KİŞİLİK ve BENLİK

Öğr. Gör. Doğan GÜRDAL

KİŞİLİK NEDİR?

KİŞİLİK: PERSONALİTY

Latince’de tiyatro oyuncularının yüzlerine taktıkları maske anlamına gelen “persona” kökünden gelmektedir.

TANIMI Kişinin toplumda oynadığı roldür.

Bireysel farklılıkları vurgulamak için kullanılır.

Geçmişin, mevcut zamanın ve geleceğin oluşturduğu

bir bütündür.

Yaşam tarzıdır.

İnsanın ilgi alanlarını, tutumlarını, yeteneklerini,

konuşma tarzını, dış görünüşünü, çevreyle uyum

biçimini kapsayan bir kavramdır.

Kişilik, insanın, konuşma, düşünme, hissetme, olaylara

ve insanlara bakış şekilleriyle doğuştan getirdiği ve

sonradan kazandığı, onu diğer insanlardan ayıran

özelliklerin tümünün oluşturduğu bir bütündür.

ÖZELLİKLERİ Doğuştan getirilen + sonradan kazanılan

özellikler

Sosyal ortam içinde sergilenen davranışların toplamıdır.

Bedensel + zihinsel özellikler

Davranışların toplamından oluşur ve davranışlara yön verir.

Her kişilikte doğuştan getirilen bir mizaç vardır ve bu mizaç kişiliğin vazgeçilmez bir özelliğini oluşturur.

Tutarlı ve süreklidir.

KİŞİLİĞİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

Her insan, başka insanları sevmede etkili olabilen birçok kişilik özelliği

sıralayabilir. Yani, başka değişkenlerin eşit olması koşuluyla, dürüst

insanları, dürüst olmayanlardan, yardım severleri yardım sevmeyenlerden,

nazik olanları, kaba olanlardan hem kolayca ayırt edebiliriz ve hem de

daha fazla severiz. N.Anderson’ın 1960 yılında yaptığı araştırmaya göre;

üniversite öğrencilerinin en çok ve en az değer verdikleri özellikler

şunlardır:

•Samimiyet

•Dürüstlük

•Sadakat

•Gerçekçilik

•Güvenilirlik

•Bağlanılabilirlik

•Yalancılık

•Sahtekarlık

•Dürüst olmama

KİŞİLİĞİ OLUŞTURAN ÖGELER

Kalıtımsal yapı faktörleri (göz rengi, ten

rengi, boy, yürüyüş, duruş biçimi)

Kültürel faktörler

Aile faktörü

Sosyal yapı ve sosyal sınıf faktörü

Çevre ve arkadaş faktörü

Kitle iletişim araçları

1. Kalıtımsal Yapı Faktörleri:

İnsanlar kişisel özelliklerinin çoğunu doğuştan getirirler.

2. Kültürel Faktörler:

Kalıtımsal olarak sahip olunan özelliklerin toplumun şekil

vermesiyle insanların kişilik yapıları oluşur. İnsanlar içinde

doğup büyüdükleri toplumun kültürlerinden çok etkilenirler

ve bu etkileme neticesinde standart davranışlara sahip

olurlar.

3. Aile Faktörü:

Kişilik oluşumunda en önemli ve etkili faktör ailedir. Aile içi

karşılıklı ilişki biçimi de kişiliğin oluşmasında önemlidir.

Anne ve baba ilişkilerinde karşılıklı saygı ve sevgi ön

planda ise, çocuklar da saygı ve sevgiyle hareket eder.

Anne ve babası otoriter davranan çocukların insan

ilişkilerinde sert davrandıkları yapılan araştırmalarla

doğrulanmıştır.

4. Sosyal Yapı ve Sosyal Sınıf Faktörleri: Kişilerin

gelişmesinde kişilerin ait oldukları sosyal sınıflar ve içinde

bulundukları alt kültürler de etkili olmaktadır.bu farklı alt

kültürler değişik grupların ve buna bağlı olarak farklı kişilik

tiplerinin oluşmasına neden olur.

