1. PRAVILNIK O NASTAVNOM PLANU I PROGRAMU ZA GIMNAZIJU("Sl. glasnik SRS - Prosvetni glasnik", br. 5/90 i "Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik",br. 3/91, 3/92, 17/93, 2/94, 2/95, 8/95, 23/97, 2/2002, 5/2003, 10/2003, 11/2004,18/2004, 24/2004, 3/2005, 11/2005, 2/2006, 6/2006, 12/2006, 17/2006, 1/2008,8/2008, 1/2009, 3/2009, 10/2009, 5/2010 i 7/2011)lan 1Ovim pravilnikom utvruje se nastavni plan i program opteg tipa i gimnazije sa drutveno-jezikimi prirodno-matematikim smerom.Nastavni plan i program iz stava 1. ovog lana sastavni su deo ovog pravilnika.I PLAN OBRAZOVANJA ZA PREDMETE I RAZREDA GIMNAZIJElan 2Plan obrazovanja za predmete I razreda jednak je za gimnaziju opteg tipa i gimnaziju sadrutveno-jezikim, odnosno prirodno-matematikim smerom.lan 3Broj asova nastave srpskog jezika i knjievnosti iznosi po etiri asa sedmino sa 148 asovagodinje.U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na jeziku narodnosti, broj asova srpskog jezika iknjievnosti u I razredu iznosi po dva asa sedmino sa 74 asova godinje.lan 4U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na albanskom, maarskom, rumunskom, bugarskom,rusinskom, odnosno slovakom jeziku, broj asova nastave jezika narodnosti iznosi po etiri asasedmino sa 148 asova godinje.lan 5Za prvi i drugi strani jezik broj asova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemakog,panskog i italijanskog jezika iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje.lan 6Broj asova nastave latinskog jezika u I razredu iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje.lan 7Broj asova nastave istorije iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje.lan 8

2. Broj asova nastave geografije iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje.lan 9Broj asova biologije iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje. lan 10Broj asova nastave matematike iznosi po etiri asa sedmino sa 148 asova godinje. lan 11Broj asova nastave fizike iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje. lan 12Broj asova nastave hemije iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje. lan 13Broj asova nastave raunarstva i informatike u I razredu gimnazije opteg tipa, drutveno-jezikogsmera i prirodno-matematikog smera iznosi po dva asa vebi nedeljno sa 74 asa vebigodinje. lan 14Broj asova nastave muzike kulture iznosi po jedan as sedmino sa 37 asova godinje. lan 15Broj asova nastave likovne kulture iznosi po jedan as sedmino sa 37 asova godinje. lan 16Broj asova fizikog vaspitanja iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje. lan 17Programi obrazovanja za predmete iz l. 3. do 16. ovog pravilnika sastavni su deo ovog pravilnika. II PLAN OBRAZOVANJA ZA PREDMETE II, III I IV RAZREDA GIMNAZIJE OPTEG TIPA lan 18Broj asova nastave srpskog jezika i knjievnosti u II razredu iznosi po etiri asa sedmino sa 140asova godinje, u III razredu po etiri asa sedmino sa 144 asa godinje i IV razredu po etiriasa sedmino sa 128 asova godinje.U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na jeziku narodnosti, broj asova nastave srpskogjezika i knjievnosti u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredupo dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu sa dva asa sedmino po 64 asagodinje. 3. lan 19U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na albanskom, maarskom, rumunskom, bugarskom,rusinskom, odnosno slovakom jeziku broj asova nastave jezika narodnosti iznosi u II razredu poetiri asa sedmino sa 140 asova godinje, u III razredu po etiri asa sedmino sa 144 asagodinje i u IV razredu po etiri asa sedmino sa 128 asova godinje. lan 20Za prvi strani jezik broj asova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemakog, panskog iitalijanskog jezika u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu poetiri asa sedmino sa 144 asa godinje i IV razredu