MADDEYİ TANIYALIM

MADDE NEDİR? Çevremizdeki canlı ya da cansız, belli bir yer

kaplayan duyu organlarıyla algılayabildiğimiz kütlesi ve hacmi olan her şeye madde denir.

NOT: Işık, ısı, Sıcaklık ve ses madde değildir.

ÖRNEK: Okuduğumuz kitap, yazdığımız defter, kalem, silgi, masa, sandalye, soluduğumuz hava, içtiğimiz su, bitkiler, hayvanlar, gökyüzündeki yıldızlar, Ay ve hatta Güneş bile birer maddedir.

Maddeler farklı özelliklerine göre sınıflandırılır.Bunlar; Görülebilir (Gözlemlenebilen) özellikler Ölçülebilen özellikler

MADDENİN GÖRÜLEBİLİR ÖZELLİKLERİ Maddenin gözlemlenebilen özellikleri;

Görme, işitme, koklama, tatma ve dokunma duyularından biri veya bir kaçı ile algılanır.

Örneğin; Maddelerin saydamlığı sadece görme, pürüzlüğü görme ve dokunma duyuları ile algılanabilir.

Şimdi maddenin bu özelliklerini daha yakından tanıyalım.

SAYDAM - OPAK

Maddeler ışığı geçirme durumlarına göre; Saydam madde Yarı saydam madde Opak (saydam olmayan) madde olmak üzere üç guruba ayrılır.

SAYDAM MADDELER Hava, ince cam, sığ su gibi ışığı geçiren

maddelere denir. ÖRNEK:

YARI SAYDAM MADDELER

Buzlu cam, yağlı kağıt gibi ışığı az geçiren maddelere denir.

ÖRNEK:

OPAK (SAYDAM OLMAYAN) MADDELER Tahta, karton, taş gibi ışığı hiç

geçirmeyen maddelere denir. ÖRNEK:

PARLAK MAT Üzerine düşen ışığı; İyi yansıtan

maddelere parlak maddeler denir. Örnek: Altın, gümüş, alüminyum, çinko vb.

Üzerine düşen ışığı yansıtmayanlar ise mat maddelerdir.

Örnek: Kükürt, karbon, ağaç, toprak, taş vb.

PÜRÜZLÜ - PÜRÜZSÜZ Yüzeyinde, girinti- çıkıntı olan maddeler

pürüzlü (duvar, taş, tahta, vb.), girinti- çıkıntı olmayan (cam, ayna, fayans, vb.) maddeler ise pürüzsüzdür.

ESNEK - BERK Kuvvet uygulayınca şekil değiştiren, kuvvet

kalkınca tekrar eski haline dönen, uzayıp kısalabilen maddelere esnek madde (silgi, paket lastiği, sünger gibi) denir.

Esnek olmayan sert ve sağlam maddelere ise berk madde (taş, çivi, kurşun kalem gibi) denir.Kuvvet uygulanınca; Esnek maddeler kolayca bükülebilir. Berk maddeler bükülmez ve kırılabilir. Berk madde kırılırsa şekil değişikliği kalıcı olur

MIKNATISLA ÇEKİLEN - MIKTANISLA ÇEKİLMEYEN Demir, nikel, kobalt gibi maddeler

mıknatısla çekilirken, toprak, cam, tahta, kağıt ve plastikten yapılmış maddeler mıknatısla çekilmez. Mıknatısla çekilen maddeler; Toplu, iğne, çivi, çatal vb... Mıknatısa çekilmeyen maddeler; cetvel, kağıt, kürdan, defter vb...

SUDA YÜZEN - SUDA BATANBir madde, su içine atıldığında; bir bölümü su dışında kalırsa suda yüzer. Tamamı suyun dibine inerse suda batar. Mantar tıpa, plastik top, tahta parçası gibi maddeler suda yüzerken, bozuk para, cam bilye, anahtar gibi maddeler suda batarlar.Suda yüzme veya suda batma maddenin büyüklüğüne değil, cinsine ve şekline bağlıdır. Örneğin; büyük bir plastik top suda yüzerken, küçücük bir demir bilye suda batar.

SAĞLAM - KIRILGAN Darbelere karşı dayanıklı maddelere

sağlam, kolaya kırılıp zarar görenler ise kırılgan maddeler denir.

Demir ve çelikten yapılan eşyalar sağlam iken cam eşyalar kırılgandır.

SUYU ÇEKEN - SUYU ÇEKMEYEN Su ile temas ettiğinde; suyu içine

hapseden maddelere suyu çeken, suyu içine almayanlara suyu çekmeyen maddeler denir.

Tuvalet kağıdı, havlu, atlet gibi maddeler suyu çekerken, şemsiye, yağmurluk, plastik poşet gibi maddeler suyu çekmez.

