Upload
joxe
View
825
Download
4
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Julen Arexolaleibak euskal kulturgintzaren parametroak definitu nahi izan ditu, hiru planotan: hiztunak, hizkuntza komunitatea eta lurraldea, hizkuntza hiru elementu horien osagarri moduan ikusten baitu.
Citation preview
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
1
Euskal Kulturgintzaren
Transmisioa
Iñigo IñurrategiAmaia Antero
Julen ArexolaleibaKarmele Perez
Hizkuntzen teoria soziala:TXEPETX
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
2
USTEZ GIZATERIAREN ESTADIO GEHIENEN LEKUKO
Hasierako humanizazioa
Gizarte biltzaile-ehiztaria
Abeltzaintza
Nekazaritza
Jabego pribatua/Mugen garaia
Estatuen sorrera
Inperioen gurutzaketa
Feudalismoa
Estatalismoa
Inperialismoa
GAUR
Euskara
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
3
Historiaurretik hona aldatuz,
nahastuz, aberastuz bere
hizkuntza IRAUNARAZTEN
jakin duen hiztun taldea
Euskal Hiztun komunitatea
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
4
Euskal Hiztunak
“Euskaldunak, bi milioi erdaldun eta 600.000 erdal-euskaldun gara”. Joseba Sarrionandia
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
5
Hiru plano
HIZKUNTZAHIZKUNTZA KOMUNITATEA
HIZTUNA
JM Sánchez Carrión. “Un futuro para nuestro pasado”
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
6
Hizkuntzaren azterketa hiru dimentsiotan
6
Hiztuna
Hizkuntza komunitatea
Hizkuntza (Lurraldea)
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
7
Ezagutza
Motibazioa Erabilera
Hizkuntza jakitea
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
8
Euskaldun osoa izatea
Konpetentzia
Kontzientzia Koherentzia
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
9Osagarritasun linguistikoaren legeak
Norberak garatzen dituen hizkuntza
aukerak, hizkuntzak norberaren bidez
garatzen dituenak dira.
Norberak daukan hizkuntza
gaitasuna, hizkuntzak
norberarengan daukana da.
Hizkuntzarik gabe gu ez gara,
baina hizkuntza ere ez da gu
gabe.
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
10Osagarritasun linguistikoaren legeak
Ni hizkuntzarentzat garrantzitsua
naiz hizkuntza niretzat
garrantzitsua bada.
Hizkuntza orok du eskubidea une
historiko batean hizkuntza
komunitate baten bidez bere bizia
ziurtatzeko.
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
11
• Ibilbide naturala
• Ibilbide kulturala
Latinaren gramatika jakin dezakegu,
baina hitz egiten jakin ez.
Ingelesa hitz egiten jakin dezakegu, baina
gramatika jakin ez.
Eta bi gauzak batera jakin ditzakegu.
Bi norabideBi norabide
Nola ikasten dugu hizkuntza?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
12
Ibilbide osoakIbilbide osoak
AB eta BA ibilbideak
EzagutzaKulturala
ErabileraKulturala
MotibazioKulturala
A ibilbidea
B ibilbidea
BerezkoEzagutza
BerezkoErabilera
BerezkoMotibazioa
Nola ikasten dugu hizkuntza?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
13
Hiztun tipoakHiztun tipoak
A mota
B mota
AB mota
BA mota
hizkuntzaren ikasketa naturala
hizkuntzaren ikasketa kulturala
kontzientzia linguistikoa
Motibazio indartsuena
Hiztuna hizkuntzarentzat
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
14
Hizkuntza tipoak
Kategoriak Tipoak H1 H2 Izendapena
Elebakarrak 12
AAB
ØØ
Lehen mailako elebakarra
Bigarren mailako elebakarra
Erdielebidunak 34
AA
AB
Lehen mailako erdielebidunak Bigarren mailako erdielebidunak
(Sasi)Elebidunak
Elebidun diglosikoa
Bizelebidunak
567
AABAB
ABAB
8 AB AB
Lehen mailako elebidunaBigarren mailako elebidunaBizelebiduna
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
15
Hizkuntza tipoak beti daude mugimenduan
urteak H1 H2 H3 Oharrak
0-3 A Ø Ø Eskolara joan arte etxeko hizkuntza euskara izan da.
