Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Grażyna Dobrzyńska-Klepacz

Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych 313[05].O1.05

Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006


1

Recenzenci: mgr inż. Edward Habas dr hab. inż. Piotr Nowak Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Grażyna Dobrzyńska-Klepacz Konsultacja: dr inż. Krzysztof Symela Korekta: Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[05].O1.05 „Przechowywanie materiałów fotograficznych” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu fotograf. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 6 3. Cele kształcenia 7 4. Materiał nauczania 8

4.1. Starzenie materiałów fotograficznych 8 4.1.1. Materiał nauczania 8 4.1.2. Pytania sprawdzające 10 4.1.3. Ćwiczenia 11 4.1.4. Sprawdzian postępów 12

4.2. Czynniki wpływające na proces starzenia materiałów fotograficznych 13 4.2.1. Materiał nauczania 13 4.2.2. Pytania sprawdzające 14 4.2.3. Ćwiczenia 15 4.2.4. Sprawdzian postępów 16

4.3 Skutki starzenia materiałów fotograficznych 17 4.3.1. Materiał nauczania 17 4.3.2. Pytania sprawdzające 18 4.3.3. Ćwiczenia 19 4.3.4. Sprawdzian postępów 20

4.4. Warunki przechowywania materiałów fotograficznych 21 4.4.1. Materiał nauczania 21 4.4.2. Pytania sprawdzające 25 4.4.3. Ćwiczenia 25 4.4.4. Sprawdzian postępów 27

4.5. Przechowywanie obrazów fotograficznych 28 4.5.1. Materiał nauczania 28 4.5.2. Pytania sprawdzające 29 4.5.3. Ćwiczenia 30 4.5.4. Sprawdzian postępów 31

4.6. Szacunkowe określenie ilości i rodzaju magazynowanych materiałów 32 4.6.1. Materiał nauczania 32 4.6.2. Pytania sprawdzające 33 4.6.3. Ćwiczenia 34 4.6.4. Sprawdzian postępów 35

4.7. Kalkulacja materiałowa i kosztowa wykonywanych prac 36 4.7.1. Materiał nauczania 36 4.7.2. Pytania sprawdzające 38 4.7.3. Ćwiczenia 38 4.7.4. Sprawdzian postępów 39

5. Sprawdzian osiągnięć 40 6. Literatura 45


3

1. WPROWADZENIE Jesteś w posiadaniu „Poradnika dla ucznia”, który będzie Ci pomocny w przyswajaniu

wiedzy i podstawowych umiejętności dotyczących przechowywania materiałów fotograficznych, używania odpowiedniego sprzętu i wyposażenia do prawidłowego magazynowania i przechowywania materiałów, obrazów fotograficznych oraz cyfrowych nośników pamięci.

Znajomość zasad magazynowania i przechowywania materiałów fotograficznych jest ważnym etapem Twojego kształcenia w zawodzie fotograf. Pozwala na przechowywanie materiałów zgodnie z zaleceniami producenta co sprzyja utrzymaniu właściwości użytkowych materiałów na nominalnym poziomie przez cały okres ważności. Właściwości fotograficzne, zamieszone na opakowaniu przez producenta, są wówczas zgodne z rzeczywistymi. Decyduje to o jakości uzyskiwanych obrazów. Mam nadzieję, że niniejszy poradnik będzie Ci pomocny w uzyskaniu podstawowych umiejętności z zakresu sposobu przechowywania materiałów fotograficznych, co w przyszłości zapewni Ci szansę osiągnięcia sukcesu w dziedzinie fotografii podczas pracy na materiałach o właściwościach użytkowych zgodnych z nominalnymi.

Zapoznaj się dokładnie z treścią rozdziału Wprowadzenie ponieważ umożliwi Ci to skuteczne korzystanie z poradnika i osiągnięcie sukcesu w nauce, w ramach jednostki modułowej „Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych” dla zawodu Fotograf 313[05] (patrz pozycja 5 w załączonej tabeli).

Zawód: Fotograf 313[05] Lp. Kod Nazwa jednostki modułowej w programie nauczania dla zawodu 1. 313[05].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska 2. 313[05].O1.02 Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce w realizacji zadań zawodowych 3. 313[05].O1.03 Posługiwanie się terminologią zawodową 4. 313[05].O1.04 Rozróżnianie materiałów fotograficznych 5. 313[05].O1.05 Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych 6. 313[05].O1.06 Wykonywanie podstawowych czynności fotograficznych 7. 313[05].Z1.01 Organizowanie stanowiska pracy 8. 313[05].Z1.02 Dobieranie sprzętu i materiałów do wykonania prac fotograficznych 9. 313[05].Z1.03 Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów fotograficznych 10. 313[05].Z1.04 Wykonywanie prac fotograficznych metodami tradycyjnymi i technikami cyfrowymi 11. 313[05].Z1.05 Wykonywanie zdjęć portretowych 12. 313[05].Z1.06 Wykonywanie zdjęć plenerowych 13. 313[05].Z1.07 Wykonywanie zdjęć architektonicznych 14. 313[05].Z1.08 Wykonywanie zdjęć reportażowych 15. 313[05].Z1.09 Wykonywanie zdjęć reklamowych 16. 313[05].Z1.10 Wykonywanie zdjęć technicznych

Poradnik składa się z pięciu części: Wymagania wstępne, Cele kształcenia, Materiał nauczania, Sprawdzian osiągnięć, Literatura.

W części Wymagania wstępne, określono katalog podstawowych umiejętności, które powinieneś posiadać przed przystąpieniem do realizacji niniejszej jednostki modułowej. Jeśli po analizie uznasz, że któreś z umiejętności nie są dostatecznie przez Ciebie opanowane, wówczas powinieneś ponownie przestudiować materiał nauczania zawarty w poradnikach z poprzedzających jednostek modułowych. W dotarciu do właściwego poradnika pomoże Ci załączona powyżej lista jednostek modułowych, która obejmuje swym zakresem cały program nauczania dla zawodu. W przypadku trudności skonsultuj się z nauczycielem w celu trafnego wyboru poradnika.

W części Cele kształcenia znajduje się wykaz umiejętności jakie będziesz posiadał po zakończeniu realizacji materiału nauczania zawartego w poradniku. W ocenie,


4

czy rzeczywiście takie umiejętności opanowałeś, pomogą Ci załączone w poradniku sprawdziany postępów oraz sprawdzian osiągnięć.

Materiał nauczania jest podstawowym składnikiem poradnika i zawiera kompendium informacji, które powinieneś starannie przyswoić, aby przystąpić do wykonania zaplanowanych ćwiczeń oraz zaliczenia sprawdzianu osiągnięć. Przykład takiego sprawdzianu jest zawarty na końcu poradnika. Ponadto materiał nauczania zawiera Pytania sprawdzające stan Twojej wiedzy, która jest wymagana do realizacji danego ćwiczenia. Każde z Ćwiczeń zawartych w poradniku opisane jest w formie polecenia co należ wykonać. Natomiast uszczegółowieniem tego polecenia jest lista działań (czynności) określająca Sposób wykonania ćwiczenia. Ćwiczenia będziesz realizował indywidualnie lub pracując w zespole z innymi uczniami.

Przy wykonywaniu ćwiczeń musisz zwrócić uwagę na warunki magazynowania materiałów światłoczułych oraz ich właściwości użytkowe decydujące o jakości otrzymywanych w procesie zdjęciowym obrazów.

Składnikiem opisu każdego z ćwiczeń jest również Lista wyposażenia stanowiska pracy. Lista ta umożliwia sprawdzenie czy stanowisko ćwiczeniowe jest wyposażone w środki dydaktyczne niezbędne do prawidłowego wykonania ćwiczenia. W celu dokonania samooceny, (określenia jaki jest efekt nabycia wiedzy i umiejętności z danego zakresu materiału nauczania) możesz posłużyć się narzędziem, które nazywa się Sprawdzian postępów. Jest to lista kontrolna, którą powinieneś wypełnić odpowiadając na pytanie „tak” lub „nie”, co jest równoznaczne z oceną, że potrafisz wykonać daną czynność lub jeszcze jej nie potrafisz. W tym drugim przypadku powinieneś powtórzyć trening wykonując ponownie odpowiednie ćwiczenie. Zasadne jest również to, abyś wówczas jeszcze raz przestudiował zakres materiału nauczania potrzebny do realizacji tych ćwiczeń. Pomoże Ci w tym Twój nauczyciel, do którego powinieneś zwracać się z pytaniami i wątpliwościami. Kolejna część poradnika to Sprawdzian osiągnięć, który umożliwia sprawdzenie poziomu Twoich wiadomości i umiejętności po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej. Pozytywnie rozwiązany przez Ciebie sprawdzian osiągnięć oraz załączone do oceny w formie teczki ćwiczeń karty pracy będą stanowiły dowód, że posiadasz wiadomości i umiejętności zawodowe polegające na znajomości i stosowaniu zasad przechowywania materiałów fotograficznych. W przypadku sprawdzianu osiągnięć powinieneś również wiedzieć, że ma on formę testu podobnego do tych, jakie występują w części teoretycznej egzaminu zewnętrznego dla potwierdzenia kwalifikacji w zawodzie. Dlatego też istotne jest to, żebyś nabrał wprawy jak rozwiązuje się takie testy, co z pewnością będzie procentować w przypadku Twojego egzaminu zewnętrznego.

W celu poszerzenia i pogłębienia posiadanej wiedzy w zakresie tej jednostki modułowej możesz również skorzystać z listy materiałów źródłowych zamieszczonych w części poradnika nazwanej Literatura. Jednakże to wymaga od Ciebie inicjatywy aby dotrzeć do rekomendowanego zastawu literatury. Zestaw ten powinien być dostępny w zbiorach biblioteki szkolnej lub innych bibliotekach publicznych. Wiele cennych i ciekawych informacji możesz również pozyskać z zasobów internetowych. Jeśli będziesz miał jakiekolwiek trudności ze zrozumieniem treści materiału nauczania lub ćwiczeń to poproś nauczyciela o dodatkowe wyjaśnienie i pomoc. Bezpieczeństwo i higiena pracy W trakcie realizacji ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z prowadzonych prac. Powinieneś również dbać o ochronę środowiska naturalnego. Przepisy te już wcześniej poznałeś lub poznasz w trakcie nauki.


5

313[05].O1 Podstawy procesów

technologicznych

313[05].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

313[05].O1.02 Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce

w realizacji zadań zawodowych

313[05].O1.03 Posługiwanie się terminologią zawodową

313[05].O10.5 Magazynowanie i przechowywanie

materiałów fotograficznych

313[05].O1.04 Rozróżnianie materiałów fotograficznych

313[05].O1.06 Wykonywanie podstawowych czynności

fotograficznych

Schemat układu jednostek modułowych


6

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − stosować zasady bezpieczeństwa pracy, − dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą, − stosować zasady bezpieczeństwa pracy podczas styczności z chemikaliami fotograficznymi

oraz pracy z urządzeniami elektrycznymi, − korzystać z różnych źródeł informacji, − rozróżnić systemy rejestracji obrazów, − określić rolę substancji chemicznych stosowanych w fotografii, − scharakteryzować etapy obróbki materiałów fotograficznych, − rozróżnić i scharakteryzować urządzenia laboratorium fototechnicznego, − wyjaśnić mechanizm cyfrowego zapisu obrazu, − określić zasady cyfrowego zapisu obrazu, kompresji, przenoszenia i wizualizacji, − sklasyfikować i rozróżnić detektory obrazu, − określić właściwości użytkowe materiałów światłoczułych i elektronicznych detektorów

obrazu, − scharakteryzować budowę różnego rodzaju materiałów fotograficznych i elektronicznych

detektorów obrazu, − rozróżnić materiały fotograficzne czarno-białe i barwne, − określić właściwości użytkowe materiałów fotograficznych na podstawie danych

katalogowych oraz informacji producenta zamieszczonych na opakowaniu, − odczytać systemy kodów i oznaczeń typowych materiałów światłoczułych, − dokonać klasyfikacji materiałów fotograficznych ze względu na przeznaczenie

i sposób obróbki, − rozróżniać nośniki pamięci stosowane w aparatach cyfrowych, − scharakteryzować surowce i chemikalia stosowane do obróbki materiałów światłoczułych, − określić działanie wywoływaczy negatywowych i pozytywowych, − określić zasady wytwarzania warstw światłoczułych.