Her toplumun kültürel yapısı birçok alt kültürden meydana

gelmiştir. Bu farklı alt kültürler değişik grupların ve buna bağlı

olarak farklı kişilik tiplerinin oluşmasına neden olur.

Sosyo-ekonomik açıdan iyi durumda olan bir sınıf içinde doğan

bir çocuk, büyük ihtimalle geliri, yaşam tarzı, sosyal statüsü

yüksek bir meslek sahibi olacak ve bu konumuna göre davranış

sergileyecektir.

Kişilikle İlgili Kavramlar Karakter: İnsanın içinde yaşadığı çevrede geçerli olan

değer yargılarını ve ahlak kurallarını kullanış biçimidir.

(Allport)

Ör: İkiyüzlü, dürüst, nankör, bencil…vb.

Mizaç (Huy): Bireyin duygusal denge durumunu ifade

eden özelliklerin tümüdür.

Ör: neşeli mizaç, soğukkanlı mizaç, kızgın mizaç,

melankolik mizaç…vb.

Yetenek: Bireylerin davranışlarını düzenlemede

yararlandıkları zihinsel ve bedensel kapasiteleridir.

Beş Faktör Kuramı

İşe Almada Uygulanan Kişilik Özellikleri Test

Başlıkları

Açıklık,

Sorumluluk,

Dışadönüklük,

Uyumluluk

Duygusal denge'dir

KİŞİLİK KURAMLARI

• FREUDIAN TEORİ (PSİKOANALİTİK KURAM)

• ALFRED ADLER’İN KİŞİLİK KURAMI

• TREYT (ÖZELLİK) KURAMI

• CARL GUSTAV JUNG’UN KİŞİLİK KURAMI

FREUDIAN TEORİ (PSİKOANALİTİK KURAM)

Bu kurama göre kişilerin bilinçli olarak fark edemedikleri bir takım bilinç altı etkiler vardır.

Kişiliğin üç temel birimi bulunmaktadır:

İD

SUPEREGO

EGO

İD

İçgüdüsel olarak ortaya çıkan bilinçsiz davranışların kaynağıdır.

Kişiliğin doğuştan gelen yönüdür ve bitmez tükenmez istekleri vardır.

İd ilkel dürtülerin (cinsellik ve saldırganlık dürtülerinin) kaynağıdır ve davranışı büyük ölçüde etkilemektedir.

Mantıksızdır. Sonuçları düşünmeden hareket eder.

SUPEREGO

İd’in karşıtıdır. Toplumsal ve kültürel etkilerin içinde kişinin ne yapması gerektiğini belirler, sansür koyar. Zaman içerisinde kazanılan değer yargılarının benimsenmesidir.

Superego ile id devamlı bir çekişme içerisindedir. Bu çekişme ego tarafından dengelenir.

Superego kişinin vicdan yönüdür ve kişiyi ayıp, günah gibi yasaklarla sürekli engellemeye çalışır.

EGO

İd’in koruyucusu, yöneticisi durumunda

olan superego ile id arasında dengekurulmasına yardım eder.

Ego’nun başarısız olduğu durumlarda davranış bozukluğu ortaya çıkar. İd’in sonsuz istekleriyle superegonun baskıları arasında denge kurmaya çalışılır.

ALFRED ADLER

İnsanın temel dürtüsünün üstünlük elde etmekolduğuna inanır.

Yaşamın temel amacının kişinin benliğini en mükemmel duruma getirmek ve çocukluğunda elde ettiği aşağılık duygusundan kurtarmak olduğunu söyler.

Satın alınan evler, arabalar benliği mükemmel kılmaya ve başkalarına göre daha az aşağılık duymaya yöneliktir.

TREYT (ÖZELLİK) KURAMI

Kişilik, kişinin sahip olduğu özelliklerin belirlediği bir yapıdadır.