3-10 A A (B) Eskolan hasita, gaztelaniaz hasi eta ingelesarekin lehen harremana. Iruñean gaztelania nagusi.
10-15 AB AB B Eskolan euskara eta gaztelania landu (lagunartean euskaraz) eta ingelesa ere bai.
15-18 AB AB B(A Eskolan euskara eta gaztelania landu eta ingelesa Edinburgon udetan erabili.
18-21 A(B) AB B(A) Medikuntza ikasi gaztelaniaz. Atzerrira joateari utzi.
21- ? ? ? Zer gertatuko da?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
16
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
17
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
18
Euskal Herriko kale erabileraren V. Neurketaren emaitza orokorra:
Urtea Guztira Haur Gazte Heldu Zahar Emakume Gizon
1989 10.8 15.1 8.5 9.2 13.7
1993 12.0 16.7 10.4 10.0 13.0
1997 13.0 17.7 11.9 11.0 12.8 13.1 13.4
2001 13.5 19.0 13.6 11.3 12.0 13.8 13.4
2006 14.2 20.8 13.8 12.3 10.7
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
19
Pentsatu
1.- Funtzioak- Faktoreak
2.- Giza multzoak- Tipo linguistikoak
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
20
Pentsatu
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
21
Pentsatu
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
22Hiztuna hizkuntzarentzat
BA
BA
AB
Ø
Espazio sinbolikoa
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
23
Tipo linguistikoak euskaraz
Tipo linguistikoak euskaraz
Hurrengo optimizazioa
Hurrengo optimizazioa
Norekin aritu behar den hartu-emanetanNorekin aritu behar den hartu-emanetan
Idem … baina hizkuntzaren beharren
arabera
Idem … baina hizkuntzaren beharren
arabera
haurrak haurrak
helduak helduak
AA
BB
BABA
AA
BB
ABAB
BABA
ABAB
A, BAA, BA
BB
ABAB
AA
ABAB
ABAB
BABA
BA, ABBA, AB
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
24
Giza hizkuntza
Zibilizazio hizkuntza
Nazio hizkuntza
Hizkuntza lokala
Lanbide kodea
Barne hizketa
Pentsabidea
7
Hizkuntza funtzioak
6
5
4
3
2
1
Nazioarteko funtzioa
Zibilizazio funtzioa
Funtzio nazionala
Funtzio lokala
F. profesionala
Familia funtz.
Identitate f.
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
25
TOTALIDAD
INeidad
INTRAneidad
INTERioridad
Internidad
Intimidad
Identidad
?
Existente
Inteligible
Conocido-/ble
Participado-/ble
Vivido
Amado
El ego
?
1
2
3
4
5
6
7
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
26Zergatik daude hizkuntzak gatazkan?
1
2
3
4
5 Nazioa
Herria
Lana
Familia
Pertsona
Nazioartekoa
Kultur Hizkuntza
Nazioa
Herria
Lana
Familia
Pertsona
Nazioa
Herria
Lana
Familia
Pertsona
Nazioa
Herria
Lana
Familia
Pertsona
Nazioa
Herria
Lana
Familia
Pertsona
A hizkuntza
B hizkuntza
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
27Zer da oreka HIZTUNARENTZAT?
Zirkuitua osatzea
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
28
Bi zirkuituak martxan izatea
Zer da oreka HIZKUNTZARENTZAT?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
29Zer da oreka HIZKUNTZA KOMUNITATEARENTZAT?
Oinarrizko funtzioak bere
hizkuntzan betetzea
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
30
Munduko hizkuntza
naturalen aniztasuna
bermatu nahi du.
Bigarren hizkuntza bat
finkatzea beharrezkotzat jotzen
du elkarren arteko komunikazio-
tresna moduan, baina
esparruak ondo mugatuta.
