Embed Size (px)
DESCRIPTION
Citation preview
Primeiro terzo do século XX
Cambios sociais 1º terzo
século XX:
- Derrube da fidalguía
- Eliminación do sistema foral
- Acceso do campesiñado á propiedade
da terra
- Consolidación dunha pequena
burguesía industrial e financiera
Consecuencias da desamortización na Galiza
Xa que o que se pon en venda son os dereitos
sobre as terras e non o seu dominio útil, o foro
seguirá vixente.
Así, desde 1855 a propiedade cambia de
mans, pasa da Igrexa aos burgueses e
fidalgos, pero o foro persiste.
O campesiñado non se
ve beneficiado porque,
dada a súa escasa
capacidade económica,
non pode mercar as
terras.
Con todo, desde 1865, debido a un fortalecemento da lexislación sobre a
propiedade individual, os campesiños comezarán a mercar as terras xa que
teñen os cartos procedentes da emigración. Isto traerá consigo unha
consecuencia negativa: a consagración do minifundio.
Sociedades agraristas:
- "Solidaridade Gallega ", "Unión
Campesiña“: organizacións cun programa político
claro que intentan atopar a solución aos problemas
organizativos da produción e do foro.
- "Acción Gallega" (1910): Basilio Álvarez, Cabanillas, Noriega Varela
A aparición do
nacionalismo
obxectivo a defensa, exaltación e fomento da lingua de
Galicia,
O 18 de maio de 19161916 unha
xuntanza nos locais da Real
Academia Galega da Coruña
acordou a creación dunha
Irmandade dos Amigos da Irmandade dos Amigos da
FalaFala.
Asistiron arredor de 20 persoas
Entre os que acudiron á xuntanza estaban:
Manuel Lugrís Freire,
Florencio Vaamonde Lores,
Uxío Carré Aldao,
ou Ramón Vilar Ponte.
IRMANDADES DA FALA
• O seu voceiro é o xornal A Nosa Terra.
En 1907 nace o xornal A Nosa Terraa
integramente en galego (que contou dende o
comezo con 2.000 subscritores).
10 anos máis tarde, convertirase no órgano de
expresión das Irmandades da Fala e
posteriormente, en 1932, do Partido Galeguista.
Desde o comezo houbo dous sectores
diferenciados:
O político era partidario da conquista
do poder político;
o culturalista ‑ dirixido polo grupo
ourensán de Vicente Risco‑ pretendía a defensa e
potenciación da cultura galega.
O termo nacionalista aparece por
primeira vez na "Primeira Asemblea
Nazonalista Galega" celebrada en Lugo
en 1918.
Tendo Galiza todas as características esenciais da
nacionalidade, nós nomeámonos, de hoxe para
sempre, nacionalistas galegos, xa que
a verba rexionalismo non recolle todas as
aspiracións nin encerra toda a intensidade dos
nosos problemas.
Para expoñer as súas ideas, publican o Manifesto
da Primeira Asemblea Nacionalista en Lugo o 18
de Novembro de 1918, que marcará a pauta
política do galeguismo.
I Manifestoautonomía integral da
nación galega
estado federal que deixe unha porta aberta á
integración de Portugal
Igualdade de dereitos políticos para a muller
Existencia dun Parlamento Galego que elixiría un goberno galego.
As competencias serían moi amplas: educación, réxime bancario, crédito agrícola,
construción e administración de ferrocarrís....
No político, as Irmandades
fundamentan o seu programa na crítica
ó estado centralista como causa dos
males de Galicia.O seu proxecto baseábase no autogoberno
para Galicia e a súa federación co resto das
nacións que compoñen a Península Ibérica,
coa correspondente cooficialización do galego
a todos os niveis.
Obxectivos prioritarios:
Autonomía integral para Galicia.
Autonomía municipal.
Ingreso de Galicia na Liga das Nacións.
Busca dunhas bases para facer posible un
federalismo con Portugal.
Obxectivos para Galicia:Obxectivos para Galicia:
O poder lexislativo encomendábase a un Parlamento galego, elixido
directamente polo pobo.
O poder xudicial estaría sempre desenvolvido por cidadáns galegos.
Réxime tributario propio, sen intervención do poder central.
Supresión das Deputacións Provinciais.
Fixación do cupo de forzas que se estimasen precisas para manter a orde
no país.
Obxectivos para Galicia:Obxectivos para Galicia:
Lexislación social nas competencias que se estimasen non exclusivas do
Estado.
Toda a potestade docente.
Administración (non construción) dos ferrocarrís.
Control da política económica, non excluídos os bancos.
Recuperación por parte dos pobos dos montes comunais.
Obxectivos para Galicia:Obxectivos para Galicia:
Igualdade de dereitos da muller.
Soberanía estética de Galicia (que se conservase nas construcións o
estilo digno e propio de cada marco xeográfico).
Cooficialidade do castelán e do galego.
As Irmandades: axente normalizador No plano cultural desenvolven un labor inxente:
– Promoven o uso oral do idioma en todo tipo de ámbitos: ensino, xustiza, prensa, actos públicos…
– Crean editoriais: Nós (Santiago de Compostela), Lar, Céltiga, Alborada…
– Publican revistas e xornais: Alfar, Nós, Ronsel…– Impulsan o teatro pola súa importancia
normalizadora e social: Conservatorio Nacional de Arte Galega (1918).
