Obsługiwanie urządzeń chłodniczych i aparatury kontrolno-pomiarowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Andrzej Pyszczek Obsługiwanie urządzeń chłodniczych i aparatury kontrolno-pomiarowej 827[01].Z1.03 Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: mgr inż. Tomasz Kacperski mgr inż. Andrzej Kulka Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Andrzej Pyszczek Konsultacja: mgr Radosław Kacperczyk Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 827[01].Z1.03 „Obsługiwanie urządzeń chłodniczych i aparatury kontrolno-pomiarowej”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu operator maszyn i urządzeń przemysłu spożywczego. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Chłodnictwo w przemyśle spożywczym – łańcuch chłodniczy. Budowa typowych pomieszczeń chłodniczych 7

4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 10 4.1.3. Ćwiczenia 10 4.1.4. Sprawdzian postępów 11

4.2. Budowa i zasada działania sprężarkowego urządzenia chłodniczego 12 4.2.1. Materiał nauczania 12 4.2.2. Pytania sprawdzające 13 4.2.3. Ćwiczenia 14 4.2.4. Sprawdzian postępów 14

4.3. Zamrażalnie tunelowe 15 4.3.1. Materiał nauczania 15 4.3.2. Pytania sprawdzające 18 4.3.3. Ćwiczenia 18 4.4.4. Sprawdzian postępów 19

4.4. Materiały termoizolacyjne 20 4.4.1. Materiał nauczania 20 4.4.2. Pytania sprawdzające 21 4.4.3. Ćwiczenia 22 4.4.4. Sprawdzian postępów 22

4.5. Jednostki miary podstawowych wielkości fizycznych. Zasada działania aparatury kontrolno-pomiarowej 23


4.6. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas obsługi urządzeń chłodniczych i aparatury kontrolno – pomiarowej 35


5. Sprawdzian osiągnięć 38 6. Literatura 43


1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o użytkowaniu instalacji technicznych stosowanych w przemyśle spożywczym.

W poradniku zamieszczono: – wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,

abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, – cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, – materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki

modułowej, – zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści, – ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne, – sprawdzian postępów, – sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi

opanowanie materiału całej jednostki modułowej, – literaturę uzupełniającą.


Schemat układu jednostek modułowych

827[01].Z1 Eksploatacja maszyn i urządzeń stosowanych

w przetwórstwie spożywczym

827[01].Z1.01 Obsługiwanie maszyn i urządzeń stosowanych w przetwórstwie spożywczym

827[01].Z1.02 Użytkowanie instalacji

technicznych

827[01].Z1.03 Obsługiwanie urządzeń

chłodniczych i aparatury kontrolno-pomiarowej

827[01].Z1.04 Stosowanie środków

transportu w przemyśle spożywczym


2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

− wyszukiwać podstawowe informacje o schładzaniu i przechowywaniu różnych produktów,

− korzystać z różnych źródeł informacji, − selekcjonować, porządkować dokumentować i przechowywać informacje, − rozróżniać zagrożenia wywołane podczas obsługi urządzeń chłodniczych, − określać znaczenia łańcucha chłodniczego, − dokonywać oceny materiałów termoizolacyjnych, − dokonywać wyboru aparatury kontrolno-pomiarowej, − rozróżniać aparaturę kontrolno pomiarową, − dokonywać odczytów z aparatury kontrolno-pomiarowej, − określać jednostki wielkości fizycznych i ich nazywać, − komunikować się i pracować w zespole, − dokonywać oceny swoich umiejętności, − analizować treść działania, dobierać metody i plan rozwiązania problemu, − samodzielnie podejmować decyzje, − współpracować w grupie, − przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przeciw pożarowych oraz

ochrony środowiska.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: – rozróżnić pomieszczenia do schładzania i przechowywania różnych produktów, – określić cele stosowania urządzeń chłodniczych w zakładach przetwórstwa spożywczego, – wyjaśnić znaczenie zapewnienia ciągłości łańcucha chłodniczego, – rozróżnić elementy sprężarkowego urządzenia chłodniczego i objaśnić jego działanie, – określić zasadę działania i zastosowania urządzeń chłodniczych, – zastosować przepisy bezpieczeństwa podczas obsługi urządzeń chłodniczych, – rozróżnić i scharakteryzować materiały termoizolacyjne, – dobrać przyrządy pomiarowe do wykonania określonego pomiaru, – określić zasadę działania aparatury kontrolno-pomiarowej, – odczytać wskazania urządzeń kontrolno-pomiarowych, – rozpoznać zagrożenia jakie mogą powstać w przypadku złego odczytu lub jako skutek

awarii urządzenia kontrolno-pomiarowego.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Chłodnictwo w przemyśle spożywczym – łańcuch chłodniczy.

Budowa typowych pomieszczeń chłodniczych

4.1.1. Materiał nauczania

Chłodzeniem nazywamy proces wymiany ciepła między produktem spożywczym i środkiem chłodzącym. Chłodzeniu towarzyszy również wymiana masy związana z odparowaniem wody z powierzchni produktów i przenoszeniem ciepła przez cząstki wody z głębszych warstw produktu na powierzchnie. Podczas chłodzenia niektóre procesy ulegają zwolnieniu, np. rozwój mikroflory, aktywność enzymów oraz wszystkie istotne przemiany produktu. Schłodzone produkty i wyroby gotowe przechowywane w warunkach chłodniczych wykazują trwałość do roku. Zamrażanie polega na odprowadzeniu ciepła z produktu, aż do uzyskania temperatury końcowej niższej od temperatury zamarzania soków komórkowych. Zamrażaniu towarzyszy powstawanie lodu w tkankach i komórkach, które powoduje takie uszkodzenie produktów, że nie można ich całkowicie usunąć. Zamrażanie jest często traktowane jako proces nieodwracalny. Dla wielu produktów (mięso, ryby) opracowano metody zamrażania, umożliwiające zachowanie ich naturalnych właściwości a inne produkty (owoce, warzywa) wymagają zastosowanie specjalnej obróbki wstępnej, ale jednak ich jakość ulega znacznym zmianom. Mimo to, zamrażanie w porównaniu z chłodzeniem znacznie skuteczniej chroni produkty przed zepsuciem w czasie długotrwałego przechowywania, nawet do 2 lat. Tak długie okresy przechowywania uzyskuje się dzięki obniżeniu temperatury produktu od – 18 do – 300C oraz związanym z jego odwodnieniem na skutek przemiany wody w lód. W tych warunkach znika zdolność rozwojowa drobnoustrojów i aktywność większych enzymów tkankowych. Aby uzyskać takie warunki przechowywania produktu spożywczego niezbędna jest niska temperatura, która uzyskujemy w urządzeniach chłodniczych wykorzystując następujące właściwości czynników chłodniczych: – ciśnienie skraplania nie powinno przekraczać 1,5 MPa ze względu na wytrzymałość

urządzenia, – ciepło parowania i przewodności cieplna powinny być możliwie duże, – temperatura krzepnięcia powinna być możliwie duża, – powinny być niepalne i nietoksyczne, – nie powinny powodować korozji metali, – powinny być możliwie tanie.

Prawidłowa obróbka chłodnicza żywności musi być ciągła. Aby zapewnić dobry stan towarów łatwo psujących się muszą one stale znajdować się w obniżonych temperaturach tj. podczas produkcji, transportu, w pomieszczeniach handlowych, w pomieszczeniach odbiorcy. Takie powiązanie i wykorzystywanie urządzeń chłodniczych, zapewniające właściwe temperatury przechowywania nazywa się łańcuchem chłodniczym. Najważniejszą częścią łańcucha chłodniczego jest jego ciągłość. Przerwanie go w dowolnym punkcie powoduje obniżenie jakości lub zepsucie produktu. Ogniwami łańcucha są chłodnie zakładowe, składowe i rozdzielcze, chłodnie zakładów zbiorowego żywienia, punkty sprzedaży detalicznej oraz chłodziarki domowe. Elementem łączącym poszczególne ogniwa łańcuch chłodniczego jest transport chłodniczy.


Rys. 1. Schemat łańcucha chłodniczego; O – transport zwykły Ø – transport chłodniczy [6, s. 167]

Rys. 2. Samochód chłodnia 1 – natrysk ciekłego azotu, 2 – termoelement, 3 – zawór elektromagnetyczny, 4 – urządzenie do napełniania ciekłym azotem, 5 – termometr do mierzenia temperatury w komorze chłodniczej, 6 – zbiornik ciekłego azotu, 7 – pulpit regulacyjny [6, s. 167]

W przechowalnictwie artykułów spożywczych stosujemy różnego rodzaju komory i pomieszczenia chłodnicze. Komory chłodnicze mogą być stałe lub składane. Komory stałe


są murowane i izolowane cieplnie. Komory składane są wykonywane jako tzw. zerowe w zakresie temperatur od – 50C do +50C, oraz jako mroźnicze, w zakresie temperatur od – 300C do – 220C. Rysunek nr 3 przedstawia komorę chłodniczą.