Gizateria hizkuntza
komunitate desberdinez osatua
egotea arazo bat da berez.
Irtenbidea: guztientzako
komuna eta bakarra izango
den hizkuntza/kultura bat
bultzatzea.
Egozentrismo linguistikoa Hizkuntza ekologia
JarrerakJarrerak
Zergatik daude hizkuntzak gatazkan?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
31
TXEPETX
AymaraBereberraA
SanskritoaLatinaB
DanieraItalieraAB
Hebraieraorain gutxiBA
EtruskeraIberera
Hizkuntzalaritza anglosajoia
Etnikoak
Klasikoak
Modernoak
BasatiakPrimitiboak
Zibilizatzaileak
Zibilizatuak
Hizkuntza guztiak “beharrezkoak”?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
32
Ez da munduan hizkuntza
modernorik, klasikorik edo etnikorik
Munduan giza
hizkuntzak daude
baina gutxiengo batek
lortu du garapen osoa
(Batez ere) Gainontzekooi dagokigu geure hizkuntzak euren
potentzialtasun osoan irits dakizkigun bermatzea
Hizkuntza guztiak “beharrezkoak”?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
33
- Alde bakarreko elebitasun soziala
-Hizkuntza komunitatea desegituratu
- Diskriminazioa legala
- Funtzio-defizita
Nola galtzen da hizkuntza bat?
GA
LER
A
-- Gutxiagotasun konplexua
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
34
1. Estatuko hizkuntzan hitz egiten duen gutxiengo elebakarra erdiguneko igorle moduan txertatzen da.
2. Eurak nazioa dira eta euren hizkuntza hizkuntza nazionala da.
3. Mendean hartzen den lehen funtzioa funtzio nazionalarena da.
4. Transmititzaileek (funtzionaritza, hedabideak, hezkuntza) ere legalki funtzionatu behar dute.
5. Igorle eta transmititzaileek funtzio guztietan eragiten dute, jatorrizko hizkuntza periferiara desplazatuz.
Nola galtzen da hizkuntza bat?
Funtzioen defizitaFuntzioen defizita
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
35Nola galtzen da hizkuntza bat?
1. Hizkuntza ofizialeko elebakarrak ugarituz doaz eta
gainera ez dira elebiduntzen, ez da beharrezkoa.
2. Hizkuntza minorizatuko hiztun gehienak elebidunak dira. Hizkuntza bat arlo formalerako erabiltzen dute eta bestea informalerako.
3. Jatorrizko elebakarrak desagertuz doaz eta tartean gainera gutxiagotasun konplexua sartzen da.
Alde bakarreko elebitasunaAlde bakarreko elebitasuna
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
36
Elebitasun motakElebitasun motak
Soziala
Periferiako hizkuntza komunitateei
inposatzen zaiena
Periferiako hizkuntza komunitateei
inposatzen zaiena
Indibiduala
Erdiguneko hizkuntza komunitateko hiztunei aukeran ematen zaiena
Erdiguneko hizkuntza komunitateko hiztunei aukeran ematen zaiena
Nola galtzen da hizkuntza bat?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
37
Euskara/Erdara Euskara/Erdara= A/Ø-BA/Ø
= A/A-BA/A
= A/B-BA/B
= A/AB (BA)-BA/AB (BA)
= A/Ø-BAB/Ø
= A/A-BAB/A
= A/B-BAB/B
= A/AB (BA)-BAB/AB (BA)
Elebitasun sozialaElebitasun soziala
Nola galtzen da hizkuntza bat?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
38
Elebitasun sozialaElebitasun soziala
Ondorioak
Zanpatutako hizkuntzan
hiztun mota ez-osatuak
bakarrik geratzen dira.
Hiztun mota osoak
hizkuntza
menperatzailean bakarrik
sortzen dira.
Nola galtzen da hizkuntza bat?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
39Nola galtzen da hizkuntza bat?