Kişinin temel özellikleri bilinirse, kişiliği de öğrenebilir. Bu özelliklere sevimlilik, dürüstlük, çekingenlik örnek olarak verilebilir. Bu kuram niceliksel ve uygulamalıdır.

Kişiliğin belli psikolojik özelliklere göre ölçülmesine önem verir.

BENLİK

•İnsanın kendi kişiliğine ilişkin kanılarının bütünü, insanın

kendisini tanıma ve değerlendirme şeklidir.

•Benlik kişiliğin öznel yanıdır.

Benlik kavramını daha iyi anlamak için, insanın kendisine

sorduğu sorulara yine kendisinin içtenlikle cevap vermesi

gerekir.

Bu sorulardan bazılarını şöyle sıralayabiliriz:

• Ben neyim?

İnsanın kendisini tanıması için öncelikle bu soruya cevap araması gerekir.

(Ör: Çirkinim, Akılsızım, Güzelim, Akıllıyım)

•Amaç ve Hedefim Nedir?

Bu soru ile kişi toplumsal yaşamdaki statüsü rolü ve saygınlığını tespit

etmektedir. Yani benliğinde kendisini nasıl görmek istediğini, kendisine

nasıl bir değer biçtiğini belirlemeye çalışmaktadır.

•Ne yapabilirim?

Bu soruyla kişi kendi kapasitesini belirlemeye çalışır. (Ör: İyi koşarım,

yüzerim, çok çalışırım,iyi espri yaparım, Kriz durumlarında çözüm

üretmekte başarılıyımdır vb.)

•Doğru ve Yanlış Olanlar Nelerdir? Değer Yargılarım Nedir?

İnançlarım Nelerdir?

Bu sorulara verilen cevaplarla kişi içinde yaşadığı sosyal çevreden

kendisine göre edindiği değerler sistemini tanımaya çalışır.

Benliğin günlük davranışlarımızın ve yaptığımız işlerin

üzerinde önemli etkileri vardır. Çünkü benlik içimizde bizi

denetleyen, gözetleyen, yargılayan, değerlendiren ve

bunların sonucunda nasıl davranmamız gerektiğini

belirleyen içsel bir güçtür.

İnsanın ruh sağlığı için, benlik tasarımı (ideal benlik) ile

gerçek yaşantılar arasında bir dengenin sağlanması gerekir.

İnsan ideal benliğe ne kadar uygun hareket ederse, o

derece sosyal yaşamında huzurlu olacaktır. İnsanın kendi

değer yargıları ve ideallerine göre hareket ve mücadele

etmesi, onun hem ruhsal hem de sosyal bakımdan kendisine

olan saygısını ve güvenini arttıracaktır. Kısacası daha huzurlu

olacaktır. Aksi durumda çeşitli huzursuzluklar söz konusu

olacaktır.

BENLİK

Algılanan benlik,

İdeal benlik,

Özdeğer,

Sosyal kimlikler.

Algılanan Benlik

1. Algılanan Benlik: Bireyin kendisini nasıl gördüğü, onun benlik kavramının çok önemli bir boyutunu oluşturur. Algılanan benliğin de üç bileşeni vardır:

a) Kişilik özellikleri: Birey benzer durumlarda benzer şekilde davrandığı zaman, hem dışardan bakanlar, hem de kişinin kendisi o davranışla kişilik özellikleri arasında bağ kurar: “Çabuk kızan biriyim; böyle durumlara gelemem.”

b) Yetkinlikler: Herkes sahip olduğu yetenek, beceri, yeti ve bilgi düzeyi hakkında bir algıya sahiptir: “Kriz durumlarında çözüm üretmekte başarılıyımdır.”

c) Değerler: Birey kararlarını ve eylemlerini değerlerinin yönlendirdiğine inanır ve kendisini bu çerçevede algılar: “Haksızlığa tahammül edemem.”

