O espazo urbano

O ESPAZO URBANO

• Concepto cidade– Criterios cuantitativos: +10.000 hb ( INE)– Criterios cualitativos:

• Morfolóxicos: poboamento concentrado, alta densidade edificación, tipo de edificación (colectiva, alta)

• Funcional: actividades secundario,terciario

• Sociolóxico: cultura urbana

• Espacial ( influencia territorio): tamaño cidade e variedade funcións

• Proceso de urbanización– É: a progresiva concentración na cidade da poboación, das actividades

económicas e das innovacións máis destacadas, asó como a difusión destes procesos cara ao contorno

– Etapas:• Preindustrial

• Industrial

• Postindustrial

-Morfoloxía: aspecto externo que ten a cidade– Emprazamento ou localización: ( espazo físico concreto) asociado ao

medio físico (microtopo) e a función de orixe– Situación: relación da función respecto ao contorno xeográfico amplo.

( a función que exerce, dominio político, militar, comercial etc)– Plano: superficie construída e libre

• Tipos: – Irregular– Raiocéntrico– Ortogonal ou en cuadrícula ou en dameiro

– Construción:• Trama: disposición dos edificios. Aberta ou Pechada• Edificación: colectiva, ou individual

– Usos do solo.• Comercial e de negocios• Residencial• Industrial• Equipamentos• etc

Morfoloxía urbana

Defensiva(Toledo)

Relixiosa(Santiago)

Marítima(A

Coruña)

Emprazamento. Asociado á función

Cidade de Cuenca

Segovia

Emprazamento

Cidade de Toledo

Baiona

San Cibrao

EMPRAZAMENTO

Muxia

Tipos de planos

Irregular.Musulmán Córdoba

Hipodámico. Mileto Roma

Raiocéntrico. Palmanova

Córdoba: irregular

Vitoriaraiocentrico

Barcelona ortogonale irregular

Tipos de planos

toledo

Tramas cerrada e aberta

Trama: disposición dosEdificios no plano

Usos do solo

Vitoria

Usos do solo. Vitoria

Estrutura

Estrutura urbana• Concepto: división da cidade en áreas con morfoloxía e función

características

• Etapas e zonas:– Preindustrial. Casco antigo. dende a orixe ata século XIX

– Cidade industrial. Ensanches. mediados XIX- mediados XX

– A periferia actual (1975…

– Aglomeracións urbanas. Conexión da cidade con outros núcleos de poboación

Etapa preindustrial. O casco Histórico• Herdanza preindustrial (orixe –XIX)

– Tamaño: pequeño ( escasas as que superaban 100.000hb); taxa urbanización inferior 10%

– Común: muralla ( defensiva , fiscal, sanitaria); plano ( irregular, regular, radial, lineal); trama ( cerrada con edificación baixa), usos do solo diversos; compoñente social diverso

– Específico:• I: Antiga ( Roma): plano regular, exemplo Caesaraugusta ( Zaragoza)• I. Medieval musulmáns-> murallas e plano irregular, rúas estreitas e tortuosas, adarves

( Córdoba, Toledo) e cristianos: murallas e planos máis variados, ( ´Segovía)• Renacemento ( XVI): plano reglar extramuros, prazas e rúas maiores. ( Madrid

Austrias)• Barroco e Ilustración ( XVII-XVIII): rúas amplas, xardíns, grandes prazas, edificios

monumentais. Santiago Compostela

• Época industrial:– Plano: XIX

• desamortización->ensanche rúas e prazas, trazado máis rectilíneo• Saneamento e revalorización do solo-> Grandes Vías

– Trama: densificación da edificación– Uso do solo: terciarización ( anos 60, cascos vellos centros comerciais e de negocios->

saturación e deterioro– Social: 1º burguesía, 2º: grupos baixos ingresos

• Actual( 1975..)– Política: rehabilitación– Plano: peonil/xardíns– Edificacións: axudas rehabilitar, cambio de funcións– Usos solo: tradicional e turístico

Segoviamedieval

Córdobamusulmana

Zaragozaromana

Herdanza preindustrial

Cidades romanas

Plano regularRúas en dameiro Cruzamento cardo e decumano: foroMérida, Zaragoza, Barcelona, ValenciaLeón, Lugo, Tarragona etc

