ngμy lμm viÖc 12-13 tiÕng. Trong n«ng nghiÖp ngμy lμm viÖc cßn dμi h¬n. Nh÷ng ngμy lÔ - vμ nhiÒu khi c¶ nh÷ng ngμy chñ nhËt - ®Òu kh«ng ®−îc ®Õm xØa tíi. Kh«ng cã b¶o hiÓm x· héi cho tuæi giμ, kh«ng cã trî cÊp cho lóc bÞ th−¬ng tËt hoÆc ®au èm. TiÒn l−¬ng cña c«ng nh©n kh«ng lμnh nghÒ kh«ng qu¸ 50 phr¨ng mét th¸ng, cßn cña c«ng nh©n lμnh nghÒ - 250 phr¨ng. C«ng nh©n nhiÒu khi ph¶i ký nh÷ng giao kÌo mét phÝa, b¾t buéc hä ph¶i lμm viÖc cho bän chñ trong mét sè n¨m nhÊt ®Þnh. Theo giao kÌo, bän chñ nhμ m¸y cã thÓ sa th¶i hä bÊt kú lóc nμo, nh−ng ng−êi c«ng nh©n l¹i kh«ng thÓ bá viÖc tr−íc lóc hÕt thêi h¹n nh− ®· quy ®Þnh trong giao kÌo. Trong n«ng nghiÖp, nhiÒu khi ngay c¶ thñ tôc h×nh thøc ®ã còng kh«ng ®−îc dïng, vμ cè n«ng trë thμnh hÇu nh− n« lÖ, nh− së h÷u riªng cña bän chñ. §èi víi nh÷ng ng−êi kh«ng phôc tïng, cã s½n c¶ mét hÖ thèng b¾t bí vμ ®¸nh ®Ëp.

TÊt nhiªn, kh«ng thÓ nãi tíi tù do b·i c«ng. Mét vμi cuéc næi dËy lín mang tÝnh chÊt b·i c«ng, kh«ng ph¶i lμ do vËn ®éng tuyªn truyÒn g©y ra mμ lμ do bÞ ®ãi, ®· bÞ ®μn ¸p b»ng mäi çch tμn ¸c nhÊt.

Víi sù gióp ®ì hμo hiÖp cña chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p, ë §«ng D−¬ng thËt ra lμ ®· phôc håi chÕ ®é n« lÖ. N« lÖ cã ba lo¹i: 1) tï khæ sai, mμ chÝnh quyÒn cai trÞ ®· cho bän chñ çc nhμ m¸y sö dông, sau c¶ mét ngμy lao ®éng cho bän t− b¶n th× tèi ®Õn hä l¹i trë vÒ çc nhμ tï cã biÓn ®Ò høa h−¬u høa v−în "tù do, b×nh ®¼ng vμ b¸c ¸i"; 2) n«ng n«, cã thÓ bao gåm tÊt c¶ ng−êi An Nam tõ 18 ®Õn 60 tuæi, h»ng n¨m buéc ph¶i ®i phu mét sè ngμy nhÊt ®Þnh. V¶ l¹i, sè l−îng nh÷ng ngμy ®ã chØ lμ quy ®Þnh −íc chõng, cßn trªn thùc tÕ hÇu nh− kh«ng cã h¹n ®Þnh. Mét phÇn lín d©n c− ®· bÞ huy ®éng vμo viÖc lμm ®−êng, ®μo kªnh vμ kh«ng cã bÊt kú mét thø c«ng s¸

1) Nhμ m¸y dÖt Nam §Þnh.


nμo hÕt. Sè ng−êi d©n b¶n xø chÕt v× nh÷ng c«ng viÖc Êy thËt rÊt lín; 3) n« lÖ, ®óng theo nghÜa ®Çy ®ñ cña tõ, hä bÞ b¸n vμ bÞ mua. Trong viÖc mua b¸n nμy, chÝnh quyÒn thùc d©n ®· trë thμnh bän chñ kinh doanh. Gièng nh− thêi chiÕn tranh, chÝnh quyÒn thùc d©n ®· tuyÓn d©n b¶n xø lμm lÝnh - t×nh nguyÖn, th× b©y giê chóng l¹i mé c«ng nh©n - t×nh nguyÖn ®i çc thuéc ®Þa Ph¸p kh¸c, chñ yÕu cho çc ®¶o ë Th¸i B×nh D−¬ng. Nh÷ng ng−êi An Nam nμy ®Õn ®ã bÞ b¸n cho bän chñ ®ån ®iÒn vμ chñ nhμ m¸y ng−êi ch©u ¢u.

Cã mét bøc th−, ®· ®¨ng kh¾p §«ng D−¬ng vμ ®Ò ngμy 17 th¸ng 3 n¨m 1924, nãi vÒ nh÷ng tai ho¹ khñng khiÕp do bÖnh sèt rÐt g©y ra trong sè nh÷ng ng−êi n« lÖ ®· bÞ ®−a tíi ®¶o £��Ýt 108F1

), bøc th− yªu yªu cÇu ph¶i chÊm døt çi hÖ thèng bãc lét v« liªm sØ ®èi víi t×nh tr¹ng t¨m tèi cña ng−êi d©n b¶n xø.

Giai cÊp v« s¶n kh«ng thÓ lμm g× ®Ó chèng l¹i çi hÖ thèng bãc lét ®ã, ch−a cã mét tæ chøc c«ng nh©n nμo c¶. Bé luËt thuéc ®Þa do nh÷ng nhμ khai ho¸ Ph¸p so¹n ra chÝnh lμ ®Ó ®μn ¸p bÊt kú mét biÓu hiÖn nμo cã tÝnh tù chñ cña ng−êi d©n b¶n xø nãi chung vμ tÇng líp v« s¶n nãi riªng. Theo bé luËt ®ã, ng−êi An Nam kh«ng cã quyÒn xuÊt b¶n b¸o chÝ b»ng tiÕng mÑ ®Î, kh«ng cã tù do héi häp vμ lËp héi, bÞ t−íc ®o¹t c¶ quyÒn tù do ®i l¹i tõ tØnh nμy sang tØnh kh¸c. §Ó b¶o vÖ nh÷ng luËt ph¸p ®ã th× cã toμ ¸n gåm 5-6 quan l¹i Ph¸p, chóng xö kÝn vμ tuyªn ¸n, kÓ c¶ ¸n tö h×nh.

Tr−íc chiÕn tranh, ng−êi An Nam cã tæ chøc vμi hîp t¸c x·, nh−ng chÝnh quyÒn thùc d©n ®· gi¶i t¸n chóng, b¾t giam nh÷ng ng−êi tæ chøc v× nghi lμ tuyªn truyÒn çch m¹ng.

Th−a çc ®ång chÝ, t×nh c¶nh c«ng nh©n An Nam lμ nh− thÕ. §ã lμ mét t×nh c¶nh khñng khiÕp, nh−ng kh«ng ph¶i lμ kh«ng cã lèi tho¸t. T×nh h×nh kh«ng ph¶i lμ kh«ng cã lèi tho¸t, bëi v× víi sù gióp ®ì cña çc tæ chøc çch m¹ng gÇn gòi víi Quèc tÕ C«ng héi ®á,

1) HÐbrides: ®¶o nhá ë nam Th¸i B×nh D−¬ng.

chóng t«i quyÕt ®Ëp tan lùc l−îng cña chñ nghÜa ®Õ quèc ch©u ¢u ¸p bøc chóng t«i. Nh−ng ®Ó ®¹t tíi kÕt qu¶ ®ã, ®Ó thóc ®Èy nhanh chãng c«ng cuéc gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n §«ng D−¬ng th× cÇn thiÕt mét ®iÒu lμ çc ®ång chÝ chóng ta trong çc tæ chøc c«ng nh©n çch m¹ng Ph¸p ph¶i tÝch cùc gióp ®ì chóng t«i trong cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña chóng t«i. (Vç tay vang déi).

In trong s¸ch: §¹i héi lÇn thø III Quèc tÕ C«ng héi ®á - B¸o ço, b¶n tèc ký, tiÕng Nga, M¸txc¬va, 1924, tr.297-299.


51.000 NG¦êI AN NAM BÞ §Õ QUèC PH¸P §éNG VI£N §I LμM BIA §ì §¹N

V× danh dù cña chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p, xø §«ng D−¬ng thuéc ®Þa ®· bÞ thiÖt h¹i nÆng nÒ. 51.000 ng−êi An Nam (ng−êi §«ng D−¬ng) ®· bÞ ®éng viªn vμ ®Èy ra mÆt trËn cña n−íc Ph¸p. 49.000 ng−êi bÞ ®−a ®Õn çc nhμ m¸y ®Ó s¶n xuÊt thiÕt bÞ qu©n sù.

Ng−êi Ph¸p trong nh÷ng b¸o ço chÝnh thøc vÉn th−êng viÕt vÒ "tuyÓn mé lÝnh t×nh nguyÖn"; sù thùc nh÷ng ng−êi An Nam ®· bÞ hä b¾t vμ ®Èy vμo chiÕn tranh lμm bia ®ì ®¹n.

Ng−êi Ph¸p kh«ng chØ ®Èy ng−êi An Nam ra trËn. Hä cßn t−íc ®o¹t hÕt th¶y nh÷ng g× cã thÓ t−íc ®o¹t ®−îc d−íi h×nh thøc thuÕ.

§Ó ®æi lÊy nh÷ng thø ®ã, n−íc Ph¸p ®Õ quèc ®· nhiÒu lÇn høa sÏ ®em l¹i tù do vμ quyÒn tù quyÕt cho çc d©n téc bÞ ¸p bøc. Nh−ng nguy c¬ chiÕn tranh võa míi qua khái, th× nh÷ng chñ nhμ b¨ng ng−êi Ph¸p l¹i b¾t ®Çu nÆn thªm cμng nhiÒu thø thuÕ. Cßn çc vÞ t−íng th× cè phôc vô trong qu©n ®éi ®Õn 4 n¨m.

ChiÕn dÞch chèng chiÕn tranh do Quèc tÕ Céng s¶n ph¸t ®éng, ®ang vang déi kh¾p çc thuéc ®Þa.

NguyÔn ¸i Quèc

ViÕt n¨m 1924. Tμi liÖu tiÕng Nga, l−u t¹i Côc l−u tr÷ V¨n phßng Trung −¬ng §¶ng.

§¹i biÓu §«ng D−¬ng dù §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n.

L£NIN Vμ ÇC D¢N TéC PH¦¥NG §¤NG

NÕu giai cÊp v« s¶n ph−¬ng T©y coi Lªnin lμ mét thñ lÜnh, mét l·nh tô, mét ng−êi thÇy th× çc d©n téc ph−¬ng §«ng l¹i coi Lªnin lμ mét ng−êi con vÜ ®¹i h¬n n÷a, cao quý h¬n n÷a, nÕu t«i cã thÓ nãi nh− vËy.

Kh«ng ph¶i chØ thiªn tμi cña Ng−êi, mμ chÝnh lμ tÝnh coi khinh sù xa hoa, tinh thÇn yªu lao ®éng, ®êi t− trong s¸ng, nÕp sèng gi¶n dÞ, tãm l¹i lμ ®¹o ®øc vÜ ®¹i vμ cao ®Ñp cña ng−êi thÇy, ®· ¶nh h−ëng lín lao tíi çc d©n téc ch©u ¸ vμ ®· khiÕn cho tr¸i tim cña hä h−íng vÒ Ng−êi, kh«ng g× ng¨n c¶n næi.

Quen bÞ ®èi xö nh− nh÷ng kÎ l¹c hËu, thÊp hÌn, çc d©n téc ph−¬ng §«ng ®· coi Lªnin lμ hiÖn th©n cña t×nh anh em bèn bÓ. Kh«ng nh÷ng hä biÕt ¬n Ng−êi mμ cßn tha thiÕt yªu mÕn Ng−êi. Hä t«n kÝnh Ng−êi t−¬ng tù nh− t«n kÝnh cha mÑ. Cã thÊy çc sinh viªn Tr−êng ®¹i häc çc d©n téc ph−¬ng §«ng khãc s−ng c¶ m¾t, cã thÊy çc chμng trai trÎ ®ã nøc në khi biÕt tin Lªnin tõ trÇn th× míi hiÓu thÊu ®−îc t×nh yªu cña hä ®èi víi Ng−êi.

Lªnin tõ trÇn, ®ã lμ çi tang chung cho toμn thÕ giíi. Quèc d©n ®¶ng50 (®¶ng nh©n d©n, hiÖn n¾m chÝnh quyÒn ë Hoa Nam) ®ang häp ®¹i héi th× ®−îc tin Lªnin mÊt. Toμn thÓ ®¹i héi ®øng ngay dËy vμ buæi häp ®−îc bÕ m¹c ®Ó tá ý ®Ó tang Lªnin. Theo ®Ò nghÞ cña b¸c sÜ T«n DËt Tiªn, ChÝnh phñ Qu¶ng Ch©u ®· quyÕt ®Þnh ngõng çc cuéc biÓu diÔn nghÖ thuËt trong ba ngμy. TÊt c¶ çc c«ng së ®Òu


treo cê rñ, çc ®oμn thÓ v¨n ho¸, chÝnh trÞ, kinh tÕ ë çc ®Þa ph−¬ng vμ ë B¾c Kinh, chñ yÕu lμ çc héi sinh viªn vμ çc tæ chøc c«ng nh©n, ®Òu tæ chøc mét çch träng thÓ lÔ truy ®iÖu nhμ çch m¹ng vÜ ®¹i. Còng trong dÞp nμy, çc ®oμn thÓ Êy ®Òu nhÊt trÝ biÓu quyÕt ®ßi ph¶i thõa nhËn ngay lËp tøc chÝnh quyÒn x«viÕt. Sinh viªn ®· quyÕt ®Þnh dùng mét bøc t−îng Lªnin trong c«ng viªn lín nhÊt ë B¾c Kinh.

NghÞ viÖn Trung Quèc ®· göi ®iÖn chia buån.

Phô n÷ còng khãc th−¬ng Lªnin. ë Trung Quèc, còng nh− ë tÊt c¶ çc n−íc ph−¬ng §«ng, phô n÷ rÊt Ýt biÕt nh÷ng sù viÖc x¶y ra trªn thÕ giíi, hä thê ¬ víi nh÷ng sù viÖc Êy. Nh−ng hä ®· ®Ó tang Lªnin. Nh− vËy lμ nh÷ng biÓu hiÖn cña phô n÷ Trung Quèc trong hoμn c¶nh ®au ®ín nμy cã mét ý nghÜa lÞch sö. Mét mÆt, ®iÒu ®ã chøng tá r»ng phô n÷ ph−¬ng §«ng ®· thøc tØnh; mÆt kh¸c, chøng tá r»ng ng−êi thÇy vÜ ®¹i ®· ®−îc tÊt c¶ mäi ng−êi, nam còng nh− n÷, nh÷ng ng−êi b×nh th−êng nhÊt còng nh− nh÷ng ng−êi tiªn tiÕn

nhÊt, ®Òu hiÓu vμ yªu mÕn. V× thÕ, t«i xin dÞch ra ®©y bμi kªu gäi cña mét n÷ sinh viªn, ®¨ng trong mét tê b¸o phô n÷ ë Th−îng H¶i:

"Hìi çc chÞ em!

Tõ khi cã chñ nghÜa t− b¶n, toμn bé c¬ thÓ x· héi ®Òu bÞ ¶nh h−ëng tai h¹i cña nã. Çc vËt phÈm do tÊt c¶ mäi ng−êi s¶n xuÊt ra, ®¸ng lÏ ph¶i thuéc vÒ tÊt c¶ mäi ng−êi th× l¹i thuéc ®Æc quyÒn cña mét vμi ng−êi! ¸ch ¸p bøc kinh tÕ ®· n« dÞch con ng−êi, còng ¸ch ¸p bøc Êy ®· biÕn phô n÷ thμnh nh÷ng ®å vËt tuú thuéc quyÒn sö dông cña nam giíi!

Tõ bao thÕ kû nay, bao nhiªu triÖu con ng−êi ®· bÞ xiÒng xÝch nh− thÕ? Bao nhiªu triÖu ®μn bμ ®· bÞ hy sinh?

Trong lóc cuéc chiÕn tranh thÕ giíi ®ang diÔn ra ¸c liÖt, trong lóc hμng triÖu con ng−êi kh«ng lμm h¹i ®Õn ai, ®ang muèn sèng, nh−ng

l¹i bÞ ®−a vμo chç chÕt, Lªnin ®· ®¹p b»ng gian khæ vμ khã kh¨n, ®· thøc tØnh giai cÊp v« s¶n Nga næi dËy, ®· tæ chøc çc x«viÕt.

Lªnin kh«ng nh÷ng chØ gi¶i phãng nam giíi vμ n÷ giíi trªn ®Êt n−íc Tiªn sinh, mμ cßn chØ ®−êng cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi nghÌo khæ trªn thÕ giíi. Vμ bÊt chÊp bän b¹ch vÖ tÊn c«ng ë bªn trong, bän t− b¶n bao v©y bªn ngoμi, ý chÝ kiªn c−êng cña Lªnin ®· cøu ®ång bμo cña Tiªn sinh ra khái c¶nh ®au khæ vμ lÇm than, vμ ®· nªu cao ngän cê cña Quèc tÕ cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc.

§iÒu ®ã h¸ ch¼ng ®¸ng ®Ó chóng ta kÝnh cÈn mÆc niÖm tr−íc anh linh vÜ ®¹i cña Tiªn sinh hay sao?

Ngμy 21 th¸ng 1 h¸ ch¼ng ®¸ng m·i m·i lμ mét ngμy tang cho tÊt c¶ nh÷ng nam n÷ ®ang chÞu khæ cùc hay sao?

N−íc Nga ®ang tiÕn ®Õn chç phån vinh. Nh−ng muèn cã ®−îc mét nÒn hoμ b×nh thËt sù, th× cßn ph¶i tiÕn lªn h¬n n÷a vμ cßn ph¶i lμm nhiÒu viÖc h¬n n÷a. Loμi ng−êi ®ang thøc tØnh; nh−ng muèn tù gi¶i phãng hoμn toμn, th× cßn ph¶i ®Êu tranh. ThÕ mμ giê ®©y, ng−êi thÇy ®ét ngét tõ gi· chóng ta, ch−a ®−îc tr«ng thÊy kÕt qu¶ cuèi cïng cña sù nghiÖp cña m×nh.

Nh÷ng ng−êi cã t©m huyÕt lμm sao mμ cã thÓ cÇm ®−îc n−íc m¾t? Nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc, nam vμ n÷, h¸ l¹i kh«ng nªn nhËn lÊy nhiÖm vô mμ Lªnin ®· ®Ó l¹i vμ tiÕn lªn hay sao? TiÕn lªn!

Çc chÞ em th©n mÕn!

Chóng ta h·y tæ chøc truy ®iÖu mét çch träng thÓ Ng−êi ®· suèt ®êi ®Êu tranh chèng c¶nh cïng khæ vμ ¸ch ¸p bøc cña çc d©n téc, Ng−êi ®· ®Êu tranh cho thÕ giíi ®Õn h¬i thë cuèi cïng!".

§Ó kÕt thóc, chóng ta h·y chó ý r»ng ®Ó chØ Lªnin, th× khi nãi hay viÕt, ng−êi Trung Quèc ®Òu chØ dïng tõ "Tiªn sinh", mét tõ vinh dù ®ång nghÜa víi "Tö" (Khæng Tö, M¹nh Tö) vμ cã nghÜa lμ: thÇy.

NGUYÔN ¸I QUèC



ÇCH M¹NG NGA Vμ ÇC D¢N TéC THUéC §ÞA

Chñ nghÜa t− b¶n lμ mét con ®Øa cã mét çi vßi b¸m vμo giai cÊp v« s¶n ë chÝnh quèc vμ mét çi vßi kh¸c b¸m vμo giai cÊp v« s¶n ë çc thuéc ®Þa. NÕu ng−êi ta muèn giÕt con vËt Êy, ng−êi ta ph¶i ®ång thêi c¾t c¶ hai vßi. NÕu ng−êi ta chØ c¾t mét vßi th«i, th× çi vßi kia vÉn tiÕp tôc hót m¸u cña giai cÊp v« s¶n; con vËt vÉn tiÕp tôc sèng vμ çi vßi bÞ c¾t ®øt l¹i sÏ mäc ra. Çch m¹ng Nga rÊt

hiÓu râ ®iÒu ®ã. V× thÕ nã kh«ng võa lßng víi viÖc ®äc nh÷ng bμi diÔn v¨n rçng tuÕch vμ viÕt ra nh÷ng quyÕt ®Þnh "nh©n ®¹o" ®èi víi çc d©n téc bÞ ¸p bøc, mμ çch m¹ng Nga d¹y cho hä ®Êu tranh, gióp ®ì hä b»ng tinh thÇn vμ vËt chÊt nh− Lªnin ®· tuyªn bè trong luËn c−¬ng cña Ng−êi vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa. Çch m¹ng Nga ®· triÖu tËp §¹i héi Bacu51; hai m−¬i mèt d©n téc ph−¬ng §«ng ®· ph¸i ®¹i biÓu tíi dù §¹i héi ®ã. Nh÷ng ®¹i biÓu cña çc ®¶ng c«ng nh©n ph−¬ng T©y còng tham gia c«ng viÖc cña §¹i héi. §ã lμ lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö, giai cÊp v« s¶n ë çc n−íc ph−¬ng T©y ®i x©m chiÕm vμ giai cÊp v« s¶n çc n−íc bÞ x©m chiÕm ë ph−¬ng §«ng ®· th©n mËt n¾m tay nhau vμ cïng nhau t×m çch ®Êu tranh cã hiÖu qu¶ chèng chñ nghÜa t− b¶n lμ kÎ thï chung cña hä.

Sau cuéc §¹i héi lÞch sö Êy, mÆc dÇu ®ang vÊp ph¶i nh÷ng khã kh¨n trong n−íc vμ ngoμi n−íc, n−íc Nga çch m¹ng kh«ng hÒ mét chót do dù trong viÖc gióp ®ì çc d©n téc mμ nã ®· thøc tØnh b»ng cuéc çch m¹ng anh dòng vμ th¾ng lîi. Mét trong nh÷ng viÖc quan

träng ®Çu tiªn cña nã lμ thμnh lËp Tr−êng ®¹i häc ph−¬ng §«ng.

Tr−êng ®¹i häc ph−¬ng §«ng hiÖn nay gåm cã 1.025 sinh viªn, trong ®ã cã 151 n÷ sinh. Trong sè sinh viªn Êy, cã 865 ®¶ng viªn céng s¶n. Thμnh phÇn x· héi cña häc sinh nh− sau: 547 n«ng d©n, 265 c«ng nh©n, 210 trÝ thøc v« s¶n. NÕu ng−êi ta chó ý r»ng çc n−íc ph−¬ng §«ng ®Òu lμ nh÷ng n−íc hÇu nh− hoμn toμn n«ng nghiÖp th× sÏ dÔ hiÓu v× sao sè sinh viªn n«ng d©n chiÕm tû lÖ cao h¬n. ë Ên §é, ë NhËt, ë Trung Quèc - nhÊt lμ ë Trung Quèc, phÇn nhiÒu lμ çc trÝ thøc trung thμnh víi sù nghiÖp cña giai cÊp c«ng nh©n ®ang l·nh ®¹o giai cÊp nμy trong cuéc ®Êu tranh, ®iÒu ®ã gi¶i thÝch v× sao sè trÝ thøc chiÕm tû lÖ mét thiÓu sè t−¬ng ®èi quan träng; vμ tû lÖ c«ng nh©n Ýt lμ do c«ng nghiÖp vμ th−¬ng nghiÖp t−¬ng ®èi kÐm ph¸t triÓn trong çc vïng ph−¬ng §«ng, trõ n−íc NhËt. Ngoμi ra, cßn cã 75 häc sinh thiÕu niªn, tõ 10 ®Õn 16 tuæi.

150 gi¸o s− phô tr¸ch gi¶ng d¹y vÒ khoa häc x· héi, vÒ to¸n häc, vÒ duy vËt lÞch sö, vÒ lÞch sö phong trμo c«ng nh©n, vÒ khoa häc tù nhiªn, vÒ lÞch sö çc cuéc çch m¹ng, vÒ khoa kinh tÕ chÝnh trÞ, v.v.. Trong líp häc, thanh niªn cña 62 chñng téc kh¸c nhau cïng th©n mËt s¸t çnh bªn nhau.

Tr−êng ®¹i häc ph−¬ng §«ng cã 10 ng«i nhμ to ®Ó cho sinh viªn dïng. Tr−êng cã mét r¹p chiÕu bãng cho sinh viªn xem kh«ng mÊt tiÒn vμo ngμy thø n¨m vμ ngμy chñ nhËt; cßn nh÷ng ngμy kh¸c trong tuÇn lÔ th× ®Ó cho mét ng−êi thÇu. Cã hai tñ s¸ch víi 47.000 quyÓn s¸ch gióp cho çc nhμ çch m¹ng trÎ tuæi ®i s©u vμo viÖc nghiªn cøu cña m×nh vμ båi d−ìng thªm t− t−ëng. Mçi d©n téc hay "nhãm", cã mét tñ s¸ch riªng, gåm s¸ch b¸o b»ng tiÕng mÑ ®Î cña hä. Phßng ®äc s¸ch ®−îc sinh viªn trang trÝ mét çch cã nghÖ thuËt vμ cã ®Çy ®ñ b¸o chÝ. Çc häc sinh còng cho ra mét tê b¸o chØ cã mét b¶n duy nhÊt d¸n vμo çi b¶ng to ®Æt tr−íc cöa phßng ®äc s¸ch. Nh÷ng ng−êi ®au èm ®−îc vμo ch÷a trong bÖnh viÖn cña nhμ tr−êng. Mét tr¹i ®iÒu d−ìng ë Crimª dμnh riªng cho sinh viªn cÇn ®−îc d−ìng søc. ChÝnh phñ X«viÕt ®· tÆng cho Tr−êng ®¹i häc hai tr¹i hÌ mçi tr¹i cã 9 ng«i nhμ. Mçi tr¹i hÌ cã mét chç cho sinh viªn


häc ch¨n nu«i. Ng−êi "bÝ th− n«ng nghiÖp" cña Tr−êng ®¹i häc ®· tù hμo nãi víi t«i: "Chóng t«i ®· cã 30 con bß çi vμ 50 con lîn". Mét tr¨m hÐcta ruéng ®Êt cÊp cho çc tr¹i hÌ Êy lμ do sinh viªn tù cμy cÊy lÊy. Trong kú nghØ hÌ vμ sau giê lμm viÖc vμ tËp luyÖn, sinh viªn ®i gióp ®ì n«ng d©n. Nh©n ®©y còng nãi qua r»ng mét trong nh÷ng tr¹i hÌ Êy tr−íc kia lμ th¸i Êp cña mét quËn c«ng. ThËt lμ mét c¶nh ®¸ng ghi nhí khi tr«ng thÊy l¸ cê ®á tung bay kiªu h·nh trªn ngän th¸p cã mang t−íc huy quËn c«ng, vμ thÊy nh÷ng ng−êi n«ng d©n trÎ tuæi TriÒu Tiªn hay ¸cmªni vui ®ïa trong lÔ ®iÖn cña quËn c«ng kh«ng kiªng nÓ g× c¶.

Sinh viªn ¨n, ë vμ mÆc kh«ng ph¶i mÊt tiÒn. Mçi th¸ng mçi sinh viªn cßn ®−îc lÜnh 5 ®ång róp vμng ®Ó tiªu vÆt.

§Ó häc sinh cã mét quan niÖm ®óng ®¾n vÒ viÖc gi¸o dôc trÎ em, Tr−êng ®¹i häc cã mét nhμ nu«i trÎ vμ mét nhμ göi trÎ rÊt kiÓu mÉu gåm 60 em nhá.

Mçi n¨m Tr−êng ®¹i häc chi tiªu ®Õn 516.000 ®ång róp vμng.

Çc ®¹i biÓu cña 62 chñng téc trong Tr−êng ®¹i häc lËp thμnh mét "C«ng x·". Chñ tÞch vμ çc çn sù cña C«ng x· do phæ th«ng ®Çu phiÕu bÇu ra ba th¸ng mét lÇn.

Mét ®¹i biÓu sinh viªn tham gia viÖc qu¶n trÞ kinh tÕ vμ hμnh chÝnh cña Tr−êng ®¹i häc. TÊt c¶ çc sinh viªn ®Òu ph¶i thay phiªn nhau lÇn l−ît lμm c«ng viÖc nhμ bÕp, th− viÖn, c©u l¹c bé, v.v.. TÊt c¶ mäi vô "ph¹m ph¸p" hoÆc tranh chÊp ®Òu do mét toμ ¸n ®−îc bÇu ra xÐt xö tr−íc mÆt toμn thÓ çc ®ång chÝ. C«ng x· häp mçi tuÇn mét lÇn ®Ó th¶o luËn t×nh h×nh chÝnh trÞ vμ kinh tÕ quèc tÕ. ThØnh tho¶ng ng−êi ta tæ chøc nh÷ng cuéc héi häp vμ nh÷ng buæi d¹ héi trong ®ã nh÷ng sinh viªn cã khiÕu vÒ nghÖ thuËt tr×nh bμy nghÖ thuËt vμ v¨n häc cña kh¾p çc miÒn ë ph−¬ng §«ng.

Mét ®iÓm ®Æc biÖt nhÊt biÓu hiÖn sù "d· man" cña nh÷ng ng−êi b«nsªvÝch lμ kh«ng nh÷ng hä coi "nh÷ng ng−êi d©n thuéc ®Þa thÊp kÐm" Êy nh− anh em, mμ cßn tæ chøc cho hä tham gia ®êi sèng

chÝnh trÞ cña n−íc Nga n÷a. Trong kú bÇu cö çc X«viÕt, nh÷ng sinh viªn mμ khi cßn ë trong n−íc cña hä th× chØ lμ nh÷ng "kÎ d©n lμnh", nh÷ng "ng−êi ®−îc b¶o hé", nghÜa lμ nh÷ng ng−êi kh«ng cã quyÒn g× kh¸c h¬n lμ quyÒn nép thuÕ, nh÷ng ng−êi kh«ng hÒ cã quyÒn øng cö vμ bÇu cö ë n−íc hä, nh÷ng ng−êi kh«ng ®−îc phÐp bμn b¹c chÝnh trÞ, th× nay ë n−íc Nga X«viÕt nh÷ng ng−êi ®ã ®−îc tham gia bÇu cö vμ cö ®¹i biÓu cña hä vμo X«viÕt. Mong r»ng nh÷ng anh em cña t«i ë çc thuéc ®Þa ®ang cÇu xin ®æi quèc tÞch m·i mμ kh«ng ®−îc, h·y thö so s¸nh nÒn d©n chñ t− s¶n víi nÒn d©n chñ v« s¶n.

TÊt c¶ nh÷ng sinh viªn Êy ®Òu ®· tõng ®au khæ vμ ®· thÊy ng−êi kh¸c ®au khæ. TÊt c¶ ®Òu ®· sèng d−íi "nÒn v¨n minh khai ho¸ cao c¶" vμ d−íi ¸ch bãc lét vμ ¸p bøc cña chñ nghÜa t− b¶n n−íc ngoμi. V× thÕ tÊt c¶ ®Òu ham mª vμ khao kh¸t häc tËp vμ hiÓu biÕt. Hä võa h¨ng h¸i võa nghiªm tóc. Hä kh«ng hÒ ch¬i bêi phãng tóng nh− nh÷ng thanh niªn ph−¬ng §«ng ë Pari, ë ¤xpho, ë BÐclin. Ng−êi ta cã thÓ nãi kh«ng ngoa r»ng Tr−êng ®¹i häc ph−¬ng §«ng «m Êp d−íi m¸i tr−êng m×nh tÊt c¶ t−¬ng lai cña çc d©n téc thuéc ®Þa.

MiÒn CËn §«ng vμ miÒn ViÔn §«ng, tõ Xyri ®Õn TriÒu Tiªn - chóng t«i chØ nãi ®Õn nh÷ng n−íc thuéc ®Þa vμ nöa thuéc ®Þa cã mét diÖn tÝch réng h¬n 15 triÖu km2, víi sè d©n h¬n 1.200 triÖu ng−êi, tÊt c¶ nh÷ng n−íc réng lín Êy ngμy nay ®Òu ®ang ë d−íi ¸ch cña chñ nghÜa t− b¶n vμ chñ nghÜa ®Õ quèc. Vμ mÆc dï sè l−îng cña hä ®¸ng lÏ ph¶i lμm cho hä cã søc m¹nh, çc d©n téc bÞ ¸p bøc ®ã vÉn ch−a thùc sù m−u ®å tù gi¶i phãng khái ¸ch ®ã, vμ v× hä ch−a hiÓu gi¸ trÞ cña sù ®oμn kÕt quèc tÕ, nªn hä ch−a biÕt ®oμn kÕt nhau l¹i ®Ó ®Êu tranh. Hä ch−a cã nh÷ng sù liªn hÖ gi÷a çc n−íc hä víi nhau, nh− çc d©n téc ch©u ¢u vμ ch©u Mü. Hä cã s½n mét søc m¹nh to lín mμ hä ch−a biÕt! ViÖc thμnh lËp Tr−êng ®¹i häc ph−¬ng §«ng, tËp hîp nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o trÎ tuæi tÝch cùc, th«ng minh cña çc n−íc thuéc ®Þa, ®· lμm ®−îc mét c«ng cuéc to lín lμ:


a) Tr−êng ®· huÊn luyÖn cho çc chiÕn sÜ tiªn phong t−¬ng lai Êy nguyªn lý ®Êu tranh giai cÊp, nguyªn lý mμ mét mÆt çc cuéc ®Êu tranh chñng téc vμ mÆt kh¸c çc tËp tôc cña chÕ ®é gia tr−ëng ®· lμm lÉn lén trong ®Çu ãc hä.

b) Tr−êng ®· lμm cho ®éi tiªn phong cña giai cÊp v« s¶n çc n−íc thuéc ®Þa tiÕp xóc mËt thiÕt víi giai cÊp v« s¶n ph−¬ng T©y ®Ó dän ®−êng cho mét sù hîp t¸c thËt sù sau nμy, chØ cã sù hîp t¸c ®ã míi cã thÓ b¶o ®¶m cho giai cÊp c«ng nh©n quèc tÕ giμnh ®−îc th¾ng lîi cuèi cïng.

c) Tr−êng ®· lμm cho çc d©n téc thuéc ®Þa - tõ tr−íc ®Õn nay rêi r¹c víi nhau - hiÓu biÕt nhau, vμ ®oμn kÕt víi nhau, do ®ã ®Æt c¬ së cho mét khèi liªn hîp t−¬ng lai gi÷a çc n−íc ph−¬ng §«ng, khèi liªn hîp ®ã lμ mét trong nh÷ng çi çnh cña çch m¹ng v« s¶n.

d) Tr−êng ®· nªu lªn cho giai cÊp v« s¶n çc n−íc mμ giai cÊp t− s¶n cã thuéc ®Þa, mét tÊm g−¬ng vÒ nh÷ng ®iÒu hä cã thÓ vμ ph¶i lμm cho nh÷ng anh em cña hä ®ang bÞ ¸p bøc.

NguyÔn ¸i Quèc

B¸o La Vie OuvriÌre, sè 20, n¨m 1924.

TH¦ GöI QUèC TÕ CéNG S¶N109F

1

)

Th−a ®ång chÝ,

T«i ®· ®Õn M¸txc¬va vμo th¸ng 7-1923. T«i sÏ ra ®i sau 3 th¸ng l−u l¹i ë ®©y. V× lý do nμy hay lý do kh¸c, viÖc lªn ®−êng cña t«i ®· bÞ ho·n hÕt tuÇn nμy sang tuÇn kh¸c, råi hÕt th¸ng nμy sang th¸ng kh¸c.

Sau §¹i héi lÇn thø V, Ban ph−¬ng §«ng ®· nãi víi t«i r»ng:

1/ Ban sÏ giíi thiÖu t«i víi Quèc d©n ®¶ng ®Ó t«i lμm viÖc ë ®Êy v× ngoμi lé phÝ, Ban kh«ng thÓ gióp t«i vÒ tμi chÝnh. 2/ T«i sÏ ë chç ®ã víi t− çch ç nh©n chø kh«ng ph¶i víi t− çch lμ çn bé cña Quèc tÕ Céng s¶n. 3/ T«i sÏ kh«ng cã nh÷ng quan hÖ víi §¶ng chóng t«i ë Trung Quèc.

Dï tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã ®èi víi t«i lμ khã, nh−ng t«i vÉn chÊp nhËn nã ®Ó cã thÓ ®i ®−îc. §Ó cøu v·n çc ®iÒu kiÖn 2 vμ 3, t«i yªu cÇu §¶ng t«i cho t«i mét giÊy uû nhiÖm, vμ göi cho §¶ng Trung Quèc mét bøc th− yªu cÇu gióp ®ì t«i trong c«ng t¸c. VËy lμ vÊn ®Ò ®· ®−îc gi¶i quyÕt.

Nh−ng lóc nμy néi chiÕn ®ang næ ra ë Trung Quèc, Quèc d©n ®¶ng kh«ng tr¶ lêi bøc th− cña Ban ph−¬ng §«ng. Vμ viÖc lªn ®−êng cña t«i mét lÇn n÷a l¹i ph¶i ho·n l¹i v« thêi h¹n.

1) §Çu th− cã ch÷ "ChuyÓn cho V«itinxki" viÕt b»ng tiÕng Nga. §Çu ®Ò

do BBT ®Æt.


Nh− vËy, tr−íc lμ v× §¶ng t«i kh«ng tr¶ lêi. Nay lμ v× nh÷ng ng−êi Trung Quèc ®¸nh nhau. VËy ngμy mai sÏ lμ v× chuyÖn g× kh¸c n÷a. Nh−ng tÊt c¶ nh÷ng khã kh¨n sÏ kh«ng cßn, nÕu nh− vÊn ®Ò tμi chÝnh kh«ng ®Æt ra. §Ó vÊn ®Ò kh«ng ®Æt ra khi t«i ho¹t ®éng ë bªn Êy, t«i chØ yªu cÇu çc ®ång chÝ cung cÊp cho t«i nh÷ng g× mμ çc ®ång chÝ ®ang cung cÊp ®Ó t«i chê ®îi, trong thêi gian t«i kh«ng lμm g× ë ®©y c¶.

Xin göi lêi chμo céng s¶n.

NGUYÔN ¸I QUèC

11-9-1924,


TH¦ GöI §åNG CHÝ T¥RANH

M¸txc¬va, ngμy 19 th¸ng 9 n¨m 1924

§ång chÝ T¬ranh th©n mÕn,

Ban ph−¬ng §«ng ®· b¸o tin cho t«i r»ng: Ban sÏ chi tiÒn ®i ®−êng cho t«i tíi Qu¶ng Ch©u, nh−ng khi ®Õn ®ã th× t«i ph¶i tù xoay xë t×m lÊy c«ng viÖc.

H¼n lμ lμm viÖc ®Ó kiÕm sèng kh«ng ph¶i lμ ®iÒu khã, thËm chÝ ngay c¶ ë mét ®Êt n−íc mμ t«i chØ biÕt viÕt chø kh«ng biÕt nãi thø tiÕng ë ®ã. Tuy nhiªn, trong tr−êng hîp cña t«i, ®iÒu ®ã còng cã nh÷ng çi bÊt tiÖn:

1/ T«i ph¶i sèng gÇn nh− bÊt hîp ph¸p ë Qu¶ng Ch©u, n¬i nhung nhóc nh÷ng mËt th¸m Ph¸p.

2/ NÕu t«i nhËn lμm mét c«ng viÖc nμo ®ã, th× toμn bé thêi giê cña t«i sÏ bÞ cho¸n hÕt. Mμ t«i th× ph¶i ®−îc hoμn toμn tù do ®Ó lμm viÖc theo ý muèn, tøc lμ nghiªn cøu hoμn c¶nh, xem xÐt quÇn chóng vμ tæ chøc çi g× ®ã.

Bëi v× §¶ng chóng t«i vμ Ban ph−¬ng §«ng kh«ng thÓ gióp t«i vÒ tμi chÝnh, nªn t«i ®Ò nghÞ ®ång chÝ tr×nh bμy tr−êng hîp cña t«i tr−íc Ban chÊp hμnh vμ xin cho quyÕt ®Þnh.

Xin göi ®ång chÝ lêi chμo céng s¶n anh em.

NGUYÔN ¸I QUèC



HμNH H×NH KIÓU LINS¥

MéT PH¦¥NG DIÖN ÝT NG¦êI BIÕT CñA NÒN V¡N MINH Mü

Ai còng biÕt gièng ng−êi da ®en lμ gièng ng−êi bÞ ¸p bøc vμ bãc lét nÆng nÒ nhÊt trong loμi ng−êi. Ai còng biÕt sù bμnh tr−íng cña chñ nghÜa t− b¶n vμ viÖc t×m ra T©n thÕ giíi ®· mang l¹i hËu qu¶ trùc tiÕp lμ lμm sèng l¹i chÕ ®é n« lÖ, mét chÕ ®é, tr¶i qua nhiÒu thÕ kû, ®· lμ mét tai ho¹ thËt sù ®èi víi ng−êi da ®en vμ lμ mét bÊt

h¹nh ®Ém m¸u ®èi víi nh©n lo¹i. §iÒu mμ mäi ng−êi cã lÏ kh«ng biÕt lμ ng−êi da ®en ch©u Mü, tiÕng r»ng ®· ®−îc gi¶i phãng 65 n¨m nay råi, nh−ng vÉn cßn ph¶i chÞu ®ùng nhiÒu nçi thèng khæ ghª gím vÒ tinh thÇn vμ vËt chÊt, mμ tμn ¸c nhÊt vμ ghª tëm nhÊt lμ tôc hμnh h×nh kiÓu Lins¬.

Linsagi¬ lµ do tõ Lins¬ mµ ra. Lins¬ lµ tªn mét chñ ®ån ®iÒn ë bang ViÕcgini võa lµ ®Þa chñ, võa lµ quan toµ. Lîi dông t×nh h×nh rèi ren trong cuéc chiÕn tranh giµnh ®éc lËp, h¾n th©u tãm toµn bé quyÒn hµnh trong quËn. Nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i b¶o hoµng vµ nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i b¶o thñ bÞ h¾n trõng ph¹t rÊt d· man, kh«ng cÇn xÐt xö, kh«ng cÇn ¸n tõ g× c¶. Nhê bän chñ n«, nhê ®¶ng Ku Klux Klan vµ nh÷ng tæ chøc bÝ mËt kh¸c, nªn tôc hµnh h×nh kiÓu Lins¬, mét tôc kh«ng hîp ph¸p vµ man rî trë thµnh phæ biÕn vµ kÐo dµi m·i ë çc bang trong Liªn bang Mü. Sau khi ng−êi da ®en ®−îc gi¶i phãng, tôc ®ã cµng trë nªn v« nh©n ®¹o, vµ ®Æc biÖt chÜa vµo ng−êi da ®en.

ÇC B¹N H·Y T¦ëNG T¦îNG...

Çc b¹n h·y t−ëng t−îng mét ®¸m ®«ng cuång lo¹n. Qu¶ ®Êm n¾m chÆt, m¾t ®á ngÇu, miÖng sïi bät, la ã, chöi bíi, nguyÒn rña..., ®¸m ®«ng Êy ®ang bÞ l«i cuèn bëi çi thó cuång lo¹n ®−îc ph¹m téi ¸c mμ kh«ng ph¶i lo sî g× c¶. Hä vò trang b»ng gËy géc, ®uèc, sóng lôc, thõng, dao, kÐo, n−íc l−u toan, dïi. Tãm l¹i lμ bÊt cø vËt g× cã thÓ dïng ®Ó giÕt hoÆc lμm bÞ th−¬ng ®−îc.

Çc b¹n h·y t−ëng t−îng gi÷a ®¸m ®«ng Êy, lμ mét ®èng thÞt ®en bÞ x« ®Èy, ®¸nh ®Ëp, giμy xÐo, r¹ch da, rãc thÞt, chöi rña, bÞ ®¸ ®i ®¸ l¹i, ®Ém m¸u, bÊt ®éng.

Çi ®¸m ®«ng Êy, chÝnh lμ nh÷ng kÎ tham gia hμnh h×nh. Çi x¸c ng−êi r¸ch n¸t kia, ®ã lμ ng−êi da ®en, lμ n¹n nh©n.

Trong c¬n sãng h»n thï vμ thó tÝnh, nh÷ng kÎ tham gia hμnh h×nh l«i ng−êi da ®en ®Õn mét khu rõng hay mét qu¶ng tr−êng c«ng céng nμo ®ã. Hä trãi ng−êi ®ã vμo c©y, t−íi dÇu löa vμo ng−êi ®ã, lÊy nh÷ng chÊt dÔ ch¸y phñ lªn ng−êi ®ã. Tr−íc khi ch©m löa, hä bÎ dÇn tõng chiÕc r¨ng mét cña ng−êi ®ã. Råi mãc m¾t ng−êi ®ã. Tõng nhóm tãc xo¨n bÞ røt khái ®Çu, mang theo tõng m¶ng da, ®Ó lé ra mét sä ng−êi ®Ém m¸u. NhiÒu miÕng thÞt nhá rêi khái çi th©n h×nh ®· tÝm bÇm v× bÞ ®¸nh ®Ëp.

Ng−êi da ®en kh«ng kªu ®−îc n÷a: l−ìi ®· s−ng phång lªn v× mét thanh s¾t nung ®á gÝ vμo. Toμn th©n ng−êi Êy qu»n qu¹i nh− mét con r¾n bÞ ®¸nh, dë sèng, dë chÕt. Mét nh¸t dao, thÕ lμ rông mét tai. ¸i chμ! Nã míi ®en lμm sao! Nã míi ®¸ng tëm lμm sao! ThÕ lμ bän ®μn bμ r¹ch n¸t mÆt ng−êi ®ã ra...

Cã kÎ hÐt: "Ch©m löa lªn ®i!". Mét kÎ kh¸c gãp thªm: "§èt võa ®ñ ®Ó thui nã tõ tõ th«i".

Ng−êi da ®en bÞ n−íng chÝn, thui vμng, ch¸y thμnh than. Nh−ng ng−êi ®ã ph¶i chÕt hai lÇn míi ®¸ng ®êi. Cho nªn hä liÒn treo ng−êi ®ã lªn, nãi cho ®óng lμ treo çi x¸c kh«ng cßn lμ mét çi x¸c n÷a lªn. Vμ b©y giê, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi kh«ng ®−îc tham dù


c¶nh thiªu sèng Êy, vç tay. Hoan h«!

Khi ai nÊy ®· xem ch¸n råi, hä h¹ çi x¸c xuèng. Çi d©y treo ®−îc chÆt ra tõng ®o¹n, b¸n mçi ®o¹n 3 hay 5 ®«la. Bän ®μn bμ tranh nhau mua lμm vËt kû niÖm vμ ®Ó lÊy kh−íc.

ThÕ lμ "C«ng lý nh©n d©n" - nh− ë ®ã, ng−êi ta vÉn gäi - ®· ®−îc thùc hiÖn. §¸m ®«ng dÞu ®i, khen ngîi nh÷ng kÎ "hμnh sù" råi t¶n dÇn ®i, vui vÎ nh− võa dù xong mét b÷a tiÖc, vμ hÑn gÆp nhau mét bËn kh¸c.

Trong khi ®ã th× trªn mÆt ®Êt nhμy nhôa mì vμ khãi, mét ®Çu l©u ®en, n¸t bÐt, bÞ thui ch¸y, kh«ng ra h×nh thï g× n÷a, nh¨n nhã mét çch ®¸ng sî vμ h×nh nh− muèn hái vÇng d−¬ng ®ang lÆn r»ng: "§ã lμ v¨n minh −?".

MéT CHóT THèNG K£

Tõ 1889 ®Õn 1919, ®· cã 2.600 ng−êi da ®en bÞ hμnh h×nh kiÓu Lins¬, trong ®ã cã 51 phô n÷ vμ thiÕu n÷, víi 10 cùu binh trong ®¹i chiÕn.

Trong sè 78 ng−êi da ®en bÞ hμnh h×nh kiÓu Lins¬ n¨m 1919, cã 11 ng−êi bÞ thiªu sèng, 3 ng−êi bÞ thiªu sau khi ®· bÞ giÕt, 31 ng−êi bÞ b¾n chÕt, 3 ng−êi bÞ hμnh h¹ cho ®Õn chÕt, 1 ng−êi bÞ chÆt ra lμm nhiÒu m¶nh, 1 ng−êi bÞ d×m chÕt d−íi n−íc, 11 ng−êi bÞ giÕt b»ng nhiÒu çch kh¸c.

§øng ®Çu lμ bang Gioãcgia víi 22 n¹n nh©n, thø ®Õn bang MÝtxixipi víi con sè 12. Trong c¶ bang thø nhÊt vμ bang thø hai ®Òu cã 3 binh sÜ trong sè bÞ hμnh h×nh. Trong sè 11 ng−êi bÞ thiªu sèng, th× ë bang Gioãcgia cã 4 ng−êi vμ 2 ng−êi ë bang MÝtxixipi. Trong 34 vô hμnh h×nh cã tÝnh to¸n tr−íc vμ cã tæ chøc h¼n hoi, th× bang Gioãcgia còng l¹i ®øng ®Çu víi 5 vô. Thø hai ®Õn bang MÝtxixipi víi 3 vô.

C¨n cø theo nh÷ng téi tr¹ng buéc cho nh÷ng n¹n nh©n n¨m 1919, th×:

mét ng−êi cã ch©n trong Liªn ®oμn nh÷ng ng−êi kh«ng ®¶ng ph¸i (nh÷ng chñ tr¹i ®éc lËp);

mét ng−êi ®· truyÒn b¸ nh÷ng s¸ch b¸o çch m¹ng;

mét ng−êi ®· d¸m qu¸ tù do lªn tiÕng c«ng kÝch nh÷ng vô hμnh h×nh kiÓu Lins¬;

mét ng−êi ®· b×nh luËn vÒ nh÷ng vô x« x¸t gi÷a mét ng−êi da tr¾ng vμ da ®en ë Sicag«;

mét ng−êi mμ ng−êi ta biÕt lμ l·nh tô cña phong trμo ®Êu tranh cho lîi Ých cña ng−êi da ®en;

mét ng−êi v× kh«ng kÞp tr¸nh sang bªn ®−êng nªn ®· lμm cho mét ®øa bÐ da tr¾ng ngåi trong «t« ho¶ng sî.

N¨m 1920, cã 50 vô hμnh h×nh kiÓu Lins¬ vμ n¨m 1923, cã 28 vô.

Nh÷ng téi ¸c ®ã bao giê còng lμ do ghen ghÐt vÒ kinh tÕ mμ ra, hoÆc do thÊy nh÷ng ng−êi da ®en ë ®Þa ph−¬ng lμm ¨n khÊm kh¸ h¬n ng−êi da tr¾ng, hoÆc do thÊy c«ng nh©n da ®en kh«ng chÞu bÞ bãc lét ®Õn x−¬ng tuû. Trong tÊt c¶ çc vô ®ã, nh÷ng thñ ph¹m chÝnh kh«ng bao giê bÞ lμm rÇy rμ, chØ ®¬n gi¶n lμ v× hä lu«n lu«n ®−îc bän chÝnh kh¸ch, bän tμi chÝnh, bän cÇm quyÒn vμ nhÊt lμ b¸o chÝ ph¶n ®éng kÝch thÝch, khuyÕn khÝch, xói bÈy, råi l¹i bao che.

Mçi khi s¾p x¶y ra hay ®· x¶y ra mét vô hμnh h×nh kiÓu Lins¬ thÕ lμ b¸o chÝ chíp ngay lÊy, coi lμ dÞp may hiÕm cã ®Ó t¨ng sè b¸o ph¸t hμnh. B¸o chÝ t−êng thuËt sù viÖc víi dông t©m ®−a ra rÊt nhiÒu chi tiÕt.

Kh«ng mét lêi tr¸ch mãc h−íng vμo bän giÕt ng−êi. Kh«ng mét lêi th−¬ng xãt ®èi víi nh÷ng n¹n nh©n. Kh«ng mét lêi b×nh luËn.

B¸o New Orleans States ngμy 26 th¸ng 6 n¨m 1919 ®¨ng næi bËt tin sau ®©y b»ng cì ch÷ 25 ph©n suèt chiÒu ngang trang nhÊt: H«m nay, mét tªn da ®en sÏ bÞ 3.000 c«ng d©n thiªu chÕt. Vμ ngay d−íi ®ã lμ mét tin in b»ng ch÷ nhá xÝu: §−îc mét ®¹o vÖ binh lín b¶o vÖ, Hoμng ®Õ n−íc §øc ®· cïng víi §«ng cung th¸i tö ch¹y trèn.


B¸o Jackson Daily News ra cïng ngμy ®ã, in trªn hai cét ®Çu trang nhÊt vμ b»ng cì ch÷ lín:

Tªn da ®en J.M.

sÏ bÞ d©n chóng ë Enlisvinl¬ thiªu chÕt,

vμo n¨m giê chiÒu nay

Tê b¸o chØ quªn thªm "khÈn kho¶n mêi toμn thÓ d©n chóng ®Õn dù", nh−ng tinh thÇn lμ nh− vËy.

VμI CHI TIÕT

"Håi 7 giê 40 phót tèi nay, J.M. ®· bÞ hμnh h¹ b»ng mét thanh s¾t nung ®á, sau ®ã bÞ ®em thiªu... Mét ®¸m ®«ng kho¶ng 2.000 ng−êi110F1

),... cã nhiÒu ®μn bμ vμ trÎ em ®· tham dù vô thiªu... Sau khi ng−êi da ®en bÞ trãi tr−íc ph¸p tr−êng, ng−êi ta liÒn ®èt mét ®èng löa. Çch ®ã mét qu·ng, mét ®èng löa kh¸c còng ®−îc ®èt lªn ®Ó nung mét thanh s¾t. Khi thanh s¾t ®· ®á rùc, mét ng−êi cÇm lÊy vμ gÝ vμo ng−êi da ®en. Ng−êi nμy ho¶ng lªn, véi n¾m lÊy thanh s¾t. ThÕ lμ kh«ng khÝ sÆc sôa mïi thÞt ch¸y khÐt... Thanh s¾t ®á ®−îc gÝ vμo nhiÒu n¬i trªn m×nh ng−êi da ®en, tiÕng kªu la vμ rªn rØ cña ng−êi ®ã déi vμo tËn trong thμnh phè. Hμnh téi mét håi l©u, nh÷ng ng−êi ®eo mÆt n¹ t−íi x¨ng vμo ng−êi da ®en vμ ®èt ®èng cñi lªn. Ngän löa bèc cao vμ liÕm quanh ng−êi da ®en ®ang van xin ng−êi ta lμm phóc cho nã mét ph¸t ®¹n. Nh÷ng lêi n¨n nØ cña nã lμm cho ng−êi ta lín tiÕng chÕ nh¹o" - B¸o Chatanocca Times, ngμy 13 - 2 - 1918.

"M−êi l¨m ngμn ng−êi võa ®μn «ng, ®μn bμ vμ trÎ con hß reo nh− sÊm khi ng−êi ta giéi gad«��111F

2

) lªn ng−êi tªn da ®en vμ ch©m löa. Hä ®Êm ®¸ nhau, la hÐt, vμ x« ®Èy nhau ®Ó ®−îc ®øng gÇn tªn da ®en h¬n. Hai ng−êi trong bän hä c¾t tai tªn da ®en trong khi ngän löa b¾t ®Çu thui nã.

1) Inprekorr, b¶n tiÕng §øc, sè 114, ngμy 29-8-1924, tr. 1484, viÕt:

"200 ng−êi".

2) Gazoline. X¨ng nhÑ, cÊt tõ dÇu ho¶.

Mét ng−êi kh¸c ®Þnh c¾t gãt tªn da ®en... §¸m ®«ng nhÊp nh« vμ di chuyÓn ®Ó ai nÊy ®Òu ®−îc nh×n thÊy tªn da ®en bÞ ®èt ch¸y. Khi thÞt bÞ ch¸y hÕt, cßn tr¬ x−¬ng ra vμ khi çi th©n h×nh tr−íc kia chØ cßn lμ mét çi x¸c r¸ch n¸t bèc khãi, kh«ng ra h×nh thï g× n÷a, chËp chên trong ngän löa, mäi ng−êi còng vÉn cßn mª m¶i ®øng xem..." - B¸o Mymphis Press, ngμy 22-5-1917.

"... ®μn «ng thuéc ®ñ mäi h¹ng, ®μn bμ, trÎ con ®Òu kÐo ®Õn xem. NhiÒu bμ trong giíi th−îng l−u ®i theo ®¸m ®«ng tõ cöa nhμ tï ®Õn ®Êy, nh÷ng bμ kh¸c còng tõ çc ng¶ gÇn ®Êy kÐo ®Õn... Khi x¸c tªn da ®en r¬i xuèng, ng−êi ta h¨ng h¸i tranh nhau nh÷ng mÈu d©y thõng" - B¸o Vicksburg Evening Post, ngμy 4-5-1919.

"... mét ng−êi c¾t tai nã, mét ng−êi kh¸c xÎo bé phËn sinh dôc cña nã... Nã t×m çch b¸m lÊy d©y thõng, ng−êi ta liÒn chÆt ph¨ng çc ngãn tay ®i. Trong khi ng−êi ta treo nã lªn c©y, mét g· to nh− hé ph¸p lÊy dao chÐm vμo cæ nã: Ýt nhÊt nã còng bÞ tíi 25 vÕt th−¬ng... Nã bÞ kÐo lªn råi h¹ xuèng ®¸m löa hång, råi l¹i bÞ kÐo lªn vμ h¹ xuèng, cø thÕ m·i... Cuèi cïng, mét ng−êi nÐm d©y thßng läng trßng vμo ng−êi nã, ®Çu kia th× buéc vμo mét con ngùa ®Ó l«i çi x¸c ch¹y kh¾p çc phè Oac«. Çi c©y treo x¸c tªn da ®en l¹i ë ngay d−íi cöa sæ nhμ viªn thÞ tr−ëng. ¤ng nμy th¶n nhiªn nh×n ®¸m ®«ng hμnh h×nh. Trªn suèt chÆng ®−êng, tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu tham gia b¨m v»m tªn da ®en. NhiÒu ng−êi ®Ëp nã b»ng xÎng, cuèc, g¹ch, gËy géc. Kh¾p m×nh nã, tõ ®Çu ®Õn ch©n, chç nμo còng ®Çy th−¬ng tÝch. Hμng ngh×n ng−êi cïng reo vui vang déi, khi ngän löa ®−îc ch©m lªn... Mét lóc sau, çi x¸c ®−îc kÐo lªn cao, ®Ó ai nÊy ®Òu cã thÓ ng¾m nh×n ®−îc, nªn ng−êi ta vç tay nh− sÊm dËy..." - B¸o Crisis, th¸ng 7-1916.

NH÷NG NG¦êI DA TR¾NG Lμ N¹N NH¢N CñA HμNH H×NH KIÓU LINS¥

Ch¼ng cø g× ng−êi da ®en mμ c¶ nh÷ng ng−êi da tr¾ng nμo d¸m bªnh vùc ng−êi da ®en còng bÞ ®èi xö tμn nhÉn, nh− bμ HariÐt


Bich¬ Stao, t¸c gi¶ cuèn "Çi lÒu cña chó T«m" ch¼ng h¹n. Eligi¸t L«vagi«i bÞ giÕt. Gi«n Brao bÞ treo cæ, T«m¸t BÝts¬ vμ Xtªphen Ph«xt¬ bÞ ng−îc ®·i, bÞ ®¸nh ®Ëp vμ bÞ bá tï. Trong nhμ tï, Ph«xt¬ ®· viÕt nh− sau: "Khi t«i nh×n tay ch©n t«i bÞ ®¸nh n¸t nhõ, t«i nghÜ r»ng, ®Ó giam gi÷ t«i, nhμ tï sÏ ch¼ng cßn cÇn thiÕt bao l©u n÷a... 15 th¸ng võa qua, nhμ tï ®· 4 lÇn më cöa xμlim ®ãn t«i, ®ång bμo t«i ®· 24 lÇn l«i t«i ra khái nhμ thê cña hä, hä ®· hai lÇn nÐm t«i tõ tÇng g¸c thø hai xuèng, mét lÇn ®¸nh t«i ®Õn sôn l−ng, mét lÇn kh¸c hä ®Þnh cïm kÑp t«i, hai lÇn hä ph¹t tiÒn t«i. Cã lÇn, 1 v¹n ng−êi ®Þnh ®−a t«i ra hμnh h×nh kiÓu Lins¬, vμ t«i ®· bÞ ®¸nh bÞ th−¬ng 20 chç, ë ®Çu, çnh tay, cæ...".

Trong 30 n¨m, ®· cã 708 ng−êi da tr¾ng, trong ®ã cã 11 phô n÷, bÞ hμnh h×nh kiÓu Lins¬, ng−êi th× v× ®· tæ chøc b·i c«ng, ng−êi th× v× ®· ®ång t×nh víi cuéc ®Êu tranh cña ng−êi da ®en.

Hμnh h×nh kiÓu Lins¬ thËt ®¸ng chiÕm mét vÞ trÝ vinh dù trong bé s−u tËp toμn bé nh÷ng téi ¸c cña nÒn "v¨n minh" Mü.

NGUYÔN ¸I QUèC

TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 59, n¨m 1924.

GI¸O DôC QUèC D¢N

"ÇI D· MAN" B¤NS¬VÝCH

ChÝnh phñ X«viÕt ®· cho thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh sau ®©y:

A) Gi¸o dôc kh«ng mÊt tiÒn vμ b¾t buéc; gi¸o dôc phæ th«ng vμ b¸ch khoa ®èi víi çc trÎ em nam n÷ cho ®Õn 17 tuæi; tõ 17 tuæi trë lªn th× gi¸o dôc chuyªn m«n vμ chuyªn nghiÖp.

B) Nhμ n−íc chÞu phÝ tæn cho tÊt c¶ häc sinh vÒ ¨n uèng, quÇn ¸o, giÇy dÐp vμ nh÷ng thø cÇn dïng cho häc sinh.

C) ThiÕt lËp mét hÖ thèng çc tr−êng mÉu gi¸o vμ vì lßng, nhμ gi÷ trÎ, v−ên trÎ, nhμ nu«i trÎ, v.v. nh»m môc ®Ých c¶i thiÖn viÖc gi¸o dôc cña x· héi, gi¶i phãng ng−êi phô n÷.

D) Nh©n d©n lao ®éng tÝch cùc tham gia viÖc gi¸o dôc quèc d©n; ph¸t triÓn çc "Héi ®ång gi¸o dôc quèc d©n"; tÊt c¶ nh÷ng c«ng d©n cã tr×nh ®é gi¸o dôc phæ th«ng, ®Òu thuéc quyÒn sö dông cña Nhμ n−íc, v.v..

E) Trong ngμnh ®¹i häc, çc sinh viªn nghÌo vμ nhÊt lμ c«ng nh©n vμ n«ng d©n ®−îc cÊp häc bæng vμ nh÷ng −u tiªn kh¸c ®Ó hä cã ph−¬ng tiÖn vËt chÊt theo häc ngay c¶ çc tr−êng ®¹i häc.

"NÒN V¡N MINH" PH¸P

§Ó truyÒn b¸ ¸nh s¸ng tèt lμnh cña nÒn v¨n minh cao quý vμo çc n−íc ®−îc n−íc mÑ b¶o hé, n−íc Ph¸p ®· ®−a l¹i cho 40.000.000


"ng−êi Ph¸p h¶i ngo¹i" 8.007 tr−êng häc. T«i kh«ng nãi qu¸ ®©u. D−íi ®©y lμ con sè thèng kª chÝnh thøc.

Thuéc ®Þa D©n sè Tr−êng häc Häc sinh

- T©y Phi thuéc Ph¸p 12.000.000 290 12.000

- Ch©u Phi xÝch ®¹o

thuéc Ph¸p

5.000.000 100 4.000

- §«ng D−¬ng 19.000.000 2.965 148.000

- Ma®ag¸txca 3.000.000 789 78.000

- X«mali 64.000 2 250

- §¶o Rªuyni«ng 172.000 124 17.000

- Ên §é thuéc Ph¸p 270.000 52 9.000

- ¡ngti¬ 500.000 194 18.500

- Guyan 144.000 23 2.000

- T©n §¶o 17.000 18 600

Trong xø Goa®¬lóp, 10.000 trÎ em kh«ng cã tr−êng häc. T¹i Angiªri thuéc Ph¸p, tõ suèt 94 n¨m nay, trong sè 5.000.000 d©n chØ cã 35.000 häc sinh lμ ®−îc h−ëng thô mét nÒn gi¸o dôc nhá giät, cßn 695.000 trÎ em b¶n xø th× ph¶i chÞu dèt n¸t. T¹i Cao Miªn: 60 tr−êng cho 2.000.000 d©n! T¹i Nam Kú (thuéc Ph¸p tõ h¬n nöa thÕ kû nay): trong sè 2.500.000 ng−êi d©n, chØ cã 51.000 häc sinh.

May m¾n thay, tuy chóng ta thiÕu tr−êng häc, nh−ng n−íc Ph¸p ®· ban cho chóng ta rÊt nhiÒu nhμ thæ, tiÖm hót thuèc phiÖn vμ ty r−îu.

NGUYÔN ¸I QUèC


ÇC N¦íC §Õ QUèC CHñ NGHÜA Vμ TRUNG QUèC112F1

)

Nh÷ng sù biÕn ë Trung Quèc cã hai mÆt: sù xung ®ét gi÷a çc t−íng lÜnh Trung Quèc vμ sù can thiÖp cña çc c−êng quèc bªn ngoμi. ChÝnh mÆt sau nμy lμm cho chóng ta quan t©m h¬n c¶, v× nã quyÕt ®Þnh cuéc chiÕn tranh nåi da nÊu thÞt cã thÓ ®−a l¹i nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng nhÊt.

H·y thö tãm t¾t lÞch tr×nh nh÷ng cuéc can thiÖp cña n−íc ngoμi trong qu¸ khø ®Ó t×m ra nguyªn nh©n thùc tÕ, lý do chÝnh cña sù can thiÖp hiÖn t¹i.

MéT Sè NGμY TH¸NG

1635, vua Anh göi th− yªu cÇu cho phÐp bu«n b¸n ë Trung Quèc.

1830, ®¹i sø Anh yªu cÇu cho phÐp nhËp khÈu thuèc phiÖn vμo Trung Quèc. Yªu cÇu bÞ Trung Quèc b¸c bá.

1836, ng−êi Anh nhËp khÈu 20.280 hßm thuèc phiÖn lËu vμo Trung Quèc.

1839, n−íc Anh tuyªn chiÕn víi Trung Quèc ®Ó b¾t buéc n−íc nμy ph¶i nhËn thuèc phiÖn.

1841, H−¬ng C¶ng bÞ chiÕm ®o¹t, Trung Quèc ph¶i båi th−êng 21.000.000 ®ång ®«la chiÕn phÝ, trong ®ã 6.000.000 ®ång lμ

1) Mét phÇn bμi nμy ®−îc ®¨ng l¹i trªn Le Paria, sè 30, th¸ng 10-1924

d−íi nhan ®Ò: Kh«ng ®−îc ®ông ®Õn Trung Quèc.


®Òn vμo gi¸ trÞ sè thuèc phiÖn bÞ ph¸ huû.

1856, n−íc Anh g©y ra mét cuéc chiÕn tranh míi ®Ó buéc Trung Quèc ph¶i hîp ph¸p ho¸ viÖc b¸n thuèc phiÖn vμ më cöa biÓn cho n−íc ngoμi vμo bu«n b¸n.

1860, qu©n ®éi Anh - Ph¸p chiÕm B¾c Kinh. Nh−îng bé: Anh - Ph¸p ®−îc chiÕm ®ãng ®¶o VÝcht«ria. Båi th−êng: 800 triÖu l−îng113F1

) cho Ph¸p vμ 10 triÖu b¶ng cho Anh.

1874, NhËt B¶n tÊn c«ng Trung Quèc. Nh−îng bé: b·i bá chñ quyÒn cña Trung Quèc ë §μi Loan, vμ ®¶o nμy thμnh thuéc ®Þa cña NhËt. Båi th−êng: 50 triÖu l−îng.

1876, chiÕn tranh víi Nga. Nh−îng bé: l·nh thæ bÞ chiÕm ®ãng. Båi th−êng: 900 triÖu róp.

1878, l¹i xung ®ét víi Anh. Nh−îng bé: thõa nhËn trÞ ngo¹i ph¸p quyÒn. Båi th−êng: 20 triÖu l−îng.

1885, Ph¸p tÊn c«ng. Nh−îng bé: b·i bá chñ quyÒn Trung Quèc ë An Nam , n−íc nμy bÞ Ph¸p chiÕm lμm thuéc ®Þa.

1895, NhËt tÊn c«ng. Nh−îng bé: Trung Quèc hÕt chñ quyÒn ë TriÒu Tiªn. N−íc nμy bÞ NhËt chiÕm lμm thuéc ®Þa. Båi th−êng: 20 triÖu l−îng.

1895, Nga, Ph¸p vμ §øc cïng tÊn c«ng. Nh−îng bé: thõa nhËn quyÒn x©y dùng ®−êng s¾t. Båi th−êng: 3 tû l−îng.

1897, §øc x©m l−îc. KiÒu Ch©u bÞ chiÕm ®ãng, ph¶i thõa nhËn quyÒn khai th¸c hÇm má.

1897, Nga x©m l−îc. Cöa L÷ ThuËn bÞ chiÕm.

1897, Anh x©m l−îc. H¶i X©m Uy bÞ chiÕm ®ãng.

1898, Ph¸p x©m l−îc. Thõa nhËn quyÒn thiÕt lËp ®−êng ®iÖn tÝn ë Hoa Nam.

1900, Can thiÖp vò trang cña Anh, Nga, §øc, Ph¸p, Mü, ý, ¸o vμ NhËt (Cuéc khëi nghÜa cña NghÜa hoμ ®oμn52). Qu©n

1) Tael: §¬n vÞ tiÒn tÖ cò cña Trung Quèc.

®éi n−íc ngoμi ®ãng ë B¾c Kinh vμ ë çc cöa biÓn quan träng. Båi th−êng: 450 triÖu l−îng.

Tõ khi næ ra cuéc chiÕn tranh thÕ giíi, bän ®Õ quèc chñ nghÜa thay thÕ viÖc ¨n c−íp c«ng khai vμ vò trang b»ng viÖc ¨n c−íp che ®Ëy vμ ngo¹i giao. Chóng th«ng qua nh÷ng cuéc héi nghÞ, lÆng lÏ c−íp bãc Trung Quèc ®ang ë trong t×nh tr¹ng chia rÏ vμ bÞ bã tay tr−íc bän chóng.

1919, HiÖp −íc VÐcx©y chuyÓn giao tÊt c¶ nh÷ng t« giíi cña §øc ë Trung Quèc cho NhËt, mÆc dÇu chÝnh Trung Quèc còng lμ mét n−íc ®ång minh.

1922, Héi nghÞ Oasinht¬n th«ng qua viÖc çc n−íc Anh, Ph¸p, Mü vμ NhËt n¾m lÊy çc kho¶n thu nhËp ë Trung Quèc vμ n¾m çc ®éc quyÒn vÒ r−îu, muèi, v.v..

1923, Th«ng ®iÖp cña çc ®¹i sø ®ßi cho Ph¸p, Anh, Mü, NhËt, vμ BØ quyÒn qu¶n lý çc ®−êng s¾t Trung Quèc. Th¸ng 9 n¨m 1924, h¹m ®éi cña çc c−êng quèc nãi trªn thao diÔn tr−íc Qu¶ng Ch©u.

T×NH H×NH TRUNG QUèC

Chóng ta ®· thÊy r»ng, d−íi nhiÒu lý do kh¸c nhau vμ b»ng nhiÒu thñ ®o¹n kh¸c nhau, çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa can thiÖp vμo Trung Quèc tr−íc sau còng vÉn chØ nh»m ®i tíi mét kÕt qu¶ lμ b¾t nh−îng ®Êt vμ lÊy tiÒn båi th−êng.

B©y giê h·y nh×n qua t×nh h×nh kinh tÕ vμ tμi chÝnh cña çi n−íc lín Êy, n−íc cã mét nÒn v¨n minh l©u ®êi vμ hiÖn ®ang lμ ®èi t−îng dßm ngã cña bän chóng.

Tõ n¨m 1895, Trung Quèc ®· ký kÕt 16 hiÖp −íc vay m−în, mμ tæng sè lªn ®Õn:

902.000.000 phr¨ng,

61.500.000 b¶ng Anh,


64.368.000 ®«la,

115.000.000 yªn,

1.763.000 cuaron Hμ Lan.

ThuÕ quan, thuÕ chî, tiÒn thu vÒ ®−êng s¾t, lîi tøc vÒ c«ng nghiÖp, thuÕ r−îu vμ thuÕ thuèc l¸, tiÒn thu vÒ b−u ®iÖn vμ ng©n khè quèc gia, thuÕ muèi, v.v. ®Òu ph¶i ®em ra b¶o ®¶m cho çi kho¶n vay m−în Êy.

Nh×n vμo b¶n ®å Trung Quèc, ta thÊy r»ng hÇu hÕt çc h¶i c¶ng quan träng, hÇu hÕt çc vÞ trÝ chiÕn l−îc, hÇu hÕt çc trung t©m s¶n xuÊt hiÖn ®¹i ®Òu bÞ n−íc ngoμi chiÕm ®ãng. Song b¶n ®å vÉn ch−a nãi ®−îc hÕt. B¶n ®å vÉn ch−a chØ râ ®−îc ¶nh h−ëng cña t− b¶n n−íc ngoμi lan réng tíi ®©u, còng ch−a chØ râ ®−îc tÇm ®¹i b¸c cña bän ®¸nh thuª cña n−íc ngoμi cã thÓ b¾n tíi tËn ®©u.

VIÖC BIÕN TRUNG QUèC THμNH THUéC §ÞA

MÆc dÇu Trung Quèc rÊt suy nh−îc, mÆc dÇu néi bé Trung Quèc bÞ chia rÏ, nh−ng dÉu sao con sè 11.139.000 km2 cña nã còng vÉn lμ mét miÕng måi qu¸ to mμ çi mâm cña chñ nghÜa ®Õ quèc thùc d©n kh«ng thÓ nuèt tr«i ngay mét çi ®−îc. Vμ kh«ng thÓ trong mét ngμy mμ ®Èy mét çch tμn b¹o 489.500.000 ng−êi Trung Quèc vμo xiÒng xÝch cña chÕ ®é n« lÖ thuéc ®Þa. Cho nªn ng−êi ta c¾t vôn Trung Quèc ra: çch nμy chËm h¬n nh−ng kh«n h¬n.

Mét nguyªn nh©n kh¸c lμm chËm viÖc biÕn Trung Quèc thμnh mét thuéc ®Þa cã tÝnh chÊt quèc tÕ lμ sù tranh giμnh gi÷a çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa.

N−íc Ph¸p ®· chiÕm ®−îc §«ng D−¬ng, muèn x©m l−îc miÒn Nam Trung Quèc. ViÖc x©y dùng tèn kÐm con ®−êng s¾t B¾c Kú - V©n Nam phñ lμ mét b»ng chøng vÒ ®iÒu ®ã.

N−íc Anh hiÖn chiÕm ®−îc H−¬ng C¶ng, Ýt nhÊt lóc nμy còng t¹m vui lßng víi lèi n« dÞch kinh tÕ, nã ®· kiÓm so¸t ®−îc hÇu hÕt tÊt c¶ çc nguån s¶n xuÊt; vËy th× Ých g× mμ ph¶i lóng tóng vÒ viÖc

®ãng qu©n trªn mét l·nh thæ v« cïng réng lín n÷a? Nh−ng kh«ng ®êi nμo Anh l¹i chÞu ®Ó cho Ph¸p trë thμnh mét c−êng quèc thùc d©n thËt sù ë ch©u ¸. Vμ bëi v× Ên §é ®· thøc tØnh ®ang b¾t ®Çu g¹t bá ¸ch ¸p bøc kinh tÕ cña n−íc Anh, cho nªn bän h¸m lîi n−íc Anh ph¶i t×m çch vít bï l¹i ë Trung Quèc. N−íc NhËt qu¸ ®«ng d©n vÉn l¨m le chiÕm lÊy vμi tØnh cña Trung Quèc, nh−ng khi nμo Mü l¹i chÞu ®Ó nh− thÕ, v× nã sÏ lμ mét mèi nguy cho Mü. §èi víi Mü, Trung Quèc lμ mét thÞ tr−êng vμ cã thÓ lμ mét ®ång minh trong mét cuéc xung ®ét víi NhËt B¶n.

ý NGHÜA CñA CUéC CAN THIÖP HIÖN NAy

Trong mét cuéc can thiÖp hiÖn nay, bän ®Õ quèc nh»m hai môc ®Ých. Tr−íc hÕt, giμnh thªm nh÷ng nh−îng bé míi, sau n÷a - vμ t«i cho r»ng ®©y lμ ®iÒu chñ yÕu - lËt ®æ T«n DËt Tiªn. Chóng ta biÕt r»ng çc chÝnh phñ lªn thay nhau ë B¾c Kinh lu«n lu«n vÉn thùc hiÖn cã mét chÝnh s¸ch lμ: bªn trong th× chÝnh s¸ch hñ b¹i, bªn ngoμi th× khuÊt phôc tr−íc bän ®Õ quèc chñ nghÜa n−íc ngoμi.

Tr¸i l¹i, T«n DËt Tiªn, "ng−êi cha cña çch m¹ng Trung Quèc", ng−êi ®øng ®Çu chÝnh phñ Qu¶ng Ch©u, th× lu«n lu«n trung thμnh víi nh÷ng nguyªn lý cña m×nh, ngay c¶ trong nh÷ng lóc khã kh¨n nhÊt. C−¬ng lÜnh cña ®¶ng «ng - Quèc d©n ®¶ng - lμ mét c−¬ng lÜnh c¶i çch. C−¬ng lÜnh ®ã gåm nh÷ng ®iÒu kho¶n chèng ®Õ quèc vμ chèng qu©n phiÖt mét çch râ rÖt. §¶ng ®ã lín tiÕng tuyªn bè ®oμn kÕt víi çc d©n téc bÞ ¸p bøc ë çc n−íc thuéc ®Þa vμ víi giai cÊp v« s¶n quèc tÕ. §¶ng ®ã ®ång t×nh víi Çch m¹ng Nga: ThËt lμ mét téi lçi kh«ng thÓ tha thø ®−îc! Chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p, kÎ ¸p bøc nh©n d©n §«ng D−¬ng, ®ang lo ng¹i vÒ «ng b¹n l¸ng giÒng khã chÞu Êy, v× nh÷ng t− t−ëng ph¸ ho¹i cña «ng l¸ng giÒng còng cã thÓ xuyªn qua biªn giíi vμ th©m nhËp vμo nh÷ng ng−êi n« lÖ An Nam cña hä. Trung Quèc cã biªn giíi chung víi Ên §é vμ TriÒu Tiªn. Mét n−íc Trung Hoa thèng nhÊt, tù do vμ hïng m¹nh sÏ lμ mμn gi¸o ®Çu cña mét n−íc TriÒu Tiªn ®éc lËp vμ mét n−íc Ên §é gi¶i phãng. §Õ quèc Anh vμ ®Õ quèc NhËt kh«ng thÓ kh«ng lo ng¹i vÒ


®iÒu ®ã. Nguy c¬ tuy cßn xa, nh−ng suy theo tÝnh chÊt réng lín Êy, th× còng ®· lμ mét mèi nguy c¬ thùc tÕ råi.

ChÝnh v× thÕ mμ ngμy nay ng−êi ta ®ang t×m çch thanh to¸n T«n DËt Tiªn vμ ®¶ng cña «ng, còng nh− tr−íc ®©y ng−êi ta ®· t×m çch bãp chÕt n−íc Nga çch m¹ng vËy.

NH÷NG KH¶ N¡NG CñA MéT CUéC CAN THIÖP Vò TRANG

Çc c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa theo nhau göi tèi hËu th−. Ng−êi ta huy ®éng çc h¹m ®éi trªn mÆt biÓn Trung Quèc. Ng−êi ta tËp trung tμu chiÕn vμo cöa bÓ Th−îng H¶i vμ cöa s«ng D−¬ng Tö. Cã lÏ sÏ cã mét cuéc can thiÖp trùc tiÕp ch¨ng? §iÒu ®ã kh«ng ch¾c ch¾n l¾m. Trong çi ©m m−u míi chèng l¹i nh©n d©n Trung Quèc nμy, Anh n¾m vai trß l·nh ®¹o. M¸c®«nan sÏ kh«ng d¸m liÒu lÜnh tiÕn hμnh mét cuéc can thiÖp ra mÆt. ¤ng ta ®μnh chØ sÏ ra søc gióp cho nh÷ng kÎ thï cña T«n DËt Tiªn, vμ çi s¸ch l−îc cæ truyÒn cña chÝnh s¸ch n−íc Anh l¹i ®−îc tiÕp tôc thùc hiÖn chê ®îi t×nh tr¹ng ®ôc n−íc bÐo cß.