7

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − wyjaśnić na czym polega proces starzenia materiałów fotograficznych, − określić rodzaje starzenia materiałów fotograficznych, − określić parametry fotograficzne ulegające zmianie podczas starzenia materiałów

światłoczułych, − określić skutki starzenia materiałów fotograficznych, − określić czynniki wpływające na proces starzenia materiałów fotograficznych, − określić warunki przechowywania materiałów światłoczułych nienaświetlonych, − określić warunki przechowywania naświetlonych materiałów światłoczułych, − określić warunki przechowywania obrazów fotograficznych, − przeprowadzić pomiar parametrów warunków przechowywania materiałów

fotograficznych, − przewidzieć skutki niewłaściwego przechowywania materiałów fotograficznych, − określić przydatność magazynowanych materiałów, − określić szacunkowo ilość magazynowanych materiałów, − określić szacunkowo rodzaj, ilość i koszt materiałów fotograficznych potrzebnych

do wykonania określonych prac, − przeprowadzić kalkulację kosztowo-materiałową do określonych prac fotograficznych, − opracować plan zaopatrzenia usługowej placówki fotograficznej.


8

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Starzenie materiałów fotograficznych 4.1.1. Materiał nauczania.

S t a r z e n ie m materiałów fotograficznych nazywamy zmianę ich właściwości fotograficznych w czasie przechowywania. Proces starzenia postępuje stale w sposób mniej lub bardziej dostrzegalny. Starzenie materiału fotograficznego zaczyna się już w ostatnim etapie produkcji, po naniesieniu emulsji światłoczułej na podłoże. Rozróżniamy starzenie materiału:

n o r ma ln e , które traktuje się jako przedłużenie procesu kształtowania czułości zachodzącego podczas produkcji emulsji fotograficznej,

a n o r ma ln e prowadzące do innych zmian niż wynika to z przedłużenia procesu kształtowania czułości podczas produkcji emulsji fotograficznej.

Przebieg starzenia normalnego zależy między innymi od sposobu produkcji materiału światłoczułego. Jeśli w procesie produkcji emulsja światłoczuła osiągnęła maksymalną czułość, to w procesie starzenie będzie następował początkowo powolny a następnie szybszy spadek czułości przy równoczesnym wzroście zadymienia (Rys.1a). Jeśli, w czasie produkcji, światłoczułość nie została doprowadzona do wartości maksymalnej podczas przechowywania materiału nastąpi początkowo jej wzrost a następnie spadek (Rys. 1b).

Starzenie normalne prowadzi do powstania zadymienie obrazu.

a. b.

Rys. 1. Wykresy zmian światłoczułości i zadymienia zachodzące podczas starzenia normalnego materiału fotograficznego.

Źródło: Materiały autorskie Cechą charakterystyczną procesu starzenia anormalnego jest początkowo silny a następnie

coraz wolniejszy spadek czułości, któremu nie musi towarzyszyć wzrost zadymienia (Rys. 2 a,b). Spadek czułości spowodowany jest między innymi działaniem środków utleniających na emulsję. Procesom starzenia anormalnego sprzyja obecność tlenu i wilgoci. Dlatego w zależności od warunków przechowywania materiałów fotograficznych procesy starzenia zachodzą według schematu starzenia normalnego lub anormalnego.


9

a. b.

Rys. 2. Wykresy zmian światłoczułości i zadymienia zachodzące podczas starzenia anormalnego materiału fotograficznego.

Źródło: Materiały autorskie

Termin przydatności do użytku. Każda partia wyprodukowanego materiału jest oznaczona n u me r e m e mu l s j i

(Rys. 3,4) zamieszczonym na opakowaniu. Jest to numer partii emulsji pochodzącej z jednego emulgatora lub z kilku partii o takich samych właściwościach. Materiały z opakowań o różnych numerach emulsji różnią się właściwościami w granicach normy.

T e r min w a ż n o ś c i określa datę, do której materiał powinien być naświetlony i wywołany. Do tego czasu prawidłowo przechowywany materiał fotograficzny powinien zachować jednakowe właściwości użytkowe. Możliwość zachowania niezmiennych właściwości fotograficznych materiałów pozwala zróżnicować materiały amatorskie i profesjonalne. Termin ważności znajduje się na opakowaniu każdego materiału fotograficznego (Rys. 3).

Materiały amatorskie produkowane są jako „materiały dojrzewające”, czyli takie, które najlepsze parametry uzyskują dopiero jakiś czas po wyprodukowaniu. Należy przechowywać je w temperaturze pokojowej. Materiały amatorskie wykazują w okresie gwarancji stabilne właściwości w granicach tolerancji przewidzianych normą pod warunkiem, że są odpowiednio przechowywane. Ich okres gwarancji jest długi i wynosi nawet dwa lata.

Materiały profesjonalne produkowane są tak, że czas ich dojrzewania przebiega w fabryce. Do odbiorcy trafiają tak zwane materiały dojrzałe o właściwościach zgodnych z normami. Materiały profesjonalne odznaczają się znacznie krótszym okresem ważności. Wynosi on kilka tygodni lub miesięcy w czasie, których nie zmieniają się właściwości materiału, pod warunkiem odpowiedniego ich przechowywania w obniżonej temperaturze (4-12˚C). Później cechy użytkowe materiału takie jak światłoczułość i zadymienie ulegają zmianie w granicach określonych przez normy.

Stabilność pracy fotografa wynika z możliwości zachowania powtarzalnych warunków zdjęciowych dlatego tak ważne jest fotografowanie na materiałach o identycznych właściwościach. W przypadku materiałów profesjonalnych mamy gwarancję, że ta sama partia produkcji materiałów profesjonalnych gwarantuje jednakowe właściwości.[Poz.9, s.41-42]


10

1. Numer emulsji

2. Termin ważności

3. Światłoczułość filmu (ISO)

4. Temperatura przechowywania

Rys. 3. Dane informacyjne zamieszczone na opakowaniu małoobrazkowego materiału czarno-białego.

Kod fabryczny (numer emulsji) A ostanie dwie cyfry grupy A oznaczają

właściwości fotograficzne emulsji. B numer rotacyjny, określa datę produkcji

papieru, a dokładnie datę wysłania papieru z magazynu fabrycznego. Im niższy numer rotacyjny tym dawniej materiał opuścił magazyn.

Rys. 4. Dane informacyjne zamieszczone na opakowaniu fotograficznego papieru barwnego. Źródło: Foto-World, Magazyn informacyjny Nr 3/95, Kodak distributor, s.10.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest termin ważności materiału fotograficznego? 2. Jaka różnica występuje we właściwościach fotograficznych i starzeniu materiałów

amatorskich i profesjonalnych? 3. Na czym polega proces starzenia materiałów fotograficznych? 4. Jakie starzenie materiału fotograficznego nazywamy naturalnym? 5. Jakie zmiany właściwości fotograficznych materiału światłoczułego zachodzą podczas

przechowywania?

3

1

2

4


11

6. Jak przebiegają zmiany właściwości fotograficznych materiału przy schemacie starzenia normalnego?

7. Jak przebiegają zmiany właściwości fotograficznych materiału przy schemacie starzenia anormalnego?

8. Jakich informacji dostarcza numer emulsji zamieszczony na opakowaniu materiału fotograficznego?

4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Dokonaj segregacji zbioru materiałów fotograficznych pod względem rodzaju, numeru emulsji i daty produkcji. Opracuj algorytm postępowania i klucz klasyfikowania materiałów według przyjętych kryteriów. Zaproponuj sposób dokumentacji posegregowanych materiałów fotograficznych.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) opracować klucz klasyfikowania materiałów fotograficznych, 2) opracować algorytm postępowania podczas segregowania materiałów fotograficznych, 3) zapoznać się z asortymentem materiałów, 4) dokonać segregacji materiałów fotograficznych według przyjętego klucza i algorytmu

postępowania, 5) opracować sposób dokumentacji posegregowanych materiałów fotograficznych, 6) sporządzić zapis dokumentujący uporządkowany zbiór materiałów, 7) zaplanować kolejność naświetlania materiałów na podstawie numeru emulsji i daty

ważności mając na uwadze stabilność procesów obrazowania tradycyjnego, 8) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia, 9) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy − zestaw materiałów fotograficznych zdjęciowych różniących się numerem emulsji i datą

ważności, − zestaw papierów fotograficznych czarno-białych różniących się numerem emulsji i datą

ważności, − zestaw papierów fotograficznych barwnych różniących się numerem emulsji i datą

ważności, − literatura zawodowa, − instrukcja wykonania ćwiczenia, − karta pracy. Ćwiczenie 2

Przyporządkuj wykresom przedstawiającym zmiany światłoczułości i zadymienia zachodzące w czasie długotrwałego przechowywania materiałów fotograficznych nazwy typów starzenia: starzenie normalne i starzenie anormalne.


12


1) zapoznać się z wykresami przedstawiającymi zmiany światłoczułości i zadymienia zachodzące w czasie długotrwałego przechowywania materiałów fotograficznych,

2) wybrać wykresy, na których występują wymienione w poleceniu schematy starzenia, 3) przyporządkować wykresom nazwy schematów starzenia, 4) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia, 5) dołączyć kartę pracy do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy: − plansze z wykresami przedstawiającymi zmiany światłoczułości i zadymienia zachodzące

w czasie przechowywania materiałów fotograficznych, − plansze z opisem schematów starzenia, − literatura specjalistyczna, − karta pracy. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) dokonać segregacji materiałów fotograficznych według numeru emulsji? 2) dokonać segregacji materiałów fotograficznych według terminu ważności? 3) scharakteryzować proces starzenia anormalnego? 4) scharakteryzować proces starzenia normalnego? 5) rozróżnić materiały amatorskie i profesjonalne? 6) zdefiniować proce starzenia się materiałów fotograficznych? 7) wymienić typowe zmiany zachodzące w materiale w procesie długotrwałego

przechowywania?


13

4.2. Czynniki wpływające na proces starzenia materiałów fotograficznych

4.2.1. Materiał nauczania

Proces starzenia materiałów fotograficznych jest bardzo złożony z uwagi na liczbę czynników decydujących o jego przebiegu. Do podstawowych czynników warunkujących starzenie materiałów fotograficznych zaliczamy:

czynniki wewnętrzne ukryte w samym materiale fotograficznym jak: • budowa i kształt kryształów halogenków srebra, średnia wielkość kryształów, • skład chemiczny warstwy emulsyjnej, • adsorpcja różnych składników na powierzchni kryształów np. żelatyny powodującej

dojrzewanie chemiczne, stabilizatorów hamujących ten proces oraz innych składników takich jak komponenty barwnikowe i barwniki sensybilizacyjne,

• technologia wytwarzania (rodzaj związków zawartych w emulsji takich jak woda, nadtlenki mogące obniżać czułość oraz kwasowość żelatyny),

• skład chemiczny warstw pomocniczych (warstwy podłoża, preparacyjnej i ochronnej) i oddziaływanie występujących lub powstających w nich podczas przechowywania związków,

czynniki fizykochemiczne zawarte w otaczającej atmosferze podczas przechowywania materiałów fotograficznych (podwyższona temperatura, zwiększona wilgotność, zanieczyszczenia powietrza, występowanie tlenu),

rodzaj i właściwości opakowania (zawartość składników lotnych mogących dyfundować – wnikać –w głąb materiału fotograficznego),

promieniowanie (X oraz γ). Podwyższona temperatura przyśpiesza proces starzenia materiałów fotograficznych

zarówno przy małej jaki dużej wilgotności powietrza w miejscu magazynowania. Obecność tlenu i zanieczyszczenia powietrza mają istotny wpływ na powstawanie

zadymienia materiałów fotograficznych. Fabrycznie zapakowany materiał fotograficzny jest chroniony przed wpływem wilgoci.

