Informatika e Biznesit

Besart Hashani

Pyetje nga java e kaluar?

Sistemi Informatik

Nga java e kaluar

• Javen e shkuar folem per: – Cilesine e Informates

– Sasine e Informates

– Rendesine e informates ne kohe

– Teorine kibernetike te vendim-marrjes

• E nenkuptuam rendesine e informates ne biznes per krijimin e nje produkti, per tregun, per konkuerrentin …

• Informacioni eshte vital per nje kompani

Rast studimi - Kodak

• 1839 – kamera e pare ne France

• Kamerat e para ne pllaka – shume te renda dhe te komplikuara

• George Eastman krijoi makinerine per prodhim masiv te pllakave te thata per berjen e fotografive.

• Me mbeshtetjen e nje miku te tij te pasur Eastman krijoi kompanine Kodak ne vitin 1880.

• Nuk ishte e suksesshme

• 1870 - Leon Warnerke kishte shpikur kamerat me film, por keto qe ishin shume te veshtira per t’u perdorur.

• 1885 – Eastman ia doli ta permiresoj dukshem kete sistem dhe krijoi kamere me film per treg.

• Kamera ishte shume me e lehte, por kishte rezolucion shume te ulte, ishte shume e ngadalte dhe kishte kontrast jo te mire.

• 1888 – Kodak ia doli te krijoj film prej celuloidi.

• Pervec tjerash e thjeshtesoi shume edhe perdorimin e saj

• Thjeshtesia e perdorimit solli treg edhe te perdoruesit amatore

• 1902 – Kodak prodhonte midis 80 dhe 90 % te perdorimit boteror te filmit ne celuloid.

• Kompanite qe nuk iu bashkuan trendit te ri, qendruan ne treg per rreth 15 a 20 vite, dhe pastaj deshtuan.

• 1921 – Kodak paraqet filmin e pare per rreze X • 1928 – Eastman dhe Edison shpallin prodhimin e

kameres se pare me ngjyra per video dhe me ze • 1935 – Kamera e pare me ngjyra qe u shpernda

ne treg te gjere • 1975 – Kodak krijon kameren e pare digjitale

(CCD) me rezolucion 10 kPixels • 1976 – filteri Bayer per ngjyra.

• 1991 – Kodak krijoi kameren digjitale me rezolucion 1.3 Mpixels.

• Vitet e 90ta – Kodak investoi miliarda ne teknologjine e CMOS Image Sensors…

• Kodak ishte shume fanatike e mbrojtjes se kamerave me film celuloidi, prandaj nuk futi ne treg kamera digjitale deri ne vitin 2001.

• Atehere ishte vone. Tregun e kishin marre konkurrentet japonez (Sony, Nikon)

• 2009 – pas 74 viteve prodhim, Kodak ndalon shitjen e filmave 35mm prej celuloidi.

• 2012 – Kodak aplikon per bankrot

• Kodak ishte treguar kompani inovative dhe shume dinamike gjate gjithe kohes.

• Jetoi 132 vite dhe dhuroi shume te reja teknologjike per njerezimin

• Fanatizmi dhe mungesa e informacioneve e bene kompani dukshem statike.

• Rrjedhimisht, kerkesa dhe ruajtja e informacionit eshte bazike per nje kompani.

Shembull Ilustrues- Spiunazhi industrial dhe inteligjenca kompetitive

• Informacioni ben dallimin ndermjet suksesit dhe deshtimit

• Spiunazhi dhe inteligjenca kompetitive ekonomike – zakonisht behet per qellime komerciale dhe jo ekskluzivisht per qellime te sigurise kombetare.

• Legale apo ilegale?

• Etike apo jo-etike?

• Inteligjenca kompetitive eshte etike dhe legale – Mbledhja e informacioneve duke percjelle gazetat,

publikimet, patentat, bashkepunimet, ose cfaredo studimi tjeter te veprimtarise se konkurrentit.