Rys. 3. Komora chłodnicza składana [4, s. 275]

Rys. 4. Panelowa konstrukcja komory chłodniczej [4, s. 279]


Agregaty chłodnicze i mroźnicze są to zespoły montowane fabrycznie, składające się ze sprężarki, z zaworem ssawnym, skraplacza z zaworem tłocznym, wentylatora osiowego osadzonego na wspólnym wałku napędzającym go silnikiem elektrycznym, zbiornika z zaworem kątowym, regulatora ciśnienia i niekiedy odwadniacza. Rozróżnia się agregaty skraplające niskotemperaturowe (mroźnicze) o zakresie parowania czynnika chłodniczego od – 400C do – 100C, oraz standardowego o zakresie parowania czynnika chłodniczego od – 330C do – 100C. Hermetyczne agregaty skraplające niskotemperaturowe są przeznaczone do automatycznych urządzeń mroźniczych np. zamrażarek, komór mroźniczych. Komory mroźnicze występują jako składane oraz stałe. Na rysunkach 5, 6, pokazano stałe komory mroźnicze wykonane z płyt warstwowych przeznaczone dla przetwórstwa miesnego.

Rys. 5. Urządzenia chłodnicze komór mroźniczych

[www.thermolux.pl/html]

Rys. 6. Komora mroźnicza [www.thermolux.pl/html]

Komory mroźnicze są przeznaczone do przechowywania żywności w temperaturach

od – 150C do – 330C.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Na czym polega chłodzenie? 2. Jaki jest cel chłodzenia w przemyśle spożywczym? 3. Co to jest zamrażanie? 4. Jakie powinny być właściwości czynników chłodniczych? 5. Jakie ma zadanie łańcuch chłodniczy? 6. Jaka jest najważniejsza część łańcucha chłodniczego? 7. Jakiego rodzaju są komory chłodnicze? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj schemat konstrukcji komory chłodniczej.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacji o komorach chłodniczych, 2) rozpoznać różne konstrukcje komór chłodniczych, 3) wskazać punkty newralgiczne komór tj. łączenia, 4) wykonać schemat komory na papierze A4.

http://www.thermolux.pl/html

http://www.thermolux.pl/html


Wyposażenie stanowiska pracy: − schematy komór chłodniczych, − komputer z dostępem do internetu, − zdjęcia komór chłodniczych, − blok techniczny A4, − przybory kreślarskie, − literatura z rozdziału 6, dotycząca komor chłodniczych. Ćwiczenie 2

Na podstawie uzyskanych informacji od nauczyciela zaprojektuj łańcuch chłodniczy dla wyrobów mięsnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał na temat łańcucha chłodniczego, 2) wymienić kolejne etapy łańcucha chłodniczego, 3) odnaleźć informacje na temat przetwórstwa mięsnego, 4) wskazać sposoby łączenia łańcucha chłodniczego, 5) zaprojektować łańcuch chłodniczy, 6) proponowany projekt przedstawić pozostałym kolegom.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura z rozdziału 6, dotycząca łańcuchów chłdniczych − przybory do pisania, − notatnik. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wyjaśnić cel chłodzenia? 2) wyjaśnić cel zamrażania? 3) wymienić właściwości czynników chłodniczych? 4) wymienić elementy łańcucha chłodniczego? 5) omówić cel stosowania łańcucha chłodniczego? 6) wyjaśnić budowę samochodu chłodni? 7) wymienić rodzaje komór chłodniczych?


4.2. Budowa i zasada działania sprężarkowego urządzenia chłodniczego


Urządzenia chłodnicze stosowane w przemyśle, magazynach artykułów spożywczych,

środkach transportu służących do przewozu tych artykułów oraz chłodziarkach domowych są wykonane jako urządzenia sprężarkowe lub absorpcyjne. Bardziej wydajne i tańsze w eksploatacji są urządzenia sprężarkowe, które mają szersze zastosowanie. Budowa amoniakalnego urządzenia chłodniczego często stosowanego w przemyśle spożywczym przedstawia rysunek nr 7.

Rys. 7. Sprężarkowe urządzenie chłodnicze:1 – komora chłodnicza, 2 – parownik, 3 – osuszacz,

4 – zawór bezpieczeństwa, 5 – skraplacz, 6 – zawór odpowietrzający, 7 – odolejacz, 8 – manometr czynnika chłodniczego, 9 – sprężarka, 10 – zawór odcinający, 11 – zawór dławiący, 12 – zawór do napełniania układu czynnikiem chłodniczym. [6, s. 161]

Działanie urządzenia przedstawionego na rysunku 7. Obniżenie temperatury komory

chłodniczej (1) jest spowodowane pobraniem ciepła do odparowania amoniaku w parowniku (2). Pary amoniaku, po przejściu przez osuszacz (3) są zasysane przez sprężarkę (9), a następnie sprężone i przez odolejacz (7) wtłoczone do skraplacza (5), gdzie zamieniając się w ciecz oddają ciepło do otoczenia. Amoniak ze skraplacza przez zawór dławiący (11) wraca do obiegu. Zawór bezpieczeństwa (4) zapobiega nadmiernemu wzrostowi ciśnienia amoniaku w skraplaczu. Ciśnienie to jest ponadto kontrolowane za pomocą manometru (8). Zawór (12) umożliwia napełnienie urządzenia amoniakiem przy otwartym zaworze odpowietrzającym (6). W opisanym urządzeniu chłodzone produkty są umieszczane bezpośrednio w izolowanej komorze chłodniczej (1). Niekiedy parownik umieszcza się nie w komorze chłodniczej, lecz w zbiorniku z chłodziwem, którym jest wodny roztwór chlorku wapnia, chlorku sodu (soli kuchennej) lub chlorku magnezu. Ochłodzony roztwór zwany solanką jest doprowadzany do przestrzeni chłodniczej urządzenia.

Najważniejszymi elementami sprężarkowego urządzenia chłodniczego jest sprężarka i skraplacz.


Rys. 8. Zasada działania sprężarki nieprzelotowej:

1 – zawór ssawny, 2 – zawór tłoczny, 3 – tłok, 4 – karter [5, s. 171]

Zasadę działania sprężarki przedstawia rysunek 8. Sprężarka odsysa przez zawór

(1) z parownika powstającą parę czynnika chłodniczego i go spręża. Wykonana praca sprężania zamienia się na ciepło i powoduje wzrost temperatury sprężonego czynnika gazowego. Gorące pary czynnika o wysokim ciśnieniu są wypychane zaworem tłocznym (2) do przewodu prowadzącego do skraplacza.

Skraplacz chłodzony powietrzem lub wodą przejmuje sprężone gorące pary czynnika chłodniczego, które stykają się z zimnymi ścianami zostają ochłodzone do temperatury skraplania i spływają do zbiornika ZB (rys 7) umieszczonego pod skraplaczem. Ze zbiornika ciekły czynnik płynie pod ciśnieniem do zaworu rozprężnego. Zawór rozprężny ZR (rys 7) reguluje dopływ ciekłego czynnika do parownika. W zaworze w wyniku rozprężenia czynnika, jego ciśnienie i temperatura maleją. Parownik P (rys 7). Rozprężenie czynnika w zaworze rozprężnym wywołuje gwałtowne parowanie czynnika (wrzenie), który pobiera ciepło przez ścianki parownika z chłodzonego pomieszczenia PM (rys 7) izolowanego przed stratami zimna.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Z czego składa się urządzenie chłodnicze? 2. Jak zbudowane jest urządzenie sprężarkowe? 3. Jaki czynnik chłodniczy stosujemy w urządzeniu sprężarkowym? 4. Jak działa urządzenie sprężarkowe? 5. Na czym polega praca skraplacza? 6. Jak działa sprężarka? 7. Jakie są elementy urządzenia sprężarkowego?


4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Na podstawie schematu sprężarkowego urządzenia chłodniczego przeanalizuj zasadę jego działania.



1) odnaleźć informacje o urządzeniach sprężarkowych, 2) przeanalizować działanie sprężarki, 3) zanotować informacje w notatniku o działaniu sprężarki, 4) wskazać najważniejsze elementy urządzenia sprężarkowego, 5) przeanalizować zasadę działania urządzenia sprężarkowego i przedstawić informacje na

forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do internetu, − literatura z rozdziału 6, dotycząca sprężarek, − notatnik. Ćwiczenie 2

Wykonaj schemat sprężarki na arkuszu A4. Sposób wykonania ćwiczenia


1) odnaleźć schematy sprężarek, 2) wykonać schemat na arkuszu A4, 3) wymienić poszczególne elementy sprężarki, 4) przedstawić na forum grupy wykonany schemat.