NH÷NG HËU QU¶ CñA VIÖC CAN THIÖP

Chñ nghÜa t− b¶n quèc tÕ ®ang ®iªn cuång tÝch luü. KÕ ho¹ch cña çc nhμ chuyªn m«n ®ang tæ chøc viÖc n« dÞch c«ng nh©n n−íc §øc. Ngo¹i giao ®Çy tÝnh chÊt can thiÖp - ngo¹i giao cña çc tuÇn d−¬ng h¹m, nh− T«n DËt Tiªn nãi - ®ang chuÈn bÞ n« dÞch nh÷ng ng−êi lao ®éng da vμng. ViÖc n« dÞch hoμn toμn giai cÊp v« s¶n §øc ch¾c ch¾n sÏ dÉn tíi viÖc n« dÞch giai cÊp v« s¶n ch©u Mü vμ ch©u ¢u. KÕ ho¹ch §aox¬53 lμ mét sù tÊn c«ng trùc tiÕp vμo giai cÊp c«ng nh©n. ViÖc biÕn Trung Quèc thμnh thuéc ®Þa sÏ khiÕn cho chñ nghÜa t− b¶n kiÕm ®−îc nh©n c«ng hÕt søc rÎ m¹t, sÏ h¹ thÊp tiÒn l−¬ng ë ch©u ¢u vμ ch©u Mü, sÏ cñng cè thÕ lùc t− b¶n. ViÖc can thiÖp vμo Trung Quèc lμ mét cuéc tÊn c«ng trùc tiÕp vμo giai cÊp c«ng nh©n.

NGUYÔN ¸I QUèC


C¤NG CUéC KHAI HO¸ GIÕT NG¦êI

Ng−êi da tr¾ng khai ho¸ nh÷ng ng−êi da ®en nh− thÕ nμo - Mét vμi sù viÖc mμ nh÷ng s¸ch gi¸o khoa vÒ lÞch sö kh«ng nãi ®Õn.

NÕu lèi hμnh h×nh theo kiÓu Lins¬ cña nh÷ng bän ng−êi Mü hÌn h¹ ®èi víi nh÷ng ng−êi da ®en lμ mét hμnh ®éng v« nh©n ®¹o, th× t«i kh«ng cßn biÕt gäi viÖc nh÷ng ng−êi ¢u nh©n danh ®i khai ho¸ mμ giÕt hμng lo¹t nh÷ng ng−êi d©n ch©u Phi lμ çi g× n÷a.

Tõ ngμy ng−êi da tr¾ng ®Æt ch©n lªn bê biÓn lôc ®Þa cña ng−êi da ®en th× lôc ®Þa ®ã kh«ng lóc nμo lμ kh«ng ®Ém m¸u. ë ®ã, nh÷ng cuéc tμn s¸t hμng lo¹t ®−îc Gi¸o héi cÇu chóc phóc lμnh, ®−îc bän vua chóa vμ nghÞ viÖn phª chuÈn mét çch hîp ph¸p, ®−îc bän bu«n ng−êi da ®en ®ñ mäi h¹ng - tõ bän bu«n n« lÖ x−a kia, cho ®Õn bän quan cai trÞ ngμy nay ë thuéc ®Þa - ch¨m chó thi hμnh.

T¤N GI¸O

ChÝnh lμ ®Ó gieo r¾c nh÷ng ¬n lμnh cña ®¹o Kit«, mμ vμo kho¶ng n¨m 1442, nh÷ng t−íng t¸ cña ®øc vua T©y Ban Nha rÊt ngoan ®¹o ®· ®æ bé lªn bê biÓn ch©u Phi. ViÖc truyÒn ®¹o cña hä b¾t ®Çu b»ng nh÷ng cuéc tμn s¸t. Theo lêi nh÷ng cuèn nhËt ký hμnh tr×nh cña hä, th×: "... Vμ cuèi cïng, §øc vua (lμ ng−êi vÉn


h»ng th−ëng c«ng hu©n nh÷ng c«ng cuéc lμm r¹ng rì uy danh cña Ngμi), ®· gióp cho nh÷ng bÇy t«i trung thμnh cña Ngμi chiÕn th¾ng ®−îc kÎ thï. Ngμi ®· ban danh väng ®Ó ®¸p l¹i c«ng lao cña chóng ta, ®· tr¶ çc kho¶n chi phÝ cña chóng ta vμ nhê Ngμi chóng ta ®· b¾t ®−îc 165 ng−êi võa ®μn «ng, ®μn bμ vμ trÎ con, ch−a kÓ mét sè ®«ng bÞ giÕt vμ bÞ th−¬ng".

Nh÷ng kÎ ®i chinh ��ôc114F1

) ngoan ®¹o ®ã ®· t¹o thμnh mét thø thãi tôc.

Trong b¶n kª nh÷ng cña c¶i tÞch thu ®−îc cña nh÷ng ng−êi Giªduýt2) Braxin, n¨m 1768 th× ngoμi nh÷ng c©y thËp tù cøu thÕ vμ nh÷ng ®å thê kh¸c ra, cßn cã nh÷ng con dÊu b»ng s¾t dïng ®Ó ®¸nh dÊu lªn mÆt ng−êi n« lÖ.

Trong mét thêi gian dμi, çc héi "truyÒn b¸ ®¹o Kit«" cña ng−êi Anh ®· lÊy viÖc bu«n n« lÖ lμm nguån lîi cho viÖc thê phông truyÒn gi¸o cña hä.

Ngμy 12 th¸ng 2 n¨m 1835, gi¸o héi ®éc lËp cña Gi¸o khu CrÝt Sícs¬ (Nam Car«lin) ®· ®¨ng b¸o qu¶ng ço r»ng gi¸o héi s¾p ®em b¸n mét mãn hμng tõ 10 n« lÖ ®· quen viÖc trång b«ng. ThËt ng−êi ta cã thÓ kÓ ra kh«ng biÕt bao nhiªu sù viÖc nh− thÕ.

Nh÷ng gi¸o héi ë B¾c Mü ®Òu lμ nh÷ng kÎ thï kiªn quyÕt nhÊt chèng viÖc xo¸ bá chÕ ®é n« lÖ.

BäN VUA CHóA

Tõ S¸cl¬ Canh cho ®Õn Lª«p«n ®Ö nhÞ, vua BØ, tõ bμ N÷ hoμng ®øc h¹nh cña n−íc Anh lμ £lidabÐt cho ®Õn Nap«lª«ng, tÊt c¶ çi bän ng−êi ngåi trªn ngai vμng Êy ®Òu bu«n b¸n ng−êi da ®en. TÊt

1) Conquistador: ChØ nh÷ng t−íng t¸ T©y Ban Nha håi thÕ kû XV vμ

XVI ®· ®i x©m l−îc Trung Mü vμ Nam Mü.

2) Les JÐsuites: Mét dßng ®¹o Kit« do Inga ®¬ Loay«la, ng−êi T©y Ban Nha, thμnh lËp tõ n¨m 1534, tæ chøc theo kiÓu qu©n ®éi. Ngoμi viÖc truyÒn gi¸o, dßng nμy cßn cã nhiÒu hμnh ®éng rÊt d· man, tμn ¸c.

c¶ bän vua chóa ®i chiÕm thuéc ®Þa ®Òu ®· ký nh÷ng hiÖp −íc vμ ®· cho phÐp ®éc quyÒn kinh doanh thÞt ng−êi da ®en.

"Ngμy 27-8-1701, §øc vua T©y Ban Nha rÊt ngoan ®¹o, vμ §øc

vua Ph¸p rÊt ngoan ®¹o ®· cho C«ng ty hoμng gia ë Ghinª ®−îc ®éc quyÒn trong 10 n¨m chë nh÷ng ng−êi da ®en trong çc thuéc ®Þa ch©u Mü... ®Ó nh©n ®ã mμ c¶ bän vua t«i ®Òu kiÕm ®−îc nh÷ng mãn lîi lín...".

"§øc vua Anh nhËn tr¸ch nhiÖm ®−a vμo ®Êt Mü thuéc T©y Ban Nha 144.000 ng−êi da ®en, c¶ nam lÉn n÷, ®ñ çc løa tuæi, víi gi¸ tiÒn mçi ®Çu ng−êi lμ 33 ®ång ªquy vμ 1/3 ®ång...".

BäN BU¤N NG¦êI DA §EN

N¨m 1824, mét chiÕc tμu bu«n ng−êi da ®en võa lÊy nh÷ng ng−êi da ®en tõ bê biÓn ch©u Phi ®Ó ®−a ®i ¡ngti¬, th× bÞ mét tuÇn d−¬ng h¹m ®uæi theo. Trong khi ®uæi theo, ng−êi ta thÊy cã nhiÒu chiÕc thïng tr«i lÒnh bÒnh gÇn tuÇn d−¬ng h¹m. Ng−êi ta t−ëng r»ng chiÕc tμu bu«n ng−êi da ®en ®· vøt bá nh÷ng thïng n−íc xuèng cho nhÑ bít ®Ó dÔ ch¹y trèn. Nh−ng khi ®· cÆp s¸t ®−îc chiÕc tμu råi, th× ng−êi ta nghe thÊy tiÕng rªn rØ trong mét chiÕc thïng ®Ó trªn boong tμu: më ra thÊy hai ng−êi ®μn bμ da ®en gÇn bÞ chÕt ng¹t. TÐ ra chiÕc tμu bu«n ng−êi da ®en ®· nghÜ ®−îc çch ®ã ®Ó cho nhÑ bít tμu.

Mét chiÕc tμu Anh cøu ®−îc mét chiÕc tμu bu«n ng−êi da ®en bÞ ®¾m. Ng−êi ta cøu c¶ nh÷ng ng−êi da ®en lÉn thuû thñ trªn tμu. Nh−ng ®Õn khi thÊy thiÕu l−¬ng thùc, ng−êi ta liÒn quyÕt ®Þnh hy sinh nh÷ng ng−êi da ®en. Ng−êi ta b¾t hä s¾p hμng trªn boong tμu, råi dïng hai khÈu sóng lín b¾n hä mét çch kh«ng th−¬ng xãt g× c¶.

T×NH C¶NH NH÷NG NG¦êI N¤ LÖ

Nh÷ng ng−êi da ®en bÞ b¾t ®Òu bÞ buéc cæ, buéc tay, buéc ch©n


víi nhau, thμnh tõng ®«i mét. Råi ng−êi ta l¹i dïng mét çi xÝch dμi buéc thμnh tõng chuçi 20 hay 30 ng−êi mét. Trãi nh− thÕ råi, ng−êi ta dong hä ra tËn bÕn tμu. Ng−êi ta nhÐt hä chång chÊt vμo trong hÇm tμu chËt chéi, tèi om vμ nghÑt thë. §Ó "b¶o ®¶m vÖ sinh", ng−êi ta dïng roi quËt hä tíi tÊp nh− m−a ®Ó b¾t hä ph¶i nh¶y nh¸o lªn mçi ngμy vμi lÇn. §Ó hßng ®−îc réng chç, th−êng th−êng lμ, ®μn «ng bãp cæ lÉn nhau, vμ ®μn bμ th× dïng ®inh ®©m thñng tr¸n nh÷ng chÞ bªn c¹nh. Nh÷ng ng−êi èm bÞ coi lμ hμng ho¸ ®· h− háng kh«ng b¸n ®−îc, bÞ qu¼ng xuèng biÓn. Khi biÓn ®éng, ng−êi ta nÐm ng−êi da ®en xuèng biÓn ®Ó cho nhÑ tμu. Nãi chung khi tμu cÆp bÕn th× mét phÇn t− chuyÕn hμng da ®en ®· chÕt gôc v× bÖnh truyÒn nhiÔm hay chÕt ng¹t. Nh÷ng ng−êi n« lÖ cßn sèng sãt bÞ ®em ®ãng dÊu vμ ®¸nh sè b»ng s¾t nung ®á nh− sóc vËt vËy, ng−êi ta ®Õm hä b»ng tÊn, b»ng "kiÖn" chø kh«ng ph¶i b»ng ®Çu ng−êi. ThÝ dô nh− C«ng ty Bå §μo Nha ë Ghinª, n¨m 1700 ®· ký mét hîp ®ång lμ sÏ cung cÊp 11.000 "tÊn" ng−êi da ®en.

H¬n 15 triÖu ng−êi da ®en ®· bÞ chë sang Mü trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy, ®é 3 triÖu ®· chÕt däc ®−êng hay bÞ nÐm xuèng biÓn. Cßn nh÷ng kÎ v× chèng cù hay næi lo¹n mμ bÞ giÕt th× kh«ng kÓ... Lèi bu«n b¸n nh¬ nhuèc ®ã chÊm døt vμo kho¶ng n¨m 1850 ®Ó nh−êng chç cho mét h×nh thøc n« lÖ kh¸c phæ biÕn h¬n lμ: chÕ ®é thùc d©n.

CHÕ §é THùC D¢N

Nh÷ng hiÖn t−îng tμn khèc mμ chóng t«i s¾p kÓ ra ®©y, nÕu kh«ng ph¶i lμ ®· ®−îc chøng minh b»ng nh÷ng tμi liÖu kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc, nÕu kh«ng ph¶i chÝnh nh÷ng ng−êi ¢u kÓ l¹i, th× ng−êi ta khã mμ tin ®−îc.

Mét nhμ bu«n Ph¸p ë Ma®ag¸txca thÊy trong kÐt b¹c cña h¾n bÞ mÊt trém, ®· dïng ®iÖn tra tÊn nhiÒu ng−êi b¶n xø lμm cho h¾n mμ h¾n ngê lμ ®· lÊy trém. Sau ®ã Ýt l©u, ng−êi ta ph¸t hiÖn ra r»ng chÝnh con h¾n ®· lÊy.

Mét viªn quan cai trÞ thuéc ®Þa ®· b¾t mét chÞ ng−êi da ®en ®éi mét hßn ®¸ lín ®øng suèt ngμy ngoμi n¾ng chang chang. Råi h¾n sai ®em trãi chÞ l¹i vμ sai ®æ cao su nãng báng vμo bé phËn sinh dôc cña chÞ.

Mét tªn thùc d©n nä næi giËn v× kh«ng thÓ b¾t hai ng−êi ®Çy tí b¶n xø cña h¾n lμm c«ng kh«ng, ®· ®em trãi hai ng−êi ®ã vμo cäc, giéi dÇu ho¶ lªn vμ thiªu sèng.

Nh÷ng tªn thùc d©n kh¸c ®em nhÐt m×n vμo måm hay hËu m«n nh÷ng ng−êi da ®en vμ ®èt cho næ.

Mét viªn chøc kia khoe lμ mét m×nh h¾n ®· giÕt 150 ng−êi b¶n xø, chÆt 60 bμn tay, ®ãng trªn c©y thËp tù rÊt nhiÒu ®μn bμ vμ trÎ con, vμ treo rÊt nhiÒu x¸c ng−êi ®· bÞ v»m lªn t−êng çc lμng mμ h¾n ®−îc trao cho cai trÞ. Mét c«ng ty khai khÈn ®ån ®iÒn nä ®· lμm chÕt 4.500 ng−êi lao ®éng b¶n xø t¹i riªng mét ®ån ®iÒn cña nã.

Tr−êng hîp ngo¹i lÖ, ç biÖt −? Kh«ng ph¶i. §ã lμ tôc lÖ cña hä. Nh−ng chóng ta h·y kÓ mét vμi téi ¸c giÕt ng−êi hμng lo¹t mμ ng−êi ta kh«ng thÓ ®æ t¹i b¶n tÝnh d· man cña mét vμi ç nh©n nμo c¶, nh−ng lμ nh÷ng téi ¸c mμ toμn bé chÕ ®é ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc lÞch sö.

Mét nhμ v¨n Ph¸p kÓ l¹i: "Trong xø Angiªri cña chóng ta ë s¸t b·i sa m¹c, t«i ®· thÊy nh− sau: Mét h«m, binh lÝnh b¾t nh÷ng ng−êi ArËp ch¼ng m¾c téi t×nh g× ngoμi çi téi ®· trèn tr¸nh sù tμn b¹o cña nh÷ng kÎ ®· chinh phôc hä. Viªn quan n¨m ra lÖnh ®em giÕt ngay kh«ng cÇn ®iÒu tra, xÐt xö g× c¶. Vμ ®©y lμ ®iÒu ®· x¶y ra... Hä bÞ b¾t tÊt c¶ lμ 30 ng−êi. Ng−êi ta ®μo 30 hè ë b·i çt råi ®em ch«n hä xuèng ®Õn cæ, trÇn truång, ®Çu c¹o träc, d−íi trêi n¾ng gi÷a tr−a. §Ó gi÷ cho hä kh«ng chÕt ngay, thØnh tho¶ng ng−êi ta l¹i ®em n−íc t−íi nh− t−íi c¶i b¾p... Nöa giê sau, mi m¾t hä s−ng hóp lªn, con m¾t lßi ra. L−ìi s−ng vï lªn ®Çy c¶ çi miÖng më h¸ hèc tr«ng thËt khñng khiÕp... råi da nøt ra, tr¸n th× vμng lªn nh− thÞt lîn quay...".


Mét bé téc ë B¨ngghi kh«ng thÓ cung cÊp ®−îc ®ñ sè cao su cho ®ån ®iÒn. §ån ®iÒn nμy muèn buéc hä ph¶i nép cho ®ñ sè thiÕu, liÒn b¾t 58 phô n÷ vμ 10 trÎ em gi÷ lμm con tin. Nh÷ng con tin nμy bÞ nhèt vμo chç thiÕu kh«ng khÝ, thiÕu ¸nh s¸ng, thiÕu ¨n vμ ngay c¶ n−íc uèng còng thiÕu n÷a. ThØnh tho¶ng ng−êi ta l¹i ®Õn ®¸nh ®Ëp hä. Theo bän thùc d©n nãi th× tiÕng kªu la cña hä dïng ®Ó th«i thóc c«ng viÖc. Sau ba tuÇn chÞu ®au ®ín khèc liÖt, 58 phô n÷ vμ 2 trÎ em chÕt.

N¨m ®ã h¹n h¸n. Mïa mμng mÊt c¶. Toμn vïng ®ã ë ch©u Phi bÞ khèn khæ. Ng−êi ta ph¶i ¨n cá vμ rÔ c©y. Çc cô giμ chÕt v× ®ãi l¶. ThÕ mμ chÝnh phñ khai ho¸ vÉn cø b¾t ph¶i nép thuÕ. Nh÷ng ng−êi d©n ®ang bÞ h¹n h¸n bá l¹i cho chÝnh phñ ruéng ®Êt, v−ên t−îc, nhμ cöa vμ trèn vμo nói. Viªn quan cai trÞ ®−a chã s¨n vμ lÝnh vμo truy n· vμ t×m thÊy hä trong mét çi hang. Ng−êi ta bÌn hun cho hä chÕt.

N¨m 1895, ng−êi Anh ®· tμn s¸t 3.000 ng−êi M��ªlª115F1

) næi lo¹n ®· ra ®Çu hμng hä.

Tõ 1901 ®Õn 1906, ng−êi §øc Ýt ra còng ®· tμn s¸t ®Õn 15.000 d©n Herer« ë T©y Phi.

N¨m 1911, ng−êi ý, trong cã 3 ngμy mμ ®· biÕn ngo¹i « Masiya thμnh lß s¸t sinh, 4.000 ng−êi b¶n xø bÞ giÕt ë ®ã.

Nh÷ng cuéc tμn s¸t ®¹i quy m« ®ã ®−îc nªu lªn thμnh nguyªn t¾c chÝnh trÞ. §ã lμ chÝnh s¸ch giÕt s¹ch. Mét chÝnh phñ ë Çp ®· tuyªn bè: "NÕu ng−êi b¶n xø mμ ®i vμo con ®−êng kh«ng tu©n lÖnh vμ næi lo¹n, th× hä sÏ bÞ th¼ng tay quÐt s¹ch khái n−íc hä, vμ sÏ cã nh÷ng d©n téc kh¸c ®Õn thay thÕ hä".

Ngμy nay, 10 n¨m sau cuéc chiÕn tranh ®ßi "quyÒn d©n téc tù quyÕt", th× ng−êi T©y Ban Nha vμ ng−êi Ph¸p vÉn tiÕp tôc cuéc

1) Tªn gäi chung nh÷ng bé l¹c thuéc gièng ng−êi Caferes ë miÒn §«ng

Nam ch©u Phi, gi÷a hai con s«ng Lanhp«p« vμ D¨mbed¬.

x©m chiÕm ®Ém m¸u n−íc Marèc, d−íi con m¾t bao che cña nh÷ng kÎ tai to mÆt lín ë Héi quèc liªn54.

LÞch sö viÖc ng−êi ¢u x©m chiÕm ch©u Phi - còng nh− bÊt cø lÞch sö x©m chiÕm thuéc ®Þa nμo - th× tõ ®Çu ®Õn cuèi ®Òu ®−îc viÕt b»ng m¸u nh÷ng ng−êi b¶n xø.

Sau nh÷ng cuéc tμn s¸t th¼ng tay th× chÝnh nh÷ng chÕ ®é lao

dÞch, khu©n v¸c, lao ®éng khæ sai, r−îu cån, bÖnh giang mai tiÕp tôc hoμn thμnh c«ng cuéc tμn ph¸ cña sù nghiÖp khai ho¸. KÕt qu¶ tÊt nhiªn cña chÕ ®é ghª tëm ®ã lμ sù tiªu diÖt gièng da ®en.

KÓ ra th× thªm vμo nh÷ng sù viÖc ®ã mét vμi con sè, còng tèt, nh−ng còng thËt lμ ®au ®ín. Ng−êi ta sÏ thÊy r»ng mét vμi tªn thùc d©n giμu cã lªn nhanh chãng th× còng ®óng vμo lóc d©n sè nh÷ng miÒn bÞ bãc lét gi¶m bít ®i kh«ng ph¶i lμ kh«ng nhanh chãng. Tõ 1783 ®Õn 1793, C«ng ty LivÐcp«n ®· kiÕm ®−îc chõng 1.117.700 b¶ng b»ng çch bu«n b¸n n« lÖ. Còng trong thêi gian ®ã, d©n sè trong vïng c«ng ty ®ã ®Æt ch©n ®Õn, ®· mÊt ®i 304.000 ng−êi. Trong 9 n¨m, vua Lª«p«n §Ö nhÞ ®· bãc lét xø C«ngg« ®−îc 3.179.120 b¶ng.

N¨m 1908, d©n sè xø C«ngg« thuéc BØ lμ 20 triÖu, ®Õn n¨m 1911, chØ cßn cã 8.500.000 th«i. Trong xø C«ngg« thuéc Ph¸p, nh÷ng bé téc gåm cã 40.000 ng−êi mμ trong 2 n¨m chØ cßn l¹i cã 20.000 ng−êi, nhiÒu bé téc kh¸c kh«ng cßn lÊy mét ng−êi.

N¨m 1904, d©n sè H«tent« lμ 20.000 ng−êi, chØ trong 7 n¨m bÞ ®« hé, cßn l¹i cã 9.700 ng−êi.

NGUYÔN ¸I QUèC

TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 69, n¨m 1924.


THèNG CHÕ LI¤T¢Y Vμ B¶N tuyªn NG¤N nh©n QUYÒN

Thñ hiÕn xø Marèc cho b¶n ®¹i hiÕn ch−¬ng cña giai cÊp t− s¶n Ph¸p lμ cã tÝnh chÊt ph¸ ho¹i vμ nguy hiÓm.

Héi Nh©n quyÒn vμ C«ng d©n quyÒn55 (tõ n¨m 1924...) ®· cã çi chñ tr−¬ng khê d¹i lμ cho niªm yÕt t¹i çc tr−êng häc vμ c«ng së xø Marèc thuéc Ph¸p b¶n Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vμ C«ng d©n quyÒn n¨m 1789. Thèng chÕ Li«t©y - ng−êi cã träng tr¸ch gi÷ v÷ng Nh©n quyÒn vμ C«ng d©n quyÒn t¹i Marèc, ®· cÊm ngÆt viÖc niªm yÕt b¶n Tuyªn ng«n qu¸ nguy h¹i ®ã. Kh«ng may cho ng−êi Marèc vμ may thay cho nh÷ng ng−êi Ph¸p çch ®©y 135 n¨m, lμ vÞ Thèng chÕ vinh quang cña chóng ta ®· sinh ra kho¶ng 75 hay 80 n¨m sau cuéc ®¹i Çch m¹ng; chø kh«ng th×... Nh−ng th«i, kh«ng ®ïa n÷a, chóng ta h·y nãi th¼ng vμo viÖc.

Trong bøc th− göi cho Thñ t−íng Néi çc, Thèng chÕ c¾t nghÜa lÖnh cÊm ®ã nh− sau:

"Trong lóc nμy vμ trong nhiÒu n¨m vÒ sau n÷a, ®èi víi d©n b¶n xø, n−íc Ph¸p cã mét nhiÖm vô tr−íc nhÊt ph¶i lμm trßn lμ: d¹y cho hä biÕt gi÷ bæn phËn cña m×nh. ChØ khi nμo hä hiÓu bæn phËn cña hä th× míi cã thÓ nãi ®Õn viÖc ban bè cho hä nh÷ng quyÒn lîi mμ hoμn c¶nh x· héi vμ tr×nh ®é hiÓu biÕt cña hä cã thÓ cho phÐp hä ®−îc h−ëng.

"Trong lóc nμy, kh«ng thÓ116F

* ®−a ra cho nh÷ng kÎ mμ chóng ta ®ang b¶o hé çc quyÒn lîi ®−îc thi hμnh ë Ph¸p cho c«ng d©n Ph¸p, nhÊt lμ ®iÓm: "Nguyªn t¾c chñ quyÒn lμ ë trong quèc d©n, vμ luËt ph¸p lμ biÓu hiÖn cña ý chÝ"...

"VËy niªm yÕt nh÷ng nguyªn t¾c ®ã ë çc chç c«ng céng lμ rÊt nguy hiÓm.

"BÊt ®¾c dÜ l¾m, ta chØ cã thÓ lμm tho¶ m·n ®−îc Héi nh©n quyÒn trong nh÷ng trô së chØ riªng cã ng−êi Ph¸p lui tíi mμ th«i; nh−ng trªn thùc tÕ, ë Marèc hiÖn kh«ng cã nh÷ng trô së nh− thÕ v.v.".

MÆc cho Li«t©y cø viÖc coi b¶n Tuyªn ng«n... ®· ®−a l¹i sù tù hμo cho nÒn Céng hoμ cña «ng ta vμ vinh dù cho cha «ng cña «ng ta, nh− mét m¶nh giÊy lén tåi tμn; mÆc cho «ng ta cø viÖc ng¹o nghÔ khinh th−êng mét tæ chøc cã tiÕng t¨m cña nÒn d©n chñ t− s¶n vμ cña nh÷ng nguyªn lý lín thêi Çch m¹ng 1789-1793, chóng ta còng cãc c...Çn vμ ng−êi Marèc còng vËy. Nh−ng chóng ta ph¶i nh¾c l¹i cho nh÷ng anh em xø Marèc chóng ta ®iÒu nμy:

Trong cuéc chiÕn tranh v× "c«ng lý" - kh«ng ph¶i c«ng lý cho Con ng−êi vμ cho C«ng d©n, mμ c«ng lý cho bän DiÒu h©u vμ Ç mËp - th× trong sè 53.000 ng−êi Marèc ®· lμm "bæn phËn cña hä" (40.000 ng−êi lμm lao ®éng vμ 13.000 lμm lÝnh), cã 10.000 ®· lμm trßn bæn phËn m×nh ®Õn nçi ®· bá x−¬ng trªn çc b·i chiÕn tr−êng. Cã nh÷ng ng−êi Marèc kh¸c còng ®· lμm "bæn phËn" m×nh b»ng çch cung cÊp cho n−íc mÑ ®ang l©m chiÕn hμng v¹n tÊn hμng ho¸, hμng tr¨m triÖu phr¨ng trong çc cuéc c«ng tr¸i b¾t buéc, ®−îc gäi lμ c«ng tr¸i "ChiÕn th¾ng" vμ cho çc cuéc l¹c quyªn b¾t buéc, ®Ó gióp çc vïng bÞ qu©n "b«s¬ d· man" x©m chiÕm, ®· lμm trong thêi kú 1914-1918 ®óng nh÷ng ®iÒu mμ nh÷ng ng−êi Ph¸p v¨n minh ®· lμm çch ®©y 20 n¨m ë Marèc vμ hiÖn ®ang lμm h»ng ngμy ë ®ã. §Ó ®Òn ®¸p l¹i nh÷ng bom ®¹n vμ nh÷ng c«ng ¬n cña N−íc b¶o hé, n«ng d©n Marèc trong kho¶ng m−êi l¨m n¨m ®· ph¶i "nh−êng l¹i"

* T«i g¹ch d−íi - N.A.Q


hμng chôc v¹n hÐcta ruéng ®Êt tèt nhÊt cña m×nh, cßn m×nh th× lªn nói vμ nh÷ng cao nguyªn tr¬ trôi ®Ó chÕt ®ãi. V× nÒn "th¸i b×nh cña n−íc Ph¸p", hä ®· ph¶i ®ãng s−u thuÕ nÆng nÒ cø h»ng n¨m l¹i t¨ng lªn. ThuÕ m¸ tõ chç 109.499.000 phr¨ng håi n¨m 1918, n¨m 1922 ®· lªn tíi 171.953.000. Trong sè mÊy tr¨m triÖu thuÕ do ng−êi Marèc ®· ®æ må h«i ra ®ãng ®ã, th× 96.000.000, nghÜa lμ mét phÇn ba, dïng ®Ó nu«i bÐo nh÷ng ng−êi nh− Li«t©y vμ ®ång bän (chØ riªng nh÷ng kho¶n chi phÝ cho Phñ Toμn quyÒn còng ®· lªn tíi 25.000.000 phr¨ng).

ThÕ lμ ng−êi Marèc ®· lμm trßn "bæn phËn" cña m×nh, bæn phËn ng−êi n« lÖ. Nh−ng ®Ó xøng ®¸ng víi quyÒn Con ng−êi vμ quyÒn C«ng d©n, hä cßn ph¶i lμm bæn phËn cña hä lμ nh÷ng Con ng−êi vμ nh÷ng C«ng d©n n÷a, nghÜa lμ ph¶i tæ chøc nhau l¹i vμ ®Êu tranh ®Ó giμnh lÊy çc quyÒn ®ã, nh− ng−êi Ph¸p tõng lμm håi 178956 vμ nh− giai cÊp v« s¶n çch m¹ng ngμy nay ®ang lμm. Bæn phËn ®ã, nh÷ng anh em chóng ta ë Marèc ch−a hiÓu. Cho nªn Li«t©y ®· cã lý ®Ó cho r»ng r−îu cån, thuèc phiÖn vμ nhμ thæ (nh÷ng tiÖm r−îu vμ nhμ thæ ë Marèc cø 5 n¨m l¹i t¨ng 280%) cã gi¸ trÞ "khai ho¸" nhiÒu h¬n vμ cã Ých cho sù nghiÖp thùc d©n nhiÒu h¬n lμ b¶n Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vμ C«ng d©n quyÒn nh¹t nhÏo vËy.

NGUYÔN ¸I QUèC


CHñ NGHÜA ThùC D¢N BÞ L£N ¸N

KiNH NGHIÖM ë CH¢U PHI XÝCH §¹O THUéC PH¸P

ChÕ ®é thùc d©n Ph¸p ®· "thu ®−îc"... nhiÒu thÊt b¹i. Kh«ng ph¶i chØ cã chóng t«i míi nhËn thÊy nh− thÕ. Nh©n mét cuéc thÊt b¹i ®Æc biÖt th¶m h¹i, tê Le Temps, ngμy 24 th¸ng 9 ®· viÕt:

"ThËt vËy, ai còng biÕt r»ng t×nh h×nh ch©u Phi xÝch ®¹o cña chóng ta kh«ng ph¶i lμ ®óng nh− chóng ta ®· hy väng chót nμo c¶, khi mμ... l¸ cê cña n−íc Ph¸p phÊp phíi trªn nh÷ng vïng réng bao la mμ chóng ta ®· chiÕm ®o¹t ®−îc chø kh«ng ph¶i lμ thu phôc ®−îc cho n−íc Céng hoμ. Kh«ng phãng ®¹i vμ còng kh«ng c−êng ®iÖu g× c¶, ta cã thÓ nãi r»ng... ch©u Phi xÝch ®¹o hiÖn nay ®ang ë vμo t×nh tr¹ng thËt sù lμ tôt lïi. ViÖc khai th¸c miÒn ®ã thËt lμ th« s¬, c«ng cô ë ®ã h×nh nh− kh«ng cã g× c¶. HiÖn nay ng©n s¸ch thiÕu hôt cña miÒn ®ã chØ th¨ng b»ng ®−îc lμ nhê chÝnh phñ trî cÊp. Cuèi cïng - ®iÒu nghiªm träng h¬n - lμ d©n c− miÒn ®ã mßn mái ®i vμ chÕt dÇn, yÕu tè d©n sè mμ sù duy tr×, sù c¶i thiÖn vμ t¨ng lªn lμ c¬ së cho mäi sù nghiÖp, ®ang ®i ®Õn chç tiªu diÖt". (Do chóng t«i g¹ch d−íi).

Vμ sau ®ã, tê b¸o cßn viÕt:


"H¬n n÷a, chóng ta cßn ph¹m nhiÒu sai lÇm; nãi dμi dßng vÒ nh÷ng sai lÇm nμy còng v« Ých, b©y giê kh«ng ph¶i lóc ngåi hèi tiÕc mét çch v« bæ vÒ qu¸ khø, ph¶i chuÈn bÞ cho mét t−¬ng lai tèt ®Ñp h¬n. Hμnh ®éng cña chóng ta ë ch©u Phi xÝch ®¹o ®· bÞ tª liÖt hay chÖch h−íng ngay tõ ®Çu, v× nh÷ng sai lÇm vÒ nguyªn t¾c... ®Õn nay còng vÉn cßn t¸c h¹i mét çch ghª gím; ngoμi ra, ho¹t ®éng cña chóng ta cßn mang hËu qu¶ tai h¹i cña nh÷ng sai lÇm vÒ ph−¬ng ph¸p cÇn ph¶i gÊp rót söa ch÷a".

Nh÷ng sai lÇm vμ khuyÕt ®iÓm mμ tê Le Temps than phiÒn vÒ nh÷ng hËu qu¶ tai h¹i mμ kh«ng nªu ra nh÷ng sù viÖc, lμ nh÷ng sai lÇm vμ nh÷ng khuyÕt ®iÓm nμo? §ã lμ viÖc t−íc ®o¹t nh÷ng ng−êi b¶n xø, ®ã lμ viÖc b¾t phu khu©n v¸c, lμ chÕ ®é lao dÞch, ®ã lμ thuÕ kho¸ nÆng nÒ, lμ viÖc tuyÓn mé c«ng chøc vμ binh lÝnh, lμ viÖc b¾t con tin, lμ nh÷ng sù tμn ¸c ®èi víi nh©n d©n, ®ã lμ tÊt c¶ çi chÕ ®é c−íp bãc, giÕt chãc ®¸ng ghª tëm ®· lμm cho thuéc ®Þa nμy ®i ®Õn t×nh tr¹ng thª th¶m hiÖn nay.

Çch ®©y h¬n 20 n¨m, «ng ¤guyxt¬ S¬valiª, sau khi m« t¶ sù d· man cña chÕ ®é thùc d©n, tiªn ®o¸n nh− sau:

"NÕu ng−êi ta cø tiÕp tôc lμm nh− thÕ m·i, nÕu ng−êi ta kh«ng

ngõng viÖc ®èt ph¸ çc lμng m¹c th× ch¼ng bao l©u... hai bê s«ng C«ngg« còng nh− nh÷ng vïng Ubanghi vμ Xanga sÏ hoμn toμn kh«ng cßn mét bãng ng−êi... NÕu chÝnh s¸ch Êy cø tiÕp tôc nh− thÕ m·i th× sau ®©y nöa thÕ kû, tÊt nh÷ng gièng ng−êi cÇn cï ®ã sÏ tiªu diÖt hÕt ... (Morel)".

Nh÷ng cuéc tranh c·i trong nghÞ viÖn n¨m 1906 ®· ®Ó lé ra r»ng mét tê th«ng tri cña mét c«ng ty khai khÈn ®ån ®iÒn ®· viÕt: "Kh«ng ®−îc quªn r»ng çc nh©n viªn cña chóng ta ph¶i ®ãng vai trß nh− lμ nh÷ng tªn kÎ c−íp". Vμ mét viªn toμn quyÒn ®· viÕt cho çc c«ng chøc d−íi quyÒn y nh− sau: "T«i kh«ng giÊu çc «ng r»ng, khi ®Ò nghÞ th¨ng th−ëng, t«i ®Æc biÖt c¨n cø vμo sè thuÕ thu ®−îc cña ng−êi b¶n xø, ®iÒu mμ çc «ng ph¶i lu«n lu«n chó ý".

Nh÷ng dßng sau ®©y trÝch trong mét quyÓn sæ chøng tá r»ng nh÷ng lÖnh ®ã ®· ®−îc chÊp hμnh tõng ly tõng tý:

"Hμnh qu©n cμn quÐt lμng C«l«v«.

Cμn quÐt d©n Ph¨ng vïng th−îng Cun«: ®èt lμng, ph¸ v−ên tr¹i.

Cμn qnÐt d©n Bªcami: l¹i ®èt lμng, ph¸ huû 3.000 c©y chuèi (thøc ¨n dù tr÷ duy nhÊt).

Cμn quÐt lμng Cuya: ®èt lμng, ph¸ trôi v−ên tr¹i.

Cμn quÐt Ancoong: nÐm bom xuèng lμng, råi ph¸ trôi v−ên tr¹i.

Cμn quÐt d©n Examphami: ph¸ s¹ch lμng m¹c.

Vïng B«ma ®èt ph¸ vμ giÕt ng−êi.

Hîp ph¸p ho¸ viÖc c−íp bãc, tiªu diÖt cã hÖ thèng d©n c−, ph¸ trôi mét çch cã tæ chøc nh÷ng lμng m¹c, ph−¬ng ph¸p lμ nh− thÕ ®ã.

M−êi s¸u n¨m sau, nh÷ng hμnh ®éng bØ æi nh− thÕ l¹i ®−îc ng−êi ta nªu ra tr−íc nghÞ viÖn Ph¸p.

Th¸ng 12 n¨m 1921, nghÞ sÜ da ®en Boaníp ®· nãi trong mét bμi diÔn v¨n c¶m ®éng nh− sau:

"D©n sè bÞ lôi ®i v× bÖnh tËt, vμ nhÊt lμ v× chÕ ®é mμ hä ph¶i chÞu ®ùng tõ khi bÞ chiÕm ®ãng... ChÕ ®é b¾t phu khu©n v¸c, sù bãc lét nÆng nÒ cña çc c«ng ty khai khÈn ®ån ®iÒn ®· giÕt nh÷ng ng−êi b¶n xø...".

Ngμy 22 th¸ng 10 n¨m 1921, quyÒn Bé tr−ëng thuéc ®Þa ®· ra mét s¾c lÖnh quy ®Þnh r»ng mét c«ng nh©n b¶n xø ®· ®−îc tr¶ c«ng ®Ó lμm mét c«ng viÖc nμo ®ã mμ kh«ng lμm trßn th× cã thÓ bÞ b¾t giam vμ truy tè vÒ téi lõa ®¶o.

¤ng Anbe Xar« - Bé tr−ëng Bé thuéc ®Þa - ®· ph¶i thó nhËn r»ng d©n c− khèn khæ cña thuéc ®Þa ®· s¾p diÖt vong. ¤ng ®· ra søc g¸n cho t×nh tr¹ng d©n c− bÞ diÖt vong dÇn ®i ®ã, lμ do thiÕu vÖ sinh, vμ «ng viÕt:

"ViÖc s¨n sãc vông vÒ vμ bÈn thØu ®èi víi phô n÷ khi sinh në...


lμm cho hä kh«ng sinh ®Î n÷a; cßn trÎ con lóc s¬ sinh kh«ng ®−îc ch¨m nom chu ®¸o nªn ®· chÕt nhiÒu... Trong sè d©n c− b¶n xø ®· bÞ bÖnh ngñ lμm cho chÕt mßn dÇn ®i, th× bÖnh cóm l¹i cßn s¸t h¹i thªm hμng v¹n ng−êi n÷a".

§Ó söa ch÷a t×nh tr¹ng ®ã, ng−êi ta ®· lμm ®−îc nh÷ng g×? Ng−êi ta ®· x©y dùng ®−îc mét nhμ th−¬ng ®éc nhÊt, víi 79 gi−êng ë Bradavin, thñ ®« cña thuéc ®Þa! ThÕ mμ víi çc d©n c− ®ang ®i ®Õn chç diÖt vong ®ã, trong chiÕn tranh, ng−êi ta l¹i cßn t×m ®−îc çch lÊy ®i 18.000 ng−êi - tÊt nhiªn lμ nh÷ng ng−êi lμnh m¹nh nhÊt vμ v¹m vì nhÊt - ®Ó lμm måi cho ®¹i b¸c, 313.000 phr¨ng tiÒn c−ìng bøc l¹c quyªn ®Ó cøu gióp çc miÒn bÞ tμn ph¸ ë Ph¸p, 7.323.000 phr¨ng tiÒn c«ng tr¸i c−ìng bøc, 53.000 tÊn hμng ho¸, ®Êy lμ ch−a kÓ kh«ng biÕt bao nhiªu lμ ngμy ®i phu ®Ó chuyªn chë nh÷ng ®å ®· tr−ng thu.

§ã lμ nh÷ng "sai lÇm vÒ nguyªn t¾c" ®· biÕn thuéc ®Þa tr−íc kia thÞnh v−îng vμ d©n c− ®«ng ®óc thμnh b·i sa m¹c. Tuy nh÷ng tμi liÖu nμy lμ nh÷ng tμi liÖu chÝnh thøc, nh−ng chóng t«i kh«ng tin r»ng nã ®· lμm cho nh÷ng b¹n ®äc dÔ tÝnh cña Le Temps thÊy râ ®−îc sù thËt.

Chó thÝch

CH©U PHI xÝch §¹O THUéC PH¸P (Bradavin, Libr¬vin, B¨ngghi, Pho L¨ngnuy) réng b»ng bèn lÇn n−íc Ph¸p vμ ch¹y dμi tõ cöa s«ng C«ngg« ®Õn xø T¬rip«li. D©n sè (theo ®iÒu tra n¨m 1921) lμ 2.850.868 ng−êi, trong sè ®ã cã 1.932 ng−êi ¢u. Ngãt hai ngh×n kÎ bãc lét ®Ó bßn rót mét n−íc gÇn 3 triÖu ng−êi da ®en vμ cã nhiÒu cña c¶i thiªn nhiªn. S¶n xuÊt chñ yÕu: cao su, gç, ngμ voi, dÇu thèt nèt, nh©n thèt nèt, dõa, cμ phª. N¨m 1921, chØ riªng xuÊt khÈu cao su kh«ng th«i còng ®−îc gÇn 14 triÖu phr¨ng. §Ó trao ®æi l¹i sè cña c¶i Êy, còng n¨m ®ã, n−íc Ph¸p ®· nhËp khÈu sang thuéc ®Þa ®ã 1.698.787 phr¨ng l−¬ng thùc, 1.732.336 phr¨ng r−îu vang vμ r−îu m¹nh, 1.394.500 phr¨ng v¶i vãc, 826.000 phr¨ng vËt liÖu vμ thiÕt bÞ. §éc gi¶ h·y thö so s¸nh nh÷ng cña c¶i mμ n−íc ng−êi da ®en d©n sè ®ang th−a dÇn ®i ®ã ®· xuÊt khÈu, víi nh÷mg çi mμ n−íc ®ã ng−îc l¹i ®· nhËn ®−îc: r−îu th× hai lÇn nhiÒu h¬n thiÕt bÞ, cßn kÓ vÒ sè l−îng bu«n b¸n th× r−îu vang vμ r−îu m¹nh chiÕm hμng ®Çu! D©n sè bÞ lμm måi cho c«ng cuéc khai ho¸ - nhÊt lμ b»ng r−îu m¹nh - ®ang bÞ diÖt vong. Ng−îc l¹i cao su vμ gç xuÊt khÈu th× cø lμm giμu cho mét vμi ng−êi kinh doanh ë chÝnh

quèc; nh−ng ®Ó bï vμo chç hôt trong ng©n s¸ch cña çi chÝnh phñ thuéc ®Þa võa siªng n¨ng võa téi lçi Êy, nh©n d©n Ph¸p h»ng n¨m ®· ph¶i nai l−ng ra ®ãng thuÕ. N¨m 1923, ChÝnh phñ Ph¸p ph¶i phô cÊp 8 triÖu phr¨ng cho ch©u Phi xÝch ®¹o thuéc Ph¸p, ngoμi ra l¹i cßn ph¶i lÊy ë quü dù tr÷ ra 2.905.866 phr¨ng ®Ó phô cÊp thªm.

Trong çi thuéc ®Þa réng bao la gÇn 3 triÖu d©n ®ã, chØ cã ngãt 8.000 trÎ em ®−îc häc ë tr−êng thÕ tôc hay tr−êng cña Nhμ chung.

NGUYÔN ¸I Quèc

TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 73, ngμy 28-l0-1924.

§¶NG KU KLUX KLAN

Nguån gèc - ý kiÕn cña nguyªn l·o nghÞ viÖn SÐcman (1871). - "Theo lèi Mü 100 phÇn tr¨m".- "Hoμng ®Õ" Ximm«n. - Nh÷ng vô hμnh h×nh theo kiÓu Lins¬ håi 1919. - T¹i sao, ®¶ng K.K.K


ph¶i tiªu diÖt.

Nguån gèc ®¶ng Ku Klux Klan lμ ë miÒn Nam n−íc Mü.

Th¸ng 5-1866, sau chiÕn tranh Nam - B¾c, mét sè thanh niªn tô tËp nhau t¹i mét ®Þa ph−¬ng nhá ë xø TennÐtx¬ ®Ó tæ chøc mét c©u l¹c bé. §Ó giÕt thêi giê, thÕ th«i. Ng−êi ta ®Æt tªn cho tæ chøc ®ã lμ Kuklos, mét tiÕng Hy L¹p nghÜa lμ c©u l¹c bé. Muèn cho tiÕng ®ã cã vÎ Mü, ng−êi ta bÌn ®æi thμnh Ku Klux. Vμ cho ®éc ®¸o h¬n, thμnh Ku Klux Klan.

Sau nh÷ng cuéc ®æi thay trong x· héi, tinh thÇn quÇn chóng dÜ

nhiªn lμ bÞ nao nóng. Hä trë nªn khao kh¸t nh÷ng c¶m gi¸c míi, thÝch nh÷ng çi g× thÇn bÝ. §¶ng K.K.K, víi nh÷ng lèi ¨n mÆc lè l¨ng, nh÷ng nghi thøc qu¸i l¹, nh÷ng sù bÝ Èn bÝ mËt, nhÊt ®Þnh lμ ph¶i khªu gîi ®−îc ãc tß mß cña nh÷ng ng−êi miÒn Nam n−íc Mü vμ ®−îc quÇn chóng rÊt −a chuéng.

Ban ®Çu, ®ã chØ lμ mét nhãm nh÷ng kÎ thÝch ®ua ®ßi mèt míi vμ nh÷ng kÎ ¨n kh«ng ngåi råi, chø ch¼ng cã môc ®Ých chÝnh trÞ, x· héi g×. Bän l¸u ç ®· nhËn thÊy ®ã lμ mét lùc l−îng cã thÓ lîi dông ®Ó ®¹t nh÷ng tham väng chÝnh trÞ cña chóng.

ChÝnh phñ liªn bang th¾ng lîi võa gi¶i phãng nh÷ng ng−êi da ®en vμ lμm cho hä trë thμnh nh÷ng ng−êi c«ng d©n. N«ng nghiÖp miÒn Nam, thiÕu nh©n c«ng ng−êi da ®en, nªn kh«ng cã ng−êi lμm. Bän ®Þa chñ cò l©m vμo nguy c¬ ph¸ s¶n. Gi÷a khi ®ã th× nh÷ng ®¶ng viªn cña Klan tuyªn bè nguyªn t¾c quyÒn tèi cao cña gièng ng−êi da tr¾ng. Chèng ng−êi da ®en, ®ã lμ chÝnh s¸ch duy nhÊt cña hä. Giai cÊp t− s¶n n«ng th«n vμ chñ n« thÊy ngay ®¶ng Klan lμ mét trî thñ ®¾c lùc, hÇu nh− lμ mét cøu tinh. Nã liÒn hÕt søc gióp ®ì ®¶ng ®ã. BiÖn ph¸p hμnh ®éng cña ®¶ng Klan ®i tõ do¹ n¹t ®Õn ¸m s¸t. Chóng ®· g©y ra - trong 3 n¨m trêi - c¬ man nμo lμ téi ¸c vμ th¶m ho¹ ®Õn nçi nhiÒu ng−êi vÉn ñng hé chóng, còng ph¶i khñng khiÕp mμ xa l×a chóng.

Vμo kho¶ng n¨m 1869, ®¶ng Klan - tr−íc ¸p lùc cña d− luËn c«ng chóng - ®· bÞ "Hoμng ®Õ" cña nã gi¶i t¸n. §¶ng ®ã cã mét Hoμng ®Õ, song «ng ta chØ cã mét uy quyÒn thuÇn tuý vÒ danh nghÜa mμ th«i. Nh÷ng ®¶ng Klan ë çc ®Þa ph−¬ng tiÕp tôc tån t¹i vμ g©y ra nh÷ng téi ¸c. Gi¸o s− MÕclin - ng−êi ®· cung cÊp cho chóng t«i nh÷ng tμi liÖu nμy - nãi r»ng mçi trang trong m−êi ba cuèn s¸ch dÇy cép ®iÒu tra vÒ nh÷ng hμnh ®éng cña ®¶ng Klan håi 1871-1872, ®Òu cã ghi l¹i mét vô ®¸nh ®Ëp ng−êi da ®en hoÆc ng−êi da tr¾ng. Nh÷ng viÖc tμn b¹o ®ã, th−êng chØ lμ do thãi tμn b¹o mμ th«i. §èi víi chóng, nh÷ng hμnh ®éng ®ã lμ mét lèi tiªu khiÓn thÝch thó.

§Ó biÕt râ h¬n, vμ ph¸n ®o¸n ®−îc ®óng h¬n vÒ ®¶ng Klan, th× kh«ng g× b»ng lμ trÝch dÉn ngay bμi diÔn v¨n cña nguyªn l·o nghÞ viÖn SÐcman, ë ¤hai«, ®äc tr−íc Th−îng nghÞ viÖn håi th¸ng 3-1871. SÐcman hái: "LiÖu cã mét nghÞ viªn nμo cã thÓ nªu ra cho t«i biÕt- sau khi lôc l¹i nh÷ng téi ¸c trong tÊt c¶ çc thêi ®¹i - mét héi nμo hoÆc mét bÌ ®¶ng nμo mμ l¹i cã nh÷ng hμnh ®éng vμ nh÷ng ý ®Þnh tμn khèc h¬n, hung ¸c h¬n ®¶ng Ku Klux Klan kh«ng ? §¶ng Ku Klux Klan lμ mét héi kÝn: thμnh lËp b»ng çch tuyªn thÖ, ®¶ng viªn cña nã ®i ¸m s¸t, trém c¾p, c−íp ph¸, hμnh hung, chöi bíi, do¹ n¹t. Bän chóng ph¹m nh÷ng téi ¸c ®ã kh«ng ph¶i lμ ®èi víi nh÷ng kÎ m¹nh vμ kÎ giμu, mμ lμ ®èi víi nh÷ng ng−êi nghÌo, nh÷ng ng−êi yÕu ®uèi, nh÷ng ng−êi hiÒn lμnh, nh÷ng ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng tù vÖ!".

Tuy nhiªn, ®¶ng Klan còng ®· sèng vμ "ho¹t ®éng" trong bèn chôc n¨m trêi mét çch kh«ng vÎ vang g× cho l¾m.

§¶NG Klan MíI

Th¸ng 10 n¨m 1915, trong t×nh h×nh míi cña n−íc Mü, Uyliam Gi«dÐp Ximm«n, "Hoμng ®Õ" míi cña ®¶ng Klan, ®· cïng víi 34 ng−êi b¹n phôc håi l¹i ®¶ng K.K.K. C−¬ng lÜnh cña ®¶ng ®ã lμ: theo lèi Mü 100%, tøc lμ chèng Kit« gi¸o, chèng ng−êi da vμng, chèng c«ng nh©n, chèng ng−êi da ®en.


CÇn chó ý lμ sau cuéc chiÕn tranh Nam - B¾c vμ viÖc gi¶i phãng ng−êi da ®en, ®¶ng Ku Klux Klan cò ®· ra ®êi víi môc ®Ých c¶n b−íc ®−êng ho¹t ®éng x· héi cña nh÷ng ng−êi ®−îc gi¶i phãng. Trong cuéc chiÕn tranh thÕ giíi, Mü tuyÓn mé vμo lôc qu©n vμ thuû qu©n cña m×nh hμng tr¨m ngh×n ng−êi da ®en; ng−êi ta høa víi hä lμ sÏ thùc hiÖn nh÷ng c¶i çch vÒ mÆt x· héi vμ chÝnh trÞ; sau khi ®· cïng hy sinh nh− ng−êi da tr¾ng, hä ®· rôt rÌ yªu cÇu ®−îc h−ëng nh÷ng quyÒn lîi nh− ng−êi da tr¾ng. T×nh h×nh ®ã còng ngang nh− mét phong trμo "gi¶i phãng lÇn thø hai". ThÕ lμ ®¶ng Klan míi xuÊt hiÖn.

"Hoμng ®Õ" Ximm«n còng l¹i thμnh lËp çi "v−¬ng quèc v« h×nh" ë miÒn Nam n−íc Mü - xø së cña nh÷ng tªn chñ ®ån ®iÒn lín vμ nh÷ng tªn ph¶n ®èi viÖc gi¶i phãng n« lÖ, quª h−¬ng cña chÕ ®é n« dÞch vμ viÖc hμnh h×nh theo kiÓu Lins¬, tæ quèc cña ®¶ng Klan cò. Tr¶ lêi mét ng−êi ®Õn pháng vÊn, Uyliam Gi«dÐp Ximm«n ®· nãi vÒ nh÷ng môc ®Ých cña m×nh nh− sau: "Chóng t«i thÊy râ r»ng ph¶i b¶o ®¶m quyÒn tèi cao cña gièng ng−êi da tr¾ng, ph¶i t−íc nh÷ng quyÒn tù trÞ ®· ban bè cho bän da ®en. ý trêi muèn r»ng gièng ng−êi da tr¾ng ph¶i cao h¬n; vμ lÖnh trêi ®· ®Þnh r»ng ng−êi da ®en sinh ra lμ ®Ó lμm n« lÖ".

Ngay sau khi ®¶ng Klan xuÊt hiÖn l¹i, th× chØ riªng ë xø TÕcd¸t, ng−êi ta ®· ®Õm ®−îc h¬n 80 vô ®¸nh ®Ëp, trong mét n¨m, vμ 96 vô hμnh h×nh theo kiÓu Lins¬.

§¶ng Klan ®Æc biÖt thÞnh hμnh ë Gioãcgia, MÝtxixipi, TÕcd¸t, Alabama vμ ¸cc¨ngdax¬. Trong çc xø ®ã cã nhiÒu n¹n nh©n bÞ hμnh h×nh theo kiÓu Lins¬ nhÊt.

N¨m 1919, ®¶ng Ku Klux Klan ®· thiªu sèng: 4 ng−êi da ®en ë Gioãcgia, 2 ë MÝtxixipi, 1 ë TÕcd¸t.

Chóng ®· hμnh h×nh: 22 ng−êi da ®en ë Gioãcgia, 12 ë MÝtxixipi, 10 ë ¸cc¨ngdax¬, 8 ë Alabama, 3 ë TÕcd¸t.

Chóng ®· x«ng vμo vμ ph¸ huû çc nhμ tï ®Ó hμnh h×nh nh÷ng ng−êi da ®en bÞ giam ë ®Êy: 5 lÇn ë Gioãcgia, 3 lÇn ë Alabama, 3 lÇn ë MÝtxixipi, 3 lÇn ë TÕcd¸t, 2 lÇn ë ¸cc¨ngdax¬.

Chóng ®· hμnh h×nh: 12 phô n÷ ë MÝtxixipi, 7 ë Alabama, 6 ë TÕcd¸t, 5 ë ¸cc¨ngdax¬, 5 ë Gioãcgia.

Chóng ®· thiªu, treo cæ, d×m xuèng n−íc cho chÕt hoÆc b¾n 9 cùu binh sÜ da ®en.

§¶ng Klan cßn can ph¹m nhiÒu vô hμnh h×nh theo kiÓu Lins¬ ë çc xø kh¸c n÷a, nh−ng ë ®©y chóng t«i chØ nªu nh÷ng con sè ®· ch¾c ch¾n mμ th«i.

Sù SUY TμN CñA §¶NG KU KLUX Klan

§¶ng Klan nhÊt ®Þnh ph¶i bÞ tiªu diÖt v× nhiÒu lÏ.

1. Trong chiÕn tranh, ng−êi da ®en ®· hiÓu r»ng hä lμ mét lùc l−îng nÕu hä ®oμn kÕt l¹i; cho nªn hä kh«ng ®Ó cho ng−êi kh¸c tù do ®¸nh ®Ëp, hoÆc giÕt h¹i ®ång bμo cña hä n÷a. Hä chèng l¹i mäi m−u toan hμnh hung cña ®¶ng Klan. Th¸ng 7-1919, ë Oasinht¬n, hä ®· ®−¬ng ®Çu víi ®¶ng Klan vμ ®¸m ®«ng cuång lo¹n. Trong 4 ngμy, cuéc chiÕn ®Êu s«i sôc ë thñ ®«. Th¸ng 8, hä ®· ®¸nh nhau trong 5 ngμy víi ®¶ng Klan vμ ®¸m ®«ng ë Sicag«, 7 trung ®oμn ®· ®−îc huy ®éng ®Ó lËp l¹i trËt tù. Th¸ng 9, chÝnh phñ ®· buéc ph¶i göi qu©n ®éi liªn bang ®Õn Omaha ®Ó chÊm døt mét trËn ®¸nh nhau t−¬ng tù nh− thÕ. T¹i çc xø kh¸c, ng−êi da ®en còng ®· tù vÖ kh«ng kÐm phÇn c−¬ng quyÕt.

2. Còng nh− ®¶ng Klan tr−íc kia, v× nh÷ng hμnh ®éng th¸i qu¸, nªn ®¶ng Klan míi ®· vÊp ph¶i d− luËn cña c«ng chóng ®Õn nçi nh÷ng ng−êi ban ®Çu t¸n thμnh nã hoÆc ®i theo nã, nay còng b¾t ®Çu bá r¬i nã. Nh÷ng chuyÖn x« x¸t trong néi bé, nh÷ng viÖc qu¸ xÊu xa ®åi tÖ vμ nh÷ng vô gian lËn vÒ tμi chÝnh cuèi cïng ®· lμm cho nh÷ng ng−êi bμng quan nhÊt vμ dÔ d·i nhÊt còng ph¶i ®au lßng. Th−îng nghÞ viÖn ®· buéc ph¶i truy tè ®¶ng Klan. Ngay c¶


b¸o chÝ t− s¶n nh− tê New York World, tê Chicago Defender, v.v. còng c«ng kÝch chóng.

3. "Lèi Mü 100 phÇn tr¨m" vμ th¸i ®é chèng ®èi c«ng nh©n cña chóng ®· lμm cho 20.000.000 gi¸o d©n Mü, 3.000.000 ng−êi Do Th¸i, 20.000.000 ngo¹i kiÒu, 12.000.000 ng−êi da ®en, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi Mü biÕt ®iÒu vμ toμn bé giai cÊp c«ng nh©n Mü, tËp hîp l¹i ph¶n ®èi chóng.

T¹i §¹i héi Liªn hiÖp ng−êi da ®en võa qua, ng−êi ta ®· th«ng qua b¶n kiÕn nghÞ sau ®©y:

"Chóng t«i tuyªn bè r»ng ®¶ng Ku Klux Klan lμ kÎ thï cña loμi

ng−êi; chóng t«i tuyªn bè quyÕt ®Þnh ®Êu tranh víi ®¶ng ®ã ®Õn cïng vμ kÒ vai s¸t çnh víi tÊt c¶ nh÷ng ng−êi lao ®éng n−íc ngoμi ë Mü còng nh− víi c¶ nh÷ng ng−êi bÞ ®¶ng ®ã hμnh h¹".

MÆt kh¸c, viÖc di c− cña ng−êi da ®en miÒn Nam n«ng nghiÖp lªn miÒn B¾c c«ng nghiÖp ®· buéc nh÷ng tªn chñ ®ån ®iÒn - bÞ nguy c¬ ph¸ s¶n v× thiÕu nh©n c«ng - ph¶i níi tay trong quan hÖ ®èi xö víi ng−êi lao ®éng da ®en, vμ do ®ã, ngμy cμng ph¶i lu«n lu«n lªn ¸n nh÷ng ph−¬ng ph¸p vμ nh÷ng sù b¹o ng−îc cña tay sai cña chóng lμ ®¶ng Klan.

4. Sau hÕt ®¶ng Ku Klux Klan mang tÊt c¶ nh÷ng çi xÊu cña

çc tæ chøc b¶o thñ, ph¶n ®éng, bÝ mËt mμ l¹i kh«ng cã ®−îc nh÷ng çi hay cña çc tæ chøc ®ã. §¶ng ®ã cã tÝnh chÊt thÇn bÝ cña héi Phr¨ng Maxonn¬ri, cã nh÷ng nghi thøc kú dÞ cña c«ng gi¸o, cã çi tμn b¹o cña chñ nghÜa ph¸t xÝt, cã tÝnh chÊt bÊt hîp ph¸p cña 568 hiÖp héi kh¸c nhau; nh−ng nã ch¼ng cã häc thuyÕt, ch¼ng cã c−¬ng lÜnh, søc sèng vμ kû luËt g×.

NGUYÔN ¸I QUèC

TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 74, n¨m 1924 .


§«ng d−¬ng (1923-1924)

B¶n th¶o cña NguyÔn ¸i Quèc, tiÕng Ph¸p, l−u t¹i Kho l−u tr÷ Quèc tÕ Céng s¶n. B¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh


NH÷NG TéI ¸C CñA CHñ NGHÜA QU¢N PHIÖT

Theo phong tôc cæ truyÒn th× ng−êi An Nam coi rÎ nghÒ nhμ binh. Cho nªn, cïng mét cÊp bËc nh− nhau mμ quan vâ lóc nμo còng bÞ xÕp h¹ng sau quan v¨n. Sèng trong tr¹i lÝnh Ph¸p, ph¶i lμm nh÷ng c«ng viÖc lao dÞch nÆng nÒ, ph¶i tËp luyÖn vÊt v¶, häc tËp nh÷ng lý thuyÕt ngu xuÈn víi nh÷ng tªn chØ huy tμn b¹o, vμ ph¶i chÞu mét thø kû luËt kh¾t khe, lóc nμo còng cã thÓ bÞ trõng ph¹t vμ lu«n lu«n bÞ toμ ¸n binh ®e do¹, thËt kh«ng cã g× hμo høng ®Ó cã thÓ l«i kÐo ®−îc thanh niªn An Nam vμ khuyÕn khÝch hä tËp tμnh çi nghÒ giÕt ng−êi Êy. Thanh niªn b¶n xø ghÐt cay ghÐt ®¾ng viÖc bän qu©n phiÖt Ph¸p b¾t hä ph¶i ®i lÝnh. Hä t×m mäi çch ®Ó lÈn tr¸nh: ng−êi giμu cã th× ®ót lãt cßn ng−êi nghÌo khã th× trèn tr¸nh. Cã thÊy nh÷ng kÎ khèn cïng kh«ng cã tiÒn ®Ó ®ót lãt vμ còng kh«ng biÕt trèn ®i ®©u ®−îc, bÞ c−ìng b¸ch dån vÒ tr¹i lÝnh buån b· nh− nh÷ng con vËt mμ ng−êi ta ®em tíi lß mæ; cã thÊy nh÷ng ng−êi cha mÑ, chÞ em, nh÷ng ng−êi vî s¾p c−íi võa khãc lãc võa kªu van th¶m thiÕt ®i theo nh÷ng ng−êi lÝnh mé vÒ "çi ®¹i gia ®×nh" Êy nh− lμ ®i theo nh÷ng téi ph¹m bÞ ®em lªn m¸y chÐm, míi hiÓu ®−îc çi vinh dù to lín cña ng−êi d©n An Nam ®i lμm çi nghÜa vô qu©n sù cay nghiÖt kia. Cho nªn hä t×m mäi c¬ héi ®Ó tù cøu lÊy m×nh.

Nh−ng nh÷ng tªn chØ huy Ph¸p l¹i rÊt x¶o quyÖt. §Ó ®Ò phßng lÝnh An Nam bá trèn, mét viªn t− lÖnh chØ huy qu©n ®éi ë §«ng D−¬ng cho thÝch sè hiÖu vμo çnh tay mçi ng−êi lÝnh b»ng nit¬r¸t b¹c. Nh÷ng tªn chñ ®ån ®iÒn ngμy x−a dïng s¾t nung ®á ®¸nh dÊu n« lÖ th× nh÷ng viªn t−íng tμi ngμy nay ®¸nh dÊu lÝnh b¶n xø b»ng


chÊt ho¸ häc, thËt lμ mét tiÕn bé cña m«n ho¸ häc vμ cña nÒn v¨n minh! Çch lμm cã kh¸c, nh−ng kÕt qu¶ th× nh− nhau: Khi cã mét ng−êi lÝnh ®μo ngò ng−êi ta b¾t tÊt c¶ ®μn «ng ë n¬i nghi cã ng−êi trèn, råi ®em lét trÇn ®Ó kh¸m çnh tay. NÕu ng−êi ®μo ngò lÈn trèn ë ®©y, th× bÞ t×m ra ngay; ng−êi Êy bÞ b¾t ®em vÒ nhμ lao vμ ®−a ra toμ ¸n binh. HÇu hÕt çc phiªn toμ ¸n binh, kh«ng trõ mét phiªn nμo, ®Òu cã nh÷ng vô ®μo ngò bÞ ®−a ra xÐt xö.

Khi ta ®· biÕt ng−êi lÝnh b¶n xø bÞ ®èi xö nh− thÕ nμo th× ng−êi ta kh«ng cßn ng¹c nhiªn hái t¹i sao ng−êi lÝnh mé l¹i thÝch nhμ lao h¬n lμ tr¹i lÝnh. T«i trÝch dÉn mét ®o¹n trong bμi b¸o míi viÕt gÇn ®©y:

"Thø s¸u võa qua, mét viÖc nghiªm träng ®· x¶y ra ë trung ®oμn ph¸o thñ ng−êi b¶n xø thø 5. ChiÒu ngμy thø s¸u ®ã, trong khi duyÖt mét ®éi t©n binh b¶n xø cuèi cïng, mét viªn h¹ sÜ quan ®· ®¸nh ng−êi mét çch d· man, hμnh ®éng ®ã l¹i ®−îc nªu lμ

g−¬ng mÉu trong trung ®oμn. Tªn ®éi ®¸nh ng−êi Êy l¹i ®−îc cÊp trªn cña nã xem lμ mét h¹ sÜ tèt nhÊt, h¬n n÷a, l¹i cßn ®−îc ®Ò nghÞ th¨ng chøc. ThËt ®¸ng tiÕc r»ng nh÷ng ng−êi ®−îc n−íc Ph¸p göi sang ®©y nh©n danh lμ nh÷ng ng−êi khai ho¸ kiªn nhÉn, ®· d¹y nghÒ nhμ binh cho ®ång bμo chóng t«i - míi sèng chung ch−a ®Çy hai th¸ng víi nh÷ng ng−êi b¶o hé cho m×nh - l¹i tù tiÖn "hμnh ®éng mét çch bØ æi" ®¸nh ®Ëp b»ng nßng sóng vμ b¸ng sóng mét ng−êi lÝnh b¶n xø ®¸ng th−¬ng kh«ng hiÓu qua mét tiÕng Ph¸p, viÖn cí lμ ng−êi nμy kh«ng tr¶ lêi nh÷ng c©u hái b»ng tiÕng Ph¸p "gi¶ cÇy" cña tªn ®ao phñ. Ng−êi lÝnh ®¸ng th−¬ng Êy ®· ng· chÕt ngÊt, kh«ng thë ®−îc n÷a. B¸c sÜ cña trung ®oμn ®−a anh vμo nhμ th−¬ng, anh lÝnh ph¸o thñ An Nam ®· bÞ g·y mét x−¬ng s−ên v× bÞ ®¸nh qu¸ tμn nhÉn.

"Khi b¸o s¾p lªn khu«n th× chóng t«i ®−îc tin kho¶ng hai m−¬i ng−êi lÝnh An Nam ®Æt d−íi quyÒn chØ huy trùc tiÕp cña bän vò phu qu©n phiÖt, ®· bá tr¹i ra ®i, kh«ng bao giê trë l¹i...". Vμ nh÷ng thÝ dô nh− vËy kh«ng cßn lμ hiÕm.

Trong chiÕn tranh dï Nhμ n−íc cã t¸n d−¬ng vμ lõa bÞp rÊt nhiÒu, nh÷ng ng−êi An Nam còng kh«ng hμo høng g× ®Ó ®i thÝ m¹ng cho çi b¶ v¨n minh vμ cho n−íc mÑ. Kh«ng chót nμo nh− vËy ®©u! Sù thËt kh¸c h¼n vμ ch¼ng ®Ñp ®Ï g×. Ng−êi ta ra lÖnh cho çc x· ph¶i cung cÊp ®ñ mét sè ng−êi nμo ®Êy. Nh÷ng ng−êi nμy bÞ b¾t vÒ nhèt ë çc ®×nh lμng, råi sau ®ã bÞ trãi tõng x©u ®em lªn tØnh lþ. Ng−êi ta ®em nhÐt hä vμo trong çc tr−êng häc hay trong çc tr¹i giam cã lÝnh canh g¸c, l−ìi lª tuèt trÇn vμ sóng n¹p ®¹n s½n. TiÕp ®ã ng−êi ta xÕp hä xuèng hÇm tμu tèi om vμ ngét ng¹t nh− nh÷ng con vËt ®Ó chë sang Ph¸p.

ChÝnh b»ng nh÷ng ph−¬ng ph¸p ghª tëm Êy mμ ng−êi ta ®· biÕn m−êi v¹n ng−êi An Nam thμnh nh÷ng ng−êi "t×nh nguyÖn" bªnh vùc cho chÝnh nghÜa, cho c«ng lý, v.v.. Trong sè ®ã, 51.000 ng−êi lμm viÖc chÕ thuèc sóng, ®μo hÇm, vËn chuyÓn, cøu th−¬ng vμ lμm nhiÒu viÖc kh¸c n÷a.

49.000 ng−êi ra mÆt trËn ë Ph¸p, ë Xal«nÝch vμ ë Xibªri. 20.000 ng−êi ®· chÕt.

Çch "mé lÝnh t×nh nguyÖn" c−ìng bøc Êy kh«ng ph¶i ®· lμm ®−îc tr«i ch¶y mμ kh«ng gÆp trë ng¹i g×. Khi cã lÖnh gäi tßng qu©n, sè lÝnh trï bÞ v¾ng mÆt lªn tíi 30%, sè ®μo ngò 50%. Nh÷ng cuéc biÓu t×nh, næi dËy, b¹o ®éng næ ra ë hÇu kh¾p çc tØnh. §−¬ng nhiªn lμ nh÷ng cuéc ®Êu tranh Êy ®Òu bÞ ®μn ¸p kh«ng gím tay. Tï ®μy, b¾n giÕt, tμn s¸t, tÊt c¶ bé m¸y ®μn ¸p ®Òu ®−îc huy ®éng. Ai chèng l¹i bÞ xö b¾n ngay t¹i chç. N¹n nh©n kÓ cã ®Õn hμng ngh×n ng−êi.

Khi ®−îc gi¶i ngò, nh÷ng ng−êi "anh hïng" An Nam ®−îc n−íc mÑ biÕt ¬n ©n cÇn ®èi ®·i thËt lμ c¶m ®éng. Tr−íc khi lªn tμu vÒ n−íc, ng−êi ta ®· lét l¹i tÊt c¶ cña c¶i cña hä: nμo tiÒn ®Ó dμnh ®−îc, nμo ®å ®¹c, nμo quÇn ¸o mμ hä tù s¾m lÊy. Còng nh− khi ®i, hä l¹i ®−îc xÕp xuèng hÇm tμu tèi t¨m, ¨n nh÷ng b÷a c¬m thiÕu thèn, khã nuèt tr«i vμ bÞ ng−îc ®·i. Ng−êi ta sî nh÷ng ng−êi lÝnh nμy mang vÒ nh÷ng t− t−ëng tiÕn bé vμ nh÷ng thãi quen thÝch ®éc lËp tiªm nhiÔm ®−îc ë n−íc Ph¸p, nªn ng−êi ta ®· giao hä cho bän


thùc d©n ®Óu gi¶ tμn b¹o nhÊt kiÓm so¸t. Bän nμy dïng gËy ®¸nh, ®¸ ng−êi v« cí. VÒ ®Õn n−íc nhμ, nh÷ng ng−êi lÝnh Êy ®Òu bÞ nÐm ra ®−êng mét çch ®¬n gi¶n thÕ th«i.

Tr−íc khi ®i chiÕn ®Êu, ng−êi ta høa trêi høa biÓn víi hä, th× ®Õn nay trë vÒ ng−êi ta l¹i rót bá hÕt mäi quyÒn lîi mμ x−a nay nh÷ng ng−êi An Nam ®i tßng qu©n ®Òu ®−îc h−ëng, nh− miÔn thuÕ th©n, miÔn sai dÞch, v.v.. NhiÒu ng−êi ®· ph¶i ®i ¨n xin tõ lμng nμy qua lμng kh¸c, ph¶i ®i bé hμng tuÇn lÔ ®Ó trë vÒ quª h−¬ng, n¬i mμ ng−êi ta ®· dïng vò lùc buéc hä ph¶i røt ra ®i.

HiÖn nay ng−êi ta kÐo dμi thêi h¹n tßng qu©n cña ng−êi b¶n xø tõ 2 ®Õn 4 n¨m. Ngoμi sè 25.000 ®Õn 30.000 lÝnh khè ®á ®ãng qu©n trong n−íc dïng ®Ó b¾n giÕt ®ång bμo cña hä, xø §«ng D−¬ng cßn ph¶i cung cÊp thªm 40.000 lÝnh mé ®Ó phông sù ë chÝnh quèc vμ ë çc thuéc ®Þa kh¸c.

Çc b¹n ®· thÊy ®Êy, n−íc Ph¸p ch¼ng ph¶i qu©n phiÖt chót nμo ®©u!

NH÷NG TH¶M HO¹ CñA NÒN V¡N MINH

§Ó truyÒn b¸ v¨n minh Ph¸p, b¶o vÖ danh dù l¸ quèc kú Ph¸p ë çc thuéc ®Þa xa x«i, ng−êi ta dïng nh÷ng ®éi qu©n gåm toμn nh÷ng tªn l−u manh, nh÷ng bän l−êi biÕng, nh÷ng tªn lät l−íi ph¸p luËt, nh÷ng tªn giÕt ng−êi, nãi tãm l¹i, gåm çc tinh hoa cña nh÷ng cÆn b·, l−îm lÆt ë tÊt c¶ çc n−íc ch©u ¢u. §Õn n−íc ®· bÞ x©m chiÕm hay s¾p bÞ x©m chiÕm còng vËy, ng−êi ta th¶ nh÷ng tªn s¸t nh©n nμy vμo trong ®¸m d©n chóng thiÕu tù vÖ. Vμ ®Ó kÝch thÝch chóng, ng−êi ta bu«ng láng cho bän c«n ®å tha hå hoμnh hμnh theo thó tÝnh tμn b¹o cña chóng. Sau ®©y lμ vμi c©u chuyÖn do çc nhμ v¨n thuéc ®Þa kÓ l¹i, hä ®· tõng chøng kiÕn nh÷ng hμnh ®éng d· man cña nh÷ng ng−êi vÖ sÜ anh dòng cho nÒn v¨n minh cao c¶ Êy.

Khi bän lÝnh kÐo ®Õn, d©n chóng ch¹y trèn c¶, chØ cßn l¹i hai cô giμ vμ hai phô n÷, mét thiÕu n÷ cßn t©n vμ mét phô n÷ ®ang cho ®øa con míi ®Î bó, tay d¾t mét em g¸i nhá lªn t¸m. Bän lÝnh ®ßi tiÒn, r−îu m¹nh vμ thuèc phiÖn. Kh«ng ai hiÓu chóng nãi g×, thÕ lμ chóng næi giËn lÊy b¸ng sóng nÖn mét cô giμ ngÊt ®i, råi cßn mét cô th× trong mÊy giê liÒn, hai tªn trong bän lÝnh, khi kÐo ®Õn ®· say bÝ tØ, ®em thiªu trong mét ®èng cñi lμm trß vui víi nhau. Trong khi ®ã th× nh÷ng tªn kh¸c hiÕp hai phô n÷ vμ em g¸i nhá, ch¸n råi, chóng giÕt chÕt em bÐ. Lóc ®ã, ng−êi mÑ bång ®øa con kia trèn ®−îc, råi tõ trong mét ®¸m bôi c©y çch ®Êy ®é 100 mÐt, tr«ng thÊy ng−êi chÞ em m×nh bÞ hμnh h¹. Duyªn cí lμm sao, chÞ ch¼ng biÕt, chÞ chØ thÊy ng−êi thiÕu n÷ bÞ ®Æt ngöa trªn mÆt ®Êt, tay ch©n bÞ


trãi chÆt, miÖng bÞ bÞt l¹i, cßn mét tªn lÝnh th× lÊy l−ìi lª cø tõ tõ, tõng nh¸t mét, chäc vμo bông chÞ råi l¹i chÇm chËm rót ra. Sau ®ã, chóng chÆt ngãn tay ng−êi thiÕu n÷ ®· chÕt ®Ó c−íp lÊy chiÕc nhÉn vμ chÆt cæ ®Ó c−íp lÊy chiÕc vßng.

Trªn m¶nh ®Êt b»ng ph¼ng tr−íc kia lμ ruéng muèi, ba çi x¸c chÕt n»m ®ã: em bÐ bÞ lét truång, thiÕu n÷ bÞ mæ bông, çnh tay tr¸i cøng ®ê gi¬ lªn trêi v« t×nh, bμn tay n¾m chÆt. Cßn x¸c «ng cô giμ th×, ghª gím lμm sao, còng trÇn truång nh− thÕ, nh−ng bÞ thiªu ch¸y, nªn kh«ng nhËn ra h×nh thï ®−îc n÷a, mì ch¶y lªnh l¸ng, ®· ®äng l¹i vμ da bông th× phång lªn, chÝn vμng, ãng ¸nh, gièng nh− da con lîn quay vËy.

Sau khi chiÕm ®−îc chî míi, vμo buæi chiÒu, mét sÜ quan thuéc tiÓu ®oμn Phi ch©u thÊy mét ng−êi ch©u ¸ bÞ b¾t cßn sèng, kh«ng cã th−¬ng tÝch g×. S¸ng h«m sau, viªn sÜ quan ®· thÊy ng−êi Êy chÕt råi, bÞ ®èt mì ch¶y ra, da bông ch−¬ng lªn. Bän lÝnh ®· thøc suèt ®ªm qua ®Ó quay chÝn mét ng−êi ®· bÞ t−íc vò khÝ, cßn bän kh¸c th× h·m hiÕp mét phô n÷.

* * *

Mét tªn lÝnh kh¸c muèn Ðp mét ng−êi ®μn bμ An Nam hiÕn th©n cho con chã cña nã, chÞ Êy kh«ng chÞu. Tªn lÝnh dïng l−ìi lª ®©m vμo bông chÞ.

* * *

Mét tªn lÝnh ®ó mì nh¶y xæ ra v« cí ®©m chÕt mét bμ giμ An Nam.

* * *

Håi t«i ®Õn B¾c Kú ®i trªn con tμu cña mét nhμ th¸m hiÓm cã tiÕng, çc anh cã biÕt ®êi mét ng−êi An Nam lóc bÊy giê ®¸ng gi¸ bao nhiªu kh«ng? Kh«ng ®¸ng mét ®ång trinh! ThËt ®Êy. T«i cßn

nhí nh− thÕ nμy: Chóng t«i ®ang ®i ng−îc dßng s«ng Hång, th× trªn tμu thuû ng−êi ta ®em r−îu ®¸nh cuéc víi nhau, xem ai ngåi d−íi tμu b¾n 10 ph¸t sóng tr−êng mμ "h¹" ®−îc nhiÒu ng−êi An Nam nhÊt ë trªn bê. Mét vμi ng−êi kh¸c dïng sóng lôc ®i b¾t ng−êi vμ b¾t thuyÒn ®Ó ®ßi tiÒn chuéc.