– Diversifican os xéneros literarios: coleccións de narrativa como “Lar” e “Céltiga” cobren o período 1920-1936…
No seo das Irmandades nacen o Grupo Nós e o Seminario de Estudos Galegos (1923).
O SEG era unha institución centrada no estudo das manifestacións culturais do país: etnografía, literatura, arte, prehistoria e arqueoloxía, ensino, filoloxía…
O fracaso nas eleccións e a Dictadura de
Primo de Rivera contribúen a que en 1922
triunfen as teses culturalistas e apolíticas.
REAL DECRETO DE 1902
CONSTITUCIÓN REPUBLICANA DE 1931
Antre dous séculos
Tradición
+Novas tendencias
europeas
A negativa consideración deste periodo
canto á calidade poética, vén determinada
pola falta de orixinalidade e a
reiteración nos vellos temas e formas, que
xa estaban esgotados.
Canto ao contido, basicamente vemos reproducidas
as grandes liñas temáticas dos grandes poetas do
XIX:
a liña socialliña social (preocupación pola situación do país,
fundamentalmente polas penurias económicas dos
labregos; reivindicación dos nosos sinais de
identidade, sobre todo o idioma, e chamamento a
recuperar a nosa historia e as súas figuras
senlleiras);
a liña intimistaliña intimista;
e, finalmente, a costumista-paisaxísticacostumista-paisaxística, en
que se describe a fermosura da nosa terra e se
reivindican os nosos costumes.
Tradición
A orixinalidade desta nova poética reside,
segundo Ferrín, en "anchear e arriquecer
esa nova sensibilidade con apoñamentos
diversos, fundamentalmente modenistasmodenistas,
españois e varios portugueses".
Novas tendencias europeas
non estamos perante unha corrente
modernista strictu sensu, senón que
máis ben asistimos a unha
interpretación poética que interpretación poética que
combina a tradición cultural combina a tradición cultural
galega cun certo influxo galega cun certo influxo
modernista -saudosismo, símbolismo-
palpábel tanto no fondo como na
forma.
Tradición
+
Novas tendencias europeas
Ramón Cabanillas
Enríquez
síntese e superación do Rexurdimento,
herdeiro do máis elevado da tradición
decimonónica
actualizador da poesía galega.
Con el a literatura incorpora, certamente de forma serodia, os elementos básicos das estéticas post-simbolistas europeas interseculares.
encadramos a Ramón Cabanillas na
xeración das Irmandades, aínda
que por idade lle corresponda dentro dela o
rango de "irmán maior“; sen embargo a súa
peripecia biográfica e intelectual asimilase á
dos máis novos e conflúe con eles plenamente
tras a constitución das Irmandades da Fala.
ParticipaParticipa nas empresas galeguizadoras,
desde o Seminario de Estudos Galegos ao
Partido Galeguista, ademais de colaborar
nas principais publicacións alentadas desde
as Irmandades (A Nosa Terra,
Rexurdimento, Nós, etc.).
Os homes das Irmandades fixeron
del un estandarte, ao cualificalo
como 'Poeta da Raza'Poeta da Raza", sucesor
lexítimo de Rosalía, Pondal e
Curros.
Ramón Cabanillas Enriquez nace o 3
de xuño de 1876 na pequena vila
feudal de FefiñánsFefiñáns, hoxe anexada á
vila de Cambados (Pontevedra).
Asiste á escola na súa primeira infancia, a unha escola aldeá que evoca en Vento mareiro (1915):
¡Con que vida de milagre rexurde a visión daquela casa de escola, asentada no adro, a carón da igrexa!
¡Ou paredes! ¡Ou baranda da escala longa e estreita do patín! ¡Ou ventaniñas claras, ridoras, abertas sobre da horta do antigo convento! ¡Como se espella na alma, como arrecende o recordo, esa roseira sempre florida que loce máis rosas canto máis vella!
Á idade de nove ou dez anos, e quizabes sentindo xa
a chamada do Seminario, vai a pasantía de vai a pasantía de
LatínLatín nunha parroquia veciña. En carta dirixida a
don Ricardo Carballo, o poeta retrata con sinxeleza e
tenrura a figura do profesor:Tratei de deprender Latín, ós nove ou dez anos, cun santo abade, moi
enfermiño e falangueiro, que me daba máis mazás que leccións, na lindeira
parroquia de Corbillón.
En 1889 reside xa no seminario de San Martiño
Pinario, en Compostela, onde non se destaca
precisamente polo seu amor ao estudioamor ao estudio. Na
referida carta pódese ler:Entre o 89 e o 93 paseei os
claustros de San Martiño Pinario,
de onde saín cun revoltixo na
cachola, de Historia, Retórica e
Matemáticas. De Latín, Grego e
Filosofia, nada, nin polo forro;
catro vaguedades penduradas
dun fío.
En 1893 deixa o Seminario e incorpórase ao
traballo burocrático, como oficial de oficial de
contabilidadecontabilidade, na casa do Concello de
Cambados. Alí comparte o seu lecer entre as
tascas mariñeiras e a lectura:
Nese tempo divertinme nas tascas,
entre mariñeiros, e facendo, ás veces,
coplas de rexoubeo. Lin todo o que
atopaba por diante, porque
sempre fun un lector sen acougo,
anque sen método, selección, escolla,
ficheiros nin nada que se lle pareza.
E... casei. Pero esto pertence ao meu
ser íntimo, cheo de felicidade e
santidade.
En setembro de 1910, para saber que era aquelo
de AméricaAmérica, embarca para Cuba.Cuba.