As cidades españolas na Idade Media

Cidade medieval

Ávila

AmuralladaDistintos planosEdificios destacados: igrexas, pazos nobiliariosCórdoba, Toledo, Sevilla, MurciaVitoria (radial), ST DomingoCalzada (lineal), Compostela

Madrid renacentista

Renacemento ( XVI) prazas, rúas maiores, plano regularEdificios principais. Concellos, igrexa, pazos etc

Santiago-barroco

Madrid ilustrado

Barroco, Ilustración (XVII-XVIII): grandes prazas, rúas amplas, xardín, edificios monumentais relixiosos e civis. Melloras infraestructuras e hixiene

A cidade Barroca. Pamplona

Gran Vía de Vigo

Gran Vía Madrid

Transformacións etapa industrial

Reformas do planoDensificación e verticalizaciónUsos solo: terciarizaciónGrandes Vías

Allariz

Pontevedra

Covarrubias ( Burgos)

Trujillo ( Cáceres)

Actual. 1975……RehabilitaciónUsos solo: tradicionais, turísticospeonizaciónEdificios:Cambios función

Cidade industrial ( os ensanches)• Cronoloxía: mediados XIX- 1975• Características:

– Industrialización->éxodo rural->urbanización máis aló do casco vello ( taxa urbanización gran crecemento, anos 70 supera á rural)

• O ensanche burgués:– Ideario burguesía: orde ( plano regular); hixiene ( servizos); beneficios ( capitalismo)– Plano: regular ( accesibilidade, automóbil, tranvia…)– Trama: 1º aberta, despois densificación e verticalización– Uso: 1º residencial burgués; despois terciarización– Primeiros ensanches: Madrid ( Carlos Maria de Castro) Barcelona ( Ildefons Cerdá)

• Barrios obreiros e industriais no extrarraio– Instalación: a carón de industria e estación tren ( barrios estación)– Primeira etapa ( antes 1960) plano diverso; trama pechada; edificación baixa e mala

calidade; usos do solo, mestura– Segunda etapa ( actualidade): instalacións industriais obsoletas-> baleirado industrial;

barrios proletarios incorporadoa á cidade

• Os barrios axardinados ( ideas naturalistas e hixienistas)– Tipos: barrio-xardín de Howard-> ocupación clase media e proletariado Lexislación de

casas baratas (1911-1922– Cidade Lineal de Arturo Soria

As cidades en 1900

Madrid. Carlos María de Castro

O ensanche burgués

Ildefóns Cerdá. Ensanche burgués Barcelona

Especulación solo

Donostia

ensanches

Barrios obreiros

Vigo

Barcelona

Barrios obreiros

Barcelona

Vigo

Huelva

Cidades e barrios xardín

Colonia prosperidad. MadridVigo: O castro

Cidade Lineal Arturo Soria

Casas para obreiros/as 1908

Século XX. ( 1911-22). Lei de casas baratas

Ferrol

A periferia actual e as recentes transformacións urbanas

• Contexto histórico– Guerra civil. Descenso actividade constructiva

– Anos 50-60. crecemento demográfico-desenvolventismo-> extensión periferia a carón liñas comunicación

– Hoxe. “Cidade difusa”. Poboación e actividades na periferia: áreas periurbanas ou suburbanas

• Áreas– Barrios residenciais da periferia

• Barrios marxinais de infravivenda ou chabolas ou choupanas ( auxe 1950)• Promoción oficial (1940-60): axuda estatal, limitación prezo• Promoción privada (1960…). Colmeas, uso residencial• Quinteiro cerrado (1980-90). Quinteiro. Xardín ,piscinas, xogos infantis• Vivenda unifamiliar 1980: clase media, ideoloxía clorofílica, uso automóbil

– Industriais e de equipamento• Áreas industriais:

– 1950-60. polígonos industriais

– Hoxe: novos espazos: parques empresariais e tecnolóxicos

• Áreas de equipamento: resultado da descentralización das actividades económicas á periferia

– Grandes superficies comerciais

– Equipamentos. Educación, sanidade, administración etc

As cidades a finais do século XX

Evolución poboación urbana

– Barrios residenciais da periferia• Barrios marxinais de infravivenda ou chabolas• Promoción oficial (1940-60): axuda estatal• Promoción privada (1960…). Colmeas, uso

residencial• Quinteiro cerrado (1980-90). Quinteiro.