Wyposażenie stanowiska pracy − materiały kreślarskie, − blok techniczny A4, − literatura z rozdziału 6, dotycząca sprężarek, − notatnik. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasadę działania urządzenia sprężarkowego? 2) wymienić elementy urządzenia sprężarkowego? 3) opisać budowę urządzenia sprężarkowego? 4) określić czynniki chłodnicze stosowane w urządzeniach

chłodniczych? 5) wyjaśnić pracę skraplacza? 6) wymienić elementy sprężarki? 7) wyjaśnić zasadę pracy sprężarki?


4.3. Zamrażalnie tunelowe 4.3.1. Materiał nauczania

Współczesne metody szybkiego zamrażania można podzielić na cztery grupy: − zamrażanie owiewowe w powietrzu w powietrzu lub innym czynniku gazowym przy

zastosowaniu intensywnego obiegu czynnika, − zamrażanie kontaktowe w aparatach wielkopłytowych, bębnowych i taśmowych, − zamrażanie immersyjne w cieczach nie wrzących przez zanurzenie oraz natrysk, − zamrażanie w cieczach wrzących kriogenicznych odparowujących np. w ciekłym

powietrzu, freonie, stałym dwutlenku węgla i dwutlenku węgla.

Rys. 9. Tunel zamrażający typu L

[http://www.linde-gaz.pl]

Rys. 10. Zamrażarka tunelowa

[http://www.linde-gaz.pl]

http://www.linde-gaz.pl

http://www.linde-gaz.pl


Każda z metod i związane z nią urządzenia zamrażalnicze ma zastosowanie do określonego rodzaju produktów.

Zamrażanie owiewowe można podzielić na tunelowe, taśmowe, fluidyzacyjne. Jeden ze sposobów zamrażania tunelowego przedstawiono na rysunku 9. Zamrażalnie tunelowe (rys. 11) są izolowanymi pomieszczeniami, o wydłużonym kształcie wyposażonymi w parowniki i wentylatory, w których wychłodzone powietrze cyrkuluje między produktami umieszczonymi na tacach przesuwających się wzdłuż tunelu na wózkach kołowych, lub przesuwanych stojakach jeden za drugim. Tunele są również stosowane do zamrażania tusz mięsnych, przesuwanych na podwieszonym przenośniku lub specjalnych wózkach.

Rys. 11. Schemat tunelu automatycznego przelotowego z poprzecznym obiegiem

powietrza:1 – podgrzewanie gruntu, 2 – chłodnice powietrza, 3 – przenośnik taśmowy, 4 – pojemnik z produktem, 5 – stół wlotowy ruchomy, 6 – izolowana obudowa, 7 – napęd przenośnika [6, s. 182]

Zamrażanie taśmowe są wyposażone w pojedynczy przenośnik lub w kilka przenośników

taśmowych umieszczonych jeden nad drugim, poruszających się w tym samym kierunku, bądź w kierunkach przeciwnych. Innym typem zamrażania taśmowego jest spiralne zamrażalnie obiegające wokół obracającego się bębna. Nowoczesne zamrażalnie taśmowe mają taki obieg powietrza, że jest ono przetłaczane przez warstwę produktu. Przekrój spiralnego zamrażalnika ciągłego działania przedstawiono na rysunku 12.

Rys. 12. Przekrój spiralnego zamrażania ciągłego działania:1 – bęben z opadającym

przenośnikiem, 2 – bęben wznoszący przenośnik, 3 – chłodnica powietrza, 4 – odbiór zamrożonego produktu, 5 – automatyczna myjnia taśmy, 6 – osuszacz taśmy, 7 – regulacja napięcia taśmy, 8 – zasilanie zamrażalnika w surowiec. [6, s. 182]

Zamrażanie fluidyzacyjne występuje wtedy, gdy produkty o dość jednolitych

wielkościach są unoszone przez strumień powietrza skierowany ku górze. Przy odpowiedniej


prędkości powietrza i przy nachylonym korycie produkt jest zamrażany i jednocześnie przenoszony przez powietrze bez pomocy przenośnika mechanicznego. Proces tego typu zamrażania trwa zaledwie kilka minut.

Rys. 13. Zamrażalnia fluidyzacyjna:1 – ładowanie produktu, 2 – unoszenie zamrożonego

produktu w strumieniu powietrza, 3 – wyładunek produktu, 4 – parownik, 5 – wentylator. [6, s. 182]

Zamrażalnie kontaktowe są urządzeniami, w których produkt jest umieszczany między

metalowymi płytami usytuowanymi poziomo lub pionowo, w których cyrkuluje czynnik chłodniczy cyrkuluje pomiędzy dwoma taśmami lub po zewnętrznej stronie tych płyt. Schemat i zasadę zamrażania kontaktowego przedstawia rys. 14.

Rys. 14. Schemat zamrażarki kontaktowej: a) widok ogólny, b) położenie płyt przed i po dociśnięciu produktu 6, s. 183]

Zamrażalnie immersyjne służą do zamrażania produktów o nieregularnych kształtach,

takich jak ryby, drób. Składają się one ze zbiornika wypełnionego zimnym chłodziwem, np. solanką lub roztworem glikolu. Produkt jest zanurzany w roztworze lub nim zraszany


i jednocześnie przesuwany wzdłuż zbiornika. Gdy chłodziwem są glikole to produkt musi być chroniony przez specjalne opakowania.

Rys. 15. Zasada pracy w natryskowej zamrażalni na ciekły azot. 1 – wentylator wyciągowy zużytego N2,

2 – zasilanie ciekłym N2, 3 i 9 – wlot i wylot produktu, 4 – czujnik termostatu, 5 – zawór termoregulacyjny, 6 – wentylatory odśrodkowe i osiowe, 7 – dysze natryskowe N2, 8 – przenośnik taśmowy. [6, s. 184]

W przypadku zamrażania w ciekłym azocie lub freonie są to komory, tunele lub

zamrażalnie spiralne z dyszami natryskowymi. Ciekły azot jest produktem ubocznym przy pozyskiwaniu ciekłego tlenu, a jego zużycie jest rzędu 1–1,5 kg na 1 kg zamrażanego produktu. Niskie koszty i proste działanie czyni metodę zamrażania w ciekłym azocie ekonomiczną dla produktów sezonowych w okresie ich pozyskiwania. Ponadto, ciekły azot jest stosowany jako chłodziwo w niskotemperaturowym transporcie chłodniczym.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie można wyróżnić rodzaje zamrażania? 2. Jakie można wyróżnić rodzaje zamrażania owiewowego? 3. Na czym polega zamrażanie taśmowe? 4. Do jakich produktów stosujemy zamrażanie tunelowe? 5. Jakie produkty możemy zamrażać fluidyzacyjnie? 6. Jakie są elementy tunelu zamrażającego? 7. Do czego służą zamrażalnie immersyjne? 8. Gdzie stosujemy zamrażanie w ciekłym azocie? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Na podstawie informacji uzyskanych od nauczyciela, zaproponuj produkty do zamrażania metodą tunelową.



1) przeanalizować metody zamrażania różnych produktów, 2) przeanalizować budowę i zasadę działania zamrażania tunelowego, 3) wymienić produkty możliwe do zamrażania metodą tunelową,


4) zaproponować produkty do zamrażania, 5) zapisać w notatniku proponowane produkty do zamrażania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− schematy tuneli zamrażających, − instrukcje obsługi tuneli, − literatura z rozdziału 6, dotycząca zamrażalni, − przybory do pisania, − notatnik. Ćwiczenie 2

Wykonaj schemat natryskowej zamrażalni ciekłym azotem na arkuszu A4. Sposób wykonania ćwiczenia


1) wyszukać informacje na temat zamrażania natryskowego, 2) przeanalizować schematy zamrażalni natryskowych, 3) wymienić elementy zamrażalni natryskowej, 4) wykonać schemat zamrażalni natryskowej ciekłym azotem na arkuszu A4, 5) przedstawić pozostałym uczniom wykonany schemat.


– materiały piśmienne i kreślarskie, – notatnik, – kartka papieru A4, – literatura z rozdziału 6, dotycząca zamrażalni. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wyjaśnić cele zamrażania? 2) wymienić rodzaje zamrażania? 3) wyjaśnić zasadę zamrażania tunelowego? 4) wyjaśnić cel stosowania zamrażania owiewowego? 5) wymienić elementy zamrażalni tunelowych? 6) wymienić elementy zamrażalni fluidyzacyjnych? 7) wymienić rodzaje produktów zamrażanych w zamrażalniach

tunelowych? 8) wyjaśnić zasadę pracy zamrażania kontaktowego? .