Deixa na casa a muller, coa que vai manter
constante correspondencia, e os fillos, dos que
se vai lembrar sempre, facendo da súa crianza
obxecto de preferente preocupación, máis coma
faceta moral ca material.
Ver os fillos, para ben criados,
Amantes do seu chan, traballadores,
Sin rebaixarse nunca ante os señores
Nin erguerse xamais ante os coitados.
Reside na Habana onde traballa primeiro como
contable de comercio e despois como
administrador do Teatro Nacional, que daquela era
propiedade do Centro Galego.
Por cartas dirixidas a Manuel Sánchez Peña -
datadas entre outono de 1910 e xuño de 1915-
temos amplas noticias, referentes á súa actividade
intelectual, burocrática, galeguista e persoal,
que foi moi intensa neses cinco anos.Os extrañáis de que no escribo; no os extrañéis. Estoy metido en una vida que no me deja tiempo para nada.
O seu contacto coa intelectualidade contacto coa intelectualidade
galeguista emigrantegaleguista emigrante é intenso nestes anos.
Alí coñeceu tamén a Basilio ÁlvarezBasilio Álvarez que o gañou para a causa agrarista.
o famoso cura de Beiro, líder de Acción Gallega, con quen Ramón Cabanillas mantivo sempre unha fonda amizade e mais unha comunión ideolóxica no referente á loita anticaciquil.
En 1913 publica No No desterrodesterro, prologado por Basilio Álvarez.
En 1915, ano da
publicación de Vento
mareiro volve a
Cambados, renunciando a
un propósito inicial de
visitar os Estados Unidos -
1911:
«Estuve a dos dedos de
irme a Filadelfia, en los
Estados Unidos El
puñetero inglés que no
me entra!»-,
Es inverosímil y ridículo -escribe o 24
de xuño de 1915 a Manuel Sánchez
Peña-, pero es verdad: estoy
disgustadísimo viendo acercarse el día
de dejar a Cuba. Nada me liga a esta
tierra, absolutamente nada, y, sin
embargo, me ha puesto imposible la
seguridad de abandonarla. Perdí el
humor para escribir y no tengo
serenidad para explicarte mi estado de
ánimo.
Reintégrase á burocracia local, á apacibilidade da vida familiar e á actividade política, en estreita relación coas Irmandades da Fala e co seu fundador Antán Villar Ponte.
O compromiso co proxecto das Irmandades da Fala levouno a colaborar asiduamente en A Nosa A Nosa
TerraTerra, converténdose na voz lírica do movemento.
Foi aclamado como Poeta da Poeta da
RazaRaza e utilizou os seus poemas
ao servizo da construción
nacional, abandonando os ecos
intimistas presentes na súa
primeira poesía.
0 día 31 de agosto de 1920 é recibido na Real
Academia Galega. O seu discurso levaba como
título A saudade nos poetas gallegos.
0 26 de maio de 1929 le o seu discurso de
ingreso na Real Academia Españolana Real Academia Española, para a que
fora designado xunto con Cotarelo Valledor, en
cumprimento dunha disposición do Goberno de
Primo de Rivera que asignaba dous postos na
devandita Institución para cada unha das
culturas españolas con entidade lingüística
propia: a galega, a catalana e a vasca.
O discurso, que leva como título Un somero
recuerdo de la vida y obra de Eduardo Pondal.
Fixa a súa residencia en MadridMadrid para asistir ás
sesións da Academia e, a partir deste momento, a
súa vida ser unha permanente peregrinaxe
(Madrid, Valencia, Cambados, Baracaldo,
Samos...). A ti miña muller, arca pechada,Que no seu fondo garimoso encerraO que me queda santo sobre a terra,Van estes versos de visión dourada.
Eles diranche que, ó través da vida,Sempre, sempre miña alma soñadoraPideulle a Dios que na postrera horaCerre os meus ollos esa man querida.
O poeta perde a estabilidade da súa vida ideal, familiar e mais aldeá, para someterse a outras imposicións do seu rango de poeta universalmente recoñecido.
Sofre a pobrezapobreza.
Escribe a Valentín Paz Andrade o 22 de maio do 39-:
“La deportación de mi hermano le impidió resolverme una situación económica urgentísima: la del abono de mi costosa operación quirúrgica. Recurriendo a todos los medios he podido reunir una parte de la cantidad que debo entregar mañana, y como mis más cercanos amigos están en situación idéntica o alejados, te ruego con verdadera necesidad me mandes seiscientas cincuenta pesetas, que te satisfaré en el plazo máximo de dos meses, pues tengo un trabajo a realizar que me permitirá cumplir la devolución en ese plazo.”
Morre en Cambados, na casa dunha súa filla, o
9 de novembro de 1959.
É amortallado co hábito de San Francisco e
enterrado en Cambados, aínda que
posteriormente os seus restos foron
trasladados a Santiago e depositados na igrexa
conventual de Santo Domingo, na mesma
capela cós de Rosalía de Castro e Alfredo
Brañas.
Escribiu fundamentalmente poesía lírica e poesía lírica e
poesía narrativapoesía narrativa, pero tamén publicou
teatroteatro e esporadicamente textos ensaísticos
como o seu discurso de entrada na RAG A
saudade nos poetas galegos (1920) ou o prólogo
á Antífona da cantiga.