Xardín ,piscinas, xogos infantis• Vivenda unifamiliar 1980: clase media, ideoloxia

clorofílica, uso automóbil

Barrios marxinais de infravivenda ou chabolas

Asturias

1940-60Axuda estatalLimitación prezoTrama abertaUnifamiliares/bloque

Barrios de promoción oficial

Barrios enxame

O Boom constructivo no litoral.

O Desarrollismo dos 60. A desfeita

urbanística.

Coia. Vigo promoción anos 60

• Desde sus inicios en los años 60 y hasta hace bien poco, Coia fue siempre la fea del baile en los barrios en Vigo, el hazmerreir de los clasistas. Pero la historia ha dado la vuelta y los desmanes arquitéctónicos y urbanísticos que han convertido a la ciudad en una mole sin atractivos, ha terminado por convertir a la populosa zona en la reina de la fiesta, plagada de edificios gigantes y tampoco muy agraciados, pero al menos, con espacios verdes que permiten a los que allí residen, disfrutar de un entorno sin los agobios y ruídos que sufre el resto de la ciudadanía acosada por los parkings y ávida de parques y silenciosa paz.

• El lema• El Colegio Oficial de Arquitectos de Galicia (COAG), celebró ayer el Día Mundial de la Arquitectura bajo el lema

A cidade, un espazo para compartir , y la delegación de Vigo de la citada entidad eligió este año las viviendas del Polígono de Coia, coincidiendo con la exposición sobre la obra de Desiderio Pernas, (que proyectó la mayoría de las viviendas y equipamentos), en el Centro Cultural Caixanova, que aún estará abierta hasta el 9 de octubre.

• El tema de la ciudad es una continuación de la celebración de los pasados años. Con esta jornada, el Colegio de Arquitectos de Galicia quiere reivindicar «o papel social e cultural que as cidades desempeñaron na nosa historia, fronte á idea empobrecedora da cidade como un ben de cambio», señalan.

• La historia• Coia fue una urbanización promovida por el Ministerio de la Vivienda en los años 60, en la que Desiderio

Pernas se encargó de proyectar la mayoría de las edificaciones por encargo de la Promotora Benéfico Popular de la entonces llamada Caja de Ahorros de Vigo. En palabras de los comisarios de la exposición, Perfecto Cendón Domínguez y Andrés Touceda Gómez, «Pernas soubo resolver os sucesivos encargos con gran oficio e rigor. Dende o punto de vista das vivendas, os proxectos son absolutamente modernos e exemplares pola distribución, amplitude e luminosidade dos espacios. As técnicas construtivas tamén supoñen un cambio cualitativo de estrutura, materiais e linguaxe, que cambiará a imaxe do tecido urbano.

• Dende o punto de vista do urbanismo o parque liñal vertebra todo o conxunto e conecta co resto de zonas verdes, resultando un dos espazos urbanos de maior calidade ambiental de Vigo».

• El futuro• Dentro de las actividades previstas ayer para recordar esta urbanización viguesa, el arquitecto Salvador Fraga

hizo un recordatorio sobre la misma en el acto que se desarrolló para cerrar la jornada en el Centro Cultural Caixanova. En su exposición, el profesional refrescó la memoria señalando que «la actual Avenida de Castelao nace justamente sobre el desalojo y demolición de las viejas cocheras del tranvía en As Travesas, hecho cargado de una enorme fuerza simbólica para la ciudad y para el propio polígono de Coia, porque con la demolición Vigo arrincona como algo obsoleto más de medio siglo bajo la impronta del tranvía, y se abre con expectación a una nueva era de expansión que entroniza al automóvil privado como canon incuestionado de los nuevos tiempos. La demolición simboliza un tiempo que lentamente agonizaba, una forma autoritaria de entender y hacer la ciudad».

• Por último, dejó caer pistas para su evolución: «Indagar en las posibilidades que están muy abiertas y proponer actuaciones concretas de mejora y rehabilitación del Polígono de Coia pueden producir resultados sorprendentes en el futuro urbano de Vigo».