4.4. Materiały termoizolacyjne 4.4.1. Materiał nauczania

Najważniejszym zadaniem izolacji cieplnych jest ochrona obiektów przed niepożądanymi zyskami ciepła (w przypadku urządzeń chłodniczych). Wymianie ciepła towarzyszy przepływ wilgoci przez izolację i do izolacji. W obiektach chłodniczych przepływ i akumulacja wilgoci w przegrodach stanowi bardzo poważny problem. Siłą napędową przenikania wilgoci przez izolację jest różnica ciśnień cząstkowych pary wodnej w powietrzu wewnątrz i na zewnątrz pomieszczenia. Ciśnienie cząstkowe pary wodnej jest zależne od temperatury w ten sposób, że im wyższa temperatura, tym wyższe ciśnienie cząstkowe przy tej samej wilgotności względnej. Dlatego zatem w przypadku obiektów chłodniczych przepływ wilgoci jest przez większą część roku od otoczenia do zimniejszego wnętrza. Miarą strat cieplnych przegrody jest współczynnik przenikania ciepła oznaczany literą k wyrażany w W/(m2•K) gdzie:

W – Wat, m – metr, K – Kalwin.

Wartości współczynników przenikania k dla różnych przegród budowlanych nie mogą przekraczać wielkości określonych w normach. Aktualnie w chłodnictwie stosuje się najczęściej jako izolację piankę poliuretanową i styropian. Dla typowych przegród stosowanych w obiektach chłodniczych wartości tego współczynnika wynoszącą różne, a wartości przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Obliczeniowy współczynnik przenikania ciepła k W/(m2•K) płyt warstwowych. [4. s. 273]

Grubość płyty [mm] Płyta z rdzeniem styropianowym Płyta z rdzeniem poliuretanowym

80 100 150 180 200 250

- 0,39 0,27

- 0,20 0,16

0,25 0,20 0,13 0,11

- -

W ustalonym stanie wymiany ciepła moce cieplne przejmowane z obu stron przegrody

i moc cieplna przewodzona przez przegrodę są równe. Współczynnik przewodzenia ciepła jest miarą zdolności izolacyjnej materiału. Im jest mniejszy współczynnik przewodzenia ciepła, tym izolacja jest lepsza. Szeroko stosowana w budownictwie pianka poliuretanowa twarda, której porowate przestrzenie są wypełnione gazem cięższym od powietrza, może mieć ten współczynnik poniżej wartości 0,02 W/(m•K). Oznacza to, że dla podobnej ochrony zimnochronnej, przegroda z cegły musiałaby być aż 25 razy grubsza (0,5/0,02) od przegrody poliuretanowej (w komorach mroźni grubości pianki poliuretanowej sięgają 15cm). Materiały stosowane do budowy ścian i stropów obiektów przechowalniczych musza charakteryzować się przede wszystkim: dużym oporem cieplnym (zabezpieczającym przed wykraplaniem się wilgoci na powierzchni i wewnątrz przegrody), wytrzymałością mechaniczną, odpornością na działanie czynników chemicznych i biologicznych, niepalnością. Wymagania takie spełniają płyty warstwowe.

Płyty warstwowe składają się z dwóch okładzin zewnętrznych oraz rdzenia o właściwościach termoizolacyjnych. Okładziny płyt są wykonane z blach stalowych grubości 0,5-0,55mm, obustronnie ocynkowanych i pokrytych zazwyczaj lakierem. W Polsce, w chłodnictwie są stosowane płyty warstwowe z rdzeniem poliuretanowym oraz styropianem.


Właściwości termoizolacyjne płyt warstwowych ocenia się na podstawie wartości współczynnika infiltracji powietrza, który charakteryzuje szczelność styków i połączeń.

Rys. 16. Chłodnicza płyta warstwowa 1 – płyta warstwowa, 2 – uszczelka poliuretanowa

impregnowana samoprzylepna, 3 – masa uszczelniająca [4, s. 274] Widok płyty warstwowej

Rys. 17. Płyta warstwowa z rdzeniem poliuretanowym

[www.kokos. net.pl]

Rys. 18. Płyta warstwowa z rdzeniem styropianowym

[www.kokos. net.pl]

TWOWE ZPŁYTY WARSTWOWE Z RDZENIEM POLIURETANOWYM Inne materiały stosowane jako izolacje zimnochronne

Foamglas zakres temperatury, w jakich może być stosowany – 260°C do +430°C wykorzystywany do kształtek i płyt wykonanych ze spienionego szkła, dopuszczony do stosowania w przemyśle i budownictwie. Stosowany jako izolacja w urządzeniach chłodniczych.

K-Flex al Clad zakres temperatury stosowania: otuliny – 45°C +105°C płyty – 45°C +80°C. Otuliny i płyty z kauczuku syntetycznego pokryte potrójnym płaszczem zewnętrznym (polipropylen, aluminium, warstwa odporna na UV) stosowane zarówno w wewnętrznych jak i zewnętrznych instalacjach: chłodniczych, klimatyzacyjnych, wentylacyjnych.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zadanie ma izolacja? 2. Jak określamy współczynnik przenikania ciepła? 3. Jakie materiały stosujemy termoizolacyjne? 4. Jakie zadanie ma płyta warstwowa? 5. Jak zbudowana jest płyta warstwowa? 6. Gdzie stosujemy płyty warstwowe? 7. Gdzie stosujemy Foamglas? 8. W jakim przedziale temperatur ma zastosowanie płyta warstwowa? 9. Jaki jest zakres stosowania materiałów typu K-Flex al. Clad?


4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wyjaśnij metody łączenia płyt warstwowych, zaproponuj materiał łączeniowy.


1) odszukać informacje o płytach warstwowych, 2) odnaleźć sposoby łączenia płyt warstwowych, 3) odnaleźć informacje o materiałach uszcelniajacych, 4) zanotować pozyskane informacje w notatniku, 5) zaproponuj połączenie i uszczelnienie płyty warstwowej, 6) przedstawić pozostałym kolegom proponowane połączenie i jego uszczelnienie.

Wyposażenie stanowiska pracy − schematy łączenia płyt warstwowych, − komputer z dostępem do internetu, − literatura z rozdziału 6, dotycząca materiałów termoizolacyjnych, − notatnik. Ćwiczenie 2

Wykonaj model płyty warstwowej stosowanej w chłodnictwie.


1) odnaleźć informacje o płytach warstwowych, 2) wymienić elementy płyt warstwowych, 3) odnaleźć informacje o materiałach stosowanych do budowy płyt warstwowych, 4) wykonać model płyty warstwowej, 5) przedstawić pozostałym kolegom wykonany model, wymienić używane materiały do

wykonania modelu.

Wyposażenie stanowiska pracy: − notatnik, − narzędzia niezbędne do wykonania modelu:młotek, nożyce, − materiały styropian, pianka poliuretanowa. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wyjaśnić cel stosowania materiałów termoizolacyjnych? 2) wyjaśnić, co to jest współczynnik przenikania ciepła? 3) wyjaśnić budowę płyty warstwowej? 4) dokonać podziału materiałów termoizolacyjnych? 5) wymienić główne materiały zimnochronne? 6) wymienić miejsca stosowania płyt warstwowych? 7) dobrać rodzaj izolacji zimnochronnej


4.5 Jednostki miary podstawowych wielkości fizycznych. Zasada działania aparatury kontrolno-pomiarowej


Jednostką miary nazywa się wartość danej wielkości, której wartość liczbową umownie przyjęto równą jedności. Służy ona do porównywania różnych wartości tej samej wielkości. Pomiar, w którym odbywa się bezpośrednie porównanie wielkości mierzonej z jednostką tej wielkości nazywa się pomiarem metodą bezpośrednią. Jeśli przedmiotem pomiaru nie jest wielkość, która ma być zmierzona, lecz inna wielkość z nią związana, to taka metoda pomiaru nosi nazwę pośredniej. Jednostki miar kilku wybranych wielkości fizycznych noszą nazwę jednostek podstawowych, oraz odnoszące się do miar kąta jednostki uzupełniające. Jednostki podstawowe i uzupełniające są podstawą tworzenia wszystkich wielkości mierzalnych. Tak utworzone jednostki noszą nazwę jednostek pochodnych. Uporządkowany zbiór jednostek miary tworzy układ jednostek miar. W Polsce obowiązuje ogólnie przyjęty Międzynarodowy Układ Jednostek Miar zwany w skrócie Układem SI. W tabeli nr 2 zamieszczone niektóre jednostki podstawowe i pochodne układu SI.