* * *

Ng−êi ta sÏ nãi, ®ã lμ nh÷ng viÖc ®¸ng tiÕc nh−ng khã tr¸nh khái trong nh÷ng cuéc x©m l−îc vμ chiÕn tranh. ThÕ còng ®−îc! Nh−ng ng−êi ta ®õng cã nãi víi chóng t«i n÷a r»ng ®ã lμ vinh dù, lμ quyÒn h¹n cña chiÕn tranh, vμ còng ®õng nãi r»ng trong cuéc tμn s¸t hμng lo¹t nμy, nh÷ng nhμ qu©n sù Ph¸p ®Òu tá ra hμo hiÖp vμ nh©n ®¹o. §o¹n v¨n sau ®©y, trÝch ë bøc th− cña mét viªn trung uý trÎ tuæi göi vÒ nhμ chøng tá nh÷ng tªn ¨n thÞt ng−êi Êy thËt võa nh©n ®¹o l¹i võa hμo hiÖp nh− thÕ nμo:

"Chóng t«i tÊn c«ng bèn lÇn trong mét buæi nh−ng lóc nμo còng chØ thÊy trong thμnh cã vμi tªn cuång tÝn khèn khæ chÞu chÕt mét çch dòng c¶m, vμ t«i còng kh«ng cÇn nãi thªm r»ng bÊt cø tªn nμo r¬i vμo tay chóng ta, bÞ th−¬ng hay kh«ng, ®Òu bÞ ®em b¾n tøc kh¾c t¹i chç".

Vμ trong mét ®o¹n kh¸c, bøc th− viÕt: Trªn mét con ®−êng mßn chóng t«i gÆp mét ng−êi da vμng trªn vai g¸nh hai thóng l¹c. Khi chóng t«i tíi anh ta kh«ng bá ch¹y. Ng−êi ta bÌn gi÷ anh ta l¹i vμ buæi chiÒu ®em ra b¾n.

* * *

ChiÕn tranh kÕt thóc, ng−êi ta b¾t ®Çu c«ng viÖc b×nh ®Þnh. Bän qu©n phiÖt Ph¸p hiÓu "b×nh ®Þnh" nh− thÕ nμy ®©y:

Mét sÜ quan trÎ tuæi võa ë Ph¸p sang. Mét h«m ®Õn mét lμng nä, h¾n thÊy nhμ cöa v¾ng vÎ, cßn d©n chóng th× tô tËp trong s©n ®×nh. H¾n t−ëng l¹c vμo mét æ phôc kÝch nªn rót sóng b¾n x¶ vμo ®¸m ng−êi v« téi. ThËt ra th× hä ®ang lμm lÔ tÕ thÇn. ThÊy bÞ b¾n,


hä hèt ho¶ng ch¹y t¸n lo¹n. Tªn sÜ quan võa ®uæi, võa tμn s¸t.

* * *

T«i ph¶i nh¾c ®Ó çc b¹n nhí r»ng tÊt c¶ nh÷ng c©u chuyÖn nμy, còng nh− nh÷ng chuyÖn t«i sÏ kÓ thªm, ®Òu do ng−êi Ph¸p ®· m¾t thÊy tai nghe, viÕt ra. Khi hä viÕt, cã lÏ hä kh«ng nghÜ r»ng, mét ngμy kia sÏ cã mét ng−êi An Nam ®äc nh÷ng chuyÖn ®ã; nÕu biÕt r»ng t«i ®· sö dông nh÷ng tμi liÖu hä viÕt, ch¾c ch¾n lμ nh÷ng nhμ v¨n ®ã sÏ hèi hËn v× ®· nãi hÕt sù thËt. Nãi râ nh− vËy råi, t«i xin tiÕp tôc: Mét ®¹i ®éi h¶i qu©n ®Õn VÜnh Long (Nam Kú). Viªn quan tØnh ®−a lÝnh tËp ®i ®ãn kh¸ch thËt long träng. Tªn chØ huy ®éi tuÇn tiÔu ra lÖnh b¾n vμo nh÷ng ng−êi ®i ®ãn hä vμ giÕt chÕt mÊt nhiÒu ng−êi mét çch thËt vÎ vang.

* * *

Kh«ng thÓ trõ ®−îc mét ng−êi phiÕn lo¹n, ng−êi ta bÌn ®èt vμ triÖt h¹ lμng m¹c, ng−êi ta ph¸ ho¹i c¶ nh÷ng vïng l©n cËn kh¸c.

* * *

Ng−êi ta lμm ®ñ çch ®−a khÝ giíi cho ng−êi An Nam chÐm giÕt lÉn nhau vμ xui giôc hä ph¶n béi nhau.

Ng−êi ta b¾t çc lμng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng vô ph¸ rèi trÞ an x¶y ra trong ®Þa h¹t cña m×nh. Ng−êi An Nam ph¶i dÉn ®−êng cho qu©n ®éi vμ b¾t nép nh÷ng kÎ b¹o ®éng. NÕu ai kh«ng tu©n lÖnh th× chóng cho lμ cã téi. Lμng nμo ®Ó cho mét ng−êi yªu n−íc Èn n¸u th× bÞ kÕt ¸n. Ph−¬ng ph¸p duy nhÊt ®Ó truy tÇm thËt lμ ®¬n gi¶n: ng−êi ta tra hái lý tr−ëng vμ h−¬ng chøc, ai kh«ng cung x−ng liÒn bÞ b¾n ngay. Trong hai tuÇn lÔ, mét tªn gi¸m binh ®· giÕt mÊt 75 kú hμo.

Kh«ng khi nμo ng−êi ta nghÜ ®Õn ph©n biÖt nh÷ng ng−êi yªu n−íc ®ang chiÕn ®Êu tuyÖt väng víi bän du ®·ng c«n ®å ë thμnh phè. §Ó ®Ëp tan sù kh¸ng cù cña nh©n d©n, ng−êi ta kh«ng cã çch nμo h¬n lμ giao c«ng viÖc "b×nh ®Þnh" cho nh÷ng tªn ph¶n béi ®· b¸n hÕt l−¬ng t©m vμ tæ chøc ë ®ång b»ng B¾c Kú, B×nh ThuËn vμ NghÖ - TÜnh nh÷ng cuéc tμn s¸t ®Ém m¸u, l−u l¹i ®êi ®êi mét kû niÖm kinh khñng trong ký øc mäi ng−êi.

* * *

Kh«ng chØ cã ng−êi sèng míi lμ n¹n nh©n cña chÕ ®é thùc d©n man rî Êy. BiÕt ng−êi An Nam rÊt sïng b¸i tæ tiªn, bän ng−êi Ph¸p cßn cã nh÷ng hμnh ®éng ®éc ¸c ®èi víi c¶ ng−êi chÕt; chóng giμy xÐo thi thÓ cha mÑ ng−êi ta ®Ó cho con çi ph¶i ®au xãt, hoÆc hμnh h¹ x¸c kÎ thï ®· bÞ thua vμ ®· bÞ giÕt chÕt, ®Ó cho h¶ lßng c¨m tøc vμ röa tiÕng bÊt lùc kh«ng ®¸nh b¹i ®−îc ng−êi ®ã khi hä cßn sèng. Nh− §éi V¨n lμ mét ng−êi yªu n−íc ®· chiÕn ®Êu nhiÒu n¨m trêi, chèng l¹i nÒn cai trÞ Ph¸p, ®· bÞ chÐm ë Hμ Néi, ®Çu ®em bªu ë B¾c Ninh, x¸c nÐm xuèng s«ng Hång.

Tèng Duy T©n sau m−êi n¨m chiÕn ®Êu tuyÖt väng còng bÞ b¾t vμ bÞ chÐm. Thi thÓ cña «ng bÞ ®em bªu ë phè.

Phan §×nh Phïng, mét vÞ quan to vμ lμ mét nhμ v¨n th©n danh tiÕng, chèng Ph¸p m−êi n¨m trêi råi chÕt trong rõng s©u. ¤ng chÕt råi nh−ng bän Ph¸p vÉn ch−a tha: ng−êi ta quËt mé «ng lªn, ®èt x¸c vμ ®em tro vøt ®i. Ng−êi ta b¸o thï c¶ ng−êi ®· n»m yªn d−íi mé.

BÊt lùc kh«ng ®¸nh næi «ng §Ò Th¸m, kh«ng sao giÕt ®−îc «ng b»ng thuèc ®éc còng kh«ng trõ ®−îc «ng b»ng cèt m×n, ng−êi ta bÌn ®μo m¶ cha mÑ «ng, ®em hμi cèt vøt xuèng s«ng.

Sau nh÷ng cuéc biÓu t×nh ë miÒn Nam Trung Kú, nhiÒu nhμ v¨n th©n ®· bÞ xö tö vμ bÞ ®Çy biÖt xø. Trong sè ®ã cã «ng NghÌ TrÇn Quý Çp, mét nhμ nho thanh cao ai còng mÕn phôc. «ng Çp


bÞ b¾t trong khi cßn d¹y häc; kh«ng xÐt hái g× c¶, ng−êi ta ®em chÐm «ng hai m−¬i bèn giê sau khi bÞ b¾t. ChÝnh phñ giÕt chÕt «ng ch−a ®ñ, cßn hμnh h¹ m·i, kh«ng chÞu giao tr¶ thi hμi «ng cho gia ®×nh.

* * *

Khi hμnh h×nh nh÷ng ng−êi lÝnh khè ®á ë Hμ Néi57, ChÝnh phñ cho b¾t gi¶i cha mÑ, vî con hä ®Õn vμ b¾t hä môc kÝch cuéc tμn s¸t rïng rîn nh÷ng ng−êi th©n yªu ruét thÞt cña m×nh. §Ó g©y mét Ên t−îng l©u dμi vμ ®Ó "d¹y d©n chóng", ng−êi ta lμm l¹i çi viÖc ®· lμm ë Anh håi thÕ kû thø XVIII tøc lμ xãc ®Çu l©u nh÷ng ng−êi Giac«��117F

1

) b¹i trËn lªn mòi gi¸o råi ®em c¾m däc phè Xiti vμ däc cÇu Lu©n §«n. Hμng tuÇn lÔ ng−êi ta cßn thÊy ®Çu l©u nh÷ng ng−êi lÝnh, n¹n nh©n cña nÒn v¨n minh Ph¸p, cau mμy nh¨n mÆt trªn çc cäc tre trªn çc ®−êng phè chÝnh ë Hμ Néi.

B©y giê n−íc An Nam ®· "®−îc b×nh ®Þnh", ng−êi ta ra søc s¨n b¾t nh÷ng "tªn c−íp" An Nam. Nh÷ng tªn c−íp Êy lμ ai? Mét viªn sÜ quan gi¶i thÝch:

Còng cã mét ãc t−ëng t−îng nh− nhau - «ng ta nãi - ng−êi Anh xem nh÷ng ng−êi B«e quyÕt t©m chèng l¹i hä nh− lμ phiÕn lo¹n ngoμi vßng ph¸p luËt th× ng−êi Ph¸p chóng ta còng coi nh÷ng ng−êi An Nam yªu n−íc nh− kÎ c−íp.

Mét ng−êi Ph¸p kh¸c nãi: BÞ c−íp hÕt cña c¶i, d©n chóng nhiÒu lμng ®· trë thμnh "kÎ c−íp" tÊt c¶; nh−ng hä chØ lμ nh÷ng ng−êi næi dËy chèng sù c−íp ®o¹t bÊt c«ng mμ th«i.

T×m ra nh÷ng tªn "c−íp" Êy kh«ng ph¶i khi nμo còng dÔ dμng, b¾t ®−îc hä cμng khã h¬n. Nh÷ng viªn chøc ph¸i ®i lïng b¾t hä, ®· chÐm giÕt ng−êi v« téi ®Ó khái trë vÒ tay kh«ng. §©y lμ mét b»ng chøng lÊy cña mét ng−êi Ph¸p mμ t«i ®· trÝch dÉn nhiÒu chuyÖn:

B¶y ng−êi An Nam xÊu sè ®ang b¬i mét chiÕc xuång dμi vμ

1) Jacobits, tªn gäi nh÷ng thμnh viªn cña ®¶ng chÝnh thèng Anh.

máng manh. §i xu«i dßng n−íc, l¹i cã b¶y tay chÌo, xuång ®i vïn vôt nh− mét chiÕc xuång m¸y. ThuyÒn cña nh©n viªn nhμ ®oan khuÊt sau ®¸m c©y ®−íc, cã quèc kú Ph¸p phÊp phíi sau l¸i, võa ë trong l¹ch b¬i ra. Mét thuû thñ gäi xuång dõng l¹i. Ng−êi trªn xuång kh«ng hiÓu cø viÖc b¬i ®i. ThuyÒn nhμ ®oan b¬i kh«ng kÞp. Tªn t©y ®oan cÇm lÊy sóng b¾n. Hä b¬i l¹i cμng nhanh. Tªn ®oan b¾n vμo hä. Mét ng−êi ®ang chÌo thÐt lªn mét tiÕng råi ng· gôc xuèng. Xuång dõng l¹i, çc b¹n trong xuång bÌn «m lÊy ng−êi ng·. Cã tiÕng h« to: Dõng l¹i? Hä nh¶y tíi n¾m lÊy tay chÌo vót ®i. §oμng! Mét ng−êi n÷a ng·. Mét Ýt khãi bay lªn, mét tiÕng thÐt. Mét ng−êi Ph¸p ®i thuyÒn l¶ng v¶ng qua ®ã nghe thÊy bÌn lÈn chê "nh÷ng tªn c−íp" ë mét chç ngoÆt. §oμng! §oμng! §oμng! Qu¶ lμ mét tay sóng cõ. Ba viªn ®¹n, ba ng−êi ng· theo. ChiÕc xuång chØ cßn hai ng−êi b¬i ®i chËm ch¹p vμ ch×m lØm trong con l¹ch.

Mét viªn chøc nhμ ®oan kh¸c, ®i víi s¸u tªn lÝnh cã ®Çy ®ñ vò khÝ, b¾t gÆp mét ng−êi ®ang trèn d−íi ao. Anh nμy dÊn m×nh d−íi bïn, thë b»ng mét çi èng, ngËm vμo miÖng; l¸ sen kÐo che kÝn mÆt n−íc thËt khÐo lÐo. Tªn ®oan bÌn chÆt ®Çu "tªn c−íp" ®em vÒ toμ sø. ThËt ra anh ta chØ lμ mét ng−êi nhμ quª b×nh th−êng ph¶i Èn trèn v× qu¸ sî h·i thÊy cã nhiÒu ng−êi l¹ vμo lμng, ai còng mÆt mòi hung tîn, m×nh ®eo ®Çy sóng lôc, tói ®¹n vμ l¨m l¨m mét khÈu sóng trong tay.


§êi sèNG KINH TÕ §¤NG D¦¥NG

§«ng D−¬ng cã nh÷ng nguån kho¸ng s¶n ®¸ng kÓ. Ng−êi ta −íc l−îng má than ë B¾c Kú cã ®Õn 12 tû tÊn. C¶ çi kho nhiªn liÖu Êy cã thÓ hoμn toμn dμnh riªng cho c«ng nghiÖp, v× ë §«ng D−¬ng kh«ng cÇn tiªu thô mét sè l−îng than lín ®Ó ®un nÊu nh− ë çc n−íc kh¸c.

N¨m 1920, 63 c«ng ty khai th¸c 19 má ®−îc 7.000.000 t¹ than ®¸ trÞ gi¸ 45.000.000 phr¨ng.

Riªng má than H¹ Long ®· cung cÊp ®−îc 5.500.000 t¹.

C«ng ty lín nhÊt lμ c«ng ty than ®¸ B¾c Kú. C«ng ty nμy khai th¸c h»ng n¨m ®−îc 150.000 tÊn. C«ng ty th−¬ng m¹i vμ khai th¸c ViÔn §«ng s¶n xuÊt ®−îc 2.600.000 t¹.

N¨m 1920, §«ng D−¬ng s¶n xuÊt ®−îc:

24.000 t¹ quÆng s¾t

150.000 tÊn thiÕc

620.000 t¹ kÏm vμ v«nphram

7.200 tÊn than ch×

2.244 tÊn ¨ngtimoan

132.000 t¹ phètph¸t

3.413 cara ®¸ quý

l00 kil«gam vμng.

Ph¶i nãi r»ng hÇm má ë §«ng D−¬ng ®−îc khai th¸c rÊt tåi. Ng−êi Ph¸p kh«ng d¸m bá vμo ®ã mét sè vèn lín, vμ hä chØ v¬ vÐt nh÷ng çi g× dÔ v¬ vÐt, nh− mét kÎ véi kho¾ng s¹ch nh÷ng çi g× tiÖn tay ®Ó chuån ®i cho nhanh.

N−íc chóng t«i còng giμu n«ng l©m s¶n. S¶n phÈm chÝnh lμ lóa g¹o. H»ng n¨m, ®ång ruéng cña chóng t«i s¶n xuÊt ®−îc h¬n 6 triÖu tÊn lóa.

N¨m 1923, ng−êi ta ®· xuÊt c¶ng:

1.500.000 tÊn lóa

960.000 tÊn ng«

3.650 tÊn cao su

12.500 t¹ s¬n

13.000 t¹ m©y

6.000 t¹ chÌ

9.500 t¹ cμ phª

8.400 t¹ quÕ

45.000 t¹ hå tiªu

8.000 tÊn ®−êng mÝa

7.000 tÊn c©y lμm thuèc nhuém

v.v. vμ v.v..

Chóng t«i cã 25.000.000 hÐcta rõng c©y cèi xanh t−¬i næi tiÕng; 210.000 hÐcta rõng c©y ��118F

1

), 32.000 hÐcta cao su chia lμm 140 ®ån ®iÒn.

CÇn chó ý r»ng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp còng nh− mäi lÜnh vùc kh¸c, v× ph−¬ng ph¸p canh t¸c l¹c hËu cña ng−êi An Nam vμ còng v× tÝnh sèng chÕt mÆc bay cña ng−êi Ph¸p, §«ng D−¬ng cßn ë trong t×nh tr¹ng khã kh¨n. LÊy lóa lμm thÝ dô: víi miÕng ®Êt réng b»ng nhau, mμu mì thiªn nhiªn t−¬ng tù nh− nhau, n¨ng suÊt ë §«ng D−¬ng lªn xuèng kho¶ng 0,9 ®Õn l,8, trong lóc ë Giava ®−îc

1) C©y cã vÞ ch¸t ®Ó thuéc da hoÆc nhuém.


2,2, ë Mü ®−îc 2,4, NhËt ®−îc 2,3.

Bän chñ ®ån ®iÒn chiÕm kh«ng, hay gÇn nh− chiÕm kh«ng hμng ngμn hÐcta rõng. Chóng chÆt gç b¸n, nhÐt tiÒn vμo tói, råi vÒ Ph¸p ®μng hoμng nghØ ng¬i ë th«n quª, ch¼ng cÇn chó ý g©y l¹i çc rõng chóng ®· ph¸ ph¸ch.

ë bªn Êy, bän Ph¸p cã:

48 c«ng ty kinh doanh vÒ c«ng nghiÖp víi sè vèn kho¶ng chõng 180 ®Õn 200 triÖu phr¨ng.

46 c«ng ty kinh doanh vÒ th−¬ng nghiÖp víi sè vèn −íc chõng l00 triÖu phr¨ng.

12 c«ng ty kinh doanh vÒ n«ng nghiÖp víi sè vèn 22 triÖu phr¨ng.

Víi 100 thïng kÐo t¬ hiÖn cã, h»ng n¨m §«ng D−¬ng göi sang cho nÒn c«ng nghiÖp Ph¸p h¬n 100 tÊn t¬. Ngoμi ra §«ng D−¬ng cßn xuÊt c¶ng:

250 tÊn thÞt muèi,

2.000 tÊn da.

C«ng ty lμm giÊy §«ng D−¬ng s¶n xuÊt ®−îc mçi n¨m 3.000 tÊn giÊy b»ng tre nøa. C«ng ty xim¨ng Poãclan §«ng D−¬ng mçi n¨m cung cÊp 150.000 tÊn xim¨ng. Doanh nghiÖp vÒ tμi chÝnh, cã Ng©n hμng §«ng D−¬ng n¾m b¸ quyÒn. N¨m 1876, doanh sè cña nã lμ 24.000.000 phr¨ng vμ ®Õn n¨m 1921, con sè Êy lªn ®Õn 6.718.000.000 phr¨ng.

Còng trong thêi gian ®ã, l·i cña nã vät tõ 126.000 lªn 22.854.000 phr¨ng. Nã ®−îc ®Æc quyÒn ph¸t hμnh giÊy b¹c vμ n¾m trong tay sè phËn cña çc c«ng ty kinh doanh vÒ c«ng nghiÖp vμ th−¬ng nghiÖp ë §«ng D−¬ng.

Chóng t«i cã 3 h¶i c¶ng lín (Sμi Gßn, §μ N½ng vμ H¶i Phßng); qu©n b×nh h»ng n¨m cã ®Õn 5.500 tμu vμ thuyÒn buåm lín vμo ra chuyªn chë tõ 7 ®Õn 8 triÖu tÊn hμng ho¸ nhËp c¶ng vμ xuÊt c¶ng, trÞ gi¸ tõ 4 ®Õn 4,5 tû phr¨ng.

2.l00 kil«mÐt ®−êng s¾t, 4.355 «t« vμ 252 xe t¶i (sè liÖu n¨m 1923) ®−îc dïng vμo viÖc chuyªn chë trªn ®−êng bé.

Cã tμi nguyªn phong phó trªn ®Êt n−íc m×nh, cã nÒn ®¹i th−¬ng nghiÖp tiÕn hμnh ë h¶i c¶ng cña m×nh, cã nh÷ng sè tiÒn kÕch sï lu©n chuyÓn quanh m×nh, Êy thÕ mμ ng−êi d©n An Nam l¹i sèng ®êi sèng nghÌo nμn nhÊt. Sù phån thÞnh Êy do bμn tay hä lμm nªn nh−ng kh«ng ph¶i ®Ó cho hä h−ëng. Sù ¸p bøc vÒ kinh tÕ còng nÆng trÜu ª chÒ trªn l−ng ng−êi b¶n xø nh− sù ¸p bøc vÒ mÆt x· héi.

ThÝ dô thø nhÊt. C«ng nghiÖp ®¸nh ç cña ng−êi b¶n xø cã 73.520 thuyÒn trªn s«ng vμ 3.000 thuyÒn ven biÓn, tÊt c¶ lμ 76.520 thuyÒn. Sè thu nhËp c¶ n¨m 1920 chØ ®−îc 2.800.000 phr¨ng, nh− thÕ mçi thuyÒn chØ ®−îc xÊp xØ 36 phr¨ng r−ìi.

ThÝ dô thø hai. Ng−êi ta cã thÓ c·i, nÕu ng−êi An Nam kh«ng biÕt tæ chøc nghÒ ®¸nh ç cña m×nh cho tèt h¬n n÷a, çi ®ã ®©u cã ph¶i lçi t¹i ng−êi Ph¸p, mμ lμ v× çch thøc lμm ¨n vμ dông cô l¹c hËu cña ng−êi b¶n xø chø. Nh−ng, nÕu hä lμm ¨n víi dông cô cña ng−êi Ph¸p tinh x¶o h¬n, vμ c¶ víi çc chuyªn gia Ph¸p n÷a, th× sè phËn hä vÉn cø thÕ mμ th«i, mμ l¹i cã thÓ cßn tåi tÖ h¬n thÕ n÷a kia. C«ng ty n«ng nghiÖp ë Thanh Thuû H¹, mét c«ng ty cña ng−êi Ph¸p, ®−îc l·i h»ng n¨m 950.000 phr¨ng víi sè vèn chØ cã l.200.000. ë ®©u ra mãn l·i kÕch sï ®ã, nÕu kh«ng ph¶i do sù bãc lét khñng khiÕp nh÷ng ng−êi lao ®éng An Nam?

Ch−a hÕt ®©u: Ng−êi An Nam, v× th©n phËn lμ ph¶i Ì cæ ra ®ãng thuÕ, ph¶i nh¶ tiÒn ra lμm cho çc doanh nghiÖp cña bän bãc lét m×nh ph¸t ®¹t.

ThÝ dô thø ba. Trong hai n¨m, víi sè tiÒn bãp nÆn cña d©n An Nam, Nhμ n−íc ®· tr¶ 6.000.000 phr¨ng kinh phÝ cho mét ph¸i ®oμn nghiªn cøu do çc ngμi c«ng nghiÖp t¬ ë Li«ng cö sang §«ng D−¬ng, 7.300.000 phr¨ng th−ëng cho çc c«ng ty khai th¸c má, 23.800.000 phr¨ng cho çc nhμ trång cao su. §Ó khuyÕn khÝch cho th−¬ng nghiÖp vμ c«ng nghiÖp b¶n xø, ch¼ng ®−îc lÊy mét xu.

ThÝ dô thø t−. Trong sè 7.152.910 tÊn hμng hãa chuyªn chë ë


h¶i c¶ng cña m×nh, vÒ phÇn d©n An Nam chØ ®−îc cã 12.231 tÊn chuyªn chë trªn 542 chiÕc thuyÒn buåm nhá.

Trong sè 20 triÖu d©n An Nam, chØ cã 22.000 nhμ tiÓu th−¬ng.

Tuy hoμn c¶nh xãt xa nh− vËy, nh−ng khi ph¶i xØa tiÒn ra th× lóc nμo d©n An Nam còng ph¶i cã mÆt c¶, ch¼ng ph¶i t×m ®©u xa, vμ khái lμm çc b¹n mÖt mái víi nh÷ng hμng ch÷ sè v« tËn, t«i chØ dÉn chøng mét Ýt sè thèng kª tõ ®Çu chiÕn tranh, còng ®ñ chøng tá r»ng d©n An Nam giái chÞu ®ùng.

N¨m 1915, hä ph¶i ®ãng c«ng th¶i 13.000.000 phr¨ng

- 1916 - 21.700.000 -

- 1917 - 47.600.000 -

- 1918 - l02.200.000 -

- 1920 - 183.100.000 - (lμm hai lÇn)

- 1922 - l03.000.000 -

Ngoμi c«ng th¶i b¾t buéc, ng−êi An Nam cßn bÞ Ðp ph¶i l¹c quyªn sè tiÒn 15.000.000 phr¨ng vμo c«ng cuéc chiÕn tranh vμ 4.000.000 phr¨ng cho çc vïng bÞ tμn ph¸.

Tuy kh«ng muèn qu¸ l¹m dông lßng kiªn nhÉn cña çc b¹n, t«i còng kh«ng thÓ bá qua viÖc l¹c quyªn vμ c«ng th¶i nμy mμ kh«ng nãi s¬ qua vÒ çch thøc ChÝnh phñ Ph¸p ®· dïng ®Ó b¾t d©n An Nam "kh¹c" ra tiÒn.

Còng nh− ®Ó ®éng viªn thanh niªn An Nam ®i lÝnh cho hä, çc ngμi Ph¸p dïng chÕ ®é "t×nh nguyÖn b¾t buéc" ®Ó ®éng viªn çc mãn tiÒn dÌ sÎn nhá cña ng−êi d©n b¶n xø nÝch vμo tói m×nh.

VÒ vÊn ®Ò l¹c quyªn, mét tê b¸o Ph¸p ë §«ng D−¬ng, tê b¸o nμy ch¼ng yªu th−¬ng g× d©n b¶n xø ®©u, ®· viÕt nh− thÕ nμy: "D©n chóng ®· nhiÒu lÇn b¾t buéc ph¶i ®ãng gãp, hoÆc ®Ó c−u mang nh÷ng kÎ bÊt h¹nh, hoÆc ®Ó x©y dùng nh÷ng c«ng cuéc Ých lîi chung, hoÆc ®Ó tá lßng t«n kÝnh ®èi víi çc bËc vÜ nh©n.

"VÒ viÖc nμy, th−êng th−êng ng−êi ta më nh÷ng l¹c quyªn do

chÝnh quyÒn bμy trß ra. ë çc tØnh, trß Êy diÔn ra nh− thÕ nμy: Viªn c«ng sø cho quan An Nam biÕt cã mét cuéc l¹c quyªn vμ quy ®Þnh pháng chõng sè tiÒn mμ «ng ta muèn thu ®−îc. Sù −íc l−îng cña «ng ta ®¹i thÓ lμ dùa trªn d©n sè, sù giμu cã trong vïng vμ lîi Ých cña c«ng cuéc l¹c quyªn. §Õn l−ît m×nh, çc quan An Nam tØnh h¹ lÖnh cho çc quan phñ huyÖn, chØ dÉn s¬ qua vÒ môc tiªu cÇn ph¶i ®¹t tíi. Çc quan phñ huyÖn l¹i h¹ lÖnh cho çc viªn ch¸nh tæng, lý tr−ëng ph¶i ®em nép cho hä ®óng kú h¹n mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh do çc quan Ph¸p ®ßi. Sè tiÒn do quan ®Çu tØnh dù kiÕn th−êng th−êng ®−îc nép ®Õn toμ sø ®Çy ®ñ, nh÷ng kÎ ®ãng thuÕ lμ ng−êi An Nam ®· ph¶i nép Ýt nhÊt gÊp ba sè tiÒn nh− thÕ v× kh«ng biÕt do phÐp ma quû biÕn ho¸ thÕ nμo, d©n chóng ë ®Êt n−íc hiÒn lμnh nμy ph¶i nép Ýt ra ba bèn ngμn ®ång ®Ó chØ cßn ®−îc mét ngμn ®Õn n¬i ®Õn chèn. Th−êng th−êng ng−êi An Nam cø ph¶i c¾m cæ nép tiÒn mμ ch¼ng biÕt v× sao ph¶i nép c¶, v¶ l¹i hä còng thõa hiÓu r»ng kªu ca hay muèn kh¸ng cù l¹i th× sÏ mang vμo th©n nh÷ng tai v¹ g×".

VÒ c«ng th¶i, ng−êi ta còng hμnh ®éng theo kiÓu ®ã nh−ng çch lμm ng−îc l¹i. Kh«ng ngåi trªn mμ h¹ lÖnh xuèng n÷a, ngμi c«ng sø ®i hÕt lμng nμy sang lμng kh¸c, cho gäi hμo lý vμ chñ gia ®×nh ®Õn, diÔn thuyÕt høa hÑn vÈn v¬, do¹ n¹t thËt sù vμ tr¾ng trîn, ph©n ph¸t cho hä nh÷ng biªn lai ký s½n víi sè tiÒn ®· ®Þnh vμ ghi tr−íc råi. Sau ®ã, muèn tho¸t khái Nhμ n−íc hμnh h¹, d©n b¶n xø chØ cßn cã viÖc mμ xoay xë lÊy cho ra; vμ ngμi c«ng sø chØ cã viÖc ngåi chê nhËn tiÒn.

Nhμ n−íc cßn t×m çch c−íp ®o¹t tμi t×nh h¬n nhiÒu n÷a. Ng−êi ta s¸ng chÕ ra "çi phiÕu l¹c quyªn chung" ®Ó cho phÐp ®Õn c¶ d©n nghÌo vÉn cã thÓ b¶o vî con nhÞn c¬m ®i ®Ó gãp phÇn nhá bÐ cña m×nh vμo c«ng th¶i, tá lßng quyÕn luyÕn thiÕt tha víi n−íc mÑ. ThÝ dô: mçi phiÕu quy ®Þnh tr−íc lμ l0 ®ång. Nh−ng nh÷ng ng−êi culi vμ lμm thuª c«ng nhËt lμm sao ®ñ søc nép ®−îc mét sè tiÒn to nh− vËy? Ng−êi ta gäi hä ®Õn tõng tèp 5, l0 ng−êi mét, Ên cho c¶ bän mét çi biªn lai chung, b¶o hä cïng ký vμo ®ã. ThÕ råi nh÷ng kÎ bÇn cïng cø thu xÕp víi nhau mμ nép cho ®ñ sè. NÕu cã kÎ trèn


tr¸nh mμ chØ thu ®−îc cã 8, 9 ®ång th«i, th× tÊt c¶ nh÷ng kÎ kh¸c ph¶i liªn ®íi chÞu tr¸ch nhiÖm. V× ch¼ng ai l¹i muèn ®i tï thay cho kÎ kh¸c, nªn hä ph¶i lμm mËt th¸m tè ço lÉn nhau ®Ó võa lßng Nhμ n−íc.

V× m−u thÇn ch−íc quû Êy mμ n¨m 1922, ng−êi ta bá vμo kÐt ®−îc nh÷ng 10.289.000 ®ång b¹c, tuy c«ng th¶i tr−íc kia ®Þnh møc cã 6.180.000 ®ång.

Ch¼ng cÇn ph¶i nãi, d©n An Nam kh«ng bao giê ®−îc thÊy l¹i ®ång b¹c cña m×nh tr¾ng ®en ra sao c¶.

T¢M §ÞA THùC D¢N

Mét nghÞ sÜ Ph¸p ®· nãi vÒ Angiªri: "ë trªn thÕ giíi, kh«ng cã d©n téc chiÕn b¹i nμo bÞ kÎ chiÕn th¾ng ng−îc ®·i hμnh h¹ b»ng d©n téc thuéc ®Þa !". §iÒu Êy ®óng víi ng−êi "Bic«"119F

1) ë Angiªri vμ còng ®óng víi ng−êi "Nhμ quª"120F

2) ë §«ng D−¬ng. Mét ng−êi Ph¸p kh¸c viÕt: "Chóng ta trë nªn ®¸ng ghÐt kh«ng chÞu ®−îc ... H×nh nh− chóng ta chØ lμm cho ng−êi b¶n xø kh«ng ai chÞu næi sù cã mÆt cña ta. ë ch©u ¢u, ng−êi ta coi gièng ng−êi da vμng nh− lμ chøa ®ùng tÊt c¶ nh÷ng thãi lõa läc x¶o tr¸. Êy thÕ mμ chÝnh chóng ta còng rÊt Ýt chó ý tá ra lμ m×nh ngay th¼ng thμnh thËt".

§êi sèng ë thuéc ®Þa chØ lμm nh÷ng tËt xÊu cña con ng−êi ph¸t triÓn: nh÷ng kÎ ®· quen mïi chiÕn tranh l¹i cμng kh«ng cßn g× lμ ý thøc ®¹o ®øc, cμng truþ l¹c, bÊt l−¬ng vμ ®éc ¸c; bän con bu«n vμ nh÷ng tay l−u manh kh¸c cμng thÝch thó c−íp bãc vμ trém c¾p. ë bªn Ph¸p, hä Ýt cã dÞp ®Ó lμm nh÷ng viÖc ®ã, vμ hä sî c¶nh s¸t h¬n! ë §«ng D−¬ng nhiÒu khi bän nμy chØ cã mét m×nh víi vμi ng−êi An Nam trªn mét con thuyÒn hay trong mét lμng hÎo l¸nh nμo ®ã, nªn hä cμng c−íp bãc tμn b¹o h¬n tªn c−íp ch©u ¢u ë gi÷a chî bóa ®«ng ng−êi, vμ hä cμng tμn nhÉn h¬n víi nh÷ng ng−êi d©n quª d¸m kh¸ng cù l¹i hä.

* * *

1) NghÜa lμ con dª con (bän thùc d©n dïng ®Ó gäi mét çch khinh miÖt

ng−êi Angiªri).

2) Hai ch÷ “Nhμ quª” trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.


TÊt c¶ nh÷ng ng−êi Ph¸p sang §«ng D−¬ng ®Òu nghÜ r»ng ng−êi An Nam lμ h¹ng ng−êi hÌn h¹ h¬n hä vμ ph¶i lμm n« lÖ cho hä. Hä coi ng−êi An Nam nh− nh÷ng sóc vËt ph¶i ®iÒu khiÓn b»ng roi vät.

PhÇn ®«ng ng−êi Ph¸p ë ®©y ®· quen tù cho m×nh lμ thuéc mét tÇng líp quý téc míi, cã ®Æc quyÒn.

Nhμ du lÞch xa l¹ ch−a am hiÓu xø nμy sÏ rÊt ®çi ng¹c nhiªn thÊy ng−êi ¢u, dï lμ binh sÜ hay thùc d©n, hä th−êng ch¼ng cã çch ®èi xö nμo kh¸c víi ng−êi b¶n xø h¬n lμ çch ®èi xö víi t«i tí cña hä. §èi víi hä, h×nh nh− ng−êi båi lμ ®¹i biÓu cho c¶ chñng téc da vμng. Ph¶i ®−îc tai nghe ng−êi Ph¸p ë §«ng D−¬ng nãi vÒ ng−êi "da vμng" th× míi biÕt ®−îc hä khinh bØ ng−êi ta ®Õn thÕ nμo. Ph¶i ®−îc m¾t thÊy çch ®èi xö cña ng−êi Ph¸p khi hä gÆp ng−êi b¶n xø, ngay c¶ ë nh÷ng n¬i ng−êi nμy ®−îc cã quyÒn nh− hä, th× míi biÕt hä th« b¹o ®Õn ®©u!

Ng−êi ¢u nμo còng rÊt quan t©m ®Õn th¸i ®é phôc tïng vμ cung kÝnh cña ng−êi b¶n xø. Ng−êi An Nam ë thμnh thÞ còng nh− ë th«n quª ®Òu b¾t buéc ph¶i ng¶ nãn tr−íc mÆt hä. Qu¸ qu¾t h¬n, ng−êi ta dïng c¶ ®Õn gËy hay b¾t bá tï ng−êi b¶n xø nμo s¬ suÊt kh«ng tá lßng cung kÝnh ®èi víi hä!

Dï cã kÝnh cÈn vμ ngoan ngo·n ®Õn ®©u ch¨ng n÷a, ng−êi An Nam còng ch¼ng lμm võa lßng chñ m×nh ®−îc. NÕu ph¹m lçi hay chØ sai lÇm ®«i chót, hä lμm sao mμ gi¶ng gi¶i, mμ ph©n trÇn næi lßng thμnh thËt cña m×nh ? Nh−ng nÕu ng−êi Ph¸p nãi n¨ng khã hiÓu th× ch¼ng lÏ mét ng−êi da tr¾ng l¹i ph¶i tù nhËn lçi −? Cã mét çch dÔ hiÓu nhau ®¬n gi¶n h¬n: ®ã lμ çi batoong. Vμ lóc nμo ng−êi ta còng dïng ®Õn nã.

* * *

Mét nh©n viªn qu©n sù viÕt r»ng: Ng−êi An Nam rÊt hiÒn

lμnh, rÊt ngoan ngo·n; tuy thÕ, ng−êi ta chØ nãi chuyÖn víi hä b»ng

nh÷ng çi ®¸ ®Ýt. Anh ta l¹i nãi thªm: Suèt ngμy ng−êi ta v¸c gËy vμ dïng sèng g−¬m ®Ó nÖn ng−êi An Nam b¾t hä lμm viÖc.

Ng−êi ta ®· tr«ng thÊy çc viªn sÜ quan hμnh h¹ çc cô giμ hiÒn lμnh vμ tóm r©u thÇy cóng mμ kÐo trong khi hä ®ang hμnh lÔ.

* * *

¤ng Cuèctel¬m¨ng kÓ chuyÖn mét çch mØa mai: T«i cã quen mét Ngμi cã mét lèi khai ho¸ thËt ®¸ng häc tËp. Khi Ngμi ta ra khái cöa, çc xe kÐo, theo mét thãi quen nh− nh÷ng ng−êi ®¸nh xe ngùa ë bªn Ph¸p, x« ®Õn mêi Ngμi. Bùc m×nh qu¸, Ngμi n¾m ch¾c batoong trong tay, quËt vμo nh÷ng ng−êi culi, vμ thõa biÕt r»ng nh÷ng ng−êi culi khèn khæ nμy ch¼ng thÓ ¨n miÕng tr¶ miÕng víi Ngμi, Ngμi ta cμng ra tay quËt. Buæi chiÒu Ngμi muèn ®i ch¬i, nh−ng culi xe ®· biÕt tÝnh Ngμi, kh«ng d¸m l¹i gÇn Ngμi n÷a. ThÕ lμ Ngμi l¹i víi hä, råi cÇm çi gËy quý ho¸ cña Ngμi, quËt lªn l−ng hä ®Ó d¹y dç cho hä biÕt ph¶i ®Õn hÇu Ngμi. Ngμi Êy b¶o: "V¶ l¹i, biÕt lμm thÕ nμo ®−îc víi çi h¹ng ng−êi Êy, dï chóng ®· gÇn gòi chóng m×nh bÊy l©u nay mμ vÉn ch−a d¸m ¨n thÞt quay!". Ng−êi ta nghe thÊy v« sè ng−êi Ph¸p, vμ kh«ng ph¶i lμ h¹ng kÐm cái g× ®©u- lý luËn nh− thÕ ®Êy.

... Khi "nh÷ng ng−êi tõng ë B¾c Kú" vui ®ïa trªn tμu th× d−íi m¹n tμu phÝa bªn ph¶i cã vμi chiÕc thuyÒn b¸n hoa qu¶, èc hÕn. §Ó ®−a hμng ®Õn tËn tay chóng t«i, nh÷ng ng−êi An Nam buéc giá ®ùng hμng vμo ®Çu ngän sμo råi gi¬ lªn. Chóng t«i chØ viÖc chän mμ th«i. Nh−ng ®¸ng lÏ ph¶i tr¶ tiÒn, th× ng−êi ta l¹i cã nh· ý bá vμo giá ®ñ thø nh− sau: nh÷ng èng tÈu thuèc l¸, khuy quÇn, mÈu thuèc l¸. (Cã lÏ hä lμm nh− thÕ ®Ó d¹y cho ng−êi b¶n xø tÝnh ngay thËt trong viÖc mua b¸n ch¨ng!). §«i khi, ®Ó mua vui, mét anh sèp ph¬ nμo ®ã h¾t c¶ mét thïng n−íc s«i xuèng l−ng nh÷ng ng−êi b¸n hμng khèn khæ. LËp tøc cã nh÷ng tiÕng ró lªn v× ®au ®ín, nh÷ng


m¸i chÌo vung lªn lo¹n x¹ ®Ó b¬i tr¸nh, lμm cho nh÷ng chiÕc thuyÒn va sÇm vμo nhau.

Ngay phÝa d−íi t«i, mét ng−êi An Nam bÞ báng tõ ®Çu ®Õn ch©n, ph¸t ®iªn lªn, muèn lao xuèng biÓn. Ng−êi anh cña anh ta, quªn c¶ nguy hiÓm, bu«ng tay chÌo «m lÊy anh ta vμ ra søc ®Ì anh ta xuèng lßng thuyÒn. Cuéc vËt lén ch−a ®Çy hai gi©y võa kÕt thóc th× mét thïng n−íc s«i n÷a ®−îc h¾t bëi mét bμn tay chuÈn x¸c l¹i déi xuèng kÎ bÊt h¹nh. T«i thÊy anh ta l¨n lén trong thuyÒn, vÕt th−¬ng tr¬ c¶ thÞt víi nh÷ng tiÕng kªu kh«ng cßn g× lμ cña con ng−êi n÷a! Vμ c¶nh ®ã khiÕn chóng t«i c−êi; víi chóng t«i, ®iÒu ®ã cã vÎ cùc kú ngé nghÜnh. Qu¶ thËt chóng t«i ®· cã t©m hån thùc d©n!...

* * *

Mét ng−êi lÝnh kh¸c kÓ: "Trong thêi kú t«i ë ®ã (B¾c Kú) kh«ng cã tuÇn nμo lμ kh«ng cã vμi çi ®Çu r¬i.

Trong tÊt c¶ nh÷ng c¶nh t−îng ®ã, t«i chØ cßn nhí ®−îc mét ®iÒu, lμ chóng ta cßn tμn b¹o, cßn d· man h¬n c¶ nh÷ng tªn c−íp biÓn. T¹i sao l¹i cã nh÷ng hμnh vi qu¸i ¸c ®Õn thÕ ®èi víi mét kÎ bÞ kÕt ¸n s¾p ph¶i chÕt? T¹i sao l¹i cã nh÷ng cuéc hμnh h¹ thÓ x¸c, t¹i sao ph¶i gi¶i nh÷ng ®oμn tï ®i bªu kh¾p çc lμng m¹c?".

ÇC QuAN CAI TRÞ

T«i ®· nãi chuyÖn vÒ çc «ng nghÞ thanh liªm. B©y giê, t«i ph¶i nãi ®Õn çc quan cai trÞ cã ®¹o ®øc. Nh− çc b¹n biÕt ®Êy, ®Ó b¶o vÖ cho mét chÕ ®é c−íp bãc, ph¶i cã qu©n ¨n c−íp. Ho¹ ho»n cã mét viªn quan cai trÞ nμo l¹i thËt thμ vμ hiÓu biÕt h¬n, lËp tøc viªn Êy bÞ ®μn lang sãi quan thÇy hay bÌ b¹n xua ®uæi ®i ngay. Thμnh thö ra 99% quan cai trÞ lμ qu©n trém c¾p, chØ nghÜ ®Õn bãc lét d©n b¶n xø ®Ó lμm giμu, ch¼ng kiªng nÓ g× tμi s¶n, quyÒn lîi, tù do, ®êi sèng cña nh÷ng ng−êi bÞ cai trÞ c¶.

Mét viªn quan cai trÞ ë B¾c Kú ®· t−íc ®o¹t cña mét lμng mÊy hÐcta trång mÝa ®Ó cho mét lμng c«ng gi¸o. Råi l·o ta l¹i b¾t bá tï nh÷ng kÎ bÞ t−íc ®o¹t khæ së v× nh÷ng ng−êi nμy d¸m ®i kiÖn. Ch−a ®ñ, ngμi cßn b¾t hä tr¶ thuÕ m·i ®Õn n¨m 1910 cho nh÷ng ®Êt mμ ngμi ®· c−íp cña hä tõ n¨m 1895 vμ n¨m 1900.

* * *

Mét viªn c«ng sø ë Lμo buéc 25 ng−êi An Nam vμo téi héi häp lμm biÓu t×nh. ThÕ mμ chÝnh «ng ta, viªn c«ng sø, ®· bμy ra mét ©m m−u t−ëng t−îng, cho tiÒn kÎ tè ço, råi hμnh h¹ tra tÊn b¾t nh÷ng ng−êi bÞ ço ph¶i nhËn nh÷ng lêi thó téi gi¶ m¹o. ViÖc hÌn m¹t Êy, chÝnh viªn c«ng sø còng ®· thõa nhËn. Nh−ng «ng ta ch¼ng ph¶i lo l¾ng g× vÒ viÖc Êy c¶; vμ «ng cø tiÕp tôc nh÷ng viÖc gian ¸c cña m×nh.


LÊy cí lμ ph¶i gi÷ g×n trËt tù an ninh trong ®Þa h¹t, «ng ta ®· h¹ lÖnh b¾t tÊt c¶ nh÷ng ng−êi An Nam kh«ng ph¶i lμ ng−êi c− tró trong vïng mμ hay lai v·ng tíi ®ã, vμ cø viÖc b¾n nh÷ng kÎ toan ch¹y trèn. Trong mét tuÇn, hai ng−êi An Nam bÞ giÕt, vμ mét ng−êi bÞ träng th−¬ng, ®Òu do bÞ b¾n gÇn.

TÊt c¶ nh÷ng ng−êi An Nam bÞ b¾t ®Òu bÞ coi nh− phiÕn lo¹n c¶.

* * *

Mét quan cai trÞ kh¸c nghe tin mét ng−êi An Nam ®· bÞ toμ ¸n do «ng ta lμm chñ to¹ kÕt ¸n 6 n¨m khæ sai, nay ®−îc toμ th−îng thÈm cho tr¾ng ¸n. Çu tiÕt lªn, «ng ta cho b¾t ng−êi b¶n xø ®ã tèng cæ vμo tï. Lμm xong, «ng xuèng tμu vÒ Ph¸p, ®Ó l¹i ng−êi b¶n xø ë trong tï, trong ngôc kÝn, ch¼ng thÌm hái han g× c¶.

* * *

Mét viªn kh©m sø, can téi ¨n hèi lé, hμnh hung, biÓn thñ, lμm

vμ sö dông giÊy tê gi¶ m¹o, l¹i ®−îc tÆng ®Ö tam ®¼ng b¾c ®Èu béi tinh vμ th¨ng lªn chøc quyÒn toμn quyÒn.

* * *

Mét viªn c«ng sø kh¸c n¾m trong tay c¶ quyÒn hμnh cña tæng ®èc, thÈm ph¸n, mâ tßa vμ ®éi tr−ëng thóc thuÕ. «ng ta lîi dông quyÒn hμnh cña m×nh ch¼ng mét ai gi¸m s¸t ®Ó b¾t bí, bá tï hay kÕt ¸n mét çch vâ ®o¸n ng−êi An Nam ®Æng bãp nÆn hä. ¤ng ta ®Êm ®¸, lÊy gËy ®Ëp nh÷ng thanh niªn An Nam "t×nh nguyÖn" kh«ng hiÓu nh÷ng c©u «ng ta nãi. ¤ng ta hμnh h¹ lÝnh, ®Ëp ®Çu hä vμo t−êng, tóm tãc hä mμ kÐo. «ng ta lÊy thanh kiÕm lÖnh cña m×nh ®©m n¸t ®ïi nh÷ng ng−êi tï ®Ó lÊy khÈu cung.

D−íi trêi n¾ng chang chang, ®oμn tï khèn khæ, gÇy gß, r¸ch r−íi, dËy lμm viÖc tõ tê mê s¸ng ®Õn tËn ®ªm khuya, cæ ®eo g«ng, ch©n xiÒng xÝch, tay cßng ng−êi nä vμo víi ng−êi kia, ®ang × ¹ch kÐo

mét qu¶ l¨n to t−íng trªn líp ®¸ sái dμy. Quan cai trÞ tíi, v« cí lÊy chiÕc batoong to t−íng cña ngμi ®Ëp th¼ng tay, chöi m¾ng hä lμ l−êi biÕng.

Mét h«m, võa míi cù mét nh©n viªn ng−êi Ph¸p xong, ch¼ng biÕt trót c¬n thÞnh né lªn ®Çu ai, ngμi ví ngay lÊy mét çi th−íc kÎ b»ng s¾t ®Ëp g·y ngãn tay mét viªn th− ký khèn khæ ng−êi An Nam.

Nh÷ng lÝnh khè xanh lμm ch¼ng võa lßng ngμi, ngμi cho ®em ch«n ®øng ®Õn tËn cæ, hay cho ®em trãi chÆt vμo cét ®¸nh cho ®Õn gÇn chÕt.

Ngμi ®· ph¹m kh«ng biÕt bao nhiªu téi ¸c ®Õn nçi ng−êi An Nam ë tØnh ngμi cai trÞ ph¶i næi dËy. Hμng tr¨m ng−êi Ph¸p vμ An Nam ®· ph¶i hy sinh, vμ thiÖt h¹i cã ®Õn hμng triÖu b¹c.

Çc b¹n cã biÕt n−íc Céng hoμ Ph¸p ®· cho tªn s¸t nh©n Êy lμm g× kh«ng ? Sau cuéc næi dËy, n−íc Céng hoμ Ph¸p ®· cho h¾n lμm ch¸nh chñ kh¶o çc tr−êng häc lín ë B¾c Kú, råi th× lμm ®æng lý v¨n phßng cña quan thèng ®èc, nghÞ viªn héi ®ång thuéc ®Þa ë Nam Kú kiªm gi¸m ®èc uû nhiÖm çc nhμ m¸y r−îu.

* * *

Mét chuyÖn kh¸c... Th«i, kÓ thÕ ®ñ råi. Chóng ta h·y ngõng l¹i ®©y vμ sang ch−¬ng kh¸c, ®Ó thay ®æi mãn ®i mét chót.


¡N B¸M Vμ HçN §éN

¤ng Vinhª §èct«ng, nguyªn nghÞ sÜ Ph¸p nãi: "NÕu ®em so s¸nh víi bän viªn chøc thuéc ®Þa, th× nh÷ng qu©n c−íp ®−êng cßn lμ nh÷ng ng−êi l−¬ng thiÖn!". ¤ng Êy nãi chÝ lý ®Êy.

Ng−êi n«ng d©n An Nam ®ãng ®−îc mét tr¨m ®ång b¹c thuÕ, th× ®Õn b¶y m−¬i ®ång bÞ ngèn ngay vμo viÖc tr¶ l−¬ng vμ kinh phÝ thuyªn chuyÓn cho viªn chøc, Êy lμ ch−a kÓ çc kho¶n trî cÊp cho quü h−u bæng lμm cho ng−êi d©n cμng bÞ hót m¸u tμn nhÉn thªm n÷a.

Ng−êi ta cÊp häc bæng cho çc cËu Êm hay c« chiªu - con çc quan cai trÞ t¹i chøc l−¬ng kho¶ng tõ 20 ®Õn 25 ngμn phr¨ng - vÒ Ph¸p häc khái ph¶i mÊt tiÒn, trong khi trÎ con An Nam kh«ng sao kiÕm ®−îc chç häc trong nhμ tr−êng Ph¸p - Nam hiÕm cã ë An Nam, nªn ph¶i chÞu dèt n¸t.

Ng©n s¸ch hμng tØnh bÞ c−íp giËt mét çch v« liªm sØ cho viÖc chi tiªu riªng cña nh÷ng kÎ cã quyÒn ®Þnh ®o¹t çch sö dông.

ë çc n−íc kh¸c, cö tri hay ®¹i diÖn cña hä ®−îc quyÕt ®Þnh vÒ ng©n s¸ch do chÝnh hä ®ãng gãp vμo; ë ®©y ng−êi ta ®Ó cho vμi tr¨m ng−êi ¢u sèng ë thuéc ®Þa, cã quyÒn cao h¬n vμ bÊt chÊp c¶ Nhμ n−íc, tuú ý sö dông c«ng quü do hμng triÖu ng−êi b¶n xø ®ãng gãp.

NhiÒu phiªn häp cña héi ®ång thuéc ®Þa chØ lμ ®Ó bμn çch c−íp giËt c«ng quü mét çch kh«n khÐo. Riªng mét «ng chñ tÞch héi ®ång ®· ®−îc lÜnh thÇu nh÷ng c«ng viÖc trÞ gi¸ h¬n hai triÖu phr¨ng. Mét «ng ®æng lý sù vô, lμm ®¹i diÖn cña ChÝnh phñ trong

héi ®ång ®· xin t¨ng l−¬ng m×nh lªn gÊp ®«i vμ ®· ®−îc chÊp thuËn.

NÕu kÐt b¹c thÊy h¬i v¬i ®i th× còng ch¼ng khã kh¨n g× mμ çc quan cai trÞ kh«ng lμm cho nã ®Çy l¹i ®−îc. Tù quyÒn çc ngμi ®ã b¸o cho d©n b¶n xø biÕt lμ Nhμ n−íc cÇn mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh, råi çc ngμi bæ cho çc lμng ph¶i ®ãng gãp. Lμng x· ph¶i véi vμng tu©n lÖnh ®Ó khái bÞ trõng ph¹t ngay lËp tøc.

* * *

CÇn tiÒn −? Çc ngμi c«ng sø cè g¾ng t×m ph−¬ng lËp kÕ, vμ v× çc ngμi quan t©m ®Õn viÖc th¨ng quan tiÕn chøc cña çc ngμi h¬n lμ tói tiÒn cña d©n bÞ trÞ, nªn çc ngμi sèt s¾ng bμy ®Æt ra çc thø ph¶i ®¸nh thuÕ, n©ng h¹ng mét sè ruéng ®Ó n· tiÒn thuÕ nhiÒu h¬n. Ng−êi ta kÓ cã mét tØnh nμo ®ã ë B¾c Kú ®· bÞ kiÖt quÖ h¼n ®i v× tinh thÇn sèt s¾ng cña mét quan c«ng sø vμo lo¹i Êy.

* * *

ë kh¾p §«ng D−¬ng, nh÷ng ng−êi ®−îc cö vμo gi÷ nh÷ng chøc vô cao nhÊt th−êng ®−îc lùa chän trong sè nh÷ng kÎ m−u m« x¶o quyÖt lμm giμu b»ng nh÷ng çch ch¼ng l−¬ng thiÖn chót nμo. §ång tiÒn tr−íc hÕt, dï trong s¹ch hay d¬ d¸y, lμ çi quyÕt ®Þnh viÖc tuyÓn lùa, cho nªn mét th»ng xá l¸ ba que, coi nh− çi r¬m çi r¸c ë mét n¬i kh¸c, l¹i lμm nªn mét "Ngμi chñ tÞch" ®−êng bÖ ®¸o ®Ó ë xø thuéc ®Þa nμy.

* * *

Khi quan thèng sø cã viÖc ph¶i tiªu pha th× ngμi cÊp b»ng s¾c, phÈm hμm. NhiÒu viÖc lμm theo kiÓu Êy ®· ví ®−îc tõ 10.000 ®Õn 15.000 phr¨ng. Mμ nh÷ng viÖc nh− thÕ kh«ng ph¶i lμ hiÕm ®©u.

* * *

ë ®−êng giao th«ng VÜnh Long, cã mét nh©n viªn lμm kÕ to¸n


mét thêi gian ®· t×m ra mét çch ®Æc biÖt tμi t×nh ®Ó t¨ng l−¬ng cña m×nh: mçi lÇn cã ng−êi b¶n xø hái vay tr−íc Ýt tiÒn l−¬ng, anh ta b»ng lßng ngay, vμ råi ®Õn kú l−¬ng sau anh ta trõ ®i, nh−ng anh ta gi÷ mãn tiÒn trõ l¹i cho m×nh, vμ cø nh− thÕ, anh ta ®· xo¸y ®−îc sè tiÒn nhá män lμ 200 ngμn phr¨ng.

Mét quan thèng sø ®· chi tiªu hÕt kinh phÝ vÒ chiÕc sμlóp tr−íc thêi h¹n mÊy th¸ng. Ngμi bÌn lÊy cí cã mét cuéc héi hÌ nμo ®ã mμ nhμ vua sÏ ®−îc mêi ®Õn ngù trªn sμlóp vμ quyÕt ®Þnh «ng ta sÏ ph¶i gãp phÇn vμo viÖc chi phÝ, vμ ng−êi ta dù ®o¸n r»ng phÇn ®ãng gãp cña vÞ kh¸ch sÏ nhiÒu ®Êy.

* * *

¤ng §ê LanÐtx¨ng, nguyªn toμn quyÒn §«ng D−¬ng vμ Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa121F1

), thó thËt r»ng §«ng D−¬ng trμn ngËp nh÷ng viªn chøc Ph¸p qu¸ ®«ng vμ th−êng th−êng lμ kh«ng ®−îc tÝch sù g× c¶.

PhÇn ®«ng ng−êi Ph¸p ®· sèng ë thuéc ®Þa ®Òu nãi r»ng qu¸ nöa sè quan ®Çu tØnh kh«ng cã ®ñ t− çch cÇn thiÕt ®¸ng ®Ó giao phã nh÷ng quyÒn h¹n réng r·i vμ ghª gím ®Õn thÕ.

Mét quan cai trÞ míi ®Õn thay ch©n mét viªn quan cai trÞ cò, nhÊt ®Þnh thÊy quan cai trÞ cò lμ mét tªn dèt ®Æc hay tÖ h¬n thÕ n÷a. ThÕ råi, ®−êng s¸ ®ang lμm dë, c«ng tr×nh ®ang thùc hiÖn, kÕ ho¹ch ®· nghiªn cøu, mäi viÖc ®Òu qu¼ng ®i, xÕp xã c¶.

* * *

Sang §«ng D−¬ng, çc quan toμn quyÒn chØ nh»m cã mét môc ®Ých: kiÕm viÖc bæ dông bÌ b¹n, con çi, hä hμng, nh÷ng kÎ vËn

1) Theo çc tõ ®iÓn cña Ph¸p, LanÐtx¨ng lμ Bé tr−ëng Bé Hμng h¶i.

®éng tuyÓn cö cho nh÷ng ng−êi hä cã thÓ nhê v¶ ®−îc; th−êng th−êng lμ mét tªn nî nh− chóa chæm, bÞ chñ nî s¨n ®ãn, vμ h¾n cÇn tiÒn.

* * *

N¨m 19.., ng−êi ta tr¶ hÕt 36.300 ®ång b¹c tiÒn l−¬ng cho viªn chøc ngåi ¨n kh«ng ch¼ng ph¶i lμm g× c¶, vμ n¨m sau n÷a hÕt 300.000.

N¨m 1909 kinh phÝ vÒ viÖc thuyªn chuyÓn viªn chøc trong néi ®Þa §«ng D−¬ng hÕt 155.000 phr¨ng. ViÖc thuyªn chuyÓn ra ngoμi n−íc chi tiªu hÕt l.500.000 phr¨ng.

Riªng bé m¸y cai trÞ ë phñ toμn quyÒn ®· dïng hÕt 1.000.000 phr¨ng kÓ c¶ 50 ngμn phr¨ng tr¶ c«ng nh÷ng ng−êi ë vμ lμm v−ên.

Viªn toμn quyÒn vμ hai m−¬i mèt tªn tuú thuéc mçi n¨m lÜnh h¬n mét triÖu phr¨ng, ch−a kÓ nh÷ng mãn phô cÊp kÕch sï chiÕm mÊt 2.500.000 ®ång phr¨ng cña c«ng quü.

Ng−êi ta bè trÝ c¶ mét chiÕn h¹m cho viªn toμn quyÒn di chuyÓn. ViÖc s¾p xÕp tèn mÊt 300.000 phr¨ng, Êy lμ ch−a kÓ nh÷ng kho¶n phô cÊp linh tinh lªn tíi l00.000 phr¨ng cho mçi chuyÕn.

Ngμi toμn quyÒn ch−a võa ý víi nh÷ng l©u ®μi nguy nga léng lÉy cña ngμi ë Sμi Gßn vμ Hμ Néi, Ngμi cßn muèn cã nh÷ng nhμ nghØ m¸t vμ biÖt thù ë b·i biÓn n÷a; thÕ lμ d©n An Nam khèn khæ l¹i ph¶i nép hμng tr¨m ngμn phr¨ng cho hμnh ®éng ng«ng cuång Êy.

N¨m 19.., «ng hoμng V. ®¬. §. ®i viÔn chinh ghÐ qua Sμi Gßn. Quan thèng ®èc nghªnh tiÕp «ng hoμng mét çch ®Õ v−¬ng. Bèn ngμy tiÕp ®ãn lμ bèn ngμy lu bï yÕn tiÖc. Vμ d©n Nam Kú ®¸ng th−¬ng ®· ph¶i tr¶ hÕt 80.000 phr¨ng.

Còng n¨m Êy, trong lóc d©n An Nam ®ang chÕt ®ãi vμ d©n Nam Kú bÞ n¹n lôt, ch¼ng cã chç n−¬ng th©n, th× ng−êi ta l¹i më yÕn tiÖc linh ®×nh ®Ó nghªnh tiÕp mét çch ®Õ v−¬ng mét h¹m ®éi Anh trong t¸m ngμy vμ t¸m ®ªm liÒn. DÜ nhiªn lμ nh÷ng ng−êi n«ng d©n nghÌo


khæ An Nam ph¶i g¸nh nh÷ng phÝ tæn ®ã, còng nh− mäi lÇn.

* * *

Mét viªn thèng sø lËp c¶ mét ®éi kþ binh vμ kh«ng bao giê ®i ®©u mμ kh«ng cã ®éi Êy ®i hé tèng, vμ nh− thÕ, theo nh− ngμi nãi, lμ ®Ó n©ng cao uy tÝn cña ngμi víi xø b¶o hé.

Theo truyÒn thèng, çc viªn cai trÞ lμ nh÷ng «ng vua con muèn çi g× quanh m×nh còng xa hoa tr¸ng lÖ. Hä nãi cã thÕ míi n©ng cao ®−îc uy tÝn cña hä ®èi víi d©n b¶n xø.

§· cã s½n nhμ cöa vμ ®å ®¹c kh«ng mÊt tiÒn, çc ngμi viªn chøc Nhμ n−íc l¹i ®−îc c«ng quü hμng tØnh tr¶ c¶ tiÒn ®Ìn cho n÷a. Cã lÇn, mét viªn quan cai trÞ ®· kh«ng ngÇn ng¹i tù ý chi tiªu h¼n mét sè tiÒn 50.000 phr¨ng ®Ó b¾c ®Ìn ®iÖn ë nhμ riªng.

Kh«ng nh÷ng ng−êi tr«ng nom quÐt dän nhμ cöa mμ c¶ ng−êi ®¸nh xe ngùa, ng−êi gi÷ ngùa vμ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi hÇu kÎ h¹, ®Òu do ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng tr¶ tiÒn c«ng c¶. C¶ s¸ch b¸o gi¶i trÝ còng ®−îc cung cÊp kh«ng cho nh÷ng con ng−êi tèt sè Êy.

ë c¶ çc toμ sø ®Òu cã tõ 6 ®Õn 9 con ngùa vμ 5, 6 cç xe sang träng ®ñ çc lo¹i. Ngoμi nh÷ng ph−¬ng tiÖn giao th«ng ®· qu¸ thõa Êy, ng−êi ta cßn s¾m thªm nh÷ng xe h¬i lμm tèn cho c«ng quü hμng chôc v¹n ®ång.

Cã nh÷ng viªn nu«i c¶ mét chuång ngùa ®ua.

Cã nh÷ng c«ng sø ë mét vμi tØnh ®· kª çc kho¶n s¾m söa ¸o, ®å dïng vÖ sinh, ®μn d−¬ng cÇm vμ çc thøc ¨n uèng vμo sæ s¸ch kÕ to¸n thμnh nh÷ng mãn mua vËt t− cÇn thiÕt ®Ó tu bæ toμ sø, hay thμnh mét kho¶n g× t−¬ng tù nh− thÕ ®Ó b¾t ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng ph¶i g¸nh.

Ngoμi l−¬ng chÝnh ®· ®Õ v−¬ng l¾m råi, viªn ch−ëng lý cßn lÜnh thªm kho¶n phô cÊp 30.000 phr¨ng, viªn gi¸m ®èc th−¬ng chÝnh lÜnh 40.000 phr¨ng, viªn gi¸m ®èc tμi chÝnh 20.000 phr¨ng, viªn gi¸m ®èc c«ng chÝnh 30.000 phr¨ng, v.v., v.v..

Trong mét vμi vïng, viÖc mua ®å ®¹c cho toμ sø nuèt hÕt h¬n mét phÇn n¨m sè thu, cßn ng©n s¸ch cho viÖc gi¸o dôc chØ vÎn vÑn ®−îc mét phÇn n¨m m−¬i.

Cã viªn gi¸m binh dïng ®Õn 5, 6 ng−êi lÝnh khè xanh ch¨n dª cho m×nh; cã viªn gi¸m binh kh¸c b¾t nh÷ng ng−êi lÝnh biÕt ch¹m træ lμm cho m×nh nh÷ng t−îng PhËt xinh x¾n hay ®ãng nh÷ng çi hßm rÊt ®Ñp b»ng gç long n·o.

Theo nguyªn t¾c th× mét viªn gi¸m binh chØ ®−îc lÊy mét ng−êi lÝnh lμm lÝnh hÇu, thÕ mμ ng−êi ta ®· kÓ l¹i r»ng cã mét «ng gi¸m binh nä ®· dïng:

1 ng−êi ®éi lμm qu¶n gia

1 ®Çu bÕp

3 båi

2 bÕp

3 ng−êi lμm v−ên

1 hÇu phßng

1 ng−êi ®¸nh xe

l ng−êi ch¨n ngùa

Bμ lín dïng riªng:

1 ng−êi thî may

2 ng−êi thî giÆt

1 ng−êi thî thªu

1 ng−êi thî ®an ®å dïng b»ng tre

DÜ nhiªn lμ cËu Êm còng cã mét ng−êi båi riªng, kh«ng lóc nμo rêi cËu nöa b−íc. Céng tÊt c¶ lμ 19 ng−êi lÝnh khè xanh. Vμ nh÷ng tr−êng hîp nh− thÕ kh«ng ph¶i lμ hiÕm ®©u.

Mét ng−êi m¾t ®−îc chøng kiÕn ®· kÓ l¹i r»ng trong mét b÷a c¬m ë nhμ mét quan cai trÞ nä, - mét b÷a c¬m th−êng th«i chø kh«ng ph¶i mét yÕn tiÖc g× lín ®©u, - sau l−ng mçi ng−êi ngåi ¨n ®Òu cã mét anh lÝnh ®øng hÇu ®Ó chê thay ®Üa vμ ®−a çc thø cÇn


dïng. Vμ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi hÇu trong phßng ¨n Êy ®Òu do mét viªn ®éi nhÊt chØ huy.

Mét viªn chñ tØnh ch¬i ng«ng kú qu¸i ®Õn nçi cho ph¸ c¶ mét çi tr−êng chuyªn nghiÖp x©y mÊt 50.000 phr¨ng; v× çi tr−êng ®· ph¹m ®¹i téi che khuÊt mÊt phong c¶nh tr−íc dinh quan sø.

Nh÷ng chuyÖn t−¬ng tù nh− thÕ nμy, t«i cã thÓ kÓ hÕt giê nμy sang giê kh¸c. Nh−ng t«i t−ëng thÕ còng ®· ®ñ ®Ó çc b¹n thÊy râ ®ång bμo chóng t«i ph¶i sèng ®o¹ ®Çy d−íi mét chÕ ®é ¨n b¸m vμ l·ng phÝ nh− thÕ nμo råi. Tr−íc khi sang ch−¬ng kh¸c, xin çc b¹n cho phÐp t«i gäi lμ ®Ó kÕt luËn, lÊy mét c©u cña «ng Anbe ®¬ Puvuècvin, mét nhμ cùu thùc d©n ë §«ng D−¬ng, nh− sau: Chóng ta ®· thÊy ®Êy, çc quan cai trÞ cña ta ¨n ë ra sao..., anh th× chØ nghÜ ®Õn viÖc cho x©y nhμ nghØ m¸t vui ch¬i thÝch thó, vμ ngåi tÝnh to¸n xem m×nh ®−îc ®i bao nhiªu läng; cã anh ®· nhiÔm ý nghÜ r»ng ng−êi An Nam nμo còng lμ kÎ thï c¶ v× hä cã mμu da kh¸c anh nªn anh ta ®èt ph¸ c¶ mét vïng.

TËP §OμN KÎ C¦íP

§Ó hót ®Õn giät m¸u cuèi cïng cña ®Êt n−íc khèn khæ chóng t«i, nghÒ ¨n c−íp thùc d©n nh− con b¹ch tuéc, ®ang xiÕt chÆt b»ng nhiÒu çi vßi hót ®éc quyÒn kh«ng biÕt ch¸n: ®éc quyÒn muèi, ®éc quyÒn r−îu, ®éc quyÒn thuèc phiÖn, v.v..

¤ng Combane, mét nhμ th¸m hiÓm Ph¸p viÕt: Nãi vÒ çc mãn ®éc quyÒn, ng−êi ta cã thÓ h×nh dung §«ng D−¬ng nh− mét con nai bÐo ®Ñp bÞ trãi chÆt tμn nhÉn vμ ®ang hÊp hèi d−íi nh÷ng çi má qu¾m cña bÇy diÒu h©u rØa mãc m·i kh«ng biÕt ch¸n.

Trong sè nh÷ng ng−êi cã cæ phÇn ë c«ng ty ®éc quyÒn r−îu, cã nhiÒu nh©n vËt cao cÊp nhÊt ë §«ng D−¬ng; tÊt c¶ çc ngμnh cai trÞ ®Òu cã nh÷ng ngμi tai to mÆt lín ë trong c«ng ty. PhÇn ®«ng çc quan lín nμy, h¬n nh÷ng kÎ kh¸c, ®Òu rÊt cã lîi cho c«ng ty kh«ng ai chèi c·i ®−îc.

§Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vô l«i th«i víi nh÷ng kÎ ph¶i ®ãng thuÕ, c«ng ty cã ë ngμnh t− ph¸p:

2 ch−ëng lý

l biÖn lý

l lôc sù

§Ó ®μn ¸p nh÷ng cuéc phiÕn lo¹n cã thÓ x¶y ra chèng l¹i chÕ ®é ®éc quyÒn, c«ng ty cã ë ngμnh qu©n sù


1 thiÕu t−íng

1 trung t¸

2 qu©n y sÜ cao cÊp 1 thiÕu t¸ 2 ®¹i uý §−îc sù ©n cÇn dÔ d·i cña ngμnh hμnh chÝnh lμ ®iÒu b¶o ®¶m

nhÊt cho kÕt qu¶ cña viÖc kinh doanh nªn c«ng ty cã: 1 c«ng sø 1 chñ sù tμi chÝnh 1 tæng gi¸m ®èc ng©n khè 1 thanh tra b−u chÝnh 1 chñ sù tr−íc b¹ 1 quan cai trÞ 2 gi¸o s−

vμ cuèi cïng lμ ngμi d©n biÓu vμ nghÞ viªn héi ®ång thuéc ®Þa. Nh÷ng nhμ m¸y r−îu ®−îc Nhμ n−íc cho phÐp ë B¾c Kú chØ nÊu r−îu ®é cao (80 ®é) råi pha thªm n−íc l· vμo ®Ó rót xuèng ®é hîp ph¸p lμ 40 ®é.

Tr−íc ®©y, mét khi cÇn dïng, ng−êi b¶n xø chØ quen mua mét Ýt r−îu th«i; hä mang chai thÕ nμo ®i ®ùng còng ®−îc. Nh−ng nay ng−êi ta ®Æt ra chai cã ®ãng dÊu sè. R−îu chØ b¸n trong chai ®−îc Nhμ n−íc c«ng nhËn nöa lÝt hay mét lÝt mμ th«i. Ng−êi An Nam quen dïng r−îu tõ 20 ®Õn 22 ®é; ngμy nay ng−êi ta b¾t hä uèng thø r−îu nÆng tõ 40 ®Õn 42 ®é. Ch−a hÕt. Ng−êi b¶n xø còng chó ý ®Õn h−¬ng vÞ cña r−îu n÷a; çi ®ã còng chÝnh ®¸ng th«i. Hä quen dïng mét thø r−îu cã h−¬ng vÞ th¬m dÞu do nguyªn liÖu cÊt r−îu tèt, ®Æc biÖt lμ b»ng thø g¹o tèt h¹ng nhÊt. B©y giê, ng−êi ta lμm thÕ nμo? Ng−êi ta ®· thay thÕ nh÷ng nguyªn liÖu Êy b»ng thø g¹o xÊu nhÊt, b¸n trªn thÞ tr−êng rÎ tiÒn nhÊt. Thø r−îu mμ hiÖn nay ng−êi ta tèng vμo häng ng−êi An Nam ®· ®−îc nÊu b»ng nh÷ng nguyªn liÖu nh− thÕ ®Êy.

¤ng §Òb«, ng−êi chiÕm ®éc quyÒn, cã ra mét b¶n th«ng t− b¾t tÊt c¶ nh©n viªn ph¶i pha thªm n−íc vμo r−îu ®em ra b¸n, cø mét tr¨m lÝt r−îu th× pha thªm t¸m lÝt n−íc l·.

ë §«ng D−¬ng, mçi ngμy b¸n ®−îc 500.000 lÝt r−îu, nh− thÕ tÝnh ra cã 4.000 lÝt n−íc l·; 4.000 lÝt n−íc l·, mμ mçi lÝt ba hμo, thÕ lμ 1.200 ®ång mét ngμy, 36.000 ®ång mét th¸ng. ThÕ lμ chØ b¸n n−íc l· kh«ng th«i, mçi n¨m c«ng ty ®éc quyÒn ®· thu mét mãn lêi nhá lμ 432.000 ®ång, nghÜa lμ l.080.000 phr¨ng.

D©n §«ng D−¬ng ch¼ng −a dïng thø r−îu Êy chót nμo. Nh−ng ng−êi ta lμm ®ñ çch ®Ó tèng vμo häng hä.

Ng−êi ta c−ìng bøc ng−êi An Nam ph¶i chÞu chÕ ®é Êy. ChÝnh phñ ph¶i lu«n lu«n chi tiªu nh÷ng kho¶n cÊp b¸ch, ph¶i tr¶ nh÷ng mãn kinh phÝ cø t¨ng lªn m·i cña phñ toμn quyÒn, nh÷ng kho¶n vay nî lín, nh÷ng c«ng tr×nh d©n dông hay qu©n sù ë kh¾p n¬i mμ ch¼ng bao giê hoμn thμnh c¶, ph¶i cÇn thiÕt xoay xë nh÷ng mãn tiÒn, nÕu kh«ng ph¶i ®Ó cho nh÷ng c«ng vô thËt sù - th× Ýt ra còng lμ ®Ó ®μi thä hμng bÇy c«ng chøc tõ Pari tèng sang. Cho nªn ChÝnh phñ ph¶i t×m ®ñ mäi çch thóc ®Èy çc c«ng chøc, nh©n viªn, tõ quan c«ng sø ®Õn ng−êi nh©n viªn h¹ng bÐt, b¾t d©n tiªu thô thªm r−îu.

§©y lμ mét c©u chuyÖn ®Çy ý nghÜa vÒ mét viªn chøc lμm thñ hiÕn tØnh S¬n T©y (B¾c Kú).

D©n sè tØnh nμy cã ®é 200.000 ng−êi. Nh−ng khi cÇn t¨ng møc tiªu thô r−îu lªn, d©n sè tØnh nμy ®ét ngét t¨ng lªn nhanh chãng: ng−êi ta cho nã lªn ngay 230.000 ng−êi. Nh−ng v× sè 230.000 d©n ®ã uèng cßn Ýt r−îu qu¸, nªn quan lín c«ng sø S¬n T©y cßn ph¶i xoay xë, ®Èy sè r−îu tiªu thô c¶ n¨m lªn ®Õn 560.000 lÝt.

LËp tøc Ngμi ®−îc th¨ng chøc; Ngμi ®−îc khen th−ëng n÷a.

¤ng §ê C. kh¼ng ®Þnh r»ng mét viªn c«ng sø kh¸c ®· ®−a «ng xem mét bøc th− cña cÊp trªn, trong ®ã nãi: "Sè r−îu tiªu thô ë phñ X. tÝnh b×nh qu©n theo sè ®· ®Þnh cho d©n, ®· tôt xuèng kÐm møc Z råi. ¤ng cã nghÜ r»ng cÇn ph¶i lμm g−¬ng cho çc n¬i kh¸c hay kh«ng?".


Viªn c«ng sø bÞ khiÓn tr¸ch nh− thÕ liÒn häp hμo lý l¹i, gi¶i thÝch cho hä nghe lμ së dÜ hä tiªu thô Ýt r−îu thÕ lμ v× hä cã nÊu r−îu lËu. §Ó ®−îc yªn th©n, çc lμng liÒn mua ngay ®ñ sè r−îu cña Nhμ n−íc mμ çc phßng giÊy ®· quy ®Þnh cho hä tÝnh theo d©n sè.

Tuy kh«ng ph¶i b»ng çch hîp ph¸p, nh−ng thùc tÕ ng−êi ta ®· quy ®Þnh cho mçi ng−êi d©n b¶n xø h»ng n¨m ph¶i tiªu thô bao nhiªu r−îu, vμ khi ng−êi ta ®· nãi MçI NG¦êI D¢N B¶N Xø, th× chí cã t−ëng r»ng ng−êi ta chØ tÝnh nh÷ng ng−êi lín mμ th«i, mμ ng−êi ta tÝnh TOμN Bé D¢N Sè, tõ ng−êi giμ, ®μn bμ, trÎ em, ®Õn c¶ nh÷ng ®øa cßn ®ang bó mÑ; ng−êi ta buéc hä hμng th©n thuéc uèng thay cho nh÷ng ng−êi nμy, mμ uèng thay ch¼ng nh÷ng mét lÝt mμ ®Õn hai ba lÝt kia.

D©n mét lμng thuéc B¾c Kú, v× bÞ ®e do¹, buéc ph¶i uèng r−îu, ®· ®Õn kªu víi quan cña hä: "Chóng t«i biÕt lμm thÕ nμo? Chóng t«i kh«ng cã tiÒn ®Ó ¨n cho ®ñ no n÷a lμ...". Quan cña hä ®¸p: "Chóng mμy th−êng ¨n mçi ngμy ba b÷a; chóng mμy chØ bít ®i mét b÷a, hay nÕu cÇn th× bít ®i mét b÷a r−ìi, lμ cã thÓ mua r−îu cña Nhμ n−íc ®−îc chø g×".

§Êy, «ng Ph.®¬ PrÐts¨ngsª nãi chuyÖn tr−íc nghÞ viÖn nh− vËy ®Êy.

Ng−êi ta cã mét kho h×nh ph¹t ®Çy ®ñ ghª gím ®Ó gi¸ng xuèng ®Çu nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø cøng ®Çu cøng cæ. Cã nh÷ng kho¶n ph¹t tiÒn tõ 200 ®Õn 3.000 ®ång. Cã nh÷ng ¸n ph¹t tï lªn tíi ba n¨m. L¹i cßn cã ®iÒu luËt míi mÎ nμy n÷a ®Þnh r»ng mçi lÇn bÞ tuyªn ¸n ph¹t tiÒn, th× ng−êi bÞ ph¹t l¹i ph¶i chÞu mét kho¶n båi th−êng cho c«ng ty r−îu b»ng sè tiÒn ph¹t!

Kh«ng ph¶i lμ quan toμn quyÒn kh«ng biÕt r»ng ng−êi An Nam ch¼ng bao giê ®ãng næi nh÷ng mãn tiÒn to ®Õn thÕ. Nh−ng ngμi vÉn muèn cø lμm tiÒn cho kú ®−îc, nªn con ng−êi kh«n ngoan khÐo lÐo Êy ®· dù kiÕn r»ng lμng x· cã thÓ ph¶i liªn ®íi chÞu tr¸ch nhiÖm víi ng−êi can ph¹m (®iÒu 4).

B¹n cã thÓ b¶o: Muèn kÕt ¸n c¶ lμng x·, th× dï sao còng ph¶i

x¸c ®Þnh r»ng lμng x· Êy cã ®ång lâa ®· chø.