• Spiunazhi ekonomike eshte ilegal. – Marrja e informacioneve teknike qe vijne nga

hulumtimet, menyres se prodhimit, teknikave te ndryshme etj., apo informacioneve operacionale sic jane te dhenat per klientelen, shitjet, cmimet, tenderet, politikat zhvillimore etj.

• Spiunazhi mund te perfshije vjedhjet, sabotazhet, korruptimin, apo edhe mbikqyrjen teknologjike.

• Kompanite e medha angazhojne ish-agjente sekrete, ish-ushtarake per te shfrytezuar eksperiencen e tyre ne kete fushe.

Raste…

• 1993 – GM vs VW – Jose Lopez, gjeniu qe beri revolucion ne GM, kalon ne

VW. – Merr me vete informata konfidenciale. – VW akuzohet dhe denohet me $100M, dhe brenda 7

viteve te bleje pjese nga GM ne vlere prej $1Miliarde.

• 1994 – Cadence Design Systems vs Avant! – Cadence akuzon Avant! se ka vjedhur kode nga ajo – Avant! u denua per rastin kriminal me $200M – Avant! paraprakisht ishte blere nga Synopsys – Me pas bene marreveshje per rastin civil edhe per nje

pagese prej $260M te tjera.

• Raste ne Kosove?

Teknologjia e Informacionit (IT)

• Teknologjia e Informacionit (IT) – ka te beje me perpunimin, ruajtjen dhe/ose transferin e informacionit.

• Sistemet e IT-se – mund te perbehen nga kompjuteret, rrjetet telekomunikuese, dhe pajisje tjera elektronike te programueshme.

• Rrjetet e IT-se – na lejojne shperndarjen e informacionit ne menyre te shpejte dhe efikase (interneti etj.)

20

Sistemi informatik

• Sistemi i cili eshte ne marredhenie dhe interaksion me rrethinen ne te cilen kemben madhesite hyrese dhe dalese quhet sistem informatik.

• Sistemi informatik shnderron te dhenat ne informata

• Elemente kryesore te sistemit informatik jane njerezit dhe pajisjet => sisteme artificiale

• Inputet, procesimi, outputet dhe ruajtja e te dhenave realizohet nga personeli dhe pajisjet

• Kombinim hardver – softver

• Ne liber: Ai i cili meson ti perdore hardverin dhe softverin me sukses do te arrije rezultate te konsiderueshme ne cdo fushe te biznesit: financa, marketing, menaxhment, kontabilitet apo investime. :P

• Sistemet informative jane dinamike, ose perndryshe kane jete-gjatesi shume te shkurte

• Kompleksiteti i sistemit informatik eshte gjithnje ne rritje.

• Brain teaser: – Dita e pare 1 cent

– Dita e dyte 2 cent

– Dita e trete 4 cent

– Dita e katert 8 cent

– Dita e peshte 16 cent

– …

– Dita e 31-te…

24

www.ti.com

• Detyrat dhe aktivitet e sistemit informativ sipas J.W. Wilkinson

Organizimi i sistemit informatik

• Te perfshihen te gjitha qellimet

• Minimizimi i aktiviteteve te dyfishta dhe menjanimi i konflikteve

• Motivimi i personelit

• Nxitja e interaksionit midis nen-sistemeve

• Numeroni disa profile ekspertesh qe merren me sistemet informatike ne nje ndermarrje…

• A mund nje ekspert i TI te merret me te gjitha punet?

Klasifikimi i sistemeve informatike

• Kritere te ndryshme te klasifikimit.

• Sipas marredhenies midis inputeve dhe outputeve:

– Sisteme neutrale – sistem vetem transmetues

– Sisteme te informuara – sistem pasiv

– Sistemi informatik qeverises – sistem kreativ

• Ekzistojne edhe kritere tjera te klasifikimit: sipas vellimit te te dhenave, sipas fushave te perdorimit, sipas menyres se organizimit…

Definicioni i informatikes se biznesit

• Informatika e biznesit eshte nje discipline e cila fokusohet ne dizajnimin e sistemeve informatike te cilat perdoren ne biznes.