po tri asa sedmino sa 96 asovagodinje.Za drugi strani jezik broj asova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemakog i panskogjezika u II iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedminosa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje. lan 21Broj asova nastave latinskog jezika u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asovagodinje. lan 22Broj asova nastave ustava i prava graana u IV razredu iznosi po jedan as sedmino sa 32 asagodinje. lan 23Broj asova nastave sociologije u IV razredu iznosi po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 24Broj asova nastave psihologije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje. lan 25Broj asova nastave filozofije u III razredu iznosi po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IVrazredu po tri asa sedmino sa 96 asova godinje. lan 26Broj asova nastave istorije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u IIIrazredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje u IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asagodinje. lan 27Broj asova nastave geografije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje iIII razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje. lan 28 4. Broj asova nastave biologije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u IIIrazredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asagodinje.lan 29Broj asova nastave matematike u II razredu iznosi po etiri asa sedmino sa 140 asovagodinje, u III razredu po etiri asa sedmino sa 144 asa godinje i IV razredu po etiri asasedmino sa 128 asova godinje.lan 30Broj asova nastave fizike u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u IIIrazredu po tri asa sedmino sa 108 asova godinje i u IV razredu po dva asa sedmino sa 64asa godinje.lan 31Broj asova nastave hemije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u IIIrazredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu po dva asa sedmino sa 64asa godinje.lan 32Broj asova nastave muzike kulture u II razredu iznosi po jedan as sedmino sa 35 asovagodinje.lan 33Broj asova nastave likovne kulture u II razredu iznosi po jedan as sedmino sa 35 asovagodinje.lan 34Broj asova fizikog vaspitanja u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, uIII razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64asa godinje.lan 35Broj asova nastave raunarstva i informatike u II razredu iznosi 60 asova vebi godinje. III PLAN OBRAZOVANJA ZA PREDMETE II, III I IV RAZREDA GIMNAZIJE SA DRUTVENO-JEZIKIM SMEROMlan 36Broj asova nastave srpskog jezika i knjievnosti u II razredu iznosi po etiri asa sedmino sa 140asova godinje, u III razredu po pet asova sedmino sa 180 asova godinje i IV razredu po petasova sedmino sa 160 asova godinje.U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na jeziku narodnosti, broj asova nastave srpskogjezika i knjievnosti u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu 5. po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu sa dva asa sedmino po 64 asagodinje.lan 37U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na albanskom, maarskom, rumunskom, bugarskom,rusinskom, odnosno slovakom jeziku broj asova nastave jezika narodnosti iznosi u II razredu poetiri asa sedmino sa 140 asova godinje, u III razredu po pet asova sedmino sa 180 asovagodinje i IV razredu po pet asova sedmino sa 160 asova godinje.lan 38Za prvi strani jezik broj asova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemakog, panskog iitalijanskog jezika u II razredu iznosi po tri asa sedmino sa 105 asova godinje, u III razredu popet asova sedmino sa 180 asova godinje i IV razredu po etiri asa sedmino sa 128 asovagodinje.Za drugi strani jezik broj asova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemakog i panskogjezika u II iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedminosa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje.lan 39Broj asova nastave latinskog jezika u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asovagodinje.lan 40Broj asova nastave ustava i prava graana u IV razredu iznosi po jedan as sedmino sa 32 asagodinje.lan 41Broj asova nastave sociologije u IV razredu iznosi po tri asa sedmino sa 96 asova godinje.lan 42Broj asova nastave psihologije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje.lan 43Broj asova nastave filozofije u III razredu iznosi po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IVrazredu po tri asa sedmino sa 96 asova godinje.lan 44Broj asova nastave istorije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u IIIrazredu po tri asa sedmino sa 108 asova godinje i IV razredu po tri asa sedmino sa 96asova godinje.lan 45Broj asova nastave geografije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, iIII razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje. 6. lan 46Broj asova nastave biologije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje i uIII razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje. lan 47Broj asova nastave matematike u II razredu iznosi po tri asa sedmino sa 105 asova godinje,u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64asa godinje. lan 48Broj asova nastave fizike u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u IIIrazredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu po dva asa sedmino sa 64asa godinje. lan 49Broj asova nastave hemije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asa godinje. lan 50Broj asova nastave muzike kulture u II razredu iznosi po jedan as sedmino sa 35 asovagodinje, u III razredu po jedan as sedmino sa 36 asova godinje i IV razredu po jedan assedmino sa 32 asa godinje. lan 51Broj asova nastave likovne kulture u II razredu iznosi po jedan as sedmino sa 35 asovagodinje, u III razredu po jedan as sedmino sa 36 asova godinje i IV razredu po jedan assedmino sa 32 asa godinje. lan 52Broj asova fizikog vaspitanja u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, uIII razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64asa godinje. lan 53Broj asova nastave raunarstva i informatike u III razredu iznosi jedan as sedmino sa 36asova godinje i 30 asova vebi.IV PLAN OBRAZOVANJA ZA PREDMETE II, III I IV RAZREDA GIMNAZIJE SA PRIRODNO-MATEMATIKIM SMEROM lan 54Broj asova nastave srpskog jezika i knjievnosti u II razredu iznosi po tri asa sedmino sa 105asova godinje, u III razredu po tri asa sedmino sa 108 asova godinje i IV razredu po etiriasa sedmino sa 128 asova godinje. 7. U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na jeziku narodnosti, broj asova nastave srpskogjezika i knjievnosti u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredupo dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu sa dva asa sedmino po 64 asagodinje. lan 55U gimnaziji u kojoj uenici stiu obrazovanje na albanskom, maarskom, rumunskom, bugarskom,rusinskom, odnosno slovakom jeziku broj asova nastave jezika narodnosti iznosi u II razredu potri asa sedmino sa 105 asova godinje, u III razredu po tri asa sedmino sa 108 asovagodinje i IV razredu po etiri asa sedmino sa 128 asova godinje. lan 56Za prvi strani jezik broj asova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemakog, panskog iitalijanskog jezika u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu podva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje.Za drugi strani jezik broj asova nastave engleskog, francuskog, ruskog, nemakog i panskogjezika u II iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedminosa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 57Broj asova nastave ustava i prava graana u IV razredu iznosi po jedan as sedmino sa 32 asagodinje. lan 58Broj asova nastave sociologije u IV razredu