Kh«ng ®©u. Víi ®iÒu 4 th× ch¼ng cÇn ph¶i lμ nh− thÕ. Lμng nμo kh«ng kiÕm çch ng¨n gi÷ cho ng−êi ta khái ph¹m ph¸p, th× khi Nhμ n−íc b¾t ®−îc, lμng Êy ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kho¶n tiÒn ph¹t cña kÎ ph¹m téi.

ThËt lμ quû qu¸i hiÓm ®éc, v× chØ cÇn nh÷ng tay sai cña bän chñ tr−ng thuÕ, - chóng nã ®−îc thuª tiÒn ®Ó ph¸t gi¸c ra cho ®−îc thËt nhiÒu vô ph¹m ph¸p, - khai ra lμ lμng ®ã ch¼ng lμm g× ®Ó ng¨n ngõa çc vô Êy, thÕ lμ ®ñ ®Ó buéc téi cho c¶ lμng råi.

TiÕt 3 trong ®iÒu luËt ®· quy ®Þnh çch thøc lËp biªn b¶n vÒ nh÷ng vô ph¹m ph¸p mμ bän tay sai cña chñ tr−ng thuÕ cã quyÒn lμm.

Nh−ng kho¶n nμy cã trë ng¹i. V× nh÷ng tªn tay sai Êy dèt n¸t th−êng lμm biªn b¶n kh«ng hîp lÖ. Ng−êi ta kh¾c phôc khã kh¨n Êy b»ng çch cho viªn chøc nhμ ®oan ë tØnh lþ lμm biªn b¶n, c¨n cø trªn b¸o ço cña bän tay sai cña chñ tr−ng thuÕ. Bän nμy b¾t ®−îc mét vô ph¹m ph¸p çch xa tØnh lþ 15 hay 50 kil«mÐt, chóng lμm b¸o ço. Mét nh©n viªn nhμ ®oan, ë Hμ Néi ch¼ng h¹n, m¾t kh«ng ®−îc chøng kiÕn sù viÖc x¶y ra, lËp biªn b¶n lμm c¬ së cho viÖc xö ¸n. ThËt khã mμ t−ëng t−îng ®−îc r»ng l¹i cã sù vi ph¹m tÊt c¶ h×nh luËt cña n−íc Ph¸p, truy tè ng−êi ta dùa trªn biªn b¶n cña mét nh©n viªn m¾t kh«ng ®−îc chøng kiÕn sù viÖc vμ ch¼ng cã chót tr¸ch nhiÖm g×, ch¼ng cã mét b¶o ®¶m g× vÒ mÆt ph¸p lý cho bÞ ço.

Khi bÞ xÐt thÊy lμ ph¹m ph¸p, ng−êi An Nam bÞ b¾t vμ gi¶i vÒ Hμ Néi hay H¶i Phßng, nh÷ng thμnh phè çch xa biªn giíi Trung Quèc tõ 200 ®Õn 250 kil«mÐt, ®Ó xÐt xö ë ®ã, nghÜa lμ ®Ó bÞ kÕt ¸n.

Kh«ng cã tæ chøc g× ®Ó ng−êi bÞ ço cã thÓ tù bμo ch÷a cho m×nh c¶.

B¸o chÝ B¾c Kú th−êng thuËt l¹i t×nh c¶nh nh÷ng ng−êi khèn


khæ Êy - cã lóc ®Õn tr¨m ng−êi, - bÞ ®iÖu ®i lªn toμ ¸n Hμ Néi hay H¶i Phßng v× ph¹m téi bu«n lËu (th−êng míi chØ bÞ t×nh nghi bu«n lËu). Cã mét tê b¸o viÕt: "Chóng t«i lÊy lμm ng¹c nhiªn - mμ kÓ còng ®¸ng ng¹c nhiªn thËt khi thÊy c¶nh binh gi¶i vÒ Hμ Néi hay H¶i Phßng, tõng ®oμn dμi «ng giμ, ®μn bμ cã mang, trÎ con, cø hai ng−êi mét trãi vμo víi nhau, ®Ó tr¶ lêi vÒ téi vi ph¹m thuÕ th−¬ng chÝnh".

Nh−ng thÕ còng ch−a thÊm vμo ®©u so víi çc tØnh, nhÊt lμ çc tØnh Trung Kú, ë ®©y viªn c«ng sø kÕt ¸n vμ bá tï hμng lo¹t, giμ cã, trÎ cã.

Vμ mét ®o¹n kh¸c nãi: "Ng−êi An Nam thõa hiÓu r»ng ng−êi Ph¸p lμ nh÷ng kÎ m¹nh h¬n, nh−ng kh«ng ph¶i lμ nh÷ng kÎ c«ng b»ng, ®¹o ®øc h¬n".

Còng tê b¸o Êy, trong mét sè kh¸c, nãi mét çch c¶m ®éng vμ buån rÇu vÒ nh÷ng ng−êi bμ con th©n thuéc khæ n·o, lËt ®Ët theo sau ®¸m tï nh− sau:

"¤ng giμ, ®μn bμ, trÎ con, tÊt c¶ ®¸m ng−êi Êy ®Òu bÈn thØu, r¸ch r−íi, mÆt hèc h¸c, m¾t ®á ngÇu v× ®ang lªn c¬n sèt, trÎ con bÞ l«i theo v× b−íc kh«ng kÞp. TÊt c¶ nh÷ng con ng−êi ®· kiÖt søc Êy, mang theo ®ñ mäi thø, nμo nãn, nμo quÇn ¸o r¸ch, c¬m n¾m, thøc ¨n ®ñ thø, ®Ó lÐn lót ®−a cho ng−êi bÞ ço lμ cha, lμ chång, lμ ng−êi nu«i sèng gia ®×nh, hÇu hÕt lμ chñ gia ®×nh".

§au xãt h¬n n÷a lμ thÊy çc vô Êy ®Òu bÞ xö bÊt c«ng vμ kÕt ¸n mét çch tμn nhÉn.

¤ng Combane, mμ t«i ®· nãi ®Õn ë trªn, b¶o r»ng: Nh÷ng ng−êi n«ng d©n bÞ t×nh nghi kh«ng kÓ lμ oan hay ®óng ®· nÊu r−îu lËu hay bu«n r−îu lËu cã lÏ ph¶i thÌm çi sè phËn nh÷ng ng−êi Nga bÞ c¶nh binh Nga hoμng lïng b¾t v× bÞ cho lμ nh÷ng ng−êi ®i khñng bè. ¤ng cßn nãi tiÕp:

BÞ xóc ph¹m vÒ tÝn ng−ìng vμ quyÒn lîi, bÞ Ðp ph¶i uèng mét thø r−îu khèn n¹n lμm b»ng tÊm g¹o môc, nÕu kh«ng c¶ lμng bÞ khñng bè..., cßn ®îi g× n÷a mμ ng−êi ta kh«ng næi dËy chèng l¹i.

Dï cã diÔn t¶ thÕ nμo ®i n÷a vÉn ch−a nãi hÕt ®−îc sù thËt mét nhμ v¨n ë thuéc ®Þa, b©y giê ®· l¹c hËu, ®· ph¶i kªu lªn nh− thÕ. Ch−a cã bao giê ë mét thêi ®¹i nμo, ë mét n−íc nμo, ng−êi ta l¹i vi ph¹m mäi quyÒn lμm ng−êi mét çch ®éc ¸c tr¬ tr¸o ®Õn thÕ.

VÒ vÊn ®Ò nμy, «ng MÝtximi, nghÞ sÜ vμ cùu bé tr−ëng, ®· viÕt: C«ng chøc vμ nh©n viªn nhμ ®oan, khi ®uæi theo ng−êi bu«n lËu, cã quyÒn ®i qua c¶ ®Êt ®ai nhμ t− cña ng−êi ta. Mét biªn b¶n, b¾t ®Çu lËp lóc cßn ban ngμy, vÉn cã thÓ tiÕp tôc lμm ban ®ªm ë ngay nhμ ng−êi bÞ ço, nghÜa lμ bÊt cø ë ®©u, bÊt cø lóc nμo, ngμy còng nh− ®ªm, nhμ ®oan muèn lμm khæ ng−êi An Nam còng ®−îc c¶.

Kh«ng ph¶i chØ cã nh÷ng cuéc kh¸m nhμ th−êng xuyªn mμ cßn cã nh÷ng cuéc kh¸m xÐt th©n thÓ ng−êi b¶n xø ë bÊt kú chç nμo, bÊt kú lμ nam hay n÷ n÷a. Nh©n nh÷ng cuéc kh¸m xÐt th©n thÓ, ng−êi ta ®· l¹m dông ghª gím biÕt chõng nμo! Nh©n viªn nhμ ®oan vμo nhμ ng−êi b¶n xø, thÊy cã ®μn bμ vμ con g¸i, b¾t hä lét hÕt quÇn ¸o tr−íc mÆt chóng, vμ khi hä ®· trÇn truång nh− nhéng th× chóng gië trß tinh nghÞch ®Õn nçi ®em c¶ con dÊu nhμ ®oan ®ãng lªn ng−êi hä!.

¤ng §ê C. kÓ chuyÖn r»ng «ng ®· ®−îc gÆp ë miÒn B¾c Trung Kú mét viªn qu¶n ®oan say s−a nh− ®iªn cuång víi viÖc ®μn ¸p nh÷ng ng−êi An Nam lËu thuÕ. H¾n nãi vÒ çc cuéc hμnh tr×nh x«ng x¸o ë çc lμng m¹c víi vÎ thÝch thó v« cïng mäi rî; nghÜ ®Õn lóc ®i bao v©y çc tóp lÒu tranh khi cßn mê s¸ng, h¾n lÊy lμm kho¸i tr¸. TÊt c¶ lý lÏ cña h¾n chØ cßn lμ çi dïi cui mμ h¾n vung lªn. Nh÷ng nh©n viªn nh− thÕ ch¾c h¼n ph¶i lμm cho ®êi sèng cña nh©n d©n ®−îc Êm ªm l¾m ®Êy, nhÊt lμ lóc chóng vμo nhμ hä sôc s¹o, ®¶o lén ng−îc xu«i mäi thø lªn, lôc so¸t c¶ ®Õn bμn thê tæ tiªn.

ë Ph¸p, ng−êi ta chØ dïng nh÷ng biÖn ph¸p thËt chÝnh ®¸ng vμ thËt «n hoμ ®èi víi nh÷ng vô gian lËu, vμ d©n cã quyÒn nÊu r−îu nÕu chØ dïng nh÷ng nguyªn liÖu do m×nh s¶n xuÊt lÊy, Êy thÕ mμ còng cã nhiÒu vô ph¶n ®èi d÷ déi x¶y ra. ë bªn Ph¸p nÕu còng ¸p dông mét chÝnh s¸ch gièng nh− ë §«ng D−¬ng th× nhÊt ®Þnh kh«ng


tr¸nh khái ®æ m¸u. D©n téc An Nam ph¶i lμ nhÉn nhôc vμ ®iÒm tÜnh qu¸ ®¸ng míi kh«ng næi lo¹n.

ë kh¾p çc n−íc v¨n minh, ng−êi ta cÊm dïng thuèc phiÖn, thÕ mμ ë §«ng D−¬ng, nhμ n−íc l¹i nÊu, chuyªn chë vμ b¸n thuèc phiÖn.

Nh÷ng ng−êi thμnh th¹o trong viÖc nÊu thuèc phiÖn sèng, trong viÖc chÕ biÕn nhiÒu lÇn, qu¶ quyÕt r»ng c«ng ty tr−ng thÇu thuèc phiÖn ®· dïng n−íc l· thay cho r−îu cån tinh khiÕt, r»ng ng−êi ta cø ®Ó nguyªn trong thuèc phiÖn çc chÊt ®éc ®¸ng lÏ ph¶i läc ra, r»ng ng−êi ta r¾c c¶ vμo thuèc phiÖn mét thø bôi kim lo¹i ®Æc biÖt lμm cho nã nÆng c©n lªn.

Bμi xÝch thuèc phiÖn vÒ ph−¬ng diÖn vÖ sinh, nh−ng ng−êi Ph¸p l¹i hÕt søc lμm cho viÖc hót thuèc Êy lan trμn ra kh¾p n¬i ®Ó c«ng quü ®−îc th¨ng b»ng. Trong lóc b·o lôt tμn ph¸ §«ng D−¬ng, gi÷a lóc ®ãi kÐm, Nhμ n−íc chØ cã mét môc ®Ých: b¸n m¹nh thªm thuèc phiÖn vμ r−îu. Ng−êi ta ®¸nh gi¸ çc quan cai trÞ kh«ng ph¶i b»ng tμi cai trÞ kh«n khÐo, mμ b»ng viÖc bßn rót ng−êi b¶n xø... §ã lμ tÊt c¶ c«ng ¬n cña nÒn v¨n minh gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, nã ®· ®Èy ng−êi b¶n xø vμo mäi thø bª tha cã lîi cho nã, mμ ng−êi ®êi ai còng phØ nhæ.

§Ó kÕt luËn, t«i thÊy cÇn ph¶i trÝch dÉn b¶n th«ng t− cña «ng Anbe Xar«, khi «ng lμm toμn quyÒn §«ng D−¬ng, göi cho tÊt c¶ çc viªn c«ng sø nh− sau:

"KÝnh göi «ng c«ng sø,

"T«i tr©n träng yªu cÇu «ng hÕt søc gióp ®ì Nha th−¬ng chÝnh ®Æt thªm ®¹i lý thuèc phiÖn vμ r−îu, theo chØ thÞ cña «ng tæng gi¸m ®èc Nha th−¬ng chÝnh §«ng D−¬ng.

"§Ó c«ng viÖc tiÕn hμnh cã kÕt qu¶, t«i xin göi «ng mét b¶n danh s¸ch nh÷ng ®¹i lý cÇn ®Æt trong çc x· ®· kª tªn; tíi nay phÇn ®«ng çc x· nμy vÉn hoμn toμn ch−a cã r−îu vμ thuèc phiÖn.

"Th«ng qua çc quan vμ çc x· tr−ëng Cao Miªn, «ng cã thÓ dïng ¶nh h−ëng lín cña «ng ®Ó lμm cho mét sè tiÓu th−¬ng ng−êi b¶n xø thÊy r»ng bu«n thªm r−îu vμ thuèc phiÖn lμ rÊt cã lîi.

"VÒ phÇn chóng t«i th× nh÷ng viªn chøc l−u ®éng trong lóc ®i kinh lý còng t×m çch ®Æt ®¹i lý, trõ khi nÕu «ng c«ng sø muèn hä chê «ng vËn ®éng çc quan chøc ®Þa ph−¬ng tr−íc ®·, th× hä ph¶i chê. Trong tr−êng hîp Êy, t«i xin «ng vui lßng b¸o ço cho t«i biÕt.

"Chóng ta chØ cã thÓ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ mü m·n, nÕu chóng ta ®ång lßng phèi hîp chÆt chÏ vμ liªn tôc, v× lîi Ých tèi ®a cña c«ng khè.

Ký tªn: Anbe Xar« Toμn quyÒn §«ng D−¬ng

Nªn chó ý r»ng lóc ®ã, trong 1.000 lμng ®· cã 1.500 ®¹i lý r−îu vμ thuèc phiÖn, mμ tr−êng häc th× vÎn vÑn cã 10 çi; mçi n¨m, ng−êi ta ®Çu ®éc d©n b¶n xø, c¶ ®μn bμ lÉn trÎ con, b»ng 23 tíi 24 triÖu lÝt r−îu vμ h¬n 100.000 kil«gam thuèc phiÖn! B¸n nh÷ng thø thuèc ®éc Êy mçi n¨m lêi gÇn 130 triÖu phr¨ng.

Còng trong thêi kú Êy, ng−êi ta chØ tiªu cho ngμnh y tÕ kh«ng ®Çy 400.000 phr¨ng vμ chØ cã 1 triÖu phr¨ng cho ngμnh gi¸o dôc, nghÜa lμ cho c«ng viÖc x· héi mét phÇn tr¨m sè thu nhËp cña viÖc ®Çu ®éc, thÕ kh«ng ph¶i lμ mét chÕ ®é kú diÖu l¾m sao!

Muèi lμ vËt phÈm tèi cÇn cho d©n chμi l−íi, thÕ mμ d©n An Nam ®· ph¶i ®Æc biÖt xãt xa v× muèi!

Lóc ®Çu thuÕ muèi chØ cã 5 xu, råi ®Õn 3 hμo, lªn dÇn ®Õn 5 hμo, ®Õn 1 ®ång, råi ®Õn 1 ®ång s¸u. Trong vßng kh«ng ®Çy b¶y n¨m, thuÕ muèi ®· t¨ng lªn gÊp m−êi lÇn. B©y giê hä b¾t ng−êi lμm muèi An Nam ph¶i cung cÊp muèi cho Nhμ n−íc theo gi¸ 17 xu mét t¹. Nhμ n−íc b¸n l¹i cho nh÷ng ng−êi tiªu thô b¶n xø 1 ®ång 7.

KÕt qu¶ cho An Nam lμ nghÒ ®¸nh ç bÞ ph¸ s¶n. Cho ®Õn nay ë nhiÒu n¬i, d©n ®¸nh ç vμ d©n lμm muèi hîp t¸c víi nhau thμnh ph−êng, nhê ®ã hä lμm n−íc m¾m kh«ng cÇn ph¶i vèn. Nhμ n−íc ®éc quyÒn gi¶i t¸n nh÷ng ph−êng Êy ch¼ng chót båi th−êng. MÆt kh¸c, gi¸ muèi t¨ng lªn qu¸ qu¾t lμm cho ng−êi ®¸nh ç kh«ng s½n vèn kh«ng thÓ mua tr÷ ®−îc ®ñ sè muèi cÇn thiÕt cho mét chuyÕn


®i ç. V× thÕ, phÇn lín nh÷ng ng−êi lμm ç ®· ph¶i bá nghÒ.

NghÒ lμm muèi tr−íc kia lμ mét c«ng nghiÖp ph¸t ®¹t nhÊt ë §«ng D−¬ng; ng−êi ta ®· cè t×nh lμm cho nã suy ®åi, chØ ®Ó l¹i sè ruéng muèi cÇn thiÕt cho viÖc ¨n uèng. ViÖc xuÊt c¶ng muèi bÞ ®×nh chØ h¼n. Suèt trong thêi kú chiÕn tranh, n−íc NhËt xin mua muèi ch¼ng ®−îc.

TÖ h¬n n÷a, v× ng−êi ta kh«ng thÓ tÝnh ®−îc sè ruéng muèi cÇn thiÕt cho viÖc ¨n uèng, thμnh ra h»ng n¨m nhμ ®oan l¹i ph¶i mua muèi cña Trung Quèc. Tr−íc kia, An Nam xuÊt c¶ng muèi (l00.000 tÊn trong n¨m 1896), b©y giê l¹i ph¶i nhËp c¶ng ®Ó tiªu dïng.

X−a kia, ë vïng ®ång b»ng B¾c Kú, kh«ng cã n¨m nμo lμ hoμn toμn mÊt mïa. Khi n−íc lôt trμn ngËp ®ång ruéng, th× ç theo n−íc vμo nhiÒu; ng−êi b¶n xø l¹i lμm mïa ç. B©y giê th× kh«ng thÓ ®−îc, v× kh«ng cã muèi. MÆt kh¸c, d©n chóng tr−íc th× ¨n quen mét thø muèi th«i, b©y giê th× bÊt cø thø nμo, hä còng ph¶i nhËn vËy. Çc b¹n thö t−ëng t−îng xem ng−êi quen ¨n muèi nhá tr¾ng b©y

giê ph¶i ¨n muèi ®en khã chÞu nh− thÕ nμo. H¬n n÷a muèi chuyªn chë tõ Nam Kú ra B¾c Kú ph¶i chÞu tiÒn vËn t¶i kh¸ ®¾t, nhμ ®oan liÒn t¨ng gi¸ muèi b¸n cho c«ng chóng. Ng−êi ¨n ph¶i tr¶ ®¾t h¬n tõ 20 ®Õn 25% cho mét thø muèi m×nh ch¼ng −a chót nμo.

Kho muèi rÊt Ýt mμ l¹i ë çch qu·ng rÊt xa nhau, nªn ng−êi b¶n xø ë çc lμng ph¶i nhê ng−êi Hoa chuyªn chë vÒ cho vμ nh÷ng ng−êi nμy l¹i lîi dông tù tiÖn t¨ng gi¸ muèi lªn, nhiÒu Ýt tuú chç xa gÇn.

Khi ®Æt ra thuÕ muèi, ng−êi ta quyÕt ®Þnh t− nh©n kh«ng ®−îc tÝch tr÷ qu¸ 15 kil«gam. §Ó kiÓm so¸t, nh©n viªn nhμ ®oan ph¶i kh¸m xÐt, mμ hä kh¸m xÐt tuú theo së thÝch cña hä. ChØ cÇn cã kÎ tè ço lμ hä kh¸m xÐt ®¶o lén c¶ nhμ ng−êi ta lªn.

D©n chóng khiÕp sî nh©n viªn nhμ ®oan ®Õn nçi khi võa ®−îc tin çc ngμi tíi, hä liÒn bá cöa bá nhμ ra ®i, mÆc cho çc ngμi muèn lμm g× th× lμm. ThÊy ®μn bμ con g¸i ë nhμ, çc ngμi liÒn xö sù theo

thãi cña kÎ chiÕn th¾ng trªn ®Êt n−íc chiÕn b¹i. (§¹i t¸ BÐcna).

ChÝnh s¸ch ®éc quyÒn muèi nh¾c ng−êi ta håi t−ëng ®Õn mét chÝnh s¸ch bÞ nguyÒn rña nhÊt cña chÕ ®é cò ë n−íc Ph¸p: thuÕ muèi. Nh−ng çi thuÕ muèi ë §«ng D−¬ng nμy kh«ng ph¶i nh− thuÕ muèi ®ãng gãp cho quèc gia ë Ph¸p, mμ lμ mét thø thuÕ muèi do nh÷ng con ng−êi kh«ng biÕt c¶ tiÕng nãi n−íc m×nh b¾t m×nh ph¶i ®ãng gãp cho mét «ng chñ ng−êi ngo¹i quèc.

Mét bÇy ¨n c−íp ®· lμm cho c¶ mét d©n téc ®ãi kh¸t khèn cïng, ®· lμm cho c¶ mét c«ng nghÖ quèc gia bÞ ph¸ s¶n nh− thÕ ®Êy.


Sù NH¦îNG QUYÒN Vμ NH÷NG KÎ §¦îC NH¦îNG QUYÒN

Sau khi bÞ binh lÝnh b¾n ph¸ vμ chÐm giÕt, §«ng D−¬ng l¹i bÞ bän ç mËp thùc d©n c−íp bãc ®Õn tËn x−¬ng tuû. ViÖc c−íp bãc ®ª tiÖn Êy gäi theo tiÕng thùc d©n lμ ®ån ®iÒn.

Trong cuéc chiÕn tranh x©m l−îc l©u dμi, d©n chóng ph¶i bá ®Êt ®ai ®i l¸nh n¹n, chê cho qua ngμy khãi löa. Tr−íc hÕt, ng−êi ta mang ®Êt ®ai cña hä nh−îng cho kÎ kh¸c. Khi ®· yªn æn råi, nh÷ng

chñ cò vÒ lμng th× thÊy ruéng ®Êt cña m×nh ®· bÞ chiÕm mÊt; muèn vÒ l¹i chç cò lμm ¨n, hä ph¶i nhËn nh÷ng ®iÒu kiÖn cña ng−êi míi ®Õn: cμy cÊy chÝnh ®ång ruéng cña m×nh cho mét anh chñ ng−êi ngo¹i quèc.

NhiÒu khi ng−êi ta nh−îng c¶ nh÷ng ®Êt ®ai ®· cã ng−êi ë vμ cμy cÊy víi c¶ lμng m¹c ë ®ã.

NhiÒu n¬i, c¶ lμng bÞ t−íc ®o¹t hÕt ®Êt ®ai nh− vËy, ph¶i trë thμnh nh÷ng ng−êi mμ ng−êi ta gäi lμ "kÎ c−íp"; thËt ra hä chØ lμ nh÷ng ng−êi næi dËy chèng viÖc c−íp ®o¹t bÊt c«ng.

Nh÷ng tªn c−íp bÊt c«ng Êy l¹i ®−îc ChÝnh phñ thuéc ®Þa n©ng ®ì.

Mét tªn toμn quyÒn ®· nh−îng mét ®ån ®iÒn lín cho mét c«ng ty trång chÌ ë §μ N½ng - nh−ng c«ng ty ch¼ng ph¸t ®¹t g× l¾m -, ®· mang ®Êt ®ai cña nhμ vua An Nam nh−îng cho kÎ kh¸c, ng−êi ta còng ch−a lÊy lμm võa lßng, ng−êi ta cßn b¾t c¶ nhμ vua ph¶i cho c«ng ty vay 30 v¹n b¹c n÷a. Ngoμi ra c«ng ty cßn ®−îc thÇu cung

cÊp chÌ cho binh lÝnh. Nh−ng ng−êi An Nam kh«ng thÝch uèng thø chÌ xÊu Êy, nªn chÌ cung cÊp ®Ó mèc trong kho.

* * *

ë ngo¹i thμnh, nhiÒu ng−êi ¢u kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ ®iÒn thæ, v× Nhμ n−íc cho r»ng b¾t chñ ®ån ®iÒn ph¶i ®ãng thuÕ ®iÒn thæ lμ lμm h¹i cho sù ph¸t triÓn cña nÒn n«ng nghiÖp.

Gi¶m nhÑ thuÕ cho ng−êi ¢u, dï lμ ng−êi ¢u giμu cã, lμ viÖc th−êng; ®Æc biÖt ë Cao Miªn, nhiÒu ng−êi ®−îc gi¶m thuÕ, vμ th−êng th−êng hä lμ nh÷ng viªn chøc ng−êi ¢u.

* * *

Ng−êi An Nam, dï cã s½n tiÒn cÇn thiÕt, còng kh«ng xin ®−îc nh−îng ®Õn n¨m hÐcta, nh−ng ®èi víi thùc d©n th× diÖn tÝch xin kh«ng bÞ h¹n chÕ. NhiÒu ng−êi ¢u cã ®ån ®iÒn réng trªn 25.000 hÐcta.

Ng−êi ta ®· nh−îng nh÷ng ®ån ®iÒn réng tõ 10 ®Õn 20 ngμn hÐcta cho nh÷ng kÎ ch¼ng hiÓu biÕt chót g× vÒ n«ng nghiÖp; bän nμy chØ cã mét ý nghÜ: lËp l¹i ë §«ng D−¬ng mét chÕ ®é phong kiÕn cã lîi cho hä b»ng çch coi ng−êi b¶n xø nh− nh÷ng n«ng n« thùc sù.

Cã hai viªn c«ng chøc ®· ®−îc nh−îng lμm ®ån ®iÒn 30 ngμn hÐcta rõng víi gi¸ 5 phr¨ng mét hÐcta. H¬n n÷a hä cßn ghi râ r»ng 30 ngμn hÐcta Êy ®−îc miÔn thuÕ trong suèt thêi kú c«ng ty kinh doanh, nghÜa lμ suèt 80 n¨m.

Mét lÇn kh¸c, khi vμo sæ tr−íc b¹ çi v¨n tù b¸n 30 ngμn hÐcta ®Êt víi gi¸ 150 ngμn phr¨ng, viªn chñ sù tr−íc b¹ ghi d−íi v¨n tù nh− sau: "®· thu 10 phr¨ng thuÕ theo lÖnh cña quan toμn quyÒn". ChØ 10 phr¨ng thuÕ ®Ó chiÕm lμm cña riªng ®−îc 30 ngμn hÐcta ®Êt!

Võa råi, ng−êi ta cho bän ®Çu c¬ 8 ngμn, 10 ngμn vμ 20 ngμn hÐcta rõng c«ng vμ ruéng ®Êt cña ng−êi An Nam ë th−îng du. BÞ


c−íp ®o¹t nh− thÕ, nh÷ng ng−êi nμy tá ra bÊt b×nh. ThÕ lμ, ChÝnh phñ ®−a ngay m¸y bay chë bom lªn, lμm cho hä yªn ®i.

B©y giê chóng ta xÐt sang bän ¨n c−íp mét kiÓu kh¸c ®· træ hÕt tμi khÐo lÐo lõa c¶ Nhμ n−íc lÉn d©n b¶n xø. Qu©n c−íp nμy gäi lμ ng−êi cho thÇu, ng−êi bá thÇu hay thÇu kho¸n.

H·y kÓ vμi vÝ dô: Ng−êi ta cho bá thÇu c«ng viÖc vËn t¶i ®−êng thuû lμm hai l«,

mét l« vËn t¶i ®−êng s«ng vμ mét l« vËn t¶i ®−êng biÓn. B¶n hîp ®ång ®Þnh r»ng khi c¶ hai l« ®· cho bá thÇu xong, th× mét trong sè ng−êi bá thÇu cã thÓ nhËn thÇu chung c¶ hai l«.

L« thø nhÊt ®−îc ®em ra ®Êu gi¸. ¤ng R. xin 6 phr¨ng r−ìi mét h¶i lý. V× kh«ng hîp lÖ, «ng R. bÞ lo¹i ra ngoμi. L« thø nhÊt ®−îc thÇu 9 phr¨ng mét h¶i lý vμ l« thø hai 18 phr¨ng.

Xong råi ng−êi ta ®em cho ®Êu gi¸ chung c¶ hai l« gép l¹i. ChØ nh÷ng ng−êi ®· ®Êu gi¸ tróng riªng tõng l« míi ®−îc ®Êu gi¸ chung c¶ hai l«. ¤ng R. ®· bÞ lo¹i lÇn ®Çu, ®¸ng lÏ kh«ng ®−îc tham gia lÇn ®Êu gi¸ chung nμy. Tuy vËy, trong thêi gian tõ lÇn ®Çu ®Õn lÇn nμy, hä ®· th«ng ®ång víi nhau. Hai nhμ tróng thÇu lÇn tr−íc kh«ng chÞu ®Êu gi¸ c¶ hai l« gép l¹i. VËy «ng R. l¹i ®−îc phÐp bá thÇu, vμ «ng R. tr−íc xin cã 6 phr¨ng r−ìi, nay l¹i ®ßi 9 phr¨ng kia.

S¸u phr¨ng r−ìi xin kh«ng ®¹t, mμ nay l¹i ®−îc nh÷ng chÝn phr¨ng!

C«ng ty ®−îc thÇu cã l·i rÊt nhiÒu, thiÖt h¹i cho xø thuéc ®Þa. Khi míi thμnh lËp, c«ng ty chØ cã 500.000 phr¨ng lμm vèn. Trong 30 n¨m, sè vèn Êy ®· thμnh 11.000.000 phr¨ng.

Mét thμnh phè ë Nam Kú më mét nhμ m¸y ®iÖn. C«ng viÖc kinh doanh ph¸t ®¹t l¾m. Viªn c«ng sø b¾t hμng tØnh ph¶i nh−îng kh«ng nhμ m¸y cho mét ng−êi b¹n cña «ng ta. Ýt l©u sau, v× nhμ m¸y kh«ng ph¸t tμi ®−îc nh−ng ®· lμ cña t− nh©n, nªn hμng tØnh bÞ c−íp ®o¹t tr−íc kia l¹i ph¶i mua l¹i rÊt ®¾t çi mμ hä ®· ph¶i cho kh«ng.

§Ó loÌ ®êi, ng−êi ta ®· bá ra hμng ngμn b¹c ®Ó ®Æt mét ®μi v«

tuyÕn ®iÖn ë Sμi Gßn. C«ng viÖc võa hoμn thμnh th× c¶ nhμ cöa lÉn m¸y mãc ®· lät vμo tay mét c«ng ty cña t− nh©n. Nh−ng viÖc kinh doanh lç mçi ngμy mÊt mét ngμn b¹c, c«ng ty dμn xÕp ®Ó chÝnh xø thuéc ®Þa, nghÜa lμ nh÷ng ng−êi d©n ®ãng thuÕ, ph¶i g¸nh sù thua lç Êy.

Mét c«ng ty kh¸ch s¹n ®−îc thμnh lËp víi sè vèn lμ 25.000 ®ång. LÊy cí ®Ó khuyÕn khÝch viÖc du lÞch, ChÝnh phñ gãp phÇn vμo 1.200.000 ®ång ®Ó x©y dùng nhμ cöa. Ngoμi ra, hä cßn ®Þnh râ r»ng nÕu cho thÇu kh«ng hÕt sè tiÒn Êy th× sè tiÒn tiÕt kiÖm ®−îc sÏ chia cho c«ng ty vμ Nhμ n−íc. Kh¸ch s¹n sÏ cã tÊt c¶ 12 buång. ThÕ lμ d©n An Nam ph¶i tr¶ 100.000 ®ång hay 1.000.000 phr¨ng mçi buång ®Ó mét ngμy kia vμi «ng da tr¾ng ¨n b¸m vμ l−êi biÕng ®Õn nghØ tay ch©n rçi r·i cña çc «ng!

Mét anh chñ thÇu cèng r·nh nμo ®ã giao èng n−íc lμm b»ng v«i thay cho èng xim¨ng, èng kh«ng ®Çy mét mÐt l¹i khai lμ dμi ba mÐt, råi chia nhau víi çc «ng héi ®ång thμnh phè ng−êi ¢u 1.600.000 phr¨ng. Mét «ng kü s− kh¸c, ®ång thêi kiªm c¶ nhiÖm vô phã ®èc lý, biÓn thñ 300.000 phr¨ng trong viÖc x©y cèng r·nh vμ söa sang l¹i cã mét ®−êng phè. Mét «ng kü s− ®Þa chÝnh vμ héi ®ång thuéc ®Þa nμo ®ã ®ót tói h¬n 900.000 phr¨ng tiÒn c«ng ®o ®¹c ®Ó lËp b¶n ®å ®Êt ®ai ë ba tæng. Vμ, v× thÊy ngμi "thanh liªm" l¾m vμ cã ch©n trong c«ng ty ®éc quyÒn h¶i c¶ng Sμi Gßn, nªn ChÝnh phñ võa míi giao cho ngμi lμm lu«n c¶ çc c«ng viÖc ®¹c ®iÒn ë nhiÒu tØnh kh¸c.

§¹i bîm nhÊt trong sè kÎ c−íp Êy lμ "Tæng c«ng ty thuéc ®Þa" võa míi ®−îc nh−îng h¶i c¶ng Sμi Gßn - Chî Lín (Nam Kú). Cho h−ëng ®éc quyÒn tøc lμ cho c«ng ty Êy h¶i c¶ng víi c¶ ®Êt ®ai nhμ cöa, dông cô m¸y mãc cÇn thiÕt ®Ó kinh doanh, cho quyÒn thu thuÕ vμ ®éc quyÒn vËn t¶i ®Ó xuÊt c¶ng.

Nh− thÕ lμ, n«ng d©n, tiÓu th−¬ng, c«ng nh©n khu©n v¸c ë c¶ng, chñ thuyÒn ë Nam Kú, tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu bÞ phã mÆc trong tay mét c«ng ty ®éc quyÒn ¨n c−íp muèn lμm g× th× lμm, mμ ®¹i biÓu lμ mét tªn kü s− vμ ... lμ nghÞ viªn héi ®ång thuéc ®Þa.


C¤NG CHÝNH

Thùc d©n Ph¸p ®¸nh gi¸ c«ng ¬n khai ho¸ cña hä ë §«ng D−¬ng b»ng nh÷ng kil«mÐt ®−êng çi mμ hä ®· ®¾p b»ng tiÒn vμ c«ng søc cña ng−êi An Nam. Song ng−êi Ph¸p còng chØ ®Æt ®−êng xe löa ë nh÷ng n¬i hä cÇn dïng ®Ó chuyªn chë hμng ho¸ hay qu©n ®éi ®Ó ®μn ¸p d©n chóng; vμ ®−êng s¸ ®¾p kh«ng ph¶i ®Ó cho ng−êi b¶n xø ®i, v× nh÷ng ng−êi nμy kh«ng cã quyÒn tù do ®i l¹i ngay c¶ ®i tõ tØnh nμy sang tØnh kh¸c, mμ lμ ®Ó phôc vô cho ng−êi ¢u.

Cã khi hä còng hÊp tÊp x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh xa hoa léng lÉy, nh−ng kh«ng ph¶i ®Ó cho nh÷ng ng−êi ®· bá tiÒn ra, kh«ng ph¶i ®Ó cho ng−êi An Nam ®−îc h−ëng.

Tai v¹ lμ ë chç phÇn lín nh÷ng mãn tiÒn s½n cã l¹i th−êng ®em dïng vμo nh÷ng viÖc phï phiÕm (çc quan sø ®i ch¬i, ®i thanh tra, v.v.) cßn ®−êng s¸ cÇn thiÕt cho viÖc khai khÈn vμ th«ng th−¬ng trong xø th× chØ lμ nh÷ng vòng n−íc ®äng lÇy léi, lón sôt, kh«ng thÓ ®i ®−îc, dï cho tr©u rõng còng chÞu. §−êng çi, chØ ®Ñp ®Ï ë xung quanh tØnh vμ çc toμ sø cßn ngoμi ra th× Ýt ái, l¹i ®¾p vμ r¶i ®¸ rÊt tåi. Kh«ng cã lÊy mét con ®−êng ®i xe ®−îc vμo çc vïng ®ång ruéng cμy cÊy.

Mét con ®−êng, ®Ó nèi liÒn hai tØnh Nam Kú, dμi cã 34 kil«mÐt, nh−ng ®· ba m−¬i n¨m nay, hä míi ®æ ®−îc Ýt ®Êt vμ çt mμ ®· ngèn hÕt mét sè tiÒn kh¸ lín, ®ñ ®Ó l¸t ®−îc suèt con ®−êng ®ã, tõ ®Çu ®Õn cuèi, mét líp b¹c dμy.

ë HuÕ, ng−êi ta cã ®¾p mét ®¹i lé réng 20 mÐt - thËt ra lμ v« Ých - ch¹y th¼ng tõ thμnh ®Õn ®μn Nam giao. Con ®−êng Êy më qua hai lμng vμ mét nghÜa trang, khi lμm ph¶i ph¸ hay di chuyÓn mÊt s¸u ngμn ng«i mé. Ng−êi ta ch¼ng chÞu båi th−êng hay gióp ®ì g× cho çc gia ®×nh cã nhμ ph¶i ph¸, cã c©y ph¶i chÆt, cã må m¶ ph¶i khai quËt lªn.

ë B¾c Kú, viÖc söa sang t« ®iÓm thμnh phè lμm ch¼ng hÕt mÊy ®ång tiÒn, nh−ng thiÖt h¹i lín cho ng−êi An Nam.

Mét viªn ®èc lý ng−êi Ph¸p chØ ®¬n gi¶n ra mét nghÞ ®Þnh, b¾t ®¾p mét ®−êng phè cho dμi thªm, lμm cho nhμ cöa th¼ng hμng, ph¸ nh÷ng lÒu tranh vμ ph¶i lμm l¹i b»ng g¹ch. Nh÷ng ng−êi nghÌo khæ kh«ng cã ®ñ tiÒn ®Ó tu©n lÖnh ph¶i bá thμnh phè ra ®i.

Ng−êi An Nam ë gÇn doanh tr¹i bÞ ®uæi ®i. Hä ®−îc båi th−êng b»ng nh÷ng miÕng ®Êt ë phè kh¸c ®Ó dùng l¹i nh÷ng tóp lÒu tranh cña hä.

Ýt l©u sau, ng−êi ta h¹ lÖnh cho hä ph¶i x©y nhμ g¹ch. NhiÒu ng−êi kh«ng cã giÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u v× tr−íc kia s¬ suÊt kh«ng xin nªn ph¶i bá nhμ cöa. ThÕ lμ thμnh phè lÊy l¹i ®Êt vμ b¸n lÊy tiÒn bá quü.

Trong phÇn nhiÒu çc thμnh phè lín, mét héi ®ång thμnh phè gåm toμn nh÷ng ng−êi ¢u, tuú ý sö dông c«ng quü do ng−êi b¶n xø ®ãng gãp mμ ch¼ng ®Õm xØa g× ®Õn nguyÖn väng vμ nhu cÇu cña nh÷ng ng−êi An Nam khèn khæ nμy.

* * *

Mét ng−êi Ph¸p tù hái: Cã n−íc nμo trªn thÕ giíi d¸m khoe nh− §«ng D−¬ng cã nguyªn liÖu vμ nh©n c«ng rÎ m¹t mμ lμm mét ®−êng xe löa ph¶i tèn phÝ tõ 16 ®Õn 20 phr¨ng mét x¨ngtimÐt kh«ng ?

Khi lμm ®−êng hÇm ë ®Ìo H¶i V©n, muèn cho c«ng viÖc mau chãng, ng−êi ta ®ôc c¶ hai ®Çu vμo mét lóc. Hai ®o¹n ®ôc ë hai ®Çu vμo kh«ng ¨n khíp víi nhau, thμnh thö ra mçi ®o¹n ®· thμnh riªng


biÖt mét ®−êng hÇm hoμn toμn. HÇm ®ôc ngay gi÷a nói ®¸, thÕ mμ ng−êi ta cø ph¶i x©y thªm mét líp ®¸ n÷a ë ngoμi, tr¸t thËt kü l−ìng lμm hao tèn bao nhiªu cña.

§−êng L¹ng S¬n, ®¾p ®Ó dïng vμo viÖc b×nh ®Þnh vïng Êy, dù trï hÕt cã 4 triÖu, nh−ng lμm xong tèn ®Õn 38 triÖu.

Ch−a c¾m ®−îc mét çi mèc nμo trªn ®o¹n ®−êng dù ®Þnh lμm, ng−êi ta ®· cho tr−ng thÇu cung cÊp rÊt nhiÒu ®−êng ray vμ nhiÒu vËt liÖu kh¸c. Khi viªn thanh tra gÇn tíi, ng−êi ta ®em ch«n biÕn nh÷ng ®−êng ray ®¸ng lÏ cßn l©u l¾m míi ph¶i mua Êy, xuèng nh÷ng hè dμi mÊy kil«mÐt.

Kü s− trï tÝnh hÕt 94 triÖu, nh−ng khi chi tiªu l¹i mÊt ®Õn 165 triÖu.

¤ng Combane, nhμ th¸m hiÓm kÓ trªn, cßn nãi thªm r»ng: ChØ viÖc nghiªn cøu ®Ó ®Æt ®−êng xe löa ë §«ng D−¬ng còng ®· tèn hÕt sè tiÒn lín cã thÓ ®ñ ®Ó lμm c¶ qu·ng ®−êng Êy.

T¹P DÞCH HAY Lμ KHæ SAI

H»ng n¨m, ng−êi An Nam ph¶i lμm mét sè ngμy kh«ng c«ng cho Nhμ n−íc "b¶o hé". Theo lÖ, sè ngμy Êy ®Þnh tõ 10 ®Õn 30 ngμy. Nh−ng khi cã viÖc nhiÒu, ch¼ng h¹n ®¾p mét con ®−êng, hoÆc ®μo mét çi l¹ch, ng−êi ta kh«ng tu©n theo giíi h¹n quy ®Þnh ®ã. Khi kh«ng cã viÖc th× ng−êi b¶n xø l¹i ph¶i chuéc nh÷ng ngμy t¹p dÞch cña m×nh, nghÜa lμ ph¶i tr¶ tiÒn cho Nhμ n−íc thay cho nh÷ng ngμy kh«ng ph¶i ®i lμm khæ sai kh«ng c«ng Êy. Ngoμi viÖc t¹p dÞch, cßn cã viÖc khu©n v¸c. Mçi lÇn cã mét ng−êi Ph¸p qua lμng m×nh lμ ng−êi An Nam ph¶i ®i khiªng vâng, khiªng ®å ®¹c cho «ng ta, vμ khiªng c¶ vâng vμ ®å ®¹c cña nh÷ng ng−êi tuú tïng cña «ng ta n÷a. NhiÒu khi, c¶ lμng bÞ ®éng viªn ®i lμm çi viÖc kh«ng c«ng Êy.

Nh−ng th«i, t«i nh−êng lêi cho chÝnh ng−êi Ph¸p nãi:

C«ng viÖc t¹p dÞch ®· vμ vÉn cßn lμ c¬ héi cho ng−êi ta l¹m dông v« kÓ. Th−êng th× phu t¹p dÞch chØ dïng ®Ó ®¾p nh÷ng ®−êng quanh çc toμ sø ®Ó vμi ng−êi ¢u d¹o c¶nh. Tuy nhiªn thØnh tho¶ng cã viªn c«ng sø, tá lßng sèt s¾ng, quyÕt ®Þnh lμm mét c«ng tr×nh quan träng, nh− ®¾p mét con ®ª hay kh¬i mét çi l¹ch cho dßng n−íc ch¶y theo h−íng kh¸c. Trong tr−êng hîp Êy, viªn c«ng sø ch¼ng cÇn chó ý th¶o ra mét kÕ ho¹ch hîp lý, ph©n chia c«ng viÖc lμm sao khái c¶n trë ®Õn c«ng viÖc ®ång ¸ng; d©n chóng ph¶i ®æ søc ra lμm, vμ ¶nh h−ëng th−êng rÊt tai h¹i cho t×nh h×nh trong tØnh.

Míi ®−îc tin viªn Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa s¾p sang th¨m §«ng D−¬ng, ng−êi ta ®· lÊy ngay mét v¹n ng−êi ®Ó hoμn thμnh gÊp con


®−êng V.L. ®Ó mêi Ngμi kh¸nh thμnh.

Mïa hÌ n¨m 19... trong lóc n¹n ®ãi ®ang lμm cho miÒn Trung Kú ph¶i tiªu ®iÒu khæ së, th× mét v¹n ng−êi An Nam bÞ lý tr−ëng lμng hä b¾t ®i tËp trung vÐt mét çi l¹ch. Sè d©n ®«ng ®¶o Êy, ng−êi ta kh«ng dïng hÕt mμ vÉn cø ph¶i l×a xa ®ång ruéng cña m×nh hμng th¸ng gi÷a lóc hÕt søc cÇn thiÕt hä ph¶i cã mÆt ë nhμ. CÇn chó ý r»ng ng−êi ta ch−a hÒ tËp hîp mét ®oμn qu©n ®«ng ®¶o nh− vËy bao giê ®Ó ng¨n chÆn mét thiªn tai. Trong thêi kú kÓ trªn, ng−êi ta cã thÓ cøu vít ®−îc nh÷ng ng−êi chÕt ®ãi khèn khæ ë Trung Kú, nÕu ng−êi ta tæ chøc tõ §μ N½ng trë ®i mét d©y chuyÒn vËn t¶i ®Ó tiÕp tÕ cho çc vïng bÞ n¹n ®ãi hoμnh hμnh; mét v¹n ng−êi vÐt l¹ch cã thÓ ph©n phèi trong çc tØnh cña hä 2.000 tÊn g¹o trong mét th¸ng.

C«ng viÖc ®¾p ®−êng ë §μ N½ng, ë TrÊn Ninh vμ ë Lμo ®· ®Ó l¹i biÕt bao kû niÖm xãt xa. Ng−êi ta lÊy phu lμm ®−êng trong ®¸m d©n ®i t¹p dÞch. Hä ph¶i ®i bé hμng tr¨m kil«mÐt míi ®Õn ®−îc c«ng tr−êng, bÞ gi÷ l¹i nhiÒu ngμy, sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ¨n ë

vμ vÖ sinh th¶m h¹i. Kh«ng cã tæ chøc y tÕ. Däc ®−êng, lóc ®i còng nh− khi vÒ, kh«ng cã lÊy mét tr¹m cho hä nghØ ng¬i, mét n¬i cho hä tró Èn. C¬m ¨n kh«ng ®ñ, chØ víi mét tý ç m¾m, n−íc uèng th× uèng ngay n−íc ®éc kinh khñng ë rõng nói. BÖnh tËt, cùc nhäc hμnh h¹ tμn tÖ ®· g©y nªn chÕt chãc rïng rîn.

* * *

Ng−êi ta thay thÕ chÕ ®é t¹p dÞch b»ng chÕ ®é tr−ng tËp, vμ gi÷a hai chÕ ®é chØ cã mét ®iÒu kh¸c nhau lμ t¹p dÞch cßn cã sè ngμy h¹n ®Þnh, mμ tr−ng tËp th× v« cïng. ChÕ ®é tr−ng tËp ®· tho¶ m·n mäi nhu cÇu; nÕu nhμ ®oan cÇn chuyªn chë muèi, hä tr−ng dông thuyÒn bÌ. CÇn x©y mét çi kho − ? Hä bÌn tr−ng tËp thî thuyÒn vμ tr−ng dông lu«n c¶ vËt liÖu x©y dùng.

ChÕ ®é tr−ng tËp trë thμnh chÕ ®é ph¸t v·ng tr¸ h×nh mét çch vông vÒ. BÊt chÊp viÖc ®ång ¸ng, bÊt chÊp c¶ nh÷ng ngμy héi hÌ

hay nh÷ng ngμy kh«ng cã nghÜa vô g× c¶, ng−êi ta tr−ng tËp c¶ hμng x·, ®−a ®Õn c«ng tr−êng, mμ råi trë vÒ chØ lμ phÇn Ýt. Kh«ng nªn kÕt téi ®Êt ®ång b»ng hay rõng nhiÖt ®íi n−íc ®éc, mμ téi lμ ë chç thiÕu thèn c¶ nh÷ng nhu cÇu ®¬n gi¶n. Ng−êi ta tr−ng tËp nh©n c«ng. Ng−êi ta lμm ®ñ thø cÇn thiÕt ®Ó rót nh÷ng ng−êi lao ®éng rêi khái m¶nh ®Êt cña m×nh, ®−a hä ®i xa hμng tr¨m ngμn kil«mÐt, nh−ng ch¼ng bao giê tæ chøc mét tý g× ®Ó ®−a hä trë vÒ quª qu¸n.

* * *

Kh«ng mÊy ai ch−a tõng nghe chuyÖn nh÷ng ®oμn phu bÞ c−ìng bøc ph¶i ®i Langbiang. Trªn ®−êng ®i nh÷ng n¬i rõng thiªng n−íc ®éc, ®Õn nh÷ng n¬i thÇn chÕt ®îi chê, ¨n uèng khæ së, cã ngμy kh«ng ®−îc lÊy hét c¬m vμo bông, çc ®oμn Êy bá ch¹y t¸n lo¹n hay næi lªn chèng l¹i, th× hä l¹i bÞ bän lÝnh ¸p gi¶i ®μn ¸p ghª gím, vμ x¸c hä r¶i kh¾p nÎo ®−êng.

Mét viªn quan cai trÞ ®−îc lÖnh cña chÝnh phñ ph¶i b¾t phu cho qu©n ®éi ë Trung Quèc. Viªn quan Êy liÒn cho tóm cæ hÕt mäi ng−êi b¶n xø ®ang lao dÞch hoÆc bèc hμng ë tμu, ng−êi ta trãi hä l¹i vμ qu¼ng hä xuèng tμu ®îi s½n ë bÕn mÆc cho hä kªu ca ph¶n ®èi, mÆc cho vî con hä khãc than th¶m thiÕt, uÊt øc ch¼ng bao giê l¹i ®−îc thÊy mÆt chång, mÆt cha n÷a.


CHÝNH S¸CH NGU D¢N

Ng−êi An Nam rÊt hiÕu häc. Trong çc tÇng líp x· héi, ng−êi sÜ phu chiÕm ®Þa vÞ hμng ®Çu. Cã con häc giái lμ mét vinh h¹nh cho cha mÑ. Cho nªn, dï cã nghÌo ®ãi ®Õn ®©u, cha mÑ còng cè t×m çch cho con çi ®−îc häc hμnh. "Nöa bông ch÷ b»ng mét hò vμng" lμ mét c©u tôc ng÷ biÓu hiÖn nhiÖt t×nh ham muèn cã häc thøc cña d©n téc An Nam. ë lμng x· nμo còng cã tr−êng c«ng vμ tr−êng t−. Ch÷ nho rÊt khã häc thÕ mμ hÇu hÕt ng−êi An Nam ®Òu biÕt "ký tªn b»ng ch÷ H¸n". N¹n mï ch÷ hÇu nh− kh«ng cßn.

Ng−êi Ph¸p ®Õn ®· lμm ®æi thay tÊt c¶. §êi sèng cμng ngμy cμng khã kh¨n. ThuÕ m¸ nÆng nÒ, phu dÞch th−êng xuyªn. Çc gia ®×nh kh¸ gi¶ nay bÞ sa sót kh«ng cßn cã thÓ nu«i thÇy ®å d¹y häc cho con çi m×nh vμ con çi nh÷ng ng−êi l¸ng giÒng nh− x−a n÷a. Nh÷ng kÎ nghÌo ®ãi th× bÞ bÇn cïng, nªn hä ph¶i chèng ®ãi ®· råi míi cã thÓ nghÜ ®Õn chuyÖn häc hμnh.

Cμng nghÌo khæ th× sè ng−êi thÊt häc cμng nhiÒu. MÆt kh¸c, thùc d©n Ph¸p l¹i cè t©m huû bá H¸n häc mμ chóng thÊy lμ nguy hiÓm cho sù thèng trÞ cña chóng, v× chóng biÕt r»ng H¸n häc cã thÓ ®−a vμo An Nam nh÷ng t− t−ëng tiÕn bé ph−¬ng T©y th«ng qua Trung Quèc vμ NhËt B¶n. Ng−êi ta cã thÓ t−ëng r»ng bá H¸n häc ®i ®Ó ®Èy lïi ¶nh h−ëng n−íc ngoμi, ng−êi Ph¸p sÏ thay thÕ vμo ®ã b»ng nÒn gi¸o dôc cña hä. Kh«ng ph¶i thÕ ®©u. Th©m ý cña hä chØ lμ ®Èy ng−êi An Nam vμo vßng ngu tèi. T«i xin nªu ra sau ®©y mét vμi b»ng chøng cña ng−êi Ph¸p.

Đ¹i t¸ BÐcna viÕt: VÒ ph−¬ng diÖn tinh thÇn, ng−êi Ph¸p kh«ng tæ chøc mét nÒn gi¸o dôc míi thay thÕ cho nÒn gi¸o dôc An Nam mμ hä ®· bá ®i. Hä chØ x©y dùng ®−îc mét Ýt tr−êng häc ®Ó ®μo t¹o ra nh÷ng con vÑt, nh÷ng ng−êi vong b¶n thiÕu ®¹o ®øc vμ thiÕu c¶ kiÕn thøc phæ th«ng.

Trong mét b¶n b¸o ço vÒ t×nh h×nh §«ng D−¬ng, t−íng Pen¬canh còng viÕt: Trong 50 n¨m chiÕm ®ãng ë Nam Kú vμ 25 n¨m chiÕm ®ãng ë B¾c Kú, nh÷ng tr−êng häc Ph¸p kh«ng ®μo t¹o lÊy ®−îc mét ng−êi An Nam thËt sù cã häc thøc.

¤ng M¸cx¬, v¨n sÜ thuéc ®Þa, ®· viÕt c©u sau ®©y lét t¶ ®−îc ®óng t− t−ëng ®ang thèng trÞ trong ®Çu ãc cña çc nhμ cai trÞ cña chóng ta: Chóng ta chØ cÇn d¹y tiÕng Ph¸p cho ng−êi An Nam, d¹y cho hä biÕt ®äc, biÕt tÝnh to¸n chót Ýt th«i; biÕt h¬n n÷a chØ lμ thõa v« Ých.

Nh−ng ngay c¶ nÒn gi¸o dôc s¬ ®¼ng Êy còng chØ ®−îc phæ cËp mét çch qu¸ bñn xØn vμ nhá giät. Tr−êng häc râ rμng lμ cßn thiÕu nhiÒu, gi¸o viªn th× ch−a ®ñ t− çch ®Ó gi¶ng d¹y. Cao Miªn cã 2.000.000 d©n mμ chØ cã 60 tr−êng häc. ë Trung Kú chØ cã 118 tr−êng cho 6.000.000 d©n. Tr−êng häc lËp ra kh«ng ph¶i ®Ó gi¸o dôc cho thanh niªn An Nam mét nÒn häc vÊn tèt ®Ñp vμ ch©n thùc, më mang trÝ tuÖ vμ ph¸t triÓn t− t−ëng cho hä, mμ tr¸i l¹i cμng lμm cho hä ®Çn ®én thªm. Ngoμi môc ®Ých gi¸o dôc ®Ó ®μo t¹o tuú ph¸i, th«ng ng«n vμ viªn chøc nhá ®ñ sè cÇn thiÕt phôc vô cho bän x©m l−îc - ng−êi ta ®· gieo r¾c mét nÒn gi¸o dôc ®åi b¹i, x¶o tr¸ vμ nguy hiÓm h¬n c¶ sù dèt n¸t n÷a, v× mét nÒn gi¸o dôc nh− vËy chØ lμm h− háng mÊt tÝnh nÕt cña ng−êi ®i häc, chØ d¹y cho hä mét lßng "trung thùc" gi¶ dèi, chØ d¹y cho hä biÕt sïng b¸i nh÷ng kÎ m¹nh h¬n m×nh, d¹y cho thanh niªn yªu mét Tæ quèc kh«ng ph¶i lμ Tæ quèc cña m×nh vμ ®ang ¸p bøc m×nh. NÒn gi¸o dôc Êy d¹y cho thanh thiÕu niªn khinh rÎ nguån gèc dßng gièng m×nh. Nã lμm cho thanh thiÕu niªn trë nªn ngu ngèc. §iÒu g× cã thÓ rÌn luyÖn ®−îc


cho häc sinh biÕt suy nghÜ, biÕt ph©n tÝch th× ng−êi ta kh«ng d¹y ë nhμ tr−êng. VÊn ®Ò nμo cã liªn quan ®Õn chÝnh trÞ, x· héi vμ cã thÓ lμm cho ng−êi ta tØnh ngé ®Òu bÞ bãp mÐo vμ xuyªn t¹c ®i. Cã häc lÞch sö n−íc Ph¸p ®i n÷a, th× ng−êi ta kh«ng hÒ ®¶ ®éng ®Õn ch−¬ng nãi vÒ çch m¹ng. Ng−êi ta cÊm häc sinh ®äc t¸c phÈm cña Huyg«, Rótx« vμ M«ngtexki¬. Nãi tãm l¹i, tr−êng häc thËt lμ t−¬ng xøng víi chÕ ®é ®· khai sinh ra nã.

Çch ®©y vμi n¨m, ng−êi ta ban cho chóng t«i mét tr−êng ®¹i häc. Mét tr−êng ®¹i häc thÕ nμo? Theo nh÷ng bμi diÔn v¨n chÝnh thøc vμ nh÷ng lêi tuyªn truyÒn Çm ü xung quanh tr−êng nμy th× tr−êng ®¹i häc cña chóng t«i cã thÓ so s¸nh ®−îc víi çc tr−êng ®¹i häc to nhÊt ¢u ch©u kia ®Êy. Thùc ra, th× h»ng n¨m tr−êng ®¹i häc chØ s¶n xuÊt ®−îc hai ba «ng cö nh©n h¹ng tåi. ¤ng bè ®ì ®Çu cho çi tr−êng "Xãocbon AnnammÝt" Êy, hiÖn giê lμ thèng ®èc Nam Kú, trong mét lóc thμnh thËt hiÕm thÊy x−a nay ë ngμi, ngμi ®· thó nhËn r»ng chÝnh ngμi ®· "h»ng ch¨m lo ®Õn sù tiÕn bé cña c¶ d©n téc An Nam; më tr−êng y khoa vμ tr−êng ®¹i häc lμ cèt ®Ó sau nμy (lêi thó nhËn vμo th¸ng 3 n¨m 1924) ng−êi An Nam cã thÓ thay thÕ ng−êi Ph¸p trong çc chøc vô thø yÕu ë çc c«ng së".

Bªn c¹nh tr−êng ®¹i häc ®¸ng quý Êy, lËp ra cèt ®Ó loÌ n−íc ngoμi, ®Ó ®−a ra khoe khoang trong çc bμi diÔn v¨n vμ ®Ó lÊy cí ng¨n cÊm ng−êi An Nam xuÊt d−¬ng du häc, chóng t«i cßn cã mét tr−êng y khoa, mét tr−êng luËt, mét tr−êng c«ng chÝnh, ba hoÆc bèn tr−êng chuyªn nghiÖp n÷a, cho c¶ 20.000.000 d©n.

Nh−ng kÕt qu¶ thu ®−îc ë çc tr−êng Êy th× nh− thÕ nμo? Mét tê b¸o Ph¸p xuÊt b¶n ë §«ng D−¬ng ®· tr¶ lêi c©u hái ®ã nh− thÕ nμy: Sè thanh niªn An Nam cã tr×nh ®é kü thuËt chuyªn nghiÖp cao cßn rÊt Ýt, rÊt Ýt ng−êi d©n b¶o hé cã thÓ ®¶m ®−¬ng ®−îc xøng ®¸ng chøc vô cña mét kü s− c«ng chÝnh, cña mét b¸c sÜ y khoa hay cña mét thanh tra ho¶ xa, ch¼ng h¹n.

Cho nªn bÞ chÝnh s¸ch ngu d©n triÖt ®Ó kiÒm chÕ nh− vËy, ng−êi An Nam muèn häc lªn chØ cßn cã 2 çch: ®i du häc ë n−íc

ngoμi hay ë Ph¸p. Nh−ng nÕu cã mét ng−êi An Nam nμo cã ý ®Þnh ®i du häc n−íc ngoμi th× sÏ bÞ coi nh− mét ng−êi næi lo¹n, mét ng−êi chèng Ph¸p, cã téi lín; ng−êi ta h·m h¹i ng−êi ®ã vμ c¶ gia ®×nh hä. Anbe Xar«, nguyªn toμn quyÒn §«ng D−¬ng, nay lμ Bé tr−ëng thuéc ®Þa ®· nãi râ chÝnh s¸ch bao v©y tinh thÇn Êy b»ng nh÷ng lêi lÏ sau ®©y: "§Ó cho líp th−îng l−u trÝ thøc ®−îc ®μo t¹o ë n−íc ngoμi tho¸t khái vßng kiÒm to¶ cña chóng ta, chÞu ¶nh h−ëng v¨n ho¸ vμ chÝnh trÞ cña n−íc kh¸c, th× thËt lμ mét ®iÒu nguy hiÓm v« cïng. Nh÷ng ng−êi trÝ thøc ®ã trë vÒ n−íc ®· ®−a hÕt tμi n¨ng cña hä ®Ó tuyªn truyÒn vËn ®éng chèng l¹i chóng ta lμ nh÷ng ng−êi b¶o hé ®· ng¨n cÊm kh«ng cho hä häc tËp".

Cßn sang du häc ë Ph¸p l¹i lμ mét chuyÖn kh¸c h¼n. 1) Sinh ho¹t ë Ph¸p ®¾t ®á h¬n ë Trung Quèc vμ ë NhËt B¶n, nªn du häc sinh ph¶i rÊt giμu míi cã ®ñ tiÒn ®Õn häc ë mét tr−êng chÝnh quèc. 2) Ngoμi ra, ng−êi ®ã ph¶i ®−îc b¶o ®¶m vÒ tinh thÇn nghÜa lμ cha mÑ anh ta ph¶i cã th¸i ®é phôc tïng ChÝnh phñ; ph¶i cã b¶o ®¶m vÒ vËt chÊt tøc lμ ph¶i ®ót lãt thËt nhiÒu cho çc quan cai trÞ. 3) Du häc sinh ph¶i lμm ®ñ çc thÓ thøc qu¸i gë, v« Ých vμ nhôc nh·; nh÷ng thÓ thøc nμy th−êng lμm cho ng−êi xin ®i häc ph¶i n¶n chÝ, v¶ l¹i ChÝnh phñ còng chØ muèn nh− thÕ th«i. 4) Khi ®· sang Ph¸p, ng−êi du häc sinh ph¶i chÞu sù gi¸m s¸t, theo dâi vμ dß la cña ChÝnh phñ Ph¸p.

ChÝnh phñ Ph¸p cè ®−a du häc sinh An Nam vμo häc ë nh÷ng tr−êng ph¶n ®éng nhÊt. Nh÷ng s¸ch vë b¸o chÝ mμ anh ta ®äc, nh÷ng ho¹t ®éng, giao thiÖp h»ng ngμy cña anh ®Òu bÞ kiÓm so¸t, theo dâi. Ng−êi ta giao anh cho nh÷ng tªn ba que thùc d©n giμ ®· vÒ h−u tr«ng nom. ChÝnh phñ Ph¸p dùng lªn mét bøc t−êng ng¨n çch h¼n du häc sinh víi nh÷ng luång t− t−ëng chÝnh trÞ vμ x· héi ë chÝnh quèc. §Ó n¾m chÆt lÊy anh ta, ng−êi ta dïng tiÒn thuÕ cña ng−êi An Nam tæ chøc ra nh÷ng héi qu¸n vμ c©u l¹c bé cho du häc sinh; ë ®Êy muèn lμm g× th× lμm, trõ viÖc häc tËp. NÕu anh sinh viªn tá vÎ tù lËp th× ng−êi ta sÏ b¾t Ðp cha mÑ ph¶i gäi anh ta vÒ. NÕu anh ta kh«ng nghe, th× ng−êi ta cø viÖc c¾t l−¬ng cña anh.


Häc xong vμ nÕu ®· tèt nghiÖp - dï tèt nghiÖp b¸c sÜ y khoa, luËt s− hay kü s− b¸ch khoa - ng−êi An Nam muèn cã viÖc lμm ë trong n−íc th× ph¶i nhËp quèc tÞch Ph¸p; mμ muèn ®−îc vμo lμng T©y th× ph¶i luån lät xin xá thËt lμ nhôc nh· vμ hÌn h¹.

Muèn më tr−êng t− th× ph¶i xin phÐp ChÝnh phñ tr−íc. BÊt cø lóc nμo ChÝnh phñ còng cã quyÒn kiÓm so¸t hoÆc b¾t çc tr−êng ph¶i ®ãng cöa.

Sau nh÷ng cuéc biÓu t×nh n¨m 190758 mμ t«i ®· cã dÞp nãi ®Õn, ChÝnh phñ cho lÝnh tËp vÒ ph¸ ph¸ch çc tr−êng häc vμ b¾t bí gi¸o viªn. Çc «ng gi¸o bÞ b¾t, bÞ ng−îc ®·i hμnh h¹, tay trãi giËt çnh khuûu vμ bÞ dÉn tõng x©u lªn tØnh lþ; ®Çu trÇn, ch©n kh«ng, nhÞn ®ãi, nhÞn kh¸t, hä bÞ ®¸nh ®Ëp nh− tr©u ngùa, råi bÞ kÕt ¸n khæ sai. Cßn tr−êng häc th× bän sÜ quan Ph¸p dïng lμm chuång ngùa.

Míi ®©y, ë mét tØnh Nam Kú ng−êi ta thuyªn chuyÓn c¶ mét lo¹t gi¸o viªn, lÊy lý do lμ çc nhμ gi¸o ®· quyÕt ®Þnh xin ra héi mμ tr−íc kia hä bÞ b¾t buéc ph¶i gia nhËp. Tªn c«ng sø chñ tØnh lμm thñ quü héi nμy ®· b¾t gi¸o viªn ph¶i ®ãng thªm 40 phr¨ng ®Ó bï vμo tiÒn quü bÞ hôt. Çc gi¸o viªn bÞ thuyªn chuyÓn ®i còng v× mét lý do kh¸c lμ tªn phã sø ®· chöi m¾ng, lμm nhôc hä vμ do¹ ®¸nh vμo mâm hä (nguyªn v¨n).

§Ó lμm râ nÐt thªm çi chÕ ®é tèt ®Ñp Êy, t«i cÇn ph¶i nãi thªm r»ng: ChÝnh phñ ®· biÕu bμ qu¶ phô cña mét viªn cùu thèng ®èc mét mãn tiÒn lμ 1 triÖu phr¨ng, vμ trî cÊp 800.000 phr¨ng cho 66 buæi kÞch gi¶i trÝ cho kho¶ng 3 hay 4 ngh×n ng−êi ¢u ë Sμi Gßn; nh−ng ChÝnh phñ l¹i thu håi kho¶n trî cÊp chØ cã 2.000 ®ång cho mét tæ chøc gi¸o dôc b×nh d©n v× «ng héi tr−ëng cña tæ chøc nμy lμ mét ng−êi lμng T©y cã ch©n trong Héi ®ång thuéc ®Þa, ®· viÕt nh÷ng bμi b¸o ph¶n ®èi viÖc cho tr−ng thÇu h¶i c¶ng Sμi Gßn.

B¸O CHÝ

Nãi xong vÊn ®Ò gi¸o dôc, th× tù nhiªn chóng t«i nghÜ ngay tíi c©u hái: ThÕ cßn b¸o chÝ? Nh÷ng ®iÒu t«i sÏ kÓ vÒ b¸o chÝ An Nam nã kú dÞ qu¸ ®Õn nçi khã mμ tin ®−îc. Gi÷a thÕ kû XX nμy, ë mét n−íc cã ®Õn 20 triÖu d©n mμ kh«ng cã lÊy mét tê b¸o! Çc b¹n cã thÓ t−ëng t−îng ®−îc nh− thÕ kh«ng? Kh«ng cã lÊy mét tê b¸o b»ng tiÕng mÑ ®Î cña chóng t«i. Lý do nh− thÕ nμy. ChÝnh quyÒn Ph¸p quyÕt ®Þnh r»ng kh«ng mét tê b¸o b»ng tiÕng An Nam nμo ®−îc xuÊt b¶n nÕu kh«ng ®−îc viªn toμn quyÒn cho phÐp, r»ng hä chØ cho phÐp víi ®iÒu kiÖn lμ b¶n th¶o ®−a ®¨ng ph¶i tr×nh viªn toμn quyÒn duyÖt tr−íc ®·, vμ giÊy phÐp Êy hä thu håi lóc nμo còng ®−îc. Tinh thÇn b¶n s¾c lÖnh vÒ b¸o chÝ lμ nh− thÕ ®Êy. (Chóng t«i bÞ cai trÞ b»ng chÕ ®é s¾c lÖnh do viªn toμn quyÒn ban bè chø kh«ng ph¶i b»ng nh÷ng ®¹o luËt ®· ®−îc th¶o luËn vμ biÓu quyÕt ë nghÞ viÖn). Trªn thùc tÕ cßn tÖ h¬n n÷a. M·i ®Õn b©y giê, ch−a cã ng−êi An Nam nμo ®−îc phÐp xuÊt b¶n mét tê b¸o c¶.

T«i gäi b¸o lμ mét tê b¸o vÒ chÝnh trÞ, vÒ kinh tÕ hay v¨n häc nh− ta thÊy ë ch©u ¢u vμ çc n−íc ch©u ¸ kh¸c, chø kh«ng ph¶i mét tê do chÝnh quyÒn thμnh lËp vμ giao cho bän tay ch©n ®iÒu khiÓn, chØ nãi ®Õn chuyÖn n¾ng m−a, t¸n d−¬ng nh÷ng kÎ quyÒn thÕ ®−¬ng thêi, kÓ chuyÖn ví vÈn, ca tông c«ng ¬n cña nÒn khai ho¸ vμ ru ngñ d©n chóng. B¸o ®Çu ®éc ng−êi ta nh− thÕ, th× ë §«ng D−¬ng còng cã ba hay bèn tê ®Êy.


Ngay cho ®Õn c¶ nh÷ng tê th«ng tin thuÇn tuý vÒ kinh tÕ vμ th−¬ng m¹i, ng−êi ký gi¶ b¶n xø còng chØ xin ®−îc phÐp b»ng nh÷ng biÖn ph¸p quanh co. Anh ta ph¶i thuª tiÒn mét ng−êi Ph¸p cã ®Þa vÞ vμ ®−îc kÝnh nÓ. ¤ng nμy ®i gÆp quan cai trÞ vμ xin phÐp cho «ng ta, lμ ng−êi Ph¸p. V× «ng ta vÉn sÏ lμ s¸ng lËp viªn cña tê b¸o, mÆc dÇu «ng ch¼ng biÕt mét tiÕng An Nam nμo gäi lμ cã, «ng ch¼ng ph¶i bá tiÒn tói ra lÊy mét xu nhá, ch¼ng ph¶i ®ông tÝ g× ®Õn c«ng viÖc cña tê b¸o c¶ trõ viÖc ®i gÆp viªn quan cai trÞ. ChØ viÖc cho m−în tªn m×nh, ng−êi Ph¸p kia nhËn ®−îc h»ng th¸ng mét sè tiÒn rÊt hËu mμ ng−êi ký gi¶ b¶n xø ph¶i tr¶ cho «ng l©u dμi, b¸o cßn ra lμ cßn ph¶i tr¶.

Tr−íc khi ®−a ®i nhμ in, tÊt c¶ çc bμi b¸o ph¶i dÞch ra tiÕng Ph¸p vμ ®−a kiÓm duyÖt ®·. CÊm ngÆt nh÷ng tê th«ng tin Êy kh«ng ®−îc ®¶ ®éng g× ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ hay t«n gi¸o, mμ chØ ®−îc ®¨ng nh÷ng tin tøc th«ng th−êng, nh÷ng vÊn ®Ò xÐt ra cã lîi cho Nhμ n−íc. Khi ®Êt n−íc bÞ mét thiªn tai nμo, lôt léi, b·o t¸p, ®ãi kÐm, v.v., phßng kiÓm duyÖt cÊm b¸o kh«ng ®−îc cho d©n chóng biÕt

nh÷ng tin "kh«ng vui" Êy, cÊm b¸o kh«ng ®−îc më l¹c quyªn gióp nh÷ng ng−êi bÞ n¹n. B¸o kh«ng cã quyÒn nãi g×, dï chØ bãng giã, ®Õn viÖc bÇu cö héi ®ång thuéc ®Þa hay héi ®ång hμng tØnh. Cã mét tê, dÞch ra tiÕng An Nam ®¹o luËt cÊm nh÷ng hμnh vi hèi lé trong viÖc tuyÓn cö, ®· bÞ kiÓm duyÖt tr¾ng mÊt nöa tê b¸o mμ cßn bÞ khiÓn tr¸ch thªm n÷a. NhiÒu khi ng−êi ta cÊm c¶ dÞch ®¨ng nh÷ng bμi ®· ®¨ng ë çc b¸o tiÕng Ph¸p xuÊt b¶n ë §«ng D−¬ng.

Çc b¹n chí t−ëng r»ng mÊy tê b¸o th«ng tin khèn khæ Êy ®−îc tù do ph©n tÝch tÊt c¶ nh÷ng çi thuéc vÒ kinh tÕ. Ch¼ng h¹n, hä kh«ng ®−îc nãi ®Õn ®êi sèng ®¾t ®á, ®Õn viÖc mÊt mïa, ®Õn viÖc bu«n gian b¸n lËu cña bän con bu«n ng−êi ¢u, ®Õn viÖc xoay xë tiÒn nong bÊt l−¬ng cña bän quan cai trÞ, ®Õn nh÷ng vô ®Çu c¬ ®ª tiÖn cña bän chñ ®ån ®iÒn vμ chñ nhμ m¸y ng−êi da tr¾ng. Võa råi, ng−êi ta cÊm b¸o chÝ kh«ng ®−îc ®¶ ®éng ®Õn viÖc ChÝnh phñ nh−îng quyÒn kinh doanh h¶i c¶ng Sμi Gßn, nÕu kh«ng ph¶i ®Ó t¸n d−¬ng c«ng ®øc cña

c«ng ty ®éc quyÒn vμ lßng v« t− cña ChÝnh phñ. Cã mét tê còng ®· "t¸n d−¬ng", nh−ng kÐm nhiÖt t×nh, nªn phßng kiÓm duyÖt tr−íc hÕt

®· theo dâi bÝ mËt, råi ®ãng cöa h¼n tê b¸o Êy.

Nh÷ng ng−êi vμo lμng T©y, ®−îc h−ëng quyÒn c«ng d©n Ph¸p, cã thÓ xuÊt b¶n b¸o, nh−ng chØ b»ng tiÕng Ph¸p mμ th«i - ë Nam Kú cã 5, 6 tê b¸o vμo lo¹i Êy. ë çc vïng kh¸c, kh«ng cã tê b¸o nμo, v× kh«ng cã hay cã Ýt ng−êi vμo lμng T©y. Trong sè çc c¬ quan ng«n luËn Êy - th−êng lμ b¸n nguyÖt san - cã hai hay ba tê cã khuynh h−íng quèc gia hîp ph¸p. GhÐp hai tÝnh tõ tr¸i ng−îc nhau Êy víi nhau, cã thÓ kú dÞ ®Êy vμ cÇn gi¶i thÝch ®«i chót. Nh÷ng tê b¸o nμy lμ cña bän t− s¶n b¶n xø míi lªn, cã ®Þa vÞ lμ nhê ë nÒn ®« hé Ph¸p. NÒn ®« hé Êy ®· sinh ra bän nμy, nh−ng l¹i kh«ng ®Ó cho hä ph¸t triÓn. V× vËy, tÇng líp t− s¶n nhá bÐ ®ã bÞ ng¹t thë trong ph¹m vi chËt hÑp vμ phô thuéc mμ quan thÇy ngo¹i quèc - cha ®ì ®Çu cña hä- ®· dμnh cho hä. Vμ v× thÕ, hä hên m¸t nh−ng còng nhÌ nhÑ th«i. Bëi th©n phËn nöa d¬i nöa chuét cña hä, ch¼ng thuéc hoμn toμn trong x· héi An Nam v× hä lμ nh÷ng ng−êi vμo lμng T©y, mμ còng ch¼ng thuéc trong tÇng líp "quý téc" T©y v× hä xuÊt th©n ra lμ ng−êi An Nam - nªn hä c¶m thÊy lóng tóng trong mäi viÖc. §ång thêi trong mäi hμnh ®éng vμ t− t−ëng cña hä, ®Òu thÊy çi m©u thuÉn x· héi vμ t©m lý Êy. B¸o cña hä chØ trÝch nh÷ng vô hμ l¹m, nh−ng l¹i phØnh nÞnh nh÷ng kÎ hμ l¹m; hä than phiÒn vÒ nh÷ng ®¹o luËt ®Ì nÐn ¸p bøc, nh−ng vÉn cËy thÕ vμo n−íc mÑ; hä mñi lßng cho sè phËn khèn khæ cña ng−êi An Nam, nh−ng vÉn ca tông c«ng ®øc m¬ hå cña mét nÒn khai ho¸ tèt ®Ñp h¬n. Hä muèn ch÷a bÖnh, nh−ng l¹i kh«ng d¸m t×m vμ tÊn c«ng vμo nguån gèc cña bÖnh.

¶nh h−ëng cña hä bÞ c¶n trë mäi ®−êng:

a) V× chÝnh s¸ch ngu d©n nh− çc b¹n ®· biÕt, nªn ®éc gi¶ chØ cã mét dóm ng−êi rÊt h¹n chÕ. Mçi sè ph¸t hμnh kh«ng bao giê qu¸ mét hay hai ngh×n b¶n, Êy thÕ mμ b¸n kh«ng hÕt.

b) V× th¸i ®é lõng chõng, v× kh«ng cã ch−¬ng tr×nh cô thÓ,


kh«ng cã kÕ ho¹ch râ rμng, kh«ng cã khuynh h−íng m¹nh d¹n, nªn mÊy tê b¸o Êy kh«ng thu hót ®−îc c¶m t×nh cña d©n chóng. Hä ng¶ nghiªng, hay ®óng h¬n, l¬ löng gi÷a d©n chóng mμ hä kh«ng gÇn gòi ®−îc vμ nh÷ng kÎ thèng trÞ kh«ng −a hä.

c) Nhμ n−íc thuéc ®Þa cè t©m ph¸ ph¸ch hä. Hä bÞ ph¸ b»ng nhiÒu çch. Sau ®©y lμ nh÷ng çch th«ng th−êng nhÊt:

1. Nhμ n−íc b¸o cho c«ng chøc vμ nh©n viªn ng−êi b¶n xø biÕt r»ng cÊp trªn ®· coi nh÷ng tê b¸o Êy nh− lμm çch m¹ng, r»ng nh÷ng ng−êi nμo ®äc nh÷ng b¸o ®ã sÏ bÞ ghi danh s¸ch riªng, vμ dÜ nhiªn lμ b¶n danh s¸ch Êy sÏ ®Ýnh theo b¸o ço th¨ng hay gi¸ng chøc.

Cã nhiÒu c«ng chøc ®· bÞ b¾t buéc ph¶i ®æi ®i chç kh¸c hay bÞ b¾t vÒ h−u chØ v× ®· vi ph¹m nh÷ng ®iÒu r¨n ®e Êy.

2. §èi víi nh÷ng ®éc gi¶ kh«ng ph¶i lμ c«ng chøc (t«i nãi kh«ng ph¶i lμ c«ng chøc chø kh«ng nãi tù do, v× ë ®Êt n−íc chóng t«i kh«ng ai ®−îc tù do c¶, trõ bän xá l¸ ba que ra) th× viªn quan cai trÞ cho gäi hä ®Õn bμn giÊy, ©n cÇn khuyªn b¶o hä ®iÒu h¬n lÏ thiÖt.

NÕu hä kh«ng biÕt nghe nh÷ng lêi khuyªn tö tÕ Êy, th× hä bÞ c¶nh s¸t theo dâi. Vμ cø m−êi lÇn th× cã ®Õn chÝn, b¸o chÝ vμ th− tõ cña hä bÞ thÊt l¹c nh− bÞ phÐp thÇn. ChÝnh phñ h·y t¹m vui lßng nh− thÕ trong lóc chê ®îi c¬ héi ®Ó tãm cæ hä v× lÏ nμy hay lÏ kh¸c.