Tabela 2. Jednostki układu SI [4, s. 17] Wielkość Nazwa Symbol Definicja

Jednostki podstawowe Długość metr m Metr jest to długość drogi przebytej przez światło w czasie

1/2999792458 s Masa kilogram kg Masa wzorca międzynarodowego przechowywanego w

Międzynarodowym Biurze Miar i Wag w Sevres pod Paryżem Czas sekunda s Czas równy 9 192 631 770 okresów promieniowania

odpowiadającego przejściu między dwoma nadsubtelnymi poziomami stanu podstawowego atomu 133

Prąd elektryczny

amper A Prąd elektryczny, który występuje w dwóch równoległych, nieskończenie długich, cienkich przewodach oddalonych od siebie o 1 metr w próżni i wywołuje między tymi przewodami siłę równą 2•10-7 niutona na każdy metr długości

Temperatura kelwin K 1/273,16 część temperatury termodynamicznego punktu potrójnego wody

Jednostki pochodne Pole powierzchni

metr kwadratowy

m2 Powierzchnia kwadratu o boku 1m

Objętość metr sześcienny

m3 Objętość sześcianu o boku 1m; 1m3=1000 litrów

Częstotliwość

herc Hz Liczba pełnych cykli na sekundę

Siła niuton N Siła, jaka masie 1kg nada przyśpieszenie 1m/s2 Ciśnienie paskal Pa Praca wykonana przez siłę 1N na drodze 1m

Wszystkie jednostki podstawowe jak i pochodne możemy przeliczać na inne jednostki

pochodne np.: 1m=10dm=102cm=103mm, 1m2=102dm2=104cm2, 1m3=103dm3=106cm3, 1N=10-3kN, 1Pa=10-5bar.


Pomiary te i wiele innych wykonuje się narzędziami pomiarowymi. Narzędzia pomiarowe dzielą się na wzorce miar oraz przyrządy pomiarowe. Właściwy przebieg większości procesów technologicznych w przemyśle spożywczym zależy od utrzymania na określonym poziomie takich parametrów fizycznych jak: − temperatura, w jakiej musza przebiegać procesy technologiczne związane z niszczeniem

szkodliwych drobnoustrojów w produktach, − ciśnienie w zbiornikach z substancjami gazowymi, − strumień masy i objętości cieczy i gazów w rurociągach, − masa substancji będących półfabrykatami lub produktem końcowym, − stężenie roztworów, − poziom cieczy w zbiornikach, − wilgotność powietrza w pomieszczeniach produkcyjnych, magazynach żywności.

Pomiar wymienionych wielkości z odpowiednią dokładnością jest sprawą bardzo ważną, a służąca temu celowi aparatura stanowi często podstawowe wyposażenie zakładów przemysłu spożywczego.

Ciśnienie jest istotnym składnikiem wielu procesów technologicznych, a do pomiarów używa się manometrów. Według zasady działania manometry można podzielić na: − hydrostatyczne, − prężne (przeponowe, rurką Bourdona, mieszkowe), − elektryczne.

W zależności od charakteru mierzonego ciśnienia rozróżnia się manometry: − podciśnienia, − podciśnienia i nadciśnienia, − małych ciśnień, − różnicy ciśnień, − ciśnienia bezwzględnego (barometry), − wielkich ciśnień.

W zależności od sposobu wskazania manometry rozróżnia się: − z odczytem położenia słupa cieczy, − z odczytem wskazówkowym w miejscu pomiaru, − z odczytem wskazówkowym zdalnym, − z odczytem wskazówkowym i rejestracją danych, − z odczytem wskazówkowym i sygnalizacją optyczna lub akustyczną przekroczenia

określonej wartości. Manometry

Działanie manometrów hydrostatycznych polega na wykorzystaniu zjawiska rządzącego cieczą pozostającą w stanie spoczynku, w stanie równowagi. W naczyniach połączonych w rurce o kształcie litery U, tzw. U-rurce, powierzchnie cieczy w obu gałęziach będą na jednakowym poziomie, gdy ciśnienia na niedziałające będą miały tę samą wartość.


Rys. 19. Schemat manometru U-rurkowego. a) w stanie

równowagi b) przy różnicy ciśnień [1, s. 105]

Rys. 20. Schemat manometru U-rurkowego

– menisk wklęsły i wypukły [1, s. 105]

Jeżeli ciśnienie p1 działające na ciecz w lewym ramieniu będzie większe, poziom cieczy

w tym ramieniu obniży się i ustali w nowym położeniu równowagi. Różnica ciśnień zewnętrznych działających na powierzchnię cieczy jest równoważona przez słup cieczy o wysokości h. Dokładność pomiaru manometrem U-rurkowym zależy od dokładności położenia powierzchni cieczy w ramieniu manometru. Dokładny odczyt jest zadaniem trudnym. Powierzchnia cieczy nie jest bowiem płaszczyzną, lecz na skutek napięcia powierzchniowego tworzy menisk: wklęsły – w przypadku cieczy zwilżającej ścianki rurki, jak np. wody, lub wypukły – gdy cieczą jest rtęć i nie zwilża ścianek rurki.

Inną zasadę działania posiadają manometry prężne, w których wykorzystuje się zjawisko odkształcenia elementów sprężystych pod wpływem różnicy ciśnień. Zasadę pomiaru wysokich ciśnień dokonujemy manometrem prężnym wyposażonym w przeponę. Budowa manometru pokazana jest na rysunku 21.

Rys. 21. Manometr przeponowy: 1 – sektor

zębaty, 2 – łącznik, 3 – przepona (membrana), 4 – końcówka gwintowana, 5, 6 – obudowa przepony, 7 – popychacz, 8 – sprężyna spiralna, 9 – wskazówka. [1, s. 107]


Przepona (3) znajduje się wewnątrz obudowy złożonej z dwóch skręconych ze sobą części (5), (6). Dolna część obudowy tworzy wraz z przeponą komorę, w której panuje mierzone ciśnienie. Ze źródłem tego ciśnienia manometr jest połączony za pomocą gwintowanej końcówki (4). Nad przeponą panuje ciśnienie atmosferyczne. Odkształcenie przepony spowodowane działaniem różnicy ciśnień wywołuje przemieszczanie popychacza i łącznika (2) poruszającego sektor zębaty (1) obracający wskazówkę (9). Sprężyna spiralna (8) umieszczona na osi wskazówki służy do kasowania luzów mechanicznych i zmniejszenia błędów wskazań. Manometry tego typu umożliwiają pomiar ciśnień do wartości 200MPa. Obudowy komór manometrów wykonuje się jako grubościenne odlewy lub odkuwki z mosiądzu, przepony zaś z brązu berylowego lub stali nierdzewnej. Przepływomierze

Prawidłowy przebieg wielu procesów technologicznych w przemyśle spożywczym zależy od intensywności przepływu płynu w rurociągu zwanej natężeniem przepływu. Może być ono określane strumieniem objętości lub strumieniem masy. Jednym z najprostszych przepływomierzy mechanicznych jest przepływomierz śrubowy.

Rys. 22. Przepływomierz śrubowy, a)przekrój, b)podzielnia. 1 – urządzenie zliczające,

2 – wirnik [1, s. 108]

Jest on przeznaczony do pomiaru natężenia przepływu cieczy w bardzo szerokim zakresie. W zależności od średnicy wirnika (od 80–500 mm) zakres pomiarowy wynosi 10-5–1m3/s. zasadniczym elementem przepływomierza jest wirnik (2) o osi poziomej lub pionowej. Ukośnie osadzone względem osi wirnika skrzydełka są poruszane przez ciecz płynącą przewodem. Ruch jest tym intensywniejszy im szybciej przepływa ciecz. Ruch obrotowy wirnika jest przekazywany za pomocą wielostopniowej przekładni zębatej do urządzenia zliczającego (1). Liczba obrotów odpowiada ilości cieczy, jaka przepłynęła przez przyrząd. Wirnik może być połączony z miernikiem prędkości kątowej tzw. tachometrem. Termometry

Pomiar temperatury ciała fizycznego polega na określeniu energii kinetycznej ruchu cząstek lub atomów tego ciała. Pomiar odbywa się przez porównanie temperatury ciała


badanego z pewną określoną temperaturą, przyjętą jako punkt stały skali do pomiaru temperatury. Punkty stałe są określane na podstawie zjawisk termodynamicznych i dzięki temu łatwo je odtworzyć w celu sprawdzenia lub skalowania przyrządów do pomiaru temperatury, zwanych termometrami. Przekrój typowego termometru, w którego budowie wykorzystano zjawisko ciał stałych przedstawia rysunek 23.

Rys. 23. Termometr wykorzystujący rozszczelność

ciał stałych. 1 – pręt inwarowy, 2 – rurka metalowa (mosiężna), 3 – dźwignia, 4 – wskazówka, 5 – sprężyna, 6 – wkręt regulacyjny [1, s. 118]

Wewnątrz mosiężnej rurki (2) umieszczonej w środowisku, którego temperatura ma być

zmierzona, znajduje się pręt (1) wykonany z inwaru. Pręt opiera się jednym końcem o śrubę regulacyjną (6), drugim zaś o dźwignię (3) połączoną ze wskazówką (4). Sprężyna (5) powoduje stałe dociskanie dźwigni do pręta. Wzrost temperatury ośrodka spowoduje wydłużenie się rurki (2). Przyrost długości pręta inwarowego będzie znacznie mniejszy na skutek prawie zerowej wartości współczynnika rozszerzalności cieplnej inwaru. Koniec wskazówki (4) przesunie się, zatem o odcinek proporcjonalny do przyrostu temperatury. Opisany termometr jest trwały i niezawodny w działaniu, stosowany może być w zakresie temperatur – 600C ÷ +2000C. Najbardziej popularnymi urządzeniami do pomiaru temperatury są termometry, w których wykorzystano zjawisko rozszerzalności cieczy. Budowę termometru obrazuje rysunek 24.