iznosi po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 59Broj asova nastave psihologije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje. lan 60Broj asova nastave filozofije u III razredu iznosi po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IVrazredu po dva asa sedmino sa 64 asa godinje. lan 61Broj asova nastave istorije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u IIIrazredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje. lan 62Broj asova nastave geografije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje iIII razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje. lan 63 8. Broj asova nastave biologije u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, u IIIrazredu po tri asa sedmino sa 108 asova godinje i IV razredu po tri asa sedmino sa 96asova godinje. lan 64Broj asova nastave matematike u II razredu iznosi po pet asova sedmino sa 175 asovagodinje, u III razredu po pet asova sedmino sa 180 asova godinje i IV razredu po etiri asasedmino sa 128 asova godinje. lan 65Broj asova nastave fizike u II razredu iznosi po tri asa sedmino sa 105 asova godinje, u IIIrazredu po tri asa sedmino sa 118 asova godinje i u IV razredu po pet asova sedmino sa160 asova godinje. lan 66Broj asova nastave hemije u II razredu iznosi po tri asa sedmino sa 105 asova godinje, u IIIrazredu po tri asa sedmino sa 108 asova godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64asa godinje. lan 67Broj asova nastave muzike kulture u II razredu iznosi po jedan as sedmino sa 35 asovagodinje. lan 68Broj asova nastave likovne kulture u II razredu iznosi po jedan as sedmino sa 35 asovagodinje. lan 69Broj asova fizikog vaspitanja u II razredu iznosi po dva asa sedmino sa 70 asova godinje, uIII razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i IV razredu po dva asa sedmino sa 64asa godinje. lan 70Broj asova nastave raunarstva i informatike u IV razredu iznosi jedan as sedmino sa 32 asagodinje i 30 asova vebi.IVa IZBORNI PREDMETI lan 70aBroj asova nastave verske nastave i graanskog vaspitanja, odnosno drugog predmeta etiko-humanistikog sadraja u I, II, III i IV razredu iznosi po jedan as nedeljno.Verska nastava i graansko vaspitanje, odnosno drugi predmet etiko-humanistikog sadrajaostvaruju se kao izborni predmeti. 9. Izuzetno od stava 2. ovog lana verska nastava i graansko vaspitanje ostvaruju se kaofakultativni predmeti za uenike koji su upisani u prvi razred gimnazije kolske 2001-2002. godine. V FAKULTATIVNE AKTIVNOSTI1. Fakultativne nastavne aktivnostilan 71Broj asova nastave jezika drugog naroda ili narodnosti sa elementima nacionalne kulture u Irazredu iznosi po dva asa sedmino sa 74 asa godinje, u II razredu po dva asa sedmino sa70 asova godinje, u III razredu po dva asa sedmino sa 72 asa godinje i u IV razredu po dvaasa sedmino i 64 asa godinje.Broj asova nastave treeg stranog jezika ima isti fond i raspored kao i jezik iz stava 1. ovog lana.lan 72Nastava nacrtne geometrije, astronomije, likovne umetnosti, muzike umetnosti, sociologije,kulture, razvojne psihologije, etike, scenske umetnosti, demografije, geologije, klasinog grkogjezika i opte lingvistike predviena je po dva asa sedmino sa 70 asova godinje bez odreenjarazreda.Nastava istorije umetnosti i pedagogije predviena je po etiri asa sedmino sa 140 asovagodinje bez odreenja razreda.lan 73Program predmeta iz l. 72. i 73. ovog pravilnika sastavni je deo ovog pravilnika. lan 73aBroj asova nastave iz predmeta Koarka iznosi tri asa sedmino, odnosno u I razredu 111asova, u II - 105, III - 108 i IV - 96 asova godinje.Broj asova nastave iz predmeta Osnove sportskog novinarstva u III razredu iznosi jedan assedmino, odnosno 36 asova godinje.Broj asova nastave iz predmeta Osnove marketinga u sportu u IV razredu iznosi jedan assedmino, odnosno 32 asa godinje. 