3. ChÝnh phñ cho bän chñ nhμ in lùa chän nªn lμm viÖc cho mét tê b¸o "tin vÞt kh«ng biÕt ®iÒu" ®−îc Ýt tiÒn, hay nªn nhËn in cho Nhμ n−íc ®−îc lîi léc vμ b¶o ®¶m h¬n nhiÒu.

V× thÕ, mét tê b¸o ë Sμi Gßn ®· buéc ph¶i ®æi chñ in nhiÒu lÇn trong mét th¸ng.

4. ChÝnh phñ vi ph¹m quyÒn tù do th− tÝn, ngay c¶ th− riªng cña çc ký gi¶. Nh÷ng ng−êi nμy bÞ "ghi" vμo sæ ®en, bÞ theo dâi, dß la, do th¸m vμ vu ço. ChÝnh phñ dïng c¶ ¸p lùc ®èi víi gia ®×nh,

bμ con th©n thuéc vμ bÌ b¹n hä n÷a. ChØ nhê ®Þa vÞ cã lμng T©y vμ nhê m¸nh khoÐ kh«n khÐo kÕt thóc mäi b×nh luËn b»ng çch nÞnh hãt t©ng bèc hÕt møc n−íc mÑ b¶o hé, nh©n tõ, thiªng liªng, v.v. mμ hä tho¸t khái ®i tï.

B¸o chÝ b¶n xø b»ng tiÕng Ph¸p bÞ ph¸ ph¸ch nh− vËy ®Êy. Nh÷ng hμnh vi bÊt hîp ph¸p cña lèi trÞ an ®ª hÌn Êy cßn ®−îc t¨ng c−êng vμ bæ sung thªm b»ng nh÷ng ®iÒu lÖ ph¸p lý nh− thÕ nμy: "Mäi viÖc tr−ng bμy hay göi ®i n¬i kh¸c nh÷ng bμi h¸t, bøc ho¹ hay tranh ¶nh tr¸i ®¹o t«n kÝnh ®èi víi çc vÞ ®¹i diÖn cña Nhμ n−íc, sÏ bÞ trõng ph¹t bao nhiªu th¸ng tï vμ ph¹t tiÒn bao nhiªu phr¨ng ®ã, v.v.".

Ch−a hÕt ®©u. NÒn v¨n minh cña thùc d©n ®· dïng ngän ®uèc cæ truyÒn thñ tiªu ®Õn chót tù do cuèi cïng cña ng−êi b¶n xø. §· lμm cho ng−êi b¶n xø ph¶i ®Çn ®én vμ c©m, chóng vÉn ch−a võa lßng; chóng cßn muèn hä ph¶i ®iÕc n÷a kia. Chóng bÞt tai hä kh«ng cho hä nghe tiÕng vang cña nh÷ng biÕn cè bªn ngoμi. ChØ ®¬n gi¶n b»ng mét nÐt bót, chóng ®×nh chØ h¼n ®êi sèng tinh thÇn cña c¶ mét d©n téc. Còng s¾c lÖnh võa kÓ trªn ®Þnh r»ng: "Sù l−u hμnh b¸o vμ t¹p chÝ bÊt cø b»ng tiÕng g×, cã thÓ bÞ cÊm do mét nghÞ ®Þnh cña quan toμn quyÒn". Çc b¹n cã tin ch¾c r»ng quan toμn quyÒn nh©n tõ ch¼ng s¬ suÊt g× mμ kh«ng dïng vμ l¹m dông quyÒn hμnh Êy. B¸o chÝ b»ng tiÕng Ph¸p, xuÊt b¶n ë Pari, göi sang ®Òu bÞ tÞch thu ë §«ng D−¬ng. Së b−u chÝnh, së mËt th¸m vμ çc c¬ quan hμnh chÝnh cïng nhau lμm nhiÖm vô ®ª hÌn Êy. Vμ ng−êi ta do¹ trõng ph¹t nh÷ng ng−êi cã tªn nhËn nh÷ng tê b¸o Êy. Ng−êi ta cÊm ngÆt kh«ng cho ®äc b¸o NhËt vμ Trung Quèc. Gi÷ mét tê t¹p chÝ, mét quyÓn s¸ch Trung Quèc nμo ®ã cã thÓ lμ mét träng téi ®èi víi ng−êi An Nam. T«i biÕt nhiÒu nhμ v¨n th©n bÞ kÕt ¸n khæ sai chung th©n v× ®· ®äc t¹p chÝ Trung Quèc hån, Èm b¨ng vμ nh÷ng bμi cïng lo¹i Êy cña çc nhμ duy t©n Trung Quèc. N¨m 1920, cã nhiÒu ng−êi An Nam ë B¾c Kú bÞ kÕt ¸n tõ hai ®Õn n¨m n¨m tï, chØ v× mét ng−êi ®· lμm th¬ ca tông tù do vμ çc ng−êi kh¸c ®· nghe ng©m bμi th¬ Êy.


THUÕ KHO¸

ChÝnh s¸ch thùc d©n ¨n c−íp, ch¼ng nh÷ng ®· t−íc ®o¹t mÊt ruéng ®Êt, cña c¶i, ®· xo¸ bá hÕt mäi quyÒn lîi, mäi quyÒn tù do - kÓ c¶ quyÒn tù do th©n thÓ cña ng−êi d©n b¶n xø, mμ cßn b¾t hä ph¶i nép thuÕ vÒ nh÷ng m¶nh ®Êt c»n cçi cßn l¹i trong tay hä, nép thuÕ vÒ nghÒ nghiÖp sinh sèng cña hä, nép c¶ thuÕ kh«ng khÝ mμ hä thë n÷a.

§ét nhiªn ng−êi ta t¨ng thuÕ th©n tõ mét hμo lªn hai ®ång

r−ìi. Nh÷ng ng−êi ch−a ®Õn tuæi nép s−u, nghÜa lμ d−íi 18 tuæi, tr−íc kia kh«ng ph¶i ®ãng gãp g×, th× nay ph¶i nép mét thø thuÕ nÆng gÊp mÊy lÇn thuÕ th©n cña suÊt ®inh tr−íc kia.

Ng−êi ta kh«ng nh÷ng t¨ng thuÕ lªn gÊp béi vμ b¾t nh÷ng ng−êi ch−a hÒ ph¶i ®ãng gãp nay ph¶i ®ãng gãp, mμ ®iÒu tai h¹i nhÊt ®èi víi d©n ®inh lμ thuÕ suÊt thay ®æi lu«n vμ ng−êi d©n bÞ b¾t buéc ph¶i mang nhiÒu lo¹i thÎ tuú th©n, thÎ th«ng hμnh, do ®ã mμ ph¶i ®ãng gãp hÕt søc v« lý vμ cã tÝnh chÊt c−ìng bøc.

Ng−êi An Nam b¾t buéc lóc nμo còng ph¶i mang thÎ thuÕ th©n trong ng−êi, ai hái ®Õn ®Òu ph¶i xuÊt tr×nh. ThÎ dÔ bÞ nhμu n¸t vμ bÈn thØu, nh−ng ng−êi nμo quªn hoÆc ®¸nh mÊt thÎ th× bÞ b¾t vμ bÞ tï.

N¨m 1919, ng−êi ta ®· bá viÖc ph©n h¹ng ®ãng thuÕ th©n ë B¾c Kú, chØ b»ng mét nghÞ ®Þnh cña thèng sø. Mäi ng−êi d©n tõ 18 ®Õn 60 tuæi, ®Òu ph¶i nhÊt luËt ®ãng 5 ®ång thuÕ th©n.

Theo mét nghÞ ®Þnh kh¸c th× bÊt cø ng−êi An Nam nμo kh«ng mang thÎ ®Òu cã thÓ bÞ tï vμ buéc ph¶i ®ãng thuÕ mét lÇn n÷a dï tr−íc kia ng−êi ®ã ®· nép råi.

§Ó bï vμo chç hao hôt do ®ång b¹c bÞ sôt gi¸, mét viªn toμn quyÒn ®· cã s¸ng kiÕn t¨ng gÊp béi sè ng−êi ph¶i chÞu thuÕ lªn ®Ó b¾t çc x· ph¶i ®ãng gãp thªm.

* * *

Ng−êi An Nam ph¶i ®ãng thuÕ nÆng h¬n ng−êi Ên §é, M· Lai, Nam D−¬ng vμ NhËt B¶n nhiÒu. Nh−ng ®êi sèng kinh tÕ ë Nam D−¬ng, Ên §é vμ NhËt B¶n l¹i cao h¬n ë §«ng D−¬ng nhiÒu l¾m, d©n nh÷ng n−íc nμy cã thÓ ®ãng gãp dÔ dμng sè thuÕ qu¸ nÆng ®èi víi ng−êi An Nam.

* * *

Tr−íc thêi Ph¸p thuéc, bé thuÕ ®iÒn thæ ghi ®Çy ®ñ ruéng ®Êt c«ng vμ ruéng ®Êt t− cã ph©n h¹ng theo lo¹i s¶n vËt trång trät. ThuÕ suÊt chØ ®¸nh tõ mét ®Õn n¨m hμo mét mÉu ®èi víi ruéng cÊy lóa. §èi víi çc lo¹i ruéng ®Êt kh¸c, thuÕ suÊt ®¸nh tõ hai hμo ®Õn mét ®ång t−. §¬n vÞ diÖn tÝch lμ mÉu tøc lμ mét diÖn tÝch vu«ng mçi c¹nh ®é 150 th−íc. ChiÒu dμi cña mét th−íc An Nam thay ®æi tuú tõng tØnh tõ 42, 47 ®Õn 64 x¨ngtimÐt, do ®ã diÖn tÝch mét mÉu tuú n¬i cã thÓ lμ 3.970, 4.900 hoÆc 6.200 mÐt vu«ng.

§Ó t¨ng thªm thu nhËp cho Nhμ n−íc, ng−êi ta dïng mét ®¬n vÞ ®o ®¹c, dμi 40 x¨ngtimÐt, ng¾n h¬n tÊt c¶ çc ®¬n vÞ th−êng dïng, v× vËy diÖn tÝch mét mÉu chØ cßn 3.600 mÐt vu«ng. B»ng çch ®ã thuÕ ®iÒn thæ ®· t¨ng lªn nhiÒu hay Ýt kh¸c nhau tuú tõng tØnh: n¬i th× t¨ng mét phÇn m−êi, n¬i th× t¨ng mét phÇn ba, n¬i bÞ thiÖt thßi nhÊt th× t¨ng ®Õn hai phÇn ba.

Tõ 1890, thuÕ trùc thu t¨ng lªn gÊp ®«i; tõ 1896 ®Õn 1898 t¨ng


lªn mét nöa vμ cø nh− thÕ t¨ng lªn m·i. Çc x· th× cø nai l−ng ra ®ãng gãp; cßn biÕt kªu ai b©y giê? Bãp nÆn ®−îc th× bän c«ng sø l¹i cμng ra tay bãp nÆn. Bän Ph¸p nμy cho r»ng çc x· vÉn ngoan ngo·n nép ®ñ thuÕ th× tøc lμ thuÕ m¸ ch−a ®Õn nçi qu¸ nÆng nÒ!

* * *

H»ng n¨m ng−êi ta ph©n bæ cho mçi lμng ph¶i nép thuÕ cho mét sè ®inh vμ mét sè ruéng ®Êt çc h¹ng. CÇn cã thªm tiÒn ®Ó chi tiªu ch¨ng? Ng−êi ta cø söa l¹i con sè, mÆc dÇu ®ang gi÷a n¨m, råi ng−êi ta b¾t çc lμng ph¶i ®ãng ®ñ thuÕ cho sè ®inh, ®iÒn cao h¬n sè quy ®Þnh ®Çu n¨m. V× thÕ mμ ë mét tØnh B¾c Kú, toμn bé diÖn tÝch ch−a tíi 120.000 hÐcta mμ b¶n thèng kª l¹i ghi nh÷ng 122.000 hÐcta ruéng vμ cø nh− thÕ, ng−êi An Nam vÉn ph¶i cói ®Çu ®ãng thuÕ khèng cho nh÷ng ruéng ®Êt kh«ng cã thùc. Cã kªu ca còng ch¼ng ai thÌm nghe!

Kh«ng nh÷ng thuÕ ®· nÆng nÒ mμ l¹i cßn thay ®æi lu«n.

ViÖc ChÝnh phñ cã nh©n nh−îng phÇn nμo trong viÖc thu mét sè kho¶n thuÕ l−u th«ng hμng ho¸ ®· lμm cho d©n lμng bÞ phiÒn nhiÔu h¬n vμ ®· më ®−êng cho tÖ nhòng l¹m. Cã h«m ng−êi ta tha kh«ng ®¸nh thuÕ cho mét ng−êi g¸nh mét g¸nh cau, nh−ng h«m sau ng−êi ta l¹i b¾t ng−êi ®ã ®ãng thuÕ tuy g¸nh mét g¸nh nhÑ h¬n. §¸nh thuÕ nh− vËy th× khã mμ c«ng b»ng ®−îc. Ng−êi ta cÊp mét giÊy phÐp l−u th«ng cho 150 kil«gam thuèc lμo. S¾p xÕp lμm sao ®Ó khái ph¶i ®¸nh thuÕ nhiÒu lÇn vμo cïng mét sè thuèc ®ã khi sè hμng nμy ®· chuyÓn sang tay mét chñ kh¸c, hay khi 150 kil«gam thuèc ®ã ®· ®em chia cho ba, bèn ng−êi mua? ChØ cã tuú ë çc «ng nhμ ®oan, muèn lμm g× th× lμm chø kh«ng cã luËt ph¸p nμo c¶. Cho nªn ng−êi An Nam rÊt sî nhμ ®oan, tho¸ng thÊy nh©n viªn nhμ ®oan lμ hä ®· vøt ngay gi÷a ®−êng thóng muèi, thóng thuèc l¸ hay thóng cau mμ hä ®ang g¸nh trªn vai; thμ mÊt cña cßn h¬n lμ ®ãng thuÕ qu¸ nÆng. Cã vïng, ng−êi An Nam buéc ph¶i nhæ thuèc

lμo, chÆt cau ®i, ®Ó tr¸nh khái bÞ phiÒn nhiÔu v× çc thø thuÕ míi.

N¨m ngo¸i, miÒn trung Trung Kú bÞ ®iªu ®øng v× n¹n ®ãi. Kh«ng cøu gióp th× chí, ChÝnh phñ cßn t¨ng thuÕ lªn 30%.

NhiÒu tØnh ë Nam Kú bÞ n¹n lôt ph¸ ho¹i. Ng−êi ta cÊm ng−êi An Nam bμn ®Õn viÖc ®ã vμ cÊm tæ chøc l¹c quyªn gióp ®ång bμo cña hä bÞ n¹n. H¬n n÷a, trong lóc d©n chóng ®ãi khæ v× thiªn tai nh− vËy ng−êi ta vÉn b¾t d©n ®ãng thuÕ nh− th−êng lÖ. §Ó thu cho ®−îc thuÕ, ®· x¶y ra bao nhiªu vô l¹m quyÒn, bao nhiªu cuéc truy bøc thËm tÖ ®èi víi d©n bÞ n¹n.

Suèt c¶ n¨m, ë thμnh thÞ còng nh− ë n«ng th«n, ngμy nμo ng−êi ta còng ®−îc môc kÝch nh÷ng cuéc b¾t bí, kh¸m xÐt g©y nªn nh÷ng c¶nh ®au xãt, th¶m th−¬ng trong viÖc thu çc thø thuÕ. Cã lóc thu thuÕ ®· thμnh mét cuéc s¨n b¾t ng−êi. Ng−êi d©n b¶n xø nμo mμ kh«ng cã tiÒn nép kho b¹c, ch¼ng chÞu cho ng−êi ta cïm kÑp vμ còng ch¼ng muèn lμm viÖc d−íi lμn roi vät, th× trèn biÖt mét xã vμ ®μnh chÞu chÕt ®ãi ë ®ã.

NhiÒu ng−êi ph¶i b¸n c¶ gia tμi - b¸n c¶ con çi - ®Ó ®ãng thuÕ cho Nhμ n−íc ®· ¸p bøc, bãc lét hä.

ë Cao Miªn, cã nhiÒu phô n÷ khèn khæ, ch©n mang xiÒng s¾t, ph¶i ®i quÐt ®−êng. Hä chØ cã mét téi lμ kh«ng nép ®−îc thuÕ.


CUéC KH¸NG CHIÕN

MÆc dÇu bän vua chóa −¬n hÌn, mÆc dÇu ®Þch ®ang chiÕm −u thÕ vμ mÆc dÇu chÕ ®é qu©n chñ ®· lμm cho d©n chóng quen l¹nh nh¹t, bμng quan, d©n chóng còng kh«ng thÓ chÞu ¸ch ngo¹i bang mμ kh«ng bÒn bØ chèng l¹i. Lóc míi thÊy çc tμu chiÕn lín vμ sóng èng tinh x¶o th× ng¹c nhiªn, nh−ng khi c¶m gi¸c ®Çu tiªn Êy ®· qua th× nh÷ng ng−êi yªu n−íc An Nam liÒn tæ chøc ®Êu tranh. Cuéc x©m chiÕm §«ng D−¬ng b¾t ®Çu tõ n¨m 1858 m·i ®Õn 1909 míi kÕt thóc. ChÝnh trong thêi kú nμy, khi nhμ ¸i quèc §Ò Th¸m

chÕt th× c«ng cuéc chèng Ph¸p cã tæ chøc vμ cã vò trang chÊm døt. Ng−êi anh hïng d©n téc Êy cïng víi mét Ýt nghÜa qu©n kiªn quyÕt cña «ng ®· chiÕm lÜnh c¶ mét tØnh nhá vμ ®−¬ng ®Çu víi thùc d©n Ph¸p trong nhiÒu n¨m. Trong thêi kú chiÕn tranh ë ch©u ¢u, nhiÒu cuéc b¹o ®éng ®· næ ra nh−ng l¹i bÞ dÑp t¾t ngay trong biÓn m¸u. Trong sè çc cuéc khëi nghÜa ®ã, cÇn chó ý ®Õn cuéc næi dËy cña binh lÝnh An Nam - binh lÝnh s¾p ®−îc ®em sang Ph¸p - do «ng vua trÎ Duy T©n tæ chøc. Sau khi ©m m−u b¹i lé, vua Duy T©n bÞ phÕ vμ ®μy sang ch©u Phi.

Trong cuéc ®Êu tranh tuyÖt väng cña mét d©n téc bÞ ¸p bøc cã nhiÒu hμnh ®éng oanh liÖt vμ nhiÒu sù hy sinh lín, gi¸ kÓ ®−îc ë ®©y ®Ó çc b¹n biÕt th× hay l¾m, nh−ng kh«ng thÓ nãi hÕt ®−îc trong ph¹m vi nhá hÑp cña buæi nãi chuyÖn nμy cña chóng ta. VËy nªn t«i chØ cã thÓ nh¾c l¹i ®©y mét ®o¹n håi ký cña phã ®« ®èc Rªv©ye nh− sau:

"NÕu chóng ta ®¸nh gi¸ mét ng−êi qua phÈm chÊt ®¹o ®øc chø kh«ng ph¶i qua nh÷ng tri thøc cña ng−êi ®ã, th× chóng ta sÏ bít kiªu c¨ng vÒ tÝnh chÊt cao ®¼ng cña chóng ta ®èi víi ng−êi ViÔn §«ng, nh÷ng ng−êi biÕt hy sinh mét çch cã ý nghÜa.

N¨m 1862, chóng t«i ®−îc ph¸i ®i ®μn ¸p mét cuéc khëi nghÜa. Viªn t− lÖnh V. sai mét trung uý ®em qu©n chÆn ®−êng rót lui cña nghÜa qu©n sau khi hä b¹i trËn.

MÆt trêi võa lÆn th× viªn trung uý ®em lÝnh trë vÒ, rÊt mÖt mái, ng−êi ®Ém bïn. Kh«ng thÊy tï nh©n, thÊy nÐt mÆt ai còng cã vÎ bèi rèi, chóng t«i biÕt ngay lμ cuéc chinh ph¹t nμy kh«ng kÕt qu¶. Nh÷ng ng−êi An Nam dÉn ®−êng, ®Çu cói xuèng, tay bÞ trãi, ®ang ®i gi÷a bèn ng−êi lÝnh mang sóng. Th©n thÓ hä, gÇn nh− trÇn truång, mang ®Çy vÕt th−¬ng. Viªn trung uý b−íc tíi tr−íc viªn t− lÖnh vμ lóng tóng nãi:

- Th−a quan t− lÖnh, tõ sím nh÷ng ng−êi ®−a ®−êng ®· dÉn chóng t«i kh¾p n¬i, léi bïn ngËp ®Õn bông, nh−ng chóng t«i kh«ng t×m thÊy mét ng−êi ch¹y trèn nμo c¶.

Viªn t− lÖnh cho gäi hai ng−êi An Nam ®Õn hái.

Hai ng−êi nμy lμ hai anh em v× hä gièng nhau l¾m. ChØ cã ng−êi anh tr¶ lêi nh÷ng c©u hái cña viªn t− lÖnh:

- Chóng mμy biÕt chç, chóng mμy ®· thó nhËn råi kia mμ.

- Cã, chóng t«i cã biÕt chç.

- Tao ®· gi¶i thÝch cho chóng mμy rÊt kü viÖc h−íng dÉn lÝnh ®i t×m ë ®©u vμ b»ng çch nμo råi. Chóng mμy ®· khai hiÓu râ hÕt.

- Chóng t«i hiÓu.

- Tao cã nãi: "NÕu chóng mμy dÉn qu©n lÝnh ®i ®óng ®−êng th× chóng mμy sÏ tho¸t chÕt; nÕu ®em hä ®i l¹c th× chóng mμy sÏ bÞ xö b¾n", cã ®óng tao ®· nãi nh− thÕ kh«ng?

- ¤ng chØ huy cã nãi nh− vËy.

- Chóng mμy ®· cè t©m lμm l¹c h−íng c¶ ®éi qu©n trong ®ång lÇy.


Hai chμng thanh niªn ®øng im lÆng.

- Lóc ra ®i, tao ®· nãi tr−íc r»ng chóng mμy sÏ bÞ b¾n, nÕu chóng mμy kh«ng ®−a ®óng ®−êng... Cã ph¶i nh− thÕ kh«ng? Tr¶ lêi ®i.

- ¤ng chØ huy cã b¶o nh− vËy, ng−êi anh c¶ tr¶ lêi.

- VËy chóng mμy biÕt tr−íc chóng mμy sÏ bÞ xö b¾n chø ?

- Chóng t«i ®ang chê ®©y.

Ng−êi Nam Kú Êy tr¶ lêi víi mét th¸i ®é chÞu ®ùng rÊt th¶n nhiªn cña ng−êi ¸ §«ng. ThÊy tra vÊn ®· xong, hai ng−êi An Nam chμo ®i ra.

Viªn t− lÖnh gäi mét tªn cai ng−êi Thæ NhÜ Kú vμ b¶o: "LÊy bèn lÝnh vμ ®em b¾n hai tªn tï nμy sau tr¹i".

Tªn cai Thæ NhÜ Kú vÉy hai ng−êi An Nam hai ng−êi nμy ®i theo kh«ng hÒ ngËp ngõng vμ còng ch¼ng kªu ca g×. Mét l¸t sau, tiÕng sóng næ.

Viªn t− lÖnh mÆt bõng ®á, quay vÒ phÝa chóng t«i nãi: "ThËt lμ anh hïng... ë Hy L¹p cã lÏ ng−êi ta ph¶i dùng t−îng hä ®Êy, cßn t«i, t«i ph¶i b¾n hä".

§Õn s¸ng, nh×n ra ngoμi ph¸o thuyÒn, chóng t«i thÊy bªn bê mét tÊm biÓn lín ®ãng vμo th©n c©y. Ng−êi th«ng ng«n dÞch l¹i cho chóng t«i nghe mét ®o¹n nh− sau:

"Çc «ng ®· chiÕm mÊt nhiÒu tØnh cña chóng t«i ®Ó lμm giμu thªm cho ®Õ quèc çc «ng, ®Ó cho thanh danh çc «ng cμng thªm r¹ng rì. Çc «ng cã ®ßi chóng t«i chuéc l¹i ®Êt ®ai kh«ng ? Chóng t«i s½n sμng tr¶, miÔn lμ çc «ng ®õng ®¸nh nhau víi chóng t«i n÷a vμ ®em qu©n trë vÒ n−íc.

"Nh−ng nÕu çc «ng tõ chèi, chóng t«i sÏ kh«ng ngõng chiÕn ®Êu ®Ó tu©n theo ý trêi. Chóng t«i còng cã chót e ng¹i tr−íc thÕ lùc cña çc «ng, nh−ng chóng t«i sî trêi h¬n søc m¹nh cña çc «ng. Chóng t«i nguyÖn sÏ chiÕn ®Êu m·i m·i kh«ng nghØ. Khi kh«ng cßn g× n÷a, chóng t«i sÏ lÊy cμnh c©y lμm cê, lμm gËy ®Ó vò trang cho

qu©n ®éi chóng t«i. Lóc ®ã çc «ng lμm thÕ nμo mμ cã thÓ sèng ®−îc víi chóng t«i?".

§©y kh«ng ph¶i lμ nh÷ng lêi nãi su«ng: ch−a cã mét d©n téc nμo d¸m tæ chøc kh¸ng chiÕn trong mét t×nh tr¹ng nguy nan nh− thÕ.

Lóc ph¸i quèc gia hÊp hèi, t«i b¾t ®−îc mét tï nh©n cã mang theo mét khÈu sóng lôc. T«i tiÕc kh«ng gi÷ l¹i khÈu sóng Êy. Sóng lμm b»ng mét çi «! Tay cÇm çn « dïng lμm b¸ng sóng; çn « c¾t ng¾n cßn chõng hai m−¬i x¨ngtimÐt lμm nßng sóng; trªn nßng cã ®ôc mét lç nhá ®Ó c¾m ngßi thuèc næ.

Víi nh÷ng khÝ cô nh− vËy, vμ sau nh÷ng tai biÕn khñng khiÕp, nh÷ng ng−êi chñ tr× cßn l¹i cña mét d©n téc ®· bÞ dån ®Õn b−íc ®−êng cïng - vÉn chiÕn ®Êu chèng l¹i qu©n ®éi ph−¬ng T©y. §«i khi hä giÕt mét vμi ng−êi chóng t«i b»ng c¹m bÉy, nhÊt lμ hä ®· lμm cho chóng t«i chÕt v× bÖnh tËt, v× ph¶i ®uæi theo hä trªn nh÷ng çnh ®ång lÇy uÕ khÝ, d−íi ¸nh n¾ng gay g¾t.

Cã nhiÒu lÇn ®uæi theo b¾t nh÷ng ng−êi yªu n−íc ®ã mμ chóng ta th−êng gäi lμ kÎ phiÕn lo¹n, t«i c¶m thÊy v« cïng th−¬ng xãt cho c¶ d©n téc Êy vμ c¶m phôc nh÷ng ng−êi chØ huy cña hä, nh÷ng ng−êi v÷ng lßng tin ë c«ng lý vμ cã mét nghÞ lùc bÊt khuÊt.

Cuéc ®¹i chiÕn kÕt thóc, d©n téc An Nam còng nh− çc d©n téc kh¸c ®· bÞ mª hoÆc theo nh÷ng lêi tuyªn bè réng r·i cña Uynx¬n vÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt. Mét nhãm ng−êi An Nam trong ®ã cã t«i, ®· göi cho nghÞ viÖn Ph¸p vμ tÊt c¶ nh÷ng ®oμn ®¹i biÓu ë Héi nghÞ VÐcx©y mét b¶n yªu s¸ch sau ®©y:

Y£U S¸CH CñA NH¢N D¢N AN NAM

Tõ ngμy §ång minh th¾ng trËn, tÊt c¶ çc d©n téc bÞ lÖ thuéc ®Òu chøa chan hy väng r»ng theo nh÷ng lêi cam kÕt chÝnh thøc vμ trÞnh träng mμ çc c−êng quèc §ång minh ®· tuyªn bè víi toμn thÕ giíi, trong cuéc ®Êu tranh cña V¨n minh chèng D· man, th× tiÒn ®å mét thêi ®¹i c«ng lý vμ chÝnh nghÜa nhÊt ®Þnh lμ ph¶i ®Õn víi hä.


Trong khi chê cho nguyªn t¾c d©n téc sÏ tõ lÜnh vùc lý t−ëng chuyÓn vμo lÜnh vùc hiÖn thùc do chç quyÒn tù quyÕt thiªng liªng cña çc d©n téc ®−îc thõa nhËn thËt sù, nh©n d©n n−íc An Nam tr−íc kia, nay lμ xø §«ng - Ph¸p, xin tr×nh bμy víi çc quý ChÝnh phñ trong §ång minh nãi chung vμ víi ChÝnh phñ Ph¸p ®¸ng kÝnh nãi riªng, nh÷ng yªu s¸ch khiªm tèn sau ®©y:

1. Tæng ©n x¸ cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi b¶n xø bÞ ¸n tï chÝnh trÞ;

2. C¶i çch nÒn ph¸p lý ë §«ng D−¬ng b»ng çch cho ng−êi b¶n xø còng ®−îc quyÒn h−ëng nh÷ng ®¶m b¶o vÒ mÆt ph¸p luËt nh− ng−êi ¢u ch©u; xo¸ bá hoμn toμn çc tßa ¸n ®Æc biÖt dïng lμm c«ng cô ®Ó khñng bè vμ ¸p bøc bé phËn trung thùc nhÊt trong nh©n d©n An Nam;

3. Tù do b¸o chÝ vμ tù do ng«n luËn;

4. Tù do lËp héi vμ tù do héi häp;

5. Tù do c− tró ë n−íc ngoμi vμ tù do xuÊt d−¬ng;

6. Tù do häc tËp, thμnh lËp çc tr−êng kü thuËt vμ chuyªn nghiÖp ë tÊt c¶ çc tØnh cho ng−êi b¶n xø;

7. Thay chÕ ®é ra çc s¾c lÖnh b»ng chÕ ®é ra çc ®¹o luËt;

8. §oμn ®¹i biÓu th−êng trùc cña ng−êi b¶n xø, do ng−êi b¶n xø bÇu ra, t¹i NghÞ viÖn Ph¸p ®Ó gióp cho NghÞ viÖn biÕt ®−îc nh÷ng nguyÖn väng cña ng−êi b¶n xø;

Cuèi b¶n yªu s¸ch, chóng t«i cã viÕt thªm rÊt nhiÒu c©u ca tông nh©n d©n vμ nh©n ®¹o.

Nh−ng sau mét thêi gian nghiªn cøu vμ theo dâi, chóng t«i nhËn thÊy r»ng "chñ nghÜa Uynx¬n"59 chØ lμ mét trß bÞp bîm lín. ChØ cã gi¶i phãng giai cÊp v« s¶n th× míi gi¶i phãng ®−îc d©n téc; c¶ hai cuéc gi¶i phãng nμy chØ cã thÓ lμ sù nghiÖp cña chñ nghÜa céng s¶n vμ cña çch m¹ng thÕ giíi.

GI¸O HéI

NÕu cã d©n téc nμo ph¶i nhí ¬n Chóa vμ çc gi¸o sÜ, th× chÝnh ®ã lμ d©n téc An Nam! V× Chóa vμ çc gi¸o sÜ mμ d©n téc nμy ®· sa vμo t×nh c¶nh n« lÖ nh− ngμy nay. B−íc ®Çu, khi gióp Gia Long chiÕm lÊy ng«i vua, Pinh« ®ê Bªhen ®· lμm hÕt çch dän ®−êng cho thùc d©n c−íp n−íc. Cho nªn ®Ó ®æi lÊy mét Ýt sóng èng, y ®· b¾t Gia Long nh−îng cho Ph¸p nh÷ng th−¬ng c¶ng vμ qu©n c¶ng sau nμy trë thμnh nh÷ng c¨n cø x©m l−îc cña Ph¸p.

ChÝnh nh÷ng tªn gi¸o sÜ ®· vÏ b¶n ®å An Nam cho ®éi qu©n x©m l−îc. ChÝnh bän hä ®· ®−a tin cho gi¸n ®iÖp, dÉn ®−êng cho ®éi qu©n viÔn chinh vμ tè gi¸c nh÷ng ng−êi yªu n−íc. Trong thêi chinh chiÕn ë B¾c Kú, nhiÒu tªn gi¸m môc cha cè gi¶ danh ®i lμm viÖc thiÖn, ®· len lái trong d©n chóng An Nam do th¸m phong trμo, ®¸nh c¾p kÕ ho¹ch phßng thñ thμnh phè vμ chuyÓn cho ng−êi Ph¸p. BiÕt râ nh÷ng vïng giμu cã nh−ng l¹i ph¶n ®èi truyÒn ®¹o, ®«i khi gi¸o héi cè ý ®−a cha cè vÒ chÞu bÞ øc hiÕp ®Ó lÊy cí can thiÖp vμ c−íp bãc nh©n d©n.

ë ®©u cã cuéc næi dËy, cã khëi nghÜa th× n¬i ®ã cha cè biÕn thμnh mËt th¸m, nhμ thê Chóa biÕn thμnh n¬i tra kh¶o. Trong nh÷ng buæi x−ng téi, bän cha cè chÊt vÊn ng−êi d©n quª, do¹ n¹t hä hoÆc høa hÑn kh«n khÐo víi hä ®Ó lÊy tin tøc vÒ phong trμo vμ çc l·nh tô. LÔ x−ng téi xong, çc cha chóng ta bÌn ch¹y ®i tè ço víi nhμ chøc tr¸ch Ph¸p.

VÒ mÆt kinh tÕ còng nh− vÒ mÆt tinh thÇn, gi¸o héi ®Òu tá ra rÊt xøng ®¸ng víi Chóa. LÊy danh nghÜa lμm viÖc thiÖn, ng−êi ta tËp trung trÎ må c«i vÒ Nhμ chung, thÝ cho mét b¸t c¬m råi b¾t çc em lμm viÖc nh− tï khæ sai. Cã nh÷ng cha cè ®· b¸n nh÷ng em g¸i må c«i do hä tr«ng nom, cho nh÷ng tªn thÝch ®ïi non ®Ó lÊy tiÒn tiªu. Cã cha cè tuyÓn mé nh÷ng ng−êi thÊt nghiÖp, ®em ®i khai


hoang vμ høa chia lîi cho hä; nh−ng khi ruéng ®Êt ®· cã thu ho¹ch th× bän cha cè l¹i th¼ng tay ®uæi hä ®i.

§Ó bãc lét ng−êi b¶n xø, gi¸o héi ®· dïng nhiÒu m¸nh khãe mμ nh÷ng thñ ®o¹n chÝnh nh− sau:

Trong çc cuéc xung ®ét An - Ph¸p, ng−êi An Nam ®i l¸nh n¹n ph¶i t¶n c− sang çc tØnh l©n cËn. Khi hä trë vÒ lμng th× ®Êt ®ai cña hä ®· bÞ chiÕm ®o¹t. Nh©n c¬ héi lo¹n l¹c, v¾ng chñ, Nhμ chung ®· c−íp c¶ v¨n tù lÉn ruéng ®Êt cña hä.

Nh÷ng n¨m mÊt mïa, Nhμ chung cho n«ng d©n vay tiÒn nh−ng b¾t hä ph¶i ®−a ruéng ®Êt b¶o ®¶m. V× lÊy l·i c¾t cæ nªn ®Õn kú h¹n ng−êi n«ng d©n kh«ng tr¶ ®−îc nî, thÕ lμ tÊt c¶ ruéng n−¬ng ®Òu r¬i vμo tay Nhμ chung.

Nh÷ng tªn quan cai trÞ, thèng ®èc, toμn quyÒn còng Ýt liªm khiÕt l¾m. ChØ cÇn n¾m ®−îc Ýt giÊy tê bÝ mËt vÒ ®êi t− vμ cã thÓ ch¹m ®Õn thanh danh cña hä, th× Nhμ chung bÌn dïng ®Ó lμm tiÒn vμ ®ßi hái tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu hä muèn. V× vËy mμ mét viªn toμn quyÒn ®· ph¶i nh−îng l¹i cho Nhμ chung ®Õn 7.000 hÐcta ®Êt mμu mì cña d©n b¶n xø. D©n mÊt quyÒn së h÷u, bÞ ®uæi ®i vμ buéc ph¶i ®i ¨n xin.

Nhμ chung cßn më nh÷ng c«ng ty cã nh÷ng sè vèn khæng lå ®Ó khai th¸c sinh lîi nh÷ng ®ån ®iÒn do ChÝnh phñ thuéc ®Þa cho kh«ng hä vμ do "con chiªn" cμy cÊy kh«ng c«ng cho hä. Nh÷ng ®ån ®iÒn cña toμ th¸nh cã lóc dïng tíi s¸u b¶y ngh×n n« lÖ b¶n xø. Riªng ë §«ng D−¬ng, gi¸o héi ®· chiÕm mÊt 1 phÇn 5 ruéng ®Êt, vμ ë Cao Miªn ®Õn 1 phÇn 3.

Đ¹i t¸ BÐcna viÕt: "Nh÷ng ®iÒu mμ ng−êi thùc d©n ph¶i dùa vμo Nhμ n−íc míi lμm ®−îc th× ng−êi gi¸o sÜ vÉn lμm ®−îc c¶, bÊt chÊp Nhμ n−íc. Bªn c¹nh l·nh ®Þa cña ng−êi chñ ®ån ®iÒn, xuÊt hiÖn l·nh ®Þa cña Nhμ chung. Råi ®©y kh«ng cßn rÎo ®Êt nμo cho ng−êi An Nam c− tró, trång trät vμ sinh sèng n÷a, nÕu hä kh«ng cam chÞu sèng kiÕp n«ng n«".


C¤NG Lý

Nãi vÒ nÒn c«ng lý Ph¸p ë Angiªri, mét nghÞ sÜ Ph¸p ®· viÕt mét çch ch©m biÕm r»ng: "Ph¸p luËt, c«ng lý víi ng−êi b¶n xø −? Th«i ®i! ChØ cã ba toong, sóng lôc, sóng tr−êng, ®ã míi lμ nh÷ng thø xøng ®¸ng víi lò s©u bä Êy!".

Mét ng−êi Ph¸p kh¸c, còng kªu lªn nh− thÕ nμy: "ë §«ng D−¬ng còng ®óng nh− vËy ®Êy, ë ®©y "c«ng lý" n»m trong tay nh÷ng tªn quan l¹i thiÕu tr¸ch nhiÖm, hoÆc khi chóng ta ph¶i thùc

hμnh c«ng lý, th× b»ng sóng!". Mét ng−êi Ph¸p kh¸c viÕt: "NÕu viªn chñ sù viÖn kiÓm s¸t xÐt kü theo ®óng tinh thÇn ph¸p lý th× trong sè hai ngh×n ®Õn hai ngh×n r−ëi biªn b¶n lËp h»ng n¨m ë B¾c Kú, kh«ng cã biªn b¶n nμo lμ cã gi¸ trÞ ®èi víi Pari c¶".

ë §«ng D−¬ng cã hai thø c«ng lý. Mét thø cho ng−êi Ph¸p, mét thø cho ng−êi b¶n xø. Ng−êi Ph¸p th× ®−îc xö nh− ë Ph¸p. Ng−êi An Nam th× kh«ng cã héi ®ång båi thÈm, còng kh«ng cã luËt s− ng−êi An Nam. Th−êng ng−êi ta xö ¸n vμ tuyªn ¸n theo giÊy tê, v¾ng mÆt ng−êi bÞ ço. NÕu cã vô kiÖn ço gi÷a ng−êi An Nam víi ng−êi Ph¸p th× lóc nμo ng−êi Ph¸p còng cã lý c¶, mÆc dï tªn nμy ¨n c−íp hay giÕt ng−êi. Sau ®©y lμ vμi vÝ dô:

Quan cai trÞ B«®oanh - bÞ mét viªn chøc Ph¸p tè ço lμm gi¶ m¹o giÊy tê - ®−îc phong chøc quyÒn toμn quyÒn vμ ®−îc th−ëng b¾c ®Èu béi tinh.

Quan cai trÞ §¸cl¬ - bÞ tè ço ¨n hèi lé; v× sù nhòng l¹m tμn

b¹o cña «ng ta mμ x¶y ra cuéc khëi nghÜa ë mét tØnh lμm cho nhiÒu ng−êi Ph¸p vμ An Nam chÕt - l¹i ®−îc cö lμm uû viªn héi ®ång thμnh phè.

Quan cai trÞ Bu®in« - can téi tham «, thôt tiÒn c«ng quü vμ nhòng l¹m - l¹i ®−îc tha bæng.

Kü s− Tªa - gi¸m ®èc mét h·ng lín, bÞ tè ço tham « - còng ®−îc v« sù.

Mét tªn quan cai trÞ ë Qu¶ng Ch©u Loan bÞ tè ço lμ ®· dïng nhôc h×nh giÕt chÕt h¬n hai m−¬i ng−êi b¶n xø, l¹i ®−îc tha bæng.

Mét tªn qu¶n ngôc C«n L«n, bÞ tè ço lμ ®· giÕt mét çch th¶n nhiªn mét lóc h¬n 40 ph¹m nh©n, ®−îc tr¾ng ¸n vμ khen th−ëng.

¤ng Puècxinh«ng thÊy mét ng−êi An Nam d¸m nh×n vμo nhμ mét ng−êi ¢u vμi gi©y, ®· hïng hæ nh¶y ra ®¸nh ng−êi An Nam Êy vμ kÕt liÔu ®êi anh b»ng mét ph¸t sóng lôc b¾n vμo ®Çu.

Mét nh©n viªn ho¶ xa dïng roi m©y ®¸nh mét ng−êi lý tr−ëng B¾c Kú.

¤ng BÕch ®Êm vì sä ng−êi l¸i xe cho «ng ta.

¤ng thÇu kho¸n BrÐt ®· trãi tay mét ng−êi An Nam cho chã c¾n råi dïng ch©n ®¸ ng−êi Êy ®Õn chÕt.

¤ng §Ðpphi, chñ sù thuÕ quan, ®¸ mét çi ghª gím vμo m¹ng mì ng−êi ®μy tí lμm anh nμy chÕt t−¬i.

¤ng H¨ngri, thî m¸y ë H¶i Phßng, nghe cã tiÕng ån μo ë ngoμi phè; cöa nhμ «ng võa më th× mét ng−êi ®μn bμ An Nam ch¹y xéc vμo, ®»ng sau lμ mét ng−êi ®μn «ng ®ang ®uæi theo. H¨ngri ví lÊy khÈu sóng vμ b¾n mét ph¸t. Ng−êi ®μn «ng ng· vËt xuèng chÕt ngay; ®ã lμ mét ng−êi ¢u. Hái ®Õn th× H¨ngri tr¶ lêi: "T«i t−ëng nã lμ ng−êi b¶n xø".

Mét ng−êi Ph¸p ®em ngùa cña h¾n buéc vμo mét çi chuång trong ®ã cã nhèt con ngùa çi cña mét ng−êi d©n b¶n xø. Con ngùa ®ùc lång lªn, lμm cho ng−êi Ph¸p tøc ®iªn lªn. H¾n liÒn ®¸nh ng−êi


b¶n xø héc m¸u måm, m¸u mòi. Råi h¾n cßn trãi ng−êi Êy l¹i ®em treo lªn cÇu thang.

Mét gi¸o sÜ (v©ng, mét m«n ®å nh©n tõ cña Chóa) nghi cho mét häc sinh tr−êng dßng ng−êi b¶n xø lÊy c¾p cña m×nh mét ngh×n ®ång, bÌn trãi anh l¹i, treo lªn xμ nhμ mμ ®¸nh. Ng−êi häc sinh ®¸ng th−¬ng Êy chÕt ngÊt ®i. Hä h¹ anh xuèng. Khi anh håi tØnh ng−êi ta l¹i treo anh lªn tra kh¶o. Anh Êy ®· chÕt.

V©n v©n, v.v..

B¶n kª nμy cßn cã thÓ kÐo dμi kh«ng cïng.

TÊt c¶ nh÷ng tªn giÕt ng−êi Êy ®Òu ®−îc tr¾ng ¸n. V× uy tÝn cña ng−êi Ph¸p nªn ph¶i nh− thÕ ®Êy!

Ph¶i nhÊt thiÕt kÕt ¸n nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø v« téi còng nh− tha bæng nh÷ng ng−êi Ph¸p cã téi. Khi mét ng−êi An Nam bÞ buéc téi lμ chèng Ph¸p th× ng−êi Êy bÞ ®em xö tr−íc mét toμ ¸n gäi lμ toμ ¸n ®Æc biÖt. Toμ ¸n gåm mÊy tªn quan binh vμ quan cai trÞ ®Òu lμ ng−êi Ph¸p c¶. Toμ ¸n xö kÝn vμ cã thÓ tuyªn ¸n tö h×nh. Kh«ng ®−îc chèng ¸n.

N¨m 1908, mét ©m m−u ë B¾c Kú bÞ kh¸m ph¸. Trong sè ng−êi bÞ kÕt ¸n, cã c¶ ®μn bμ, trÎ con vμ c¶ mét thanh niªn mμ ai còng biÕt lμ ngí ngÈn.

§«i khi hä tuyªn ¸n v¾ng mÆt ng−êi bÞ ço, nh÷ng ¸n khæ sai cã khi c¶ nh÷ng ¸n tö h×nh n÷a; bÞ ço kh«ng hÒ ®−îc bμo ch÷a.

Nh÷ng ng−êi b¶n xø bÞ buéc téi vÒ chÝnh trÞ nÆng hay nhÑ, nãi chung ®Òu bÞ b¾t, kÕt ¸n vμ ®em ®i ®μy - chung th©n hay 10 n¨m tuú ®Êy. Kh«ng cÇn ®iÒu tra xÐt xö g× c¶.

Sau ®©y lμ mét b¶n trÝch lôc ¸n ®Ó gióp çc b¹n h×nh dung ®−îc thÕ nμo lμ c«ng lý ®èi víi nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø.

TrÝch lôc ¸n:

XÐt r»ng: Nh÷ng tªn A, B, C, D vμ F ®Òu lμ nh÷ng nhμ v¨n th©n An Nam næi tiÕng, hä biÕt ai lμ kÎ phiÕn lo¹n chèng Ph¸p nh−ng hä l¹i cho r»ng kh«ng cÇn ph¶i theo dâi ng−êi Êy (kh«ng

thÊy nãi tªn kÎ phiÕn lo¹n, còng kh«ng nãi ph¶i theo dâi ng−êi ®ã ®Õn ®©u?).

XÐt r»ng: Khi ®· thÊy ng−êi ®ã vÒ nhμ, C bÌn ®i mêi B vμ A vÒ häp bμn (bμn viÖc g×?).

XÐt r»ng: C vμ B vμ D cßn tæ chøc c¶ nh÷ng héi bu«n, nh÷ng héi diÔn thuyÕt vμ héi mÆc ¢u phôc, c¾t tãc ng¾n (khñng khiÕp ch−a!).

XÐt r»ng: TÊt c¶ nh÷ng viÖc ®ã, hä ®· cïng lμm víi nhau mét lÇn.

XÐt r»ng: Trong nh÷ng bμi th¬ cña hä, cã mét c©u cã thÓ dÞch lμ: "ChÞu c¶nh « nhôc, chÞu th©n ç chËu chim lång". (Sai. C©u th¬ trμo phóng chÕ giÔu nh÷ng cuéc thi cö ph¶i dÞch nh− sau: NÕu çc «ng cßn ®eo ®uæi m·i nh÷ng cuéc thi cö lçi thêi Êy, th× trong kho¶ng tr¨m n¨m n÷a çc «ng sÏ ®−îc nghe ng−êi ta chöi vμo mÆt. Khi nμo th× çc «ng sÏ tho¸t khái c¶nh ç chËu chim lång Êy?).

XÐt r»ng: D ®· cho phÐp häc trß cña anh ta héi häp (!) vμ nh÷ng häc trß Êy ®· ®äc c©u ph−¬ng ng«n: "Ng−êi trong mét n−íc ph¶i th−¬ng nhau cïng" (téi nÆng ch−a!).

L¹i xÐt r»ng: Trong çc buæi diÔn thuyÕt hä ®· nãi ®Õn vÊn ®Ò më mang trÝ tuÖ, hä ®· bμn ®Õn nh÷ng nhu cÇu ®êi sèng v¨n minh, ®Õn viÖc gi¶m bít nh÷ng héi hÌ ®×nh ®¸m v« Ých, ®Õn lîi Ých häc hμnh, hä l¹i cßn khªu gîi cho ng−êi nghe ý thøc vÒ chñ quyÒn cña nh©n d©n vμ tr×nh bμy ®iÒu ®ã nh− lμ mét nguyªn lý c¬ b¶n (cña çi g×?) vμ g©y cho mäi ng−êi ý nghÜ khinh bØ (khinh bØ ai?).

XÐt r»ng: NÕu kh«ng trõng ph¹t nghiªm kh¾c nh÷ng ho¹t ®éng Êy theo ®óng ph¸p luËt, th× nh©n d©n kh«ng khái bÞ l«i cuèn theo nh÷ng g−¬ng xÊu nh− vËy.

ChiÕu chØ, xö tªn A, B vμ C tö h×nh ¸n treo cæ, xö ®¸nh D vμ F 100 tr−îng (chØ cã thÕ th«i μ!) vμ ®μy chóng biÖt xø ®i xa 1.500 kil«mÐt khái n−íc An Nam (chóng ta cÇn chó ý lμ nh÷ng bÞ ço kh«ng ®−îc phÐp tù bμo ch÷a vμ hä hoμn toμn kh«ng hÒ biÕt g× c¶ vÒ nh÷ng lêi buéc téi lÉn b¶n ¸n).


Nh− vËy chØ v× hä lμ nh÷ng nhμ v¨n th©n danh tiÕng, hä ®· lËp héi vμ diÔn thuyÕt, hä ®· ¨n mÆc ¢u phôc vμ c¾t tãc ng¾n, hä ®· c«ng kÝch nh÷ng viÖc phï phiÕm, h« hμo ®ång bμo cña hä th−¬ng yªu nhau, vμ hä ®· nãi ®Õn d©n quyÒn mμ nh÷ng ng−êi An Nam Êy ®· bÞ xö tö h×nh vμ bÞ ®μy ®i biÖt xø.

C«ng lý n−íc Ph¸p ë §«ng D−¬ng lμ nh− thÕ ®Êy!

N¦íC AN NAM D¦íI CON M¾T NG¦êI PH¸P

Trong mét b¶n tuyªn bè, «ng B« lóc ®ã lμ toμn quyÒn §«ng D−¬ng, nãi víi ng−êi An Nam nh− thÕ nμy:

"Hìi nh©n d©n An Nam!

Chóng ta ®Õn n−íc çc ng−¬i lμ nèi gãt «ng cha chóng ta ®· tõng lui tíi bê biÓn n−íc çc ng−¬i tõ hai thÕ kû nay.

Chóng ta ®Õn ®©y còng víi mét tinh thÇn m¹o hiÓm vμ mét ý muèn khai ho¸.

Kh«ng hiÓu phong tôc vμ lÞch sö n−íc çc ng−¬i, chóng ta t−ëng ®em ®Õn cho mét d©n téc d· man nh÷ng ©n huÖ cña mét nÒn v¨n minh cao c¶.

Chóng ta ®· ®i kh¾p ®ång ruéng, nói ®åi vμ ë ®©u chóng ta còng khen cho sù cÇn cï kh«ng mÖt mái cña çc ng−¬i.

Chóng ta ®i qua kh¾p kinh kú, ë ®©u chóng ta còng thÊy cã c¬ së tæ chøc ®¸ng khen.

Chóng ta ®· vμo nhμ çc ng−¬i vμ chóng ta còng thÊy trong gia ®×nh trªn kÝnh d−íi nh−êng, thê phông tæ tiªn.

Chóng ta ®· ®i th¨m çc ®Òn chïa, ®−îc ®äc nh÷ng c©u ch©m ng«n lμm vÎ vang cho nh©n lo¹i".

¤ng §ê Puvuècvin còng viÕt: "Chóng ta thÊy ë ®©y c¶ mét nÒn v¨n minh, mäi thø ®Òu x©y dùng tõ l©u. NghÖ thuËt, khoa häc, kÓ


c¶ khoa häc qu¶n lý Nhμ n−íc ®Òu ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ. LuËt ph¸p, cæ phong, t«n gi¸o, v¨n häc, tÊt c¶ ®Òu ®· hoμn chØnh vμ hoμ hîp víi nhau, tr¶i qua bao nhiªu thÕ kû, ®· ®−îc ®iÒu hoμ vμ ngμy cμng hoμn h¶o thªm. Nh÷ng vÕt tÝch man rî ®· mÊt ®i tõ l©u, d©n téc nμy ®· sèng trong mét x· héi thuÇn thôc cã tæ chøc trong khi nh÷ng ng−êi ph−¬ng T©y cßn ë t×nh tr¹ng b¸n khai. Yªu mÕn quª h−¬ng, quyÕn luyÕn gia ®×nh, t«n kÝnh tæ tiªn, yªu chuéng c«ng lý, t«n träng chÝnh nghÜa, ham thÝch khoa häc, coi träng lêi nãi th¸nh hiÒn, th−¬ng yªu nßi gièng, t«n kÝnh lÏ ph¶i; ghÐt xa hoa, kh«ng h¸m tiÒn tμi, khinh ghÐt vò lùc, kh«ng sî gian khæ, hy sinh; ®ã lμ nh÷ng ®øc tÝnh r¨n d¹y trong s¸ch th¸nh hiÒn, l−u l¹i trong cæ phong vμ ghi thμnh luËt ph¸p; hiÖn nay ®ã còng lμ nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ b¶n tÝnh cña ng−êi An Nam h×nh thμnh tõ bao thÕ hÖ, nh÷ng thÕ hÖ lu«n lu«n cè g¾ng thùc hiÖn ®¹o ®øc Êy mét çch thμnh kÝnh; ng−êi An Nam b×nh th−êng mμ ng−êi ta gÆp bÊt cø ë ®©u còng ®Òu nh− vËy c¶... Trong ®¸m ng−êi b×nh d©n, ng−êi ta còng thÊy nh÷ng thuÇn phong mü tôc Êy, c¶ ë nh÷ng ng−êi mμ x−a nay chóng ta th−êng quen gäi lμ bän c«n ®å, qu©n ¨n c−íp".

B©y giê chóng ta xÐt xem d©n téc Êy bÞ ai cai trÞ vμ cai trÞ b»ng çch nμo.

"Chóng ta tíi ®©y kh«ng lμm cho ng−êi An Nam giμu lªn chót nμo mμ cßn g©y nªn khñng ho¶ng ®Ó di h¹i l©u dμi. C¹nh tranh cña ng−êi ¢u ®· bãp chÕt mét sè c«ng nghiÖp, thuÕ m¸ nÆng nÒ lμm ph¸ s¶n mét sè c«ng nghiÖp kh¸c". (§¹i t¸ BÐcna).

"X· héi cò An Nam tæ chøc tèt nh− thÕ ®· bÞ chóng ta ph¸ huû. Chóng ta t×m çch thay thÕ nã b»ng nh÷ng tæ chøc th« s¬ theo kiÓu Ph¸p, nh−ng v« hiÖu.

Kh¾p n¬i, ng−êi ta vi ph¹m luËt lÖ cña ng−êi An Nam, coi th−êng phong tôc, c−íp bãc tμi s¶n; m−în cí ®i trÊn ¸p, nªn qu©n lÝnh "®−îc thÓ" l¹i tha hå c−íp ph¸, giÕt chãc; thó tÝnh xÊu xa nhÊt l¹i hoμnh hμnh; ®Õn çi vÎ c«ng lý còng kh«ng cßn; kh«ng mét viªn chØ huy nμo mμ miÖng kh«ng chöi rña, tay kh«ng móa dïi cui,

chóng chØ trÊn ¸p chø kh«ng cÇn gi¶ng gi¶i g×". (§ê Puvuècvin).

"NÕu bän §øc buéc cho hai �Ønh122F1

) bÞ chóng x©m chiÕm mét chÕ ®é gièng nh− chÕ ®é mμ chóng ta b¾t buéc nh÷ng ng−êi chóng ta gäi lμ d©n b¶o hé kia ph¶i theo, th× tÊt c¶ ch©u ¢u v¨n minh sÏ ®øng lªn chèng l¹i chóng". (V. §èct«ng).

"T«i m¹n phÐp nãi r»ng çch khai ho¸ ®¸nh vì ®Çu ng−êi ta chø kh«ng c¶i biÕn ®Çu ãc cho ng−êi ta, nh− thÕ lμ h¬i th« b¹o. §©y lμ nh÷ng ng−êi ®ang sèng yªn æn trong nhμ hä. Bçng nhiªn chóng ta x«ng vμo ®Êt ®ai kh«ng ph¶i cña chóng ta, mang danh nh©n ®¹o, chóng ta chÐm giÕt nh÷ng ng−êi b¶n xø hoÆc ®uæi hä ra khái nhμ. ChÝnh çi ®ã ®· gîi cho hä mét ý niÖm kiªu h·nh ®èi víi çi v¨n minh Êy. V× t×nh nh©n lo¹i, ng−êi ta giÕt; v× t×nh nh©n lo¹i, ng−êi ta c−íp ®o¹t; v× t×nh nh©n lo¹i, ng−êi ta bãc lét nh÷ng ng−êi b¶n xø!". (E.Maçc).

"T«i kh«ng t−ëng t−îng ®−îc - «ng §ume, Toμn quyÒn §«ng D−¬ng viÕt - t«i kh«ng tin r»ng ng−êi ta cã thÓ cã mét quan niÖm vÒ mét chÝnh phñ thuéc ®Þa kú qu¸i v« lý nμo h¬n ChÝnh phñ Nam Kú hiÖn nay. Ngay lóc ®Çu ng−êi ta ®· ®¹t ®Õn lý t−ëng kiÓu ®ã råi.

Nam Kú ®−îc ®Æt ngang hμng víi çc thuéc ®Þa "l©u ®êi" cña chóng ta nh− M¸ctinÝch, Goa®¬lóp, Rªuyni«ng; còng nh− nh÷ng thuéc ®Þa nμy, Nam Kú cã ®¹i biÓu ë nghÞ viÖn Ph¸p vμ cã héi ®ång d©n cö ®Þa ph−¬ng".

ë ®©y t«i kh«ng muèn nghiªn cøu ®Ó ®¸nh gi¸ tæ chøc ë çc thuéc ®Þa l©u ®êi, hoÆc ®Ó xem viÖc x¸c lËp quyÒn lËp ph¸p ë ®©y cã phï hîp víi chÕ ®é ®¹i nghÞ ë chÝnh quèc kh«ng. Nh−ng Ýt ra ng−êi ta còng ph¶i gi¶i thÝch sù tån t¹i cña mét héi ®ång chÝnh trÞ cã quyÒn lùc gÇn nh− cao nhÊt ë mét n−íc cã phæ th«ng ®Çu phiÕu, trong ®ã tÊt c¶ mäi ng−êi d©n, d©n b¶n xø hay d©n Ph¸p, ®Òu lμ c«ng d©n cña n−íc céng hoμ ®−îc h−ëng ®Çy ®ñ quyÒn lîi chÝnh trÞ.

1) Hai tØnh And¸tx¬ vμ Loren cña Ph¸p bÞ §øc chiÕm ®ãng tr−íc

ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt.


ë Nam Kú th× kh«ng gièng nh− thÕ chót nμo, d©n b¶n xø lμ nh÷ng thÇn d©n Ph¸p chø kh«ng ph¶i lμ c«ng d©n Ph¸p.

Trong sè 2.000 ng−êi Ph¸p ë Nam Kú ng−êi ta ®· tÝnh cã ®Õn 1.500 ng−êi sèng dùa vμo ng©n s¸ch, cßn trong sè 500 kia th× còng chØ cã mét sè ng−êi kh«ng cã quan hÖ víi Nhμ n−íc. Nh− vËy lμ trong d©n sè 3 triÖu ng−êi kh«ng cã ®−îc hai ngh×n cö tri123F

*, vμ ba phÇn t− nh÷ng ng−êi nμy l¹i lμ c«ng chøc. Êy thÕ mμ ng−êi ta gäi ®ã lμ phæ th«ng ®Çu phiÕu!

Nhãm ®a sè nh÷ng ng−êi ¨n l−¬ng Êy bÇu ra mét ®¹i biÓu vμo h¹ nghÞ viÖn, chØ ®Þnh héi nghÞ lËp ph¸p ë thuéc ®Þa tøc lμ héi ®ång thuéc ®Þa. Ng−êi ta cã thÓ bÎ l¹i r»ng héi ®ång Êy gåm cã héi viªn ng−êi An Nam**, cã ®¹i biÓu cña phßng th−¬ng m¹i vμ cña héi ®ång t− vÊn. Thùc tÕ th× nh÷ng héi viªn do ®oμn tuyÓn cö Nam Kú bÇu ra lμm chóa trong héi ®ång; nh÷ng thμnh phÇn kh¸c cña héi ®ång chØ biÕt cói ®Çu nghe theo vμ kh«ng d¸m hÐ r¨ng.

ë ®©y ng−êi ta thÊy tÊt c¶ çi tèt ®Ñp cña chÕ ®é: mét nhãm ®a sè ng−êi ¨n l−¬ng ng©n s¸ch s¾p ®Æt lÊy çc kho¶n chi vμ quyÕt ®Þnh lÊy nh÷ng kho¶n thuÕ ph¶i thu. Mét c©u tôc ng÷ ®· nãi: "Tr−íc khi th−¬ng ng−êi ph¶i th−¬ng m×nh ®·". TiÒn thuÕ cßn ®em dïng ®Ó ®μi thä nh÷ng c«ng vô míi, nhê ®ã mμ thªm ®−îc cö tri, dïng ®Ó hËu ®·i viªn chøc Nhμ n−íc vμ nh÷ng ng−êi b¹n cña hä, çch dïng tiÒn nh− thÕ cßn g× tèt h¬n n÷a!

TÊt c¶ thÕ lùc tμn b¹o, v« chÝnh phñ do çc tæ chøc t¹o ra bÊt

chÊp quyÒn lùc Nhμ n−íc ®Òu tËp trung trong tay «ng X... mét ng−êi th«ng minh vμ kh«n khÐo, «ng ta tËp hîp xung quanh m×nh mét phe ph¸i dÔ ®iÒu khiÓn b»ng çch chiÒu chuéng hä vμ tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu hä khao kh¸t. Ng−êi ta bá phiÕu bÇu cho «ng X... vμ cho çc b¹n cña «ng ta vμo héi ®ång thuéc ®Þa vμ héi ®ång thμnh phè; ng−êi ta bÇu «ng X... vμo h¹ nghÞ viÖn. Muèn n¾m ®−îc c¶ bé

* §Òu lμ nh÷ng ng−êi Ph¸p. (Chó thÝch cña t¸c gi¶).

** Cø hai ng−êi Ph¸p th× cã mét ng−êi An Nam. (Chó thÝch cña t¸c gi¶).

m¸y cai trÞ, chØ cÇn cã mét sè nh÷ng cö tri trung thμnh chiÕm ®a sè lμ ®−îc. ë ®©y ng−êi ta ®· n¾m ®−îc hä vμ n¾m riªng tõng ng−êi mét; råi ®Æt n¬i nμy hay n¬i kia vμi tªn tay sai ®Ó ®i s¸t hä; ng−êi ta b¶o ®¶m ®Þa vÞ cho hä, b»ng çch l−u ý ®Õn viÖc tuyÓn lùa nh©n viªn Nhμ n−íc, v× chÝnh nh÷ng ng−êi nμy còng võa lμ cö tri n÷a ®Êy.

Nhãm cö tri ®Çu tiªn cã kû luËt lμ nhãm ng−êi da ®en Ên §é. Nh÷ng ng−êi Ên Bengan kh«ng bÞ luËt lÖ Ph¸p chi phèi, nh−ng hä vÉn ®−îc xem nh− lμ ng−êi Ph¸p nh− th−êng; hä lμ c«ng d©n, lμ cö tri, hä ®−îc tham gia çc cuéc bÇu cö. Ng−êi An Nam ë trong n−íc m×nh l¹i kh«ng ph¶i lμ c«ng d©n vμ kh«ng ®−îc ®i bÇu. Bªn c¹nh ®oμn qu©n ng−êi Ên s½n cã, ngoan ngo·n ®i theo Êy, cÇn thiÕt ph¶i bæ sung mét ®éi qu©n lín m¹nh nh÷ng c«ng chøc ng−êi ¢u. Th× ng−êi ta ®· t×m ®−îc nh÷ng ng−êi nμy ë çc c«ng së, ng−êi ta ®· bá kh¸ nhiÒu tiÒn thuÕ cña d©n ®Ó mua chuéc sù gióp ®ì cña hä.

Héi ®ång thuéc ®Þa s¨n sãc ®Õn cö tri viªn chøc nh−ng còng kh«ng bá quªn b¶n th©n m×nh. Cã nh÷ng lóc tÊt c¶ nh÷ng «ng héi ®ång, kh«ng trõ mét ai, ®Òu lÇn l−ît ®−îc héi ®ång biÓu quyÕt giao cho nh÷ng viÖc cã lîi lín. ViÖc tr−ng thÇu mét con ®−êng, mμ c«ng viÖc kÐo dμi n¨m nμy qua n¨m kh¸c, kh«ng ai kiÓm so¸t, ®· ®em l¹i nh÷ng mãn lêi th−êng xuyªn cho mét «ng héi ®ång nä. Mét «ng thø hai lμ b¸c sÜ chuyªn trÞ cho viªn chøc ë thuéc ®Þa, ®−îc h−ëng l−¬ng rÊt cao; mét «ng kh¸c lμ b¸c sÜ c«ng t¸c ë thμnh phè lín; mét héi viªn thø t− ®−îc tr−ng thÇu cung cÊp giÊy m¸ vμ sæ s¸ch in. Kh«ng ph¶i chØ cã cö tri mét m×nh ®−îc h−ëng thô chÕ ®é nμy, ng−êi tróng cö còng cã phÇn m×nh trong Êy chø.

Ng−êi An Nam ©m thÇm ®ãng gãp cho bän chóng, nh−ng bän chóng kh«ng thÌm hái ý kiÕn hä bao giê.


Phô lôc


Çc v¨n b¶n viÕt chung


Y£U S¸CH CñA NH¢N D¢N AN NAM

Tõ ngμy §ång minh th¾ng trËn, tÊt c¶ çc d©n téc bÞ lÖ thuéc ®Òu chøa chan hy väng r»ng theo nh÷ng lêi cam kÕt chÝnh thøc vμ trÞnh träng mμ çc c−êng quèc §ång minh ®· tuyªn bè víi toμn thÕ giíi, trong cuéc ®Êu tranh cña V¨n minh chèng D· man, th× tiÒn ®å mét thêi ®¹i c«ng lý vμ chÝnh nghÜa nhÊt ®Þnh lμ ph¶i ®Õn víi hä.

Trong khi chê cho nguyªn t¾c d©n téc sÏ tõ lÜnh vùc lý t−ëng chuyÓn vμo lÜnh vùc hiÖn thùc do chç quyÒn tù quyÕt thiªng liªng cña çc d©n téc ®−îc thõa nhËn thËt sù, nh©n d©n n−íc An Nam tr−íc kia, nay lμ xø §«ng - Ph¸p, xin tr×nh víi çc quý ChÝnh phñ trong §ång minh nãi chung vμ víi ChÝnh phñ Ph¸p ®¸ng kÝnh nãi riªng, nh÷ng yªu s¸ch khiªm tèn sau ®©y:

1. Tæng ©n x¸ cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi b¶n xø bÞ ¸n tï chÝnh trÞ;

2. C¶i çch nÒn ph¸p lý ë §«ng D−¬ng b»ng çch cho ng−êi b¶n xø còng ®−îc quyÒn h−ëng nh÷ng ®¶m b¶o vÒ mÆt ph¸p luËt nh− ng−êi ¢u ch©u; xo¸ bá hoμn toμn çc toμ ¸n ®Æc biÖt dïng lμm c«ng cô ®Ó khñng bè vμ ¸p bøc bé phËn trung thùc nhÊt trong nh©n d©n An Nam;

3. Tù do b¸o chÝ vμ tù do ng«n luËn ;

4. Tù do lËp héi vμ héi häp;

5. Tù do c− tró ë n−íc ngoμi vμ tù do xuÊt d−¬ng;

6. Tù do häc tËp, thμnh lËp çc tr−êng kü thuËt vμ chuyªn nghiÖp ë tÊt c¶ çc tØnh cho ng−êi b¶n xø;


7. Thay chÕ ®é ra çc s¾c lÖnh b»ng chÕ ®é ra çc ®¹o luËt;

8. §oμn ®¹i biÓu th−êng trùc cña ng−êi b¶n xø, do ng−êi b¶n xø bÇu ra, t¹i NghÞ viÖn Ph¸p ®Ó gióp cho NghÞ viÖn biÕt ®−îc nh÷ng nguyÖn väng cña ng−êi b¶n xø.

§−a ra nh÷ng yªu s¸ch trªn ®©y, nh©n d©n An Nam tr«ng cËy vμo chÝnh nghÜa thÕ giíi cña tÊt c¶ çc c−êng quèc vμ ®Æc biÖt tin vμo lßng réng l−îng cña nh©n d©n Ph¸p cao c¶, tøc lμ cña nh÷ng ng−êi ®ang n¾m vËn mÖnh cña nh©n d©n An Nam, cña nh÷ng ng−êi, do chç n−íc Ph¸p lμ mét n−íc Céng hoμ, nªn ®−îc coi lμ nh÷ng ng−êi b¶o hé cho nh©n d©n An Nam. Khi nh©n d©n An Nam nh¾c ®Õn sù "b¶o hé" cña nh©n d©n Ph¸p, th× kh«ng lÊy thÕ lμm hæ nhôc chót nμo mμ tr¸i l¹i cßn lÊy lμm vinh dù: v× nh©n d©n An Nam biÕt r»ng nh©n d©n Ph¸p ®¹i biÓu cho tù do vμ c«ng lý, vμ kh«ng bao giê tõ bá lý t−ëng cao c¶ cña m×nh lμ t×nh b¸c ¸i toμn thÕ giíi. V× thÕ, nghe theo tiÕng nãi cña nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc, lμ nh©n d©n Ph¸p sÏ lμm trßn nhiÖm vô cña m×nh ®èi víi n−íc Ph¸p vμ ®èi víi Nh©n lo¹i.

Thay mÆt nhãm nh÷ng ng−êi yªu n−íc An Nam

NGUYÔN ¸I QUèC

Tμi liÖu tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

TH¦ GöI TæNG THèNG Mü124F1

)

Pari, ngμy 18-6-1919

KÝnh göi Ngμi Tæng thèng Céng hoμ Hîp chñng quèc, §¹i biÓu ë Héi nghÞ Hoμ b×nh.

Th−a Ngμi,

Nh©n dÞp chiÕn th¾ng cña §ång minh, chóng t«i xin m¹n phÐp göi ®Õn Ngμi, kÌm theo ®©y b¶n ghi çc yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam.

Tin t−ëng ë ®é l−îng cao c¶ cña Ngμi, chóng t«i mong Ngμi ñng hé tr−íc nh÷ng ng−êi cã thÈm quyÒn.

Xin Ngμi vui lßng nhËn sù biÓu thÞ lßng kÝnh träng s©u s¾c cña chóng t«i.

Thay mÆt nhãm nh÷ng ng−êi yªu n−íc An Nam NGUYÔN ¸I QUèC

56, phè M¬xi¬ L¬ Pranhx¬, Pari


1) Th− nμy ®−îc göi kÌm víi b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam

®ång thêi tíi tr−ëng ®oμn çc n−íc tham dù Héi nghÞ VÐcx©y.


VIÖT NAM Y£U CÇU CA

"R»ng nay gÆp héi Giao hoμ, Mu«n d©n hÌn yÕu gÇn xa vui t×nh.

CËy r»ng çc n−íc §ång minh, §em g−¬ng c«ng lý giÕt h×nh d· man.

MÊy phen c«ng bè râ rμng, D©n nμo råi còng ®−îc trang b×nh quyÒn.

ViÖt Nam x−a còng oai thiªng, Mμ nay ®øng d−íi thuéc quyÒn Lang Sa.

Lßng thμnh tá nçi sót sa, Gi¸m xin ®¹i quèc soi qua chót nμo.

Mét xin tha kÎ ®ång bμo, V× ch−ng chÝnh trÞ m¾c vμo tï giam.

Hai xin phÐp luËt söa sang, Ng−êi T©y ng−êi ViÖt hai ph−¬ng cïng ®ång.

Nh÷ng toμ ®Æc biÖt bÊt c«ng, Gi¸m xin bá døt réng dung d©n lμnh.

Ba xin réng phÐp häc hμnh, Më mang kü nghÖ, lËp thμnh c«ng th−¬ng.

Bèn xin ®−îc phÐp héi hμng, N¨m xin nghÜ ngîi nãi bμn tù do.

S¸u xin ®−îc phÐp lÞch du, Bèn ph−¬ng mÆc søc, n¨m ch©u mÆc t×nh

B¶y xin hiÕn ph¸p ban hμnh, Tr¨m ®Òu ph¶i cã thÇn linh ph¸p quyÒn

T¸m xin ®−îc cö nghÞ viªn, Qua T©y thay mÆt gi÷ quyÒn thæ d©n.

T¸m ®iÒu c¹n tá xa gÇn,

Chøng nhê v¹n quèc c«ng d©n xÐt t×nh. Riªng nhê d©n Ph¸p c«ng b×nh,

§em lßng ®o¸i l¹i cña m×nh trong tay. Ph¸p d©n nøc tiÕng x−a nay,

§ång bμo, b¸c ¸i s¸nh tÇy kh«ng ai! Nì nμo ng¶nh mÆt ng¬ tai,

§Ó cho mÊy øc triÖu ng−êi b¬ v¬. D©n Nam mét d¹ −íc m¬,

L©u nay tõng nóp bãng cê tù do. Réng xin d©n Ph¸p xÐt cho,

Trong phß tiÕng n−íc, sau phß lÏ c«ng. DÞch mÊy ch÷ quèc ©m bμy tá. §Ó ®ång bμo lín nhá ®−îc hay.

Hoμ b×nh may gÆp héi nμy, T«n sïng c«ng lý, ®o¹ ®μy d· man.

Nay gÆp héi kh¶i hoμn hØ h¶, TiÕng vui mõng kh¾p c¶ ®ång - d©n.

T©y vui ch¾c ®· m−êi phÇn, LÏ nμo Nam l¹i chÞu th©n t«i ®ßi.

H½ng më m¾t mμ soi cho râ. Nμo Ai Lan, Ên §é, Cao Ly, X−a, hÌn ph¶i b−íc suy vi,

Nay, gÇn ®éc lËp còng v× d©n kh«n Hai m−¬i triÖu quèc hån Nam ViÖt

ThÕ cuéc nμy ph¶i biÕt mμ lo. §ång bμo, b×nh ®¼ng, tù do,

XÐt m×nh råi l¹i ®em so mÊy ng−êi. Ngæn ngang lêi v¾n ý dμi,

Anh em ®· thÊu lßng nμy cho ch−a.

NGUYÔN ¸I QUèC

Tμi liÖu viÕt tay, tiÕng ViÖt, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.


B¸O Ç�125F

1

) Dù TH¶o

Pari, ngμy 20-11-1921

TiÓu ban §«ng D−¬ng thuéc Ph¸p trong Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa60 cña §¶ng Céng s¶n ®−îc giao tr¸ch nhiÖm ph¸t biÓu ý kiÕn vÒ ho¹t ®éng cÇn tiÕn hμnh ë ViÔn §«ng nh»m t¹o ra vμ ph¸t triÓn mét phong trμo céng s¶n çch m¹ng, xin tr×nh bμy:

1. TiÓu ban b¸c bá mäi kiÕn nghÞ vÒ kinh tÕ hoÆc chÝnh trÞ nh»m c¶i thiÖn, c¶i çch hoÆc ®¹t mét tiÕn bé nμo ®ã, ®iÒu nμy, trong chÕ ®é t− b¶n, chØ phôc vô chÝnh quyÒn hiÖn nay vμ gióp vμo sù cñng cè nã.

2. NhËn thÊy r»ng çc giai cÊp thèng trÞ coi çc thuéc ®Þa Ph¸p kh«ng chØ lμ mét kho v« tËn nguyªn liÖu, ng−êi b¶n xø thuÇn tuý lμ nh÷ng con vËt kÐo nÆng s¶n xuÊt ra nh÷ng thø ®ã, mμ bän kÎ thï giai cÊp cña chóng ta cßn coi nh÷ng n−íc h¶i ngo¹i ®ã lμ nguån cung cÊp nh÷ng ®éi qu©n ph¶n çch m¹ng.

Do ®ã, c«ng t¸c tuyªn truyÒn çch m¹ng vμ chèng qu©n phiÖt cÇn ®−îc tiÕn hμnh d−íi sù l·nh ®¹o vμ ®«n ®èc cña §¶ng, trong tÊt c¶ çc thuéc ®Þa cña Ph¸p vμ xø gäi lμ b¶o hé.

1) Tμi liÖu ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p, kh«ng ký tªn, l−u tr÷ t¹i CAOM, SLOTFOM, SÐrie III, cÆp sè 3, hå s¬ cña Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa (Ph¸p).

C«ng t¸c tuyªn truyÒn nμy thùc hiÖn:

a) b»ng çc b¸o chÝ xuÊt b¶n ë Ph¸p.

b) b»ng diÔn ®μn cña çc §¹i héi cña chóng ta vμ khi cÇn, b»ng diÔn ®μn cña nghÞ viÖn.

c) b»ng çc héi nghÞ.

d) b»ng mäi ph−¬ng thøc thÝch hîp víi ®èi t−îng, víi tr×nh ®é gi¸o dôc vμ v¨n minh cña quÇn chóng b¶n xø ë çc thuéc ®Þa.

B¶n tr×nh bμy s¬ l−îc trªn ®©y chØ lμ mét th«ng b¸o b−íc ®Çu. Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa cña ph©n bé Ph¸p cña Quèc tÕ Céng s¶n cho r»ng viÖc nghiªn cøu çc vÊn ®Ò thuéc ®Þa tõ nay vÒ sau ph¶i lμ bé phËn kh«ng t¸ch rêi çc ®Ò c−¬ng ®−a lªn Quèc tÕ Céng s¶n, v× çch m¹ng céng s¶n chñ nghÜa kh«ng chØ cã môc ®Ých ë ch©u ¢u mμ cßn ë toμn thÕ giíi. V× vËy, kh«ng ®−îc ®Ó mét n¬i nμo trªn thÕ giíi, do cÈu th¶ hoÆc kh«ng am hiÓu vÊn ®Ò, lät ra ngoμi nh÷ng ho¹t ®éng cã Ých cho môc ®Ých çch m¹ng céng s¶n chñ nghÜa.

In trong s¸ch: Hå ChÝ Minh, Nh÷ng bμi viÕt 1914 - 1969, do Alain Ruscio biªn so¹n, Pari, 1990, tr.40 - 41.


Dù TH¶O NGHÞ QUYÕT VÒ

CHñ NGHÜA CéNG S¶N Vμ ÇC THUéC §Þa126F1

)

§¹i héi lÇn thø II cña Quèc tÕ Céng s¶n häp vμo th¸ng 8-1920 ®· tuyªn bè trong nh÷ng luËn c−¬ng cña §¹i héi vÒ nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ®Þa r»ng:

"§¹i chiÕn ë ch©u ¢u vμ nh÷ng kÕt qu¶ cña nã ®· chØ râ r»ng quÇn chóng ë nh÷ng n−íc phô thuéc ngoμi ch©u ¢u g¾n bã víi phong trμo v« s¶n ch©u ¢u mét çch tuyÖt ®èi vμ ®ã lμ hËu qu¶ kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc do sù tËp trung cña chñ nghÜa t− b¶n thÕ giíi...

"Quèc tÕ Céng s¶n ph¶i më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh. NhiÖm vô cña nã lμ tæ chøc giai cÊp c«ng nh©n toμn thÕ giíi ®Ó lËt ®æ nÒn thèng trÞ t− b¶n chñ nghÜa vμ thiÕt lËp chñ nghÜa céng s¶n".

Nh÷ng chØ thÞ ®ã lμ cÇn thiÕt hμng ®Çu ®èi víi §¶ng Céng s¶n Ph¸p, bëi v× giai cÊp t− s¶n n−íc nμy thèng trÞ nh÷ng thuéc ®Þa mμ d©n sè cã tíi 40 triÖu ng−êi.

Nh÷ng thuéc ®Þa bÞ çc giai cÊp thèng trÞ coi lμ kho chøa nguyªn liÖu c¬ b¶n mμ ®Ó lμm ra chóng, d©n b¶n xø bÞ ng−êi ta coi lμ nh÷ng con vËt kÐo xe, nh− lμ n¬i tiªu thô dμnh riªng cho th−¬ng

1) T¹i §¹i héi lÇn thø I §¶ng Céng s¶n Ph¸p häp ë M¸cx©y, phiªn häp

thø 9, buæi chiÒu thø n¨m, ngμy 29-12-1921, sau khi Phrètxa ph¸t biÓu, Chñ täa giíi thiÖu NguyÔn ¸i Quèc lªn ®äc b¶n Dù th¶o nghÞ quyÕt nμy.

nghiÖp chÝnh quèc; vμ còng lμ nguån cung cÊp cho chñ nghÜa qu©n phiÖt binh lÝnh cho nh÷ng cuéc chiÕn tranh s¾p tíi do sù ®èi kh¸ng gi÷a chñ nghÜa ®Õ quèc k×nh ®Þch cña nh÷ng n−íc kh¸c nhau ®ang chuÈn bÞ.

