O clima da Península Ibérica

I.- Factores e elementos do clima peninsular

1- Factores do clima: enténdese por tales aquelas variables que exercen unha influencia permanente e inalterable sobre o clima (latitu- de, situación, posición con respecto ás masas mariñas, re- levo, …)

Poden agruparse en dous grandes conxuntos:

a) factores xeográficos

b) factores termodinámicos.

2- Elementos do clima: son todos aqueles compoñentes observables e medi- bles da atmosfera (insolación, nebulosidade, humida- de, presión, temperatura …)

1- Factores:

1.1.- Xeográficos

1.2.- Termodinámicos

1.1.- Factores xeográficos:

a) Latitude

b) Situación relativa

c) Posición respecto ao mar

d) Relevo

a) Latitude: é un factor de 1ª orde na configuración climática de calquer terri- torio terrestre determina o nivel de radiación ao longo do ano e, sobre todo, a súa intensidade (canto máis proximos ao Ecuador, con maior perpendicularidade inciden os raios solares e, polo tanto maior é a intensidade dos mesmos sobre a superficie terrestre; canto máis ascendemos en latitude – canto máis nos alonxamos do Ecuador- menor é o ángulo de incidencia e, polo tanto, menor é a súa intensi- dade = “ quentan menos”)

A Península Ibérica está situada na zona temperada do hemis- ferio norte: isto determina a existencia de catro estacións ben marcadas.

As Illas Canarias, situadas nunha latitude subtropical (próximas Trópico de Cáncer) teñen un réxime de temperaturas máis cálido e menor contraste de estacións.

Latitude: configuración das zonas térmicas da Terra

Latitude: zonas térmicas da Terra

b) Situación:

* Península Ibérica sitúase:

entre dúas grandes masas - océano Atántico de auga de características térmicas diferentes - mar Mediterráneo

dous continentes - Europa

- África

- insularidade * Illas Canarias: determinado por - proximidade África

Encrucilladade masas deaire distintas

c) Influencia do mar: litoral: menor oscilación térmica e - determina dous grandes ámbitos maior grao de humidade interior: continentalización: a ampli- tude térmica aumenta e des- cende a humidade do aire

- na Península establece estreita orla de periferia litoral (zona costeira) = diferenzas climáticas aberta ao mar entre terras interiores: continentalidade

- moi importante en ambos arquipélagos.

- sistemas montañosos paralelos á costa = frean a influ- encia marítima (agás val do Guadalquivir) * disposición - posición oeste-leste da > dificulta entrada masas de maioría dos relevos aire do norte/sur montañosos > favorece entrada masas de aire do oeste - concas encerradas (Ebro, Douro) = precipitacións esca- sas/frecuentes néboas de estancamentod) relevo: - diminución da temperatura (0,5º/0,6º C cada 100 m de sión) = arrefriamento * altitude - efecto orográfico > precipitacións na vertente de bar- lovento/sequidade na de sota- vento > precipitacións “ocultas” (xeada) > precipitacións “horizontais”

- solleiros (solaina): maior insolación - hacia o sur * orientación - avesedo (umbría): menor insolación – hacia norte

Efecto orográfico 1 (foehn, chinoock)

Efecto orográfico 2

Conceptos: barlovento/sotaventosolleiro/avesedo(solana/umbría)

1.2.- Factores termodinámicos:

a) Circulación en altura: corriente en chorro

b) Circulación en superficie:

1) Centros de acción

2) Masas de aire

3) Frontes

- Circulación atmosférica:

* é a sucesión de masas de aire sobre o territorio; isto determina:

> os tipos de tempo atmosférico (tempo atmosférico: é o estado da atmosfera nun lugar e tempo concreto)

> o clima (é a sucesión de tipos de tempo sobre un lugar durante perío- dos longos; o seu estudo ao longo do tempo – series de trinta anos ou máis- permite a distinción de distintos dominios climáti- cos)

* rexida en altura pola corrente en chorro (jet stream)

en superficie por centros de acción

masas de aire

frontes

a) Circulación en altura: a corriente en chorro (jet stream)

- Características: * forte corrente de vento * estrutura tubular

* circula de oeste a leste

* sitúase a unha altura entre os 9 e os 11 Km (entre tropopausas tro- pical e polar)

- dirixe a circulación atmosférica na zona temperada

baixas presións temperadas quedan á esquerda da súa traxectoria separa altas presións tropicais quedan á dereita da súa traxectoria

É, polo tanto, responsable do tempo en superficie

na súa velocidade- variacións na súa ubicación estacional (= estacionalidade)