2. Fakultativne vannastavne aktivnostilan 74Ekskurzije uenika predviene su do tri dana u svakom od etiri razreda, stvaralake i slobodneaktivnosti uenika od 30 do 60 asova u svakom razredu, hor sa dva asa nedeljno, a kulturnajavna delatnost kole sa dva radna dana u kolskoj godini. VI OSTALI OBLICI OBRAZOVNO-VASPITNOG RADAlan 75 10. Osim nastave gimnazije ostvaruju dodatni, dopunski i pripremni rad do 60 asova u svakomrazredu, drutveno korisni rad od po dva radna dana u svakom razredu i za rad sa uenikomzajednicom od 15 do 30 asova u svakom razredu. VII ZAVRNA ODREDBAlan 76Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Slubenom glasnikuSocijalistike Republike Srbije - Prosvetnom glasniku". Samostalni lan Pravilnika o izmenama i dopunamaPravilnika o planu obrazovanja i vaspitanja za gimnazije i program obrazovanja i vaspitanja za I razred ("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 3/91) lan 5Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Slubenom glasniku RepublikeSrbije - Prosvetnom glasniku", a primenjivae se od kolske 1991/92 godine.Samostalni lan Pravilnika o izmenama i dopunamaPravilnika o planu i programu obrazovanja i vaspitanja za gimnaziju ("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 3/92)lan 25Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku". Samostalni lanovi Pravilnika o dopunama Pravilnika o nastavnom planu i programu za gimnaziju("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 8/2008) lan 3Danom poetka primene ovog pravilnika prestaje da vai Pravilnik o nastavnom planu i programuogleda italijanskog jezika kao drugog stranog jezika za gimnaziju ("Prosvetni glasnik", broj 4/01). lan 5Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku", aprimenjivae se od kolske 2008/2009. godine. 11. Samostalni lan Pravilnika o izmeni Pravilnika o nastavnom planu i programu za gimnaziju("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 1/2009) lan 2Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku". Samostalni lan Pravilnika o izmeni Pravilnika o nastavnom planu i programu za gimnaziju("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 3/2009) lan 2Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku", aprimenjivae se od 1. septembra 2009. godine. Samostalni lan Pravilnika o izmeni Pravilnika o nastavnom planu i programu za gimnaziju("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 10/2009) lan 2Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku". Samostalni lan Pravilnika o izmeni Pravilnika o nastavnom planu i programu za gimnaziju("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 5/2010) lan 2Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku", aprimenjivae se od kolske 2010/2011. godine.Samostalni lan Pravilnika o izmenama i dopunama Pravilnika o nastavnom planu i programu za gimnaziju("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 7/2011) lan 2Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Slubenom glasniku RepublikeSrbije - Prosvetni glasnik", a primenjivae se do kraja kolske 2012/2013. godine. 12. CILJEVI OBRAZOVANJA I VASPITANJA U GIMNAZIJICilj obrazovanja i vaspitanja u gimnaziji je da se putem sticanja funkcionalnih znanja, ovladavanjavetinama, formiranja stavova i vrednosti, u okviru predvienih nastavnih predmeta, obezbedi:- pun intelektualni, emocionalni, socijalni, moralni i fiziki razvoj uenika u skladu sa njihovimsposobnostima, potrebama, interesovanjima;- unapreenje jezike, matematike, naune, umetnike, kulturne, tehnike, informatikepismenosti, to je neophodno za nastavak obrazovanja i profesionalni razvoj;- podrka razvoju meupredmetnih kompetencija.Meupredmetne kompetencije obezbeuju uenicima uspeno snalaenje u svakodnevnom ivotui radu. One su rezultat velikog broja aktivnosti koje se ostvaruju u svim nastavnim predmetima itokom celokupnog gimnazijskog kolovanja. Za