Hμng chôc ngh×n ng−êi d©n thuéc ®Þa ®· chÕt trong cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u. Hμng chôc ngh×n ng−êi kh¸c cßn ph¶i lμm n« lÖ cho chñ nghÜa qu©n phiÖt Ph¸p; trong suèt thêi kú "hoμ b×nh ë t×nh tr¹ng chiÕn tranh" nã ph¸i hä sang §øc, Xilixi, Xyri, víi khÝ hËu ®éc h¹i nhÊt ®Õn chÕt ng−êi ®èi víi nh÷ng con ng−êi xø nãng Êy. Ng−êi ta ®−a ng−êi chÝnh quèc vμo qu©n ®éi víi danh nghÜa quèc phßng: chiªu bμi nμy chØ cã thÓ dïng ë nh÷ng thuéc ®Þa míi bÞ th«n tÝnh; ë ®Êy, ng−êi ta tuyÓn nh÷ng ng−êi ch©u Phi vμ nh÷ng ng−êi ch©u ¸ b»ng nh÷ng lêi høa dèi tr¸ cho tiÒn b¹c hay cho chiÕn lîi phÈm, b»ng r−îu, b»ng sù chuyªn chÕ hμnh chÝnh, hoÆc lμ (khi nh÷ng ph−¬ng s¸ch ®ã thÊt b¹i) b»ng b¹o lùc, khñng bè vμ nh÷ng sù hμnh quyÕt lμm g−¬ng. Qua miÖng M¨nggianh, chñ nghÜa qu©n phiÖt Ph¸p khoe khoang hä sö dông 400.000 lÝnh b¶n xø; vÒ thùc tÕ vμ b»ng nh÷ng ph−¬ng s¸ch duyÖt thªm, nã cã thÓ ®−a lªn mét hoÆc hai triÖu ng−êi ch©u Phi vμ ng−êi ch©u ¸. Nh− thÕ, nã hy väng cã ®−îc nh÷ng vËt hy sinh dÔ b¶o h¬n lμ c«ng nh©n vμ n«ng d©n Ph¸p, vμ còng lμ sö dông ®−îc nh÷ng løa qu©n dÞch thuéc ®Þa, nh÷ng c«ng cô mï qu¸ng ®Ó ¸p bøc vμ ®Ì bÑp giai cÊp v« s¶n ch©u ¢u.

Ngoμi sù cÇn thiÕt chèng l¹i nguy c¬ ®èi víi phong trμo gi¶i phãng v« s¶n lμ sù can thiÖp tuyÖt ®èi cña chñ nghÜa t− s¶n chÝnh quèc ®èi víi d©n c− b¶n xø bÞ Ðp vμo tr¹i lÝnh, cÇn ph¶i thÊy ®−îc r»ng trong mét thêi kú çch m¹ng, giai cÊp t− s¶n sö dông nh÷ng thuéc ®Þa lμm n¬i trèn tr¸nh cña lùc l−îng ph¶n çch m¹ng hay Ýt nhÊt còng dùa vμo ®Êy ®Ó tæ chøc ra nã. Ngay tõ b©y giê chóng ta ph¶i dù phßng s¸ch l−îc nμy vμ muèn vËy chóng ta ph¶i cè g¾ng tranh thñ c¶m t×nh cña quÇn chóng b¶n xø vμ gi¸o dôc hä b»ng çch chØ ra r»ng nh÷ng nçi ®au khæ cña hä còng cã cïng nguyªn nh©n víi ®au khæ cña giai cÊp c«ng nh©n ë chÝnh quèc. §Ò ra nhiÖm


vô nμy ch−a ph¶i lμ tÊt c¶ mμ cßn ph¶i dèc lßng lμm nh÷ng nhiÖm vô thùc tiÔn ph¸t sinh tõ ®ã. §iÒu ®ã kh«ng dÔ, v× nhiÒu lÏ:

a/ Thø nhÊt, ë trong §¶ng Céng s¶n cßn ch−a cã truyÒn thèng v÷ng vμng vÒ mÆt ho¹t ®éng thuéc ®Þa. Quèc tÕ thø hai gÇn nh− hoμn toμn thê ¬ víi viÖc t¹o ra ë thuéc ®Þa phong trμo ®èi kh¸ng chèng l¹i chñ nghÜa t− b¶n mμ b»ng lßng víi viÖc ®−a ra nh÷ng b¶n tuyªn bè cña chñ nghÜa c¶i l−¬ng lËp lê vμ v« hiÖu qu¶. VËy ngμy nay §¶ng céng s¶n ph¶i tæ chøc tÊt c¶.

b/ §iÒu lμm cho phøc t¹p vμ khã kh¨n cña sù nghiÖp nμy còng chÝnh lμ sù kh¸c nhau cña çc lo¹i thuéc ®Þa hîp thμnh l·nh thæ thuéc ®Þa Ph¸p. V× thÕ, nh÷ng ph−¬ng s¸ch ho¹t ®éng kh«ng gièng nhau vμ ph¶i thay ®æi theo tõng nhãm thuéc ®Þa lín. VÒ ®¹i thÓ, ng−êi ta cã thÓ chia çc thuéc ®Þa lμm 5 lo¹i nh− sau: B¾c Phi, T©y Phi vμ ch©u Phi xÝch ®¹o, §«ng D−¬ng, Ma®ag¸txca, çc thuéc ®Þa cò.

c/ Mét khã kh¨n kh¸c lμ thiÕu kh¶ n¨ng tù gi¶i phãng ë hÇu hÕt nh÷ng ng−êi b¶n xø. Hä kh«ng cã qu¸ khø çch m¹ng; trong nhiÒu thuéc ®Þa hä quen thãi n« lÖ vμ cßn ch−a nhËn kh¶ n¨ng tù gi¶i tho¸t khái c¶nh ®ã. Nç lùc cña chóng ta nh»m gi¶i phãng hä vμ d¾t dÉn hä, vμ qua ®ã, hμnh ®éng çch m¹ng cña chóng ta sÏ kh«ng ®−îc hä ñng hé nghiªm chØnh, Ýt ra lμ lóc b¾t ®Çu ë nh÷ng n−íc cã chÕ ®é chuyªn chÕ ®éc ®o¸n.

B»ng bÊt cø çch nμo nh÷ng khã kh¨n ®ã còng kh«ng thÓ biÖn minh cho viÖc §¶ng céng s¶n tõ bá mét chÝnh s¸ch thuéc ®Þa thùc tÕ vμ cã kÕt qu¶. NÕu chóng ta nªu ra nh÷ng ®iÒu ®ã cèt chØ ra Ých lîi cña mét tæ chøc ®Æc biÖt chuyªn lo tuyªn truyÒn céng s¶n thμnh c«ng.

Tæ chøc ®Æc biÖt nμy, Ban l·nh ®¹o ®· chuÈn bÞ lËp mét Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa trong trô së §¶ng.

Ban nμy lμ mét c¬ quan t− vÊn tuyÓn ng−êi trong sè çc chuyªn gia, nghÜa lμ nh÷ng ®¶ng viªn cã hiÓu biÕt vÒ çc thuéc ®Þa ®Ó ®Õn ®ã sinh sèng.

Nã cã nhiÖm vô thu thËp tμi liÖu vÒ thuéc ®Þa, cung cÊp cho çc §¹i héi ®¶ng vμ trong thêi gian gi÷a hai ®¹i héi, cho Ban l·nh ®¹o nh÷ng kÕt luËn cã thÓ cho phÐp ra nh÷ng quyÕt ®Þnh thÝch hîp vÒ mÆt häc thuyÕt, tuyªn truyÒn vμ s¸ch l−îc.

Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa ®· th¶o mét b¶n t−êng tr×nh vÒ t×nh h×nh hiÖn nay cña çc nhãm thuéc ®Þa kh¸c nhau, x¸c ®Þnh râ rμng nh÷ng yªu cÇu chñ yÕu vÒ lo¹i kinh tÕ, chÝnh trÞ, vμ x· héi mμ ng−êi b¶n xø còng nh− ng−êi lao ®éng chÝnh quèc sèng ë thuéc ®Þa c¶m nhËn thÊy. Tõ sù kiÓm chøng nh÷ng nhu cÇu ®ã, Ban ®· rót ra nh÷ng kÕt luËn, nh÷ng quy t¾c s¸ch l−îc thÝch hîp qua viÖc vËn dông chóng, ®Ó g©y nªn ë thuéc ®Þa mét phong trμo ®èi lËp chèng chñ nghÜa t− b¶n vμ phong trμo g©y c¶m t×nh víi céng s¶n.

V× ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña §¹i héi M¸cx©y qu¸ nÆng nªn b¸o ço nμy cña Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa, ®¸ng tiÕc lμ kh«ng thÓ ®−îc xem xÐt vμ th¶o luËn ë ®ã ®−îc. Nh−ng ®iÒu mμ ng−êi ta cã thÓ tr«ng ®îi ë §¹i héi M¸cx©y, tr−íc hÕt lμ §¹i héi t¸n thμnh nguyªn t¾c thμnh lËp mét c¬ quan ®Æc biÖt phô tr¸ch chÝnh s¸ch vÒ thuéc ®Þa cña §¶ng, tiÕp ®ã lμ uû quyÒn cho Ban l·nh ®¹o thÊy râ: 1/ TiÕp tôc vμ më réng nhiÖm vô chuÈn bÞ ®· ®−îc khëi ®Çu. 2/ Tr×nh bμy ë §¹i héi sau cña §¶ng mét luËn c−¬ng vÒ thuéc ®Þa ®· ®−îc nghiªn cøu nghiªm tóc ®Ó §¹i héi th¶o luËn ®Õn n¬i ®Õn chèn sao cho tõ ®ã §¶ng cã mét chÝnh s¸ch thuéc ®Þa râ rμng, cã ph−¬ng ph¸p vμ thiÕt thùc.

Bëi vËy, chóng t«i ®Ò nghÞ §¹i héi th«ng qua nghÞ quyÕt d−íi ®©y:

" §¹i héi lÇn thø II cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p, häp ë M¸cx©y sau khi nghe b¶n b¸o ço do Ban l·nh ®¹o thay mÆt Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa tr×nh bμy, chØ ra sù cÇn thiÕt trong thêi gian ng¾n nhÊt ph¶i t¹o ra mét phong trμo ®èi kh¸ng mang tinh thÇn céng s¶n, chèng chñ nghÜa t− b¶n vμ hai h×nh thøc ®Æc biÖt cña nã lμ chñ nghÜa ®Õ quèc, chñ nghÜa qu©n phiÖt vμ chñ nghÜa ph¸o thuyÒn ë çc thuéc ®Þa.


"XÐt tÝnh phøc t¹p cña vÊn ®Ò thuéc ®Þa, v× cã sù kh«ng thuÇn nhÊt cña çc thuéc ®Þa vμ xÐt sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vμ x· héi th−êng chËm ch¹p cña d©n b¶n xø, ®ång thêi xÐt ®Õn søc m¹nh cña chÕ ®é chuyªn chÕ hμnh chÝnh mμ hä lμ n¹n nh©n.

"ChuÈn y nguyªn t¾c lËp thμnh mét c¬ quan ®Æc biÖt chuyªn nghiªn cøu vμ s−u tËp t− liÖu vÒ thuéc ®Þa lμ c¬ quan t− vÊn, ®Æt d−íi quyÒn kiÓm tra cña Ban l·nh ®¹o.

"Giao cho Ban nμy b»ng mäi ph−¬ng s¸ch cÇn thiÕt nh»m tÝch cùc tuyªn truyÒn ngay tõ b©y giê vÒ thuéc ®Þa trong khi chê ®îi mét dù ¸n hoμn chØnh vμ chi tiÕt vÒ ho¹t ®éng thuéc ®Þa ®−îc th¶o luËn ë §¹i héi tíi cña §¶ng.

"§Æc biÖt §¹i héi ®Ò nghÞ Ban l·nh ®¹o dμnh mét môc ®Ó nghiªn cøu vÊn ®Ò nμy trªn b¸o L'HumanitÐ vμ trong çc s¸ch, b¸o vμ Ên phÈm cña §¶ng.

"§¹i héi ®Ò nghÞ çc ban nãi chung, ®Æc biÖt lμ çc ban tån t¹i ë çc thuéc ®Þa hay ë nh÷ng thμnh phè cã quan hÖ th−êng xuyªn víi çc thuéc ®Þa ®ã còng nh− nh÷ng ng−êi céng s¶n biÖt lËp thuéc mäi chñng téc, hîp t¸c ngay tõ b©y giê víi Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa".

Th¸ng 12 n¨m 1921

BAN NGHI£N CøU THUéC §ÞA


HéI LI£N HIÖP THUéC §ÞA

§ång bμo th©n mÕn,

NÕu c©u ph−¬ng ng«n "§oμn kÕt lμm ra søc m¹nh" kh«ng ph¶i lμ mét c©u nãi su«ng,

NÕu ®ång bμo muèn gióp ®ì lÉn nhau,

NÕu ®ång bμo muèn bªnh vùc cho quyÒn lîi cña b¶n th©n m×nh, còng nh− quyÒn lîi cña tÊt c¶ ®ång bμo ë çc xø thuéc ®Þa,

H·y gia nhËp Héi liªn hiÖp thuéc ®Þa.

§IÒU LÖ TRÝCH YÕU

§iÒu 2 - Môc ®Ých cña Héi lμ tËp hîp vμ h−íng dÉn cho mäi ng−êi d©n çc xø thuéc ®Þa hiÖn sèng trªn ®Êt Ph¸p ®Ó; soi s¸ng cho nh÷ng ng−êi d©n ë thuéc ®Þa vÒ t×nh h×nh mäi mÆt ë n−íc Ph¸p nh»m môc ®Ých ®oμn kÕt hä; th¶o luËn vμ nghiªn cøu tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ vμ kinh tÕ cña thuéc ®Þa.

§iÒu 4 - TÊt c¶ héi viªn ph¶i ®ãng héi phÝ 3 th¸ng mét kú lμ 9 phr¨ng.

§iÒu 10 - TÊt c¶ héi viªn bÊt kú lóc nμo, ®Òu cã thÓ göi th−


®Õn trô së cña Héi ®Ó yªu cÇu nh÷ng ®iÒu lîi Ých mμ Héi dμnh riªng cho çc héi viªn cña m×nh.

§iÒu 13127F

1

) - Héi s½n sμng gióp ®ì vμ cøu trî cho mäi héi viªn cña çc nhãm ®· gia nhËp Héi.

§iÒu 142) - Trong ph¹m vi tμi chÝnh s½n cã, Héi cã thÓ cung cÊp cho tÊt c¶ héi viªn nh÷ng b¸o chÝ vμ tμi liÖu cã liªn quan ®Õn sinh ho¹t cña çc thuéc ®Þa, hoÆc chuyªn lo bªnh vùc cho çc thuéc ®Þa.

BAN CHÊP HμNH:

§¹i diÖn:

§«ng D−¬ng: NguyÔn ¸i Quèc (thî söa ¶nh)

§¶o Rªuyni«ng: B¸ckÝtx« (tr¹ng s−)

§ah«m©y: M.Bl«ngcua (tr¹ng s−)

Goa®¬lóp: Gi¨ng B¸ptixt¬ (nhμ bu«n)

QuÇn ®¶o ¡ngti¬: M«ranh®¬ (nhμ bu«n)

M¸ctinÝch: M«ngnÐcvin (®¹i diÖn th−¬ng m¹i)

Guyan: ¤n«ri¨ng (Chñ nhiÖm) , Gi¸m ®èc Héi ch÷ thËp ®á.

§ång bμo h·y göi ®¬n xin vμo héi cho M«ngnÐcvin, 9, Phè ValÐtt¬, quËn 5, Pari; hoÆc cho NguyÔn ¸i Quèc, 9, Ngâ C«ngpoanh, quËn 17, Pari.


1), 2). Cã b¶n chôp çc ®iÒu 13 vμ 14 trªn ®©y, nh−ng ®¸nh sè lμ ®iÒu

15 vμ 19, néi dung çc ®iÒu ®Òu gièng nhau.

LêI K£U GäI CñA BAN NGHI£N CøU THUéC §ÞA CñA §¶NG CéNG S¶N PH¸P

Chóng t«i hiÓu nçi ®au khæ cña çc b¹n, nh−ng çc b¹n ch−a hiÓu nçi ®au khæ cña chóng t«i. Cã lÏ çc b¹n cho r»ng tÊt c¶ mäi ng−êi ë Ph¸p ®Òu cã quyÒn hμnh vμ ai còng muèn gi÷ çc b¹n trong vßng n« lÖ.

ThËt ra nh÷ng ng−êi g©y ra sù lÇm than cho çc b¹n vμ gi÷ çc b¹n trong c¶nh khæ ®ã ®Ó lîi dông chØ lμ mét sè Ýt, chóng cã quyÒn hμnh v× chóng giμu. Chóng t«i lμ sè ®«ng vμ ®ang ®Êu tranh chèng l¹i chóng v× chóng t«i còng nh− çc b¹n lμ n¹n nh©n sù tμn b¹o cña chóng. Çc anh em ng−êi b¶n xø thÊy râ chóng t«i cïng víi anh em cã chung mét kÎ thï lμ bän chñ cña chóng t«i. Chóng t«i thμnh lËp ë ®©y mét chÝnh ®¶ng lín ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng nh÷ng ng−êi kh«ng cã quyÒn hμnh ë chÝnh quèc vμ còng muèn ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng nh÷ng ng−êi b¶n xø ë thuéc ®Þa bÞ b¾t lμm n« lÖ.

Chóng t«i yªu cÇu çc b¹n gióp ®ì chóng t«i trong nhiÖm vô ®ã, v× çc b¹n vμ chóng t«i, chóng ta cïng chung mét lîi Ých. Chóng t«i yªu cÇu çc b¹n coi chóng t«i nh− b¹n vμ anh em cña çc b¹n. Chóng t«i s¸t çnh víi çc b¹n trong cuéc kh¸ng chiÕn vμ ®Êu tranh cña çc b¹n chèng sù tham tμn cña bän thùc d©n, sù hung b¹o cña bän cai trÞ vμ binh lÝnh, bän nμy cã nh÷ng tªn ®ång lo· lμ


bän quan l¹i b¶n xø.

Ngμy mμ chóng ta sÏ ®−îc tù do nhê ë thμnh c«ng cña sù thay ®æi mμ chóng ta ®ang chuÈn bÞ ®©y, sù lÇm than khæ cùc cña çc b¹n sÏ chÊm døt. Lóc ®ã çc b¹n sÏ cã thÓ tù ®iÒu khiÓn lÊy c«ng viÖc cña m×nh vμ kÕt qu¶ lao ®éng cña çc b¹n sÏ thuéc vÒ çc b¹n. Mèi quan hÖ gi÷a chóng t«i víi çc b¹n sÏ lμ nh÷ng mèi quan hÖ ®oμn kÕt vμ liªn minh.

ViÕt vμo th¸ng 1-1922. §¨ng b¸o Nh©n d©n, sè 7.691, ngμy 26-5-1975.

Theo bμi ®¨ng b¸o.

B¶N TRUYÒN §¥N B»NG TIÕNG VIÖT CñA BAN NGHI£N CøU THUéC §ÞA

CñA §¶NG CéNG S¶N PH¸P

Çc b¹n lao ®éng b¶n xø! Nh÷ng ng−êi céng s¶n ë chÝnh quèc hiÓu râ nçi ®au khæ cña çc b¹n... Çc b¹n bÞ hai lÇn bãc lét: lμ lao ®éng vμ lμ d©n b¶n xø. Nh÷ng ng−êi chñ çc b¹n tõ chÝnh quèc ®Õn kh«ng hμnh ®éng mét m×nh. Nh÷ng ng−êi quyÒn thÕ ë n−íc çc b¹n, bän ®¹i ®Þa chñ vμ bän cÇm ®Çu muèn gi÷ cña c¶i vμ quyÒn hμnh cña chóng. §Ó bãc lét çc b¹n, chóng ®· c©u kÕt víi chÝnh quyÒn, bän thùc d©n vμ çc c«ng ty ch©u ¢u... Nh− ë kh¾p mäi n¬i trªn thÕ giíi, chóng t«i ®· lËp ra mét §¶ng Céng s¶n lín ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng mäi ng−êi lao ®éng.

§¶ng muèn ho¹t ®éng ñng hé nh÷ng ng−êi anh em cña m×nh ë thuéc ®Þa. Nã ®Ò nghÞ çc b¹n cho biÕt nh÷ng sù ®μn ¸p mμ çc b¹n lμ n¹n nh©n. Nã dμnh cho çc b¹n b¸o chÝ cña nã vμ sù gióp ®ì cña nh÷ng nhμ ho¹t ®éng chÝnh trÞ cña nã. Nã ®Ò nghÞ çc b¹n gióp ®ì nã tÝch cùc vμ ë n−íc thuéc ®Þa nμo cã chi bé §¶ng, chóng t«i mong çc b¹n coi ®ã lμ nh÷ng c¬ quan b¶o vÖ çc b¹n. Nã ®Ò nghÞ çc b¹n ®oμn kÕt l¹i gi÷a nh÷ng ng−êi lao ®éng ë nhμ m¸y vμ n«ng th«n, bÕn tμu vμ cã nh÷ng mèi quan hÖ h÷u nghÞ víi nh÷ng ng−êi lao ®éng tõ chÝnh quèc tíi ngμy cμng nhiÒu, hä thuéc cïng giai cÊp víi


çc b¹n.

V× nÒn hoμ b×nh thÕ giíi, v× tù do vμ Êm no, nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét thuéc mäi chñng téc cÇn ®oμn kÕt l¹i vμ chèng bän ¸p bøc.

§¨ng trªn b¸o Nh©n d©n, sè 7.689, ngμy 24-5-1975.


LêI K£U GäI THAM GIA HéI HîP T¸C XUÊT B¶N B¸O LE PARIA128F

1

)

Pari, ngμy 10 th¸ng 2 n¨m 1922

Çc ®ång chÝ th©n mÕn,

Çc ®ång chÝ ®· nhËn hay sÏ nhËn mét b¶n ®iÒu lÖ Héi hîp t¸c cña b¸o Le Paria. Héi nμy ®ang thμnh lËp sÏ xuÊt b¶n mét tê b¸o nh− tªn ®· nªu vμ ®ã sÏ lμ mét xuÊt b¶n phÈm thËt sù cña thuéc ®Þa.

Ch¼ng cÇn nhÊn m¹nh ®Õn sù khÈn cÊp ph¶i cho ra tê b¸o nμy. Çc b¹n ta ë chÝnh quèc b¾t ®Çu c¶m thÊy cÇn ph¶i thay ®æi t×nh h×nh hiÖn nay ë çc thuéc ®Þa. Nh−ng do chç kh«ng cã t− liÖu, hä chê m·i m·i hoÆc hμnh ®éng ch¼ng ch¾c ch¾n g×. Trong c¶ hai tr−êng hîp, cã nguy c¬ hä lμm h¹i phong trμo chung ®Ó thiÕt lËp l¹i c«ng lý trong nh©n d©n çc thuéc ®Þa.

VÒ phÝa m×nh, çc d©n téc ë thuéc ®Þa tiÕp tôc t−ëng r»ng nh©n d©n Ph¸p lu«n lu«n lμ nh÷ng viªn chøc ho¹nh häe vμ ch¼ng cã lßng xãt th−¬ng nμy hay lμ nh÷ng tªn thùc d©n mμ ch−¬ng tr×nh lμ bãc lét vËt vμ ng−êi ë thuéc ®Þa. TiÕng nãi cña nh÷ng cùu chiÕn binh ng−êi b¶n xø, ®· tõng ®au khæ bªn c¹nh nh÷ng "ng−êi l«ng l¸ xåm

1) §Çu ®Ò do BBT ®Æt.


xoμm" ë Ph¸p, l¹i cμng bÊt lùc ®Ó ng¨n hä khái tin r»ng mäi binh sÜ cò cña "®¹i chiÕn", - d−íi con m¾t çc vÞ cã chøc quyÒn ë thuéc ®Þa, - lμ mét ng−êi ®¸ng ngê vμ lμ mét ®èi t−îng ph¶i kiÓm so¸t ®Æc biÖt nghiªm ngÆt.

Çc b¹n ë mÉu quèc, çc ®ång chÝ ë thuéc ®Þa, v× lîi Ých cña c«ng lý, ch©n lý vμ tiÕn bé, cÇn ph¶i xo¸ kho¶ng çch gi¶ t¹o d−êng nh− chia rÏ çc ®ång chÝ. Tê Le Paria, lμ tê b¸o ®Çu tiªn nh»m môc ®Ých hoμn thμnh nhiÖm vô Êy.

NhiÖm vô nμy ch¼ng dÔ dμng g×; ®Ó ®èi phã, víi hy väng th¾ng lîi, chóng t«i kªu gäi sù tËn tuþ cña çc ®ång chÝ mμ t«i biÕt lμ v« biªn.

H·y tham gia héi hîp t¸c cña chóng ta, Le Paria, hay ®Æt mua dμi h¹n ngay tõ b©y giê tê b¸o cña chóng t«i cïng tªn Êy; hoÆc, nÕu ®−îc, çc ®ång chÝ h·y lμm c¶ hai ®iÒu trªn. Sù thμnh c«ng cña chóng ta phô thuéc vμo sù tËn tuþ cña ®ång chÝ, vμ t−¬ng lai çc thuéc ®Þa l¹i phô thuéc vμo sù thμnh c«ng trªn; chóng ta d¸m kh¼ng ®Þnh nh− vËy .

Cè g¾ng lªn mét chót, b»ng çch gióp ®ì chóng t«i. Çc b¹n vμ çc ®ång chÝ, sÏ phôc vô sù nghiÖp hoμ b×nh vμ nh©n lo¹i.

RÊt th©n thiÕt.

Thay mÆt Héi ®ång qu¶n trÞ XT£PHANY

Thñ quü chÝnh GUT¥NOA §¥ TURY

Thñ quü phô NGUYÔN ¸I QUèC

Tμi liÖu ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

LêI K£U GäI

Çch ra b¸o h»ng th¸ng cña chóng t«i nãi lªn r»ng: Le Paria ra m¾t b¹n ®äc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hÕt søc h¹n chÕ vÒ ph−¬ng diÖn tμi chÝnh. Vμ lêi tuyªn bè nμy gióp cho nh÷ng ai cã thÓ cßn ph©n v©n vÒ hμnh ®éng xuÊt hiÖn ë ®©y lÇn ®Çu tiªn khái ph¶i mÊt c«ng t×m hiÓu v« Ých.

Thùc vËy, trong lÞch sö phong trμo quÇn chóng b¶n xø ë çc thuéc ®Þa cña Ph¸p, ch−a bao giê cã mét tê b¸o ®−îc lËp ra ®Ó nãi lªn nçi ®au khæ vμ t×nh tr¹ng cïng khèn chung cña hä, bÊt kÓ lμ hä thuéc ®Êt n−íc vμ gièng nßi nμo. Le Paria ra ®êi do sù ®ång c¶m s©u s¾c cña çc ®ång chÝ ë B¾c Phi, T©y Phi thuéc Ph¸p, Ma®ag¸txca, §«ng D−¬ng, ¡ngti¬ vμ Guyan. B¸o ra ®êi chÝnh lμ v× nh÷ng lêi høa hÑn dèi tr¸ vÒ tù do vμ c«ng lý ®−îc ®−a ra trong qu¸ tr×nh cuéc chÐm giÕt khñng khiÕp nh÷ng n¨m 1914-1918, nh−ng hoμn toμn kh«ng ®−îc thùc hiÖn sau khi c¬n gi«ng tè dÞu ®i. Tê b¸o biÓu hiÖn ý thøc tËp thÓ cña nh÷ng ng−êi v« s¶n b¶n xø hiÓu rÊt râ r»ng: bän bãc lét lîi nhuËn vμ ®Æc quyÒn, ®Æc lîi, kh«ng muèn mÊt ®i, dï lμ mét chót quyÒn lùc vμ niÒm kiªu h·nh cña chóng. Bän cÇm quyÒn võa mï, võa ®iÕc, kh«ng muèn hiÓu chót g× vÒ nh÷ng biÕn cè ®ang thai nghÐn trªn thÕ giíi.

Le Paria tè ço nh÷ng sù l¹m quyÒn vÒ chÝnh trÞ, lèi cai trÞ ®éc


®o¸n, t×nh tr¹ng bÞ bãc lét vÒ kinh tÕ mμ nh©n d©n çc vïng l·nh thæ réng lín ë h¶i ngo¹i ®ang lμ n¹n nh©n. B¸o kªu gäi hä ®oμn kÕt l¹i, ®Êu tranh cho tiÕn bé vÒ vËt chÊt vμ tinh thÇn cña chÝnh hä. B¸o kªu gäi hä, tæ chøc hä, nh»m môc ®Ých gi¶i phãng nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc khái çc lùc l−îng thèng trÞ, thùc hiÖn t×nh yªu th−¬ng vμ b¸c ¸i.

Vμ b©y giê, ®éi ngò ®· s½n sμng, çc b¹n da vμng, da tr¾ng vμ da ®en, h·y ®Æt mua b¸o cña chóng t«i; h·y göi cho chóng t«i tμi liÖu; h·y ®øng bªn c¹nh chóng t«i; h·y ra søc ñng hé chóng t«i, dï cho chóng t«i cã gÆp ph¶i nh÷ng luång b·o t¸p ng−îc chiÒu thÕ nμo ch¨ng n÷a.

Le Paria ®· s½n sμng b−íc vμo cuéc chiÕn ®Êu, môc ®Ých cña b¸o ch¾c ch¾n sÏ ®¹t ®−îc: ®ã lμ gi¶i phãng loμi ng−êi.

LE PARIA


KIÕN NGHÞ VíI §¹I HéI LÇN THø II129F

1

) §¶NG CéNG S¶N PH¸P

NhËn thÊy r»ng §¹i héi Quèc tÕ Céng s¶n lÇn thø IV s¾p tíi bμn ®Õn vÊn ®Ò thuéc ®Þa vμ viÖc ®ã ph¶i lμ c«ng t¸c hμng ®Çu cña nh÷ng ng−êi céng s¶n Ph¸p, trong khi giai cÊp t− s¶n h·m trong vßng ¸p bøc rÊt nhiÒu nh©n d©n thuéc ®Þa.

QuyÕt ®Þnh r»ng vÊn ®Ò thuéc ®Þa sÏ ®−îc ®−a vμo ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña Héi nghÞ toμn quèc cña §¶ng.

Trong khi chê ®îi, th«ng qua lêi kªu gäi nh©n d©n thuéc ®Þa do Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa th¶o vμ ®Ò nghÞ ®¨ng lêi kªu gäi ®ã trªn b¸o L' HumanitÐ.

Yªu cÇu çc ®¶ng bé céng s¶n ë thuéc ®Þa t¨ng c−êng c«ng t¸c tuyªn truyÒn vμ kÕt n¹p ®¶ng viªn trong sè ng−êi b¶n xø vμ yªu cÇu cö cμng nhiÒu cμng tèt nh÷ng ng−êi b¶n xø ®i dù Héi nghÞ toμn quèc.

ViÕt vμo th¸ng 10-1922. §¨ng b¸o Nh©n d©n, sè 7.695, ngμy 30-5-1975.


1) B¶n kiÕn nghÞ nμy do NguyÔn ¸i Quèc, ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n

Ph¸p, cïng mét sè ®¶ng viªn ng−êi thuéc ®Þa tr×nh tr−íc §¹i héi §¶ng.


®¶ng céng s¶n vμ vÊn ®Ò thuéc ®Þa

Göi ng−êi b¶n xø çc thuéc ®Þa, Hìi nh÷ng ng−êi lao ®éng b¶n xø ! Nh÷ng ng−êi céng s¶n ë

chÝnh quèc biÕt ®−îc nçi khæ cña çc b¹n. Hä biÕt r»ng tõ ngμy çc xø së cña çc b¹n bÞ nh÷ng qu©n nh©n x©m chiÕm, çc b¹n mÊt hÕt tù do, r»ng ng−êi ta ®· sö dông nh÷ng biÖn ph¸p tμn b¹o ®Ó buéc çc b¹n ph¶i lao ®éng mμ kh«ng ®−îc thu gÆt thμnh qu¶. Nh÷ng quan cai trÞ, d©n sù hay qu©n sù, khñng bè çc b¹n, ¸p dông nh÷ng luËt lÖ tμn khèc víi çc b¹n.

Chóng ®· t¹o nªn hai lo¹i toμ ¸n: mét cho b¹n th©n cña hä, hiÒn lμnh, khoan hoμ, vμ toμ ¸n kia lμ cho çc b¹n, kh¾t khe vμ ®Ém m¸u.

Çc b¹n bÞ bãc lét hai lÇn: trªn t− çch lμ ng−êi lao ®éng vμ trªn t− çch lμ ng−êi b¶n xø. Chñ cña çc b¹n, xuÊt ph¸t tõ mÉu quèc, kh«ng hμnh ®éng ®¬n ®éc. Nh÷ng ng−êi cã quyÒn lùc ë n−íc çc b¹n, nh÷ng nghiÖp chñ lín vμ çc «ng chñ muèn b¶o vÖ cña c¶i vμ quyÒn thÕ cña m×nh, liªn minh víi nhau ®Ó bãc lét çc b¹n, liªn minh víi chÝnh quyÒn, víi bän thùc d©n vμ çc c«ng ty ch©u ¢u.

Trong chiÕn tranh, thanh niªn n−íc çc b¹n bÞ bøt ra khái nhμ; hoÆc b»ng çc lêi høa h·o, hoÆc b»ng ®e do¹ vμ vò lùc, vμ ng−êi ta ®· ®−a chóng ®Õn lß mæ tøc lμ chiÕn tranh ®Ó b¶o vÖ lîi quyÒn vμ nh÷ng hËn thï cña chÝnh nh÷ng kÎ giμu cã ®· chinh phôc ®Êt n−íc çc b¹n. NhiÒu ng−êi ®· bá m¹ng, nh÷ng ng−êi kh¸c bÞ th−¬ng tËt suèt ®êi. Ng−êi ta kh«ng gi÷ lêi høa nªu ra trong chiÕn tranh, lμ

nh−îng l¹i cho çc b¹n nh÷ng quyÒn trän vÑn vÒ con ng−êi vμ vÒ c«ng d©n.

Ngoμi ra, çc «ng chñ nμy tiÕp tôc Ðp çc b¹n cung cÊp cho hä binh lÝnh cho mét cuéc chiÕn tranh næ ra nay mai th«i mμ lßng tham cña çc «ng chñ ®ang chuÈn bÞ vμ víi hy väng dïng çc b¹n ®Ó ®μn ¸p çch m¹ng mμ chóng t«i chuÈn bÞ ®Ó gi¶i phãng chung chóng ta.

Cã lÏ çc b¹n t−ëng r»ng tÊt c¶ mäi ng−êi sèng ë Ph¸p còng ®Òu cã quyÒn lùc c¶ vμ ®Òu ®ång t×nh ®Ó duy tr× çc b¹n trong vßng n« lÖ. Kh«ng. ë n−íc Ph¸p mÉu quèc còng cã vμ cã nhiÒu nh÷ng ng−êi kh¸c ch¼ng cã tμi s¶n g× c¶, ph¶i lao ®éng ®Ó sèng, d−íi quyÒn còng nh÷ng «ng chñ Êy, vμ chÞu ®Ó ng−êi giμu bãc lét.

Nh÷ng ng−êi g©y nªn nçi thèng khæ cña çc b¹n vμ duy tr× nã v× ®iÒu ®ã cã lîi cho hä, nh÷ng ng−êi Êy lμ thiÓu sè ë mÉu quèc, nh−ng hä cã quyÒn lùc v× hä rÊt giμu; vμ chóng t«i, lμ nh÷ng ng−êi thuéc ®a sè, chóng t«i lμ n¹n nh©n cña nh÷ng b¹o ng−îc cña hä, chóng t«i ®Êu tranh chèng l¹i hä. Hä còng ®−a chóng t«i - nh− çc b¹n - ra mÆt trËn vμ hä dïng b¹o lùc bøt con çi chóng t«i ra, biÕn chóng thμnh lÝnh tr¸ng ®Ó chóng b¶o vÖ nh÷ng cña c¶i kh«ng thuéc vÒ chóng t«i.

§−îc tù do chót Ýt h¬n çc b¹n, chóng t«i ®· cã thÓ liªn hiÖp l¹i ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i chñ cña chóng t«i vμ chóng t«i chuÈn bÞ lËt ®æ hä ®Ó tæ chøc, chØ nh»m lîi Ých cña mäi ng−êi, mét x· héi toμn cÇu tù do h¬n vμ c«ng b»ng h¬n, ë ®ã lao ®éng lμ tèi cao. V× thÕ chóng t«i ®· thμnh lËp, nh− ë mäi n¬i trªn thÕ giíi, mét §¶ng céng s¶n vÜ ®¹i, ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng mäi ng−êi lao ®éng.

§¶ng chñ tr−¬ng nç lùc ®Ó cøu vít tÊt c¶ nh÷ng anh em ë çc thuéc ®Þa, ®¶ng yªu cÇu çc b¹n th«ng tin cho ®¶ng biÕt vÒ tÊt c¶ nh÷ng ng−îc ®·i mμ çc b¹n mçi lóc l¹i lμ n¹n nh©n; ®¶ng s½n sμng ®Ó çc b¹n tuyªn truyÒn trªn b¸o chÝ cña ®¶ng vμ s½n sμng ®Ó çc nh©n vËt chÝnh trÞ cña ®¶ng gióp ®ì çc b¹n. §¶ng yªu cÇu çc


b¹n th©n thiÖn víi ®¶ng vμ, ë trong çc thuéc ®Þa mμ cã tån t¹i çc chi nh¸nh cña ®¶ng chóng t«i, çc b¹n h·y coi çc chi nh¸nh Êy lμ nh÷ng c¬ quan b¶o vÖ çc b¹n. §¶ng yªu cÇu nhÊt lμ çc b¹n ®oμn kÕt l¹i, gi÷a lao ®éng ë xÝ nghiÖp, ë n«ng th«n... vμ duy tr× nh÷ng quan hÖ anh em víi nh÷ng ng−êi lao ®éng tõ mÉu quèc ®Õn - ngμy cμng nhiÒu - hä cïng giai cÊp víi çc b¹n: hä lμ c«ng nh©n, c«ng chøc, n«ng d©n, tiÓu viªn chøc, thuû thñ.

V× hoμ b×nh thÕ giíi, v× tù do vμ sù no Êm cña mäi ng−êi, nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét thuéc mäi nßi gièng, chóng ta h·y ®oμn kÕt l¹i vμ ®Êu tranh chèng bän ¸p bøc!

Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa cña ph©n bé ph¸p

cña quèc tÕ céng s¶n 120 phè PhayÐtt¬, Pari.


TRUYÒN §¥N Cæ §éNG MUA B¸O LE PARIA

Dù kiÕn nh÷ng sù kiÖn nghiªm träng cã thÓ x¶y ra ngμy mét ngμy hai, b¹n ®õng ®îi g× mμ ch−a mua b¸o Le Paria vμ h« hμo b¹n bÌ mua nã. Tê b¸o nμy lμ tê b¸o cña b¹n, gióp b¹n tho¸t khái c¶nh n« lÖ vμ sÏ ph¸t hμnh réng r·i trong tÊt c¶ çc thuéc ®Þa, nh»m d¾t dÉn mäi ng−êi bÞ bãc lét thuéc mäi mμu da ®oμn kÕt l¹i d−íi l¸ cê ®á bóa liÒm ®Ó trong mét phong trμo çch m¹ng quèc tÕ réng lín quÐt s¹ch mäi kÎ bãc lét mμ chóng ta lμ nh÷ng ng−êi cïng khæ.

ChØ cã chñ nghÜa céng s¶n míi cøu nh©n lo¹i, ®em l¹i cho mäi ng−êi kh«ng ph©n biÖt chñng téc vμ nguån gèc sù tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i, ®oμn kÕt, Êm no trªn qu¶ ®Êt, viÖc lμm cho mäi ng−êi vμ v× mäi ng−êi, niÒm vui, hßa b×nh, h¹nh phóc, nãi tãm l¹i lμ nÒn céng hoμ thÕ giíi ch©n chÝnh, xãa bá nh÷ng biªn giíi t− b¶n chñ nghÜa cho ®Õn nay chØ lμ nh÷ng v¸ch t−êng dμi ng¨n c¶n nh÷ng ng−êi lao ®éng trªn thÕ giíi hiÓu nhau vμ yªu th−¬ng nhau.

TÊt c¶ mäi ng−êi h·y ®øng lªn quanh l¸ cê ®á ®Ó chinh phôc thÕ giíi.

Lao ®éng tÊt c¶ çc n−íc, ®oμn kÕt l¹i!

ViÕt vμo ®Çu n¨m 1923. B¸o Nh©n d©n, sè 7.695, ngμy 30-5-1975.



Kû NIÖM B¸O LE PARIA

Mét n¨m ®· tr«i qua kÓ tõ khi b¸o Le Paria ra ®êi. Çc b¹n quan t©m ®Õn sè phËn cña tê b¸o ngay tõ buæi ®Çu, nh©n dÞp kû niÖm nμy, c¶m ¬n tÊt c¶ nh÷ng ai ®· can ®¶m víi diÔn ®μn nhá bÐ nμy, b¶o vÖ nh©n d©n çc thuéc ®Þa.

Çc b¹n mua dμi h¹n, çc b¹n quyªn gãp cho b¸o ®Õn sè gÇn ®©y ®−îc 645 phr¨��130F

1

), h·y nhËn lÊy sù biÕt ¬n ch©n thμnh cña chóng t«i.

Chóng t«i ®· kh«ng qu¸ l¹c quan ®èi víi nh÷ng ®iÒu dù ®o¸n tr−íc. Chóng t«i hiÓu râ sù nghiÖp mμ chóng t«i theo ®uæi, ®Æt ra v« vμn khã kh¨n. Mét mÆt, ®«ng ®¶o d− luËn ch©u ¢u ch−a ®−îc chuÈn bÞ ®Ó theo dâi ®Çy ®ñ quan ®iÓm cña chóng ta. MÆt kh¸c, nh÷ng ng−êi d©n thuéc ®Þa ë Ph¸p th−êng ch−a quan t©m ®Õn t×nh h×nh cã quan hÖ tíi sè phËn ®ång bμo hä ë çc thuéc ®Þa ®ang ph¶i ®−¬ng ®Çu víi mäi sù phiÒn nhiÔu, víi b¹o lùc cña nhμ cÇm quyÒn ë ®Þa ph−¬ng, víi sù bãc lét t− b¶n chñ nghÜa cña nh÷ng kÎ ®i khai ho¸. Cuèi cïng, kho¶ng çch gi÷a Pari víi ch©u Phi, ch©u ¸, ch©u Mü rÊt xa. Nh÷ng cuéc tiÕp xóc gi÷a chóng t«i víi nh©n d©n çc thuéc ®Þa mμ Le Paria cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ l¹i lu«n lu«n bÞ c¶n trë bëi nh÷ng kÎ thèng trÞ thuéc ®Þa g©y ra.

Nh−ng ph¶i thõa nhËn r»ng, chóng t«i ®ang ®øng tr−íc mét

1) Bμi nμy, t¸c gi¶ viÕt tõ tr−íc, nªn viÕt “çc b¹n quyªn gãp cho b¸o

®Õn sè gÇn ®©y ®−îc 645 phr¨ng”, nh−ng ë cét 2, sè 14, ®¨ng tæng sè tiÒn quyªn gãp ®−îc tõ ®Çu ®Õn lóc nμy ®−îc 892 phr¨ng. 645 phr¨ng lμ tÝnh ®Õn sè 13.

®iÒu lo l¾ng rÊt lín. Chóng t«i ®· tÝnh tr−íc r»ng nhiÖm vô khÈn thiÕt cña mét tê b¸o nh− tê b¸o cña chóng t«i lμ ph¶i b¶o vÖ çc anh em b¶n xø. ViÖc ®ãn nhËn lÊy nhiÖm vô ®ã ®· dμnh cho Le Paria lμ ®óng víi ®iÒu mong muèn cña chóng ta.

Sang n¨m thø hai, chóng t«i muèn thùc hiÖn nh÷ng viÖc lμm tèt ®Ñp h¬n. Ph¶i lμm cho Le Paria xuÊt hiÖn trong mét thêi kú víi nh÷ng kÕt qu¶ rùc rì, cã nhiÒu ng−êi t×m ®Õn b¸o, víi sè l−îng b¶n in t¨ng h¬n vμ sè trang nhiÒu h¬n tr−íc. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã chØ cã thÓ thμnh sù thËt nÕu cã ®−îc nh÷ng nguån dù tr÷ thÝch ®¸ng. VËy mμ, kh«ng thÓ ®ßi hái mét sù cè g¾ng cao h¬n n÷a ®èi víi 5, 6 b¹n ®· nhËn nhiÖm vô ngay tõ ®Çu, ®· chÞu ®ùng tõ 12 th¸ng qua. Cã thÓ nãi r»ng riªng nh÷ng viÖc in vμ göi ®i, gi¸ 3 phr¨ng mçi sè trong mét n¨m lμ võa ph¶i. §Ó thuËn tiÖn cho viÖc tuyªn truyÒn cho tê b¸o, lóc nμy chóng t«i thÊy r»ng kh«ng thÓ n©ng gi¸ lªn ngay ®−îc.

§èi víi tÊt c¶ nh÷ng ai ®äc b¸o, muèn b¸o sèng l©u vμ lín m¹nh, hiÓu nhiÖm vô cña nã, nªn mua dμi h¹n cho m×nh vμ vËn ®éng nhiÒu ng−êi mua dμi h¹n b¸o Le Paria. CÇn ph¶i lμm cho trong vßng 2 hay 3 th¸ng tíi ®©y, chóng ta cã trªn 1.000 ®éc gi¶, trªn 1.000 ng−êi mua b¸o dμi h¹n. Chóng t«i còng kh«ng ngÇn ng¹i nãi ra viÖc quyªn gãp rÊt khiªm tèn còng lμ mét sù gióp ®ì rÊt quý b¸u ®èi víi chóng t«i. Chóng t«i nãi nh÷ng ®iÓm cuèi cïng vÒ çc céng t¸c viªn. Le Paria lμ tiÕng nãi cña quÇn chóng bÞ ¸p bøc. TÊt c¶ ®Òu cung cÊp t− liÖu cho chóng ta, ®Òu viÕt vÒ chóng ta.

Çc b¹n Ph¸p, çc ®ång bμo ë thuéc ®Þa c− tró trªn ®Êt Ph¸p, çc anh em b¶n xø ë çc thuéc ®Þa, h·y ®¸p l¹i lêi kªu gäi cña chóng t«i.

H·y lμm viÖc cho Le Paria, cho sù diÖt trõ chÕ ®é ®éc ®o¸n chèng l¹i bän ç mËp thùc d©n!

Sù nghiÖp gi¶i phãng nh÷ng ng−êi bÞ ng−îc ®·i mu«n n¨m!

Sù nghiÖp gi¶i phãng nh©n d©n b¶n xø mu«n n¨m!

LE PARIA



B¸O ÇO VÒ B¾C Kú, TRUNG Kú Vμ NAM Kú61

M¸txc¬va, 1924

Cuéc ®Êu tranh giai cÊp kh«ng diÔn ra gièng nh− ë ph−¬ng T©y.

VÒ phÝa ng−êi lao ®éng, ®ã lμ sù kh«ng gi¸c ngé, sù nhÉn nhôc vμ v« tæ chøc. VÒ phÝa bän chñ, kh«ng cã m¸y mãc, ruéng ®ång thuéc së h÷u cña nh÷ng ®Þa chñ h¹ng trung vμ h¹ng nhá vμ nh÷ng kÎ mμ ë ®ã ®−îc coi lμ ®¹i ®Þa chñ th× chØ lμ nh÷ng tªn lïn tÞt bªn c¹nh nh÷ng ng−êi trïng tªn víi hä ë ch©u ¢u vμ ch©u Mü; kh«ng cã tû phó ng−êi An Nam. Nh÷ng tªn träc phó ë ®ã th× ë ®©y chØ lμ nh÷ng kÎ thùc lîi kh¸ gi¶ th«i.

Cho nªn, nÕu n«ng d©n gÇn nh− ch¼ng cã g× th× ®Þa chñ còng kh«ng cã vèn liÕng g× lín; nÕu n«ng d©n chØ sèng b»ng çi tèi thiÓu cÇn thiÕt th× ®êi sèng cña ®Þa chñ còng ch¼ng cã g× lμ xa hoa; nÕu thî thuyÒn kh«ng biÕt m×nh bÞ bãc lét bao nhiªu th× chñ l¹i kh«ng hÒ biÕt c«ng cô ®Ó bãc lét cña hä lμ m¸y mãc; ng−êi th× ch¼ng cã c«ng ®oμn, kÎ th× ch¼ng cã t¬rít. Ng−êi th× nhÉn nhôc chÞu sè phËn cña m×nh, kÎ th× võa ph¶i trong sù tham lam cña m×nh. Sù xung ®ét vÒ quyÒn lîi cña hä ®−îc gi¶m thiÓu. §iÒu ®ã, kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc.

Nh−ng ng−êi ta sÏ b¶o: thÕ lμ chóng ta ë thêi Trung cæ μ? å! SÏ lμ qu¸ ®¸ng nÕu so s¸nh ng−êi "nhμ quª"131F

1) víi ng−êi n«ng n«. An Nam ch−a bao giê cã t¨ng l÷ vμ thuÕ m−êi phÇn tr¨m. Hoμng ®Õ trÞ

1) Nh÷ng ch÷ “nhμ quª” trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.

v× nh−ng ch¼ng lo cai trÞ g×. TÊt nhiªn lμ ®· cã quan l¹i råi. Nh−ng cã thÓ so s¸nh hä víi chóa phong kiÕn kh«ng? Kh«ng. Tr−íc hÕt quan l¹i ®−îc tuyÓn lùa theo con ®−êng d©n chñ: con ®−êng thi cö, më réng cho mäi ng−êi vμ mäi ng−êi cã thÓ chuÈn bÞ thi mμ ch¼ng tèn kÐm g×. H¬n n÷a, quyÒn lùc cña quan l¹i ®−îc c©n b»ng b»ng tÝnh tù trÞ cña x· th«n.

X· héi Ên §é - C��132F

1

) - vμ t«i cã thÓ nãi: Ên §é hay Trung Quèc vÒ mÆt cÊu tróc kinh tÕ, kh«ng gièng çc x· héi ph−¬ng T©y thêi Trung cæ, còng nh− thêi cËn ®¹i, vμ ®Êu tranh giai cÊp ë ®ã kh«ng quyÕt liÖt nh− ë ®©y.

Mai ®©y, khi chñ nghÜa t− b¶n ph−¬ng T©y lμm ®æi thay ph−¬ng §«ng th× ®Êu tranh giai cÊp cã trë nªn quyÕt liÖt kh«ng ? §¹i thÓ lμ cã, nÕu xÐt g−¬ng cña NhËt B¶n.

ThËt ra lμ cã, v× sù t©y ph−¬ng ho¸ ngμy cμng t¨ng vμ tÊt yÕu cña ph−¬ng §«ng; - nãi çch kh¸c, chñ nghÜa M¸c sÏ cßn ®óng c¶ ë ®ã. Dï sao th× còng kh«ng thÓ cÊm bæ sung "c¬ së lÞch sö" cña chñ nghÜa M¸c b»ng çch ®−a thªm vμo ®ã nh÷ng t− liÖu mμ M¸c ë thêi m×nh kh«ng thÓ cã ®−îc.

M¸c ®· x©y dùng häc thuyÕt cña m×nh trªn mét triÕt lý nhÊt ®Þnh cña lÞch sö, nh−ng lÞch sö nμo? LÞch sö ch©u ¢u. Mμ ch©u ¢u lμ g×? §ã ch−a ph¶i lμ toμn thÓ nh©n lo¹i.

M¸c cho ta biÕt r»ng sù tiÕn triÓn çc x· héi tr¶i qua ba giai ®o¹n: chÕ ®é n« lÖ, chÕ ®é n«ng n«, chÕ ®é t− b¶n; vμ trong mçi giai ®o¹n Êy, ®Êu tranh giai cÊp cã kh¸c nhau. Chóng ta ph¶i coi chõng! Çc d©n téc ViÔn §«ng cã tr¶i qua hai giai ®o¹n ®Çu kh«ng? Tõ nhiÒu thÕ kû nay, hä ch¼ng h−ëng ®−îc th¸i b×nh hay sao ®Ó ®Õn møc lμm cho ng−êi ch©u ¢u khinh rÎ hä (l−êi nh¸c, mª muéi hμng ngh×n n¨m, v.v.)?

Xem xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c vÒ c¬ së lÞch sö cña nã, cñng cè nã b»ng d©n téc häc ph−¬ng §«ng. §ã chÝnh lμ nhiÖm vô mμ çc X«viÕt ®¶m nhiÖm (ban thuéc ®Þa cña chóng t«i võa nhËn ®−îc th− mêi chóng t«i tham gia c«ng t¸c nμy). Vμ çc X«viÕt sÏ thμnh c«ng; v× r»ng, ®øng lªn trªn çc thμnh kiÕn chñng téc, hä sÏ lμm cho thÕ

1) La sociÐtÐ Indo - Chinoise.


giíi ®−îc miÔn nghe çc lêi tÇm phμo cña nh÷ng Guýtxtav¬ L¬bèp vμ nh÷ng H¨ngri Coãc®iª.

(...)

Chñ nghÜa d©n téc lμ ®éng lùc lín cña ®Êt n−íc. ChÝnh nã ®· g©y nªn cuéc næi dËy chèng thuÕ n¨m 1908, nã d¹y cho nh÷ng ng−êi culi biÕt ph¶n ®èi, nã lμm cho nh÷ng ng−êi "nhμ quª" ph¶n ®èi ngÇm tr−íc thuÕ t¹p dÞch vμ thuÕ muèi. Còng chñ nghÜa d©n téc ®· lu«n lu«n thóc ®Èy çc nhμ bu«n An Nam c¹nh tranh víi ng−êi Ph¸p vμ ng−êi Trung Quèc; nã ®· thóc giôc thanh niªn b·i kho¸, lμm cho nh÷ng nhμ çch m¹ng trèn sang NhËt B¶n vμ lμm vua Duy T©n m−u tÝnh khëi nghÜa n¨m 1917133F

1

).

ChiÕn tranh ®· lμm thay ®æi chñ nghÜa d©n téc:

1. Chñ nghÜa d©n téc ®· hiÖn ®¹i ho¸ khi chuyÓn tõ giíi th−îng l−u nμy sang giíi th−îng l−u kh¸c. ChÝnh thanh niªn An Nam ngμy nay ®ang chØ ®¹o nã.

2. Chñ nghÜa d©n téc ¨n s©u vμo quÇn chóng nhê sù ph¸t triÓn cña çc phÇn tö thμnh thÞ vμ nhÊt lμ nhê sù tuyÓn mé vμ trë vÒ cña "lÝnh t×nh nguyÖn".

3. Trong chñ nghÜa d©n téc cã c¶ lßng c¨m ghÐt bän x©m l−îc Trung Quèc vμ ng−êi Ên §é sinh c¬ lËp nghiÖp ë trªn ®Êt n−íc nμy.

4. Nã cã xu h−íng hîp ph¸p ho¸ çc h×nh thøc biÓu hiÖn vμ yªu s¸ch cña nã. Mét mÆt, chÝnh quyÒn nh−îng bé. MÆt kh¸c, líp thanh niªn tõ bá ph−¬ng ph¸p tiÕn hμnh nh÷ng cuéc næi dËy bét ph¸t cña líp ng−êi ®i tr−íc, vμ ngμy nay, ng−êi ta thiªn vÒ chiÕn thuËt cña nh÷ng nhμ çch m¹ng ch©u ¢u: tuyªn truyÒn, tæ chøc vμ khëi nghÜa quÇn chóng. Trong khi líp ng−êi giμ muèn ®éc lËp ngay th× líp trÎ yªu s¸ch nh÷ng thiÕt chÕ chuÈn bÞ cho ®éc lËp (tê La Tribune indigÌne62: c¬ quan cña ph¸i lËp hiÕn).

(...)

C−¬ng lÜnh cña chóng t«i.

1) Cuéc m−u khëi nghÜa diÔn ra n¨m 1916.

Ph−¬ng h−íng chung.

Ph¸t ®éng chñ nghÜa d©n téc b¶n xø nh©n danh Quèc tÕ Céng s¶n. KhÈu hiÖu nμy, do M¸txc¬va tung ra, ®¸nh vμo çc nhμ t− s¶n nh− mét nghÞch lý t¸o b¹o, nh−ng thËt ra ®iÒu ®ã cã nghÜa g×? Mét chÝnh s¸ch mang tÝnh hiÖn thùc tuyÖt vêi. Giê ®©y, ng−êi ta sÏ kh«ng thÓ lμm g× ®−îc cho ng−êi An Nam nÕu kh«ng dùa trªn çc ®éng lùc vÜ ®¹i, vμ duy nhÊt cña ®êi sèng x· héi cña hä. Khi chñ nghÜa d©n téc cña hä th¾ng lîi, th× ®· l©u l¾m råi, phÇn lín thÕ giíi sÏ x«viÕt ho¸ vμ lóc ®ã, nhÊt ®Þnh chñ nghÜa d©n téc Êy sÏ biÕn thμnh chñ nghÜa quèc tÕ. Trong khi chê ®îi, chñ nghÜa d©n téc sÏ quÊy rèi chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p vμ b»ng viÖc lμm nμy, Quèc tÕ Céng s¶n sÏ ®−îc lîi trùc tiÕp.

a/ ë §«ng D−¬ng.

Hμnh ®éng hîp ph¸p phô thuéc vμo viÖc n−íc Ph¸p thõa nhËn çc X«viÕt. §iÒu ®Çu tiªn ph¶i lμm lμ sÏ thiÕt lËp çc l·nh sù qu¸n Nga ë Sμi Gßn, H¶i Phßng, Hμ Néi, §μ N½ng. Nh÷ng l·nh sù qu¸n nμy tù nhiªn sÏ lμ nh÷ng trung t©m tuyªn truyÒn chñ nghÜa b«nsªvÝch vμ lùa chän çc chiÕn sÜ b¶n xø ®Ó göi sang Nga. Ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p sÏ lμ trî cÊp cho mét tê b¸o, r¶i truyÒn ®¬n vμ nhÊt lμ çc bμi ®¶ kÝch b»ng tiÕng b¶n xø vμ ch÷ H¸n, lμ tæ chøc nh÷ng héi kÝn. Nh©n viªn tuyªn truyÒn gåm cã: ng−êi b¶n xø, ng−êi Ph¸p vμ ng−êi Nga, nÕu cã thÓ ®−îc th×, biÕt tiÕng n−íc nμy, vμ lμm mét nghÒ khiÕn hä tiÕp xóc ®−îc víi d©n b¶n xø (n÷ hé sinh, n÷ gi¸o viªn, thÇy thuèc ë n«ng th«n, d©n ®ån ®iÒn. Mét luËt s− cho ng−êi b¶n xø sÏ ®−îc mäi ng−êi biÕt tiÕng ngay). Thμnh lËp ra ë Chî Lín mét ph©n bé céng s¶n Trung Quèc.

b/ ë NhËt B¶n, ë Trung Quèc vμ ë Xiªm.

TiÕp xóc víi nh÷ng nhãm ng−êi di t¶n. Thμnh lËp mét l·nh sù qu¸n ë V©n Nam phñ, thμnh phè rÊt quan träng n»m ë biªn giíi B¾c Kú, trung t©m tuyªn truyÒn ®Æt ë vÞ trÝ ®ã rÊt tuyÖt. Tranh thñ lμm cho çc X«viÕt ®−îc c«ng nhËn ë Xiªm n¬i mμ Anh, Ph¸p vμ Mü lu«n lu«n cã m−u ®å. Mü cã 4 cè vÊn trùc thuéc Bé Ngo¹i giao,


Anh vμ Ph¸p cã hai cè vÊn trùc thuéc Bé T− ph¸p. T¹i sao n−íc Nga l¹i kh«ng cã? H¬n n÷a, mét l·nh sù qu¸n ë B¨ng Cèc sÏ t×m thÊy çc ng¶ ®−êng ®i Ên §é thuéc Anh, Giava thuéc Hμ Lan vμ §«ng D−¬ng thuéc Ph¸p.

c/ ë Ph¸p.

Nhãm céng s¶n ë NghÞ viÖn sÏ cã hai nhiÖm vô quan träng:

1) Thõa nhËn çc X«viÕt; 2) Xo¸ chÕ ®é b¶n xø. Trong nhiÖm kú, sÏ yªu cÇu bá thuèc phiÖn ë §«ng D−¬ng; nã sÏ tè gi¸c çc vô bª bèi nh− vô bª bèi cña ®éc quyÒn ë Sμi Gßn. Tõ Ph¸p ®Õn §«ng D−¬ng qu¸ xa çch v× vËy sÏ kh«ng cã vÊn ®Ò NghÞ viÖn ®i xem xÐt nh− cã thÓ lμm ®èi víi Angiªri vμ Tuynidi.

Ban thuéc ®Þa sÏ lo tr−íc hÕt viÖc tæ chøc c«ng ®oμn. Héi liªn hiÖp thuéc ®Þa sÏ lμm ®óng víi danh hiÖu cña m×nh. Tê Le Paria sÏ ra mçi tuÇn 2 lÇn.

Ho¹t ®éng thuéc ®Þa cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p h¼n lμ cßn yÕu kÐm nh−ng chót Ýt nã lμm ®−îc th× ch¼ng cã ®¶ng nμo lμm ®−îc, cßn nÕu nã ch−a quan t©m ®Õn ng−êi b¶n xø, ®ã lμ v× ng−êi b¶n xø ch−a ®Õn víi nã ®−îc mÊy. NhiÖm vô sè mét cña nã lμ ®μo t¹o nh÷ng chiÕn sÜ b¶n xø. §μo t¹o kh«ng chØ nh÷ng nhμ tuyªn truyÒn mμ c¶ nh÷ng nhμ çch m¹ng theo kiÓu ch©u ¢u.

d/ ë Nga.

Muèn thÕ, ®−a ®Õn M¸txc¬va hay ®Õn çc trung t©m kh¸c, çc sinh viªn An Nam (cßn sím ®Ó cã thÓ coi th−êng ng−êi trÝ thøc). Còng ®−a c¶ nh÷ng ng−êi lao ®éng ch©n tay v× ph¶i ®μo t¹o nh÷ng qu©n nh©n, thuû thñ cho hång qu©n b¶n xø vμ çc chi bé xÝ nghiÖp b¶n xø, ®ñ søc thay thÕ çc kü thuËt viªn cña chñ nghÜa t− b¶n.

(...)

KÕt luËn: Kh¶ n¨ng khëi nghÜa vò trang ë §«ng D−¬ng. §Ó cã c¬ th¾ng lîi, mét cuéc khëi nghÜa vò trang ë §«ng D−¬ng:

1. Ph¶i cã tÝnh chÊt mét cuéc khëi nghÜa quÇn chóng chø kh«ng ph¶i mét cuéc næi lo¹n. Cuéc khëi nghÜa ph¶i ®−îc chuÈn bÞ

trong quÇn chóng, næ ra trong thμnh phè, theo kiÓu çc cuéc çch m¹ng ë ch©u ¢u, chø kh«ng ph¶i næ ra ®ét ngét ë biªn giíi Trung Quèc, theo ph−¬ng ph¸p cña nh÷ng nhμ çch m¹ng tr−íc ®©y.

2. Cuéc khëi nghÜa ph¶i ®−îc n−íc Nga ñng hé. Çc X«viÕt sÏ cung cÊp vò khÝ, tiÒn b¹c vμ çc kü thuËt viªn, çc binh sÜ, çc thuû thñ b¶n xø ®−îc ®μo t¹o tr−íc ®ã ë M¸txc¬va. Ngoμi ra, n−íc Nga sÏ cã mét h¹m ®éi kh¸ m¹nh ë Th¸i B×nh D−¬ng, ®Ó ng¨n c¶n sù can thiÖp cña mét vμi c−êng quèc cã tho¶ thuËn víi Ph¸p trong viÖc chèng ng−êi b¶n xø.

3. Cuéc khëi nghÜa ph¶i trïng hîp víi çch m¹ng v« s¶n ë Ph¸p.

4. Sù nghiÖp cña ng−êi b¶n xø g¾n mËt thiÕt víi sù nghiÖp cña v« s¶n toμn thÕ giíi; mçi khi chñ nghÜa céng s¶n giμnh ®−îc chót Ýt th¾ng lîi trong mét n−íc nμo ®ã, nhÊt lμ trong mét quèc gia ®Õ quèc chñ nghÜa (n−íc §øc ch¼ng h¹n) th× ®ã cμng lμ th¾ng lîi c¶ cho ng−êi An Nam.

In trong s¸ch Hå ChÝ Minh, Nh÷ng bμi viÕt 1914-1969 do Alain Ruscio biªn so¹n, Pari, 1990, tr.69-74.


çc bμi pháng vÊn vμ t−êng thuËt cña phãng viªn b¸o chÝ vÒ ho¹t ®éng

cña nguyÔn ¸i quèc


TR¶ LêI PHáNG VÊN CñA PHãNG VI£N B¸O YI CH£ PAO

Cuéc trao ®æi gi÷a N.A.Q, Phan V¨n Tr−êng, 1 ®¹i biÓu TriÒu Tiªn lμ Kim Tchong Wen vμ 1 phãng viªn Mü t¹i nhμ phãng viªn:

PV: ¤ng ®Õn Ph¸p víi môc ®Ých g×?

§¸p: §Ó ®ßi nh÷ng quyÒn tù do mμ chóng t«i ph¶i ®−îc h−ëng.

PV: Ch−¬ng tr×nh cña «ng lμ g×?

§¸p: Lu«n lu«n tiÕn lªn phÝa tr−íc, tuú theo søc m¹nh cña chóng t«i.

Hái vÒ nh÷ng c«ng viÖc cña ®¶ng ë §«ng D−¬ng vμ nh÷ng cuéc khëi nghÜa næ ra tõ ®Çu chiÕn tranh, NguyÔn ¸i Quèc ®¸p:

"Môc ®Ých cña chÝnh quyÒn Ph¸p hoμn toμn kh¸c víi môc ®Ých cña ng−êi NhËt ë TriÒu Tiªn. Ng−êi NhËt muèn NhËt B¶n ho¸ hoμn toμn ng−êi TriÒu Tiªn. Cßn n−íc Ph¸p, th× ng−îc l¹i, muèn duy tr× vÜnh viÔn sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a ng−êi An Nam vμ ng−êi Ph¸p, nã muèn, b»ng çch lîi dông lao ®éng cña ng−êi An Nam, bßn rót v« tËn çc s¶n phÈm ®ñ lo¹i mμ §«ng D−¬ng rÊt s½n vμ cè g¾ng kh«ng cho ng−êi An Nam tù t¹o cho m×nh mét vÞ trÝ kinh tÕ ®éc lËp. Çc thø thuÕ ®ñ lo¹i còng nh− nh÷ng biÖn ph¸p h¹n chÕ vμ chÕ ®é gi¸o dôc c«ng céng ®Òu xuÊt ph¸t tõ nh÷ng toan tÝnh ®ã. B»ng çch c¶n trë v¨n minh vμ tiÕn bé cña d©n téc An Nam, ng−êi Ph¸p vÜnh viÔn ®Æt d©n téc nμy ra ngoμi lÒ cña nÒn v¨n minh thÕ giíi vμ buéc hä ph¶i ®¸p øng v« cïng tËn nh÷ng ®ßi hái kh«ng

ngõng thay ®æi cña chóng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®iÒu kiÖn sèng ë §«ng D−¬ng trë nªn th¶m h¹i ch−a tõng thÊy".

Hái vÒ nh÷ng ho¹t ®éng tõ khi ®Õn Ph¸p, NguyÔn ¸i Quèc tr¶ lêi:

"Ngoμi viÖc vËn ®éng çc thμnh viªn NghÞ viÖn, t«i ®· t×m çch nhen nhãm thiÖn c¶m mçi n¬i mét chót, trong ®ã §¶ng X· héi ®· tá ra Ýt tho¶ m·n víi çc biÖn ph¸p cña chÝnh phñ vμ ®· s½n lßng ñng hé chóng t«i. ë Ph¸p, ®ã lμ hy väng duy nhÊt cña chóng t«i. VÒ ho¹t ®éng cña chóng t«i ë çc n−íc kh¸c, chÝnh ë n−íc «ng (Mü) chóng t«i cã nhiÒu thμnh c«ng h¬n. Cßn ë chç kh¸c, ë ®©u chóng t«i còng chØ gÆp khã kh¨n".

NguyÔn ¸i Quèc tiÕp tôc tr×nh bμy thËt c¶m ®éng vÒ t×nh h×nh kinh tÕ, t×nh tr¹ng gi¸o dôc, ®êi sèng khæ së cña ng−êi An Nam ë §«ng D−¬ng. ¤ng Phan còng kÓ rÊt tØ mØ vÒ cuéc ®êi gian nan cña «ng tr−íc mÆt Kim Tchong Wen vμ mäi ng−êi trong h·ng th«ng tÊn cña «ng.

B¸o Yi Chª Pao xuÊt b¶n ë Thiªn T©n, Trung Quèc, ngμy 20-9-1919. In trong s¸ch: Thu Trang: Ho Chi Minh μ Paris, Pari, 1993, tr. 69-70.

DÞch theo bμi in trong s¸ch Ho Chi Minh μ Paris


T¹I §¹I HéI LÇN THø I

§¶NG CéNG S¶N PH¸P HäP ë m¸CX¢Y

Tõ ngμy 25 ®Õn 30-12-1921

Phiªn häp s¸ng h«m qua ®¸ng lÏ b¾t ®Çu tõ 8 giê, nh−ng ®Õn giê ®ã cßn v¾ng nhiÒu ®¹i biÓu ë phßng häp. V× vËy, ®Õn 9 giê, chñ to¹ Giuynl¬ Bl¨ng míi cho b¾t ®Çu cuéc tranh luËn vÒ luËn c−¬ng phßng thñ quèc gia.

Giuynl¬ Bl¨ng cã hai ng−êi trî lý: NguyÔn ¸i Quèc (§«ng D−¬ng) vμ Raym«ng Oãcli¨nggi¬ (Cored¬)134F

1).

§ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc c¶m ¬n §¹i héi ®· dμnh mét chç cho çc ®ång chÝ da mμu, chøng tá r»ng ®ã lμ chñ nghÜa quèc tÕ ch©n chÝnh.

Phiªn häp buæi chiÒu do Barab¨ng chñ to¹.

NguyÔn ¸i Quèc yªu cÇu §¶ng nghiªn cøu vμ tæ chøc mét chÝnh s¸ch thuéc ®Þa cã tÝnh céng s¶n. Ng−êi ®Ò nghÞ thμnh lËp mét ban nghiªn cøu thuéc ®Þa cña §¶ng. Ban sÏ tr×nh bμy mét b¶n b¸o ço tr−íc §¹i héi trong n¨m tíi.


1) Cored¬: mét quËn ë phÝa T©y n−íc Ph¸p.

TH¡M MéT CHIÕN SÜ QUèC TÕ CéNG S¶N - NGUYÔN ¸I Q�èC135F1

)

T¹i §«ng D−¬ng, ¶nh h−ëng phong trμo G¨ng®i nh− thÕ nμo? TiÕng vang, lμn sãng cña phong trμo ®ã cã lan ®Õn ®Êy chót nμo kh«ng ? - T«i hái NguyÔn ¸i Quèc.

- Kh«ng. - NguyÔn ¸i Quèc tr¶ lêi - Nh©n d©n An Nam chóng t«i lμ nh÷ng ng−êi n«ng d©n bÞ nhÊn ch×m trong bãng ®ªm hÕt søc tèi t¨m. Kh«ng mét tê b¸o nμo, kh«ng ai hiÓu b©y giê trªn thÕ giíi ®−¬ng diÔn ra nh÷ng g×; ®ªm tèi, thùc sù lμ ®ªm tèi.

NguyÔn ¸i Quèc hiÖn lμ ng−êi An Nam duy nhÊt ë M¸txc¬va, ®¹i diÖn cña chñng téc M· Lai cæ x−a. §ã lμ mét thanh niªn gÇy gß, linh ho¹t, mÆc çi ¸o len ®an. §ång chÝ nãi tiÕng Ph¸p - tiÕng cña nh÷ng kÎ ¸p bøc, nh−ng mμ nh÷ng ch÷ Ph¸p tõ miÖng ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc nghe trÇm trÇm, l¾ng xuèng nh− håi ©m cña tiÕng mÑ ®Î quª h−¬ng ®ång chÝ.

1) Bμi viÕt cña nhμ b¸o Liªn X« ¤xÝp Man®enxtam.


NguyÔn ¸i Quèc ®· nãi ®Õn hai ch÷ "v¨n minh" mét çch ®Çy khinh bØ. §ång thêi ®· ®Æt ch©n qua hÇu hÕt çc n−íc thuéc ®Þa trªn thÕ giíi, ®· tíi miÒn B¾c vμ miÒn Trung ch©u Phi, ®· thÊy rÊt nhiÒu c¶nh ®au khæ. Khi nãi chuyÖn, ®ång chÝ th−êng hay dïng ch÷ "anh em". Anh em cña NguyÔn ¸i Quèc ë ®©y lμ nh÷ng ng−êi da ®en, nh÷ng ng−êi Ên §é, nh÷ng ng−êi Xyri, nh÷ng ng−êi Trung Quèc...

NguyÔn ¸i Quèc ®· cã lÇn göi th− tíi nhμ v¨n R¬nª Mar¨ng, ng−êi da ®en cã quèc tÞch Ph¸p, lμ t¸c gi¶ cuèn tiÓu thuyÕt Batuala vμ ®· ®Æt mét c©u hái mét çch th¼ng th¾n: "«ng Mar¨ng, «ng muèn hay kh«ng muèn gióp ®ì c«ng cuéc gi¶i phãng çc n−íc anh

em ë thuéc ®Þa?". R¬nª Mar¨ng, ng−êi ®−îc ViÖn Hμn l©m Ph¸p quμng cho mét vßng hoa danh dù, ®· tr¶ lêi NguyÔn ¸i Quèc mét çch dÌ dÆt vμ quanh co.

- T«i sinh ra trong mét gia ®×nh nhμ nho An Nam. Nh÷ng gia ®×nh nh− thÕ ë n−íc chóng t«i kh«ng ph¶i lμm viÖc g×. Thanh niªn trong nh÷ng gia ®×nh Êy th−êng häc Khæng gi¸o, ®ång chÝ ch¾c biÕt Khæng gi¸o kh«ng ph¶i lμ t«n gi¸o mμ lμ mét thø khoa häc vÒ kinh nghiÖm ®¹o ®øc vμ phÐp øng xö. Vμ trªn c¬ së ®ã ng−êi ta ®−a ra kh¸i niÖm vÒ "thÕ giíi ®¹i ®«ng". Khi t«i ®é m−êi ba tuæi, lÇn ®Çu tiªn t«i ®−îc nghe ba ch÷ Ph¸p: Tù do, B×nh ®¼ng, B¸c ¸i. §èi víi chóng t«i, ng−êi da tr¾ng nμo còng lμ ng−êi Ph¸p. Ng−êi Ph¸p ®· nãi thÕ. Vμ tõ thuë Êy, t«i rÊt muèn lμm quen víi nÒn v¨n minh Ph¸p, muèn t×m xem nh÷ng g× Èn ®»ng sau nh÷ng ch÷ Êy. Nh−ng trong nh÷ng tr−êng häc cho ng−êi b¶n xø, bän Ph¸p d¹y ng−êi nh− d¹y con vÑt. Chóng giÊu kh«ng cho ng−êi n−íc t«i xem s¸ch b¸o. Kh«ng ph¶i chØ s¸ch cña çc nhμ v¨n míi, mμ c¶ Rótx« vμ M«ngtexki¬ còng bÞ cÊm. VËy th× ph¶i lμm thÕ nμo b©y giê ? T«i quyÕt ®Þnh t×m çch ®i ra n−íc ngoμi. Th©n phËn ng−êi An Nam chØ lμ th©n phËn ng−êi n«ng n«. Chóng t«i bÞ cÊm, kh«ng ph¶i chØ lμ bÞ cÊm ®i du lÞch ra n−íc ngoμi mμ c¶ ®i trong n−íc còng kh«ng ®−îc. §−êng s¾t ®−îc x©y dùng víi môc ®Ých "chiÕn l−îc" riªng. Theo con m¾t cña bän thùc d©n, chóng t«i ch−a ®ñ tr×nh ®é ®Ó sö dông lo¹i ®−êng nμy. T«i lang thang ra bê biÓn vμ t«i ®· v−ît biÓn ra n−íc ngoμi. N¨m Êy t«i 19 tuæi. ë Ph¸p lóc ®ã ®ang cã

tæng tuyÓn cö. Bän t− s¶n Ph¸p ®· dïng nh÷ng thñ ®o¹n bÈn thØu nhÊt ®Ó b«i nhä lÉn nhau.

G−¬ng mÆt NguyÔn ¸i Quèc nh¨n l¹i mét çch khinh bØ. §«i m¾t nÆng nÒ, u ¸m bçng bõng lªn. Trong ®«i m¾t më to, øa lÖ, anh nh×n vÒ xa x¨m:

- Khi bän Ph¸p ®Õn c−íp n−íc t«i, nh÷ng gia ®×nh nÒn nÕp, gia gi¸o ®· bá ch¹y hÕt kh«ng céng t¸c víi chóng. Bän v« l¹i quen thãi xu nÞnh ®· chiÕm hÕt nhμ cöa vμ v−ên ruéng, chóng trë nªn nh÷ng tªn t− s¶n míi giμu sô, vμ chóng cã kh¶ n¨ng gi¸o dôc con çi theo kiÓu Ph¸p. Bªn chóng t«i coi nh÷ng ng−êi thanh niªn ®i häc çc tr−êng dßng cña bän Ph¸p lμ bän ng−êi bá ®i, lμ nh÷ng ®å cÆn b·. ThÕ mμ ng−êi ta ®· tr¶ tiÒn ®Ó lμm viÖc ®ã. Vμ dï nh÷ng kÎ häc ë çc tr−êng ®ã cã ®Çn ®én ®Õn møc nμo chóng còng cè ®Ó ®−îc ®i lμm c¶nh s¸t, lμm sen ®Çm. Bän cè ®¹o ë n−íc t«i chiÕm tíi mét phÇn n¨m tæng sè ruéng ®Êt c¶ n−íc. ChØ cã nh÷ng chñ ®ån ®iÒn míi so s¸nh ®−îc víi hä.

Thùc d©n Ph¸p lμ g×? å, ®ã lμ nh÷ng kÎ bÊt tμi vμ thiÓn cËn. ViÖc quan t©m ®Çu tiªn cña chóng lμ h×nh thμnh nhãm ng−êi th©n thuéc. Sau ®ã, lμ chiÕm ®o¹t vμ c−íp bãc thÕ nμo cho thËt nhiÒu vμ thËt nhanh. Môc ®Ých cña toμn bé chÝnh s¸ch nμy lμ cã ®−îc mét ng«i nhμ nhá, "ng«i nhμ nhá cña m×nh" ë Ph¸p.

- Thùc d©n Ph¸p ®Çu ®éc nh©n d©n chóng t«i. Chóng b¾t mäi ng−êi ph¶i uèng r−îu. Chóng t«i cã phong tôc lÊy g¹o ngon lμm ra r−îu uèng, khi cã b¹n tíi ch¬i hoÆc khi cã ngμy giç tæ tiªn. Bän thùc d©n Ph¸p ®· lÊy g¹o xÊu, rÎ tiÒn nÊu r−îu. Kh«ng ai thÌm mua cña chóng. Khèn thay r−îu lμm ra l¹i qu¸ nhiÒu. Sau ®ã, ng−êi ta h¹ lÖnh cho çc viªn tØnh tr−ëng cø theo ®Çu ng−êi mμ b¾t buéc ph¶i ®i mua thø r−îu kh«ng ai uèng.

T«i ®· h×nh dung ra ®−îc mét çch rÊt cô thÓ bän thùc d©n ®ang dïng r−îu ®Çu ®éc nh− thÕ nμo d©n téc An Nam ®¸ng yªu, mét d©n téc rÊt lÞch thiÖp vμ ®é l−îng, rÊt ghÐt nh÷ng g× th¸i qu¸. D¸ng dÊp cña con ng−êi ®ang ngåi tr−íc mÆt t«i ®©y, NguyÔn ¸i Quèc, còng ®ang to¶ ra mét çi g× thËt lÞch thiÖp vμ tÕ nhÞ. V¨n


minh ch©u ¢u trªn ®Êt n−íc Êy dïng l−ìi lª vμ r−îu ®éc vμ che giÊu tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã d−íi tμ ¸o dμi ®en cña bän cè ®¹o. Tõ NguyÔn ¸i Quèc ®· to¶ ra mét thø v¨n ho¸, kh«ng ph¶i v¨n ho¸ ¢u ch©u, mμ cã lÏ lμ mét nÒn v¨n ho¸ t−¬ng lai.

