Лекц-10

Зах зээлийн хэлбэрүүд

Төгс өрсөлдөөнт зах зээл

Төгс бус өрсөлдөөнт зах зээл

Зах зээлийн тэнцвэрт үнэд нөлөөлж байгаа чадамжаас нь хамааруулан зах зээлийн дараах 2 хэлбэр байдаг.

Төгс өрсөлдөөнт

зах зээл

Төгс бус

өрсөлдөөнт зах зээл

•Монопольт

өрсөлдөөнт зах зээл

•Олигополь зах зээл

•Монополь зах зээл

1. ТӨЗЗ-н үндсэн шинж.

2. ТӨЗЗ дэх пүүсийн эрэлтийн муруй

3. ТӨЗЗ дэх пүүсийн ашгийн шинжилгээ

4. ТӨЗЗ дэх пүүсийн богино хугацааны нийлүүлэлт

5. ТӨЗЗ-н урт хугацааны тэнцвэр.

a. Маш олон үйлдвэрлэгч, маш олон хэрэглэгчтэй.

b. Зах зээлийн тэнцвэрт үнэд огт нөлөөлөхгүй.

c. Пүүсүүд стандартын нэг ижил бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг.

d. Мэдээлэл төгс.

e. Үнийн бус өрсөлдөөн ач холбогдолгүй.

f. Зах зээлд нэвтрэх болон гарах саад байхгүй.

Тухайн бүтээгдэхүүнийг маш олон үйлдвэрлэгчид зах зээлд нийлүүлэх бөгөөд түүнийг нь маш олон хэрэглэгч худалдан авдаг.

Тиймээс тэдний зах зээл эзлэх хувь хэмжээ маш бага байдаг.

Тиймээс нэг хэрэглэгч, нэг үйлдвэрлэгчийн үйл хөдлөл нийт зах зээлд ямар ч нөлөөүзүүлж чадахгүй.

Пүүс зах зээлийн тэнцвэрт үнэд нийлүүлэлтээ өөрчлөх замаар нөлөөлдөг.

Нийлүүлэлтээ нэмэгдүүлснээр тэнцвэрт үнийг бууруулж, нийлүүлэлтээ бууруулснаар тэнцвэрт үнийг өсгөдөг.

Гэхдээ пүүс тухайн зах зээлд маш бага хувь эзэлдэг учраас зах зээлийн тэнцвэрт үнэд нөлөө үзүүлэхгүй.

Орц, найрлага, чанар нь яг ижилхэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг.

Зах зээл дээр хуурамч мэдээлэл, тодорхой бус байдал огт байхгүй.

Өх хэрэглэгчид тухайн бүтээгдэхүүний чанар, орц, найрлагыг бүгдийг сайн мэддэг гэсэн үг.

Үнийн бус өрсөлдөөн гэдэг нь бүтээгдэхүүний үнээс бусад зүйлээр өрсөлдөхийг хэлнэ.◦ Жиш: бүтээгдэхүүний сав баглаа, урамшуулал,

баталгаат хугацаа, зар сурталчилгаа гм:

Пүүсүүд яг ижил бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаа гэдгийг хэрэглэгчид мэдэж байгаа учраас үнийн бус өрсөлдөөн нь ач холбогдолгүй.

Зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа пүүсүүд маш жижиг учраас өндөр технологи, тоног төхөөрөмж бага шаардана.

Иймээс зах зээл рүү шинээр нэвтрэх болон тухайн зах зээлээс гарахад эрх зүй, өрсөлдөөн, хөрөнгө мөнгөний хүндрэл маш бага байдаг.

Пүүс зах зээлийн тэнцвэрт үнэд нөлөөлж чадахгүй учраас зах зээлийн тэнцвэрт үнийг шууд хүлээн авна.

Тиймээс пүүсийн эрэлтийн муруй нь хэвтээ тэнхлэгтэй паралель буюу төгс мэдрэмжтэй муруй байна.

Бүтээгдэхүүнүүд ижил үнээр борлогдох учраас пүүсийн ахиуц орлого нь үнэтэйгээ тэнцүү байна.

Q0

P

P*

Q1

S

P

Q

D

Q*

P*D=P=MR

Q2

Салбар Пүүс

ТӨЗЗ дээр ажиллаж байгаа пүүсийн ашгийн тэгшитгэлийг бичвэл:

MCPMCP

Q

TC

Q

QP

Q

TC

Q

QP

Q

TCQPTCTR

0

0)*()*(

*

Ашиг хамгийн их байх нөхцөл.

ТӨЗЗ дээр ажиллаж байгаа пүүс ашигтай байх эсэх нь зах зээл дээр ямар үнэ тогтохоос шалтгаална.