Poesía lírica:Poesía lírica:
•No desterro (1913)
•Vento Mareiro (1915)
•Da Terra asoballada (1917)
•A rosa de cen follas (1927)
•Antífona da cantiga (1950) (antoloxía de
cantos e coplas populares)
•Da miña zanfona (1954)
•Versos de alleas terras e tempos idos (1955)
•Samos (1958)
Poesía narrativa:Poesía narrativa:• Na noite estrelecidaNa noite estrelecida (1926) (1926)
• O bendito San Amaro (1925): bioggrafía deste
santo galego.
• Camiños no tempo (1949): recompilación da
súa poesía narrativa.
Cabanillas supera o risco de
converterse nun epígono máis do
Rexurdimento mercé á
incorporación ao galego dos
rexistros que caracterizan a
modernidade poéticamodernidade poética.
Desde o punto de vista estritamente literario, a
estética de Ramón Cabanillas constitúe unha
síntese peculiar dos seguintes elementos básicos:
Tradición clásica Greco-latina
Tradición folklórica galega
Mestres do Rexurdimento
Romanticismo e
Simbolismo e postsimbolismo
• A etapa de formación de A etapa de formación de
CabanillasCabanillas coincide coa eclosión do
modernismomodernismo.
Sen embargo, a literatura galega
mantense en liñas xerais á marxe das
propostas rubendarianas.
Do modernismo hispano adopta as roupaxes
externas:
210
versatilidade métrica e rítmica, con
versos alexandrinos ou sonetos de
arte menor
un lixeiro exotismo con princesas, pierrots,
mandaríns chineses, xardíns amenos, etc.;
gusto polo sensual, os ambientes lánguidos, a
musicalidade, o preciosismo verbal e os
efectos coloristas.
A PRINCESA ROIBA...
Reza un merlo no soutofrorido de cereixosrelixioso ofertorioduns místicos amores.Pasa un vento de bicosque vai buscando beixos, como enxame de abellasque vai buscando frores. Fío a fío debulla súa madeixa a fontebarbullando chorosao verso lexendariodo Paxe do Casteloaforcado na Pontee da Reina encantadano Pazo solitario.
Nas follas dos salgueirospelexas e chilidos.Un trasno luxuriosoestala en gargalladas ollando, sobre o espellodas augas, os despidos corpos, cristal e neve, dun fato de driadas. Nos cálices das rosashai comunión de orballo. Mentras no rexio alcázarxunto ó baleiro trono por ela espera a Corte, á sombra dun carballotexe a Princesa roibaun encaixe de Ensono.
Sen embargo, outros trazos alonxano da
estética puramente modernista:
o gusto polo folclore
popular
o léxico
rural asome para a súa obra un marcado ideal
ético e unha finalidade finalidade concienciadoraconcienciadora que pouco teñen que ver co esteticismo vougo e as teorías
da art pour l'art.
Tras incorporarse ao proxecto cultural das
Irmandades da Fala, Cabanillas toma
contacto tamén co saudosismosaudosismo portugués.
programa de rexeneraciónprograma de rexeneración
baseado na recuperación das recuperación das
raíces nacionaisraíces nacionais que coidaban
ameazadas.
O saudosismo terá unha influencia
decisiva na obra dos anos 20, onde
apreciamos:
un crecente interese polos temas
históricos,
unha tendencia mítica e
certo misticismo entre cristián e
panteísta.
Todos estes elementos,
unidos a un profundo
coñecemento da tradición
decimonónica e da poesía
popular, dan lugar a unha
obra rica e plural.
Cabanillas incorpora aos seus textos rexistros e temáticas descoñecidos na poesía galega -temática relixiosa e bucólica, o mito artúrico...-
ao tempo que renova os modelos habituais mediante un novo tratamento en que se combina sensualismo, plasticidade e un perfecto dominio do ritmo e da linguaxe.
Evolu
ció
n
Evolu
ció
n
lite
rari
alite
rari
a
1910-1915: Etapa de formación ou pregaleguista
1916-1920: Etapa galeguista
1921-1930: Etapa mítico-saudosista
1939-1949: Etapa de posguerra (segunda madurez)
Coñece a Basilio Álvarez e
impresionado pola súa oratoria
asome o ideario agrarista e
convértese en portavoz literario
do movemento.
Nos anos da emigración cubana
Cabanillas escribe os seus dous
primeiros libros,
No desterro. Visión gallegas
(1913) e
Vento mareiro (1915)Editadas na Habana
combinan:
• a evocación descritiva nostálxica dun
emigrante
• co poeta anticaciquil e cívico que
reclama dende o primeiro momento o
necesario camiño da galeguización
definitiva.
Canto á temáticatemática:
nostalxia do desterrado que a
través da lembranza reconstrúe a
presenza dos lugares nativos, as
paisaxes familiares, os amores
infantís, a nai, a esposa, etc.
A emigración non provoca a máis mínima
crítica social: tan só no poema inicial de
No desterro, "Camiño adiante", se nos
presenta como decisión liberadora do
labrego que marcha canso de sufrir a
humillación e a inxustiza.
A par desta encontramos un reducido
número de poemas que mostran a voz dun
poeta civilpoeta civil, empeñado en denunciar os
males do foro, a miseria dos labregos e as
ansias de redención que atravesan o campo
galego.
Poemas como "A Basilio Álvarez",
"Acción gallega", "A un cacique",
"Lume no pazo", etc.,
convértense en auténticas
proclamas anticaciquis e
antiseñoriais e marcan nos anos
seguintes o perfil literario do
autor.
poemas
O seu ingreso definitivo nas Irmandades da
Fala vai supor unha evolución temática
acompañada dun compromiso co país.