- HiÖn nay, ë Pari, mét nhãm çc ®ång chÝ tõ çc n−íc thuéc ®Þa cña Ph¸p, 5-6 ng−êi Nam Kú, Xu®¨ng, Ma®ag¸txca, Haiti ®ang xuÊt b¶n tê b¸o Le Paria ®Ó chèng l¹i chÝnh s¸ch thuéc ®Þa cña Ph¸p. §ã lμ tê b¸o nhá. Çc céng t¸c viªn ph¶i bá tiÒn tói ra ®Ó xuÊt b¶n, thay cho viÖc nhËn tiÒn nhuËn bót.

C©y gËy tre víi lêi hiÖu triÖu in trªn b¸o ®· bÝ mËt ®Õn kh¾p çc lμng m¹c. Nã ®−îc chuyÓn tõ vïng nμy sang vïng kh¸c, vμ ®· cã sù ®ång t×nh víi nhau. Nh−ng ng−êi An Nam ®· ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t


cho viÖc ®ã, ®· cã nh÷ng ¸n tö h×nh vμ hμng tr¨m ng−êi ®· bÞ mÊt ®Çu.

- Ng−êi d©n An Nam kh«ng cã linh môc, kh«ng cã t«n gi¸o, theo çch nghÜ cña ch©u ¢u. ViÖc cóng b¸i tæ tiªn hoμn toμn lμ mét hiÖn t−îng x· héi. Chóng t«i kh«ng cã nh÷ng ng−êi t− tÕ nμo. Nh÷ng ng−êi giμ trong gia ®×nh hay çc giμ b¶n lμ ng−êi thùc hiÖn nh÷ng nghi lÔ t−ëng niÖm. Chóng t«i kh«ng biÕt uy tÝn cña ng−êi thÇy cóng, cña linh môc lμ g×.

- V©ng, thËt thó vÞ lμ chÝnh quyÒn Ph¸p ®· d¹y cho nh÷ng ng−êi n«ng d©n chóng t«i biÕt nh÷ng tõ "b«nsªvÝch" vμ "Lªnin". Chóng lïng b¾t nh÷ng ng−êi céng s¶n trong d©n chóng, trong khi ch¼ng cã ng−êi céng s¶n nμo, hoμn toμn kh«ng cã ngay c¶ trong ý niÖm, vμ nh− vËy chÝnh chóng ®· tuyªn truyÒn cho chñ nghÜa b«nsªvÝch vμ Lªnin.

D©n An Nam lμ mét d©n téc gi¶n dÞ vμ lÞch thiÖp. Qua phong th¸i thanh cao, trong giäng nãi trÇm Êm cña NguyÔn ¸i Quèc, chóng ta nh− nghe thÊy ngμy mai, nh− thÊy sù yªn tÜnh mªnh m«ng cña t×nh h÷u ¸i toμn thÕ giíi.

Trªn bμn cã mét tËp b¶n th¶o, mét b¶n b¸o ço c«ng t¸c râ rμng, mang phong çch truyÒn tin cña phãng viªn. Anh ®ang t−ëng t−îng ®Õn ®Ò tμi: §¹i héi Quèc tÕ Céng s¶n n¨m 1947. Anh nh− ®ang nh×n thÊy, nghe thÊy diÔn biÕn cña héi nghÞ, mμ ë ®ã anh sÏ ®iÒu khiÓn ch−¬ng tr×nh nghÞ sù.

Lóc chia tay, NguyÔn ¸i Quèc nh− nhí ®iÒu g×.

- V©ng, chóng t«i cßn cã mét cuéc "næi dËy" n÷a do vua An Nam trÎ tuæi Duy T©n ph¸t ®éng, chèng l¹i viÖc ®−a nh÷ng ng−êi n«ng d©n cña chóng t«i ®Õn chiÕn tr−êng cña Ph¸p. Vua Duy T©n ®· ch¹y, b©y giê «ng Êy ®ang sèng l−u vong. H·y kÓ vÒ «ng Êy n÷a.

O. Man®ENXTAM

B¸o Ogoniok (Liªn X«), sè 39, ngμy 23-12-1923.

TR¶ LêI PHáNG VÊN CñA PHãNG VI£N


B¸O L�UNITµ136F1

)

...

T«i hái anh ë ®©u ®Õn.

- T«i lμ ng−êi An Nam - bÞ Ph¸p cai trÞ, häc sinh Tr−êng ®¹i häc ph−¬ng §«ng ë M¸txc¬va. T«i tªn lμ NguyÔn ¸i Quèc.

- Anh kÓ cho nghe vÒ ®êi häc sinh ®−îc kh«ng?

- §−îc...

Trong n−íc, t«i lao ®éng ë n«ng th«n, t«i rêi Tæ quèc t«i çch ®©y ba n¨m2).

- T¹i sao anh l¹i sang ch©u ¢u?

- Tr−íc ®©y t«i cã ®äc mét sè tê b¸o ph¸t hμnh sang n−íc t«i, mét vμi tê cã tÝnh chèng ®èi ë An Nam, cã nh÷ng ng−êi lÝnh lª d−¬ng do Po¨ngcarª (PoincarÐ) göi sang ®Ó c¶i huÊn. Nh÷ng ng−êi lÝnh lª d−¬ng nμy ®äc ®ñ thø. Hä lμ nh÷ng kÎ chèng ®èi vÒ b¶n chÊt. Hä cho t«i ®äc çc b¸o Ph¸p. V× thÕ t«i n¶y ra ý muèn sang xem "mÉu quèc" ra sao vμ t«i ®· tíi Pari. Khi Tr−êng ®¹i häc

ph−¬ng §«ng ë M¸txc¬va më, t«i bÌn xin häc.

- Tr−êng cã ®«ng häc sinh kh«ng?

- TÊt c¶ cã l.025 ng−êi häc thuéc 62 xø thuéc ®Þa trong ®ã cã 150 g¸i, 895 vμo ®¶ng céng s¶n. Trong sè l.025 ng−êi häc 547 lμ n«ng d©n, kho¶ng 300 lμ c«ng nh©n, cßn lμ trÝ thøc t− s¶n.

- Anh nghÜ thÕ nμo vÒ s¸ng kiÕn b«nsªvÝch nμy?

1) Tr¶ lêi pháng vÊn cña phãng viªn Gi«vanni GiÐcmanÐtt«, ®¨ng trªn

b¸o L'Unitμ cña §¶ng Céng s¶n ý tõ n¨m 1924. N¨m 1973, ®ång chÝ Rend« M¸ctineli, ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n ý ®· t×m thÊy bμi b¸o nμy. Bμi b¸o ®· ®−îc ®¨ng l¹i trªn tê Rinasitta, c¬ quan lý luËn cña §¶ng Céng s¶n ý.

2) NguyÔn ¸i Quèc rêi Tæ quèc ®· 13 n¨m, tøc lμ tõ n¨m 1911.

- T«i rÊt phÊn khëi ®èi víi s¸ng kiÕn nμy. T«i ®· ®äc nhiÒu tuyªn bè ñng hé vμ ®oμn kÕt cña nh÷ng ng−êi chèng ®èi nh−ng kh«ng ng−êi nμo ®em l¹i cho chóng t«i mét sù gióp ®ì thiÕt thùc ®Ó tho¸t khái chÕ ®é n« lÖ mμ nh÷ng "ng−êi ®i gieo r¾c v¨n minh" ®ang giam h·m chóng t«i. T«i cho r»ng s¸ng kiÕn nμy sÏ ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ rÊt tèt. NhiÒu ng−êi ®· hiÓu t×nh tr¹ng kÐm cái cña chóng t«i nh−ng ch−a cã ai, trõ nh÷ng ng−êi lμm çch m¹ng Nga, chØ cho chóng t«i con ®−êng ®i ®Õn gi¶i phãng. ë Bacu, n¨m 1921, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö cña giai cÊp v« s¶n, ®· häp mét ®¹i héi cña çc d©n téc ph−¬ng §«ng vμ chÝnh Lªnin, ®ång chÝ IlÝts¬ th©n mÕn cña chóng t«i, ®· nªu lªn nh÷ng ®Ò ¸n vμ h−íng dÉn chóng t«i ®i nh÷ng b−íc ®Çu ®Ó lμm cho chóng t«i cã kh¶ n¨ng cïng tiÕn b−íc víi giai cÊp v« s¶n thÕ giíi.

- Tay anh lμm sao thÕ?

- Kh«ng sao, anh tr¶ lêi. T«i mang vßng hoa cña häc sinh viÕng Lªnin, v× thÕ hai ngãn tay t«i bÞ tª cãng. Lªnin th−¬ng tiÕc!

- Çc anh cã bao nhiªu gi¸o s−? Ch−¬ng tr×nh cã nh÷ng m«n g×?

- Chóng t«i cã 150 gi¸o s− d¹y çc m«n: khoa häc x· héi, to¸n, duy vËt lÞch sö, lÞch sö phong trμo c«ng nh©n, khoa häc tù nhiªn, lÞch sö çch m¹ng, kinh tÕ chÝnh trÞ häc, v.v.. Tr−êng ®¹i häc cã mét phßng chiÕu bãng, mét th− viÖn 47.000 cuèn s¸ch. Mçi d©n téc cã mét th− viÖn riªng gåm s¸ch, b¸o, t¹p chÝ. Nªn biÕt lμ chóng t«i thuéc 62 d©n téc mμ ®oμn kÕt víi nhau nh− anh em ruét thÞt. Ng−êi häc tù viÕt lÊy b¸o h»ng tuÇn. Chóng t«i cã mét nhμ an d−ìng ë Crimª vμ hai nhμ nghØ hÌ, mét trong hai nhμ ®ã tr−íc çch m¹ng lμ l©u ®μi cña mét quËn c«ng.

Anh h·y h×nh dung lμ ë trªn ®Ønh ngän th¸p cña l©u ®μi, gÇn con qu¹, biÓu t−îng cña ®Õ chÕ, phÊp phíi l¸ cê ®á vμ ë trong phßng kh¸ch, thay vμo ngμi quËn c«ng, lμ nh÷ng ng−êi n«ng d©n TriÒu Tiªn hoÆc ¸cmªni n« ®ïa víi nhau.


- Ai nÊu cho çc anh ¨n?

- Chóng t«i thay phiªn nhau lμm bÕp. Chóng t«i còng thay phiªn nhau lμm viÖc ë th− viÖn, ë c©u l¹c bé, giÆt giò. Chóng t«i tæ chøc thμnh c«ng x·. C«ng x· häp mét tuÇn mét lÇn ®Ó th¶o luËn chÝnh trÞ , vμ tæ chøc çc buæi biÓu diÔn nghÖ thuËt, gi¶i trÝ. Nh÷ng sù sai ph¹m sÏ do mét "toμ ¸n", do c«ng x· bÇu ra nÕu thÊy cÇn thiÕt, xÐt xö.

- Khi häc xong, anh dù ®Þnh lμm g×?

- DÜ nhiªn lμ t«i sÏ trë vÒ Tæ quèc t«i ®Ó ®Êu tranh cho sù nghiÖp cña chóng t«i. ë bªn chóng t«i cã nhiÒu viÖc ph¶i lμm l¾m. Chóng t«i ch¼ng cã quyÒn g× c¶, trõ quyÒn ®ãng thuÕ cho "mÉu quèc" Ph¸p, cho bän chñ b¶n xø. Sù viÖc næi bËt nhÊt lμ nh− thÕ nμy: chóng t«i lμ nh÷ng ng−êi bÞ ®« hé, nh− ®ång chÝ biÕt, chóng t«i lμ nh÷ng d©n téc "h¹ ®¼ng", vμ v× thÕ chóng t«i kh«ng cã quyÒn øng cö, bÇu cö. ë n−íc Nga, ë çi n−íc cña nh÷ng ng−êi d· man - giai cÊp t− s¶n d©n chñ gäi çc ®ång chÝ Nga nh− thÕ -, chóng t«i cã ®Çy ®ñ nh÷ng quyÒn nh− c«ng d©n Nga. ThËt vËy, nh÷ng ®¹i biÓu cña chóng t«i do X«viÕt cña chóng t«i bÇu ra theo ®óng kú h¹n, ®· cïng héi häp víi çc ®¹i biÓu c«ng, n«ng, binh. §ã, anh ®· thÊy râ sù ®èi xö kh¸c nhau cña chÕ ®é d©n chñ t− s¶n vμ chÕ ®é d©n chñ c«ng nh©n ®èi víi chóng t«i!

Chóng t«i ®· ®au khæ nhiÒu vμ chóng t«i cßn ph¶i ®au khæ n÷a. Nh÷ng ng−êi "khai ho¸" çc n−íc chóng t«i kh«ng ®Ó chóng t«i tù do. Nh−ng chóng t«i tiÕp tôc ®i theo con ®−êng Çch m¹ng Th¸ng M−êi ®· v¹ch ra, chóng t«i sÏ vËn dông vμo thùc tiÔn nh÷ng bμi häc ®· häc ®−îc. Çc ®ång chÝ cña t«i lμm viÖc phÊn khëi, tin

t−ëng, nghiªm tóc. NhiÒu ng−êi cßn rÊt trÎ ®· cã mét tr×nh ®é m¸cxÝt Ýt cã thÓ t−ëng t−îng lμ cã thÓ cã ®−îc vμo tuæi ®ã. Chóng t«i hiÓu râ lμ chóng t«i cã tr¸ch nhiÖm rÊt nÆng nÒ, vμ t−¬ng lai cña çc d©n téc thuéc ®Þa tuú thuéc vμo sù tuyªn truyÒn vμ tinh thÇn hy sinh cña chóng t«i.

ë ph−¬ng §«ng, tõ Xyri ®Õn TriÒu Tiªn t«i chØ nãi çc n−íc thuéc ®Þa vμ nöa thuéc ®Þa, cã mét diÖn tÝch réng mªnh m«ng víi h¬n 1.200 triÖu d©n. C¶ vïng réng lín nμy n»m d−íi ¸ch thèng trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc t− b¶n chñ nghÜa. Çc d©n téc ë ®ã kh«ng bao giê cã thÓ ngÈng ®Çu lªn ®−îc nÕu kh«ng g¾n bã víi giai cÊp v« s¶n thÕ giíi. Nh÷ng nghÞ quyÕt cña ph¸i x· héi d©n chñ tá c¶m t×nh dï nång nhiÖt ®Õn ®©u còng kh«ng cã søc nÆng.

ViÖc thμnh lËp Tr−êng ®¹i häc b«ns¬vÝch ®· më ra mét thêi ®¹i míi trong lÞch sö çc d©n téc thuéc ®Þa ë ph−¬ng §«ng, vμ nhμ tr−êng ®· d¹y chóng t«i nguyªn lý ®Êu tranh giai cÊp, vμ nhμ tr−êng ®· ®Æt mèi liªn hÖ gi÷a chóng t«i víi çc d©n téc ph−¬ng T©y vμ trang bÞ cho chóng t«i - nh÷ng ng−êi n« lÖ, kh¶ n¨ng ho¹t ®éng chÆt chÏ.

- KhÝ hËu n−íc Nga thÕ nμo, cã cùc l¾m kh«ng?

- Cã... T«i ch−a quen tuy ®· ë hai n¨m. Nh−ng kh«ng sao, t«i sÏ kh¾c phôc ®−îc.

T«i ®i th¨m mét c«ng x· n«ng nghiÖp. Th«i chμo anh.

B¸o L'Unitμ, ngμy 15-3-1924. §¨ng b¸o Nh©n d©n, sè 6961, ngμy 18-5-1973.



Chó thÝch vμ

b¶n chØ dÉn tªn ng−êi


CHó THÝCH

1. Ngay sau khi NguyÔn ¸i Quèc göi b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam tíi tr−ëng ®oμn çc n−íc dù Héi nghÞ VÐcx©y, bän båi bót thùc d©n lång lén. Trªn tê Courrier Colonial ra ngμy 27-6 cã mét bμi nhan ®Ò Giê phót nghiªm träng chØ trÝch b¶n yªu s¸ch : "Lμm sao mét ng−êi d©n thuéc ®Þa l¹i cã thÓ dïng b¶n yªu s¸ch cña nh©n d©n ®Ó c«ng kÝch ChÝnh phñ Ph¸p. ThËt lμ qu¸ qu¾t. Cø theo ®μ nμy th× bän d©n thuéc ®Þa sÏ lªn ngang hμng víi ng−êi Ph¸p chóng ta vμ sím trë thμnh «ng chñ cña chóng ta. Kh«ng ®−îc, ph¶i k×m gi÷ chóng m·i m·i trong vßng n« lÖ". NguyÔn ¸i Quèc viÕt bμi nμy lμ ®Ó tr¶ lêi bμi b¸o sÆc mïi thùc d©n trªn. Tr. 1.

2. B¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam: N¨m 1918, ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt kÕt thóc. Ngμy 18-1-1919, ®¹i biÓu çc n−íc ®Õ quèc tham gia chiÕn tranh häp héi nghÞ ë VÐcx©y (Ph¸p). Héi nghÞ nμy (cßn gäi lμ Héi nghÞ hoμ b×nh Pari) nh»m x¸c ®Þnh sù thÊt b¹i cña §øc vμ çc n−íc ®ång minh cña §øc, chia l¹i thÞ tr−êng thÕ giíi cho çc n−íc ®Õ quèc th¾ng trËn, chñ yÕu lμ Mü, Anh, Ph¸p.

Nh©n danh nhãm ng−êi yªu n−íc ViÖt Nam, NguyÔn ¸i Quèc ®· göi ®Õn Héi nghÞ b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam. NguyÔn ¸i Quèc cßn thuª in thμnh truyÒn ®¬n, ®¨ng trªn çc b¸o, göi ®Õn çc nhμ ho¹t ®éng chÝnh trÞ cã tªn tuæi, ph©n ph¸t trong çc buæi héi häp, mÝt tinh, göi cho ViÖt kiÒu ë Ph¸p vμ göi vÒ n−íc. Tr.1.

3. B¸o Le Courrier d'Hai Phong: B¸o xuÊt b¶n h»ng ngμy ë H¶i Phßng, n¨m 1887, do Toμ ®èc lý cña chÝnh quyÒn thuéc ®Þa phô tr¸ch. Tr.4.

4. B¸o L'HumanitÐ: Tê b¸o h»ng ngμy cña §¶ng X· héi Ph¸p do


Gi¨ng Gi«rÐt s¸ng lËp n¨m 1904. Sau §¹i héi lÇn thø XVIII (§¹i héi Tua), §¶ng Céng s¶n Ph¸p thμnh lËp, b¸o L'HumanitÐ trë thμnh c¬ quan ng«n luËn chÝnh thøc cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p. Tr.6.

5. Héi nghÞ Hßa b×nh: Xem chó thÝch sè 1 vÒ b¶n Yªu s¸ch cña nh©n

d©n An Nam. Tr.6.

6. Journal officiel de l'Indochine - Francaise: C«ng b¸o do Phñ toμn

quyÒn §«ng D−¬ng xuÊt b¶n tõ n¨m 1889 ®Õn n¨m 1950. Tr.17.

7. B¸o Le Populaire : B¸o xuÊt b¶n h»ng ngμy ë Pari tõ th¸ng 5-1916,

lμ c¬ quan trung −¬ng cña §¶ng X· héi Ph¸p. Tõ sau §¹i héi Tua (12-

1920), Le Populaire tiÕp tôc lμ c¬ quan trung −¬ng cña §¶ng X· héi

(S.F.I.O.). BÞ gi¸n ®o¹n trong nh÷ng n¨m Ph¸p bÞ §øc chiÕm ®ãng. Th¸ng

8-1944, b¸o tôc b¶n vμ ®×nh b¶n vμo th¸ng 2-1970. Tr.17.

8. Vô m−u khëi nghÜa ë HuÕ (3-5-1916) do hai sÜ phu yªu n−íc Th¸i

Phiªn vμ TrÇn Cao V©n l·nh ®¹o d−íi danh nghÜa cña vua Duy T©n. Tuy

næ ra ë HuÕ nh−ng khëi nghÜa cã quan hÖ mËt thiÕt víi phong trμo ViÖt

Nam Quang phôc héi ë çc tØnh Nam Trung Kú. Lùc l−îng khëi nghÜa lμ

binh lÝnh ng−êi ViÖt, phÇn lín s¾p bÞ ®−a sang chiÕn tr−êng ch©u ¢u. KÕ

ho¹ch b¹i lé, nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o bÞ hy sinh, vua Duy T©n bÞ thùc d©n

Ph¸p b¾t vμ ®μy ra ®¶o Rªuyni«ng. Tr.18.

9. §ªm 30-8-1917, d−íi sù l·nh ®¹o cña §éi CÊn (tøc TrÞnh V¨n CÊn)

vμ L−¬ng Ngäc QuyÕn, binh lÝnh ng−êi ViÖt trong qu©n ®éi Ph¸p ë Th¸i

Nguyªn ®· næi dËy ®¸nh chiÕm tØnh lþ. Sau 6 ngμy chiÕn ®Êu víi qu©n

Ph¸p ®−îc t¨ng viÖn tõ Hμ Néi vμ nhiÒu n¬i kh¸c lªn, L−¬ng Ngäc QuyÕn

hy sinh, nghÜa qu©n rót khái tØnh lþ, chuyÓn vÒ ho¹t ®éng ë vïng rõng nói

çc tØnh Th¸i Nguyªn, VÜnh Yªn, Phóc Yªn, Hoμ B×nh, S¬n T©y. Do bÞ truy

n· r¸o riÕt, cuéc khëi nghÜa yÕu dÇn, ngμy 11-1-1918, §éi CÊn tù s¸t ®Ó gi÷

trän khÝ tiÕt. Cuéc khëi nghÜa bÞ thÊt b¹i. Tr.18.

10. §¹i héi toμn quèc lÇn thø XVIII §¶ng X· héi Ph¸p: §¹i héi häp

t¹i thμnh phè Tua (Ph¸p) tõ ngμy 25 ®Õn ngμy 30-12-1920, th¶o luËn vÊn

®Ò §¶ng nªn gia nhËp Quèc tÕ thø ba hay ë l¹i Quèc tÕ thø hai. Víi ®a sè

phiÕu tuyÖt ®èi (3.208 t¸n thμnh; 1.022 phiÕu chèng), §¶ng X· héi Ph¸p

t¸n thμnh gia nhËp Quèc tÕ thø ba.

NguyÔn ¸i Quèc tham gia §¹i héi víi t− çch lμ ®¹i biÓu thuéc ®Þa

§«ng D−¬ng. T¹i §¹i héi, Ng−êi ®· ph¸t biÓu lªn ¸n chñ nghÜa thùc d©n,

kªu gäi giai cÊp v« s¶n Ph¸p ñng hé cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña nh©n

d©n §«ng D−¬ng. Cïng víi çc ®¹i biÓu −u tó cña giai cÊp c«ng nh©n Ph¸p,

NguyÔn ¸i Quèc ®· bá phiÕu t¸n thμnh §¶ng gia nhËp Quèc tÕ thø ba vμ

trë thμnh mét trong nh÷ng ng−êi tham gia thμnh lËp §¶ng Céng s¶n

Ph¸p. Tr.22.

11. B¸o La DÐpªche Coloniale : B¸o xuÊt b¶n ë Pari tõ th¸ng 8-1896. Sau ®æi tªn thμnh La DÐpªche Coloniale et Maritime . Tr.39.

12. Cuéc xung ®ét gi÷a Hy L¹p ®−îc ®Õ quèc Anh hËu thuÉn vμ Thæ NhÜ Kú n¨m 1920. G©y ra cuéc xung ®ét nμy, ®Õ quèc Anh nh»m tiªu diÖt chÝnh phñ d©n téc vμ c¶i çch cña Thæ NhÜ Kú do Mutxtapha Kªman l·nh ®¹o. Tr.40.

13. Cuéc b¹o ®éng cña n«ng d©n ë Malaba (T©y Nam Ên §é) b¾t nguån tõ cuéc vËn ®éng kh«ng hîp t¸c víi chÝnh phñ thuéc ®Þa Anh do G¨ng®i vμ §¶ng Quèc ®¹i ph¸t ®éng tõ n¨m 1920. Sang n¨m 1921, phong

trμo ph¸t triÓn thμnh mét lμn sãng ®×nh c«ng vμ ®Êu tranh vò trang cña quÇn chóng. Cuéc b¹o ®éng ®· bÞ thùc d©n Anh ®μn ¸p rÊt d· man. Tr.40.

14. Nh÷ng sù kiÖn n¨m 1907, 1908 vμ 1909: §Ó dËp t¾t phong trμo d©n téc ë Ên §é, tõ n¨m 1907, ®Õ quèc Anh tiÕn hμnh mét ®ît ®μn ¸p quy m« lín, nh−ng phong trμo vÉn tiÕp tôc lan réng. Næi bËt nhÊt lμ cuéc ®×nh c«ng cña c«ng nh©n dÖt ë Bombay n¨m 1908, cuéc khëi nghÜa cña n«ng d©n ë bang Pungi¸p, v.v.. Tõ n¨m 1906 ®Õn n¨m 1909, chØ riªng ë Bengan, ChÝnh phñ thuéc ®Þa Anh ë Ên §é ®· xö 550 vô ¸n chÝnh trÞ. Tr. 42.

15. B¸o Le Libertaire: TuÇn b¸o cña Héi v« chÝnh phñ - céng s¶n, sau ®ã lμ c¬ quan ng«n luËn cña Liªn ®oμn céng s¶n tù do Ph¸p, xuÊt b¶n ë Pari tõ n¨m 1895. Tr.46.

16. Tuyªn ng«n nh©n quyÒn vμ d©n quyÒn: Mét v¨n kiÖn quan träng vμ næi tiÕng cña Çch m¹ng t− s¶n Ph¸p c«ng bè ngμy 26-8-1789. Tuyªn ng«n nªu lªn nh÷ng quyÒn tù nhiªn vμ kh«ng thÓ t−íc bá cña con ng−êi vμ cña ng−êi c«ng d©n. Nã më ®Çu b»ng nguyªn t¾c mäi ng−êi sinh ra ®Òu tù


do, b×nh ®¼ng, x¸c ®Þnh chñ quyÒn quèc gia thuéc vÒ nh©n d©n vμ ban hμnh nhiÒu quyÒn tù do d©n chñ. Thùc chÊt, nã quy ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña chÕ ®é t− b¶n, mμ næi bËt nhÊt lμ quyÒn t− h÷u. So víi chÕ ®é phong kiÕn chuyªn chÕ th× ®©y lμ mét b−íc tiÕn bé, ph¶n ¸nh søc m¹nh ®Êu tranh cña quÇn chóng nh©n d©n Ph¸p. Nh−ng trªn thùc tÕ, giai cÊp t− s¶n kh«ng bao giê chÞu thùc hiÖn ®Çy ®ñ çc quyÒn kÓ trªn mμ thiÕt lËp chÕ ®é ¸p bøc bãc lét tμn b¹o ®èi víi quÇn chóng lao ®éng. Tr.46.

17. B¸o Le Paria: C¬ quan tuyªn truyÒn cña Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa,

do NguyÔn ¸i Quèc vμ mét sè nhμ çch m¹ng Angiªri, Tuynidi, Mang¸t,

M¸ctinÝch, Marèc... s¸ng lËp n¨m 1922, t¹i Pari. B¸o xuÊt b¶n b»ng tiÕng

Ph¸p, lóc ®Çu mçi th¸ng ra mét sè, sau t¨ng lªn hai sè. Sè 1 ra ngμy 1-4-

1922 víi tiªu ®Ò DiÔn ®μn cña çc d©n téc thuéc ®Þa , ®Õn th¸ng 1-1924 ®æi

thμnh DiÔn ®μn cña v« s¶n thuéc ®Þa.

Thêi gian ®Çu NguyÔn ¸i Quèc võa lμ chñ nhiÖm kiªm chñ bót cña tê

b¸o. Sau khi NguyÔn ¸i Quèc sang Liªn X« ho¹t ®éng (gi÷a n¨m 1923), b¸o

kh«ng ra ®−îc ®Òu n÷a; vμ ®Õn sè 38 (th¸ng 4-1926) th× ®×nh b¶n. Tr.59.

18. Nh÷ng ®iÒu kiÖn kÕt n¹p vμo Quèc tÕ Céng s¶n ®· ®−îc §¹i héi

lÇn thø II (n¨m 1920) cña Quèc tÕ Céng s¶n th«ng qua. Tinh thÇn c¬ b¶n

cña nã lμ ®ßi hái çc ®¶ng v« s¶n çc n−íc muèn ®−îc kÕt n¹p vμo Quèc tÕ

Céng s¶n ph¶i cã th¸i ®é døt kho¸t vÒ ®−êng lèi vμ vÒ tæ chøc ®èi víi Quèc

tÕ thø hai, ph¶i ®Êu tranh kiªn quyÕt vÒ mÆt t− t−ëng còng nh− vÒ nh÷ng

biÖn ph¸p ho¹t ®éng cô thÓ chèng mäi h×nh th¸i cña chñ nghÜa c¬ héi vμ

xÐt l¹i. Çc ®¶ng ®ã ph¶i nghiªm chØnh thùc hiÖn vμ tuyªn truyÒn gi¸o dôc

quÇn chóng ®−êng lèi vμ quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin; ph¶i ®æi

tªn lμ ®¶ng céng s¶n; ph¶i cã kû luËt chÆt chÏ vμ triÖt ®Ó tu©n theo nh÷ng

nghÞ quyÕt cña Quèc tÕ Céng s¶n.

VÒ vÊn ®Ò gi¶i phãng d©n téc, ®iÒu 8 cña v¨n kiÖn ghi râ: "§¶ng nμo muèn ë

trong Quèc tÕ thø ba ®Òu buéc ph¶i th¼ng tay v¹ch mÆt nh÷ng thñ ®o¹n x¶o tr¸

cña bän ®Õ quèc "n−íc m×nh" trong çc thuéc ®Þa, ñng hé trªn thùc tÕ chø kh«ng

ph¶i b»ng lêi nãi mäi phong trμo gi¶i phãng ë thuéc ®Þa". Tr.62.

19. Quèc tÕ thø ba (Quèc tÕ Céng s¶n): Mét tæ chøc çch m¹ng cña giai

cÊp v« s¶n quèc tÕ, trung t©m l·nh ®¹o phong trμo c«ng nh©n thÕ giíi.

Th¸ng 3-1919, d−íi sù l·nh ®¹o cña Lªnin, çc ®¶ng céng s¶n, nhãm

céng s¶n cña 30 n−íc ®· tiÕn hμnh §¹i héi thμnh lËp Quèc tÕ Céng s¶n t¹i

M¸txc¬va. Quèc tÕ Céng s¶n cã vai trß lÞch sö vμ c«ng lao to lín ®èi víi

phong trμo céng s¶n vμ c«ng nh©n thÕ giíi. T¹i §¹i héi lÇn thø VII (1935),

Quèc tÕ Céng s¶n ®· ®Ò ra chñ tr−¬ng lËp MÆt trËn nh©n d©n chèng chñ

nghÜa ph¸t xÝt vμ nguy c¬ chiÕn tranh. Quèc tÕ Céng s¶n rÊt chó träng ®Õn

vÊn ®Ò gi¶i phãng d©n téc. Nh÷ng LuËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vμ vÊn ®Ò

thuéc ®Þa cña Lªnin ®· ®Æt nÒn t¶ng cho viÖc gi¶i quyÕt ®óng ®¾n nh÷ng

vÊn ®Ò phøc t¹p cña c«ng cuéc gi¶i phãng d©n téc.

Th¸ng 5 n¨m 1943, c¨n cø vμo hoμn c¶nh míi, §oμn chñ tÞch Quèc tÕ

Céng s¶n víi sù t¸n thμnh cña ®¹i ®a sè çc ®¶ng céng s¶n, ®· th«ng qua

nghÞ quyÕt tù gi¶i t¸n. Tr.62.

20. Quèc tÕ thø nhÊt : Tæ chøc quèc tÕ ®Çu tiªn cña giai cÊp v« s¶n,

thμnh lËp n¨m 1864 t¹i Héi nghÞ c«ng nh©n quèc tÕ ë Lu©n §«n (Anh), do

C.M¸c vμ Ph. ¡ngghen l·nh ®¹o.

Quèc tÕ thø nhÊt ®· l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh kinh tÕ vμ chÝnh trÞ cña

c«ng nh©n ë çc n−íc vμ cñng cè sù ®oμn kÕt quèc tÕ v« s¶n. Quèc tÕ thø

nhÊt ®ãng vai trß to lín trong sù nghiÖp truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c vμ trong

viÖc kÕt hîp chñ nghÜa x· héi víi phong trμo c«ng nh©n.

Sau khi C«ng x· Pari thÊt b¹i, mét nhiÖm vô ®−îc ®Æt ra lμ thμnh lËp

çc ®¶ng céng s¶n cã tÝnh chÊt quÇn chóng ë mçi n−íc, trªn c¬ së nh÷ng

nguyªn t¾c mμ Quèc tÕ thø nhÊt ®· ®Ò ra. N¨m 1876, t¹i Héi nghÞ

Phila®enphia (Mü), Quèc tÕ thø nhÊt chÝnh thøc gi¶i t¸n. Tr.62.

21. Quèc tÕ thø hai: Thμnh lËp n¨m 1889 t¹i §¹i héi Liªn minh quèc

tÕ çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa khai m¹c t¹i Pari (Ph¸p) theo s¸ng kiÕn cña

Ph. ¡ngghen. Quèc tÕ thø hai ®· cã t¸c dông phæ biÕn chñ nghÜa M¸c vÒ bÒ

réng, ®· ®¸nh dÊu thêi kú chuÈn bÞ c¬ së ®Ó cho phong trμo çch m¹ng

ph¸t triÓn réng r·i trong nh©n d©n lao ®éng ë nhiÒu n−íc.

Sau khi ¡ngghen mÊt, c¬ quan l·nh ®¹o cña Quèc tÕ thø hai r¬i vμo

tay çc phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa, bän nμy ®· xÐt l¹i häc thuyÕt çch m¹ng

cña M¸c vμ ho¹t ®éng chèng ph¸ phong trμo c«ng nh©n çc n−íc.


VÒ vÊn ®Ò d©n téc vμ thuéc ®Þa, Quèc tÕ thø hai ñng hé chÝnh s¸ch ®Õ

quèc chñ nghÜa mμ bän t− b¶n thùc hiÖn ë çc n−íc thuéc ®Þa. Tr.62.

22. ë ®©y NguyÔn ¸i Quèc muèn nãi tíi nh÷ng luËn ®iÓm cña V.I.Lªnin

trong S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vμ vÊn ®Ò

thuéc ®Þa, do Ng−êi so¹n th¶o vμ tr×nh bμy t¹i §¹i héi lÇn thø II cña Quèc tÕ

Céng s¶n häp tõ ngμy 19 th¸ng 7 ®Õn ngμy 7 th¸ng 8 n¨m 1920.

Trong LuËn c−¬ng vμ trong B¸o ço cña TiÓu ban vÒ vÊn ®Ò d©n téc vμ

thuéc ®Þa tr×nh bμy t¹i §¹i héi, V.I.Lªnin ®· ®Ò cËp tíi nh÷ng vÊn ®Ò hÕt

søc quan träng ®èi víi phong trμo gi¶i phãng d©n téc. Ng−êi chØ râ: Trong

thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa, çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc lμ mét ph¹m trï

cña cuéc çch m¹ng v« s¶n, v× vËy nh÷ng ng−êi céng s¶n ph¶i ñng hé çc

cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc, vμ víi sù gióp ®ì cña giai cÊp v« s¶n çc

n−íc tiªn tiÕn, giai cÊp v« s¶n ë çc n−íc chËm tiÕn, sau khi hoμn thμnh

nhiÖm vô d©n téc d©n chñ cã thÓ tiÕn th¼ng lªn chñ nghÜa x· héi bá qua

giai ®o¹n ph¸t triÓn t− b¶n chñ nghÜa. Tr.63.

23. Pari : Thñ ®« l©u ®êi cña n−íc Ph¸p, mét trong nh÷ng thμnh phè

lín trªn thÕ giíi. Tr−íc ®©y, Pari vèn næi tiÕng lμ mét trung t©m v¨n ho¸

nghÖ thuËt. Tõ cuèi thÕ kû XVIII vμ trong thÕ kû XIX, Pari cßn lμ mét

trung t©m çch m¹ng cña ch©u ¢u. Cuéc çch m¹ng t− s¶n Ph¸p n¨m

1789 vμ cuéc çch m¹ng v« s¶n Ph¸p chèng t− b¶n n¨m 1871 lËp lªn C«ng

x· Pari, lμ hai ®iÓn h×nh çch m¹ng cña nh©n d©n thμnh phè nμy.

NguyÔn ¸i Quèc ®Õn n−íc Ph¸p cuèi n¨m 1917 vμ ®· ë Pari kho¶ng 6

n¨m. T¹i ®©y, Ng−êi ®· hoμ m×nh trong ®êi sèng lao ®éng vμ ®Êu tranh cña

giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n Pari, Ng−êi ®· t×m ®Õn chñ nghÜa M¸c -

Lªnin, tin theo Lªnin vμ Quèc tÕ thø ba, trë thμnh mét trong nh÷ng ng−êi

tham gia s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p (1920). Ng−êi ®· s¸ng lËp Héi nh÷ng

ng−êi An Nam yªu n−íc, göi ®Õn Héi nghÞ VÐcx©y b¶n yªu s¸ch cña nh©n d©n

An Nam, tham gia s¸ng lËp Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa vμ b¸o Le Paria, ®Ò x−íng

b¸o ViÖt Nam hån cïng nhiÒu ho¹t ®éng çch m¹ng kh¸c. Ng−êi ®· t×m thÊy

con ®−êng çch m¹ng ®óng ®¾n nhÊt ®Ó gi¶i phãng d©n téc.

Th¸ng 6-1923, NguyÔn ¸i Quèc rêi Pari ®i M¸txc¬va (Liªn X«) ®Ó häp

§¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n vμ sau ®ã vÒ Trung Quèc ®Ó chØ ®¹o

phong trμo çch m¹ng trong n−íc. Tr.67.

24. B¸o Le Matin : B¸o xuÊt b¶n ë Pari tõ th¸ng 2-1884. Tr. 71.

25. B¸o Le Petit Parisien : B¸o xuÊt b¶n h»ng ngμy ë Pari tõ ngμy 15-10-1876. Tr.71.

26. Hai c©u th¬ nμy tr−íc kia dïng ®Ó nãi vÒ mét viªn quan ë ®Þa ph−¬ng ®−îc nh©n d©n quý mÕn v× cã lßng nh©n ¸i, quan t©m ®Õn ®êi sèng cña hä. Qu¹t l«ng vμ xe l¨n lμ nh÷ng ®å dïng cña çc viªn quan khi ®i kinh lý çc ®Þa ph−¬ng.

ë ®©y, t¸c gi¶ nh¾c tíi hai c©u th¬ nμy víi dông ý ch©m biÕm s©u cay vμ ®¶ kÝch nh÷ng hμnh ®éng mμ bän thùc d©n Ph¸p coi lμ "nh©n ¸i". Tr.91.

27. Héi chî triÓn l·m thuéc ®Þa M¸cx©y: N¨m 1922, t¹i thμnh phè M¸cx©y (miÒn Nam n−íc Ph¸p), ChÝnh phñ Ph¸p më Héi chî triÓn l·m thuéc ®Þa, tr−ng bμy çc s¶n vËt mang tõ çc thuéc ®Þa cña Ph¸p sang, ®Ó nãi lªn sù giμu cã cña thuéc ®Þa vμ c«ng lao "khai ho¸" cña ng−êi Ph¸p, ®ång thêi kªu gäi t− b¶n Ph¸p bá vèn kinh doanh vμ khai th¸c ë çc thuéc ®Þa. Tr.95.

28. ChØ cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, b¾t ®Çu bïng næ ë ch©u ¢u tõ th¸ng 8-1914 vμ kÕt thóc vμo th¸ng 11-1918. Cuéc chiÕn tranh nμy nhanh chãng lan réng kh¾p thÕ giíi, l«i cuèn nhiÒu n−íc ®Õ quèc vμ c¶ çc n−íc thuéc ®Þa vμ phô thuéc. Thùc chÊt nã lμ mét cuéc xung ®ét ¸c liÖt gi÷a çc n−íc ®Õ quèc lín ®Ó giμnh giËt quyÒn lîi, chia l¹i thÞ tr−êng thÕ giíi. Nh−ng ®Ó che ®Ëy ý ®å xÊu xa ®ã, ®Ó lõa bÞp nh©n d©n çc n−íc t− b¶n vμ çc thuéc ®Þa, bän ®Õ quèc ®· gäi cuéc chiÕn tranh ®ã lμ "v× nh©n ®¹o", "v× c«ng lý".

ë ®©y, ch÷ "v× c«ng lý" ®−îc t¸c gi¶ dïng víi ý mØa mai, ch©m biÕm ®Ó v¹ch trÇn thùc chÊt cña cuéc chiÕn tranh tμn khèc nμy. Tr.119.

29. B¸o La RÐpublique Francaise: B¸o xuÊt b¶n h»ng ngμy ë Pari tõ ngμy 7-11-1871 ®Õn ngμy 12-7-1924, do Lª«ng G¨mbetta s¸ng lËp. Tr.128.

30. B¸o Le Rappel : B¸o xuÊt b¶n h»ng ngμy ë Pari tõ 1869 ®Õn 1933, cã khuynh h−íng chèng Gi¸o héi. Tr.136.


31. Journal officiel de la RÐpublique Francaise : C«ng b¸o cña n−íc Céng hoμ Ph¸p xuÊt b¶n tõ th¸ng 9-1870. Tr.139.

32. Bé s−u tËp ®éng vËt (nguyªn b¶n tiÕng Ph¸p MÐnagerie): Sau

ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (1914-1918), çc n−íc ®Õ quèc tham gia

chiÕn tranh häp Héi nghÞ VÐcx©y. Môc ®Ých chÝnh cña Héi nghÞ VÐcx©y lμ

ph©n chia l¹i thuéc ®Þa vμ quyÒn lîi cña çc n−íc ®Õ quèc, chñ yÕu lμ Anh,

Ph¸p, Mü, vμ t¨ng c−êng ¸p bøc, bãc lét nh©n d©n çc n−íc thuéc ®Þa. Ph¸p

vμ BØ muèn t¸ch vïng c«ng nghiÖp Ruya cña §øc ra khái n−íc §øc. Çc

n−íc kh¸c còng t×m çch x©u xÐ lÉn nhau vμ tËp trung lùc l−îng tÊn c«ng

vμo n−íc Nga X«viÕt... NguyÔn ¸i Quèc viÕt bμi Bé s−u tËp ®éng vËt víi lèi

hμnh v¨n ch©m biÕm s©u cay, luËn téi ®anh thÐp, ®· lét t¶ bé mÆt ¨n c−íp

cña chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc. §ã lμ nguån gèc g©y nªn sù hçn lo¹n

trong x· héi vμ bao nçi bÊt h¹nh cho con ng−êi. Tr.141.

33. §ah«m©y: Nay lμ Céng hoμ nh©n d©n Bªnanh, lμ mét n−íc ë phÝa T©y ch©u Phi, trªn bê §¹i T©y D−¬ng. Thñ ®« lμ Poãct« N«v«. Håi thÕ kû XVI, §ah«m©y lμ mét thÞ tr−êng bu«n b¸n nhiÒu n« lÖ nªn cßn gäi lμ "Bê biÓn n« lÖ".

Tõ th¸ng 2-1890, thùc d©n Ph¸p b¾t ®Çu x©m l−îc n−íc nμy, nh−ng vÊp ph¶i søc kh¸ng cù quyÕt liÖt cña nh©n d©n. §Õn ®Çu n¨m 1894, qu©n Ph¸p míi ®¸nh chiÕm xong vμ 5 n¨m sau s¸p nhËp xø nμy vμo "Liªn bang T©y Phi thuéc Ph¸p".

Kh«ng chÞu næi ¸ch thèng trÞ tμn b¹o ®ã, nh©n d©n §ah«m©y nhiÒu lÇn ®øng dËy ®Êu tranh. N¨m 1915, phong trμo khëi nghÜa vò trang lan ra nhiÒu tØnh. Tr.169.

34. Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa: Mét tæ chøc çch m¹ng cña nh÷ng ng−êi thuéc ®Þa, do NguyÔn ¸i Quèc cïng mét sè ng−êi yªu n−íc cña çc n−íc thuéc ®Þa Ph¸p s¸ng lËp th¸ng 7-1921, t¹i Pari. Lóc ®Çu Héi cã 200 héi viªn vμ hai tæ chøc ng−êi thuéc ®Þa xin gia nhËp lμ Héi nh÷ng ng−êi An Nam yªu n−íc vμ Héi ®Êu tranh cho quyÒn c«ng d©n cña ng−êi Ma®ag¸txca. Ban th−êng vô cña Héi gåm 7 ng−êi, ®øng ®Çu lμ NguyÔn ¸i Quèc. C¬ quan tuyªn truyÒn cña Héi lμ b¸o Le Paria. §Õn n¨m 1926, Héi ngõng ho¹t ®éng. Tr.191.

35. §¹i héi lÇn thø II Quèc tÕ Céng s¶n häp vμo th¸ng 8-1920. T¹i §¹i

héi nμy, Lªnin ®· nhÊn m¹nh nhiÖm vô ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi trong phong trμo c«ng nh©n ®Ó gi÷ v÷ng nguyªn t¾c m¸cxÝt trong çc ®¶ng céng s¶n. §¹i héi ®· th«ng qua 21 ®iÒu kiÖn gia nhËp Quèc tÕ Céng s¶n vμ th«ng qua b¶n S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vμ vÊn ®Ò thuéc ®Þa do Lªnin dù th¶o, nh»m v¹ch ra ®−êng lèi ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc cho nh©n d©n çc d©n téc bÞ ¸p bøc. Tr.194.

36. Quèc tÕ N«ng d©n : Mét tæ chøc çch m¹ng ho¹t ®éng d−íi sù chØ

®¹o cña Quèc tÕ Céng s¶n nh»m ®oμn kÕt réng r·i giai cÊp n«ng d©n çc

n−íc trªn thÕ giíi trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc. Quèc tÕ

N«ng d©n häp Héi nghÞ lÇn thø nhÊt vμo th¸ng 10-1923, t¹i M¸txc¬va.

Víi t− çch lμ ®¹i biÓu n«ng d©n cña çc n−íc thuéc ®Þa, NguyÔn ¸i Quèc

®· tham dù Héi nghÞ vμ ®· hai lÇn ph¸t biÓu ý kiÕn. T¹i Héi nghÞ, Ng−êi ®−îc

bÇu lμm Uû viªn §oμn Chñ tÞch Héi ®ång Quèc tÕ N«ng d©n. Tr.208.

37. H−¬ng C¶ng : Cßn gäi lμ Hång K«ng, mét bé phËn cña l·nh thæ

Trung Quèc. Trong cuéc "chiÕn tranh thuèc phiÖn", n¨m 1842, ®Õ quèc Anh

buéc triÒu ®×nh M·n Thanh ph¶i nh−îng cho chóng H−¬ng C¶ng, mét cöa

biÓn ë phÝa ®«ng nam bê biÓn Trung Quèc. §Õn n¨m 1860, chóng chiÕm

thªm b¸n ®¶o Cöu Long vμ mét sè ®¶o l©n cËn. N¨m 1898, Anh l¹i chiÕm

thªm vïng néi ®Þa Cöu Long réng gÇn 1.000km2. Nh÷ng phÇn ®Êt nãi trªn

®Òu n»m trong khu vùc H−¬ng C¶ng vμ biÕn thμnh thuéc ®Þa cña Anh. §©y

lμ mét vÞ trÝ quan träng v× nã n»m trªn ®−êng giao th«ng quèc tÕ, mét

trung t©m c«ng nghiÖp, mét thÞ tr−êng thÕ giíi, mét c¨n cø h¶i qu©n vμ

th−¬ng m¹i lín cña Anh. Tr−íc ®©y, Anh cßn lÊy H−¬ng C¶ng lμm bμn ®¹p

®Ó lÊn dÇn ®Êt Trung Quèc, "më réng cöa ngâ" l·nh thæ Trung Quèc.

Chóng chiÕm vïng T©y Nam (V©n Nam, Tø Xuyªn...) lμm "khu vùc ¶nh

h−ëng", thùc tÕ lμ nöa thuéc ®Þa cña chóng.

Trong bμi ChÝnh s¸ch thùc d©n Anh viÕt n¨m 1923, NguyÔn ¸i Quèc

®· tè ço hμnh ®éng lÊn dÇn cña ®Õ quèc Anh ®èi víi chñ quyÒn vμ l·nh

thæ Trung Quèc. Tr.213.

38. Sù kiÖn L©m Thμnh : Ngμy 6-5-1923, ®oμn tμu chë kh¸ch T©n Phè

trªn ®−êng ®i lªn phÝa B¾c, qua L©m Thμnh (thuéc tØnh S¬n §«ng), th× bän

thæ phØ do T«n Mü Diªn cÇm ®Çu, ph¸ háng ®−êng s¾t vμ c−íp tμu. Chóng


lïa 300 hμnh kh¸ch ng−êi Trung Quèc vμ ng−êi n−íc ngoμi vμo nói.

Lîi dông sù kiÖn ®ã, bän ®Õ quèc nªu ra ®ñ thø yªu s¸ch v« lý ®Ó

khèng chÕ Trung Quèc.

Bμi viÕt cña NguyÔn ¸i Quèc thÓ hiÖn sù c¨m phÉn m¹nh mÏ ®èi víi

chÝnh s¸ch cña thùc d©n Anh vμ bμy tá sù ®ång t×nh m¹nh mÏ, sù ñng hé

kiªn quyÕt ®èi víi cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n Trung Quèc. Tr.213.

39. Quèc tÕ AmxtÐc®am (Quèc tÕ cña çc c«ng ®oμn vμng) : Mét tæ chøc do çc c«ng ®oμn c¶i l−¬ng chñ nghÜa cña mét sè n−íc thμnh lËp t¹i héi nghÞ ë AmxtÐc®am (Hμ Lan) häp tõ 26-7 ®Õn 2-8-1919. Toμn bé ho¹t ®éng cña tæ chøc nμy g¾n liÒn víi chÝnh s¸ch cña çc ®¶ng c¬ héi chñ nghÜa thuéc Quèc tÕ thø hai. Quèc tÕ AmxtÐc®am chñ tr−¬ng hîp t¸c giai cÊp gi÷a v« s¶n víi t− s¶n vμ b¸c bá çc h×nh thøc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, khai trõ ra khái tæ chøc cña m×nh nh÷ng c«ng ®oμn t¶, cù tuyÖt mäi ®Ò nghÞ cña Quèc tÕ C«ng héi ®á vÒ viÖc cïng nhau ®Êu tranh chèng sù tÊn c«ng cña bän t− b¶n, chèng nguy c¬ chiÕn tranh, chèng thÕ lùc ph¶n ®éng vμ chñ nghÜa ph¸t xÝt, vÒ viÖc thμnh lËp mét khèi thèng nhÊt çc c«ng ®oμn thÕ giíi. Çc thñ lÜnh Quèc tÕ AmxtÐc®am ñng hé chÝnh s¸ch thï ®Þch víi Liªn X«.

Sau khi Quèc tÕ C«ng héi ®á ra ®êi (th¸ng 7-1921), ¶nh h−ëng cña Quèc tÕ AmxtÐc®am trong phong trμo c«ng nh©n dÇn dÇn bÞ ®Èy lïi. Nã hoμn toμn ngõng ho¹t ®éng trong thêi gian x¶y ra ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. Tr.219.

40. Tæ chøc liªn hiÖp quèc tÕ cña çc c«ng ®oμn çch m¹ng, ®−îc thμnh lËp ngμy 3-7-1921, tån t¹i ®Õn cuèi n¨m 1937. Nã liªn kÕt çc trung t©m c«ng ®oμn kh«ng gia nhËp tæ chøc c«ng ®oμn c¶i l−¬ng lμ Quèc tÕ AmxtÐc®am, vμ liªn kÕt çc nhãm, çc khuynh h−íng ®èi lËp tiÕn bé trong néi bé çc tæ chøc c«ng ®oμn c¶i l−¬ng ë çc n−íc. Quèc tÕ C«ng héi ®á ®Êu tranh ®Ó thiÕt lËp sù thèng nhÊt trong phong trμo c«ng ®oμn trªn c¬ së ®Êu tranh çch m¹ng nh»m b¶o vÖ nh÷ng yªu s¸ch cña giai cÊp c«ng nh©n, chèng nguy c¬ chiÕn tranh ®Õ quèc, vμ ®oμn kÕt víi giai cÊp c«ng nh©n n−íc Nga X«viÕt.

T¹i phiªn häp 15, ngμy 21-7-1924, §¹i héi lÇn thø III Quèc tÕ C«ng héi ®á, víi t− çch lμ ®¹i biÓu §«ng D−¬ng, NguyÔn ¸i Quèc ®· ®äc tham luËn. Tr.290.

41. Thæ NhÜ Kú: Mét n−íc n»m ë phÝa T©y ch©u ¸, cã vÞ trÝ quan träng nèi liÒn ba ch©u, l¹i gi¸p liÒn 3 vïng biÓn lμ §Þa Trung H¶i, Egiª vμ H¾c H¶i. Trong cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, Thæ NhÜ Kú ®øng vÒ phÝa §øc bÞ thÊt b¹i. Çc ®Õ quèc giμnh l¹i nh÷ng vïng ®Êt phô thuéc Thæ NhÜ Kú vμ x©u xÐ ngay chÝnh n−íc Thæ NhÜ Kú (HiÖp −íc Xev¬r¬ th¸ng 8-1920). Sù kiÖn ®ã lμm bïng lªn cuéc ®Êu tranh m¹nh mÏ cña giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n Thæ NhÜ Kú ®ßi thμnh lËp nhμ n−íc céng hoμ thèng nhÊt. Th¸ng 11 n¨m 1922, Kªman, thñ lÜnh ®¶ng cña giai cÊp t− s¶n "Thæ NhÜ Kú trÎ", ®· thñ tiªu chÕ ®é phong kiÕn; th¸ng 10-1923, tuyªn bè thμnh lËp n−íc Céng hoμ; th¸ng 4-1924, ban hμnh hiÕn ph¸p t− s¶n. §èi víi giai cÊp t− s¶n, cuéc çch m¹ng ®−îc coi nh− ®· hoμn thμnh. Nh−ng quÇn chóng nh©n d©n lao ®éng lμ lùc l−îng gãp phÇn quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña çch m¹ng th× kh«ng ®−îc quyÒn lîi g×.

Phong trμo ®Êu tranh cña c«ng nh©n Thæ NhÜ Kú ®· ph¸t triÓn m¹nh

mÏ ngay tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. Th¸ng 9-1920, §¶ng Céng

s¶n Thæ NhÜ Kú thμnh lËp, l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh. Trong nöa ®Çu nh÷ng

n¨m 20, phong trμo b·i c«ng lan réng vμ rÊt rÇm ré, cã n¬i cuéc b·i c«ng

thu hót tíi 50 v¹n ng−êi tham gia. Th¸ng 11-1923, §¹i héi c«ng nh©n ë

C«ngxt¨ngtinèp thμnh lËp Liªn minh c«ng nh©n Thæ NhÜ Kú, ®oμn kÕt

®«ng ®¶o c«ng nh©n trong n−íc. Nh−ng ChÝnh phñ Kªman h¹ lÖnh cÊm çc

héi c«ng nh©n ho¹t ®éng vμ ®μn ¸p hä. Tr.224.

42. HiÖp −íc Xev¬r¬: HiÖp −íc ký kÕt gi÷a Thæ NhÜ Kú vμ çc n−íc

§ång minh ngμy 10-8-1920 t¹i Xev¬r¬ (Ph¸p), chia c¾t ®Êt Thæ NhÜ Kú ra

lμm nhiÒu n−íc vμ lËp chÕ ®é nöa thuéc ®Þa ë ®ã. Nh©n d©n Thæ NhÜ Kú

næi dËy ®Êu tranh chèng l¹i hiÖp −íc nμy ®Ó b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc. Thæ

NhÜ Kú chiÕn th¾ng, buéc çc n−íc ®Õ quèc ph¶i triÖu tËp Héi nghÞ

L«dann¬ ®Ó xo¸ bá hiÖp −íc Xev¬r¬. Tr.224.

43. Hoμ −íc L«dann¬: B¶n hoμ −íc ®−îc ký kÕt trong Héi nghÞ gi÷a

çc n−íc §ång minh vμ Thæ NhÜ Kú häp ë thμnh phè L«dann¬, thuéc Thuþ

SÜ (1922-1923). B¶n hoμ −íc quy ®Þnh chÕ ®é sö dông çc eo biÓn

§¸c®anen, chÕ ®é, quyÒn lîi cña nh÷ng ng−êi theo ®¹o Kit« trªn ®Êt Håi

gi¸o vμ xÐt l¹i HiÖp −íc Xev¬r¬. Tr.225.


44. Héi nghÞ Oasinht¬n: Héi nghÞ vÒ viÖc h¹n chÕ h¶i qu©n vμ çc vÊn

®Ò thuéc Th¸i B×nh D−¬ng vμ ViÔn §«ng häp tõ 12-11-1921 ®Õn 6-2-1922

t¹i Oasinht¬n (Mü) cã Mü, Anh, Ph¸p, NhËt, ý, Trung Quèc, BØ, Hμ Lan,

Bå §μo Nha tham gia.

Môc ®Ých cña Héi nghÞ lμ nh»m chia l¹i thuéc ®Þa vμ ph¹m vi ¶nh

h−ëng gi÷a çc n−íc ®Õ quèc sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, c−íp bãc,

n« dÞch çc n−íc thuéc ®Þa vμ chèng l¹i n−íc Nga X«viÕt.

Çc giíi cÇm quyÒn Mü lμ kÎ khëi x−íng cña Héi nghÞ. Th«ng qua Héi

nghÞ, Mü ®· lμm cho Anh ph¶i tõ bá quyÒn thèng trÞ trªn mÆt biÓn, lμm

cho liªn minh Anh - NhËt ph¶i bÞ thñ tiªu, NhËt chÊm døt ®éc quyÒn kiÓm

so¸t Trung Quèc, t¹o ®iÒu kiÖn cho t− b¶n Mü n« dÞch Trung Quèc. Tr.247.

45. Tr−êng ®¹i häc céng s¶n ph−¬ng §«ng (tªn gäi t¾t cña Tr−êng ®¹i

häc céng s¶n cña nh÷ng ng−êi lao ®éng ph−¬ng §«ng): Tr−êng thμnh lËp

t¹i M¸txc¬va (Liªn X«) n¨m 1921, theo quyÕt ®Þnh cña Quèc tÕ Céng s¶n,

®Ó ®μo t¹o çn bé çch m¹ng ë çc n−íc thuéc ®Þa vμ phô thuéc.

T¹i ®©y, çc häc viªn ®−îc trang bÞ nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ

nghÜa M¸c - Lªnin, ph−¬ng ph¸p tæ chøc vμ l·nh ®¹o quÇn chóng ®Êu

tranh çch m¹ng. Trong thêi gian häc tËp, häc viªn ph¶i n¾m v÷ng çc

m«n quan träng nh− chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, chñ nghÜa duy vËt lÞch

sö, kinh tÕ chÝnh trÞ, lÞch sö phong trμo c«ng nh©n quèc tÕ, lý luËn vÒ çch

m¹ng gi¶i phãng d©n téc, v.v..

Trong gÇn 20 n¨m tån t¹i, Tr−êng ®¹i häc ph−¬ng §«ng ®· ®μo t¹o

cho çc n−íc ph−¬ng §«ng hμng ngμn çn bé, trong ®ã cã nh÷ng ng−êi vÒ

sau trë thμnh çn bé l·nh ®¹o cã uy tÝn cña çc ®¶ng céng s¶n ë çc n−íc.

Sau khi vÒ ho¹t ®éng ë Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc), NguyÔn ¸i Quèc

®· lùa chän vμ cö nhiÒu çn bé ViÖt Nam vμ mét sè n−íc kh¸c ë ch©u ¸

sang häc t¹i Tr−êng ®¹i häc ph−¬ng §«ng. Tr.263.

46. §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n : §¹i héi häp tõ ngμy 17-6 ®Õn

ngμy 8-7-1924 t¹i M¸txc¬va. §¹i héi ®· tæng kÕt, rót ra nh÷ng bμi häc

kinh nghiÖm vÒ ®Êu tranh giai cÊp tõ n¨m 1918 ®Õn n¨m 1923 vμ ®Ò ra

chñ tr−¬ng t¨ng c−êng c«ng t¸c x©y dùng çc ®¶ng céng s¶n ®Ó l·nh ®¹o

phong trμo ®Êu tranh thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu l©u dμi cña çch m¹ng vμ

quyÒn lîi h»ng ngμy cña quÇn chóng. §¹i héi còng chØ râ ph−¬ng h−íng,

nhiÖm vô cña phong trμo céng s¶n vμ c«ng nh©n quèc tÕ lμ ph¶i ®Êu tranh

chèng chñ nghÜa c¶i l−¬ng, c¬ héi, chèng nh÷ng phÇn tö ph¸i h÷u vμ

trètxkÝt.

NguyÔn ¸i Quèc ®· tham dù §¹i héi vμ ®· ba lÇn ph¸t biÓu ý kiÕn vÒ

vÊn ®Ò d©n téc vμ thuéc ®Þa vμ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. Tr.273.

47. §¹i héi Li«ng : §¹i héi lÇn thø III §¶ng Céng s¶n Ph¸p häp ë

Li«ng (Ph¸p) th¸ng 1-1924. VÊn ®Ò chñ yÕu cña §¹i héi lμ ®Êu tranh ®Ó

cñng cè §¶ng vÒ mÆt tæ chøc vμ t− t−ëng. Tr.279.

48. Nh÷ng sù kiÖn x¶y ra n¨m 1917: Trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt,

Nga hoμng ®· ph¸i qu©n lÝnh sang chiÕn ®Êu chèng qu©n §øc ë mÆt trËn

Ph¸p. N¨m 1917, nh÷ng binh lÝnh nμy kh«ng chÞu chiÕn ®Êu v× lîi Ých cña bän

t− b¶n, ®· lËp X«viÕt vμ ®ßi trë vÒ n−íc. ChÝnh phñ Ph¸p sî t− t−ëng çch

m¹ng cña binh lÝnh Nga lan sang qu©n ®éi Ph¸p, ®· dån hä vμo tr¹i tËp trung

cã ch¨ng d©y thÐp gai, vμ cho qu©n lÝnh thuéc ®Þa canh gi÷. Tr.280.

49. Tæng Liªn ®oμn lao ®éng thèng nhÊt : Mét tæ chøc liªn hiÖp çc

c«ng ®oμn Ph¸p tån t¹i tõ n¨m 1922 ®Õn n¨m 1936, do çc c«ng ®oμn çch

m¹ng lËp nªn. Tæng Liªn ®oμn lao ®éng thèng nhÊt kiªn quyÕt chñ tr−¬ng

kh«i phôc sù thèng nhÊt cña c«ng ®oμn, b¶o vÖ lîi Ých thiÕt th©n cña giai

cÊp v« s¶n vμ ®· cïng víi §¶ng Céng s¶n Ph¸p tham gia ®Êu tranh chèng

chñ nghÜa ph¸t xÝt vμ chiÕn tranh. Tr.281.

50. Quèc d©n ®¶ng: Tæ chøc chÝnh trÞ ë Trung Quèc, do T«n Trung

S¬n s¸ng lËp n¨m 1905, ban ®Çu lμ Trung Quèc çch m¹ng ®ång minh héi;

sau Çch m¹ng T©n Hîi (1911), c¶i tæ thμnh Quèc d©n ®¶ng. Thêi gian

®Çu, Quèc d©n ®¶ng lμ mét tæ chøc çch m¹ng. N¨m 1927, ng−êi kÕ tôc sù

nghiÖp cña T«n Trung S¬n lμ T−ëng Giíi Th¹ch g©y chÝnh biÕn ph¶n çch

m¹ng, ®μn ¸p nh÷ng ng−êi céng s¶n, dÉn ®Õn cuéc néi chiÕn lÇn thø nhÊt ë

Trung Quèc. N¨m 1937, tr−íc sù x©m l−îc cña ph¸t xÝt NhËt, Quèc d©n

®¶ng buéc ph¶i hîp t¸c víi §¶ng Céng s¶n Trung Quèc ®Êu tranh chèng kÎ

thï chung. N¨m 1946, Quèc d©n ®¶ng l¹i g©y néi chiÕn lÇn thø hai. N¨m

1949, çch m¹ng Trung Quèc thμnh c«ng, lùc l−îng Quèc d©n ®¶ng bá ch¹y


ra ®¶o §μi Loan. Tr.295.

51. §¹i héi Bacu: §¹i héi häp tõ ngμy 1 ®Õn ngμy 7-9-1921 t¹i Bacu

(Thñ ®« AdÐcbaid¨ng). Tham dù §¹i héi cã 1.891 ®¹i biÓu cña 37 d©n téc

ph−¬ng §«ng, (trong ®ã cã 1.273 ®¹i biÓu lμ ®¶ng viªn céng s¶n). §¹i héi

häp nh»m biÓu d−¬ng vμ t¨ng c−êng t×nh ®oμn kÕt gi÷a çc d©n téc ph−¬ng

§«ng, gi÷a çc d©n téc ph−¬ng §«ng víi giai cÊp v« s¶n Nga vμ giai cÊp v«

s¶n thÕ giíi ®Æng ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc. §¹i héi ®· hoμn toμn

nhÊt trÝ víi nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò d©n téc vμ thuéc ®Þa cña §¹i héi II Quèc

tÕ Céng s¶n (1920). Tr.298.

52. NghÜa hoμ ®oμn : Phong trμo yªu n−íc cña n«ng d©n Trung Quèc

nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX vμ cã nguån gèc tõ phong trμo

NghÜa hoμ quyÒn gi÷a thÕ kû XIX.

NÐt næi bËt cña phong trμo NghÜa hoμ ®oμn lμ mang mμu s¾c mª tÝn,

thÇn bÝ víi nh÷ng c©u niÖm chó bÝ Èn, lèi trang phôc kú dÞ.

Sau cuéc chiÕn tranh Trung - NhËt, çc n−íc ®Õ quèc thi nhau x©u xÐ

Trung Quèc. NghÜa hoμ ®oμn ®· tiÕn hμnh nh÷ng cuéc tiÕn c«ng çc nhμ

thê Kit« gi¸o, trôc xuÊt çc linh môc vμ ph¸ huû çc c«ng tr×nh, c¬ së kinh

tÕ cña ng−êi n−íc ngoμi. Mïa hÌ n¨m 1900, çc n−íc ®Õ quèc Anh, Ph¸p,

Mü, NhËt, Nga, §øc, ¸o, ý ®· thμnh lËp liªn qu©n ®Ó chèng l¹i NghÜa hoμ

®oμn. Víi sù ph¶n béi cña triÒu ®×nh M·n Thanh, çc n−íc ®Õ quèc ®· d×m

phong trμo NghÜa hoμ ®oμn trong biÓn m¸u. Tr.316.

53. KÕ ho¹ch §aox¬ : KÕ ho¹ch b¾t n−íc §øc båi th−êng chiÕn tranh

cho çc n−íc §ång minh th¾ng trËn trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt.

KÕ ho¹ch nμy do §aox¬, gi¸m ®èc mét ng©n hμng lín cña Mü, l·nh ®¹o viÖc

so¹n th¶o vμ ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ ®¹i biÓu çc n−íc th¾ng trËn häp

ë Lu©n §«n n¨m 1924.

Môc ®Ých chñ yÕu cña kÕ ho¹ch nμy lμ dän ®−êng cho t− b¶n n−íc

ngoμi, tr−íc hÕt lμ Mü, ®Çu t− vμo n−íc §øc, ®Èy m¹nh viÖc kh«i phôc tiÒm

lùc c«ng nghiÖp qu©n sù cña chñ nghÜa ®Õ quèc §øc nh»m h−íng n−íc §øc

vμo con ®−êng chiÕn tranh chèng Liªn X«, ®ång thêi t¨ng c−êng chÝnh s¸ch

bãc lét, ¸p bøc vμ ®μn ¸p phong trμo çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n vμ

nh©n d©n n−íc §øc. Tr.320.

54. Héi quèc liªn: Tæ chøc quèc tÕ, thμnh lËp n¨m 1919 vμ tån t¹i

trong thêi gian gi÷a ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt vμ thø hai, víi môc ®Ých

thùc hiÖn nh÷ng cam kÕt ký t¹i Héi nghÞ Hßa b×nh Pari (1919). §iÒu lÖ cña

Héi nªu râ môc ®Ých ®Êu tranh cho hoμ b×nh, chèng chiÕn tranh. Tuy

nhiªn, trong thùc tÕ, Héi quèc liªn ®· dung tóng cho çc thÕ lùc ®Õ quèc, cæ

vò ch¹y ®ua vò trang vμ chuÈn bÞ chiÕn tranh thÕ giíi. Tr.326.

55. Héi Nh©n quyÒn vμ C«ng d©n quyÒn : Mét tæ chøc d©n chñ t− s¶n

nh»m ®Êu tranh ®ßi b¶o vÖ nh÷ng quyÒn tù do t− s¶n. Tæ chøc nμy ®−îc

thμnh lËp n¨m 1898 ë Ph¸p do s¸ng kiÕn cña nhμ v¨n Ph¸p T¬rari¬ nh©n

vô nhμ cÇm quyÒn Ph¸p xö ph¹t nhμ v¨n ªmin D«la. Tr.328.

56. T¸c gi¶ muèn nãi vÒ Çch m¹ng t− s¶n Ph¸p (1789-1794), cuéc

çch m¹ng ®· xo¸ bá chÕ ®é phong kiÕn chuyªn chÕ, më ®−êng cho sù ph¸t

triÓn chñ nghÜa t− b¶n ë Ph¸p vμ mét sè n−íc kh¸c ë ch©u ¢u.

Ngμy 14-7-1789, quÇn chóng nh©n d©n Pari ®· næi dËy khëi nghÜa,

chiÕm ngôc Baxti, n¬i t−îng tr−ng cho chÕ ®é chuyªn chÕ ®éc tμi. Sù kiÖn

®ã ®¸nh dÊu sù sôp ®æ cña chÕ ®é phong kiÕn ë Ph¸p.

Sau nh÷ng cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt trong néi bé giai cÊp thèng trÞ,

Héi nghÞ Quèc −íc (Quèc héi) ®· ®−îc bÇu ra vμ ph¸i Giac«banh do

M.R«bexpie ®øng ®Çu ®−îc sù ñng hé cña nh©n d©n ®· lªn n¾m chÝnh

quyÒn (th¸ng 6-1793), nÒn chuyªn chÕ d©n chñ çch m¹ng ®−îc thiÕt lËp.

§©y lμ thêi kú ph¸t triÓn cao nhÊt cña çch m¹ng.Tr.330.

57. §©y lμ nãi cuéc hμnh h×nh nh÷ng ng−êi lÝnh khè ®á tham gia vô

®Çu ®éc binh lÝnh Ph¸p ë Hμ Néi, th¸ng 6-1908. Mét sè sÜ phu yªu n−íc

cïng víi nghÜa qu©n Hoμng Hoa Th¸m ®· liªn l¹c víi nh÷ng ng−êi lÝnh

ViÖt Nam yªu n−íc trong qu©n ®éi Ph¸p, chñ tr−¬ng ®¸nh óp Hμ Néi. Theo

kÕ ho¹ch, ®Õn b÷a ¨n tèi ngμy 27-6-1908, nh÷ng ng−êi ®Çu bÕp bá thuèc

®éc vμo thøc ¨n ®Ó giÕt quan qu©n Ph¸p, sau ®ã binh sÜ sÏ c−íp kho vò khÝ,

®¸nh chiÕm çc c«ng së, phèi hîp víi nghÜa qu©n Hoμng Hoa Th¸m tõ

ngoμi ®¸nh vμo Hμ Néi.

KÕt qu¶ lμ nhiÒu binh lÝnh Ph¸p ®· bÞ ngé ®éc; nh−ng kÕ ho¹ch b¹i lé,

thùc d©n Ph¸p tμn s¸t d· man nh÷ng ng−êi tham gia vô ®Çu ®éc nμy. Mét


sè ng−êi bÞ chÐm vμ bªu ®Çu trªn çc ®−êng phè lín ë Hμ Néi. Tr.354.

58. Nh÷ng cuéc biÓu t×nh n¨m 1907: Phong trμo c¶i çch b»ng con

®−êng hoμ b×nh diÔn ra s«i næi kh¾p 3 kú trong n¨m 1907. Trung t©m cña

phong trμo lμ çc ®« thÞ, nhÊt lμ Hμ Néi. Nh÷ng ng−êi cÇm ®Çu phong trμo

nμy ®Òu lμ çc sÜ phu tiÕn bé. Néi dung cña phong trμo chñ yÕu lμ më

tr−êng häc, truyÒn b¸ t− t−ëng míi, cæ ®éng bá hñ tôc vμ lång vμo ®ã lμ t−

t−ëng yªu n−íc, chèng Ph¸p.

Tiªu biÓu cho phong trμo lμ §«ng kinh nghÜa thôc (tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 11-1907) ®øng ®Çu lμ L−¬ng V¨n Can, NguyÔn QuyÒn, §μo Nguyªn Phæ.

Phong trμo ®· diÔn ra s«i næi ë kh¾p n¬i. Th«ng qua çc cuéc diÔn thuyÕt, b×nh v¨n th¬, çc sÜ phu tuyªn truyÒn nh÷ng t− t−ëng míi, ®Ò cao tinh thÇn d©n téc, kÝch ®éng vμ ph¸t triÓn m¹nh mÏ lßng yªu n−íc cña nh©n d©n ta. Tr.402.

59. Chñ nghÜa Uynx¬n: Uynx¬n lμ Tæng thèng Mü tõ n¨m 1913 ®Õn 1921. N¨m 1917, Uynx¬n tuyªn bè n−íc Mü tham gia ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, ®øng vÒ phÝa Anh, Ph¸p ®Ó chèng §øc. Khi chiÕn tranh s¾p kÕt thóc, Uynx¬n ®−a ra "Ch−¬ng tr×nh 14 ®iÓm" lμm c¬ së cho Héi nghÞ VÐcx©y (1919). Nãi chñ nghÜa Uynx¬n lμ nãi "Ch−¬ng tr×nh 14 ®iÓm" ®ã. Thùc chÊt cña nã lμ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ¨n c−íp cña ®Õ quèc Mü chèng l¹i

n−íc Nga X«viÕt míi ra ®êi, lîi dông sù suy yÕu cña çc n−íc t− b¶n ch©u ¢u ®Ó n©ng cao ®Þa vÞ quèc tÕ cña Mü vμ t¨ng c−êng n« dÞch çc d©n téc bÞ ¸p bøc. Nh−ng nã l¹i ®−îc che giÊu b»ng nh÷ng lêi lÏ mÞ d©n vÒ "d©n chñ" vμ "quyÒn d©n téc tù quyÕt". Tr.416.

60. Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa : Mét tæ chøc nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ®Þa cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p, thμnh lËp th¸ng 6-1921. NguyÔn ¸i Quèc lμ uû viªn cña tæ chøc nμy. Ban ®· s−u tÇm vμ phæ biÕn çc tμi liÖu vÒ t×nh c¶nh çc xø thuéc ®Þa vμ cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n çc n−íc thuéc ®Þa; tiÕn hμnh c«ng t¸c tuyªn truyÒn trong nh©n d©n Ph¸p vμ nh©n d©n çc thuéc ®Þa vÒ tinh thÇn ®oμn kÕt quèc tÕ gi÷a giai cÊp v« s¶n çc n−íc ®Õ quèc víi çc d©n téc bÞ ¸p bøc trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa thùc d©n. Ban ®· göi nhiÒu bμi ®¨ng trªn môc Thuéc ®Þa cña b¸o L' HumanitÐ vμ t×m çch göi b¸o ®Õn çc thuéc ®Þa. Ho¹t ®éng cña Ban ®· gãp phÇn tÝch cùc vμo c«ng t¸c tuyªn truyÒn häc thuyÕt cña V.I.Lªnin vμ ®−êng lèi cña Quèc tÕ Céng s¶n vÒ vÊn ®Ò ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc. Tr.440.

61. B¶n b¸o ço nμy nguyªn v¨n b»ng tiÕng Ph¸p, kh«ng ký tªn, l−u t¹i ViÖn M¸c - Lªnin, M¸txc¬va (nay lμ kho l−u tr÷ nhμ n−íc n−íc Céng hoμ Liªn bang Nga). B¶n vi phim l−u ë Th− viÖn m¸cxÝt, cuén sè 7, lo¹i 70, Ban thuéc ®Þa trùc thuéc Ban ChÊp hμnh trung −¬ng §¶ng Céng s¶n Ph¸p.

C¨n cø vμo néi dung vμ hoμn c¶nh lÞch sö ®Çu nh÷ng n¨m 20, chóng

t«i cho r»ng t¸c gi¶ cña b¶n b¸o ço tr−íc hÕt ph¶i lμ mét ng−êi ViÖt Nam,

mét ng−êi am hiÓu s©u s¾c chñ nghÜa M¸c vμ thùc tÕ lÞch sö ViÖt Nam

trong qu¸ khø vμ hiÖn t¹i; mét ng−êi cã quan niÖm vÒ ViÖt Nam nh− mét

thùc thÓ thèng nhÊt chø kh«ng ph¶i §«ng D−¬ng mét thùc thÓ thuéc ®Þa

vμ ng−êi ®ã, theo chóng t«i, kh«ng thÓ lμ ai kh¸c ngoμi NguyÔn ¸i Quèc -

Ng−êi ViÖt Nam duy nhÊt lóc ®ã sèng ë M¸txc¬va. Tr.464.

62. B¸o La Tribune indigÌne: B¸o cña ph¸i lËp hiÕn §«ng D−¬ng, xuÊt

b¶n ë Sμi Gßn tõ n¨m 1917 ®Õn 1925, mçi tuÇn 3 kú vμo thø 3, 5, 7. Tr.466.


B¶N CHØ DÉN T£N NG¦êI

A

ARIXTèT (kho¶ng 384-322 TCN): Nhμ triÕt häc cæ ®¹i Hy L¹p. Arixtèt trï trõ gi÷a chñ nghÜa duy vËt vμ chñ nghÜa duy t©m, sau «ng ng¶ theo chñ nghÜa duy t©m. VÒ nhËn thøc luËn, Arixtèt gÇn víi chñ nghÜa duy vËt. Lμ mét bé ãc b¸ch khoa, Arixtèt ®Ó l¹i nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cã gi¸ trÞ vÒ triÕt häc, sinh vËt häc, ®¹o ®øc häc, thi ph¸p vμ cã ¶nh h−ëng to lín vμ l©u dμi trong nÒn v¨n minh ch©u ¢u.

B

BÐCT¥L¤, Pie £gien Max¬len (1827-1907): Nhμ ho¸ häc ng−êi Ph¸p. N¨m 1876 ®−îc bÇu lμm ViÖn sÜ th«ng tÊn ViÖn Hμn l©m khoa häc PªtÐcbua (Nga).

BÐCT¤NG, Pie Mari ¡ng®rª (1882-1968): LuËt s−, nghÞ sÜ Quèc héi cña §¶ng X· héi Ph¸p n¨m 1919, dù §¹i héi Tua n¨m 1920 (kh«ng ph¶i lμ ®¹i biÓu vμ cã tham luËn); nghÞ sÜ Quèc héi cña §¶ng Céng s¶n ®Õn n¨m 1932, sau ®ã bá §¶ng Céng s¶n.

B£HEN, Pinh« ®ê (1741-1799): Cßn gäi lμ B¸ §a Léc, gi¸o sÜ ng−êi Ph¸p. D−íi danh nghÜa truyÒn ®¹o, Bªhen ®· tÝch cùc ho¹t ®éng do th¸m vμ chuÈn bÞ cho sù can thiÖp vμ x©m l−îc cña thùc d©n Ph¸p vμo n−íc ta. Bªhen lμ kÎ tÝch cùc gióp NguyÔn ¸nh chèng l¹i sù nghiÖp thèng nhÊt ®Êt n−íc cña phong trμo T©y S¬n; gióp NguyÔn ¸nh ký víi Ph¸p b¶n hiÖp −íc b¸n n−íc n¨m 1787.

BL¡NG, Giuyn (1881-1960): Tham gia §¶ng X· héi Ph¸p n¨m 1905; ®¹i biÓu tham dù §¹i héi §¶ng X· héi ë Xtraxbua vμ Tua n¨m 1920, thuéc ph¸i Quèc tÕ thø ba. N¨m 1921, ®−îc bÇu vμo Ban l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p ë §¹i héi toμn quèc häp ë M¸cx©y. NguyÔn ¸i Quèc ®−îc cö lμm trî lý cho Bl¨ng khi lμm Chñ tÞch phiªn häp s¸ng ngμy 30-12-1921. VÒ sau, «ng bá §¶ng Céng s¶n, lμm th− ký c«ng ®oμn vμ viÕt b¸o.

B¤, PhilÝp : §−îc Bé Thuéc ®Þa cö lμm Toμn quyÒn §«ng D−¬ng ngμy 1-7-1902, chÝnh thøc nhËm chøc ngμy 15-10-1902. Ph.B« lμm Toμn quyÒn §«ng D−¬ng ®Õn ngμy 25-6-1908.

