Informatika e Biznesit

Besart Hashani

Organizimi i te dhenave

Te dhenat, informacioni, njohuria dhemencuria

3

Te dhenat

Informacioni

Njohuria

MencuriaAplikim i njohurise per tearritur qellimet e caktuara

Kuptim i qarte i informacionit

Te dhena te perpunuara dhekuptimplote

Fakte te paperpunuara osesimbole

Sistemi informatik

• Sistemi i cili eshte ne marredhenie dheinteraksion me rrethinen ne te cilen kembenmadhesite hyrese dhe dalese quhet sisteminformatik.

• Sistemi informatik shnderron te dhenat ne informata

• Elemente kryesore te sistemit informatik janenjerezit dhe pajisjet => sisteme artificiale

• Inputet, procesimi, outputet dhe ruajtja e tedhenave realizohet nga personeli dhe pajisjet

• Detyrat dhe aktivitet e sistemit informativ sipasJ.W. Wilkinson

Organizimi i te dhenave

• Burime te ndryshme te tedhenave

• Natyra te ndryshme te tedhenave

• Nivele te ndryshme tenderlikueshmerise se tedhenave

• Pamja logjike e te dhenave – Dizajni logjik

• Pamja fizike e te dhenave – Dizajni fizik

Dizajni logjik i te dhenave

• Model abstrakt – si jane te grupuara te dhenat• Dizajni logjik i mire duhet te definoje sturkturen dhe

lidhjet ndermjet te dhenave, ashtu qe te drejtojedizajnin fizik.

• Dizajni logjik perdoret si baze per dizajnin fizik• Elementet e pamjes logjike:

– Shenjat (Characters)– ndonje element te alfabetit ose tendonje bashkesie numerike

– Fusha e te dhenave (Data File) – varg i shenjave qe ka kuptim

– Segmenti i te dhenave (Segment Data) – Fusha te peraferta– Datoteke e te dhenave (Data Record) - te gjitha fushat qe

logjikisht lidhen me nje objekt dhe e pershkruajne ate– Datoteka logjike e te dhenave (Logical Data File) – bashkesi

te rregulluar dhe te organizuar

• Arsyet per krijimin e modelit logjik te te dhenavejane:– Ndihmon ne kuptimin e kerkesave dhe elementeve te

te dhenave biznesore– Krijon bazen per dizajnin fizik te bazes se te dhenave– Lehteson evitimin e redundances dhe te

jokonsistences se te dhenave– Lehteson ri-perdorimin dhe shperndarjen e te

dhenave– Zvogelon kohen dhe koston e zhvillimit dhe

mirembajtjes

•• DizajniDizajni logjiklogjik eshteeshte ii pavarurpavarur nganga teknologjiateknologjia

Dizajni fizik i te dhenave

• Ka te beje me karakteristikat fizike te tedhenave.

• Zhvillohet nga specialistet e teknologjise

• Shfrytezohen mundesite qe ofron teknologjia

• Merren parasysh kufizimet qe ofronteknologjia e caktuar

•• DizajniDizajni fizikfizik varetvaret nganga teknologjiateknologjia specifikespecifike

Sasia e Informates

• Sipas Shannon, sasia e informates eshte:

• P(xi) – probabiliteti i ndodhjes se ngjarjes xi

• Shenja negative ka te beje me entropine negative (informaten)

• Logaritem me baze 2 sepse transmetimi isinjaleve eshte binar (“1” ose “0” PO ose JO). – Sasia e informates matet me bit

n

iii xpxpH

12 )(log)(

Ruajtja e te dhenave

• Kompjuteret i ruajne te dhenat ne forme tebiteve (bit) – b e vogel

• Nje bit mund te kete njeren nga dy gjendjet 1 ose 0 – u korrespondojne sinjaleve elektrike

• 8 bite = 1 bajt (Byte) – B e madhe

• 16 bite = 2 bajt (Byte) = 1 fjale (Word)

• Ne Informatike zakonisht perdorenshumefishe te biteve ose bajteve

14

Shumefishat

15

• Ne liber – nje konfuzion i vogel

Sistemet numerike

• Cka nenkuptojme me sisteme numerike?• Sistemet numerike antike…• Ekzistojne nje numer i konsiderueshem i

sistemeve numerike:– Decimal– Binar– Oktal– Heksadecimal– …

18

Sistemi numerik decimal

• Ka baze 10.