Temperatura w tym wypadku jest wskazywana poprzez wysokość poziomu cieczy zamkniętej w naczyniu. Aby przyrost poziomu cieczy był możliwie duży jej ilość w termometrze powinna być znaczna, a powierzchnia przekroju naczynia możliwie mała. Te dwa pozornie sprzeczne warunki rozwiązano w ten sposób, że naczynie, w którym zamknięto ciecz, składa się ze zbiornika (1) o znacznej objętości oraz rurki (2) o małej średnicy. W rurce (2) zmienia się położenie powierzchni cieczy w zależności od temperatury. Nad powierzchnią cieczy jest próżnia. Obok rurki termometru znajduje się podzielnia (3), wyskalowana w jednostkach temperatury. Podzielnia z rurką pomiarową znajduje się wewnątrz szklanej osłony (4), zakończonej uchem (5) do zawieszania termometru podczas pomiaru. Termometry cieczowe wypełniane są najczęściej alkoholem, który jest stosowany w termometrach do pomiaru niskich temperatur, oraz rtęcią do pomiaru w wysokich temperaturach. Termometry cieczowe umożliwiają pomiar z dokładnością do 0,020C.


Rys. 24. Cieczowy termometr rozszerzalnościowy:

1 – zbiorniczek z cieczą termometryczną, 2 – rurka kapilarna, 3 – podzielnia, 4 – osłonka szklana, 5 – ucho do zawieszania termometru. [1. s. 119]

Wagi

Pomiar masy ma w przemyśle spożywczym podstawowe znaczenie. Wynika to z faktu, że masa w przypadku artykułów żywnościowych jest, poza walorami smakowymi, bardzo ważnym parametrem wyrobu. Przyrządy do pomiaru masy zwane wagami działają na zasadzie porównywania siły, z jaką Ziemia przyciąga ważone ciało, z siłą równoważącą wytworzoną w układzie pomiarowym wagi. Odczytana w ten sposób bezpośredni lub pośredni wartość tej siły określa badaną masę. Wagi ze względu na sposób wytwarzania siły równoważącej dzieli się na: − odważnikowe, − uchylne, − przesuwnikowe, − sprężynowe, − elektromagnetyczne.


Rysunek nr 25 przedstawia wagę dziesiętna. Rys. 25. Waga dziesiętna. 1 – przesuwnik,

2 – belka główna, 3 i 6 – dźwignie nośne, 4 – ważony ładunek, 5 – platforma, 7 – szalka odważnikowi [1, s. 128]

Ważony przedmiot (4) znajduje się na platformie (5) związanej z belką (2) za

pośrednictwem dźwigni (3) i (6). Dzięki temu miejsce położenia ładunku na platformie nie ma wpływu na wynik pomiaru. Długość dźwigni i miejsce ich zawieszenia na belce są tak dobrane, że równowaga zostaje osiągnięta wówczas, gdy na szalce jest odważnik o masie dziesięciokrotnie mniejszej od znajdującej się na platformie. W celu dokładnego zrównoważenia belki (3) jest umieszczony ruchomy obciążnik 1 zwany przesuwnikiem. Wynikiem pomiaru na wadze dziesiętnej jest suma masy odważnika umieszczonego na szalce (7) pomnożona przez dziesięć i wartości odpowiadającej położeniu przesuwnika. Rozpowszechnienie się elektronicznych układów cyfrowych spowodowało intensywny rozwój różnego rodzaju urządzeń do pomiaru masy wykorzystujących zależność parametrów elektrycznych od siły przyłożonej do czujnika. Wagi te znalazły szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym np. do porcjowania produktów masowych, ziarnistych lub ciekłych. Schemat wagi porcjującej przedstawia rysunek 26.

Rys. 26. Waga porcjująca substancję sypką.: 1 – system sterujący, 2 – czujnik ciężaru, 3 – zawór porcjowania, 4 – zbiornik produktu, 5 – pojemnik porcjujący, 6 – opakowania produktu porcjowanego, 7 – zawór wysypowy. [1. s. 131]

Produkt porcjowany znajduje się w zbiorniku (4), skąd przez zawór porcjowania (3)

zsypuje się pod wpływem własnego ciężaru do pojemnika (5) wagi. Po osiągnięciu określonej wartości masy czujnik ciężaru (2) za pośrednictwem urządzenia sterującego (1), zamyka zawór porcjowania (3), a otwiera zawór (7) umożliwiający przesypanie się substancji do opakowania (6). Po opróżnieniu się pojemnika (5) cykl rozpoczyna się od nowa. Urządzenie sterujące może być ustawione do odmierzania porcji o jednakowej masie lub o masie zmieniającej się według określonego pomiaru. Waga porcjująca bywa połączona z automatycznym urządzeniem paczkującym.


Przyrządy do pomiaru stężenia roztworów Pomiar składu procentowego substancji ciekłych ma charakter pośredni, wykorzystujący

najczęściej zależność między stężeniem roztwory a gęstością lub współczynnikiem załamania światła. Najprostszym przyrządem do pomiaru np. zawartości tłuszczu w mleku, alkoholu w napojach jest aerometr.

Rys. 27. Aerometr: 1 – rurka z podziałką, 2 – zbiornik wypornościowy, 3 – obciążnik [1, s. 132]

Typowy aerometr składa się ze szklanej rurki (1) z podziałką wyskalowaną w % oraz

zbiorniczka (3) wypełnionego śrutem ołowianym. Nad zbiorniczkiem umieszczona jest komora (2) zapewniająca odpowiednią wyporność. Jeżeli aerometr pływający w cieczy o ciężarze właściwym x1 zostanie umieszczony w cieczy o ciężarze właściwym x2 zanurzy się głębiej. Wynika stad zależność między głębokością zanurzenia aerometru a ciężarem właściwym cieczy tym większa, im mniejsza średnica rurki (1) z naniesioną podziałką. Zbiornik wypornościowy (3) o znacznie większej średnicy umożliwia skrócenie aerometru przy zachowaniu odpowiednich parametrów meteorologicznych. Poziomowskazy

Poziomowskazami nazywamy urządzenia do pomiaru wysokości słupa cieczy. Celem pomiaru jest określenie ilości cieczy zawartej w zbiorniku. Działanie poziomowskazów oparte jest najczęściej na zjawiskach: − naczyń połączonych, − wyporze hydrostatycznym (pływakowe, nurnikowe), − ciśnienia słupa cieczy.


Schemat poziomowskazu wykorzystującego zasadę naczyń połączonych przedstawia rysunek 28.

Rys. 28. Poziomowskaz rurkowy: 1 i 3 – zawory

odcinające, 2 – rurka szklana z podziałką, 4 – zbiornik [1,s. 133]

W ścianie zbiornika (4) osadzone są zawory (1) i (3), połączone szklaną rurką (2).

Powierzchnia cieczy w rurce znajduje się na tym samym poziomie, co powierzchnia cieczy w zbiorniku. Średnica rurki powinna być na tyle duża, aby nie dawał się zauważyć wpływ napięcia powierzchniowego. Długość rurki jest nieco większa niż różnica między najwyższym a najniższym przewidywanym poziomem cieczy. Podziałka znajdująca się przy rurce umożliwia określenie wysokości słupa oraz ilości cieczy w zbiorniku. Poziomowskazy rurkowe mogą być używane w przypadkach, gdy ciśnienie w zbiorniku nie przekracza 1 MPa. Ograniczenie to jest spowodowane wytrzymałością rurki szklanej na rozerwanie. Zawory (1) i (3) służą do odcięcia połączenia zbiornika z rurka poziomowskazu. Dzięki temu można uniknąć wypłynięcia cieczy w przypadku uszkodzenia rurki. Możliwa jest również wymiana rurki przy zamkniętych zaworach, bez konieczności opróżniania zbiornika.

Pomiaru substancji półpłynnych, sypkich gdzie nie ma kontaktu z układem pomiarowym

jest poziomowskaz izotopowy, w którym wykorzystano zjawisko osłabienia wiązki promieniowania radioaktywnego po przejściu jej przez warstwę cieczy w zbiorniku.