njihov razvoj vani su ne samo sadraji ve imetode sa kojima se oni prouavaju i u njima treba da dominiraju istraivake i interaktivnemetode, refleksija, kritiko miljenje, kooperativno uenje i druge metode koje jaaju participacijuuenika u obrazovno-vaspitnom procesu.Kompetencija komunikacije na srpskom (ili maternjem) jezikuUenik je u stanju da razume, koristi i kritiki razmilja o idejama, injenicama, oseanjima istavovima koje izraavaju drugi na srpskom (maternjem) jeziku u usmenom i pisanom obliku. Ustanju je da izrazi i tumai sopstvene misli, stavove, oseanja u usmenom i pisanom obliku nasrpskom (maternjem) jeziku. Uenik koristi srpski (maternji) jezik da bi uestvovao u razliitimdrutvenim i kulturnim situacijama na primeren, konstruktivan i kreativan nain.Kompetencija komunikacije na stranom jezikuUenik je u stanju da razume, koristi i kritiki razmilja o idejama, injenicama, oseanjima istavovima koje izraavaju drugi na stranom jeziku u usmenom i pisanom obliku. U stanju je daizrazi i tumai sopstvene misli, stavove, oseanja u usmenom i pisanom obliku na stranom jeziku.Uenik koristi strani jezik da bi uestvovao u razliitim drutvenim i kulturnim situacijama naprimeren, konstruktivan i kreativan nain.Matematika kompetencijaUenik je u stanju da koristi, opie i objasni matematike pojmove i procedure, predvidi pojave,donosi matematiki zasnovane odluke i reava probleme u razliitim situacijama. Uenik moe daidentifikuje i razume ulogu koju matematika ima u savremenom ivotu i aktivno, konstruktivno ikritiki uestvuje u ivotu zajednice i doprinosi njenom razvoju.Nauno-tehnoloka kompetencijaUenik je u stanju da koristi i primenjuje znanje i naune metode pri prepoznavanju naunihproblema, formulie nauna objanjenja pojava i izvodi na injenicama zasnovane zakljuke onauno relevantnim pitanjima. Uenik razume nauku kao najznaajniji oblik ljudskog saznanja idelatnosti za razvoj drutva, poseduje svest o nainima na koji nauka i tehnologija oblikuju ivot usavremenom drutvu i razume koliko je vano imati odgovoran odnos prema upotrebi naunihdostignua za dananje i budue generacije. 13. Kompetencija za reavanje problemaUenik je u stanju da prepozna, razume i rei problemske situacije u kojima reenje nije vidljivo naprvi pogled, koristei znanja i vetine steene iz razliitih predmeta. Reavanje problemapodrazumeva i spremnost uenika da se angauje i konstruktivno i promiljeno doprinesereavanju problema sa kojima se suoava zajednica kojoj pripada.Informatika kompetencijaUenik kompetentno i kritiki koristi tehnologije informacionog drutva u raznovrsnim situacijama iaktivnostima da bi ostvario line ciljeve i aktivnosti, konstruktivno i promiljeno uestvovao u ivotuzajednice.Kompetencija za uenjeOslanjajui se na prethodna znanja i iskustva, uenik je u stanju da organizuje uenje, samostalnoili u grupi, na efikasan nain i u skladu sa sopstvenim potrebama. Uenik je svestan naina na kojiui i raspoloivih resursa za uenje (knjige, internet, druge osobe itd.), motivisan je da ui, moeda upravlja procesom uenja i prevazilazi tekoe sa kojima se suoava tokom uenja.Kompetencija za odgovoran odnos prema zdravljuUenik je svestan, kratkoronih i dugoronih, posledica ponaanja koje ugroava fiziko i mentalnozdravlje osobe, ima izgraene zdrave ivotne stilove i spreman je da se ponaa u skladu sa njima.Kompetencija za upravljanje sopstvenim ponaanjem i spremnost za akciju Uenik je u stanju daideje pretoi u akciju. To podrazumeva kritiko miljenje, kreativnost, inovativnost i preuzimanjerizika, kao i sposobnost planiranja i upravljanja aktivnou - bilo samostalno ili u okviru tima radi -radi ostvarenja ciljeva. Uenik razume kontekst u kome se odvijaju aktivnosti, ume da se uskladi sanjim i iskoristi mogunosti koje se nude.Socijalna kompetencija (saradnja, timski rad)Ova vrsta kompetencije omoguava uenicima da delotvorno i konstruktivno