Jet stream 1

Fig. 1

Fig. 2

Fig. 3

Jet stream 2

Fig. 4

Fig. 5

Elevada velocidade: circulación zonal

Baixa velocidade: ondulacións

Crista ou dorsal= alta presión

Val ou valgada= baixa presión

A B

Jet stream 3

Fig. 7

Aire polar Aire cálidoFronte polar

1º.- variación de velocidade:

circulación rápida: (> 150 Km/h) - trazado zonal (oeste-leste) (Fig. 5) - suaves ondulacións (Fronte Polar en superficie: e a zona de contacto do aire cálido tropical e o aire frío polar) (Fig. 7)

velocidade lenta: describe profundas ondulacións > cristas ou dorsais (altas presións)

> vales ou valgadas (baixas presións)

se a velocidade é moi lenta, as ondulacións acentúanse: poden chegar a desprenderse do chorro principal e * bolsas de aire polar en altura poden penetrar hacia o sur

* bolsas de aire tropical poden penetrar hacia o norte

(embolsamento que pode ser perigoso = gota fría)

Crista ou dorsal= alta presión

Baixa velocidade: ondulacións

Val ou valgada= baixa presión

Elevada velocidade: circulación zonal

A B

2º.- desprazamento estacional en latitude:

- en inverno sitúase máis ó sur (aféctalle máis de cheo á Pen. Ibérica)

- no verán ascende en latitude (desprázase hacia o norte) incidindo, basicamente, no norte peninsular

(Fig. 6)

b) Circulación en superficie:

b.1.- centros de acción

b.2.- masas de aire

b.3- frontes

Rexen a circulación atmosférica en superficie

b.1.- Centros de acción

- son áreas de altas e baixas presións.

* é o peso do aire sobre unha unidade de superficie. - presión * mídese co barómetro en milibares (mb) ou en hectopascais (hPa) atmosférica * represéntase nos mapas do tempo mediante isoliñas denominadas isóbaras ( = liñas que unen puntos co mesmo rexistro de presión no momento da me- dida) * rexístranse nos mapas en intervalos de diferenza de 4 mb. (“van de 4 en 4”)

* considérase como presión media de referencia a nivel do mar o valor de 1013,5 mb, aínda que nos mapas do tempo adoita considerarse o valor de 1016 mb (valor superior = Alta Presión; valor inferior = Baixa Presión)

* superior a este valor: entramos nunha zona de alta presión ou ANTICICLÓN rodeada por zonas de presión máis baixa.

Os ventos circulan dende o centro hacia a periferia (o ai- re “sae” do núcleo do anticiclón hacia a periferia do mes- mo) pero non en liña recta, senón xirando no sentido das agullas do reloxo no hemisferio norte.

Soe traer tempo estable.

- 1016 mb

* inferior a este valor: entramos nunha zona de baixa presión, depresión,ciclón, ou BORRASCA, rodeada de zonas de presión máis alta.

Os ventos circulan dende a periferia ó centro (o aire entra” hacia o núcleo da baixa presión, onde os valores de presión son máis baixos) pero non en liña recta, senón xi- rando no sentido contrario ás agullas do reloxo no hemisferio norte.

Soe producir tempo inestable, chuvioso con frecuencia.

Anticiclóns e Borrascas 1

Nun anticiclón, o aire sae dende o seu centro hacia a periferia decribindo un

movemento “espiral” no mesmo sentido das agullas do reloxo no hemisferio norte

Nunha borrasca, o aire entra hacia o seu centro dende a periferia decribindo un

movemento “espiral” no sentido contrario ás agullas do reloxo no hemisferio norte

Anticiclóns e Borrascas 2

Anticiclóns e Borrascas 3

En ambos tipos de centros de acción, ao tempo que circula o aire horizon-talmente (é o vento) tamén experimenta movementos verticais, de descenso (nos anticiclóns) e de ascenso (na borrascas)

Anticiclóns e Borrascas 4

En superficie, a traxectoria dunha partícula que se atope no centro dunha alta presión sería aproximadamente a que se reflexa nesta ilustración.

A

B

Anticiclóns e Borrascas 5

Na vertical, o mevemento do aire sería:

> Nos anticiclóns o aire descende (movemento de subsidencia = descenso) e, ó chegar ao chan, “foxe” hacia a periferia (poderíamos dicir que no anticiclón hai “superavit” de aire, aire “de máis” que se dirixirá a “encher” as zonas de baixas presións) = diverxencia en superficie.