Przy dłuższym przechowywaniu w atmosferze o wilgotności względnej 60% i większej opakowania kartonowe, naklejki, środki klejące, a nawet metalowe pojemniki mogą ulec uszkodzeniu. Tak duża wilgotność panująca w pomieszczeniu gdzie przechowujemy materiały fotograficzne sprzyja powstawaniu i rozwojowi bakterii i pleśni. Prowadzi to do rozkładu żelatyny i tym samym zniszczenia emulsji.[Poz. 3, s.21] Zbyt mała wilgotność powietrza i podwyższona temperatura powoduje zsychanie się warstwy emulsji i jej kruszenie.

Promieniowanie X oraz γ może powodować powstawanie na filmach zadymienia. Dzieje się tak gdy poziom promieniowania jest dostatecznie wysoki oraz, w drugim przypadku, gdy filmy są poddawane kilkukrotnym naświetleniom za pomocą małych dawek promieniowania. Efekt ten kumuluje się i łączne naświetlenie jest na tyle duże, że można je zauważyć na wywołanym materiale fotograficznym.

Obrazy już wywołane są całkowicie bezpieczne i nie ulegają negatywnym zmianom podczas oddziaływania na nie promieni rentgenowskich. Szkodliwość promieniowania jest większa dla filmów wysokoczułych.


14

Najczęściej problem ochrony przed promieniowaniem rentgenowskim pojawia się na lotniskach, gdzie bagaże są sprawdzane ta metodą. [Poz. 4, s.13] Należy chronić materiały w pojemnikach wyłożonych warstwą ołowiu.

Odpowiednie magazynowanie materiałów fotograficznych jest również wymagane w szpitalach, laboratoriach i innych placówkach gdzie może być wykorzystywane promieniowanie przenikliwe.

Fot. 1. Przykład zadymienia materiałów barwnych negatywowych wskutek działania promieniowania X. Źródło: Efekty skanowania promieniowaniem X na filmach, Polak A., Kodak Polska, Magazyn informacyjny

Nr 3-4/2001, Kodak distributor, s.13.

Różnorodność czynników warunkujących starzenie materiałów fotograficznych powoduje, że jest to proces złożony i trudny do przewidzenia jest jego kierunek. Dodatkowo s t a r z e n ie n a t u r a ln e przebiega w warunkach rzeczywistych bardzo wolno stąd ograniczone możliwości badania tego procesu. Dlatego materiały fotograficzne poddaje się procesowi s t a r z e n ia p r z y ś p ie s z o n e g o w warunkach podwyższonej temperatury i wilgotności. Porównując zmiany materiału fotograficznego ulegającego starzeniu naturalnemu z podobnymi zmianami zachodzącymi podczas starzenia przyspieszonego ustala się rzeczywisty termin ważności materiału. Zmiany właściwości fotograficznych zachodzące w materiale w tym okresie muszą mieścić się w granicach normy.

Trwałość błon i filmów fotograficznych można znacznie wydłużyć przechowując je w lodówce w szczelnym opakowaniu. 4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakich opakowaniach należy przechowywać materiały fotograficzne? 2. Jakie czynniki wpływają na proces starzenia się materiałów fotograficznych? 3. Jakie starzenie się materiału fotograficznego nazywamy przyśpieszonym? 4. W jaki sposób działa na materiał fotograficzny promieniowanie rentgenowskie? 5. Jakie czynniki fizykochemiczne zawarte w atmosferze wpływają na starzenie

się materiałów fotograficznych? 6. W jakim celu prowadzi się przyśpieszone starzenie materiałów fotograficznych? 7. Jak można przedłużyć trwałość materiałów fotograficznych?


15

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Ze zbioru czynników wpływających na proces starzenia materiałów fotograficznych utwórz grupy czynników wewnętrznych i zewnętrznych. W obrębie utworzonej grupy wskaż czynniki, których wpływ na starzenie materiałów fotograficznych można ograniczyć. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się ze zbiorem czynników wpływających na starzenie się materiałów

fotograficznych, 2) dokonać selekcji czynników wpływających na starzenie się materiałów fotograficznych

na wskazane grupy, 3) w utworzonych zbiorach wskazać czynniki, których wpływ na starzenie materiałów

fotograficznych można ograniczyć, 4) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia, 5) dołączyć kartę pracy do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy: − plansze z wykazem czynników wpływających na starzenie się materiałów fotograficznych, − literatura zawodowa, − karta pracy. Ćwiczenie 2 Określ sposób oddziaływania czynników zewnętrznych i wewnętrznych na właściwości różnych materiałów fotograficznych podczas ich przechowywania. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) podzielić materiały fotograficzne na czarno-białe i barwne, zdjęciowe i do kopiowania, 2) zapoznać się z warunkami przechowywania sklasyfikowanych materiałów światłoczułych

zalecanymi przez producenta, 3) określić sposób oddziaływania czynników zewnętrznych i wewnętrznych na właściwości

materiałów fotograficznych, podczas ich przechowywania, w obrębie wydzielonych grup, 4) określić sposób przechowywania określonych grup materiałów światłoczułych zgodnie

z zaleceniami producenta, 5) sporządzić sprawozdanie z ćwiczenia, 6) zaprezentować pracę nauczycielowi, 7) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń

Wyposażenie stanowiska pracy:

− zestaw różnych materiałów fotograficznych, − katalogi materiałów światłoczułych różnych firm, − literatura zawodowa, − karta pracy.


16

4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wymienić czynniki wewnętrzne wpływające na starzenie materiałów

światłoczułych?

2) dokonać podziału czynników wpływających na starzenie materiałów fotograficznych?

3) określić zasady i cel prowadzenia starzenia przyśpieszonego? 4) zdefiniować starzenie normalne? 5) wymienić czynniki zewnętrzne wpływające na starzenie materiałów

światłoczułych?


17

4.3. Skutki starzenia materiałów fotograficznych 4.3.1. Materiał nauczania

Podczas przechowywania materiałów światłoczułych ich właściwości fotograficzne ulegają ciągłym zmianom. Do wielkości fotograficznych decydujących o przydatności materiału do użycia podczas długotrwałego przechowywania należy:

zadymienie, światłoczułość, kontrastowość, gęstość maksymalna, odcień strątu srebrowego w przypadku czarno-białych papierów fotograficznych, niezrównoważenia kontrastowości, czułości i zadymienia warstw składowych

w materiałach barwnych.

Św ia t ło c z u ło ś ć (S) jest podstawową właściwością użytkową materiału fotograficznego. T o wielkość określająca wrażliwość materiałów fotograficznych na światło. Jej wartość nominalna podana na opakowaniu powinna odpowiadać wartości rzeczywistej. Gwarantuje to na prawidłowe naświetlenie materiału światłoczułego i uzyskanie właściwego obrazu fotograficznego z dobrze odwzorowanymi szczegółami w cieniach i światłach. Zmiany światłoczułości zachodzące w procesie starzenia materiałów fotograficznych prowadzą do obniżenia czułości materiału. Spadek czułości jest tym większy im większa jest zawartość tlenu w powietrzu.

K o n t r a s t o w o ś ć (zwana gradacją w odniesieniu do papierów fotograficznych) jest właściwością materiału do odtwarzania skali jasności fotografowanych obiektów w sposób mniej lub bardziej kontrastowy. Zmiany zachodzące podczas starzenia materiałów fotograficznych prowadzą najczęściej do spadku jego kontrastowości. Ma to szczególne znaczenie w przypadku papierów fotograficznych, w których starzenie i spadek kontrastowości są często połączone z powstawaniem zadymienia i spadkiem gęstości maksymalnej obrazu. Prowadzi to do obniżenia rozpiętości gęstości uzyskanej na obrazie pozytywowym gdzie pożądane są czyste światła i głęboka czerń szczegółów w cieniach obrazu.

Z a d ymie n ie materiału fotograficznego ujawnia się po jego wywołaniu. Powstaje w wyniku redukcji nienaświetlonych kryształów halogenków srebra. Substancja wywołująca działa na nienaświetlone kryształy bardzo powoli a po obróbce daje efekt widocznego zszarzenia [Poz. 4, s.41]. Stabilizatory zawarte w warstwie emulsji chronią materiał przez powstaniem zadymienia. Czynniki takie jak podwyższona temperatura, wpływ wilgoci i par innych gazów (amoniak, siarkowodór) oraz promieniowanie X, γ powodują w kryształach zmiany prowadzące do powstania zadymienia obrazu. Wpływ szkodliwych gazów siarkowodoru i amoniaku objawia się w postaci zadymienia żółtego lub szarego postępującego od brzegów arkuszy papieru fotograficznego. Szczególnie niepożądane jest zadymienie materiałów pozytywowych, które zanieczyszcza światła obrazu i dyskwalifikuje materiał. Dopuszczalne zadymienie dla różnych materiałów określają normy.

G ę s t o ś ć ma k s yma ln a jest wielkością ważną, przede wszystkim, dla materiałów pozytywowych. Określa największą gęstość jaką można uzyskach na materiale w optymalnych warunkach obróbki i naświetlenia. Za optymalne warunki przyjmujemy zalecane przez producenta lub normę. Niewłaściwe przechowywanie materiałów fotograficznych może


18

skutkować spadkiem gęstości maksymalnej, czyli głębokiej czerni pożądanej na obrazie pozytywowym. Częstą przyczyną spadku gęstości jest zachodzący podczas przechowywania proces garbowania się żelatyny powodującej zmiany w kinetyce wywoływania oraz tworzenie się bardziej zwartych struktur srebra. Zmiana struktury wywołanych ziaren prowadzi też do zmiany o d c i e n i a s t r ą t u srebrowego (odcienia wywołanego obrazu srebrowego) w kierunku bardziej zimnego.

N ie z r ó w n o w a ż e n ia występujące w barwnym materiale fotograficznym wpływają na jakość reprodukcji barw obrazów uzyskanych na tych materiałach. W przypadku idealnego materiału barwnego każda warstwa (niebiesko-, czerwono-, zielonoczuła) miałaby takie same właściwości fotograficzne jak światłoczułość, kontrastowość i zadymienie. Rzeczywiste materiały barwne odznaczają się różnymi właściwościami fotograficznymi dlatego mówimy o niezrównoważeniach kontrastowości, czułości i zadymienia warstw składowych w materiałach barwnych. [Poz. 11, s.9]

Niezrównoważenie pod względem zadymienia polega na tym, że każda warstwa materiału barwnego wykazuje różne zadymienie. Prowadzi to do powstania, po naświetleniu i obróbce chemicznej, zadymienia barwnego widocznego szczególnie w miejscach nienaświetlonych lub słabo naświetlonych.

Niezrównoważenie światłoczułości polega na tym ze każda z warstw materiału barwnego posiada inną czułość. Dlatego, to samo naświetlenie spowoduje powstanie w każdej z warstw materiału różnej ilości barwnika. Największa ilość barwnika powstanie w warstwie o największej czułości. Na przykład jeżeli najbardziej czuła jest warstwa zielonoczuła to w tej warstwie powstanie najwięcej barwnika (na obrazie powstanie dominanta purpurowa). Niezrównoważenie światłoczułości występujące w materiale negatywowym barwnym można zniwelować stosując podczas kopiowania negatywu korekcję odpowiednimi filtrami.