• •

– Voz galicia 2005 Polígono de Coia

Promoción pública 2000

Quinteiro cerrado. A Miñoca

Vivienda unifamiliar

Pozuelo de Alarcón. Madrid

Parla: cidade dormitorio

– Industriais e de equipamento• Áreas industriais:

– 1950-60. polígonos industriais– Hoxe: novos espazos: parques empresariais e

tecnolóxicos

• Áreas de equipamento: resultado da descentralización das actividades económicas á periferia

– Grandes superficies comerciais– Equipamentos. Educación, sanidade, administración etc

Áreas industriais. Polígonos dos anos 60-70

Zona franca de Vigo

Parques tecnolóxicos

Parque tecnolóxico de valadares. Vigo

Superficies comerciais

Tui

Vigo

Equipamentos

A cidade do século XXI

As aglomeracións urbanas• Conexión da cidade con outros grupos de poboación• Área metropolitana

– É: grade extensión urbana que rodea a unha cidade e abarca administrativamente varios municipios entre os que existen importantes relacións económicas e sociais

– Trazos ou características:• Cidade central ( metrópole)• Relacións económicas e sociais cos núcleos da área• Redes de comunicación son esenciais• Estilo de vida urbano e variedade social

– Estrutura:• Coroas concéntricas:arredor do núcleo• Sectorial ou radial: a través vías de comunicación• Mestura das anteriores

– Orixe: • 1º 1/3 XX Madrid, Barcelona Bilbao• 1960-75: resto

– Actualidade ( crise 1975..)• Expansión territorial• Descentralización poboación e actividades económicas cara aos núcleos da área coa crecente

dotación de infraestucturas

– Ordenación.:• Asentamentos urbanos• Actividades económicas• Intervención materia transporte• Ordenación espazo non urbanizado

• Outros tipos.– Conurbación. Área urbana contínua formada polo crecemento paralelo

de dous ou máis cidades ata unirse. Cada cidade da conurbación mantén a súa independencia

– Rexión urbana: área urbana discontínua formada por cidades dispersas ( nebulosa urbana), pero o suficiente densa como para que todo o territorio posúa características urbanas

– Megalópole: escala suprarrexional, constituída por conurbacións, áreas metropolitanas etc

Área metropolitanaBarcelona

As aglomeracións galegas

Vigo e A Coruña

Conurbacións

Conurbación costa do sol

Megalópole do arco Mediterráneo

Rexión urbanas

Problemas das cidades españolas

O sistema urbano español• Sistema urbano: conxunto de elementos ( cidades) e as relacións que establecen

entre elas formando unha rede urbana. Cambios a partir de 1980CCAA e UE• Características:• O tamaño das cidades

– Rango-tamaño ( según o seu tamaño demográfico ten un número de orde no sistema urbano): Madrid- Barcelona, Valencia Sevlla, Bilbao, Cidade Ástur e Málaga . 800.000…

– Distribución espacial.• Centro : Madrid

• Grandes cidades disposición periferia: eixes:– Septentrional: Atlántico, Cantábrico País vasco

– Mediterráneo. Girona-cartaxena

– Rede urbana andaluza. Dobre. Guadalquivir, litoral

– Val do Ebro: une Cantábrico-Mediterráneo

• Grandes metrópoles concéntración nordés

• Funcións ( actividades económicas desempeñadas polas cidades cara ao exterior) Segçun a sçua funciçon principal:

– Primarias. Andalucia, Extremadura, Asturias– Secundarias: peso sectores industrias Pais vasco, Cataluña– Terciarias Madrid, Canarias etc.

• Área de influencia urbana e xerarquia urbana

– Según funcións, maior diversidade e centralidade->maior área de influencia

– Teoria de Christaller: xerarquía urbana española ( tamaño demográfico máis funcións)

• Madrid lugar central: influencia toda España . Metrópole nacional ( máis de 4000.000 hb e funcións diversas e especializadas, enlace sistema urbano europeo)

• Metrópoles rexionais: valencia, Bilbao, Sevilla, Zaragoza ( 1’5 millóns e 500.000 hb; servizos administrativos e comerciais, relacións metrópoles nacionais)

• Metrópoles subrrexionais: valladolid, Vigo, Oviedo, A Coruña… (500.000-200.00 hb, algúns servizos altamente especializados)

• Cidades medias: a maioría capitais provinciais ( 250.000 e 50.000 hb; funcións terciarias menos especializadas; puntos terminais de densa rede de autobuses)

• Cidades pequenas ou Vilas: Astorga, Pola de Sirero, Baiona ..( Menos de 50.000 hb; funcións menos especializadas aínda que con equipamentos de certa especialización)