Convértese nun grande poeta cívico
asumindo o rol de concienciador do pobo.
A esta época corresponde a obra
Da terra asoballadaDa terra asoballada (1917)
así como un bo número de
poemas que pasan a engrosar a
segunda edición de Vento mareiroVento mareiro
(1921).
Non renega dos poemas de crítica
antiseñorial, mais abandona os tintes
sanguinarios e vingativos da fase
agrarista
Adopta unha actitude didácticaactitude didáctica, de
cara a lograr unha aproximación
paulatina do pobo ao galeguismo.
Cabanillas prefire agora louvar nos seus
poemas os persoeiros representativos do
galeguismo histórico (Rosalía, Pondal,
Brañas ... ) ou contemporáneo (Lois
Porteiro), ao tempo que chama os galegos
a recuperaren o seu orgullo nacional cunha
intencionalidade redignificadora na liña
dalgúns poetas do Rexurdimento.
Galiza pasa a ser o suxeito colectivoGaliza pasa a ser o suxeito colectivo
dos seus poemas, entendida como un
conxunto de grupos sociais
heteroxéneos pero igualmente
asoballados.
Por moito que siga identificando a
esencia do país coa súa base
campesiña, o fidalgo xa non é só unha
figura corrupta e sanguinaria e
preséntasenos tamén en ocasións
como paradigma de honestidade e
amor á terra.
Ao mesmo tempo, a poesía de Cabanillas
imprégnase de múltiples ideoloxemas que
caracterizan o discurso político das
Irmandades:
o papel central do idioma na conformación o papel central do idioma na conformación
da nacionalidade, da nacionalidade,
o celtismo, o celtismo,
o modelo irlandés, o modelo irlandés,
Portugal como prolongación cultural de Portugal como prolongación cultural de
Galiza, etc.Galiza, etc.
Esta etapa relaciónase co seu achegamento
ao Grupo Nós e ao saudosismo portugués.
Caracterízase pola aposta no
camiño da reconstrucción do pasado, desde a Idade media, tempo esencial no que se explican as orixes do noso pobo.
Cabanillas pretende achegarse a unha
verdade intrahistórica que mostre aos
lectores as grandes leccións do pasado
como única maneira de facérense
donos do seu futuro.
Centra os momentos da "historia mítica" en catro, que considera claves na constitución da nacionalidade: • a época celtaépoca celta, que aborda a través de personaxes e actitudes de marcado selo pondaliano; •a Alta Idade MediaAlta Idade Media, mitificada na apropiación
das lendas artúricas; •o período de esplendor medievalesplendor medieval (secúlo XII) dominado polas loitas entre Xelmírez e dona Urraca e a perda do reino con Afonso VII;
•E a crise do século XVcrise do século XV en que as loitas irmandiñas, a dominación castelá e o sometimento da nobreza significan o fracaso das aspiracións nacionais de Galiza.
A nova materia trae consigo un novo
tratamento formal:
•a linguaxe poética é máis rica e
conceptuosa;
•son máis frecuentes as referencias
eruditas;
•créase un sistema pechado de
símbolos aos que só pode ter acceso
un lector medianamente culto...
No tocante á versificación, bota
man de metros cultos antes
inusuais na súa obra, como o
alexandrino, se ben alterna o seu
uso con romances e outras
estrofas populares.
Paralelamente a esta corrente
mítico-saudosista, Cabanillas
escrebe unha outra poesía de
carácter relixioso e milagreiro,
entre a que destacamos a lenda
en verso 0 bendito San Amaro
(1925), xunto con outros textos
que teñen como figura central o
Apóstolo Santiago, símbolo que
nesta altura tenta recuperar o
galeguismo.
Mais a proba que confirma a variedade de rexistros caracterizadores de Ramón Cabanillas é a publicación do poemario A rosa de cen follas. Breviario dan amor (1927), cuxo título é tomado dun verso de Rosalía de Castro; agora o poeta renunciará á poesía combativa e costumista para cantar o amor con evidentes influencias de clásicos como Rosalía, Bécquer ou Heine, tal e como o poeta anuncia no limiar:"Estas páxinas descoridas, dun inxenuo e soave romanticismo,
son as follas murchas dunha rosa de mocedade. Malia que a tristeza da Rula do Sar me apreixara o corazón,
o Bécquer das anduriñas o cinguira de brétemas, e Heine, o que oiéu as sonatas do violín da Morle,
batera nel como nunha bigornia de ferreiro, naceron nos días lumiosos en que a vida
é unha cantiga nos beizos e un feixe de rosas na man"
Etapa de posguerra Etapa de posguerra
(segunda madurez) (segunda madurez)
(1939-1959)(1939-1959)
A partir de 1931 aproximadamente
Cabanillas enmudece como poeta.
Salvo poemas circunstanciais en
tempos da República e un par de
romances aparecidos durante a
guerra en revistas da resistencia
antifascista, o poeta pasa máis dunha
década sen escribir nin publicar.
Sen embargo, cando xa sobrepasa os
setenta anos e parece que a súa obra
non vai ter continuidade, nos anos
corenta inicia unha segunda madurez
creadora.
Situa
ción
da
lingu
a
Cabanillas, membro da Real
Academia Española, católico fervente
e de ideas conservadoras, está a
salvo das desconfianzas e censuras
do réxime e volve a xogar, como xa
fixera tres décadas atrás, un papel
simbólico de primeira magnitude na
recuperación cultural de posguerra.