SERT - YUMUŞAKBazı maddelere dokunarak sert ya da yumuşak şeklinde tanımlarız. ÖRNEK:Demir, bakır, taş gibi maddeler sert, pamuk, yün, sünger, çamur, silgi gibi maddeler yumuşaktır.Doğadaki en sert maddelerden biri elmastır.

RENKLİ - RENKSİZMaddeleri renkli veya renksiz olarak ayırabiliriz. Renkli ise hangi renkte olduğunu belirtiriz. Maddeleri sadece renklerine göre ayıramayız. Çünkü; farklı maddeler aynı renkte olabilir. Beyaz renkteki tuz ve şekeri rengine bakarak ayırt edemeyiz. Aynı maddeler farklı renkte olabilir. Plastikten yapılmış kırmızı ve mavi renkli toplar gibi.

KOKULU - KOKUSUZ Bazı maddeleri çok belirgin kokulardan tanırız.ÖRNEK: Kolonya, benzin, naftalin, soğan,

sarımsak, bozulmuş yumurta gibi. Gümüş, altın, bakır, tuz gibi maddelerin

ise ayırt edici kokuları yoktur.

TATLI- ACI- EKŞİ

Bazı maddeleri tadına bakarak tanıyabiliriz; ÖRNEK:Limon - ekşi, pasta - tatlı, biber- acıdır. NOT:Bilmediğiniz maddelerin tadına bakmamalıyız.Çünkü zehirli ve yakıcı olabilirler.

MADDENİN ÖZELLİKLERİNE GÖRE KULLANIM ALANLARI

Günlük yaşamımızda kullandığımız nesneler

maddelerin çeşitli özellikleri dikkate

alınarak üretilmemektedir.

Atlet ve fanila gibi çamaşırlar suyu çeker. Böylece terimiz çamaşırda kalır. Hasta olmayız.

Yağmurluk ve şemsiye gibi eşyalar ise suyu çekmez. Yağmurda ıslanmamıza engel olur.

Çerçevelerde cam kullanılır. Böylece içindeki resmi görebiliriz.

Kanepe ve koltuklarda sünger kullanılır. Böylece oturan kişi rahat eder.

Ambalajlarda plastik kullanılır. Böylece içindeki ürün dış etkenlerden korunur

MADDENİN HALLERİ

MADDENİN SIVI HALİSıvı haldeki maddeler; Belirli bir şekle sahip değildir. Konuldukları kabın şeklini alırlar. Akıcıdırlar.

MADDENİN KATI HALİKatı halde bulunan maddeler; Belirli bir şekle sahiptir. Dışarıdan bir etki olmadıkça şekilleri aynı kalır. Herhangi bir etki sonucu şekillerinde değişiklik

olabilir. Örneğin; kırılan bardak, ezilen kola kutusu gibi. Şeker, tuz gibi küçük taneli katılar konuldukları kabın şeklini alır ve sıvı gibi akarlar. Ancak mercimek akıcı değildir. Sünger gibi bazı esnek katı maddeler sıkıştırılabilir ve eski haline geri dönebilirler

MADDENİN GAZ HALİGazlar; Elle tutulup, gözle görülmeyen, Duyu organlarımızla varlığını hissettiğimiz, Deneylerle varlığı kanıtlanan maddelerdir. Örneğin; elimize aldığımız bir yelpazeyi salladığımızda yüzümüze vuran havanın varlığını hissederiz.Gaz maddeler; Belirli bir şekle sahip değildir. Konulduğu kabın her tarafını doldurur. Bulundukları ortamda kolayca yayılır. Örneğin; odaya sıkılan parfümün kokusu odanın her tarafında hissedilir. Şişedeki parfüm sıvı haldedir. Kokusunu hissettiğimiz parfüm ise gaz halindedir. Gaz maddeler sıkıştırılabilir.

MADDENİN ÖLÇÜLEBİLİR ÖZELLİKLERİMaddenin ölçülebilir özellikleri kütle ve hacim özellikleridir. Kütle ve hacim bütün maddelerde var olan ve ölçülebilen özelliklerdir.

KÜTLE Madde miktarına kütle denir. Kütle birimi

gram veya kilogramdır. "g" ve "kg" sembolleri ile gösterilir.

Madde miktarı sıcaklık ve basınç gibi dış etkilere bağlı değildir.

Maddenin kütlesi her yerde aynıdır (Değişmez).

KATILARIN KÜTLESİ NASIL ÖLÇÜLÜR?

Katı maddelerin kütlesi eşit kollu terazi ile ölçülür. Bir kefeye ölçülecek madde, diğerine de kütlesi bilinen birimler konulur ve denge sağlanınca ölçüm yapılmış

olur.

SIVILARIN KÜTLESİ NASIL ÖLÇÜLÜR?