• Kemi te bejme me nje nderlidhje ndermjet administrimit te biznesit, te teknologjise dhe te shkencave kompjuterike.

Sistemi Informatik i biznesit

• Detyra e sistemit informatik te biznesit eshte te siguroje informata te sakta, relevante dhe me kohe.

• Nensistemet: – Nensistemi informatik i blerjes se materialit

– Nensistemi informatik i shitjes me shumice ose pakice

– Nensistemi i kontabilitetit

– Nensistemi i vleresimit te kapitalit

– Nensistemi i shitjeve ditore

– Nensisitemi i kontrollit te prodhimit

• Ekziston nderlidhje ndermjet ketyre nensistemeve

Fazat e zhvillimit te sistemit informatik

• Cikli jetesor i sistemit informatik eshte i ngjashem me ciklin jetesor te cfaredo produkti

• Fazat e zhvillimit te ciklit jetesor te sistemit jane: – Faza iniciale (e krijimit)

– Faza e rritjes (ekspansionit)

– Faza e zhvillimit (konsolidimit)

– Faza e pjekurise

– Faza e zhdukjes

Sistemi informatik ne nje ndermarrje

• Sistemet informatike moderne mundesojne edhe punen ne distance.

• Ndryshohet menyra si punojme, komunikojme e bejme biznes.

• Ndermarrja ka ndikim ne sistemin informatik dhe anasjelltas.

• Lidhshmeri komplekse – shume faktore ndikojne reciprokisht – rrethina afariste, struktura organizative, proceset afariste, vendimmarrja menaxheriale…

• Sistemi informatik perdoret si per operacione te perditshme ashtu edhe per marrjen e vendimeve strategjike.

• Rritje e vazhdueshme e ndervarshmerise ndermjet ndermarrjes dhe SI

Ndikimi i ndermarrjes ne sistemin informatik

• Ndermarrja vendose si te perdore TI-ne dhe cfare roli do te kete ajo ne ndermarrje

• Ndermarrja vendose se kush do te dizajnoje, aplikoje dhe te punoje me kete teknologji

• Ndermarrja vendose se cfare ndikimi do te kete TI ne biznes, varesisht nga qellimi i vertete i tyre.

• Faktoret ndikues mund te ndahen ne te jashtem dhe te brendshem

Ndikimi i sistemit informatik ne ndermarrje

• SI mundeson qe ndermarrja te percjelle ndryshimet ne rrethine.

• SI shkurton rrugen e qarkullimit te informatave brenda ndermarrjes

• SI zvogelon shpenzimet, rrite te ardhurat dhe zvogelimin e numrit te punetoreve

• SI zvogelon shpenzimet e menaxhmentit

Shembulli i Walmart

• Wal-Mart eshte kompani amerikane e shitjes qe sot ka rreth 2.2 milione te punesuar

• 1987 – Wal-Mart kishte 9% te tregut amerikan, por kishte produktivitet 40 % (shitje per punetore) me te larte se konkurrentet.

• Wal-Mart ka krijuar shume standarde industriale – Formatin Large-scale (big-box) – gjithcka ne nje vend – Everyday low price – cmime me te ulta cdo dite – Electronic Data Interchange – komunikime elektronike

ndermjet kompanive partnere – Zgjerimi rreth qendrave te shperndarjes - depove

• 1995 – Wal-Mart arriti 27% te tregut dhe 48% produktivitet me te larte se konkurrentet

• Konkurrentet qe imituan teknikat e Wal-Mart paten rritje te prodktuivitetit prej 28% nga 1995-1999. Wal-Mart shtoi ne te njejten kohe edhe 22% ne produktivitet

• IT ka qene faktor i domosdoshem por jo i mjaftueshem ne suksesin e Wal-Mart.

• 1969 – nder te paret qe perdoren PC-te per regjistrim te inventarit

• 1980 – nder te paret qe perdoren barcodet

• 1985 – EDI

• Fundi i te 80ave Skaneret e mallrave pa tela

• Wal-Mart investoi edhe ne programin Retail Link, qe u jep partnerve te dhena direkte mbi shitjet.