Publica:
Antífona da cantiga (1950), recompilación de
cántigas populares. É o primeiro libro que publica a
editorial Galaxia.
Versos de alleas terras e tempos idos (1955) Onde
traduce e adapta poemas gregos e latinos, así como
do inglés ou do alemán.
Da miña zanfona (1954) libro con ecos machadianos
en que o poeta, o,"home bo", estende a súa ollada
sobre o mundo para se referir con voz amarga e ton
moralizante, á tristeza, á mocidade perdida, á vida e
á morte.
Samos (1958). Misticismo relixioso e contemplativo
na descrición da quietude da vida comunitaria no
mosteiro de Samos. É un poemario de paz e
comuñón coa natureza nun locus amoenus que
restableza o seu equilibrio interno. Canta aos
elementos da arquitectura do mosteiro, os distintos
momentos da vida monástica e a paisaxe que
rodea o lugar en versos de resonancias panteístas.
Recursos estilísticosRecursos estilísticos
Algúns dos recursos máis empregados son sinestesias,
simbolismo, hipérbato, etc.
Unha das características máis salientables de Ramón
Cabanillas é a «vontade de estilo», isto é, a vontade de
conseguir a perfección estilística nas súas
composicións, polo que dun mesmo poema ten varias
versións publicadas en sucesivas edicións. Estas
responden ou ben a unha finalidade puramente
estética para acadar a altura literaria que merece o
poema ou ben motivadas por cuestións puramente
ideolóxicas e/ou políticas.
LinguaLingua
Da mesma maneira que amosou unha clara
vontade de estilo, tamén podemos falar de
«vontade de lingua» para referírmonos á
preocupación que tivo para escribir nun galego
literario, afastado do oral, consciente de que
escribe nun idioma carente de normas.
Se comparamos diferentes edicións da súa obra observamos que, a diferenza das primeiras edicións (anteriores a 1920), nas posteriores:
• Rexeita castelanismos como ponzoñenta, aléxase, sangre, cuaxan, carcaxada, axena, nadie e escribe, na definitiva versión, formas galegas como pezoñenta, alónxase, sangue, callan, gargaliada, allea ou ninguén.
• Reduce o emprego de formas dialectais propias da fala, como o seseo, que xa nas primeiras edicións era escaso. Así, substitúe lus, crus, vos ou rapas por luz, cruz, voz, rapaz.
• Rexeita vulgarismos como mistereosa,
patreo, mamorias, últemas, propeo, historea,
y-alma, delor e substitúeos por misteriosa,
patrio, memorías, últimas, propio, historia,
alma, dolor.
• Modifica léxico, principalmente cando
substitúe a palabra desexo (que aparecía na
primeira edición de No desterro (1913): «eu
tiña un deseio») 1 - pola palabra arela («Eu
tiña unha arela») da 2 a edición de 1926.
Con todo é frecuente nel o
emprego de hiperenxebrismos
como outo, soma, rízonte, adourar
(alto, sombra, horizonte, adorar).
Así mesmo tivo unha forte preocupación por
elevar a consideración social galego. Proba
disto é que o considerou apto para a
tradución de poemas e modernos en Versos
de alleas terras, e que o dignificou en A man
de Santiña ao nos presentar personaxes de
clases altas (fidalgos e señoritas nadas) na
cidade falando o noso idioma, coa finalidade
de impulsar a concia galeguista nestes
ámbitos urbanos e nestes estamentos
sociais, algo inusitado na época.
Antonio Noriega Varela
serve de ponte entre o
S.XIX e a literatura
galega do S.XX.
En 1869 Antonio Noriega Varela veu ao mundo en
MondoñedoMondoñedo. Moi relixioso, ingresou con catorce anos
no Seminario, onde se fixo popular gracias ao seu
carácter festeiro e satírico. Mais non puido ordenarse
sacerdote ao lle negar Roma a dispensa por ser fillo de
solteira, polo que decidiu facerse mestre.
Alí adquiriu formación clásicaformación clásica e comezou a
escribir poemas en español que enviaba á
prensa local.
Freixeiro Mato di que Noriega Varela foi:
“un amante da vida e dos seus praceres, amigo de
esmorgas e longas conversas... Ideoloxicamente
mantivo unha liña de pensamento constante...,
defensor dun catolicismo de signo tradicionalista...
autor dunha obra poética que evoluciona desde o
descritivismo decimononico ao lirismo intimista da
naturaleza... Noriega Varela está entre os poetas
galegos máis representativos en que ocupa un
destacadísimo lugar, senón o primeiro, entre os
escritores da provincia de Lugo que mellor souberon
recrear os costumes tradicionais, a idiosincrasia e
alingua das xentes humildes que a habitan”
Os tres anos que viviu
desterrado nas terras
arraianas provocáronlle un
sentimento de desolación.
O escritor foi trasladado á raia con Portugal, Calvos de Calvos de
RandínRandín, onde permaneceu 3 anos. Non se sabe se
polas publicacións feitas en Guau, guau ou polas
polémicas creadas nos seus faladoiros.
Tres anos despois logrou o seu traslado á escola
de TrasalbaTrasalba, preto da cidade de Ourense. Isto
supúxolle a posibilidade de trabar novas relacións.
Otero Pedrayo + Basilio Álvarez
escritores portugueses, escritores portugueses, parnasianistas e
simbolistas
(Teixeira de Pascoães, Guerra Junqueiro, Eugénio
de Castro e Antero de Quental).