İdeal Benlik

2. İdeal Benlik: Her bireyin sahip olmak

istediği özellikler, yetkinlikler ve değerler

vardır. Kişi bu özelliklere gerçekten sahip

olduğuna inanmak ve başkalarını da

inandırmak ister.

Sosyal Kimlikler

3. Sosyal Kimlikler: İnsanlar ait oldukları ve değer verdikleri gruplar içinde kurdukları sosyal etkileşimler sonucunda sosyal kimlikler geliştirirler. Kişi, arkadaş grubunda başka, spor yaptığı klüpte farklı, çalıştığı dernekte farklı, iş yerinde farklı roller üstlenir; farklı rollerin gerektirdiği sosyal kimliğe uygun davranışları sergiler.

Özdeğer

4. Özdeğer: Özdeğer, ideal benlikle algılanan

benlik arasındaki farktır. Algılanan benlik ideal

benlikle eşleştiği zaman, özdeğer oldukça

yüksektir. Ancak ideal benlikle algılanan benlik

arasındaki fark, yapılan işe ve elde edilen sosyal

geribildirime bağlı olarak sürekli değişir. Bu

nedenle özdeğer, benlik kavramının dinamik bir

bileşenidir ve sürekli değişim ve gelişim

içindedir.

Benlik algısı

Benlik algısı bireyin çevresiyle etkileşimi

sonucunda oluşur. Çevreden alınan

tepkiler açık seçik ve tutarlı olduğu zaman

güçlü bir benlik algısı oluşur. Bulanık,

eksik ve tutarsız tepkiler ise zayıf benlik

algısına neden olur.

BENLİĞİN GELİŞMESİ

•Benlik toplumsal yaşantı sonucunda kazanılan bir oluşumdur.

Çünkü çocuklar kendi varlıklarının tam olarak farkında

değildirler. Ancak sosyalleşme süreci sonucunda kendilerini

tanımaya başlarlar. Çocukluk döneminde önemli olan bedensel

ihtiyaçlardır.

•Çocukluktan itibaren insanın yaşadığı sayısız olaylarla beraber

benlik de oluşmaya başlar. Çocuk öncelikle çevresindekileri

ayırt etmeye başlar, zamanla akranları ve onların dünyalarını

keşfeder, daha sonra mahallesini, okulunu ve diğer çevresini

tanır ve ona göre davranışlar sergiler.

•İnsanın benliği aşağıdaki yollarla gelişim kaydeder:

1.Başkalarının Bizi Değerlendirmesi (Ayna Benlik):

Kişinin, başkalarının kendisine karşı dışa vurulmuş

tutumlarına dayalı olarak oluşturduğu, kendi kendisine ilişkin

yargılarının toplamıdır. Diğer insanların bizim hakkımızdaki

düşüncelerinin, davranışlarımız üzerindeki etkisi inkar edilemez.

2. Çeşitli Sosyal Roller Üstlenme:

Sosyal hayatta insanların birden fazla statüsü vardır. Ör:

evde anne-baba-çocuk, iş ortamında işveren-işçi, okulda öğrenci

vb. Bu statülerin gereği olan davranışları sergilediğimizde de

rollerimizi gerçekleştirmiş oluruz. Bu rollerimizi yerine getirirken

birçok insanla sosyal ilişki içinde oluruz ve burada en iyi

özelliklerimizi göstermeye çalışırız. Bu şekilde hareket ederken

bile gerçek benliğimize ters davranmış olmayız. Çünkü iyi

yönlerimizi gösterirken zamanla bunlar benliğimizin bir parçası

olur.

3. Diğer İnsanlarla Kıyaslama Yapma:

Benliğimizin oluşmasında ve gelişmesinde, kendimizi

başka insanlarla kıyaslamanın da rolü vardır. Bu

karşılaştırmayı genellikle kendimize denk olarak gördüğümüz

kişilerle yaparız. Kıyaslama kendimizi değerlendirmede bize

önemli kolaylıklar sağlar. Kıyaslamaya göre belirlediğimiz

amaç ve hedeflerimizi değiştirebiliriz.