B¤§OANH, P«n: Viªn chøc cao cÊp cña chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p ë §«ng D−¬ng; lμm quyÒn Toμn quyÒn §«ng D−¬ng tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 9-1922, tõ khi M«rix¬ L«ng vÒ Ph¸p cho ®Õn khi MÐclanh sang thay. B«®oanh lμm Tæng Gi¸m ®èc nhμ b¨ng n¨m 1931, Chñ tÞch çc nhμ b¨ng ë §«ng D−¬ng tõ n¨m 1941 ®Õn n¨m 1944.

B¤N§UIN, Stªnli (1867-1947): L·nh tô cña nh÷ng ng−êi b¶o thñ Anh; Thñ t−íng Anh n¨m 1923-1924, 1924-1929 vμ 1935-1937; lμ ng−êi ñng hé chÝnh s¸ch thuéc ®Þa vμ khuyÕn khÝch can thiÖp vò trang chèng çch m¹ng Trung Quèc n¨m 1924-1927. B«n®uin ®· cÇm ®Çu vô ®μn ¸p cuéc tæng b·i c«ng cña giai cÊp c«ng nh©n vμ cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n má n¨m 1926; cã th¸i ®é thï ®Þch víi Liªn X« n¨m 1927; thùc hμnh chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch bän x©m l−îc ý, §øc vμ ©m m−u c©u kÕt víi n−íc §øc HÝtle chÜa mòi nhän x©m l−îc cña §øc vμo Liªn X«.

BRAO, Gi«n (1800-1859): Mét trong nh÷ng ng−êi ®Êu tranh gi¶i phãng ng−êi da ®en ë Mü, tæ chøc ra Héi ®Êu tranh thñ tiªu chÕ ®é n« lÖ, lËp nhμ tr−êng cho ng−êi da ®en, gióp ng−êi n« lÖ ch¹y trèn l¸nh n¹n sang Cana®a. Brao cÇm ®Çu mét to¸n ng−êi da tr¾ng vμ da ®en ®¸nh chiÕm kho vò khÝ cña chÝnh phñ bang ViÕcginia. Trong khi ®¸nh nhau, Brao bÞ b¾t vμ hai con trai bÞ giÕt. Ngμy 2-12-1859, bÞ xö treo cæ.

BU§IN¤, Lu-i Pie, Emil¬ - Gabrien (1875-?): Tèt nghiÖp tr−êng çc sinh ng÷ ph−¬ng §«ng, sang §«ng D−¬ng tõ n¨m 1901; lμm Phã C«ng sø


tØnh Thõa Thiªn n¨m 1910; sau ®ã lμm nhiÒu viÖc víi t− çch lμ quan chøc cña chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p ë §«ng D−¬ng.

C

CAI¤, Gi«dÐp Mari ¤guýtxt¬ (1863-1944): NhiÒu lÇn lμm Bé tr−ëng Bé

Tμi chÝnh trong ChÝnh phñ Ph¸p. N¨m 1911, lμm Thñ t−íng. Trong

nh÷ng n¨m ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, ®i c«ng çn ë Nam Mü vμ ë

Italia. BÞ kh¶ nghi nªn ChÝnh phñ Clªm¨ngx« b¾t giam n¨m 1917; bÞ

kÕt ¸n lμ tiÕp tay kh«ng tù nguyÖn cho kÎ thï n¨m 1920. MÊy n¨m

sau ®−îc tha, råi l¹i ®−îc bÇu lμm nghÞ viªn vμ Bé tr−ëng Bé Tμi

chÝnh n¨m 1925, sau lμm Chñ tÞch Uû ban Tμi chÝnh cña Th−îng nghÞ

viÖn ®Õn n¨m 1940.

CANH, S¸cl¬ (1500-1558): Hoμng ®Õ T©y Ban Nha, cã tham väng lμm b¸

chñ thÕ giíi, ®· g©y nhiÒu cuéc chiÕn tranh víi Ph¸p, §øc, Thæ NhÜ

Kú, Tuynidi, Angiªri, v.v..

CARAKHAN, LÐp Mikhail«vÝch (1889-1937): Nhμ ho¹t ®éng ngo¹i giao

X«viÕt, Uû viªn Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n Liªn X«. Ho¹t ®éng çch

m¹ng tõ n¨m 1904; tham gia Çch m¹ng Th¸ng M−êi n¨m 1917. Th−

ký §oμn ®¹i biÓu X«viÕt t¹i cuéc ®μm ph¸n hoμ b×nh ë BrÐt. Trong

nh÷ng n¨m 1918-1920 vμ 1927-1934, lμ Thø tr−ëng Bé Ngo¹i giao.

Tõ 1923-1926, §¹i sø Liªn X« t¹i Trung Quèc; tõ 1937, §¹i sø Liªn

X« t¹i Thæ NhÜ Kú.

CASANH, M¸cxen (1869-1958): Nhμ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong trμo

c«ng nh©n Ph¸p vμ quèc tÕ. Tõ n¨m 1912 ®Õn 1918, biªn tËp viªn b¸o

L'HumanitÐ , c¬ quan trung −¬ng cña §¶ng X· héi Ph¸p vμ n¨m 1918

lμm chñ bót tê b¸o ®ã. Casanh lμ mét trong nh÷ng ng−êi tÝch cùc ñng

hé vμ gióp ®ì NguyÔn ¸i Quèc trong thêi gian ho¹t ®éng ë Ph¸p.

N¨m 1920, víi t− çch lμ ®¹i biÓu cña §¶ng X· héi Ph¸p, Casanh

tham gia §¹i héi lÇn thø II Quèc tÕ Céng s¶n tõ n¨m 1924 ®Õn n¨m

1943, Uû viªn Ban ChÊp hμnh Quèc tÕ Céng s¶n.

Tõ n¨m 1921, Casanh liªn tôc ®−îc bÇu lμm Uû viªn Ban ChÊp

hμnh Trung −¬ng vμ Uû viªn Bé ChÝnh trÞ §¶ng Céng s¶n Ph¸p.

N¨m 1957, Casanh ®−îc §¶ng vμ Nhμ n−íc Liªn X« tÆng Hu©n

ch−¬ng Lªnin.

CL£M¡NGX¤, Giãocgi¬ B¨nggia (1841-1929): Vèn lμ thÇy thuèc, tham

gia ho¹t ®éng chÝnh trÞ sau ngμy ®Õ chÕ thø hai sôp ®æ (4-9-1870),

nghÞ sÜ cÊp tiÕn trong Quèc héi, thuéc ph¸i cùc t¶, dùa vμo nh÷ng

cuéc lËt ®æ nhiÒu bé tr−ëng vμ lμm Bé tr−ëng Bé Néi vô (1906-1909).

Clªm¨ngx« chñ tr−¬ng ra b¸o L'Homme libre (1913), ®Çu ChiÕn tranh

thÕ giíi thø nhÊt lμ b¸o L'Homme enchainÐ, tè ço chÕ ®é kiÓm duyÖt.

N¨m 1920, bÞ thÊt b¹i trong tranh cö tæng thèng, Clªm¨ngx« ra n−íc

ngoμi vμ viÕt s¸ch.

COãC§IE, H¨ngri (1840-1925): Nhμ §«ng ph−¬ng häc ng−êi Ph¸p, t¸c

gi¶ cña nhiÒu cuèn s¸ch vÒ ph−¬ng §«ng, ®Æc biÖt lμ Trung Quèc.

C¤NGXT¡NGTANH I (1868-1923): Vua Hy L¹p; nèi ng«i vua cha lμ

Gioãcgi¬ I n¨m 1913. N¨m 1917, bÞ b¾t ®i ®μy, sau trë vÒ lªn ng«i

n¨m 1920 vμ tho¸i vÞ n¨m 1922.

C¤NTR¾C, AlÕchx¨ng®r¬ VaxiliªvÝch (1873-1920): PhÇn tö qu©n chñ,

mét trong nh÷ng kÎ cÇm ®Çu çc thÕ lùc ph¶n çch m¹ng ë Nga, tay

sai cña khèi ®ång minh ®Õ quèc (1918-1919), tiÕp tay cho hμnh ®éng

can thiÖp cña çc n−íc ®Õ quèc vμ g©y ra néi chiÕn chèng l¹i chÝnh

quyÒn X«viÕt sau Çch m¹ng Th¸ng M−êi.

Nh÷ng ®ît tÊn c«ng cña Hång qu©n ®· lμm lùc l−îng cña

C«ntr¾c tan r·. C«ntr¾c bÞ b¾t lμm tï binh vμ ngμy 7-2-1920, bÞ xö

b¾n theo quyÕt ®Þnh cña Uû ban Çch m¹ng IÕccótxc¬ (Liªn X«).

D

DIN¤VIÐP, Ra®«m−xl¬xki G.E. (1883-1936): Gia nhËp §¶ng c«ng nh©n

d©n chñ - x· héi Nga n¨m 1901. Sau Çch m¹ng Th¸ng M−êi, lμ Chñ

tÞch X«viÕt Pªtr«gr¸t, Uû viªn Bé ChÝnh trÞ Ban ChÊp hμnh Trung

−¬ng §¶ng Céng s¶n Nga (b), Chñ tÞch Ban ChÊp hμnh Quèc tÕ Céng

s¶n. Hai lÇn bÞ khai trõ khái §¶ng Céng s¶n vμ ®−îc phôc håi; n¨m


1934, bÞ khai trõ h¼n khái §¶ng Céng s¶n.

DUY T¢N (1900-1945): Tøc NguyÔn VÜnh San, vua thø 11 nhμ NguyÔn tõ

n¨m 1907 ®Õn n¨m 1916. Duy T©n lμ ng−êi yªu n−íc vμ cã tinh thÇn

d©n téc. N¨m 1916, cïng Th¸i Phiªn vμ TrÇn Cao V©n trong tæ chøc

ViÖt Nam quang phôc héi dùa vμo sè binh lÝnh bÞ mé sang Ph¸p tæ

chøc khëi nghÜa ë HuÕ vμ miÒn Nam Trung Kú. C«ng viÖc bÞ b¹i lé,

khëi nghÜa kh«ng thμnh, Duy T©n bÞ thùc d©n Ph¸p ®μy sang ®¶o

Rªuyni«ng (ch©u Phi). Duy T©n lμ ng−êi ham häc vμ cã ý chÝ. Trong

ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, gia nhËp qu©n ®éi §ång minh chèng

ph¸t xÝt; n¨m 1945, mÊt v× tai n¹n m¸y bay ë ch©u Phi.

§

§¸CL¥, ¤guytxt¬ E®ua (1875-1940): Ng−êi Ph¸p, cö nh©n v¨n ch−¬ng.

N¨m 1906, sang §«ng D−¬ng vμo ng¹ch 4 quan cai trÞ. §¸cl¬ lμm

C«ng sø tØnh Th¸i Nguyªn, chñ tr−¬ng ®μn ¸p ®Ém m¸u cuéc næi dËy

cña binh lÝnh ng−êi ViÖt do TrÞnh V¨n CÊn chØ huy, th¸ng 8-1917.

§¸CUYN, S¸cl¬ (1809-1882): Nhμ sinh vËt häc vÜ ®¹i ng−êi Anh; ng−êi

s¸ng lËp khoa sinh vËt häc duy vËt, lý thuyÕt vÒ sù tiÕn hãa cña gièng

loμi vμ cuéc ®Êu tranh gi÷a çc gièng loμi. §¸cuyn kÞch liÖt b¸c bá

nh÷ng quan ®iÓm duy t©m cña gi¸o héi vÒ nguån gèc loμi ng−êi vμ çc

sinh vËt. §¸cuyn tr×nh bμy nh÷ng luËn ®iÓm khoa häc cña m×nh

trong t¸c phÈm Nguån gèc çc loμi (1859).

§AOX¥, S¸cl¬ Ghit¬ (1865-1951): Nhμ tμi chÝnh vμ ho¹t ®éng chÝnh trÞ

Mü. (Xem chó thÝch sè 53).

§Ò TH¸M tøc Hoμng Hoa Th¸m (1862-1913): Ng−êi l·nh ®¹o phong trμo

khëi nghÜa n«ng d©n ë Yªn ThÕ (Hμ B¾c), mét phong trμo ®Êu tranh

yªu n−íc quyÕt liÖt vμ bÒn bØ cña n«ng d©n ViÖt Nam; bÞ tay sai thùc

d©n Ph¸p ¸m h¹i n¨m 1913.

§éI V¡N: Mét trong nh÷ng ng−êi chØ huy cuéc khëi nghÜa B·i SËy (1885-

1889) thuéc tØnh H−ng Yªn cò, do NguyÔn ThiÖn ThuËt l·nh ®¹o.

N¨m 1889, bÞ khñng bè, §éi V¨n tr¸ hμng, ®−îc Ph¸p cÊp cho 500

qu©n ®Ó ®¸nh l¹i nghÜa qu©n. §éi V¨n mang toμn bé qu©n lÝnh vμ vò

khÝ gia nhËp nghÜa qu©n Hoμng Hoa Th¸m ®¸nh l¹i qu©n Ph¸p.

§¥ VAL¥RA, Im¬n (1882-1975): Nhμ yªu n−íc Aixlen, thñ lÜnh cuéc næi dËy cña nh÷ng ng−êi t×nh nguyÖn Aixlen n¨m 1916, l·nh tô §¶ng Xin Pªin n¨m 1918. ¤ng hai lÇn lμm Thñ t−íng Aix¬len vμ quyÕt ®Þnh Aix¬len ®øng trung lËp trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. N¨m 1959, lμ Tæng thèng vμ n¨m 1966, ®−îc bÇu l¹i lμm Tæng thèng n−íc Céng hoμ Aix¬len.

§UME, P«n (1857-1932): NghÞ sÜ Quèc héi Ph¸p (ph¸i cÊp tiÕn) n¨m 1888, 1895; Bé tr−ëng Bé Tμi chÝnh n¨m 1895-1896, 1921-1922; Toμn quyÒn §«ng D−¬ng n¨m 1896-1902; Chñ tÞch Th−îng viÖn n¨m 1927; Tæng thèng n¨m 1931; t¸c gi¶ cuèn s¸ch Indochine - Francaise. BÞ ¸m s¸t n¨m 1932.

G

G¸CNI£, Phr¨ngxi (1839-1873): SÜ quan h¶i qu©n Ph¸p tham gia ®¸nh chiÕm B¾c Kú lÇn thø nhÊt, bÞ qu©n ta giÕt chÕt ë gÇn CÇu GiÊy (Hμ Néi) n¨m 1873.

G¡NG§I, M«han®¸t, Karamsan (1869-1948): Nhμ triÕt häc, nhμ v¨n, nhμ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trμo gi¶i phãng d©n téc Ên §é. §Ó chèng l¹i thùc d©n Anh, giμnh ®éc lËp d©n téc, G¨ng®i chñ tr−¬ng kh«ng dïng b¹o lùc vμ kh«ng coi b¹o lùc lμ ph−¬ng thøc ®Êu tranh chÝnh trÞ. Trong phong trμo ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc ë Ên §é (1919-1922), G¨ng®i trë thμnh l·nh tô cña §¶ng Quèc ®¹i vμ gi÷ vai trß quan träng trong viÖc biÕn §¶ng nμy thμnh mét tæ chøc quÇn chóng chèng ®Õ quèc. Häc thuyÕt ®Ò kh¸ng tiªu cùc cña G¨ng®i trë thμnh t− t−ëng chÝnh cña §¶ng Quèc ®¹i trong cuéc ®Êu tranh cho nÒn ®éc lËp Ên §é. N¨m 1946, G¨ng®i tuyªn bè kh«ng nhÊt thiÕt chØ dïng ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh kh«ng b¹o lùc. G¨ng®i cã ¶nh h−ëng vμ uy tÝn lín ë Ên §é. Nh©n d©n Ên §é suy t«n lμ Mah¸tma nghÜa lμ "T©m hån vÜ ®¹i". N¨m 1948, bÞ bän ph¶n ®éng ¸m s¸t.

GHINB¤, H¨ngri (1885-1938): Ng−êi Ph¸p; n¨m 1916, tham gia héi nghÞ


Kientan. §Çu nh÷ng n¨m 20 lμ phãng viªn b¸o L'HumanitÐ ë §øc. Sau chuyÓn sang ph¸i t¬rètxkÝt, tiÕp tôc lμm b¸o.

GIA LONG (1762-1820): Tøc NguyÔn ¸nh, ®¹i diÖn cña thÕ lùc ®Þa chñ

phong kiÕn ®· bÞ phong trμo T©y S¬n lËt ®æ. §Ó chèng l¹i T©y S¬n,

kh«i phôc chÕ ®é phong kiÕn, NguyÔn ¸nh ®· cÇu cøu qu©n x©m l−îc

Xiªm (1784); ñng hé qu©n x©m l−îc Thanh; c©u kÕt víi t− b¶n Ph¸p

vμ ký víi Ph¸p b¶n hiÖp −íc n¨m 1787. B¶n hiÖp −íc gåm 10 kho¶n,

néi dung chñ yÕu lμ:

- NguyÔn ¸nh nh−îng h¼n cho Ph¸p ®¶o C«n L«n; cöa biÓn Héi

An vμ cam kÕt ®Ó cho t− b¶n Ph¸p n¾m ®éc quyÒn bu«n b¸n trªn c¶

n−íc, cung cÊp binh lÝnh vμ l−¬ng thùc cho Ph¸p khi cã chiÕn tranh.

- ChÝnh phñ Ph¸p nhËn gióp NguyÔn ¸nh 4 tμu chiÕn vμ mét

®éi qu©n chèng l¹i phong trμo T©y S¬n.

Sau khi ®μn ¸p ®−îc phong trμo T©y S¬n (1802), NguyÔn ¸nh lªn

ng«i, hiÖu lμ Gia Long, më ®Çu nhμ NguyÔn, triÒu vua cuèi cïng ë

ViÖt Nam.

GIãPPHR¥, Gi«dÐp Gi¾cc¬ Xªxer¬ (1852-1931): Thèng chÕ Ph¸p, ®·

tõng ë B¾c Kú, Xu®¨ng, Ma®ag¸txca tõ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX;

Tæng tham m−u tr−ëng qu©n ®éi vμ Phã Chñ tÞch Héi ®ång Quèc

phßng tèi cao Ph¸p n¨m 1911. Sau khi ®−îc phong Thèng chÕ n¨m

1917, Giãpphr¬ sang c«ng çn ë Mü.

GI¥NUIY, Rig«n ®¬: §« ®èc h¶i qu©n Ph¸p ®· ®em chiÕn thuyÒn ®Õn b¾n

ph¸ c¶ng §μ N½ng n¨m 1858, më ®Çu cuéc chiÕn tranh x©m l−îc cña

thùc d©n Ph¸p ë ViÖt Nam.

GU§¥, £mil¬ (1870-1941): Ng−êi Ph¸p, tham gia Héi tam ®iÓm, Phã §èc

lý thμnh phè, Uû viªn Uû ban th−êng trùc cña §¶ng X· héi Ph¸p. ë §¹i héi Tua, 1920, Gu®¬ bá phiÕu cho Quèc tÕ thø hai.

H

HμM NGHI (1871-1944): Tøc NguyÔn ¦ng LÞch, vua thø 8 nhμ NguyÔn,

ng−êi ®øng ®Çu phe chñ chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p trong triÒu ®×nh

HuÕ. Khi kinh ®« HuÕ thÊt thñ (th¸ng 7-1885), Hμm Nghi cïng T«n

ThÊt ThuyÕt ra phÝa B¾c tæ chøc kh¸ng chiÕn. BÞ thùc d©n Ph¸p lïng

b¾t, ph¶i l¸nh ë vïng rõng nói tØnh Qu¶ng B×nh, xuèng ChiÕu CÇn

v−¬ng kªu gäi v¨n th©n, sÜ phu vμ nh©n d©n chèng Ph¸p. Th¸ng 11-

1888, bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t, sau ®ã ®μy sang Angiª (thñ phñ cña

Angiªri ë B¾c Phi).

H¡MLÐT: Nh©n vËt chÝnh trong vë bi kÞch cïng tªn cña ®¹i v¨n hμo Anh

SÕchxpia. Nh©n vËt H¨mlÐt t−îng tr−ng cho lßng trung hiÕu vμ qu¶

c¶m cña mét thanh niªn hoμng téc trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i téi

¸c vμ sù lõa läc trong triÒu ®×nh n−íc §an M¹ch ®Çu thÕ kû XVII.

HUYG¤, VÝchto (1802-1885): Nhμ v¨n Ph¸p; nhμ lý luËn vμ chñ so¸i cña

tr−êng ph¸i th¬ ca l·ng m¹n Ph¸p; t¸c gi¶ cña nhiÒu tËp th¬, kÞch,

tiÓu thuyÕt næi tiÕng. Çc t¸c phÈm cña Huyg« ®¶ kÝch chÕ ®é ®−¬ng

thêi, lªn ¸n nh÷ng kÎ tμn b¹o giμy xÐo lªn h¹nh phóc con ng−êi vμ

®Æt lßng tin vμo con ng−êi cã kh¶ n¨ng tõ bãng tèi v−¬n lªn nh÷ng

®Ønh cao cña ¸nh s¸ng ch©n lý vμ ®¹o ®øc.

K

KH¶I §ÞNH (1882-1925): Tøc NguyÔn Böu §¶o, vua thø 12 nhμ NguyÔn.

N¨m 1916, ®−îc ng−êi Ph¸p ®−a lªn ng«i vμ ®øng ®Çu triÒu ®×nh ®Õn

n¨m 1925. Kh¶i §Þnh lμ mét hoμng ®Õ b¹c nh−îc, hoμn toμn phô

thuéc vμo ng−êi Ph¸p.

KHæNG Tö (511- 479 TCN): Tªn Kh©u, ng−êi n−íc Lç, sèng vμo ®êi nhμ

Chu thêi ChiÕn quèc (Trung Quèc). Häc réng, tμi cao, lμ ng−êi s¸ng

lËp ra ®¹o Khæng - mét trong ba gi¸o ph¸i lín nhÊt Trung Quèc

(Khæng gi¸o, PhËt gi¸o, L·o gi¸o). §¹o Khæng lμ nÒn t¶ng t− t−ëng

chÝnh thèng cña chÕ ®é phong kiÕn Trung Quèc vμ ¶nh h−ëng s©u

réng trong nhiÒu n−íc ch©u ¸. §¹o Khæng ®Ò cao lßng ¸i quèc trung

thÇn, ph©n ®Þnh r¹ch rßi quan hÖ vua - t«i, cha - con, chång - vî, coi

th−êng phô n÷ vμ ng−êi lao ®éng.


K¥RIS¥NA, Rama (1857-?): Nhμ triÕt häc, nhμ v¨n, nhμ ho¹t ®éng chÝnh

trÞ Ên §é næi tiÕng, chñ tr−¬ng ®Êu tranh ®ßi gi¶i phãng vÒ chÝnh trÞ

vμ kªu gäi ®oμn kÕt d©n téc. N¨m 1909, bÞ chÝnh quyÒn thuéc ®Þa Anh

trôc xuÊt khái Ên §é.

L

LANÐTX¡NG, Gi¨ng Mari ¡ngtoan ®¬ (1843-1919): Nhμ tù nhiªn häc,

thÇy thuèc vμ nhμ chÝnh trÞ Ph¸p; Toμn quyÒn §«ng D−¬ng n¨m

1891-1894; Bé tr−ëng Bé Hμng h¶i n¨m 1899-1902; gi¸m ®èc chÝnh

trÞ b¸o SiÌcle n¨m 1906; t¸c gi¶ cña nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc.

L·O Tö: Tøc Lý §am, ng−êi sèng ®ång thêi víi Khæng Tö thêi ChiÕn quèc

(Trung Quèc); lμ quan coi kho s¸ch vμ s¸ng lËp ra ®¹o L·o lμ mét

trong ba gi¸o ph¸i lín nhÊt ë Trung Quèc. §¹o L·o ®−îc Trang Tö

ph¸t triÓn theo chñ nghÜa yÕm thÕ, tho¸t tôc. §¹o L·o khuyªn con

ng−êi kh«ng nªn lμm tr¸i víi "®¹o" (v« vi), tøc quy luËt tù nhiªn. Sau

nμy çc m«n ®Ö cña L·o Tö biÕn "v« vi" thμnh "xuÊt thÕ" - cã tÝnh chÊt

mª tÝn, huyÒn bÝ, dïng bïa chó, thuËt ph¸p mª hoÆc d©n chóng.

L£ §¹I HμNH (941-1005): Tøc Lª Hoμn, danh t−íng nhμ §inh. Lª Hoμn lμ

ng−êi chØ huy cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Tèng (Trung Quèc) x©m

l−îc lÇn thø nhÊt vμ lËp nhiÒu chiÕn c«ng vang déi t¹i ¶i Chi L¨ng vμ

trªn s«ng B¹ch §»ng. Lª Hoμn ®−îc Th¸i hËu D−¬ng V©n Nga vμ çc

t−íng lÜnh suy t«n lªn ng«i vua më ®Çu nhμ TiÒn Lª (980-1009).

L£ LîI (1385-1433): Anh hïng d©n téc. N¨m 1406, nhμ Minh (Trung

Quèc) x©m l−îc n−íc ta. N¨m 1418, sau qu¸ tr×nh chuÈn bÞ vμ vËn

®éng nh©n d©n, Lª Lîi ®−îc NguyÔn Tr·i gióp søc ®· phÊt cê khëi

nghÜa ë Lam S¬n (Thanh Ho¸). §−îc ®«ng ®¶o çc tÇng líp nh©n d©n

ñng hé, cuéc khëi nghÜa ®· nhanh chãng chuyÓn thμnh cuéc chiÕn

tranh gi¶i phãng d©n téc. Cuéc kh¸ng chiÕn kÐo dμi 10 n¨m (1418-

1428) vμ kÕt thóc th¾ng lîi, lËt ®æ ¸ch thèng trÞ cña nhμ Minh.

Sau khi chiÕn th¾ng qu©n Minh, ngμy 29-4-1428, Lª Lîi lªn ng«i

vua vμ lËp ra triÒu Lª ®−a chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam lªn giai ®o¹n

ph¸t triÓn thÞnh v−îng.

L£NIN, Vla®imia IlÝch (1870-1924): L·nh tô thiªn tμi cña giai cÊp v« s¶n

vμ nh©n d©n lao ®éng toμn thÕ giíi, ng−êi s¸ng lËp ra §¶ng Céng s¶n

Liªn X« vμ Nhμ n−íc c«ng n«ng ®Çu tiªn trong lÞch sö loμi ng−êi, vμ

s¸ng lËp ra Quèc tÕ Céng s¶n. KÕ tôc sù nghiÖp cña C.M¸c vμ

Ph.¡ngghen, V.I.Lªnin ®· ®Êu tranh kiªn quyÕt ®Ó b¶o vÖ tinh thÇn

çch m¹ng cña chñ nghÜa M¸c, chèng l¹i mäi sù xuyªn t¹c cña bän c¬

héi chñ nghÜa vμ ph¸t triÓn thiªn tμi c¶ ba bé phËn hîp thμnh chñ

nghÜa M¸c (triÕt häc m¸cxÝt, kinh tÕ chÝnh trÞ häc m¸cxÝt, vμ chñ nghÜa

x· héi khoa häc), gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÒ lý luËn vμ thùc tiÔn çc vÊn ®Ò

®Æt ra cho çch m¹ng v« s¶n trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa.

Lªnin ®Æc biÖt chó ý vμ ®· ®−a ra nhiÒu luËn ®iÓm quan träng vÒ

phong trμo ®Êu tranh cña çc d©n téc thuéc ®Þa vμ phô thuéc. Trong

b¶n S¬ th¶o nh÷ng luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vμ vÊn ®Ò thuéc ®Þa

®−îc tr×nh bμy t¹i §¹i héi II cña Quèc tÕ Céng s¶n (1920), V.I.Lªnin

®· nªu ra nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña phong trμo gi¶i phãng d©n téc.

L£¤P¤N II (1835-1909): Quèc v−¬ng BØ tõ n¨m 1865, ng−êi tæ chøc nh÷ng

cuéc tÊn c«ng ®¸nh chiÕm vïng Trung Phi vμ C«ngg«.

LI¤T¢Y, Lu-i Uybe G«ngdav¬ ( 1854-1934): Thèng chÕ Ph¸p; cã mÆt

nhiÒu n¨m ë çc thuéc ®Þa cña Ph¸p. N¨m 1894, Li«t©y sang §«ng

D−¬ng. N¨m 1912, lμm T− lÖnh qu©n ®éi Ph¸p ë Marèc. N¨m 1916-

1917, lμm Bé tr−ëng Bé ChiÕn tranh. B»ng nh÷ng hμnh ®éng qu©n

phiÖt hÕt søc tμn b¹o, Li«t©y chØ huy nh÷ng cuéc ®μn ¸p ®Ém m¸u çc

cuéc næi dËy ®ßi gi¶i phãng, chèng thùc d©n Ph¸p ë çc thuéc ®Þa.

LÝPNÕCH, Çc (1871-1919): Nhμ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong trμo c«ng

nh©n §øc vμ quèc tÕ, chiÕn sÜ ®Êu tranh tÝch cùc chèng chñ nghÜa c¬

héi, chñ nghÜa qu©n phiÖt vμ chiÕn tranh ®Õ quèc. LÝpnÕch lμ mét trong

nh÷ng nhμ tæ chøc vμ l·nh ®¹o nhãm "Xp¸ctaquýt" çch m¹ng, lμ mét

trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n §øc vμ l·nh ®¹o cuéc khëi

nghÜa cña c«ng nh©n n¨m 1919; bÞ kÎ thï giÕt h¹i trong nhμ tï.


L¤I, Gioãcgi¬ (1863-1945): Ng−êi Anh; ®¹i biÓu Quèc héi n¨m 1890, theo

khuynh h−íng cÊp tiÕn, chñ tr−¬ng ®μn ¸p ®Ém m¸u cuéc næi dËy cña

ng−êi B«c. N¨m 1905, lμm Bé tr−ëng Bé Th−¬ng m¹i; sau ®ã lμm Bé

tr−ëng Bé Qu©n nhu (1915), Bé tr−ëng Bé Quèc phßng (1916), Thñ

t−íng (1916). Sau chiÕn tranh, L«i Gioãcgi¬ dù Héi nghÞ VÐcx©y

(1919), lμm thñ lÜnh §¶ng Tù do Anh vμ viÕt håi ký.

L¤NG, M«rix¬ (? -1923): Bé Thuéc ®Þa Ph¸p cö M.L«ng lμm Toμn quyÒn

§«ng D−¬ng th¸ng 12-1919; chÝnh thøc nhËm chøc tõ th¸ng 12-1919.

Khi vÒ Ph¸p c«ng çn, qua C«l«ngb« bÞ chÕt, lóc ch−a hÕt nhiÖm kú

Toμn quyÒn §«ng D−¬ng th¸ng 1-1923.

L¤NGGH£, Gi¨ng (1876-1938): LuËt s−, nhμ b¸o, ®¶ng viªn §¶ng X· héi

Ph¸p thuéc ph¸i Giuyn Ghex®¬ (ph¸i trung). T¹i §¹i héi Tua n¨m 1920,

L«ngghª bá phiÕu cho Quèc tÕ thø hai vμ vÉn tham gia §¶ng X· héi.

N¨m 1934, §¶ng Céng s¶n Ph¸p lËp MÆt trËn nh©n d©n chèng ph¸t xÝt,

L«ngghª lμ ng−êi ñng hé vμ tham gia MÆt trËn cho ®Õn khi qua ®êi.

L¥B¤NG, Guyxtave (1841-1931): ThÇy thuèc, nhμ x· héi häc Ph¸p, t¸c

gi¶ mét sè t¸c phÈm vÒ nÒn v¨n minh ArËp, Ên §é, v.v..

L¥BROONG, Anbe (1871-1950): Häc Tr−êng b¸ch khoa, kü s− má, nghÞ sÜ

Quèc héi tõ n¨m 1900, Bé tr−ëng Bé thuéc ®Þa (1911-1914), Chñ tÞch

Th−îng viÖn (1931), Tæng thèng (1932-1940), bÞ §øc b¾t ®i ®μy (1944-

1945).

LóCX¡MBUA, R«da (1871-1919): Nhμ ho¹t ®éng lçi l¹c cña phong trμo

c«ng nh©n Ba Lan, §øc vμ quèc tÕ, mét trong nh÷ng thñ lÜnh çnh t¶

cña Quèc tÕ thø hai. Ngay tõ ®Çu cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt bμ

®· ®øng trªn lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa, lμ mét trong nh÷ng ng−êi cã

s¸ng kiÕn lËp ra nhãm "Quèc tÕ", sau ®æi tªn lμ nhãm "Xp¸ctaquýt", råi

l¹i ®æi lμ héi "Xp¸ctaquýt". Sau Çch m¹ng th¸ng 11-1918 ë §øc, bμ

gi÷ vai trß l·nh ®¹o trong §¹i héi thμnh lËp §¶ng Céng s¶n §øc.

Th¸ng 1- 1919, bμ bÞ b¾t vμ bÞ bän ph¶n çch m¹ng s¸t h¹i.

Lý B¤N (Lý Nam §Õ) : Cßn gäi lμ Lý BÝ, quª tØnh Th¸i B×nh. N¨m 542,

Lý B«n l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa chèng qu©n x©m l−îc nhμ L−¬ng

(Trung Quèc), gi¶i phãng ®Êt n−íc. N¨m 544, Lý B«n lªn ng«i vua,

x−ng lμ Nam ViÖt ®Õ, tªn n−íc lμ V¹n Xu©n. N¨m 545, nhμ L−¬ng l¹i

®em qu©n sang x©m l−îc. V× thÕ yÕu, cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n

ta bÞ thÊt b¹i. Lý B«n ph¶i lui vÒ vïng VÜnh Phó vμ mÊt t¹i ®©y.

M

M¸C, Çc (1818-1883): L·nh tô cña giai cÊp v« s¶n thÕ giíi, nhμ t− t−ëng

vÜ ®¹i, ng−êi s¸ng lËp chñ nghÜa céng s¶n khoa häc. M¸c lμ ng−êi

s¸ng t¹o ra lý luËn çch m¹ng v« s¶n. Tõ sù ph©n tÝch sø mÖnh lÞch

sö cña giai cÊp v« s¶n, M¸c ®· ®Ò ra häc thuyÕt vÒ chuyªn chÝnh v«

s¶n lμ c«ng cô cña b−íc qu¸ ®é çch m¹ng tõ chñ nghÜa t− b¶n sang

chñ nghÜa x· héi. Tõ sù ph©n tÝch x· héi t− b¶n, M¸c ®Ò ra häc thuyÕt

vÒ gi¸ trÞ thÆng d−.

M¸c kh«ng chØ lμ nhμ lý luËn thiªn tμi mμ tr−íc hÕt M¸c lμ nhμ

çch m¹ng vÜ ®¹i. N¨m 1847, M¸c vμ ¡ngghen gia nhËp Liªn minh

nh÷ng ng−êi céng s¶n. N¨m 1864, M¸c s¸ng lËp vμ lμ linh hån cña

Quèc tÕ thø nhÊt, M¸c ®· ®Êu tranh chèng çc thø chñ nghÜa c¬ héi

trong phong trμo c«ng nh©n, chèng bän v« chÝnh phñ vμ ®Þnh ra s¸ch

l−îc çch m¹ng cho cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n.

M¸C§¤NAN, Giªm Ramx©y (1866-1937): Ng−êi l·nh ®¹o §¶ng C«ng

nh©n ®éc lËp Anh vμ C«ng ®¶ng Anh; ñng hé chÝnh s¸ch hîp t¸c giai

cÊp vμ çi gäi lμ "chñ nghÜa x· héi nhËp dÇn vμo chñ nghÜa t− b¶n".

N¨m 1924 vμ 1929-1935 lμm Thñ t−íng. M¸c®«nan ®· ra søc b¶o vÖ

lËp tr−êng cña chñ nghÜa ®Õ quèc Anh vμ ®· gieo r¾c nh÷ng ¶o t−ëng

c¶i l−¬ng chñ nghÜa trong phong trμo c«ng nh©n Anh.

MAN§ENXTAM, ¤xÝp (1891-1938): Sinh trong mét gia ®×nh th−¬ng gia

Nga. Lμm th¬ tõ trÎ; n¨m 1909, cã th¬ in trªn b¸o lÇn ®Çu tiªn. Sau

Çch m¹ng Th¸ng M−êi, tham gia çc c¬ quan tuyªn truyÒn v¨n ho¸;

s¸ng t¸c nhiÒu thÓ lo¹i, nghiªn cøu v¨n häc vμ viÕt b¸o.

Man®enxtam gÆp NguyÔn ¸i Quèc ®Ó pháng vÊn th¸ng 12-1923

vμ viÕt bμi ®¨ng trªn b¸o Ogoniok.


M¹NH Tö (372-289): Tªn Kha, quan ®¹i thÇn thêi ChiÕn quèc (Trung Quèc).

¤ng cã tμi hïng biÖn, ®· ®i kh¾p ®Êt n−íc Trung Hoa tuyªn truyÒn, ph¸t

triÓn triÕt lý cña Khæng Tö lªn thμnh Quèc gi¸o. ¤ng cã c©u nãi næi tiÕng:

"D©n vi quý, x· t¾c thø chi, qu©n vi khinh" (Lîi Ých cña d©n tr−íc hÕt,

sau ®ã ®Õn lîi Ých cña nhμ n−íc, lîi Ých cña vua kh«ng ®¸ng kÓ).

MANUINXKI, §imitri Dakhail«vÝch (1883-1959): §¶ng viªn §¶ng C«ng

nh©n d©n chñ - x· héi Nga cuèi n¨m 1903. Sau ®ã bÞ b¾t, bÞ ®i ®μy, råi

v−ît ngôc, sèng l−u vong vμ gÆp Lªnin ë Pari. N¨m 1912, bÝ mËt trë

vÒ Nga. Çch m¹ng Th¸ng M−êi Nga thμnh c«ng, Lªnin cö

Manuinxki ra mÆt trËn lμm ChÝnh uû "®á" råi lμm Thø tr−ëng Bé

L−¬ng thùc, Héi tr−ëng Ch÷ thËp ®á. N¨m 1921, ®−îc cö lμm BÝ th−

thø nhÊt §¶ng Céng s¶n Ucraina. Tõ n¨m 1922, chuyÓn sang c«ng

t¸c ë Quèc tÕ Céng s¶n. N¨m 1924, lμ Uû viªn Ban ChÊp hμnh Quèc

tÕ Céng s¶n, n¨m 1928, lμ BÝ th− Ban ChÊp hμnh Quèc tÕ Céng s¶n.

Ba m−¬i n¨m liÒn lμ Uû viªn Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n Liªn X«.

MAR¡NG, R¬nª (1887-1960): Nhμ v¨n Ph¸p, ng−êi gèc Guyan (thuéc ®Þa

cña Ph¸p ë ch©u Mü Latinh). §Çu nh÷ng n¨m 20, Mar¨ng cã t− t−ëng

tiÕn bé, phª ph¸n chÝnh s¸ch ph¶n ®éng cña chÝnh quyÒn thùc d©n ®èi

víi çc n−íc thuéc ®Þa. BÞ thùc d©n Ph¸p g©y ¸p lùc, Mar¨ng tõ bá

quan ®iÓm tiÕn bé, quay l¹i phôc vô lîi Ých cña chñ nghÜa ®Õ quèc.

T¸c phÈm Batuala xuÊt b¶n lÇn ®Çu n¨m 1921, ®−îc NguyÔn ¸i Quèc

®¸nh gi¸ cao. Sau khi Mar¨ng ®i vμo con ®−êng tho¸i ho¸, NguyÔn ¸i

Quèc nhiÒu lÇn nh¾c tíi Mar¨ng víi th¸i ®é phª ph¸n.

M¡NGGIANH, S¸cl¬ (1866-1925) : T−íng Ph¸p. Sau khi tèt nghiÖp

tr−êng vâ bÞ Xanh Xia, M¨nggianh lμm viÖc nhiÒu n¨m ë çc n−íc

ch©u Phi ®en, ë B¾c Kú (1901-1904), lμm phã Cao uû Ph¸p ë Marèc

n¨m 1912. Trong nh÷ng n¨m ë çc thuéc ®Þa cña Ph¸p, M¨nggianh

chñ tr−¬ng ®μn ¸p tμn b¹o çc cuéc næi dËy cña ng−êi b¶n xø v× gi¶i

phãng d©n téc, chèng chñ nghÜa thùc d©n.

M¨nggianh lμm Tæng thanh tra qu©n ®éi Ph¸p ë çc thuéc ®Þa vμ

Uû viªn Héi ®ång Quèc phßng n−íc Ph¸p ®Çu nh÷ng n¨m 20.

MÐCLANH, M¸cxian H¨ngri (1860-?): Tham gia qu©n ®éi n¨m 1880-

1885. Lμm viªn chøc ë nhiÒu thuéc ®Þa cña Ph¸p (Tahiti, C«ngg«,

Gua®¬lóp, T©y Phi, ch©u Phi xÝch ®¹o, Ma®ag¸txca) vμ Toμn quyÒn

§«ng D−¬ng n¨m 1923-1925.

M£RICH, VÝchto Xªlextanh (1876-1933): Nhμ b¸o Ph¸p, ®¶ng viªn §¶ng

X· héi; ®¹i biÓu cña quËn Xen t¹i §¹i héi lÇn thø XVIII §¶ng X· héi ë

Tua, bá phiÕu cho Quèc tÕ thø ba ®−îc bÇu vμo Ban l·nh ®¹o cña §¶ng

Céng s¶n n¨m 1920-1921 vμ Héi ®ång qu¶n trÞ b¸o L'HumanitÐ. N¨m

1923, bÞ khai trõ khái §¶ng Céng s¶n.

M¤NGTEXKI¥, S¸cl¬ Lu-i (1689-1755): Nhμ x· héi häc t− s¶n lçi l¹c cña

Ph¸p, nhμ kinh tÕ vμ nhμ v¨n... §¹i diÖn cña ph¸i Khai s¸ng thÕ kû

XVIII, nhμ lý luËn cña chñ nghÜa qu©n chñ lËp hiÕn.

MUXTAPHA (1881-1938): Cßn cã tªn Kªman AtatuyÕch, nghÜa lμ "Cha cña

ng−êi Thæ NhÜ Kú". Häc tr−êng qu©n sù Xal«nÝch. N¨m 1905, tèt

nghiÖp ViÖn Hμn l©m qu©n sù víi qu©n hμm ®¹i uý. N¨m 1915, lμ t−

lÖnh binh ®oμn thø 7 qu©n Palextin, ®¸nh th¾ng liªn qu©n Anh -

Ph¸p ë quÇn ®¶o Galip«li. Kªman l·nh ®¹o çch m¹ng d©n téc t− s¶n

Thæ NhÜ Kú chèng chñ nghÜa ®Õ quèc n−íc ngoμi vμ bän m¹i b¶n

phong kiÕn trong n−íc, kÕt thóc th¾ng lîi n¨m 1922. Sau ®ã lμm Tæng

thèng n−íc Thæ NhÜ Kú ®éc lËp. Kªman chñ tr−¬ng x©y dùng vμ cñng

cè t×nh h÷u nghÞ víi Liªn X«. Nh−ng Kªman vÉn mang ý thøc hÖ cña

giai cÊp t− s¶n, cÊm çc héi c«ng nh©n ho¹t ®éng vμ ®μn ¸p nh÷ng

cuéc b·i c«ng cña ng−êi lao ®éng.

N

NAP¤L£¤NG, Lu-i B«nap¸ct¬ (1769-1821): Nhμ qu©n sù næi tiÕng cña

Ph¸p. N¨m 1785, tèt nghiÖp tr−êng ph¸o binh víi qu©n hμm thiÕu uý.


Tham gia çch m¹ng Ph¸p n¨m 1789 vμ nhanh chãng trë thμnh mét

viªn t−íng trÎ n¾m quyÒn chØ huy tèi cao qu©n ®éi. N¨m 1799, tæ

chøc ®¶o chÝnh vμ n¨m 1804, tuyªn bè thiÕt lËp chÕ ®é ®éc tμi.

Nap«lª«ng ®· l«i kÐo n−íc Ph¸p vμo nh÷ng cuéc chiÕn tranh chiÕm

®ãng l·nh thæ nhiÒu n−íc ch©u ¢u. N¨m 1812, thÊt b¹i trong cuéc

chiÕn tranh x©m l−îc n−íc Nga. N¨m 1814, bÞ liªn qu©n ch©u ¢u

®¸nh b¹i. N¨m 1815, chiÕm l¹i ng«i hoμng ®Õ nh−ng sau thÊt b¹i t¹i

OatÐcl« (22-6-1815) l¹i bÞ lËt ®æ.

NGHI£U: Mét «ng vua mang nhiÒu tÝnh huyÒn tho¹i trong lÞch sö Trung

Quèc thêi m¹t kú C«ng x· thÞ téc. ¤ng næi tiÕng vÒ lßng yªu n−íc,

nh©n tõ. Thêi «ng trÞ v×, ®Êt n−íc thanh b×nh, nh©n d©n no Êm. ¤ng

nh−êng l¹i ng«i vua cho «ng ThuÊn chø kh«ng truyÒn l¹i cho con.

NG¤ BéI PHU (1874-1939): Quª tØnh S¬n §«ng (Trung Quèc), thuéc ph¸i

qu©n phiÖt B¾c D−¬ng hÖ Trùc (tØnh Trùc LÖ). N¨m 1920, Ng« Béi

Phu ®¸nh th¾ng ph¸i qu©n phiÖt §oμn Kú Thuþ råi thao tóng chÝnh

phñ qu©n phiÖt B¾c D−¬ng, lμm tay sai cho ®Õ quèc Anh - Mü. Ng«

Béi Phu chñ tr−¬ng tμn s¸t d· man c«ng nh©n ®−êng s¾t B¾c Kinh -

Vò H¸n n¨m 1923. N¨m 1926, qu©n Quèc d©n xuÊt ph¸t tõ Qu¶ng

§«ng tiÕn hμnh B¾c ph¹t, ®¸nh th¾ng ph¸i qu©n phiÖt Ng« Béi Phu.

NG¤ QUYÒN (899-944): Anh hïng d©n téc, mét t−íng lÜnh tμi giái, chÝ

lín, m−u cao, quª ë §−êng L©m (nay thuéc Ba V×, Hμ Néi). Tr−íc

nguy c¬ x©m l−îc cña nhμ Nam H¸n, Ng« QuyÒn ®· h¹ thμnh §¹i La,

giÕt kÎ b¸n n−íc KiÒu C«ng TiÔn, trõ mèi ho¹ bªn trong, æn ®Þnh t×nh

h×nh trong n−íc vμ gÊp rót chuÈn bÞ lùc l−îng kh¸ng chiÕn. Ng«

QuyÒn lμ ng−êi tæ chøc chiÕn dÞch B¹ch §»ng lÞch sö. ChiÕn th¾ng

oanh liÖt trªn s«ng B¹ch §»ng ®· ®¸nh b¹i m−u ®å x©m l−îc cña nhμ

Nam H¸n, chÊm døt mét thêi kú mÊt n−íc kÐo dμi h¬n ngh×n n¨m vμ

më ®Çu giai ®o¹n ®éc lËp d©n téc.

NGUYÔN KH¾C VÖ (1896-? ): Sinh ë tØnh Trμ Vinh, ®ç tiÕn sÜ luËt khoa

n¨m 1921, tiÕn sÜ khoa chÝnh trÞ vμ kinh tÕ n¨m 1922. Th¸ng 6-1948,

NguyÔn Kh¾c VÖ tham gia çc chÝnh phñ bï nh×n do thùc d©n Ph¸p

lËp ra, lμm Bé tr−ëng Bé T− ph¸p råi Phã Thñ t−íng kiªm Bé tr−ëng

Bé T− ph¸p, sau ®ã lμm §¹i sø cña chÝnh quyÒn Sμi Gßn ë Anh n¨m

1952-1954.

P

PASA, ¡ngve (1882-1922): ChØ huy qu©n Thæ NhÜ Kú ë vïng Çpcad¬

n¨m 1914 vμ b¶o vÖ eo biÓn §¸c®anen n¨m 1915-1916; cã t− t−ëng

thèng nhÊt ng−êi Thæ NhÜ Kú ë Trung ¸ vμ ètt«man. NhiÒu lÇn ®Õn

M¸txc¬va, muèn liªn kÕt nh÷ng ng−êi b«nsªvÝch theo lËp tr−êng d©n

téc. §−îc nhμ n−íc Nga X«viÕt gióp ®ì, Pasa ®¸nh th¾ng kÎ thï ®−îc

®Õ quèc Anh ñng hé. Th¸ng 10-1921, Pasa chèng l¹i Hång qu©n vμ

chÝnh quyÒn X«viÕt bÞ tö vong.

PAXT¥, Lu-i (1822-1895): Nhμ ho¸ häc vμ nhμ sinh vËt häc lçi l¹c cña

n−íc Ph¸p vμ cña loμi ng−êi. Sau nhiÒu n¨m nghiªn cøu, Paxt¬ kh¸m

ph¸ nhiÒu bÝ Èn trong viÖc lªn men; nh÷ng kÕt qu¶ t×m tßi khoa häc

cña Paxt¬ vÒ çc bÖnh truyÒn nhiÔm vμ m«n vi trïng häc, lμm ®¶o lén

ngμnh y häc vμ gi¶i phÉu häc. Paxt¬ cßn nghiªn cøu thμnh c«ng

nh÷ng bÖnh cña con t»m vμ gμ, ph¸t minh ra thuèc tiªm phßng vμ

chèng näc ®éc cña chã d¹i. Tõ 1888, ë Ph¸p thμnh lËp ViÖn Paxt¬,

trung t©m nghiªn cøu vi trïng häc.

P£T¥RèP, Rac«nnicèp Phª®o: Ng−êi Nga; ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n

(b); §¹i biÓu dù §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n, ®−îc §¹i héi bÇu

lμ Uû viªn dù khuyÕt Ban ChÊp hμnh Quèc tÕ Céng s¶n n¨m 1924;

tham dù nhiÒu phiªn häp më réng cña héi nghÞ §oμn Chñ tÞch Ban

ChÊp hμnh Quèc tÕ Céng s¶n n¨m 1925-1927. Héi nghÞ më réng lÇn

thø 4 cña §oμn Chñ tÞch Ban ChÊp hμnh Quèc tÕ céng s¶n n¨m 1924

quyÕt ®Þnh cö Pªt¬rèp tham gia Ban ph−¬ng §«ng. Héi nghÞ më réng

lÇn thø 6, n¨m 1926, §oμn Chñ tÞch Ban ChÊp hμnh Quèc tÕ Céng

s¶n cö Pªt¬rèp vμo Ban BÝ th− cña Quèc tÕ Céng s¶n kiªm Tæng th−

ký Ban ph−¬ng §«ng.

PHALIE, ¸cm¨ng (1841-1931): §¹i biÓu ph¸i Céng hoμ trong Quèc héi


Ph¸p (1876), Chñ tÞch Quèc héi (1883), nhiÒu lÇn lμm Bé tr−ëng

(1882-1892), Chñ tÞch Th−îng viÖn (1889), Tæng thèng (1906-1913).

PHAN BéI CH¢U (1867-1940): Nhμ yªu n−íc, quª ë Nam §μn, NghÖ An;

ng−êi khëi x−íng chñ tr−¬ng §«ng du; n¨m 1905, lËp Duy t©n héi

theo kiÓu qu©n chñ lËp hiÕn; n¨m 1912, lËp ViÖt Nam quang phôc

héi, theo ®−êng lèi qu©n chñ t− s¶n thay thÕ Héi Duy t©n; n¨m 1924,

c¶i tæ ViÖt Nam quang phôc héi thμnh ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng;

th¸ng 12-1924, sau khi tiÕp xóc víi NguyÔn ¸i Quèc, Phan Béi Ch©u

chñ tr−¬ng chuyÓn ho¹t ®éng theo ®−êng lèi çch m¹ng míi. Nh−ng

bÞ ®Þch b¾t nªn chñ tr−¬ng kh«ng thμnh. N¨m 1925, bÞ toμ ¸n thùc

d©n xö tö h×nh sau h¹ xuèng chung th©n råi giam láng ë HuÕ.

Trong thêi gian ë HuÕ, Phan Béi Ch©u th−êng nh¾c ®Õn NguyÔn

¸i Quèc vμ bμy tá lßng tin t−ëng vμo chñ nghÜa x· héi trong cuèn s¸ch

Chñ nghÜa x· héi do «ng viÕt n¨m 1935.

PHAN CH¢U TRINH (1872-1926): Nhμ yªu n−íc, quª tØnh Qu¶ng Nam

(nay lμ Qu¶ng Nam - §μ N½ng), ®ç phã b¶ng n¨m 1901. N¨m 1903,

lμm Thõa biÖn Bé LÔ. N¨m 1905, ço quan vÒ quª ho¹t ®éng chÝnh

trÞ. N¨m 1906, sau chuyÕn ®i NhËt vÒ, Phan Ch©u Trinh ra søc tuyªn

truyÒn chñ tr−¬ng c¶i çch vμ trë thμnh mét trong nh÷ng ng−êi cÇm

®Çu xu h−íng c¶i l−¬ng ë n−íc ta ®Çu thÕ kû XX. N¨m 1908, khi

phong trμo chèng thuÕ cña n«ng d©n Trung Kú bÞ ®μn ¸p, Phan Ch©u

Trinh bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t ®μy ra C«n §¶o; n¨m 1911, nhê cã Liªn

minh nh©n quyÒn Ph¸p can thiÖp, ®−îc tr¶ tù do vμ sang c− tró t¹i

Ph¸p. N¨m 1925, vÒ n−íc vμ mÊt t¹i Sμi Gßn n¨m 1926.

PHAN §×NH PHïNG (1847-1895): Mét sÜ phu yªu n−íc næi tiÕng cuèi thÕ

kû XIX; nhiÖt liÖt h−ëng øng phong trμo CÇn V−¬ng cña vua Hμm

Nghi n¨m 1885, tæ chøc khëi nghÜa chèng thùc d©n Ph¸p, lËp c¨n cø ë

vïng rõng nói H−¬ng S¬n - H−¬ng Khª, tØnh Hμ TÜnh. Phan §×nh

Phïng ®· v−ît nhiÒu gian khæ, duy tr× cuéc chiÕn ®Êu gÇn 10 n¨m; bÞ

th−¬ng trong mét trËn ®¸nh råi l©m bÖnh mÊt ngμy 28-12-1895.

PHAN V¡N TR¦êNG (1876-1933): Sinh trong mét gia ®×nh yªu n−íc, quª

huyÖn Tõ Liªm, Hμ Néi; sang Ph¸p n¨m 1908, võa lμm viÖc, võa tiÕp

tôc häc thªm. N¨m 1914, bÞ b¾t ®i lÝnh; v× nghi ho¹t ®éng chèng Ph¸p

nªn bÞ tï 11 th¸ng. Sau ra khái tï (tr¾ng ¸n), nh−ng ®Õn n¨m 1919

míi ®−îc gi¶i ngò. Phan V¨n Tr−êng hoμn thμnh luËn ¸n tiÕn sÜ luËt

vμ lμm luËt s− ë Toμ th−îng thÈm Pari. N¨m 1923, vÒ n−íc; n¨m

1925, thay NguyÔn An Ninh lμm gi¸m ®èc chÝnh trÞ b¸o La Cloche

fªlÐe xuÊt b¶n ë Sμi Gßn, cho ®¨ng toμn v¨n Tuyªn ng«n cña §¶ng

céng s¶n cña M¸c vμ ¡ngghen; ®¨ng l¹i nhiÒu bμi cña çc nhμ ho¹t

®éng céng s¶n Ph¸p ®· xuÊt b¶n ë Ph¸p. Phan V¨n Tr−êng cã c¶m

t×nh víi NguyÔn ¸i Quèc tõ khi míi ®Õn Ph¸p vμ cïng ho¹t ®éng yªu

n−íc chèng thùc d©n ë Pari; ñng hé Çch m¹ng Th¸ng M−êi Nga, t¸n

thμnh ®−êng lèi cña Quèc tÕ Céng s¶n vμ kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng

chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p trªn lËp tr−êng tiÕn bé. Th¸ng 5-1926, b¸o

La Cloche fªlÐe ®æi tªn lμ L'Annam, vÉn do Phan V¨n Tr−êng lμm

gi¸m ®èc mét thêi gian, tiÕp tôc t«n chØ vμ môc ®Ých cña tê b¸o tr−íc.

PHR¡NGX¥, Anat«n (1844-1924): Nhμ v¨n Ph¸p, gi¶i th−ëng N«ben vÒ

v¨n häc n¨m 1921. N¨m 1921 tham gia §¶ng Céng s¶n Ph¸p. T¸c gi¶

cña nhiÒu tiÓu thuyÕt næi tiÕng. Çc t¸c phÈm cña Anat«n Phr¨ngx¬

thÊm nhuÇn chñ nghÜa nh©n ®¹o cao quý, ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò x· héi

vμ chÝnh trÞ to lín cña ®Çu thÕ kû XX. V¨n phong cña «ng trong s¸ng,

nhÑ nhμng vμ giÔu cît s©u s¾c.

PIE (1672-1725): Cßn gäi lμ Pie ®¹i ®Õ; nhμ c¶i çch næi tiÕng cña n−íc Nga

cuèi thÕ kû XVII, ®Çu thÕ kû XVIII. KÕ vÞ ng«i vua n¨m 1682, chÝnh

thøc ®¨ng quang n¨m 1689. Trong thêi gian trÞ v×, Pie ®· tiÕn hμnh

c¶i çch toμn diÖn ®Êt n−íc: thμnh lËp th−îng viÖn, ph©n chia khu

vùc hμnh chÝnh, x©y dùng kinh ®« míi, ®μo kªnh, ®¾p ®Ëp, më x−ëng

luyÖn kim, khai kho¸ng, ®ãng tμu, x©y dùng qu©n ®éi th−êng trùc,

ph¸t triÓn h¹m ®éi, qu¶n lý nhμ thê vμ thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa

vÒ c«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i. Nh÷ng c¶i çch cña Pie ®· rót ng¾n

kho¶ng çch tôt hËu cña n−íc Nga víi çc n−íc ph−¬ng T©y.

PLAT¤NG (427-347 TCN): Nhμ triÕt häc duy t©m cæ ®¹i Hy L¹p. Plat«ng

dïng lý thuyÕt cña t«n gi¸o cho r»ng th−îng ®Õ s¸ng t¹o thÕ giíi ®Ó


®èi lËp víi quan niÖm duy vËt vÒ vò trô v« cïng v« tËn; dïng thÇn häc

®èi lËp víi quyÕt ®Þnh luËn. Lý luËn x· héi cña Plat«ng nh»m lμm cho

nÒn thèng trÞ cña quý téc ®−îc vÜnh viÔn. Trong häc thuyÕt vÒ nhμ

n−íc lý t−ëng, Plat«ng qu¶ quyÕt r»ng trËt tù x· héi ph¶i dùa trªn 3

®¼ng cÊp: 1. Nh÷ng nhμ triÕt häc chÊp chÝnh, 2. VÖ binh; 3. N«ng d©n

vμ thî thñ c«ng, v.v.. §¼ng cÊp 1 cai trÞ; ®¼ng cÊp 2 gi÷ g×n trËt tù;

®¼ng cÊp thø 3 s¶n xuÊt. ¤ng coi sù ph©n tranh nh»m lμm cho chÕ ®é

bãc lét n« lÖ vÜnh viÔn Êy lμ "tù nhiªn vμ bÊt di bÊt dÞch".

PO¡NGCAR£, Raym«ng (1860-1934): Tr¹ng s− Ph¸p, nghÞ sÜ Quèc héi, Bé

tr−ëng Bé Gi¸o dôc (1893-1894); Bé tr−ëng Bé Tμi chÝnh (1894-1895,

1906); Thñ t−íng phô tr¸ch Bé Ngo¹i giao (1912-1913); Tæng thèng

(1913-1920). Lu«n lu«n thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cùc h÷u, nªn cã

tªn "Po¨ngcarª hiÕu chiÕn". Nh÷ng n¨m 1922-1924, l¹i lμm Thñ t−íng

phô tr¸ch ngo¹i giao. Tõ n¨m 1929, rót khái chÝnh tr−êng vÒ viÕt håi ký.

R

RIVIE, H¨ngri: SÜ quan h¶i qu©n Ph¸p tham gia ®¸nh chiÕm B¾c Kú lÇn

thø hai, bÞ qu©n ta giÕt chÕt ë gÇn CÇu GiÊy (Hμ Néi) n¨m 1883.

R¤I, Manaben®ra N¸t (1892-1948): Ng−êi Ên §é, tham gia phong trμo

®Êu tranh chèng ®Õ quèc Anh tõ n¨m 1910. N¨m 1915, sèng ë n−íc

ngoμi vμ tham gia phong trμo céng s¶n. §· dù çc §¹i héi II, III, IV,

V Quèc tÕ Céng s¶n. N¨m 1922, ®−îc bÇu lμ Uû viªn dù khuyÕt Ban

ChÊp hμnh Quèc tÕ Céng s¶n. N¨m 1924, ®−îc bÇu lμ Uû viªn chÝnh

thøc Ban ChÊp hμnh Quèc tÕ Céng s¶n.

Sau bá §¶ng Céng s¶n, tham gia phong trμo ®Êu tranh chèng ®Õ

quèc Anh theo xu h−íng t− s¶n.

RóTX¤, Gi¨ng Gi¾c (1712-1778): Nhμ v¨n, nhμ triÕt häc Ph¸p næi tiÕng.

Rótx« bμi xÝch gi¸o héi vμ cho r»ng nguyªn nh©n cña sù kh«ng c«ng

b»ng trong x· héi lμ chÕ ®é t− h÷u lín, tõ ®ã n¶y sinh m©u thuÉn

trong x· héi. Rótx« ®Ò cao d©n chñ t− s¶n, tÝnh nh©n ®¹o vμ lý t−ëng

ho¸ x· héi céng s¶n nguyªn thuû.

S

S¸CL¥ I (1600-1649): Vua Anh tõ n¨m 1625; ng−êi triÖt ®Ó ®Êu tranh ®Ó

duy tr× chÕ ®é phong kiÕn. Trong Çch m¹ng t− s¶n Anh, S¸cl¬ I bÞ h¹

bÖ vμ ®−a ra xÐt xö víi møc ¸n tö h×nh cho mét hoμng ®Õ b¹o chóa, kÎ

thï cña nh©n d©n.

SÕCHXPIA, Uyliam (1564-1616): Nhμ v¨n, nhμ th¬, nhμ viÕt kÞch vÜ ®¹i

cña n−íc Anh thêi ®¹i Phôc h−ng; t¸c gi¶ cña nhiÒu vë hμi kÞch: Uæng

søc yªu ®−¬ng (1591), GiÊc méng ®ªm hÌ (1594), Chμng th−¬ng gia

thμnh V¬nid¬ (1594) ... vμ cña nhiÒu vë bi kÞch: R«mª« vμ GiuyliÐt

(1594-1595), H¨mlÐt (1601), ¤tenl« (1604), Vua Lia (1607)...

S¥VALI£, ¤guyxt¬ (1873-1956): Nhμ du lÞch vμ thùc vËt häc Ph¸p; ®i

nhiÒu n−íc ch©u Phi, nghiªn cøu vÒ ®Þa lý, thùc vËt. S¬valiª ®· ®Õn

§«ng D−¬ng vμ ®Ó l¹i mét sè c«ng tr×nh khoa häc cã gi¸ trÞ.

T

THμNH TH¸I (1879-1954): Tøc NguyÔn Böu L©n, vua thø 10 nhμ NguyÔn

n¨m 1889-1907. Thμnh Th¸i lμ ng−êi yªu n−íc vμ cã tinh thÇn d©n

téc. N¨m 1907, Thμnh Th¸i bÞ thùc d©n Ph¸p ®μy sang ®¶o

Rªuyni«ng (ch©u Phi). N¨m 1947, ®−îc ®−a vÒ miÒn Nam nh−ng ph¶i

sèng t¹i Sμi Gßn; mÊt ngμy 24-3-1954.

THUÊN: Mét «ng vua mang nhiÒu tÝnh huyÒn tho¹i trong lÞch sö Trung

Quèc thêi m¹t kú C«ng x· thÞ téc, lμ ng−êi cã c«ng t×m ra çch c©n, ®o

thèng nhÊt. Sau nh−êng ng«i cho «ng Vò, mét th−îng th− tμi ba, ®øc

®é chø kh«ng truyÒn l¹i cho con.

TIL¾C, Bai G¨ngga®a (1856-1920): Mét trong nh÷ng l·nh tô phong trμo

d©n téc Ên §é h×nh thμnh tõ cuèi thÕ kû XIX, tËp hîp nh÷ng phÇn tö

tiÓu t− s¶n vμ trÝ thøc nghÌo, chñ tr−¬ng ®Êu tranh kh«ng tho¶ hiÖp

víi thùc d©n Anh. Do thiÕu lý luËn vμ kh«ng liªn hÖ víi phong trμo

quÇn chóng nªn ®· ®i vμo ho¹t ®éng v« chÝnh phñ, khñng bè ç nh©n,

thËm chÝ sö dông c¶ nh÷ng h×nh thøc t«n gi¸o ph¶n ®éng lμm lîi khÝ


tuyªn truyÒn nªn dÇn dÇn phong trμo bÞ tho¸i ho¸. Til¾c cßn lμ mét

nhμ v¨n vμ viÕt nhiÒu t¸c phÈm b×nh luËn vÒ t«n gi¸o.

T¤N DËT TI£N (1866-1925): Tøc T«n Trung S¬n, nhμ çch m¹ng d©n téc

d©n chñ Trung Quèc, ng−êi l·nh ®¹o Çch m¹ng T©n Hîi (1911) lËt

®æ triÒu ®¹i phong kiÕn M·n Thanh; s¸ng lËp thuyÕt Tam d©n vμ tæ

chøc Trung Quèc çch m¹ng ®ång minh héi (sau c¶i tæ thμnh Quèc

d©n ®¶ng). N¨m 1912, ®−îc bÇu lμm Tæng thèng l©m thêi Trung Hoa

d©n quèc, sau ®ã tõ chøc. N¨m 1916, tæ chøc ChÝnh phñ Qu¶ng §«ng,

®−îc cö lμm §¹i Nguyªn so¸i. T«n Trung S¬n chñ tr−¬ng ®oμn kÕt víi

n−íc Nga X«viÕt, §¶ng Céng s¶n, quÇn chóng n«ng d©n, c«ng nh©n

vμ xo¸ bá çc hiÖp −íc bÊt b×nh ®¼ng víi n−íc ngoμi.

TèNG DUY T¢N (1838-1892): Mét sÜ phu yªu n−íc ®· tÝch cùc h−ëng øng phong trμo CÇn v−¬ng cña vua Hμm Nghi (1885), cïng víi nhiÒu v¨n th©n, sÜ phu gi−¬ng cao cê khëi nghÜa ë vïng nói Hång LÜnh, Thanh Hãa (1885-1892), vμ trë thμnh thñ lÜnh chÝnh cña phong trμo. Th¸ng 9-1892, bÞ ®Þch v©y b¾t vμ xö tö ngμy 5-10-1892.

T¥RANH, Anbe £®ua (1889-1971): Ng−êi Ph¸p, ®¹i biÓu dù §¹i héi lÇn thø XVIII §¶ng X· héi Ph¸p ë Tua, ®−îc bÇu lμm Uû viªn chÝnh thøc Ban l·nh ®¹o cña §¶ng theo Quèc tÕ thø ba, Uû viªn Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n Ph¸p n¨m 1925-1926, Uû viªn Bé ChÝnh trÞ Trung −¬ng §¶ng n¨m 1923-1924. N¨m 1928, bÞ khai trõ khái §¶ng Céng s¶n. N¨m 1934, tham gia §¶ng X· héi.

TRÇN §Õ QUü (tøc TrÇn Quü hay TrÇn Ngçi): Ng−êi ®· cïng TrÇn Quý Kho¸ng nèi tiÕp nhau l·nh ®¹o kh¸ng chiÕn chèng qu©n Minh n¨m 1407-1414, c¶ hai bÞ b¾t. TrÇn Ngçi bÞ giÕt vμ TrÇn Quý Kho¸ng nh¶y xuèng s«ng tù tö.

TRÇN NH¢N T¤NG (1258-1308). Tªn lμ Kh©m, vua nhμ TrÇn tõ n¨m 1278; ng−êi hai lÇn trùc tiÕp l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m l−îc Nguyªn M«ng; sau nh−êng ng«i cho con vμ tu t¹i nói Yªn Tö; s¸ng lËp ra thiÒn ph¸i Tróc L©m. TrÇn Nh©n T«ng cßn lμ nhμ th¬ xuÊt s¾c.

TRÇN QUý ÇP (1870-1908): Quª ë Qu¶ng Nam (nay lμ Qu¶ng Nam - §μ

N½ng), ®ç tiÕn sÜ, ham thÝch t×m hiÓu nh÷ng t− t−ëng tiÕn bé cña T©y ¢u. TrÇn Quý Çp th−êng ®i vμo quÇn chóng diÔn thuyÕt, vËn ®éng c¶i çch x· héi, tuyªn truyÒn tinh thÇn yªu n−íc. N¨m 1908, bÞ Ph¸p ®−a vμo Kh¸nh Hoμ lμm gi¸o thô ®Ó c¾t ®øt quan hÖ víi phong trμo chèng thuÕ ë Qu¶ng Nam. Do nh÷ng t− t−ëng vμ ho¹t ®éng tiÕn bé cña TrÇn Quý Çp, thùc d©n Ph¸p ghÐp vμo téi "ph¶n nghÞch", xö tö ngμy 5-5-1908.

TR¦NG TR¾C, TR¦NG NHÞ: Hai chÞ em, l·nh tô cuéc khëi nghÜa cña

nh©n d©n ta chèng ¸ch thèng trÞ cña phong kiÕn ph−¬ng B¾c, nhμ

§«ng H¸n, ®Çu c«ng nguyªn.

D−íi sù l·nh ®¹o cña Hai Bμ Tr−ng, nh©n d©n ta ®· giμnh l¹i

®−îc nÒn ®éc lËp tõ tay nhμ H¸n, Tr−ng Tr¾c ®−îc t«n lμm vua

(Tr−ng V−¬ng) ®ãng ®« ë Mª Linh (huyÖn Yªn L·ng, VÜnh Phó).

Sau hai n¨m giμnh ®−îc ®éc lËp, nhμ H¸n l¹i ®em qu©n x©m l−îc

n−íc ta. Hai Bμ Tr−ng ®· l·nh ®¹o nh©n d©n chiÕn ®Êu anh dòng gÇn

mét n¨m. Nh−ng v× søc yÕu qu©n ta ®· bÞ tan vì, Hai Bμ Tr−ng ®·

chÕt ë cöa s«ng H¸t (th¸ng 5-43).

U

UT¥R¢Y, EcnÕxt¬: Ng−êi Ph¸p, tham gia Héi ®ång thuéc ®Þa Nam Kú vμ

lμ ®¹i biÓu cña Héi ®ång thuéc ®Þa Nam Kú trong H¹ nghÞ viÖn Ph¸p.

Ut¬r©y lμ mét ®¹i ®Þa chñ, dïng quyÒn thÕ chiÕm 2000 ha ®Êt lËp ®ån

®iÒn ë Nam Bé. VÒ chÝnh trÞ, Ut¬r©y lμ mét viªn chøc thùc d©n cùc kú

ph¶n ®éng.

UYNX¥N, Vu®r« (1856-1924): Tæng thèng Mü n¨m 1913-1921. D−íi thêi

Uynx¬n, vÒ ®èi néi, ChÝnh phñ Mü ®· thi hμnh chÝnh s¸ch ®μn ¸p d·

man phong trμo c«ng nh©n; vÒ ®èi ngo¹i, thi hμnh chÝnh s¸ch ¨n c−íp

vμ bμnh tr−íng, can thiÖp th« b¹o vμo c«ng viÖc néi bé cña çc n−íc

kh¸c, ®Æc biÖt lμ víi çc n−íc ch©u Mü Latinh.

N¨m 1918, Uynx¬n ®−a ra "Ch−¬ng tr×nh 14 ®iÓm". Thùc chÊt

ch−¬ng tr×nh nμy lμ thiÕt lËp ¸ch thèng trÞ cña Mü trªn thÕ giíi,


chèng l¹i n−íc Nga X«viÕt míi ra ®êi. ChÝnh s¸ch nμy ®−îc che ®Ëy

b»ng nh÷ng lêi lÏ mü miÒu nh− "d©n chñ", "quyÒn d©n téc tù quyÕt".

N¨m 1920, Uynx¬n bÞ thÊt b¹i trong cuéc bÇu cö tæng thèng vμ

th«i ho¹t ®éng chÝnh trÞ.

V

VAREN, AlÕchx¨ng®r¬ Clèt ®¬ (1870-1947):LuËt s−, nhμ b¸o, ®¶ng viªn

§¶ng X· héi Ph¸p, dù §¹i héi Xtraxbua vμ Tua (thuéc ph¸i L«ngghª),

kh«ng t¸n thμnh Quèc tÕ Céng s¶n. Toμn quyÒn §«ng D−¬ng n¨m

1925. Sau bá §¶ng X· héi; ®¹i biÓu cña §¶ng X· héi cÊp tiÕn trong

Quèc héi n¨m 1945-1946, Bé tr−ëng n¨m 1946.

VAY¡NG CUTUYARI£, P«n (1892-1937): Mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng

lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p; nguyªn nghÞ sÜ Quèc héi Ph¸p, cùu Chñ

nhiÖm b¸o L'HumanitÐ; lμ ng−êi giíi thiÖu NguyÔn ¸i Quèc vμo §¶ng

X· héi Ph¸p (1919). T¹i §¹i héi Tua n¨m 1920, lμ mét trong nh÷ng

ng−êi ®Êu tranh b¶o vÖ chñ tr−¬ng §¶ng X· héi Ph¸p gia nhËp Quèc

tÕ Céng s¶n vμ ñng hé bμi ph¸t biÓu cña NguyÔn ¸i Quèc ë §¹i héi

nμy. Vay¨ng Cutuyariª cßn lμ ng−êi tÝch cùc gióp ®ì NguyÔn ¸i Quèc

khi Ng−êi tho¸t khái nhμ ngôc Hång C«ng lªn Th−îng H¶i, b¾t liªn

l¹c víi tæ chøc ®Ó ®Õn Liªn X«.

VINH£ §èCT¤NG, P«n. P«n Vinhª §èct«ng lμ bót danh cña P«n Echiªn

Vinhª (1839 - 1943): Ng−êi Ph¸p; häc d−îc vμ phôc vô trong ngμnh

hμng h¶i tõ n¨m 1880. Tõ n¨m 1889 - 1893, lμm viÖc ë ch©u Phi, s¸ng

t¸c v¨n häc, ®· xuÊt b¶n 10 cuèn tiÓu thuyÕt. Trong ho¹t ®éng chÝnh

trÞ, Vinhª §èct«ng tham gia ph¸i cÊp tiÕn cùc t¶, t¸c gi¶ cuèn Vinh

quang cña l−ìi g−¬m, xuÊt b¶n lÇn ®Çu n¨m 1900, ®−îc çc nhμ

nghiªn cøu lÞch sö ë Ph¸p xem lμ cuèn s¸ch ®Çu tiªn c«ng khai chèng

chñ nghÜa thùc d©n.

V¤ITINXKI (§arkhin), Grig«ri Naum«vÝch (1893-1953): Ng−êi Nga,

tham gia §¶ng Céng s¶n Nga (b) n¨m 1918. N¨m 1920, lμm Th− ký

Ban ph−¬ng §«ng cña Quèc tÕ Céng s¶n; Phã TiÓu ban ViÔn §«ng cña

Ban ph−¬ng §«ng. Nh÷ng n¨m 20, V«itinxki ®Õn Trung Quèc víi t−

çch ®¹i biÓu cña Quèc tÕ Céng s¶n lμm viÖc víi Trung −¬ng §¶ng

Céng s¶n Trung Quèc. Tõ nh÷ng n¨m 30, lμm c«ng t¸c khoa häc vμ

gi¸o dôc ë Liªn X«.

V¤NTE, Phr¨ngxoa Mari Aruª ®¬ (1694-1778): Nhμ v¨n, nhμ triÕt häc

xuÊt s¾c, nhμ t− t−ëng cña trμo l−u triÕt häc "¸nh s¸ng" ë Ph¸p thÕ

kû XVIII. §¶ kÝch chÕ ®é phong kiÕn, phª ph¸n s©u s¾c gi¸o héi, ®ßi

hái tù do, b×nh ®¼ng nh−ng kh«ng triÖt ®Ó, vÉn chñ tr−¬ng b¶o hoμng

vμ duy tr× t«n gi¸o.

V¤RèPXKI, Vasl¸p Vaslav«vÝch (1871-1923): Nhμ ho¹t ®éng §¶ng

Céng s¶n Liªn X«, nhμ phª b×nh v¨n häc, nhμ ngo¹i giao; tham gia

®oμn ®¹i biÓu Liªn X« t¹i Héi nghÞ L«dann¬ (1922-1923); bÞ qu©n

b¹ch vÖ ph¸t xÝt b¾n chÕt ë L«dann¬ ngμy 10-5-1923.

VRANGHEN, Pièt Nic«laiªvÝch (1878-1928): T−íng trong qu©n ®éi Nga

hoμng, mét phÇn tö qu©n chñ. Trong thêi kú vò trang can thiÖp cña

n−íc ngoμi vμ néi chiÕn ë Liªn X«, Vranghen lμ tay ch©n cña ®Õ quèc

Anh, Ph¸p vμ Mü. N¨m 1920, lμ Tæng t− lÖnh çc lùc l−îng vò trang

b¹ch vÖ miÒn Nam n−íc Nga. Sau khi bÞ Hång qu©n ®¸nh tan ë B¾c

TavrÝch vμ Cr−m, Vranghen ®· ch¹y ra n−íc ngoμi.

Vò: Mét «ng vua mang nhiÒu tÝnh huyÒn tho¹i trong lÞch sö Trung Quèc

thêi m¹t kú c«ng x· thÞ téc, næi tiÕng vÒ lßng yªu n−íc vμ ®øc nh©n

tõ; cã nhiÒu c«ng lao tæ chøc ®¾p ®ª, x©y ®Ëp phßng chèng b·o lôt,

h¹n h¸n b¶o vÖ mïa mμng.

X

XANH, Luyxiªng: Toμn quyÒn Ph¸p ë Tuynidi.

XAR¤, Anbe (1872-1962): Toμn quyÒn Ph¸p t¹i §«ng D−¬ng trong nh÷ng

n¨m 1911-1914 vμ 1917-1919. Trong nh÷ng n¨m 20, lμ Bé tr−ëng Bé

Thuéc ®Þa, n¨m 1936, lμ Thñ t−íng Ph¸p, n¨m 1951, lμ Chñ tÞch Héi

®ång Liªn hiÖp Ph¸p.


XELI£, Lui (1885-1978): §¶ng viªn §¶ng X· héi Ph¸p, t¸n thμnh nh÷ng

quan ®iÓm cña Casanh - Phrètxa; tham gia Quèc tÕ thø ba; ®¹i biÓu

§¶ng bé Xen tham gia §¹i héi lÇn thø XVIII ë Tua vμ ®−îc bÇu vμo

Ban l·nh ®¹o §¶ng Céng s¶n Ph¸p n¨m 1920, n¨m 1922-1924; Uû

viªn Trung −¬ng §¶ng n¨m 1925-1926; Uû viªn Bé ChÝnh trÞ Trung

−¬ng §¶ng n¨m 1923-1926. N¨m 1929, ra khái §¶ng Céng s¶n; sau

trë l¹i §¶ng X· héi råi l¹i bÞ khai trõ khái §¶ng X· héi.

XITR¤£N, ¡ng®rª (1878-1935): Kü s− vμ nhμ c«ng nghiÖp Ph¸p. N¨m

1915, lËp x−ëng s¶n xuÊt vò khÝ. Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt

(1914-1918), chuyÓn sang s¶n xuÊt xe ch¹y xÝch, råi xe h¬i. S¶n phÈm

cña Xitr«ªn cã tiÕng ë Ph¸p vμ trªn thÕ giíi.

XTALIN, I«xÝp VÝchxari«n«vÝch (1879-1953): Mét trong nh÷ng nhμ ho¹t

®éng næi tiÕng cña §¶ng Céng s¶n vμ Nhμ n−íc Liªn X«. N¨m 1898, gia

nhËp §¶ng C«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga råi trë thμnh ®¶ng viªn

b«nsªvÝch sau §¹i héi lÇn thø II cña §¶ng. Thêi kú chuÈn bÞ tiÕn hμnh

Çch m¹ng Th¸ng M−êi Nga, lμ Uû viªn Trung t©m qu©n sù çch

m¹ng. Thêi kú n−íc ngoμi vò trang can thiÖp vμ néi chiÕn, lμ Uû viªn

Héi ®ång Qu©n sù çch m¹ng. N¨m 1922, lμ Tæng BÝ th− Ban ChÊp

hμnh Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n (b) Nga. Trong chiÕn tranh b¶o vÖ Tæ

quèc (1941-1945) lμ Chñ tÞch Uû ban Quèc phßng vμ lμ Uû viªn nh©n

d©n Quèc phßng Liªn X«, Tæng t− lÖnh tèi cao çc lùc l−îng vò trang

Liªn X«. Xtalin cßn lμ t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm lý luËn.

Education

Ho chi minh toan tap tap 1