GİZEM ÇAMLICA5. SINIF KONU

ANLATIMI

3. ÜNİTE: MADDE VE DEĞİŞİM

Bu Ünitede Neler Var?

• Maddenin Hâl Değişimi • Maddenin Ayırt Edici Özellikleri • Isı ve Sıcaklık • Isı, Maddeleri Etkiler(Büzüşme ve Genleşme)

Anahtar kelimeler:

-Katı, Sıvı, Gaz, Erime, Donma, Kaynama, Yoğuşma, Buharlaşma, Süblimleşme, Kırağılaşma, Isı alma, Isı verme, Büzülme(Büzüşme), Genleşme, Isı, Sıcaklık

Konu 1: Maddenin Hal DeğişimiMaddenin 3 hali bulunur. Bunlar katı, sıvı ve gazdır.

Bu 3 halin birbirine dönüşümüne ise hal değişimi denir. Maddenin hallerinin sayısı 3 iken birbirine dönüşümleri daha çok çeşitlilik gösterir.Hal değişimleri şu şekildedir;

-Erime -Donma -Buharlaşma -Yoğuşma(Yoğunlaşma)

-Kırağılaşma -Süblimleşme

1. Erime:

Erime

Katı bir maddenin ısı alarak sıvı hale geçmesi olayıdır. Bu olaya en basit örnek yazın buzluktaki buzları dışarı çıkardığımızda buzun ısı almasından dolayı eriyerek sıvı su haline geçmesidir. Katılar sıvı hale geçerken taneciklerinin hareketi artar.

2. Donma:

Sıvı bir maddenin ısı vererek katı hale geçmesi olayıdır. Günlük hayatta suyu buzluğa koyduğumuzda buz olması olayı ısı kaybetmesinden dolayı donmasıdır. Sıvı halden katı hale geçen yani donan maddelerin tanecikleri arasındaki hareket azalır.

Donma

3. Buharlaşma:

Sıvı bir maddenin ısı alarak gaz hale geçmesi olayıdır. Günlük hayatta çaydanlıktaki suyun ısınırken su buharı çıkarması olayı suyun ısı almasından kaynaklanır. Sıvı halden gaz hale geçerek buharlaşan maddelerin tanecikleri arasındaki hareket artar.

Buharlaşma

4.Yoğuşma:

Gaz haldeki bir maddenin ısı vererek sıvı hale geçmesi olayıdır. Günlük hayatta yaprakların üzerindeki çiy taneleri ve kışın pencere camı kapalıyken camda su damlalarının oluşması gaz halden sıvı hale geçişin birer örnekleridir. Gaz halden sıvı hale geçen maddelerin tanecikleri arasındaki hareket azalır.

Yoğuşma

Çiy

5. Süblimleşme:

Katı haldeki bir maddenin ısı alarak doğrudan gaz hale geçmesi olayıdır. Bu olaya en bilinen örnek naftalindir. Kıyafetler arasına saklanan naftalin sıvı hale geçmeden gaz hale geçer. Katı halden gaz hale geçen maddelerin tanecikleri arasındaki hareket artar. Naftalin

Süblimleşme

6.Kırağılaşma

Gaz haldeki bir maddenin ısı vererek doğrudan katı hale geçmesi olayıdır. Günlük hayattaki örneği sabah erken saatlerde arabaların üzerindeki kırağılardır. Gaz halden katı hale geçen maddelerin tanecikleri arasındaki hareket azalır.

Kırağılaşma

Konu 2: Kaynama ile Buharlaşma Arasındaki Farklar

Annelerimizin çaydanlıkta su kaynattıklarını duymuşuzdur. Sıvının buhar basıncı ile dış basıncının birbirine eşit olduğu durumda sıvının her yerinden gaz kabarcıkları çıkmasına kaynama denir.

Tablo 1:Kaynama ile buharlaşma arasındaki farklarKaynama Buharlaşma

1 Belli bir sıcaklıkta gerçekleşir.

Her sıcaklıkta gerçekleşebilir.

2 Sıvının her yerinde gerçekleşir.

Sıvının yüzeyinde gerçekleşir.