> Nas borrascas o aire ascende (movemento de ascendencia = ascenso), confluíndo aire de zonas de altas presións que veñen a “encher” o “déficit” de aire que ten esta área de baixas presións = converxencia en superficie

- anticiclón térmico: fórmase cando unha masa de aire se arrefría: o aire frío * centros de acción pesa máis, descende e xenera unha térmicos (por arrefria- alta presión) mento ou quentamento do aire) - baixa térmica: fórmase cando o aire se quenta (o aire quente pesa menos, elévase e xera unha baixa presión)

- Pola súa orixe, os centros de acción poden ser

* centros de acción > cristas anticiclóns dinámicos (fórmanse a partir das cristas e val- gadas da corrente en > valgadas borrascas chorro) (ver diap. 24)

- A. das Azores - A. Polares atlánticos * anticiclónicos - A. escandinavo

- A. térmico europeo

- Principais - A. peninsularcentros deacción (queactúan Sobrea Pen. Ib.) - B. de Islandia

- B. do Golfo de Xénova * depresionarios - B. térmicas norteafricanas

- B. peninsular

b.2.- Masas de aire

- Unha masa de aire é un enorme corpo de aire , de gran base (miles de km) e relativamente pouca altura que, por ter permanecido sobre unha determi-nada área = rexión manancial ou rexión fonte , adquiriu unha particulares condicións de temperatura e humidade que varían lenta e gradualmente no plano horizontal unha masa de aire non presenta cambios bruscos de tem- peratura ou de humidade na horizontal: cando isto ocorre é que xa se pasou a outra masa distinta.

- Orixe: adquiren as súas notablemente uniformes características de temperatura e humidade nas

áreas anticiclónicas.

- Interesante propiedade das mesmas é a de que conservan bastante ben as súas características meteorolóxicas cando se desprazan da súa rexión manan-cial: mistúranse pouco coas masas de aire veciñas, mantendo entre elas unhas superfi- cies de separación nítidas.

- Poden sufrir modificacións cando percorren grandes distancias:

b.3.- Frontes

- son superficies que separan dúas masas de aire de características distintas:polo tanto, a ambos os dous lados da liña de separación (fronte) prodúcese un cambio brusco das propiedades do aire (presión, temperatura, humidade)

- España: a fronte máis importante e que con máis frecuencia afecta á Pen. Ibérica é a fronte polar.

- a fronte polar ssepara masas de aire tropical e polar: as súas ondulacións orixinan borrascas de dúas frontes (fronte cálido e fronte frío) que provocan tempo inestable, vento e precipitacións.

2.- Factores do clima:

a) A Insolación e a nebulosidade

b) A temperatura do aire

c) A humidade, a néboa e o calixeiro

d) A presión e o vento

e) As precipitacións

f) A evaporación, a evapotranspiración e a aridez

2.a.- Insolación e nebulosidade

- Insolación: - cantidade de radiación solar recibida pola superficie terrestre.

- promedio España: > 2000 horas/ano (debido á súa latitude)

- contrastes * cornixa cantábrica: < 2000 h/ano * SL/Canarias: > 2000 h/ano

- Nebulosidade: - estado da atmosfera no que o ceo aparece cuberto (en maior ou menor grao) de nubes. - contraste: * cornixa cantábrica: área con maior nebulosidade. * val Guadalquivir+litoral sudatlántico península+certas áreas das Canarias: maior nº días despexados.

Mapa insolación media anual (horas/ano):

2.b.- Temperatura do aire

- é o grao de calor do aire.- mídese en graos centígrados (ºC)- aparello de medida: termómetro.- representación nos mapas: isotermas = liñas que unen os puntos con igual tª.

- España: notables diferenzas das tª medias por factores: * latitude (diminución das mesmas hacia o norte) * distancia ao mar (+ suaves no litoral, extrémanse * altura (por diminución da tª coa altitude) - aspectos importantes: * amplitude térmica anual - é a diferenza entre a tª media do mes máis cálido e a do mes máis frío. - España * máis baixas = Canarias/litoral (especialmente no norte) * máis altas = interior

* xeadas - prodúcense cando a tª do aire baixa de 0º C. - poden ser *de irradiación * de advección - en España * menor número = costa * maior número = submeseta norte + val do Ebro.

Mapa de amplitude térmica anual:

Mapa de isotermas de tª media anual de España:

Mapa de isotermas de tª media do mes de xaneiro:

Mapa de coropletas da tª media do mes de xaneiro:

Mapa de isotermas de tª media do mes de agosto:

Mapa de coropletas da tª media do mes de xullo:

Mapa de zona libre de xeadas tardías:

Mapa de distribución zonal de xeadas por nº de días:

Por curiosidade (ou non tanto):

Fixémonos nas capitais do interior peninsular!