1. Jatorrizko hizkuntza ez da funtzio nagusietan erabiltzen. Beraz, horretarako gaitasunik ez duelako izango da.
2. Funtzio nagusietarako balio ez badu gainerakoetan erabiltzeak ez du zentzurik eta, beraz, erdigunean dagoen hizkuntza komunitateko parte izatera pasatzen dira.
Gutxiagotasun konplejuaGutxiagotasun konplejua
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
40Nola galtzen da hizkuntza bat?
1. Maila goreneko erabakiak estatuko hizkuntzan iristen dira.
2. Funtzionaritzak eta elite profesionalak hizkuntza minorizatuarekiko motibazio eta ezagutza eskasa du.
3. Ez da elebakarrik geratzen.
4. Hizkuntza minorizatuko hiztun gehienak elebidunak dira.
Hizkuntza komunitate desegituratuaHizkuntza komunitate desegituratua
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
41Nola galtzen da hizkuntza bat?
Diskriminazio legalaDiskriminazio legala
1. Jatorrizko hizkuntza komunitatea guztiz desegituratua dago eta kohesioa galduta dagoenez, periferia izatera pasatzen da.
2. Ondorioz, ez du inolako legitimitaterik ez eta babesik ere.
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
42
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
43
+ Autokonfidantza
+ Lurraldeko elebakartasuna
+ Funtzioak berreskuratu
+ Babes legala
+ Hizkuntza komunitatearen konpaktazioa + optimizazioa
NO
RM
ALK
UN
TZ
AEspazio sinbolikoaren
nuklearizazioa
HAUSTURA TENTSIOA
GA
LER
A
- Alde bakarreko elebitasun soziala
-Hizkuntza komunitatea desegituratu
- Diskriminazioa legala
- Funtzio-defizita
Nola berreskuratzen da?
-- Gutxitagotasun konplexua
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
44
1.go axioma: BEHARRA1.go axioma: BEHARRA
Hiztunok linguistikoki osatzeko dugun beharra=
Hizkuntzek geure bidez osatzeko duten beharra
Nola berreskuratzen da?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
45
2.axioma: ERANTZUKIZUNA2.axioma: ERANTZUKIZUNA
Estatu baten barruan minorizatua
dagoen hizkuntza komunitate baten
biziberritzeko itxaropena ezin da
estatuaren ekimenean egon (ezta
gobernu aldaketa baldin badago ere).
Bidea, lehenik eta behin,
komunitatearen konpaktazioa da.
Nola berreskuratzen da?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
46
3.axioma: BERDINTASUNA3.axioma: BERDINTASUNA
Bizinahia duen hizkuntz komunitate bat
mehatxatua badago, bertako hiztunen
zeregina ezezik, estatu bateko
hiritarren eta munduko gizateriaren
intereseko ere bada komunitate hau
normaltzea, bide hau azken batean
giza garapenaren norabide berean
baitoa.
Nola berreskuratzen da?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
47
Haustura TentsioaHaustura Tentsioa
ESPAZIO SINBOLIKOAREN NUKLEARIZAZIOA
AB
BA
Nola berreskuratzen da?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
48
Espazio sinbolikoaren nuklearizazioaEspazio sinbolikoaren nuklearizazioa
AB eta BA hiztunak bildu
egiten dira hizkuntzari
prestigioa eta gaitasun
politikoa emateko
helburuarekin.
Nola berreskuratzen da?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
49
Babes legalaBabes legala
Botere linguistikoaren birbanaketaBotere linguistikoaren birbanaketa
Hiztun taldeen
ugaritzea
barrutik kanpora
Hiztun taldeen
ugaritzea
barrutik kanpora
Botere politikoak
botere linguistikoari
erantzun
Botere politikoak
botere linguistikoari
erantzun
Talde bakoitzak bere
funtzioa ulertu eta bere
gain hartzen du
Talde bakoitzak bere
funtzioa ulertu eta bere
gain hartzen du
Nola berreskuratzen da?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
51
Funtzioak berreskuratuFuntzioak berreskuratu
FUNTZIO NAZIONALA
FUNTZIO LOKALA
LAN MUNDUA
FAMILIA
IDENTITATEA
Nola berreskuratzen da?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
52
Elebakartasun territorialaElebakartasun territoriala
Hizkuntza minorizatuak berea baino izango ez
den lurraldea behar du bere garapen osoa lortu
ahal izateko eta bere hizkuntza komunitatea
hizkuntza horretan osa dadin.