Niemożliwe do usunięcia jest niezrównoważenie kontrastowości, które prowadzi do powstania innej dominanty barwnej w światłach a innej w cieniach obrazu. Taka wada dyskwalifikuje materiał.

Niedopuszczalne jest występowanie niezrównoważeń warstw składowych w materiałach odwracalnych barwnych, na których od razu uzyskujemy obrazy pozytywowe.

Aby zapobiec starzeniu i niekorzystnej zmianie właściwości fotograficznych materiałów światłoczułych do emulsji, w procesie produkcji dodaje się stabilizatory. Przeciwdziałają one, przede wszystkim, powstawaniu zadymienia obrazu. Stabilizatory są to substancje organiczne takie jak na przykład benzotriazol (stosowany jako substancja antyzadymiająca w wywoływaczu) i benzymidazol.

Największe problemy związane są ze stabilizacją kontrastowości związanej ze spadkiem gęstości maksymalnej materiału światłoczułego. Największy spadek kontrastowości występuje w pierwszym okresie magazynowania materiałów fotograficznych. 4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie właściwości fotograficzne materiału światłoczułego ulegają zmianom w procesie

starzenia? 2. Jaką funkcje pełnią stabilizatory wchodzące w skład emulsji materiału fotograficznego? 3. Jak zmienia się światłoczułość materiału fotograficznego w czasie przechowywania?


19

4. Jak zmienia się kontrastowość materiału fotograficznego w czasie przechowywania? 5. Co to jest zadymienie materiału fotograficznego? 6. Jak zmienia się zadymienie materiału fotograficznego w czasie przechowywania? 7. Co to jest gęstość maksymalna i odcień strątu srebrowego? 8. Jakie niezrównoważenia występują w barwnym materiale światłoczułym? 9. Jaki wpływ na jakość barwnego obrazu wywierają powstające w materiale barwnym

niezrównoważenia? 4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Utwórz mapę skojarzeń właściwości fotograficznych ulegających zmianie w procesie przechowywania materiałów światłoczułych z odpowiadającymi im wadami powstałymi na obrazie po naświetleniu i obróbce chemicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się ze zbiorem materiałów fotograficznych; 2) dokonać selekcji materiałów, 3) sklasyfikować materiały zdjęciowe w obrębie utworzonej grupy; 4) określić przeznaczenie materiałów zdjęciowych ; 5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia ; 6) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy: − czarno-białe i barwne materiały zdjęciowe o różnych czułościach, typach i przeznaczeniu, − czarno-białe i barwne materiały do kopiowania o różnej gradacji i przeznaczeniu, − literatura zawodowa, katalogi produktów materiałów fotograficznych różnych firm, − karta pracy. Ćwiczenie 2 Dokonaj oceny przydatności przechowywanych papierów fotograficznych czarno-białych do wykonania powiększenia zdjęcia portretowego formatu 20x30cm z negatywu małoobrazkowego. Powiększenie przeznaczone jest do celów wystawienniczych.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zebrać informacje na temat asortymentu przechowywanych papierów fotograficznych, 2) ocenić jakość negatywu, 3) zaplanować w formie pisemnej wybór papieru fotograficznego uwzględniając:

- dobór formatu papieru do założonego powiększenia, - dobór gradacji papieru do kontrastu negatywu, - dobór stopnia połysku, - dobór grubości podłoża

4) wybrać zaplanowany papier fotograficzny z zasobów magazynowanych, 5) sprawdzić stan opakowania fabrycznego (uszkodzenia mechaniczne, zawilgocenie,

obecność pleśni), 6) wywołać nienaświetloną próbkę papieru fotograficznego,


20

7) ocenić wizualnie zadymienie materiału, 8) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia; 9) przedstawić pracę nauczycielowi.


− katalogi papierów fotograficznych różnych firm, − zestaw książek i czasopism zawodowych, − karta pracy. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wymienić właściwości fotograficzne materiału ulegające zmianie w procesie

długotrwałego ich przechowywania?

2) wskazać funkcję stabilizatorów dodawanych do emulsji fotograficznej na etapie jej produkcji?

3) zdefiniować właściwości fotograficzne materiału ulegające zmianie w procesie starzenia?

4) określić wpływ zmiany właściwości użytkowych materiału światłoczułego w procesie starzenia na jakość obrazu fotograficznego?

5) wymienić rodzaje niezrównoważenia barw występujących w materiałach fotograficznych?


21

4.4. Warunki przechowywania materiałów fotograficznych 4.4.1. Materiał nauczania

Ogólne zasady przechowywania materiałów światłoczułych. Prawidłowe przechowywanie materiałów światłoczułych pozwala na zachowanie

ich nominalnych właściwości fotograficznych przez pewien okres czasu. Czas ten podany jest przez producenta na opakowaniu jako data ważności. Stosowanie materiałów światłoczułych po upływie terminu ważności wiąże się z pewnym ryzykiem. Używając materiałów przeterminowanych najczęściej trzeba wykonać próby, zanim zostaną wykorzystane do zamierzonych przez użytkownika celów. Jako podstawową zasadę należy przyjąć przechowywanie materiałów światłoczułych:

z dala od źródeł promieniowania: • świetlnego • podczerwonego • termicznego • przenikliwego

w niskiej temperaturze w powietrzu o małej wilgotności względnej.

Materiały, które przechowuje się w obniżonej temperaturze, w lodówkach lub zamrażarkach, trzeba stopniowo ogrzewać do temperatury otoczenia (klimatyzować), co zapobiegnie skraplaniu się pary wodnej (kondensacji) na ich powierzchni. Barwne materiały fotograficzne są na ogół mniej tolerancyjne na niesprzyjające warunki przechowywania niż materiały czarno-białe. Wynika to z faktu, że materiały barwne zbudowane są z kilku warstw światłoczułych, które w różnym stopniu są podatne na wszelkie zmiany właściwości fotograficznych. W przypadku barwnych negatywów i diapozytywów, a także w przypadku barwnego papieru fotograficznego mogą powstawać dominanty barwne, których nie można usunąć ani w procesie obróbki chemicznej ani podczas kopiowania. Przechowywanie nienaświetlonych materiałów fotograficznych.

Nienaświetlone materiały fotograficzne są szczególnie wrażliwe na działanie podwyższonej temperatury i wilgotności. Powinny być przechowywane w chłodnym i suchym miejscu. Właściwości sensytometryczne materiałów fotograficznych, takie jak światłoczułość, kontrastowość, zadymienie i niezrównoważenie barwne, ulegają stopniowym zmianom od momentu zakończenia ich produkcji. Niewłaściwe przechowywanie może spowodować przyśpieszenie tego procesu. Nienaświetlone materiały fotograficzne przechowuje się w oryginalnych opakowaniach, które dobrze chronią je przed niepożądanym wpływem i zmianami wilgotności względnej. Amatorskie filmy barwne, jak również niektóre filmy profesjonalne przechowuje się w temperaturze nie wyższej niż 24ºC. Zawsze trzeba chronić filmy przed mocno nasłonecznionymi miejscami, gdzie temperatura może bardzo szybko wzrosnąć (np. parapety okienne). Pomimo tego, że przechowywanie filmów w lodówce jest korzystne, nie można wykluczyć powstawania zadymienia spowodowanego promieniowaniem gamma i promieniowaniem kosmicznym. Dotyczy to głównie filmów wysokoczułych i takich, których termin ważności dawno minął.


22

Profesjonalne materiały fotograficzne powinno się przechowywać w oryginalnych opakowaniach w temperaturze poniżej 13ºC. Specyficzne warunki przechowywania wymagane są dla materiałów uczulonych na poczerwień, które wymagają zamrożenia do temperatury od -18ºC do -25ºC, dlatego że przy uczuleniu na daleką podczerwień zostaną one zadymione promieniowaniem termicznym otoczenia.[Poz. 15, s.1-2] Niektóre filmy profesjonalne i niektóre diapozytywy nie wymagają przechowywania w obniżonej temperaturze. Te filmy przeznaczone są dla fotoreporterów, którzy nie mają możliwości przechowywania tych materiałów w chłodnym miejscu, ze względu na warunki pracy. Filmy te mogą być przechowywane przez kilka dni, a nawet tygodni, w temperaturze otoczenia bez widocznej straty jakości. Papier fotograficzny i materiały wystawiennicze powinny być przechowywane w temperaturze niższej niż 13ºC, w oryginalnych, zamkniętych opakowaniach ochronnych. Filmy i papiery fotograficzne czarno-białe mogą być przechowywane przez krótki okres czasu w temperaturze do 24ºC. Dłuższy okres przechowywania wymaga zastosowania temperatur podanych w tabeli poniżej.

Tabela 1: Okres przechowywania materiałów fotograficznych czarno-białych w zależności od temperatury

Źródło: Storage and Care of KODAK Photographic Materials Storage and Care of KODAK Photographic Materials, Before and After Processing - TECHNICAL DATA/REFERENCE. Kodak Publication No. E-30

CAT 827 0852, September 1999, s. 2

Opakowania materiałów fotograficznych są odporne na wilgoć i działanie szkodliwych gazów. Mimo to długotrwałe oddziaływanie powietrza o wilgotności względnej wyższej niż 60% może spowodować ich uszkodzenie. Wilgotne środowisko sprzyja również rozwojowi różnego rodzaju grzybów i bakterii. Niektóre z nich mogą nawet niszczyć warstwy światłoczułe poprzez wnikanie w głąb emulsji żelatynowej. Wilgotność względna w pomieszczeniach, w których magazynowane są materiały fotograficzne musi być regularnie sprawdzana i powinna być niższa niż 50%. Materiał fotograficzny wyjęty z oryginalnego opakowania jest już narażony na działanie wilgoci i wpływ czynników atmosferycznych. Najlepiej zużyć go jak najszybciej. Jeśli nie jest to możliwe, dobrze jest zapakować materiał w oryginalne opakowanie i zakleić szczelnie taśmą, tak aby w kopercie pozostało jak najmniej powietrza. Dodatkowo można materiał zawinąć w kilka warstw folii aluminiowej. Najbardziej odpowiedni sposób składowania częściowo wykorzystanych materiałów fotograficznych, gwarantujący dobrą stabilność pracy papieru przez długi czas, to ciemne miejsce, wolne od kurzu i oparów chemicznych, w którym panuje wilgotność względna pomiędzy 30% a 50% i temperatura poniżej 20˚C.

Papiery barwne lepiej przechowywać w obniżonej temperaturze. Przechowywanie papieru w lodówce lub zamrażarce znacznie spowalnia naturalny proces jego starzenia.[Poz. 13, s. 27]

Wpływ temperatury przechowywania materiału fotograficznego na okres użyteczności materiałów barwnych jest bardzo duży. Jeśli za czas normalny przechowywania materiału w zalecanej wilgotności względnej i temperaturze 24˚C uznamy okres, w którym

Okres przechowywania 2 miesiące 6 miesięcy 12 miesięcy

Temperatura 24ºC 16ºC 10ºC


23

zaobserwujemy dopuszczalny spadek gęstości optycznej obrazu o 0,1 jednostki (z 1,0 do 0,9) to w innych temperaturach ten okres użyteczności wyniesie:

Tabela 2: Wpływ temperatury na normalny czas przechowywania materiału fotograficznego.