2.c.- Humidade, néboa e calixeiro:

- Humidade: - cantidade de vapor de auga que contén. - depende de * proximidade de masas de auga (s/t o mar) * temperatura ( a humidade diminúe ao au- mentar a tª) - en España superan o 70% anual * costa * submeseta norte (con acusa- das variacións entre os máxi- mos invernais e os mínimos estivais)

- Néboa: - é a suspensión de diminutas gotas de auga na capa inferior da at- mósfera as cales limitan a visibilidade a menos de 1 Km - prodúcese cando o aire inferior da atmosfera se arrefría tanto que se produce a condensación de parte do vapor de auga que contén. - pode ser *de irradiación * de advección

Néboas de advección e de irradiación:

Néboa de advección sobre Benidorm

- Calixeiro - bruma seca que reduce a visibilidade, causada pola presenza de gran cantidade de finas partículas de po en suspensión nas capas baixas da atmosfera . - fórmase na España seca no verán, en situación anticiclónica: solos rese- cos con finas partículas desagregadas + forte quentamento do chan o que provoca fortes movementos ascendentes que elevan ditas partí- culas, manténdoas en suspensión.

Calixeiro no Campo de Criptana (Ciudad Real)

2.d.- A presión e o vento

a) Presión - depende das características das masas de aire que se sitúen so- bre a Península ao longo do ano. verán - as altas presións son características de inverno

primavera - as baixas presións son máis frecuentes en outono

altas pr. térmicas no inverno por - no interior soen aparecer arrefriamento do chan baixas pr. térmicas no verán por quencemento do chan

- Canarias: área de predominio de altas presións (subtropicais)

b) Vento - def.: movemento horizontal do aire en relación coa superficie terrestre.

- na Península, por latitude/posición dominan os ventos do oeste

- existen numerosos ventos rexionais

- Canarias: domina o alisio do Norleste

brisas mariñas - ventos alternantes locais: brisas de montaña

Principais ventos rexionais de España:

Tamén podemos utilizar este enlace:http://www.educaplus.org/play-269-Vientos-de-Espa%C3%B1a.html

Brisas costeiras e val-montaña:

Brisa costeira

Brisas val-montaña

Enlaces:

* Réxime de brisas litoral:http://www.youtube.com/watch?v=HnA9bWGIQPI

* réxime de ventos montaña – valle:http://www.youtube.com/watch?v=pNWGaKNFtlk

2.e.- As precipitacións

- def.: auga que cae á superficie terrestre procedente das nubes, tanto en for- ma líquida como sólida.

- instrumento de medida: pluviómetro.

- unidade(s) de medida: milímetros (mm) ou litros/metro cadrado.

- representación nos mapas: isohietas (= liñas que unen puntos coa mesma precipitación.

* orográficas- tipos (por causa) * convectivas * frontais (de fronte)

* volume anual modesto.

- caracterización precipitación en España - anual * gran variabilidade - estacional - espacial

* latitude * situación- factores determinantes * apertura ao mar * relevo

Número de días con precipitación 0,1 mm

2.f.- Evaporación, evapotranspiración e aridez

- Evaporación - def.: proceso polo que a auga líquida pasa a estado gasoso a temperatura ambiente.

- maior intensidade co incremento da temperatura, polo tan- * de norte a sur to, na Pen. Ib. aumentará * no verán * nas horas centrais do día

- Evapotranspiración - def.: perda de humidade da superficie terrestre debi-

da á insolación e á transpiración das plantas e do solo. * evapotranspiración real: é a que se produce realmente. - dous conceptos * evapotranspiración potencial: (ETP) é a evapotranspitación que se produciría en caso de

haber unha cantidade de au- ga suficiente.

- Aridez - def.: é a insuficiencia de auga no solo e na atmosfera.

precipitación - depende da relación polo que a aridez será tanto temperatura maior sexa a temperatura. maior canto menor sexa a precipitación.

- índices * aridez mensual: índice de Gaussen para 2 x Tª media ºC ≥ Total Precipitacións do mes (en mm)

cálculo cando é así, é un mes árido. da * aridez xeral: índice de De Martonne aridez Total precipitación anual (mm) , segundo o resultado Temperatura media anual (ºC) + 10 * húmidas > 30 establece zonas * semihúmidas 20-30 * semiáridas 10-20 * subdesértica ou esteparia 5-10 * desértica 0-5