Rys. 29. Poziomowskaz izotopowy: 1 – czujnik promieniowania, 2 – podzielnia, 3, 6 – śruby,

4 – zbiornik, 5 – źródło promieniowania, 7 – urządzenie sterujące, 8 – silnik, 9 – wałek napędowy [1, s. 136]


Po obu stronach zbiornika (rys. 29) znajdują się pionowe śruby (3) i (6) napędzane silnikiem (8). dzięki połączeniu śrub wałkiem 9 i układem kół stożkowych ich prędkości obrotowe są różne. Śruba (6) porusza źródło promieniowania (5), którym jest pojemnik zawierający izotop promieniotwórczy. Znajdujący się na tym samym poziomie czujnik promieniowania (1) jest poruszany przez śrubę (3). Jeżeli wiązka promieni ze źródła biegnie do czujnika przez substancję wypełniającą zbiornik, natężenie promieniowania ulega osłabieniu. Układ sterujący (7) połączony z czujnikiem uruchamia silnik, a czujnik oraz źródło promieniowania przesuwają się do góry. Ruch trwa tak długo, aż do czujnika dotrze silniejsze promieniowanie, gdy źródło i czujnik znajdują się nad poziomem substancji w zbiorniku. Pod wpływem sterownika silnik zmienia kierunek obrotów. W ten sposób położenie czujnika naśladuje zmiany położenia poziomu substancji a połączony z czujnikiem wskaźnik umożliwia odczytanie na podzielni (2) jej poziomu. Wilgotnościomierze

Najprostszymi urządzeniami do pomiaru wilgotności powietrza są higrometry włosowe.

Rys. 30. Higrometr włosowy. 1 – włos, 2 – sprężyna, 3 – cięgno, 4 – wskazówka, 5 – szybka. [1. s. 137]

Wykorzystano w nich zjawisko zmiany długości włosa pod wpływem wilgoci. Można

nim dokonywać ciągłego pomiaru wilgotności w zakresie 0–100%, z dokładnością nieprzekraczającą 3%. Pod wpływem zmian wilgotności otaczającego powietrza włos 1 ulega wydłużeniu lub skróceniu. Powoduje to obrót związanej z nim wskazówki 4 umożliwiając odczyt wilgotności na tarczy 6. 4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaki stosujemy układ jednostek miar? 2. Jakie są jednostki podstawowe?


3. Jaki jest podział narzędzi pomiarowych? 4. Jaki pomiar wykonujemy manometrem U-rurkowym? 5. Jak działa przepływomierz śrubowy? 6. Jakie są rodzaje wag? 7. Jak działa waga elektroniczna porcjująca? 8. Jakie pomiary wykonujemy aerometrami? 9. Jak działają poziomowskazy? 10. Jakie przyrządy służą do pomiaru wilgotności? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Dokonaj ważenia, dobierz wagę do rodzaju ważonego materiału.


1) odnaleźć informacje o metodach ważenia różnych materiałów, 2) odnaleźć informacje o typach wag używanych w przemyśle spożywczym, 3) dokonać zważenia, 4) zanotować w notatniku informacje o ilości zważonych materiałów, 5) rozróżnić rodzaje ważonych materiałów, 6) przedstawić wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy − komputer z dostępem do internetu, − waga elektroniczna i dziesiętna, − instrukcje obsługi wag, − katalogi materiałów sypkich, − literatura z rozdziału 6, dotycząca aparatury kontrolno-pomiarowej. Ćwiczenie 2

Wykonaj pomiar temperatury w dwu różnych pomieszczeniach.


1) odnaleźć informacje o metodach mierzenia temperatury, 2) odnaleźć informacje o budowie termometru i zasadzie działania, 3) odczytać zmierzoną temperaturę w dwu różnych pomieszczeniach, 4) zanotować w notatniku wykonane pomiary, 5) przedstawić na forum grupy wykonane pomiary

Wyposażenie stanowiska pracy

− instrukcje obsługi termometrów, − różne rodzaje termometrów, − komputer z dostępem do internetu, − literatura z rozdziału 6, − notatnik.


Ćwiczenie 3 Wskaż zagrożenia spowodowane wadliwie działającym manometrem w urządzeniu

chłodniczym. Sposób wykonania ćwiczenia


1) odnaleźć informacje o zasadzie działania manometru, 2) odnaleźć informacje o wskazaniach manometrów, 3) wskazać zagrożenia wywołane wadliwym działaniem manometru, 4) wskazać zagrożenie dla środowiska i ludzi pracujących w chłodniach, 5) zanotować w notatniku objawy złego działania manometru i jego konsekwencje

Wyposażenie stanowiska pracy

− literatura z rozdziału 6, dotyczącą urządzeń chłodniczych, − komputer z dostępem do internetu, − notatnik. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wyjaśnić cel stosowania jednostek układu SI? 2) wymienić podstawowe jednostki układu SI? 3) dokonać podziału manometrów? 4) wyjaśnić zasadę działania manometru przeponowego? 5) wyjaśnić zasadę działania przepływomierzy? 6) wymienić rodzaje wag? 7) wyjaśnić działanie wagi dziesiętnej? 8) wyjaśnić zasadę działania poziomowskazu izotopowego? 9) wyjaśnić zasadę działania higrometru włosowego? 10) wyjaśnić budowę aerometru?


4.6. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas obsługi urządzeń chłodniczych i aparatury kontrolno-pomiarowej


Przystępując do omawiania bezpieczeństwa i higieny pracy podczas obsługi urządzeń

chłodniczych należy zwrócić uwagę, że są to urządzenia elektryczne. Rozpowszechnienie urządzeń elektrycznych oraz wzrost liczby ludzi obsługujące te urządzenia i korzystających z odbiorników energii elektrycznej zwiększa zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym. Konieczne jest skuteczne zabezpieczenie urządzeń przed możliwością porażenia. Wymagają one odpowiednich kwalifikacji od pracowników dopuszczonych do obsługi urządzeń elektrycznych znajdujących się pod napięciem. Niewątpliwie takimi urządzeniami jest sprzęt chłodniczy. Wszystkie urządzenia w zakładzie powinny mieć opracowane szczegółowe instrukcje obsługi i konserwacji. Podczas obsługi tych urządzeń należy zwrócić szczególną uwagę na: − włączanie i wyłączanie, oszranianie parowników oraz czynności obsługi codziennej

należy wykonywać ściśle według dokumentacji techniczno ruchowej danego typu urządzenia,

− produkty przechowywane w urządzeniach chłodniczych należy umieszczać równomiernie na półkach lub wieszakach, aby zachować wolne przestrzenie zabezpieczające właściwą cyrkulację powietrza,

− grubość warstwy szronu na parownikach nie powinna przekraczać 6 mm, − urządzenia chłodnicze powinny być myte i czyszczone, co najmniej raz na tydzień, − w przypadku nieprawidłowości w pracy urządzenia chłodniczego w postaci ulatniania się

czynnika chłodniczego (tłuste plamy na złączach śrubowych), grzania się lub głośnej i nierównomiernej pracy silnika, stuków w sprężarce, iskrzenia, nierównomiernego szronienia parownika, braku skutku chłodniczego, należy wyłączyć urządzenie i wezwać odpowiednio przygotowanego montera,

− na uszkodzonym urządzeniu należy wywiesić tabliczkę z napisem „Urządzenie w naprawie nie włączać”,

− dokonywać napraw, przeróbek i regulacji agregatu oraz instalacji chłodniczej i elektrycznej. Innym zagadnieniem jest obsługa dużych urządzeń chłodniczych np. komór

chłodniczych. Komory chłodnicze należy użytkować i obsługiwać zgodnie z przeznaczeniem. Przebywanie w takich komorach jest dozwolone tylko w odpowiednim ubraniu (kamizelka ocieplana, obuwie zimowe), nie stosowanie tego wymogu może spowodować odmrożenie części ciała. Urządzenia chłodnicze niestacjonarne (pojazdy samochodowe, pociągi) należy obsługiwać zgodnie z instrukcją obsługi. Urządzeń tych nie należy samodzielnie obsługiwać. Podczas obsługi urządzeń chłodniczych należy szczególną uwagę zwracać na uszkodzenia instalacji chłodniczej. Uszkodzona instalacja chłodnicza może spowodować wyciek czynnika chłodniczego do atmosfery i tym samym zubożyć warstwę ozonu. Przed przystąpieniem do obsługi urządzenia chłodniczego należy dokładnie zapoznać się z instrukcją obsługi i ściśle jej przestrzegać, co pozwoli na unikniecie nieprzyjemnych w konsekwencji zdarzeń lub wypadków.