Temperatura [˚C] Okres użyteczności przechowywania

30 ˚C 0,5 czasu normalnego

24˚C czas normalny

13˚C 4x czas normalny

4˚C 16x czas normalny

-18˚C 340x czas normalny

Źródło: Przechowywanie barwnych materiałów fotograficznych, Wojciech Tuszko, Foto 5/91, s. 21

Materiały fotograficzne, które są przechowywane w niskiej temperaturze nie mogą być używane bezpośrednio po wyjęciu z lodówki. Aby zapobiec skraplaniu się pary wodnej na powierzchni materiału należy go stopniowo ogrzewać do temperatury otoczenia (klimatyzowanie) bez otwierania opakowania. Najlepszym rozwiązaniem jest wyjęcie filmu lub papieru fotograficznego z lodówki na jeden dzień przed jego planowanym użyciem. Minimalny czas oczekiwania na odpowiednie ocieplenia się materiału jest uzależniony od rodzaju materiału fotograficznego, sposobu opakowania oraz wyjściowej temperatury przechowywania. Czasy te dla kilku wybranych materiałów pokazuje poniższa tabela.

Tabela 3: Minimalny czas klimatyzowania materiałów fotograficznych do temperatury otoczenia.

Czas klimatyzowania materiałów fotograficznych do temperatury otoczenia [h] Rodzaj materiału

-18ºC 2ºC 13ºC

Filmy 135 1,5 1,25 1,0

10 - arkuszy w opakowaniu 1,5 1,25 1,0

100 - arkuszy w opakowaniu 4,0 3,0 2,0

Źródło: Storage and Care of KODAK Photographic Materials Storage and Care of KODAK Photographic

Materials, Before and After Processing - TECHNICAL DATA/REFERENCE. Kodak Publication No. E-30 CAT 827 0852, September 1999, s. 2

Ochrona obrazu utajonego

W wyniku naświetlenia materiału fotograficznego w emulsji powstaje obraz utajony. Do czasu obróbki chemicznej obraz ten musi być maksymalnie chroniony. Niestety, wtedy właśnie zmiany parametrów warstw światłoczułych następują bardzo szybko co objawia się tak zwanym cofaniem obrazu utajonego.


24

O ile to możliwe naświetlony film lub papier fotograficzny należy poddać obróbce jeszcze tego samego dnia. Szczególnie dotyczy to materiałów profesjonalnych.

Najdłużej można przechowywać naświetlone materiały zdjęciowe czarno-białe a krócej barwne. Jeszcze krócej zezwala się przechowywać naświetlone papiery czarno-białe a szczególnie barwne. Najkrócej wolno przechowywać materiały profesjonalne czarno-białe i barwne oraz materiały specjalne. W czasie 24 godzin po naświetleniu, nie zauważa się w obrazie utajonym istotnych zmian. W ostateczności, materiały niewywołane można przechowywać kilka dni w zimnym i suchym miejscu. Powinny być wówczas szczelnie zapakowane aż do momentu gdy znajdą się w laboratorium.

Naświetloną błonę barwną zaleca się przechowywać w lodówce do dwóch dni. Papiery barwne naświetlone przechowujemy w temperaturze poniżej 10˚C, przy dłuższym niż doba przechowywaniu trzeba stosować temperaturę -18˚C. Naświetlonych barwnych papierów nie wolno przechowywać dłużej niż 3 dni. [Poz. 9, s.21]

Ze szczególną ostrożnością należy przechowywać ma t e r i a ły k o n t r o ln e służące do monitorowania procesu obróbki chemicznej. Paski kontrolne są to bardzo dokładnie naświetlone u producenta ale niewywołane materiały fotograficzne. W związku z tym emulsja fotograficzna zawiera obraz utajony, który powinien być niezmienny w czasie i szczególnie chroniony. Od stałych parametrów pasków kontrolnych zależy poprawność produkcji zdjęć w laboratoriach fotograficznych. Materiały kontrolne przechowuje się w temperaturze - 18°C. Transport materiałów kontrolnych powinien odbywać się w takich samych warunkach. [Poz. 15, s.5]

Wymagania dotyczące pomieszczeń magazynowych przeznaczonych do składowania materiałów fotograficznych.

Najkorzystniej jest przechowywać materiały fotograficzne w osobnym magazynie, w którym panować będą korzystne warunki klimatyczne. Nie wolno przechowywać materiałów fotograficznych w magazynach, przez które przechodzą instalacje wodno-kanalizacyjne, gazowe oraz otwarte spływy w podłogach. Materiały należy umieszczać na półkach z dala od źródeł ciepła, przewodów cieplnych, kominowych i urządzeń klimatyzacyjnych.

Plany akcji ratowniczych na wypadek awarii takich instalacji muszą być wcześniej przygotowane, aby w razie potrzeby szybko zabezpieczyć materiały światłoczułe.

Sprawą niezwykle ważną jest, aby do magazynu z materiałami fotograficznymi nie docierało zanieczyszczone powietrze z ulic o dużym natężeniu ruchu, gdyż utleniające się gazy wpływałyby destrukcyjnie na związki srebra zawarte w emulsji światłoczułej. Materiały fotograficzne muszą być gromadzone w pomieszczeniach, w których nie znajdują się substancja zawierające kwasy, szkodliwe związki siarki, nadtlenki. Zaleca się klimatyzowanie pomieszczeń magazynowych. [Poz. 10, s. 4]

Dodatkowo pomieszczenia magazynowe muszą być wyposażone w odpowiednie urządzenia wentylacyjne i klimatyzacyjne oraz urządzenia pomiarowe jak termometry i higrometry (do pomiaru wilgotności powietrza). Ostatnio do badania warunków klimatycznych panujących w pomieszczeniach stosuje się termohigrometry mierzące zarówno temperaturę ja i wilgotność pomieszczenia.

Magazyny powinny być wyposażone w regały i zamrażarki umożliwiające składanie materiałów fotograficznych w sposób wykluczający ich zgniecenie czy uszkodzenie


25

mechaniczne. Sprzęty do składowania materiałów powinny umożliwiać ekonomiczne wykorzystanie powierzchni magazynowej. oraz łatwy dostęp do pełnego asortymentu materiałów fotograficznych.[Poz. 1, s.212]


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są podstawowe zasady przechowywania nienaświetlonych materiałów

fotograficznych? 2. Jakie są ogólne zasady przechowywania naświetlonych materiałów fotograficznych? 3. W jakich opakowaniach należy przechowywać materiały fotograficzne? 4. Na czym polega klimatyzowanie materiałów fotograficznych? 5. Jakie są zalecenia dotyczące sposobu przechowywania materiałów profesjonalnych? 6. Jakie są zalecenia dotyczące warunków przechowywania materiałów specjalnych np.

materiałów na podczerwień? 7. Jaki wpływ na trwałość materiałów fotograficznych wywiera wilgotność powietrza

w miejscu ich magazynowania? 8. Jakie skutki może mieć przechowywanie materiałów w podwyższonej temperaturze? 9. Jak przechowywać papier fotograficzny po otwarciu oryginalnego opakowania? 10. Jak należy przechowywać materiały kontrolne do monitorowania procesu obróbki

chemicznej? 11. Jakie są podstawowe wymagania dotyczące pomieszczeń magazynowych przeznaczonych

do składowania materiałów fotograficznych? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Mając do dyspozycji zbiór warunków przechowywania i właściwości fotograficznych materiałów utwórz dydaktyczną mapę skojarzeń tych warunków z właściwościami, które ulegają zmianie podczas niewłaściwego przechowywania materiałów.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się ze zbiorem warunków przechowywania i właściwościami materiałów

fotograficznych; 2) dokonać selekcji warunków przechowywania i właściwościami materiałów

fotograficznych; 3) utworzyć logiczne powiązania zgodnie z występującymi zależnościami pomiędzy

warunkami przechowywania i ich wpływem na właściwości materiałów fotograficznych, 4) sklasyfikować materiały zdjęciowe w obrębie utworzonej grupy, 5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia , 6) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy: − czarno-białe i barwne materiały zdjęciowe o różnych czułościach, typach i przeznaczeniu, − czarno-białe i barwne materiały do kopiowania o różnej gradacji i przeznaczeniu, − literatura zawodowa, katalogi produktów materiałów fotograficznych różnych firm, − karta pracy.


26

Ćwiczenie 2 Na podstawie norm i zaleceń producenta opracuj wymagania jakie musi spełniać pomieszczenie przeznaczone do przechowywania amatorskich, profesjonalnych i specjalnych materiałów fotograficznych.


1) zapoznać się z normami dotyczącymi warunków przechowywania materiałów fotograficznych,

2) przeanalizować zalecenia producentów dotyczące warunków przechowywania wskazanego w treści asortymentu materiałów fotograficznych,

3) zapoznać się z ogólnymi wymaganiami dotyczącymi powierzchni magazynowych, 4) sformułować niezbędne wymagania do przygotowania pomieszczenia na magazyn

materiałów fotograficznych, 5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia; 6) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.


− wykaz magazynowanych materiałów fotograficznych, − normy dotyczące warunków przechowywania materiałów fotograficznych, − zalecenia producenta dotyczące warunków przechowywania wskazanego asortymentu

materiałów fotograficznych, − ogólne wymaganiami dotyczące powierzchni i pomieszczeń magazynowych, − literatura zawodowa, − karta pracy. Ćwiczenie 3 Dokonaj pomiaru klimatycznych parametrów składowania materiałów fotograficznych. Wyniki pomiarów porównaj z zaleceniami producenta przechowywanych materiałów.



2) przeanalizować zalecenia producentów dotyczące warunków przechowywania materiałów fotograficznych znajdujących się w magazynie,

3) zapoznać się z instrukcją obsługi przyrządów pomiarowych, 4) dokonać pomiaru warunków klimatycznych panujących w magazynie, 5) porównać wyniki z zaleceniami producenta, 6) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia, 7) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.


− przyrządy pomiarowe (termometr i higrometr lub termohigrometr), − instrukcje obsługi przyrządów pomiarowych, − pomieszczenie magazynowe z materiałami fotograficznymi, − normy dotyczące warunków przechowywania materiałów fotograficznych znajdujących

się w magazynie, − zalecenia producenta dotyczące warunków przechowywania materiałów fotograficznych, − literatura zawodowa,


27

− karta pracy. Ćwiczenie 4 Na podstawie norm i zaleceń producenta opracuj wymagania jakie musi spełniać pomieszczenie przeznaczone do przechowywania amatorskich, profesjonalnych i specjalnych materiałów fotograficznych.



2) przeanalizować zalecenia producentów dotyczące warunków przechowywania materiałów fotograficznych znajdujących się w magazynie,

3) zgromadzić informacje na temat rodzaju składowanych materiałów fotograficznych, 4) zapoznać się z instrukcją obsługi przyrządów pomiarowych, 5) dokonać pomiaru warunków klimatycznych panujących w miejscu składowania

materiałów fotograficznych, 6) zgromadzić informacje na temat sposobu i miejsca przechowywania materiałów

fotograficznych w miejscu praktyk, 7) porównać wyniki z zaleceniami producenta, 8) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia, 9) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.


− przyrządy pomiarowe (termometr i higrometr lub termohigrometr), − instrukcje obsługi przyrządów pomiarowych, − normy dotyczące warunków przechowywania materiałów fotograficznych znajdujących

się w magazynie, − zalecenia producenta dotyczące warunków przechowywania materiałów fotograficznych, − karta pracy. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) określić sposób przechowywania nienaświetlonych materiałów fotograficznych

różnego typu?

2) wymienić warunki jakie musi spełniać pomieszczenie przeznaczone do magazynowania materiałów fotograficznych?

3) wskazać urządzenia do kontroli warunków klimatycznych panujących w magazynie?

4) określić sposób przechowywania naświetlonych materiałów fotograficznych różnego typu?