Máis sen dúbida o feito máis importante desta
etapa foi o contacto cos escritores escritores
portuguesesportugueses,
Afástao do costumismo e poesía descritiva decimonónica
Con case 57 anos obtivo un destino definitivo
como mestre e instalouse en AbadínAbadín,
retomando os contactos da mocidade.
"Díceme -Vd. cuando pienso ir a Lugo, y yo le digo: estoy ya nombrado (provisionalmente) para la escuela de la Graña en Abadín. El día qe. en la dirección me nombren de veras, ahí me tiene Vd. [ ... ] ¡Qué odisea, amigo de mi alma! Desde el 2 de febrero qe. solicité el traslado aun en 5 de junio se hicieron en Madrid los nombramientos provisionales, y Dios sabe cuando (aunque presumo qe. ya no pueden tardar mucho), Dios sabe cuando vendrá el nombramiento efectivo [...] El día qe. me vea en mi ideal retiro de la Grafia, con casa puesta y rodeado los míos, voy a creer qe. se me acerca el cielo" (cfr. 111.6.1.30)
Esta nova etapa da súa vida está marcada
fundamentalmente polo contacto coa natureza e polo
trato cos labregos. Desta relación nace Como falan os Como falan os
brañegosbrañegos -1928- -1928-. Unha compilación de ditos, frases e
adiviñas populares da zona.
Foi nomeado membro da Real Academia Galega -1927-.
Nunca chegou ler o discurso e considerouse ingresado
despois da guerra, sen ningún tipo de formalidades. A
data de ingreso definitivo é abril de 1939.
Xa en 1930 solicita por motivos de saúde un traslado que o
leva a Viveiro, Viveiro, Santa María de Chavín, o seu derradeiro
destino como docente.
Esta etapa coincide coa 2ª República e logo coa guerra
civil. Diante destes acontecimentos posiciónase
claramente. Coherente coa súa ideoloxía tradicionalista
opúxose á Repúbica; así durante este goberno el mantivo o
crucifixo na súa escola.
Nesta época incrementa a súa produción poética (agora en
español). Chegoulle o tempo do retiro e coñeceu, até o seu
pasamento en 1947, un momento de fondo pesimismo.
A súa obra reflicte a predilección por temas da
inspiración clásica, como a montaña lucense e as
súas xentes. En toda ela están presentes as súas
crenzas tradicionalistas e conservadoras, que o
mantiveron afastado do galeguismo.
Foi coñecido como o cantor da montaña.
Aínda que a crítica fala de Noriega como autor
de un só libro de creación poética, imos
diferenciar:
• MontañesasMontañesas: 1904, con 16 composicións
1910, ampliada en 53 poemas que
inclúen dous poemas extensos “de Ruada”,
gañador do 1º premio nun certame de
Mondoñedo, e “Leite Fresco” cadro de
costumes. Outorga maior protagonismo á
montaña.
• Do ErmoDo Ermo: aparece en 1920 formado por 48 poemas; 30 novos e 18 incorporados da obra anterior; en xeral os máis líricos e relixiosos. Abandona o lirismo e o ton descritivo e centra a atención na lírica da montaña.
Será esta a única edición que inclúe algún poema anticaciquil e agrarista ( “Acción Gallega”, “Prós mozos”, “En boa hora”) froito momentáneo do compromiso con algúns amigos.
En 1929 hai unha 3ª edición e en 1946 unha 4ª. Esta foi seguida polo autor con sumo interese:
A obra saíu do prelo dividida en tres
partes: A Virxen y-a paisanaxeA Virxen y-a paisanaxe,
MontañesasMontañesas e D’o ErmoD’o Ermo.
Deixando de lado a primeira que é de
compilación, as dúas seguintes ficaron
constituídas da seguinte maneira:
• MontañesasMontañesas: 24 composicións.
• D’o ErmoD’o Ermo: 102.
Esta reagrupación definitiva
responde ao criterio de considerar
montañesas como unha obra de
carácter descritivo e costumista e
D’o ErmoD’o Ermo dentro de una liña
estética depurada e moderna,
tematicamente caracterizado polo
lirismo franciscano de acento
relixioso.
Distinguimos dúas etapas:
1.1.MontañesasMontañesas na súa primeira edición de
1904 onde predomina a poesía realista
decimonónica,
2. Do ErmoDo Ermo, de liña intimista franciscana
integrada na poesía do século XX.
3. A segunda edición de MontañesasMontañesas
representa a transición entre ambas.
• Natureza humilde propia do franciscanismo poético
Os seres máis pequenos e insignificantes espertan nel sentimentos de maor e solidariedade (vid. Toda humilde beleza)
• Alabanza da montaña, na liña do Beatus ille horaciano (gabanza á vida retirada, á vida do campo). A Montaña
• Paso do tempo, Tempus Fugit, asociado á «saudade» pola mocidade perdida.
• Mutación ou metamorfoses extraída das
Metamorfoses de Ovidio. Se alí Dafne, perseguida por
Apolo, se converte en loureiro (abedoeira) coa axuda dos
deuses, agora trocarase en bidueira; o orballo da mañá
quetransforma os elementos da natureza en xoias; etc...
• A saudade: esa saudade da montaña que impregna toda a poesía d’O Ermo.
• O tema da morte que non só aparece nos poemas autobiográficos. O seu amor pola montaña é tan intenso que nin a morte conseguirá afastañlo dela, pois é alí onde quer ser soterrado.