uestvuju udrutvenom ivotu, ne ugroavajui interese, potrebe, oseanja, prava drugih, ime se jaadrutvena kohezija u Srbiji. Uenik ume da sarauje i timski radi na reavanju razliitih problema,koji su od znaaja za njega i iru drutvenu zajednicu.Graanska kompetencija za ivot u demokratskom drutvuUenik razume osnovne pojmove, institucije, procedure, principe i vrednosti demokratskog drutva,svestan je mesta i uloge graanina za razvoj i odranje demokratskog drutva, razume izazove sakojima se suoava savremeno drutvo i drava i spreman je da aktivno i konstruktivno uestvuje urazliitim sferama drutvenog ivota.Kulturna kompetencijaUenik razume znaaj koji kultura ima za razvoj i prosperitet pojedinca i drutva, u stanju je dainterpretira kulturna dela i povee ih sa svojim linim iskustvom da bi ga osmislio i obogatio. Uenikrazume znaaj kreativnog izraavanja ideja, misli, oseanja u razliitim medijima (muzika,izvoake umetnosti, knjievnost i vizuelne umetnosti).Kompetencija za odrivi razvoj 14. Uenik ima svest da zadovoljenje potreba sadanjice ne sme da ugrozi mogunost buduihgeneracija da zadovolje svoje potrebe, svestan je vanosti ouvanja ivotne okoline i spreman jeda se angauje na konstruktivan i kreativan nain u ouvanju ivotne okoline kroz samostalnuaktivnost i ukljuivanje u razliite drutvene akcije. PROGRAM OBRAZOVANJA ZA I RAZRED GIMNAZIJE*** SRPSKI JEZIK I KNJIEVNOSTCiljCilj nastave srpskog jezika i knjievnosti jeste proirivanje i produbljivanje znanja o srpskom jeziku;unapreivanje jezike i funkcionalne pismenosti; proirivanje i produbljivanje znanja o srpskoj isvetskoj knjievnosti, razvijanje ljubavi prema knjizi i itanju, osposobljavanje za interpretacijuumetnikih tekstova; upoznavanje reprezentativnih dela srpske i opte knjievnosti, knjievnihanrova, knjievnoistorijskih pojava i procesa u knjievnosti; proirivanje i produbljivanje knjievnihznanja i italakih vetina; obrazovanje i vaspitanje uenika kao slobodne, kreativne i kulturnelinosti, kritikog uma i oplemenjenog jezika i ukusa.ZadaciNastava jezika (znanja o jeziku, sposobnost sluenje jezikom i vaspitna uloga nastavejezika). Uenici treba da:- ovladaju znanjima o srpskom knjievnom jeziku;- steknu vetine i sposobnosti njegovog korienja u optenju sa drugima, u pismenom i usmenomizraavanju, prilikom uenja, obrazovanja i intelektualnog razvoja;- potuju maternji jezik, neguju srpski jezik, tradiciju i kulturu srpskog naroda, nacionalnih manjina,etnikih zajednica i drugih naroda;- unapreuju kulturu jezikog optenja, u skladu sa potovanjem rasne, nacionalne, kulturne,jezike, verske, rodne, polne i uzrasne ravnopravnosti, sa razvijanjem tolerancije i uvaavanjarazliitosti i sa potovanjem i uvaavanjem drugih jezika i drugih kultura.Nastava knjievnosti (usvajanje knjievnih znanja, razvijanje italakih vetina i afirmisanjevaspitnih vrednosti putem knjievnosti). Uenici treba da:- upoznaju reprezentativna dela srpske knjievne batine i dela opte knjievnosti, njihove autore,poetske i estetske vrednosti;- neguju i razvijaju italake kompetencije i interpretacijske vetine posredstvom kojih e seupoznavati sa reprezentativnim knjievnim delima iz istorije srpske i opte knjievnosti, itati ih itumaiti u doivljajnoj i istraivakoj ulozi;- razvijaju literarne afinitete i postanu itaoci rafiniranog estetskog ukusa koji e umeti da naistraivaki, stvaralaki i aktivan nain itaju knjievna dela svih anrova, vrednuju ih, govore onjima i povodom njih;- usvoje humanistike stavove, uverenja i sistem vrednosti; 15. - osposobe se za pouzdano moralno prosuivanje, opredeljivanje za dobro i osudu nasilnitva ineovetva, odbacivanje svih vidova agresivnog i asocijalnog ponaanja i za razvijanje samosvestii line odgovornosti;- podstiu na saoseanje sa blinjima i odgovornost prema drugom;- razviju vrline razboritosti i ravnotee i mudrosti.Opti zadaci. Uenici treba