5) wyjaśnić skutki przechowywania materiałów w pomieszczeniach o dużej wilgotności?

6) wymienić podstawowe zasady długotrwałego przechowywania materiałów światłoczułych?


28

4.5. Przechowywanie obrazów fotograficznych 4.5.1. Materiał nauczania

Odbitka fotograficzna jest materiałem składającym się z papieru lub tworzywa sztucznego stanowiącego podłoże fotografii srebrowej lub barwnikowej oraz spoiwa najczęściej żelatyny. Trwałość obrazów fotograficznych zależy od wielu czynników takich jak:

czynniki fizykochemiczne: o światło i promieniowanie ultrafioletowe, o temperatura, o wilgotność powietrza,

obróbka, chemiczna, sposób oprawy.

Obrazy fotograficzne są wrażliwe na wysoką temperaturę i wilgotność względną powietrza, a także na wahania tych parametrów. Zbyt duża wilgotność i temperatura przyczynia się do przyspieszonego starzenia i destrukcji obrazu. Fotografie najczęściej ulegają uszkodzeniom mechanicznym takim jak przedarcia i zagięcia.

Zabezpieczanie zbiorów fotograficznych przed szkodliwym oddziaływaniem czynników fizykochemicznych i biologicznych.

Zniszczenia występują we wszystkich warstwach fotografii, jednak najczęściej destrukcji ulega podłoże. Podwyższona temperatura może spowodować pojawienie się pęcherzyków na powierzchni fotografii. Wilgotność powyżej 60% sprzyja sklejaniu się emulsji i powstawaniu pleśni na emulsji fotograficznej pochodzenia organicznego oraz na papierze. W takich warunkach przyspieszeniu ulegną procesy rozkładu chemicznego. Nastąpią wówczas nieodwracalne zmiany w obrazie fotograficznym. Optymalne warunki klimatyczne to: temperatura mniejsza niż 18˚C, wilgotność 35-40%. Dopuszczalne są wahania o 2˚C i 4%. [Poz. 10, s. 2-3]

Obrazy fotograficzne należy przechowywać w kartonach lub pojemnikach metalowych, bez dostępu powietrza. Należy zabezpieczyć fotografie przed wahaniami temperatury i wilgocią, ponieważ może to doprowadzić do powstania napięć pomiędzy poszczególnymi warstwami fotografii, co z kolei prowadzi do odwarstwienia się obrazu fotograficznego od podłoża. Gotowych obrazów pozytywowych nie należy przechowywać w oryginalnych opakowaniach z uwagi na substancje chemiczne znajdujące się w papierze ochronnym i zewnętrznych opakowaniach. Przechowywanie i zabezpieczanie dokumentacji fotograficznej

Negatywy i przezrocza należy przechowywać w przezroczystych koszulkach nie zawierających śladów kwasów, nadtlenków, plastyfikatorów, siarczków, azotanów i chlorków. Przed zarchiwizowaniem negatywy i diapozytywy należy bezwzględnie oczyścić, zalecanym przez producenta środkiem, w celu usunięcia śladów palców, kurzu i innych zanieczyszczeń. Zanieczyszczenia te często zawierają substancje chemiczne lub zarodniki grzybów, które mogą spowodować uszkodzenie obrazu fotograficznego. [Poz. 9, s.20-21] Do przechowywania pozytywów i wydruków cyfrowych nie należy wykorzystywać przeźroczystych folii. W celu zabezpieczenia fotografii i wydruków z plików cyfrowych przed oddziaływaniem światła, kurzu i wahaniami warunków klimatycznych należy przechowywać


29

je w zamkniętych szafach lub pojemnikach metalowych. Trzeba unikać pomieszczeń, w których panuje temperatura powyżej 20˚C, gdyż ciepło przyspiesza procesy chemiczne. Najkorzystniejsze dla fotografii – zwłaszcza barwnych - są niskie temperatury. [Poz. 3, s.164- 165]

Należy unikać bezpośredniego oddziaływania światła na negatywy, pozytywy i diapozytywy, gdyż energia promieniowania widzialnego, a w szczególności ultrafioletowego, powoduje żółknięcie papieru i blaknięcie barwników obrazu. Może również wywoływać reakcje chemiczne oddziaływujące na srebro tworzące obraz fotograficzny. [Poz.2, s. 224-226]

Do przechowywania obrazów fotograficznych zaleca się jak najniższe temperatury oraz niską wilgotność względną, ponieważ takie warunki opóźniają procesy destrukcji obrazu jak blaknięcie zdjęć czarno-białych i barwnych. Obniżenie temperatury i wilgotności z 21oC i 50% do 15oC i 30% zwiększa żywotność fotografii dziesięciokrotnie — z 40 do 400 lat. [Poz.6]

Digitalizacja jako nowoczesna forma zabezpieczania fotografii Technika cyfrowego zapisu obrazu sprzyja zabezpieczeniu oryginalnych fotografii przed

zbyt częstym udostępnianiem i niszczeniem. Dlatego skanuje się oryginalne fotografie i archiwizuje na nośnikach cyfrowych (dyskach optycznych CD i DVD). Trwałość zapisów na płytach CD I DVD dokonanych na dostępnych nagrywarkach komputerowych określana jest na 5-10 lat. Zmusza to więc do systematycznej kontroli stanu zachowania materiałów i ewentualnego dalszego ich kopiowania na nowe nośniki.

W przypadku fotografii cyfrowych zapisanych na nośnikach elektronicznych takich jak dyski optyczne i magnetyczne należy przechowywać je zgodnie z normą w temperaturze powietrza 20˚C i wilgotności względnej 30-40%. [Poz.7, s. 6]

Dobowe wahania temperatury, zgodnie z normą ISO 18920: 2000 Imaging materials, nie mogą być większe niż 2˚C a wilgotność względna powinna być utrzymywana z dokładnością 5%.

Dyski magnetyczne i serwery należy dodatkowo umieszczać z dala od źródeł pól magnetycznych i elektrycznych. [Poz.7, s. 7]


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są podstawowe zasady przechowywania obrazów fotograficznych? 2. Jakie są ogólne zasady przechowywania optycznych i magnetycznych nośników informacji

obrazowej? 3. Jakie czynniki wpływają na trwałość przechowywanych obrazów fotograficznych? 4. Jak chronić obrazy fotograficzne przez szkodliwym oddziaływaniem czynników

fizykochemicznych i biologicznych? 5. W jakim celu prowadzi się digitalizację zbiorów obrazów fotograficznych?


30

4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Mając do dyspozycji obrazy fotograficzne wykonane na różnych nośnikach opracuj sposób ich zabezpieczania przed przez szkodliwym oddziaływaniem czynników fizykochemicznych i biologicznych. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się ze zbiorem obrazów fotograficznych przeznaczonych do archiwizacji, 2) zgromadzić informacje na temat warunków przechowywania gotowych obrazów

fotograficznych zalecanych przez producenta materiałów, 3) dokonać selekcji obrazów na grupy o podobnych warunkach przechowywania

i przygotowania do archiwizacji, 4) opracować sposób postępowania w celu zabezpieczenia obrazów przez szkodliwym

oddziaływaniem czynników fizykochemicznych i biologicznych, 5) opracować sposób prowadzenia wykazu archiwizowanych obrazów fotograficznych, 7) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia, 8) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy: − obrazy fotograficzne pozytywowe, negatywowe, diapozytywy, − obrazy cyfrowe na różnych nośnikach pamięci, − katalogi produktów materiałów fotograficznych różnych firm, − warunki przechowywania gotowych obrazów fotograficznych zalecane przez producenta

materiałów, − literatura zawodowa, − karta pracy. Ćwiczenie 2 Przeprowadzić digitalizację obrazów wykonanych na różnych materiałach światłoczułych w celu zabezpieczania oryginalnych obrazów przed zbyt częstym udostępnianiem i niszczeniem. Zeskanowane obrazy zapisać na dyskach optycznych CD w rozdzielczości 300 ppi w formacie JPEG.


1) zapoznać się ze zbiorem obrazów fotograficznych przeznaczonych do digitalizacji, 2) zaplanować w punktach przebieg digitalizacji obrazów na nośnikach tradycyjnych, 3) podzielić obrazy na dwie grupy w zależności od rodzaju podłoża (obrazy na podłożu

przezroczystym i nieprzezroczystym), 4) ustalić parametry skanowania, 5) zeskanować oryginały na podłożu nieprzezroczystym, 6) zsekanowac oryginały na podłożu przezroczystym, 7) zarchiwizować obrazy na płycie CD zgodnie z poleceniem w treści ćwiczenia, 8) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.


31

Wyposażenie stanowiska pracy: − zestaw obrazów wykonanych na różnych materiałach światłoczułych, − stanowisko komputerowe wyposażone w nagrywarkę, skaner do oryginałów refleksyjnych

i transparentnych, oprogramowanie do obsługi skanerów i nagrywarki, − płyta CD do archiwizacji zdygitalizowanych obrazów, − instrukcja obsługi skanera, − instrukcja obsługi nagrywarki. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wymienić zasady przechowywania obrazów fotograficznych? 2) określić sposób zabezpieczania obrazów pozytywowych przez szkodliwym

oddziaływaniem czynników zewnętrznych?

3) określić sposób zabezpieczania obrazów negatywowych i diapozytywów przez szkodliwym oddziaływaniem czynników fizykochemicznych i biologicznych?

4) wykazać konieczność prowadzenia digitalizacji zbiorów obrazów fotograficznych ?

5) wskazać rodzaje nośników informacji obrazowej do archiwizacji zdigitalizowanych zbiorów obrazów fotograficznych?


32

4.6. Szacunkowe określenie ilości i rodzaju magazynowanych materiałów

4.6.1. Materiał nauczania

Fotograficzne laboratoria usługowe często posiadają bardzo ograniczoną przestrzeń magazynową z uwagi na duże koszty wynajmu powierzchni użytkowej, zlokalizowanej w strategicznych punktach. Duże laboratoria usługowe, zajmujące się również działalnością handlową, dysponują większą powierzchnią magazynową, ale mają też większe zapotrzebowanie na towary materiałowe i sprzęt. Dlatego bardzo ważne jest prawidłowe przechowywanie zapasów materiałów fotograficznych w ilości wystarczającej do prowadzenia płynnej działalności usługowej i handlowej firmy. Służy temu planowanie w obszarze zaopatrzenia oparte na metodach szacunkowych.

P l a n o w a n ie w o b s z a r z e z a o p a t r z e n i a w materiały fotograficzne polega na ustaleniu zapotrzebowania, umożliwiającego zabezpieczenie laboratorium usługowemu materiałów i roztworów do ich obróbki w odpowiedniej ilości, o odpowiednim rodzaju, odpowiedniej jakości, w odpowiednim czasie i w odpowiednim miejscu. [Poz.12, s.50]

Podstawą do ustalenia wielkości zamówienia jest k o n t r o l a s t a n u z a p a s ó w i u s t a l e n i e z a p o t r z e b o w a n ia .