Sıvıların kütlesi ölçülürken aşağıdaki adımlar yapılır;» Boş kabın kütlesi ölçülür. Buna dara denir.» Sıvı boş bir kaba konur. Sıvı ile boş kabın kütlesi ölçülür. Buna brüt kütle denir.» Brüt kütleden boş kabın kütlesi çıkarılır. Böylece sıvının net kütlesi bulunmuş olur.

Sıvının net kütlesi = Brüt kütle – Dara

GAZLARIN KÜTLESİ NASIL ÖLÇÜLÜR?Gazların kütlesi de sıvılara benzer şekilde ölçülür. Aşağıdaki adımlar uygulanır; Bir balonun içerisi hava doldurularak, içi

hava dolu balonun kütlesi hassas terazide ölçülür.

Daha sonra balonun havası boşaltılarak, boş olan balonun kütlesi ölçülür.

İçi hava ile dolu kütle değerinden, boş iken ölçülen kütle değeri çıkarılır. Böylece havanın net kütlesi ölçülmüş olur.

HACİMMaddenin boşlukta kapladığı yere hacim denir. Birimi Litre veya Mililitredir.Katı sıvı ve gazların hacimleri farklı farklı şekillerde ölçülür.

KATILARIN HACİMLERİ NASIL ÖLÇÜLÜR?

Düzgün şekilli katıların hacimleri ölçülürken aşağıdaki formül kullanılır;

HACİM = EN x BOY x YÜKSEKLİKDüzgün şekle sahip olamayan katıların

hacimleri ise dereceli silindir ile ölçülür. Nasıl ölçüldüğünü örnek vererek

açıklayalım;» Dereceli silindirin içine 40 mL su konur.

» Daha sonra su içinde çözünmeyen katı maddeyi (taş, bilye benzeri) dereceli silindire atarız.

» Dereceli silindirdeki su seviyesi yükselecektir. Dereceli silindirdeki yeni hacim değeri ölçülür.

(Örneğin 80 mL)» Ölçülen bu değerden katı maddeyi içine atmadan

önceki değer çıkarılarak katı maddenin hacmi bulunmuş olur. (80 mL - 40 mL = 40 mL)

SIVILARIN HACİMLERİ NASIL ÖLÇÜLÜR?Dereceli silindir ile ölçülür. Hacmi ölçülmek istenilen sıvı dereceli kaba konularak, kap üzerindeki hacim değeri ölçülür. Bu değer sıvının hacim değeridir

GAZLARIN HACİMLERİ NASIL ÖLÇÜLÜR? Gazlar bulunduğu kabı tamamen

doldururlar. Gazların hacmi bulunduğu kabın

hacmine eşittir. Bu sebeple gazların hacmi için net bir

sayısal değer kullanmak yanlış olur. Gazların hacimleri sıcaklık ve basınca

göre de değişkenlik gösterebilir.

DOĞAL İŞLENMİŞ VE YAPAY MADDELER

DOĞAL MADDELER Doğada bulunan; Kendiliğinden oluşan, İnsan emeğiyle değiştirilebilen,

İşlenilmemiş maddelere doğal maddeler denir. Örneğin; topraktan çıkarılan madenler, süt, tuz

gölünde tortulaşan tuz, ağaçtan elde edilen tahta doğal maddelerdir.

Doğal maddeler çeşitli ürünler elde edilirken ham madde olarak kullanılır. Giysilerimizde pamuk, yun ve keten ham madde olarak kullanılır. Zeytin yağının ham maddesi zeytin, ekmeğin ham maddesi buğday, benzin ve mazotun ham maddesi petroldür.

İŞLENMİŞ MADDELER

Doğal maddeler kesme, parçalama ve eritme gibi yöntemlerle işlenmiş maddeler elde edilir. Örneğin; topraktan çıkan demir fabrikalarda işlenerek tren rayı elde edilir. Tuz gölünden çıkarılan doğal tuz, işlenerek mutfak tuzuna dönüşür. Süt işlenerek süt ürünleri olan yoğurt, tereyağı gibi işlenmiş maddelere dönüşür. Tahta işlenerek mobilyalar üretilir.

YAPAY MADDELERDoğal ya da işlenmiş maddelerin insanlar tarafından karıştırılıp birleştirilmesi ile elde edilen maddelere yapay maddeler denir. Örneğin; Tutkal ve talaş kullanılarak elde edilen yapay tahta

(sunta), Petrol ürünleri kullanılarak yapılan plastik (naylon)

maddeler insanlar tarafından birden fazla maddenin birleştirilmesi sonucu elde edilmiş yapay maddelerdir.

İnsan nüfusundaki artış sonucu; tüketimin artması, doğal kaynakların ihtiyacı karşılayamamasına neden olmuştur. Bu yüzden doğal maddelerin yerine yapay maddeler almıştır.

DOĞAL OLAYLARININ MADDELERE ETKİSİDoğa olaylarından; Rüzgar, Akarsu Yağmur, Sıcaklık değişimi gibi olaylar maddeyi

değiştirir

SONBAŞARILAR