3 Sıvının sıcaklığı değişmez. Sıvının sıcaklığı değişebilir.Kaynama sıcaklığı saf maddeler için sabittir ve ayırt edici bir özelliktir. Örneğin suyun kaynama noktası 100 *C olup sıcaklığı kaynama boyunca değişmez. Aldığı ısıyı hal değişimi için kullanılır

Konu 3:Maddenin Ayırt Edici Özellikleri

Maddelerin hal değişimi için ısı alıp verdiklerini söylemiştik. Saf katı maddelerin sıvı hale geçip eriyebilmeleri için gerekli olan sıcaklık bize erime noktasını verir. Buna erime sıcaklığı denir. Maddelerin saflığı bozuldukça erime noktaları düşer. Suyun erime noktası 0 *C dir. Saf sıvı maddelerin donmaları için gerekli ola sıcaklığa donma noktası ya da donma sıcaklığı denir. Erime sıcaklığına eşit olu su için donma sıcaklığı yine 0 *C dir. Saf sıvı maddelerin kaynamaları için gerekli olan belli bir sabit sıcaklık vardır. Buna kaynama noktası ya da kaynama sıcaklığı denir. Suyun kaynama sıcaklığı 100 *C dir. Saf maddelerin kendilerine özgü olan bu sıcaklıklar maddeleri ayırt etmede kullanıldığından ayırt edici özelliklerdir.

Konu 3:Maddenin Ayırt Edici Özellikleri

Tablo 2: Bazı saf maddelerin erime, donma ve kaynama sıcaklıkları

Konu 4:Isı Maddeleri Etkiler

Yazın sıcak havalarda şişkin olan balonumuzun daha da şiştiğini görmüşüzdür. Yine soğuk havalarda ya da evden mermere bıraktığımız balon ya da topun havasının kaçtığını görürüz. Bu olayların sebebini merak ettiniz mi? Isı alan yani sıcaklığı artan maddelerin hacimlerinin artması olayına genleşme, ısı veren yani sıcaklığı azalan maddelerin hacimlerinin azalmasına büzülme ya da büzüşme denir. Günlük hayatta tren raylarının yaz aylarında sıcaktan hacminin artması genleşmeye örnekken, yine kış aylarında tren raylarının soğuktan hacminin azalması büzüşmeye örnektir.

Tren Rayları

Konu 4:Isı Maddeleri Etkiler

Yaz aylarında elektrik tellerinin hacminin artması genleşmeye örnek olurken kış aylarında hacmin azalması büzüşmeye örnektir.

Elektrik Telleri

Konu 5:Isı ve Sıcaklık Farkları

Maddeler arası hal değişimini anlatırken ısı alıp-verme kavramlarını kullandık. Sıcak bir madde ile soğuk madde birbirine temas ettiğinde sıcak madde soğumaya soğuk madde ise ısınmaya başlar. Bu olay gerçekleşirken akan enerjiye ısı denir. Isı bir enerji türüdür. Birimi Joule (j) veya Kalori (cal) dir. Kalorimetre kabı ile ölçülür.Sıcaklık ise bunun bir ölçümüdür. Yani 30*C bir madde ile 40*C bir maddeyi birbirine temas ettirdiğimizde aralarında bir ısı akışı olur. 30*C olana ısı akışı olacağından sıcaklığı 35*C , 40*C olan ısı kaybedeceğinden sıcaklığı düşerek 35*C ye iner. Son ölçüm yapıldığında bu değer bir sıcaklıktır. Sıcaklığın birimi celcius (C)tur ve termometre ile ölçülür. Isı ve sıcaklık kavramları birbirine karıştırılmamalıdır.

Konu 5:Isı ve Sıcaklık Farkları

Tablo 3:Isı ve sıcaklık arasındaki farklar

Sıcaklık Isı

1 Sıcaklık bir ölçümdür. Isı bir enerjidir.

2 Birimi Celcius dur. Birimi Joule(j) veya Kalori(cal) dir.

3 Termometre ile ölçülür. Kalorimetre kabı ile ölçülür.

4 Sıcaklığı yükselen her madde ısı almıştır.

Isı alan her maddenin sıcaklığı yükselmez( Hal değişimi sırasında).

TEMEL KAVRAMLAR

Ø1-Katı: Maddenin tanecikleri arasındaki boşluğun en az olduğu maddenin halidir.

Ø2-Sıvı: Bulunduğu kabın şeklini alan, akışkan olan maddenin halidir.

Ø3-Gaz: Belli bir şekli ve hacmi olmayan, akışkan olan maddenin halidir.

Ø4-Erime: Katı haldeki maddenin ısı alarak sıvı hale geçmesi olayıdır.

Ø5-Donma: Sıvı haldeki maddenin ısı vererek katı hale geçmesi olayıdır.

Ø6-Kaynama: Sıvının dış basıncı ile buhar basıncının eşit olduğunda sıvının her yerinden kabarcıkların çıkmasıdır.

Ø7-Yoğuşma: Maddenin gaz halden ısı vererek sıvı hale geçmesi olayıdır.

Ø8-Naftalin: Maddenin katı halden gaz hale geçmesi olayı olan süblimleşmeye örnektir.

Ø9-Çiy: Maddenin gaz halden sıvı hale geçmesi olayı olan yoğuşmaya örnektir.

Ø10-Kırağı: Maddenin gaz halden katı hale geçmesi olayı olan kırağılaşmaya örnektir.