Kontrola stanu zapasów obejmuje kontrolę faktycznego stanu zapasów w porównaniu ze stanem wynikającym

z ewidencji, kontrolę wielkości zapasów materiałów fotograficznych w stosunku do ilości uznanych

za konieczne, kontrolę stanu jakości materiałów fotograficznych. K o n t r o lę f a k t yc z n e g o s t a n u z a p a s ó w w porównaniu ze stanem wynikającym

z ewidencji przeprowadza się najczęściej poprzez inwentaryzację czyli spis ilości towarów z natury. Jest to czynność bardzo czasochłonna i prowadzona rzadko. K o n t r o l a w ie lk o ś c i z a p a s ó w materiałów fotograficznych i porównanie ich z zapasami określonymi za konieczne ma na celu utrzymanie ciągłości realizacji zamówień klientów i zapobieganie tworzeniu nadmiernych zapasów. K o n t r o l a s t a n u j a k o ś c i przechowywanych materiałów fotograficznych ma zapobiec stratom wynikającym z ich przeterminowania lub uszkodzenia wskutek niewłaściwego magazynowania. [Poz. 1, s.214]

Ustalenie zapotrzebowania W zależności od posiadanych danych zapotrzebowanie ustala się dwoma metodami

poprzez: ustalenie zapotrzebowania na bazie programu produkcji i sprzedaży, ustalenie zapotrzebowania na bazie dotychczasowego zużycia. W laboratorium fotograficznym usługowym planowanie zapotrzebowania odbywa

się na podstawie dotychczasowego zużycia materiałów fotograficznych i roztworów przeznaczonych do ich obróbki. W tym celu dokonuje się analizy zużycia całego asortymentu materiałów w miesięcznych odstępach czasowych przez okres całego roku.

W analizie wyodrębnia się grupy materiałów zgodnie z ogólnie przyjętą klasyfikacją.


33

W typowym laboratorium usługowym prowadzącym również sprzedaż materiałów fotograficznym mamy asortyment obejmujący materiały zdjęciowe i materiały do kopiowania. Wśród materiałów zdjęciowych wyodrębnia się filmy czarno-białe i barwne, negatywowe i odwracalne, amatorskie i profesjonalne, o różnej czułości i formacie. Materiały pozytywowe to głównie barwne papiery fotograficzne różniące się formatem i stopniem połysku.

Na podstawie zużycia rocznego określonej grupy materiałów ustala się średnie miesięczne zużycie czyli szacunkową ilość miesięcznego zapotrzebowania na określone materiały.

Podczas planowania zapotrzebowania należy uwzględnić tak zwaną „sezonowość” czyli okresy, kiedy występuje wzmożone zapotrzebowanie na materiały ze względu na dużą liczbę zamówień oraz okresy zmniejszonego zapotrzebowania na materiały i usługi fotograficzne.

W laboratoriach usługowych przyjmuje się naczelną zasadę tworzenia zapasów materiałów fotograficznych na jeden miesiąc działalności usługowej z tą różnica, że w styczniu, maju i miesiącach letnich przypadających na szczyt zamówień zabezpiecza się podwójną ilość oszacowanego miesięcznego zapotrzebowania.

W lutym i marcu oraz w październiku następuje zmniejszone zapotrzebowanie na materiały fotograficzne dlatego w tych miesiącach należy zaplanować mniejszy ich zapas.

W ten sposób realizuje się zasadę ilości magazynowanych materiałów fotograficznych na p o z io mie s t a n u b e z p ie c z e ń s t w a . Zasada ta pozwala uniknąć niedoborów, których powstanie może być spowodowane nieplanowanym wyższym zużyciem (np. sezonowość, wydarzenie medialne) lub dłuższym czasem zaopatrzenia.

Podobne zasady odnoszą się do określania zapotrzebowania na chemikalia przeznaczone do obróbki chemicznej materiałów fotograficznych. Na podstawie okresowego zużycia materiałów poddanych obróbce chemicznej oblicza się ich powierzchnię wyrażoną w m2. Na podstawie wymaganej objętości roztworów roboczych do przeprowadzenia obróbki chemicznej jednego metra kwadratowego określonego materiału obliczamy pełne zapotrzebowanie na roztwory. Następnie trzeba przeliczyć tą ilość na objętość koncentratów uwzględniając dawki regeneracyjne.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jaki sposób określa się szacunkowe zapotrzebowanie na magazynowane towary? 2. Na jaki asortyment materiałów fotograficznych powinien być magazynowany

w laboratorium usługowym prowadzącym działalność handlową ? 3. Jakie czynności obowiązuje kontrola stanu zapasów magazynowych materiałów

fotograficznych? 4. W jakim celu prowadzi się kontrolę jakości przechowywanych materiałów

fotograficznych? 5. Na czym polega zasada ilości przechowywanych materiałów fotograficznych na poziomie

bezpieczeństwa?


34

4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Na podstawie zużycia ilości i rodzaju materiałów fotograficznych w okresie dwóch miesięcy, określ miesięczne zużycie tych materiałów. Zaplanuj zapotrzebowanie ilości i rodzaju materiałów na miesiąc maj uwzględniając „sezonowość”.


1) przeanalizować dane dotyczące zużycia materiałów fotograficznych, 2) sporządzić wykaz zużytych materiałów według asortymentu, 3) określić miesięczne zużycie różnych rodzajów materiałów, 4) zaplanować zapotrzebowanie ilości i rodzaju materiałów na miesiąc maj uwzględniając

sezonowość, 5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia, 6) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.


− dane dotyczące zużycia materiałów fotograficznych, − literatura zawodowa, − kalkulator, − karta pracy. Ćwiczenie 2

Na podstawie zużycia ilości i rodzaju materiałów fotograficznych w pierwszym kwartale, określ miesięczne zużycie tych materiałów. Zaplanuj zapotrzebowanie ilości i rodzaju materiałów na miesiące letnie realizując zasadę utrzymania ilości magazynowanych materiałów na poziomie stanu bezpieczeństwa. Uwzględnij aktualny stan magazynowanych towarów.


1) przeanalizować dane dotyczące zużycia materiałów fotograficznych w okresie jednego kwartału,

2) zgromadzić informacje na temat rodzaju zużytych materiałów, 3) określić miesięczne zużycie różnych rodzajów materiałów, 4) uwzględnić aktualny stan przechowywanych materiałów fotograficznych, 5) zaplanować zapotrzebowanie ilości i rodzaju materiałów na miesiące letnie uwzględniając

sezonowość i stan magazynu, 6) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia, 7) dołączyć pracę do teczki dokumentującej realizację ćwiczeń.


− dane dotyczące zużycia materiałów fotograficznych, − wykaz magazynowanych materiałów fotograficznych, − literatura zawodowa, − kalkulator, − karta pracy.


35


Tak

Nie 1) określić zapotrzebowanie na ilość magazynowanych materiałów

fotograficznych?

2) określić zapotrzebowanie na rodzaj magazynowanych materiałów z uwzględnieniem aktualnego stanu magazynu?

3) uzasadnić konieczność prowadzenia kontroli jakości przechowywanych materiałów fotograficznych?

4) zastosować zasadę ilości przechowywanych materiałów na poziomie bezpieczeństwa do tworzenia zapotrzebowania materiałowego?

5) oszacować ilość roztworów potrzebnych do obróbki materiałów fotograficznych?


36

4.7. Kalkulacja materiałowa i kosztowa wykonywanych prac 4.7.1. Materiał nauczania Szacunkowe określenie ilości i rodzaju oraz kosztów materiałów fotograficznych do wykonania określonych prac.

K a lk u la c j a obejmuje czynności zmierzające do ustalenia kosztów przypadających na jednostkę kalkulacji np. produkcji materiałów fotograficznych czy wykonanie usługi fotograficznej.

K a lk u la c j a k o s z t o w a obejmuje obliczenie kosztów całkowitych realizacji usługi na przykład fotograficznej. W kalkulacji uwzględnia się koszty wszystkich składników zamówienia takich jak: koszt materiałów, koszty roztworów do obróbki chemicznej, koszty pracownika realizującego zamówienie, koszty sporządzenia roztworów, koszty zużycia energii elektrycznej.

K a lk u la c j a ma t e r i a ło w a obejmuje wykaz ilości i kosztu każdego materiału występującego w realizacji zmówienia.

Kalkulacje dzieli się na: wstępną i wynikową porównawczą i kosztów własnych podziałową i doliczeniową (zleceniowa, asortymentowa). K a lk u la c j a w s t ę p n a jest sporządzana przed rozpoczęciem realizacji zamówienia,

i opiera się na kosztach przewidywanych. Dostarcza informacji do podjęcia decyzji o cenie realizacji zamówienia i jego opłacalności.

K a lk u la c j a w yn ik o w a jest przeprowadzana po zakończeniu procesu wytwarzania. Wyniki kalkulacji końcowej dają rzeczywistą informację o poniesionych kosztach całkowitych i ustalonych kosztach jednostkowych. Jest podstawą rozliczenia produkcji.

K a lk u la c j a p o r ó w n a w c z a sporządzana jest na podstawie cen usług i produktów oferowanych przez inne firmy na rynku branży fotograficznej. Prowadzi .do ujednolicenia ceny realizacji zamówień na rynku usług. K a lk u la c j a k o s z t ó w w ła s n yc h jest oparta na własnych prognozach i przewidywanych lub poniesionych wcześniej kosztach. K a lk u la c ję p o d z i a ło w a stosowana jest przy masowej produkcji prostej (np. produkcja drutu, gwoździ, cukru) natomiast k a lk u la c ję d o l i c z e n io w ą sporządzana jest w przedsiębiorstwach o produkcji złożonej. [Poz. 5, s.102]

Koszty bezpośrednie gromadzi się na kartach kalkulacyjnych, a następnie dolicza się do nich koszty pośrednie dotyczące danego asortymentu. Karta kalkulacyjna może zawierać od razu kalkulację kosztową i materiałową (przykład poniżej). W celu sporządzenia kalkulacji kosztowej i materiałowej na wykonanie jednostkowego zlecenia fotograficznego zaleca się stosowanie kalkulacji wstępnej, porównawczej i doliczeniowej Przy większym doświadczeniu można zastosować kalkulację wstępną-kosztów własnych i doliczeniową.

Po realizacji zamówienia wskazane jest przeprowadzenie kalkulacji wynikowej i porównanie poczynionych założeń w ramach kalkulacji wstępnej.


37

KALKULACJA KOSZTÓW ZAMÓWIENIA nr ........... / rok ........

Parametry wyjściowe

TEMAT: Wykonanie powiększeń reprodukcji barwnych obrazów olejnych techniką analogową do celów wystawienniczych.

Liczba powiększeń 15 szt. Format powiększeń 40x50cm

Poz. Rodzaj kosztu Koszt jednostkowy

Liczba jednostek

Kwota kosztu (PLN)

1.

Materiały fotograficzne: Film zwojowy barwny o czułości 100

ISO Papier fotograficzny barwny formatu

40x50 cm, matowy, karton, zmiennogradacyjny na podłożu barytowym

x zł x zł

2 rolki

1 paczka

2xz x zł

2. Chemikalia do obróbki chemicznej: materiału negatywowego barwnego papieru fotograficznego barwnego

x zł/szt x zł/m2

2 rolki y m2

2x zł xy zł

2.

Sprzęt fotograficzny (czas pracy maszyn i urządzeń) Aparat fotograficzny średnioformatowy

z obiektywem Kolumna reprodukcyjna Lampy Wężyk spustowy Światłomierz

x zł/h

5 h

5x zł

3. Robocizna (czas pracy ludzi) Fotograf Fotolaborant

x zł

6 h

6x zł

4. Koszty pośrednie; Energia elektryczna Woda

x zł/kW

y kW

xy zł

Razem (poz.1 do poz.4) xx zł

5. Zysk 5% 0,05XXzł

6. Razem (poz.4+poz.5)

1,05 xx zł

7. Kwota za jedno powiększenie

0,07xx zł

Koszt wytworzenia produktu obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem tego produktu.