• Sistemi numerik decimal eshte sistemi me iperdorshem ne ditet e sotme.

• PSE?

19

20

Sistemi numerik binar

• Ka baze 2.

• Sistemi me i perdorshem ne inxhinierine e komunikimeve.

• PSE?

21

22

Kodimi ne informatike• Transformimi nga nje forme ne tjetren

• Llojet e kodimit:– Kodim i orientuar ne domethenie – njesi e kodimit eshte e

tere permbajtja (Perkthimet e librave)

– Kodim i orientuar ne porosi – nje bashkesi me kuptimshnderrohet ne bashkesi me kuptim (Book - Liber)

– Kodim i orientuar ne shenja - nje shenje e vecante e permbajtjes shnderrohet ne nje shenje tjeter (: /)

• Kode standarde per komunikimin njeri-makine– ASCII (American Standard Code for Information Interchange)

– EBCDIC (Extended Binary Coded Decimal Interchange Code)

• 8 biteshe => 256 sinjale

Probleme me te dhenat?

Komponentet e sistemit informatik temenaxhmentit te biznesit

• Komponenta materiale

• Komponenta jo-materiale

• Komponenta njerezore

• Komponenta transmetuese

•• KomponentaKomponenta organizativeorganizative

Qeverisja me te dhena

• Menaxhimi i te dhenave, politika te organizimitte te dhenave, procese menaxhuese biznesore, menaxhimi i rrezikut perdoren bashkarisht per te bere nje organizim sa me te mire te tedhenave

• Organizatat duan te perdorin qeverisjen me tedhena per te kontrolluar proceset dhe metodatme ane te se cilave trajtohen te dhenat

• Qeverisja me te dhena mundeson menaxhimformal te te dhenave ne ndermarrje

• Rritet besueshmeria e te dhenave

• Dihen pergjegjesite e secilit person ne rast tekualitetit jo te mire te te dhenave

• Dihet se kush cka mund te beje per te rriturcilesine e vendim-marrjes.

• Mundesohet rritja e pergjithshme e nderlidhjes midis teknologjise dhe stafit

• Disa nga qellimet e qeverisjes me te dhenatperfshijne:– Rritja e konsistences dhe vetebesimit ne te dhenat

potenciale

– Zvogelimi i rrezikut nga gjobat e rregullatorit

– Rritja e sigurise se te dhenave

– Maksimizimi i te hyrave potenciale nga te dhenat

– Percaktimi i pegjegjesise per cilesine e informatave

– Mundesia e planifikimit me te mire nga stafi mbikqyres

– Minimizimi ose eliminimi i punes se dyfishte

– Rritja e efektivitetit te stafit

– Mundesia e caktimit me te sakte te caqeve

• Nivelet e qeverisjes se te dhenave:– Qeverisje e padisciplinuar (zero qeverisje)

• Secilit perdorues i besohet se do te vendose te dhena tesakta dhe ne kohe.

– Qeverisje me ane te qendrave te ekselences (COE)• Krijohet nje grup me qellim te krijimit dhe verifikimit te te

dhenave para futjes ne sistem

– Qeverisje pasive• Perdoruesit i fusin te dhenat ne sistemin e automatizuar, i

cili i raporton gabimet te autoret per korrektim, e raportine cilesise e dergon te menaxhmenti

– Qeverisje aktive• Para se te postohen te dhenat, ato duhet te vleresohen

automatikisht

CIA’s big data mission: ‘Collect everything and hang onto it forever’

http://www.rawstory.com/rs/2013/03/21/cias-big-data-mission-collect-everything-and-hang-onto-it-forever/