O galego da primeira época ten un marcado acento
ruralista, grande riqueza léxica e un forte carácter
dialectal da área mindoniense do autor; hai
predominio do léxico concreto fronte ao abstracto,
como corresponde ao carácter realista das composicións.
Mais entre a súa linguaxe, sen dúbida popular nesta etapa,
sempre se deixará ver o poeta culto e estilista.
Así, nunha das súas primeiras composicións, que encabeza
o libro Montañesas, "Fale meu bisavó", tal vez a de maior
sabor tradicional, achamos versos como estes:
A lengua de Rosalía,rico caudal de harmoníaque prendou a Castelar,moitos n'a saben falar,
i os máis non lle teñen pía. (...)
¡Non!, naquel tempo pasadonon era tan desleigado
quen por un Creso se tiña,si daba o leite a vaquiña,i abría sucos co arado.
Na segunda etapa (Do Ermo) a depuración temática esixiulle tamén unha maior depuración lingüística. A lingua vaise ir desprendendo do ton popular e do
ruralismo colorista para se facer máis culta e abstracta. Nisto tivo moito que ver o
achegamento definitivo á poesia portuguesa, o que vai implicar á depuración da lingua rústica e dialectal que con anterioridade empregara, para botar man dun rexistro culto, acorde coa nova temática e coa nova estética.
E nos escritores portugueses, igual que nos españois, acha eses cultismos greco-latinos que agora precisa.
Mais non usará nunca unha palabra nin adoptará unha solución morfolóxica que el non considere plenamente galega.
Non acostumou empregar hiperenxebrismos pois nin
pretendeu nunca que o galego abandonase o ámbito
en que o castelán o tiña recluído; mesmo se burlou
das Irmandades da Fala por tentar un modelo
estándar.
dialectalismos
vulgarismos
castelanismos
Domina os versos tradicionais e non busca innovacións.
Tamén na métrica podemos distinguir dúas etapas:
• en Montañesas predomina o verso de arte menor,
fundamentalmente o octosílabo. Abonda o romance
aínda que tamén usa as quintillas, sextillas e décimas.
Esta métrica de carácter popular e tradicional está en
consonancia co ton xeral do libro.
• en Do Ermo a métrica vese afectada pola nova liña do
autor, pasando a metros e estrofas cultas. A inclusión
do soneto foi decisiva. Predomina a rima consonante
sobre a asonante e, aínda sendo maioritarios os versos
de arte menor, destaca a presenza do hendecasílabo.
Recursos estilísticos:Recursos estilísticos:
• Diminutivos en -iño: en consonancia coa lingua popular e coa temática franciscana, que resalta a humildade e tenrura das cousas, e polo tanto a afectividade e o ton sentimental: ¡Nin rosiñas brancas, nin claveles roxos! Eu venero as frolíñas dos toxos.
• Paralelismos sintácticos tradicionais, anáforas, similicadenciasque nas rosas dos vales, que sorríen que nos mantos dos pinos, que se engríen que nas blondas do mar, que se rebela.
• Encabalgamentos de verso a verso ou interestróficos nos sonetos: viste os cardos de flores, viste de hedra /as informes paredes dos muíños.
• Antíteses ou xogos de contrarios: á vista dun pazo, un niño / i a
gloria dun remansiño / frente ós vagallós do mar.
• Hipofora: o poeta pregúntase a si mesmo e el mesmo responde: ¿A señardá? ¡Ben sei!
• Prosopopea ou humanización dos elementos da natureza:¡que alegre! un raio de sol, en tanto non lle furta un bico á neve.
• Metáforas.
• Fonosimbolismos: i alegra os soutos, donde arrola a rula .
• Hipérbatos que dificultan a comprensión: sorrisos das do ermo tristes flores.
•Ablativo absoluto: Sañudo o rostro, rúda-las maneiras...
A Nosa Terra é o nome de varias publicacións periódicas:A Nosa Terra, voceiro de Solidaridad Gallega (1907-1908)A Nosa Terra, voceiro das Irmandades da Fala (1916-1932) e do Partido Galeguista (1932-1936)A Nosa Terra, voceiro da Irmandade Galega da Arxentina
O primeiro número saíu o 14 de decembro de 1916 na Coruña e contaba con oito páxinas. Na súa etapa coruñesa, a redacción e administración desta publicación estaba no despacho que tiña no Cantón Grande o avogado e escritor Xosé Iglesias Roura, que foi o seu primeiro director. Antón Villar Ponte foi o seguinte director até a IV Asemblea das Irmandades da Fala (1922). A partir de entón Víctor Casas será quen leve o peso real da dirección, aínda que nominalmente foron directores Alexandre Bóveda, Aquilino Iglesia Alvariño en 1933 ou Ramón Suárez Picallo en 1934. O 1 de febreiro de 1932, pouco despois do nacemento do Partido Galeguista, convérteuse no seu voceiro oficial e a redacción trasladouse a Pontevedra. En xuño de 1933 deixouse de publicar durante algún tempo por dificultades financeiras.En 1917 contaba con 2.000 subscritores, en 1931 con 500 e en 1935 con 1.000, aínda que se descoñece a tiraxe exacta. Os recursos económicos da publicación proviñan das subscricións, da publicidade, das doazóns dos galegos de América e das Irmandades da Fala primeiro e o Partido Galeguista despois.O 17 de xullo de 1936 saíu o derradeiro número de ANT.