Nola berreskuratzen da?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
53
AutokonfidantzaAutokonfidantza
Hizkuntza komunitate osoak
barneratu behar du egoera
minorizatuan egon den bere
hizkuntzak gaitasun eta
ahalmen osoa duela bere behar
guztiei erantzuteko.
Nola berreskuratzen da?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
55Hizkuntza normalkuntza
EUSKARARI DAGOKIONEZEUSKARARI DAGOKIONEZ
Helburua: Euskararen aukerak optimizatzea gure une historikoan
Bitartekoak: MOTIBAZIOA EZAGUTZA ERABILERA
gehitzea gehitzea gehitzea
HIZKUNTZA KOMUNITATEARI DAGOKIONEZHIZKUNTZA KOMUNITATEARI DAGOKIONEZ
Helburua: Botere linguistikoaren banaketa
Bitartekoak: Botere politikoa Talde soziolinguistikoak Talde bakoitzak
helburu linguistikoen barrutik kanporantz bere funtzioa ondo
zerbitzura jartzen da hazten dira ulertu eta betetzen du
NORBANAKOARI DAGOKIONEZNORBANAKOARI DAGOKIONEZ
Helburua: Euskaldunen identitatea (izaera) osotu
Bitartekoak: Osagarritasunaren Positibazioaren Optimizazioaren
paradigma paradigma paradigma
(atzerritarrak) (deserriratuak) (bertakoak)
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
56
KulturazkoMotibazioa
KulturazkoEzagutza
BerezkoErabilera
BerezkoEzagutza
Berezko Motibazioa
POLITIKOA LEGALA SOZIALA PSIKOLOGIKOA
HAUSTURA TENTSIOA BEHAR DEN MODUAN BIDERATZEA ERAGOZTEN DUTEN TAPAGAILUAK
KulturazkoErabilera
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
57
Ustez gizateriaren estadio gehienak ezagutu
dituen hizkuntza
Hau guztia bizi izan duen eta oraindik ere bizi den
komunitatearen memoria
Hedatzen baino irauten jakin duen komunitatea
Zer da Euskara?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
58
OSOTASUNEZ GARATZEKO
BALDINTZAK
OSOTASUNEZ GARATZEKO
BALDINTZAK
BEREAK DIREN HABITAT
LINGUISTIKOETAN
BEREAK DIREN HABITAT
LINGUISTIKOETAN
AHALIK ETA HIZTUN OSO KOPURURIK
HANDIENAREKIN
AHALIK ETA HIZTUN OSO KOPURURIK
HANDIENAREKIN
Zer behar du Euskarak?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
59
Euskaraz bizitzea, betebeharretik
baino garenaren eta dugunaren
konszientziatik egindako hautua
.
Abentura bat, abentura milenario
batekin konektatzeko aukera.
Horren eramale eta protagonista
gara.
Munduan pertsona izateko
modu original eta natural bat
daukagu.
Eta gaurko EUSKALDUNOK?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
60
Mundu propioa garatzeak euskara biziberritzearen
bidearekin egin behar du topo eta alderantziz
Mundu propioa garatzeak euskara biziberritzearen
bidearekin egin behar du topo eta alderantziz
GOZAMENAGOZAMENABALOREAKBALOREAK SORMENASORMENA
Euskarak badu etorkizunik?
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa
61
“Nik ez dakit azkenean
Euskal Herri euskalduna
lortuko dugun, baina
nire burutik hasita
espazioak euskaraz betetzen
saiatzen naiz.
Edozein kasutan ere, hori delako
Egin dezakedana,
Egin nahi dudana
Eta niretzat zentzua duena”.
Jon Sarasua