Зах зээлийн тэнцвэрт үнэ тогтох таван боломжит тохиолдлыг авч үзье:

1. P>ATC

2. P=ATC

3. AVC<P<ATC

4. P=AVC

5. P<AVC

Quantity0

P, MR, MC,

ATC,AVC

AVCATC*

ATC

MC

Q*

P* P=MRE

Нийт орлого буюу TR

Quantity0

P, MR, MC,

ATC,AVC

AVCATC*

ATC

MC

Q*

P* P=MRE

Нийт зардал буюу TC

Ашиг буюу π

Quantity0

P, MR, MC,

ATC,AVC

AVC

ATC*,P*

ATC

MC

Q*

P=MR

E

Нийт орлого буюу TR

Quantity0

P, MR, MC,

ATC,AVC

AVC

ATC*,P*

ATC

MC

Q*

P=MR

E

Нийт зардал буюу TC

Quantity0

P, MR, MC,

ATC,AVC

AVC

ATC*

ATC

MC

Q*

P* P=MR

AVC*

E

Нийт орлого буюу TR

Quantity0

P, MR, MC,

ATC,AVC

AVC

ATC*

ATC

MC

Q*

P*P=MR

AVC*

E

Нийт зардал буюу TC

Quantity0

P, MR, MC,

ATC,AVC

AVC

ATC*

ATC

MC

Q*

P*P=MR

AVC*

E

Нийт орлого буюу TR

Алдагдал

Quantity0

P, MR, MC,

ATC,AVC

AVC

ATC

MC

Q*

AVC*,P*P=MR

ATC*

Нийт зардал буюу TC

Quantity0

P, MR, MC,

ATC,AVC

AVC

ATC

MC

Q*

AVC*,P*P=MR

ATC*

Нийт орлого буюу TR

Алдагдал

Quantity0

P, MR, MC,

ATC,AVC

AVCATC*

ATC

MC

Q*

P*P=MRAVC* Нийт зардал буюу

TC

Quantity0

P, MR, MC,

ATC,AVC

AVCATC*

ATC

MC

Q*

P*P=MRAVC*

Нийт орлого буюу TR

Алдагдал

Богино хугацааны нийлүүлэлтийн муруй нь ахиуц зардлын муруйгаар тодорхойлогдоно.

Ахиуц зардлын муруй нь бүхэлдээ нийлүүлэлтийн муруй болохгүй.

Дундаж хувьсах зардлын муруйтай огтлолцсон цэгээс дээш хэсэг нь пүүсийн нийлүүлэлтийг тодорхойлно.

Quantity0

P, MR, MC,

ATC,AVC

AVC

MC, S

Q0

AVC0,P0

E

Үйлдвэрлэлийн урт хугацаа гэдэг бол пүүсүүд өргөжин тэлж, эсвэл үйл ажиллагаагаа зогсоох хугацаа гэж ойлгож болно.

Тиймээс үйлдвэрлэлийн урт хугацаанд л шинэ пүүсүүд зах зээл рүү нэвтэрч, эсвэл зах зээлээс гардаг.

Тухайн зах зээл рүү шинээр пүүсүүд нэвтрэх шалтгаан нь ашиг, харин пүүсүүд зах зээлээс гарах шалтгаан нь алдагдал юм.

Тухайн пүүс тухайн зах зээл дээр ашигтай ажиллах нөхцөл нь тэнцвэрт үнэ нь пүүсийн дундаж зардлаас их байх явдал юм.

P>ATC энэ үед шинээр пүүсүүд тухайн зах зээл рүү нэвтэрнэ.

Энэ процесс нь P=ATC хүртэл үргэлжлэнэ. Хэрэв үүнээс цааш үргэлжлэвэл P<ATC болж

пүүсүүд алдагдал хүлээж эхлэнэ. Энэ үед пүүсүүд тухайн зах зээлээс гарч

эхлэнэ. Энэ процесс P=ATC хүртэл үргэлжлэнэ.

0

P

P*

S

D

Q*

Салбар Пүүс

Q

AVC

P*

ATC*

ATC

MC

Q*

P=MR

E

P, MR, MC,

ATC,AVC

Эндээс үзвэл:

Үүнийг урт хугацааны тэнцвэр гэдэг.

Тиймээс ТӨЗЗ дээр ажиллаж байгаа пүүс урт хугацаанд зөвхөн хэвийн ашигтай ажилладаг.

ATCPPSболATCP

PSболATCP

*

*

*

ØÀËÃÓÓÐ

¯Ç¯¯ËÝËÒ¯¯Ä

ÒªÃÑ

ªÐѪË-

ĪªÍÒ

ÇÀÕ ÇÝÝË

ÒªÃÑ ÁÓÑ ªÐѪËĪªÍÒ

ÇÀÕ ÇÝÝË

Ìîíîïîëü

ºðñºë人íò

çàõ çýýë

Îëèãîïîëü

çàõ çýýë

񼋖

ìîíîïîëü

çàõ çýýë

1. ¯éëäâýðëýã÷äèéí òîî ìàø îëîíõàðüöàí-

ãóé îëîíöººí

öîðûí

Ãàíö

2. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé òºðºë èæèë ÿëãààòàé

èæèë

áîëîí

ÿëãààòàé

ýðñ

ÿëãààòàé

3. ¯íýä òàâèõ õÿíàëò áàéõã¿é áàãàíýëýýä

èõá¿ðýí

4. Ñàëáàðò îðîõîä

ó÷ðàõ õîðèã ñààäáàéõã¿é áàéõã¿é íýëýýä èõ ìàø èõ

5. ªðñºëäºã÷äèéí

õîîðîíäîõ õàìààðàëáàéõã¿é áàéõã¿é àñàð èõ

ºðñºë-

äºã÷

áàéõã¿é

6. ¯íèéí áóñ ºðñºë人í áàéõã¿é ìàø èõ èõ áàãà