Xerarquía urbana

O sistema de cidades e os seus cambios

• O sistema de cidades: Herdanza da etapa industrial• Características: unha gran aglomeración no centro e o resto

periféricas– Madrid. Funcións terciarias. Relación con todas as cidades do Estado

– Eixes urbanos periféricos• Atlántico galego. Ferrol-Vigo, extensión Ourens e Lugo. Especializado no

comercio• Cantábrico. Discontinúo. Fase de axuste. Perda preminencia industrial• Mediterráneo. Girona- cartagena. O máis dinámico, industria e turismo• Val do Ebro: enlaza o cantábrico e Mediterráneo. Equilibrio industria e

servizos• Andaluz: dobre Almería e Huelva comercio e turismo. Val do guadalquivir

actividades agrarias e turísticas

– O interior peninsular: carece eixes urbanos integrados. Pequenas cidades epecializaciçon agroalimentaria

– Illas Baleares e Canarias. Dificultades formaciçon eixes por ser illas

Rede urbana

• Cambios recentes no sistema urbano. 1980. cambios. CCAA, UE e globalizaciçon

– Estado das Autonomçias e os sistemas urbanos

• Incremento peso capitais autonomicas e das relaciçons entre cidades da CCAA en detrimento de madrid ¿ descentralizaciçon?

• Tipoloxias.– Sistemas monocçenticos primados. Concentraciçon poboaciçon e

funciçons nunha aglomeraciçon. Relaciçons unidireccionais. Madrid, Aragon etc

– Monocçentricos xerarquizados cidade principal pero tamçen niveis de relacions intermedios

– Sistemas policentricos. Mais dunha cidade principal repartindose poboacion e funcions. Fluxos fidireccionais. galiza

– A integraciçon en Europa e no sistema urbano europeo. 1986 ¿UE.• Xerarquia europea. Criterios. Poboaciçon e funcions: transporte, turismo,

industria coñecemento e capacidade de desision. Tipos.– Metropoles globais: ningunha de españa– Locomotoras europeas: Madrid e barcelona– Metropoles europeas potenciais: bilbao, valencia..– Metropoles europeas dçebiles. Sevilla

• O sistema de cidades europeo. Varios eixes– Dorsal Europea. Sur G. Bretaña, Norte Italia. España posicion periferica

» As do mediterrçaneo encçadranse no arco mediterraneo europeo

» Arco cantabrico e galego na çarea estancadadas “fisterras”

» Interior peninsular no continental europeo

» Meseta sur e andalucia nos “sures”

– Eixe diagonal Lisboa=Madrid=Zaragoza=Barcelona que conecta co arco mediterrçaneo europeo. Eixe multimodal de transportes de gran capacidade

– A globalizacion e a integraciçon no sistema urbano mundial• Cambios economia mundial.

– Diminuacion peso industria a favor terciario

– Flexibilizacion localizacion producion

– Mellora transportes e das comunicacions

– Valoracion da calidade de vida e do medio ambiente

• Consecuencias– Provocaron o declive de certas cidades especializadas en sectores industrias

maduros

– Ofrecéronlles ás cidades a posibilidade de inserirse ou de mellorar a súa posición no sistema urbano mundial. Esto ven dado pola implantacion de organismos e de empresas internacionais con proxección exterior

Rede urbana europea

Xerarquía urbana Galiza

20. Estructura de relacións xerárquicas urbanas

VIGO

Cre

cen

te

O Porriño

Paz

os d

e B

.

Cangas RedondelaTui PonteareasBaionaA Guarda A Cañiza

Oia

Goi

án

Tom

iño

Val

ença

Gu

illa

rei

Gon

dom

ar

Nig

rán

A R

amal

losa

Ald

án

Moa

ña

Dom

aio

Sou

tom

aior

Ch

apel

a

Bu

diñ

o

Mos

Sal

ced

a

Mon

dar

iz

Sal

vate

rra

As

Nev

es

Cov

elo

Arb

o

O R

osal

Planos

Madrid

Zaragoza

Vigo

Ourense

Pontevedra

Compostela

A Coruña

Lugo

Santiago

Outras

Arquitectura propaganda

Rehabilitación Santiago. López Cotelo e equipo

Caramoniña

Vaquería Carme de Abaixo. Santiago

Museo do mar. César Portela e Aldo Rossi