K o s z t y b e z p o ś r e d n ie obejmują wartość zużytych materiałów bezpośrednich, koszty pozyskania i przetworzenia związane bezpośrednio z produkcją i inne koszty poniesione w związku z doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, w jakich się znajduje w dniu wyceny. [Poz. 14 , Artykuł 28 ust. 3]


38

K o s z t y p o ś r e d n ie to koszty nie wynikające bezpośrednio z realizacji zamówienia. Zaliczamy do nich koszty zużycia środków trwałych (koszty maszyn i urządzeń), wartości niematerialnych i prawnych, paliwa, energii, usług, czasu pracy pracowników oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia, dotyczące normalnej działalności laboratorium usługowego w pewnym okresie. 4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie kalkulacja? 2. Na czym polega kalkulacja kosztowa? 3. Na czym polega kalkulacja materiałowa? 4. Jakich informacji dostarcza kalkulacja wstępna? 5. Jakich informacji dostarcza kalkulacja wynikowa? 6. W jakich sytuacjach prowadzimy kalkulację doliczeniową, zleceniową? 7. Jak dzielimy koszty? 4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Sporządź wstępną kalkulację materiałową do przeprowadzenia archiwizacji cyfrowej 300 fotogramów barwnych formatu 40x50 cm. Pliki cyfrowe należy przygotować w rozdzielczości 2000x3000 pikseli i zapisać na optycznych nośnikach pamięci w formacie tiff bez kompresji.


1) powtórzyć materiał dotyczący zasad zapisu plików graficznych, 2) zaplanować w formie pisemnej nośnik pamięci, 3) zaplanować sprzęt niezbędny do realizacji prac, 4) zaplanować oprogramowanie niezbędny do realizacji prac, 5) oszacować wielkość nieskomprasowanego pliku o rozdzielczości 2000x3000 pikseli, 6) ustalić ilość i koszt nośników pamięci, 7) wypełnić i wydrukować kartę kalkulacyjną materiałów w programie Excel, 8) przedstawić pracę nauczycielowi.


− przykład kalkulacji materiałowej, − przykład szacowania wielkości pliku o różnych parametrach, − komputer z dostępem do Internetu i pakietem Microsoft Office, − karta kalkulacyjna przygotowana w programie Excel, − drukarka sieciowa. Ćwiczenie 2 Sporządź wstępną kalkulacje materiałową i kosztową do wykonania zamówienia 30 powiększeń czarno-białych formatu 18x24 cm z negatywu czarno-białego małoobrazkowego przeznaczonych do portfolio.


39


1) powtórzyć materiał dotyczący zasady doboru gradacji papieru do negatywu, 2) zanalizować jakość i temat obrazów negatywowych, 3) zaplanować w formie pisemnej wybór papieru uwzględniając:

- dobór formatu, - dobór gradacji, - dobór grubości, stopnia połysku i struktury powierzchni,

4) zaplanować sprzęt niezbędny do realizacji prac, 5) zaplanować odczynniki chemiczne do obróbki papieru, 6) ustalić koszty materiałów i chemikaliów, 7) oszacować koszty sprzętu i robocizny, 8) uwzględnić inne koszty pośrednie, 9) ustalić wielkość zysku, 10) wypełnić kartę kalkulacyjną kosztów i materiałów w programie Excel, 11) wydrukować kartę kalkulacyjną, 12) przedstawić pracę nauczycielowi.


− katalogi materiałów światłoczułych, − zestaw książek i czasopism zawodowych, − komputer z dostępem do Internetu i pakietem Microsoft Office, − karta kalkulacyjna w programie Excel, − drukarka sieciowa.


Tak

Nie 1) sporządzić kalkulację kosztowo materiałową na zlecenie usługi

fotograficznej?

2) wymienić czynności podejmowane przy opracowaniu kalkulacji materiałowo-kosztowej ?

3) wyjaśnić cel prowadzenia kalkulacji wstępnej? 4) dobrać odpowiedni typ kalkulacji do rodzaju usługi fotograficznej? 5) wymienić rodzaje kosztów?


40

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 18 pytań o różnym stopniu trudności. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak „X” lub wpisując

prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom podstawowy, II część – poziom ponadpodstawowy

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 8. Kiedy udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawi ci trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego gdy zostanie ci czas wolny. 9. Na rozwiązani testu masz 45 min.

Powodzenia. ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH Część I – Poziom podstawowy 1. Starzeniem materiałów światłoczułych nazywamy zmianę ich właściwości fotograficznych

podczas a) naświetlania. b) obróbki chemicznej. c) przechowywania. d) klimatyzowania.

2. Starzenie przyspieszone przebiega w warunkach

a) obniżonej wilgotności i pokojowej temperatury. b) obniżonej wilgotności i obniżonej temperatury. c) podwyższonej wilgotności i obniżonej temperatury. d) podwyższonej wilgotności i podwyższonej temperatury.

3. Termin ważności określa datę, do której materiał powinien być

a) naświetlony. b) naświetlony i wywołany. c) klimatyzowany. d) poddany działaniu temperatury.

4. Promieniowanie rentgenowskie działające na materiał fotograficzny powoduje jego

a) sensybilizację. b) uczulenie. c) zadymienie. d) stabilizację.


41

5. Pod wpływem starzenia w materiale światłoczułym powstaje zadymienie oraz a) wzrasta czułość. b) maleje czułość. c) wzrasta gęstość maksymalna d) maleje ziarnistość.

6. Zadymienie materiału powstaje w wyniku

a) sensybilizowania materiału fotograficznego. b) utrwalania materiału fotograficznego. c) redukcji naświetlonych kryształów halogenków srebra. d) redukcji nienaświetlonych kryształów halogenków srebra.

7. Niezrównoważenie kontrastowości powstające w barwnym materiale fotograficznym

powodują wystąpienie na obrazie a) zadymienia. b) dominanty. c) efektu ziarnistości. d) efektu inwersji.

8. Aby zapobiec starzeniu się materiałów światłoczułych do emulsji, w procesie produkcji

dodaje się a) sensybilizatory. b) stabilizatory. c) komponenty barwnikowe. d) barwniki ekranujące.

9. Spadek gęstości maksymalnej następujący w procesie starzenia się materiału

fotograficznego wpływa na jego a) wzrost kontrastowości. b) wzrost zadymienia. c) obniżenie kontrastowości. d) zmniejszenie zadymienia.

10. Materiały uczulone na promieniowanie podczerwone należy przechowywać w

a) temperaturze pokojowej. b) stanie zamrożenia. c) podwyższonej temperaturze. d) opakowaniu zastępczym.

11. Podstawową zasadą jest przechowywanie materiałów światłoczułych z dala od źródeł

promieniowania oraz a) w wysokiej temperaturze i małej wilgotności. b) w niskiej temperaturze i małej wilgotności. c) w niskiej temperaturze i dużej wilgotności. d) w wysokiej temperaturze i dużej wilgotności.


42

12. Przechowywanie materiałów fotograficznych w pomieszczeniu o wilgotności względnej większej niż 60% powoduje a) biodegradację żelatyny zawartej w warstwie emulsji. b) pękanie warstwy emulsji wskutek przesuszenia. c) garbowanie się żelatyny. d) stabilizację warstwy emulsji.

13. Klimatyzowanie materiałów przeznaczonych do obróbki prowadzi się w celu

przeciwdziałania a) obniżeniu czułości materiału. b) zanieczyszczeniu materiału składnikami powietrza. c) oziębieniu się materiału. d) kondensacji kropelek pary wodnej na powierzchni materiału.

Część II – Poziom ponadpodstawowy

14. W procesie starzenia spadek czułości materiałów fotograficznych następuję wskutek działania a) związków o charakterze utleniającym zawartych w materiale lub powietrzu. b) związków o charakterze redukującym zawartych w materiale lub powietrzu. c) stabilizatorów. d) dużej wilgotności powietrza.

15. Jaka zależność występuje między kontrastowością i gęstością maksymalną materiału

światłoczułego? a) im większa gęstość maksymalna materiału fotograficznego tym jego kontrastowość

mniejsza. b) im mniejsza gęstość maksymalna materiału fotograficznego tym jego kontrastowość

mniejsza. c) im mniejsza gęstość maksymalna materiału fotograficznego tym jego kontrastowość

większa. d) gęstość maksymalna materiału fotograficznego nie wpływa na jego kontrastowość

16. Określ podstawowe wymagania dotyczące pomieszczeń magazynowych przeznaczonych

do składowania materiałów fotograficznych

17. Określ rodzaj starzenia materiału światłoczułego na podstawie wykresów zmian jego właściwości fotograficznych zachodzących podczas długotrwałego przechowywania.


43

18. Na podstawie danych przedstawionych na opakowaniu materiału światłoczułego określ jego termin ważności i numer emulsji.


44

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko.......................................................................................... Rozróżnianie materiałów fotograficznych Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz odpowiedzi lub wykonaj rysunek. Nr zadania Odpowiedź Punkty

1. a b c d

2. a b c d

3. a b c d

4. a b c d

5. a b c d

6. a b c d

7. a b c d

8. a b c d

9. a b c d

10. a b c d

11. a b c d

12. a b c d

13. a b c d

14. a b c d

15. a b c d 16.

17.

18.

Razem:


45

7. LITERATURA 2. Dębski St.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw. WSiP, Warszawa 1997 3. Garczewska K.: Przechowywanie materiałów fotograficznych. Kraków, 9-11 maja 2002,

w: Konserwacja XXI wieku - Notes konserwatorski nr 7, Warszawa 2003 4. Jonson H.: Drukowanie dla profesjonalistów. Wyd. RM, Warszawa 2005 5. Kotecki A.: Materiałoznawstwo fotograficzne. WSiP, Warszawa 1992 6. Nowak E.: Rachunek kosztów przedsiębiorstwa. Wyd. Ekspert, Wrocław 2001 7. Nowak J.: Warsztaty -Zabezpieczanie, przechowywanie i konserwacja materiałów

fotograficznych. [online] http://buwcd.buw.uw.edu.pl/b/biuletyn/maj2002.htm dostęp 7 maja 2006

8. .Pątek K.: Doświadczenia Archiwum Dokumentacji Mechanicznej w dziedzinie digitalizacji zasobów materiałów archiwalnych. [online] http://www.archiwa.gov.pl/repository/wydarzenia/Krzysztof_Patek.pdf dostęp 16 maja 2006

9. Polak A.: Efekty skanowania promieniowaniem X na filmach. KODAK POLSKA - Magazyn informacyjny: Kodak distributor, Nr 3-4/2001

10. Tuszko W.: Przechowywanie barwnych materiałów fotograficznych. Foto 5/91 11. Wojciechowski P.: Przechowywanie i zabezpieczanie dokumentacji

fotograficznej. Archiwum Państwowe w Poznaniu. [online] http://www.archiwa.gov.pl/repository/wydarzenia/Przemyslaw_Wojciechowski.pdf dostęp 12 maja 2006

12. Foto - numer specjalny: Materiały fotograficzne. I/98. 13. http://www.iiz.pz.zgora.pl/skl/rozdzial_3.doc [online] dostęp 16 maja 2006 14. Katalog produktów Agfa: Najnowsza technologia w klasycznym zastosowaniu. [online]

http://fox.vis.pl/filmy/agfa/agfa-b-w.pdf dostęp 28 kwietnia 2006 r 15. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. Artykuł 28 ust. 3 (Dz.U. z 2002 r. nr

76, poz. 694 z późn. zm.) 16. Zasady przechowywania materiałów fotograficznych. Podręcznik dla programu Kodak

Express. Kodak Polska Sp. z o.o., Wersja 1.04

http://buwcd.buw.uw.edu.pl/b/biuletyn/maj2002.htm

http://www.archiwa.gov.pl/repository/wydarzenia/Krzysztof_Patek.pdf

http://www.archiwa.gov.pl/repository/wydarzenia/Przemyslaw_Wojciechowski.pdf

http://www.iiz.pz.zgora.pl/skl/rozdzial_3.doc

http://fox.vis.pl/filmy/agfa/agfa-b-w.pdf

Education

Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych