Ο διωγμός του 1914

Ελληνική παρουσία στη Μ.Ασία

αρχαιότητα και Βυζάντιο: πυκνοί ελληνικοί πληθυσμοί κατά την αρχαιότητα και τους βυζαντινούς χρόνους

μετά το 12ο αι : εξισλαμισμοί ⇒ αραίωση ελληνικών πληθυσμών.

18ο και 19ο : ενίσχυση ελληνικού πληθυσμού με μεταναστεύσεις από τον ελλαδικό χώρο

οικονομική άνοδος Ελλήνων πνευματική άνθηση κοινοτική και εκπαιδευτική οργάνωση

(κοινότητες, σύλλογοι, σχολεία, ευαγή ιδρύματα)

• Οι ελληνικοί πληθυσμοί στη Μικρά Ασία γνώρισαν ιδιαίτερη δημογραφική αύξηση στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα ως και τις παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων (1912). Έκτοτε παρατηρείται σταδιακή μείωσή τους, καθώς το ελληνικό στοιχείο υπήρξε θύμα της πολεμικής εμπλοκής των δύο γειτονικών χωρών, της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στους Βαλκανικούς και τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Tα στοιχεία που παρουσιάζονται εδώ αφορούν τους ελληνικούς πληθυσμούς στα βιλαέτια της Mικράς Ασίας, προέρχονται από τη στατιστική του Πατριαρχείου Kωνσταντινουπόλεως το 1912 και χρησιμοποιούνται όπως παρατίθενται στο βιβλίο του D. Pentzopoulos, The Balkan exchange of minorities and its impact upon Greece, Παρίσι-Xάγη, Mouton & CO, 1962, σ. 31.

Ο πληθυσμός της Ανατολής προ του 1915 με βάση την Οθωμανική απογραφή*

Περιοχή

Μουσουλ-

μάνοι

Έλληνες Αρμέ- νιοι

Εβραί

οι

Άλλο Σύνολο

Κων/πόλη 150.347 120.921 37.695 5.695 20.557 335.107

Νικομήδεια 142.830 116.372 52.635 2.587 2.200 316.624

Πήγας 74.522 89.054 3.688 2.962 1.472 171.698

Προύσας 1.127.785 376.299 88.995 3.985 32.836 1.629.900

Σμύρνης 634.706 691.090 18.328 36.834 76.803 1.457.761

Ικονίου 895.440 180.000 15.000 605 10.504 1.101.549

Άγκυρας 669.232 107.798 94.200 478 2.824 874.532

Κασταμονή 817.880 134.919 5.000 1.300 2.100 961.200

Τραπεζούντα 752.521 404.633 46.500 400 5.000 1.209.054

Σεβάστειας 706.334 180.000 170.43

3 400 766 1.057.500

Αδάνων 190.861 128.000 87.000 10 16.939 422.810

Χαλυβώνος 140.378 72.226 23.118 1.715 79.535 316.971

Σύνολο 5.596.529 2.601.312

642.457 56.970 251.53 9.148.804

Αιτίες έντασης

εθνική αφύπνιση Τούρκων (19ος αι.) εδαφική συρρίκνωση της οθωμανικής

αυτοκρατορίας ⇒ ενίσχυση τουρκικού εθνικισμού ⇒ εχθρική

αντιμετώπιση μειονοτήτων, κυρίως Ελλήνων και Αρμενίων (αίτιο: συγκέντρωση στα χέρια τους του εμπορίου και της βιομηχανίας)

εκκρεμότητα κατακύρωσης των νησιών του ανατολικού Αιγαίου στην Ελλάδα

Τακτική Τούρκων: εκδίωξη Ελλήνων

πρόσχημα: μεταναστεύσεις Μουσουλμάνων από την Ελλάδα, Σερβία και Βουλγαρία στη Μ. Ασία, με υποκίνηση της τουρκικής κυβέρνησης

είσοδος Τουρκίας στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο πρώτα θύματα: Έλληνες Ανατολικής Θράκης (αρχές 1914) επέκταση διωγμών στη Δυτική Μ. Ασία (Μάιος) με

πρόσχημα: εκκένωση περιοχής απέναντι από τα νησιά του Α. Αιγαίου για στρατιωτικούς λόγους - καθοδήγηση Γερμανών (σύμμαχοι Τούρκων)

ανθελληνική εκστρατεία τουρκικού Τύπου για καταπίεση των Ελλήνων (σκοπός ο εξαναγκασμός σε εκούσια μετανάστευση)

λεηλασίες και δολοφονίες σε βάρος Ελλήνων

Αντίδραση Ελλήνων

Οικουμενικό Πατριαρχείο: κηρύσσει την Ορθόδοξη Εκκλησία σε διωγμό

αναστέλλει τη λειτουργία των εκκλησιών και των σχολείων

Ελλάδα: διπλωματικές ενέργειες για εθελούσια ανταλλαγή

Ίδρυση Μικτής Επιτροπής για ρύθμιση της ανταλλαγής (δε λειτουργεί)

Μορφές καταπίεσης

έκτακτες επιβαρύνσεις και επιτάξεις ειδών για τις ανάγκες του πολέμου

εμπόδια στις εμπορικές δραστηριότητες των Ελλήνων

μετατόπιση πληθυσμών στο εσωτερικό της Μ. Ασίας

τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού): Κατάργηση δυνατότητας εξαγοράς θητείας

Αποτελέσματα

κύμα φυγής προς την Ελλάδα/ χιλιάδες πρόσφυγες

εγκατάσταση Μουσουλμάνων στα σπίτια που εγκαταλείπουν οι Έλληνες

συνέχιση και επέκταση εκτοπίσεων και διώξεων μέχρι το τέλος του πολέμου , το 1918

«Παρατηρώ αυτούς που μας επιτίθενται.Πολλοί με πλησιάζουν και μου απλώνουν

το χέρι. Αναγνωρίζω μερικούς. Είναι όλοι χωρικοί από τα γύρω τουρκικά χωριά, που τα επισκέφθηκα για καιρό αναζητώντας αρχαιότητες. Δεν είναι ούτε έποικοι από τη Μακεδονία ούτε επαγγελματίες ληστές. Είναι οι συνήθως τόσο πράοι, τόσο ειρηνικοί και τίμιοι άνθρωποι, με ηρεμία και γλύκα παροιμιώδη. Με έχουν φιλοξενήσει επανειλημμένα. Είναι προφανές ότι δεν ενεργούν αυτοβούλως. Μας το λένε οι ίδιοι: “Λάβαμε διαταγές, τις εκτελούμε, απλώς αποδίδουμε δικαιοσύνη”. Λεηλατούν, πυρπολούν, σκοτώνουν ψυχρά, χωρίς μίσος κατά μία έννοια μεθοδικά [...]. Η λεηλασία, οι προσωπικές εκδικήσεις, ο βιασμός είναι ο μισθός τους», γράφει ο Φελίξ Σαρτιώ για τον διωγμό του 1914.

Ο Σαρτιώ όχι μόνο αποτύπωσε τη φρίκη με τον φακό του, αλλά και ως Γάλλος έσωσε μεγάλο μέρος του πληθυσμού (υπολογίζεται σε 18.000 ψυχές) από τη μανία των Τούρκων. Αργότερα μάλιστα επέστρεψε μαζί με τους Φωκαείς πρόσφυγες το 1919 για να καταγράψει τα ερείπια, τις στιγμές πόνου και θλίψης, μέχρι την τελική Καταστροφή του 1922.

• Οι Έλληνες κάτοικοι της Φώκαιας αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πόλη τους μετά τον διωγμό του 1914. Επιβιβάζονται σε πλοιάρια και αναχωρούν για τη Μυτιλήνη, τη Θεσσαλονίκη, τον Πειραιά... Μία από τις πολύτιμες φωτογραφίες του Σαρτιό (Γάλλος αρχαιολόγος που έκανε ανασκαφές στην αρχαία Φώκαια την εποχή του διωγμού)

Τούρκοι Τσέτες