Aparatura kontrolno pomiarowa stosowana w chłodnictwie w większości wypadków nie stwarza istotnego zagrożenia. Pomimo to, podczas obsługi aparatury należy zwracać szczególną uwagę na prawidłowe odczyty wskazań danego urządzenia. Podczas obsługi termometru rtęciowego należy zwrócić uwagę na niebezpieczeństwo zatrucia rtęcią w razie uszkodzenia np. pęknięcia czy stłuczenia szklanej rurki. Podczas obsługi wag należy zwracać


szczególną uwagę na ważone towary, aby były dobrze ułożone na wadzę, w innym przypadku mogą zsunąć się z wagi i przygnieść pracownika. Podczas mierzenia stężenia roztworów należy szczególną uwagę zwrócić na obsługę areometrów. Nie przestrzeganie zasad pracy z areometrem może doprowadzić do poparzenia pracownika. Poważnym zagrożeniem jest obsługa urządzeń posiadających poziomowskazy rurkowe może tu nastąpić uszkodzenie rurki a w wyniku tego w zależności od rodzaju cieczy może nastąpić poparzenie organizmu pracownika. Praca ze wszystkimi aparatami kontrolno pomiarowymi może być bezpieczną, pod warunkiem przeanalizowania instrukcji obsługi i jej przestrzegania. 4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zagrożenia mogą wystąpić podczas obsługi urządzeń chłodniczych? 2. Jakie są niebezpieczeństwa wywołane ze strony sprzętu chłodniczego? 3. Jakich należy używać zabezpieczeń pracując w chłodni? 4. Jakie zagrożenia mogą wystąpić podczas obsługi aparatury kontrolno pomiarowej? 5. Jakich środków należy używać podczas badania stężeń różnych substancji? 6. Jakie zagrożenia może spowodować rozszczelnienie układu chłodniczego? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Określ czynniki szkodliwe najczęściej występujące w zakładzie chłodniczym. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania, 2) przygotować się do ćwiczeń ustalając rodzaje zagrożeń występujących w chłodnictwie, 3) na podstawie danych z zakładu chłodniczego określić, w grupach czynniki szkodliwe, 4) przedstawić wnioski z oceny przeprowadzonej przez grupę na forum grupy, 5) porównać wyniki i zapisać końcowe wnioski.


– przybory do pisania, – notatnik, – literatura z rozdziału 6 poradnika, dotycząca obsługi urządzeń chłodniczych. Ćwiczenie 2

Dobierz odzież roboczą i/lub środki ochrony indywidualnej dla pracownika pracującego w chłodni.


1) sporządzić opisy stanowisk pracy w chłodni, 2) dobrać pracownikowi na określonych stanowiskach pracy środki ochrony indywidualnej

i odzież roboczą, 3) ocenić wykonane ćwiczenie, 4) zapisać wnioski.


Wyposażenie stanowiska pracy: – komputer z dostępem do Internetu, – wykaz środków ochrony indywidualnej. Ćwiczenie 3

Określ zasady obsługi urządzeń chłodniczych. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania, 2) określić zasady obsługi urządzeń chłodniczych, 3) zanotować proponowane zasady obsługi, 4) przedstawić zasady obsługi urządzeń chłodniczych na forum klasy, 5) porównać propozycje i zapisać końcowe wnioski.


– komputer z dostępem do Internetu, – przybory do pisania, – literatura z rozdziału 6 poradnika, dotycząca obsługi urządzeń chłodniczych. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wyjaśnić cel stosowania przepisów BHP? 2) wymienić środki ochrony osobistej? 3) dokonać analizy skażenia dokonanego przez czynnik chłodniczy? 4) wyjaśnić zasadę posługiwania się aerometrami? 5) wyjaśnić zagrożenie wywołane źle działającą aparaturą kontrolno

pomiarową?


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.

Powodzenia!


ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. W urządzeniach chłodniczych wykorzystywane są czynniki chłodnicze, które

a) powinny powodować korozję metali. b) powinny być jak najdroższe. c) powinny być niepalne i nietoksyczne. d) ciepło parowania powinno być jak najmniejsze.

2. Zamrażanie to

a) doprowadzenie ciepła do produktu. b) odprowadzenie ciepła z produktu. c) wymiana ciepła. d) zwolnienie niektórych procesów produktu.

3. Elementy łańcucha chłodniczego to

a) przetwórnia, gleba, powietrze. b) fabryka mrożonek, lód, chlewnia. c) chłodnia zakładowa, rozdzielcza, chłodziarki. d) chłodnia składowa, samochody, motocykle.

4. Komory chłodnicze budowane są jako

a) stałe, składane. b) podwieszane, rozkładane. c) składane, przewożone. d) przewozowe, samochodowe.

5. Urządzenia chłodnicze stosowane w przemyśle to

a) zamrażarko chłodziarki domowe. b) sprężarkowe urządzenia chłodnicze. c) wytwornice pary. d) chłodnice powietrza.

6. Najważniejszymi elementami urządzenia sprężarkowego są

a) manometr, zawór odcinający. b) osuszacz, skraplacz. c) komora chłodnicza, zawór bezpieczeństwa. d) sprężarka, skraplacz.

7. Zamrażanie owiewowe stosowane jest przy zamrażaniu

a) bębnowym, wielkogabarytowym. b) tunelowym, taśmowym. c) tusz, owoców. d) jest to schładzanie, rozmrażanie.

8. Zamrażanie fluidyzacyjne polega na

a) zamrażaniu ciężkich tusz wieprzowych. b) zamrażaniu tusz wołowych. c) unoszeniu produktu przez strumień powietrza. d) osuszaniu produktów z nadmiaru wody.


9. Zamrażanie tunelowe stosowane jest głównie do a) lekkich owoców. b) warzyw. c) tusz mięsnych. d) schładzania mleka.

10. Najważniejszym zadaniem izolacji cieplnych stosowanych w chłodnictwie jest

a) ochrona obiektów przed opadami. b) ochrona obiektów przed wiatrem. c) zabezpieczenie obiektu przed dużym wychłodzeniem. d) ochrona obiektów przed niepożądanymi zyskami ciepła.

11. Materiały do budowy obiektów przechowalniczych powinny się charakteryzować

a) małym oporem cieplnym. b) wytrzymałością mechaniczną. c) dużą palnością. d) dużym współczynnikiem przenikania ciepła.

12. Płyta warstwowa stosowana w chłodnictwie składa się z

a) cegły i pustaka. b) pustaka i izolacji termoizolacyjnej. c) blachy i cegły. d) dwóch okładzin zewnętrznych oraz rdzenia o właściwościach termoizolacyjnych.

13. W Polsce obowiązuje układ jednostek

a) CGS. b) MKS. c) SI. d) MkGS.

14. Podstawowe jednostki układu SI to

a) długość, kąt płaski. b) światłość, kąt płaski. c) prąd elektryczny, siła. d) masa, czas.

15. Symbol temeperatury w układzie SI to a) 0C. b) K. c) 0F. d) W.


16. Manometr U-rurkowy przedstawiony na rysunku znajduje się

a) a. w stanie równowagi, b. menisk wklęsły. b) a. menisk wypukły, b. wloty cieczy. c) a. w stanie równowagi, b. przy różnicy ciśnień. d) a. część wlotową manometru, b. część wylotową manometru.

17. W przepływomierzu śrubowym cyfry 1 i 2 oznaczają

a) 1-łącznik, 2-popychacz. b) 1-sektor zębaty, 2-sprężyna. c) 1-.wkręt regulacyjny, 2-wirnik. d) 1-urządzenie zliczające, 2-wirnik.

18. W termometrze cieczowym czynnikiem wskazującym stan temperatury jest

a) woda. b) rtęć. c) bimetal. d) glikol.

19. Waga dziesiętna działa na zasadzie

a) układów scalonych. b) rozciągania sprężyn. c) układania odważników na szalce. d) przyciągania ziemskiego.

20. Zbiorniczek aerometru jest wypełniony

a) piachem. b) metalem. c) śrutem ołowianym. d) powietrzem.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko............................................................................... Obsługa urządzeń chłodniczych i aparatury kontrolno pomiarowej Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania Odpowiedź Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d

Razem:


6. LITERATURA

1. Dąbrowski A.: Podstawy techniki w przemyśle spożywczym. WSiP Warszawa 1999 2. Dąbrowski A.: Aparatura i Urządzenia techniczne w przemyśle spożywczym. Wsi,.

Warszawa 1994 3. Dłużewski M.: Technologia Żywienia. WSiP, Warszawa 2001 4. Fodemski T. Domowe i handlowe urządzeni chłodnicze. WNT Warszawa 2000 5. Hoszek W. Urządzanie zakładów gastronomicznych i gospodarstw domowych. Format

AB, Warszawa 1998 6. Jastrzębski W. Wyposażenie techniczne zakładów gastronomicznych. WSiP Warszawa

1999 7. Krygier K.: Ogrzewalnictwo wentylacja klimatyzacja. WSiP Warszawa 2005 8. Leszczyński H.: Aparatura i urządzenia chłodnicze. WSiP Warszawa 2000 9. Podstawy przetwórstwa spożywczego. Format AB, Warszawa 1998

Education

Obsługiwanie urządzeń chłodniczych i aparatury kontrolno-pomiarowej