da:- razvijaju i neguju stvaralaki i istraivaki duh u procesu uenja i u primeni steenih znanja;- razvijaju i neguju metodinost i metodika postupanja prilikom ovladavanja sloenim i obimnimznanjima;- usaglaeno sa optim ishodima uenja, kao i usklaeno sa uzrastom i sposobnostima, daljerazvijaju znanja, vaspitne vrednosti i funkcionalne vetine koje e moi da koriste u daljemobrazovanju, u profesionalnom radu i u svakodnevnom ivotu;- razvijaju lini i nacionalni identitet i oseanje pripadnosti dravi Srbiji;- formiraju vrednosne stavove kojima se uva nacionalna i svetska kulturna batina;- budu osposobljeni za ivot u multikulturalnom drutvu.I razredgimnazija opteg tipa (4 asa nedeljno, 148 asova godinje) SADRAJI PROGRAMAA. KNJIEVNOST (88 asova)I UVOD U PROUAVANJE KNJIEVNOG DELA (30 asova)Priroda i smisao knjievnostiPojam i naziv knjievnosti; knjievnost kao umetnost; knjievnost i druge umetnosti; usmena ipisana knjievnost; uloga knjievne umetnosti u drutvu; knjievnost i prouavanje knjievnosti,nauke o knjievnosti: teorija, istorija knjievnosti i knjievna kritika.Umetniki doivljaj, utisci, razumevanje, saznavanje i doivljavanje umetnikih vrednosti uknjievnom delu.Tema, motivi, fabula i sie u knjievnom deluTema (naslov - odnos prema temi); motiv (manja tematska jedinica); fabula i sie. Pojam varijanata(usmena tvorevina jednakih fabula, razliitih siea).Lik u knjievnom deluLik, karakter, tip (tipski likovi u narodnoj poeziji), prialac (narator), pisac; umetniki postupci uprocesu stvaranja lika; funkcija i znaenja lika. 16. Misli i ideje u knjievnom deluIdeje, misli, poruke, smisao knjievnoumetnikog dela. Misli i ideje - pobuene i razvijene uitaocu.KompozicijaKompozicione celine (na primerima lirskog, epskog i dramskog dela); jedinstvo motiva (statiki,dinamiki, vezivni, slobodni); kompoziciono-motivacioni sklad.Jezik knjievnoumetnikog delaJezik u knjievnoj umetnosti (umetnosti rei) i jeziko optenje izvan knjievnog dela. Jezikejedinice u knjievnoumetnikom delu (piev izbor i rasporeivanje rei, sluba rei).Tehnika istraivanja knjievnoumetnikog delaKnjievno delo i literatura o delu - primarni izvori (knjievno delo), sekundarni izvori (literatura odelu); tehnika itanja knjievnog dela; voenje beleaka, rad u biblioteci, izbor i rasporedprikupljenih podataka, nauna aparatura (bibliografija, fus-nota). Samostalni pismeni rad uenika.Dela za obraduSunce se devojkom eni - lirska narodna pesmaBanovi Strahinja - epska narodna pesmaHasanaginica - narodna baladaDevojka bra od konja - narodna pripovetkaZlatna jabuka i devet paunica - narodna pripovetkaLaza Lazarevi: Prvi put s ocem na jutrenje - umet. pripov.Anton P. ehov: Tuga - novelaDanilo Ki: Rani jadi - romanSofokle: Antigona - tragedijaIvo Andri: Beseda prilikom primanja Nobelove nagradeO prii i prianjuII KNJIEVNOST STAROG VEKA (10 asova)Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici i osobenostima knjievnosti starog veka.Ep o GilgameuHomer - Ilijada (odlomak - VI pevanje)Biblija - iz Starog zaveta - Legenda o potopu; iz Novog zaveta - Beseda na Gori; Stradanje ivaskrsenje Hristovo (Jevanelje po Mateju) 17. III SREDNJOVEKOVNA KNJIEVNOST (12 asova)Poeci slovenske pismenosti; znaaj rada irila i Metodija i njihovih uenika. Najstarija slovenskapisma (glagoljica, irilica); staroslovenski jezik i recenzije staroslovenskog jezika; najstarijispomenici junoslovenske kulture (Baanska ploa, Samuilov natpis, Briinski spomenici,Miroslavljevo jevanelje). Glavne vrste srednjovekovne knjievnosti (crkvena poezija, apokrifi, itijai pohvale). Meusobne veze i uticaji pisane i usmene knjievnosti.Sv. Sava: itije sv. Simeona (odlomak) - Bolest i smrt sv. SimeonaTeodosije: itije sv. Save (odlomak)Jefimija: Pohvala knezu LazaruDespot Stefan Lazarevi: Slovo ljubveKonstantin Filozof: iz itija despota Stefana Lazarevia (o smrti Kraljevia Marka, o kosovskoj bici);usmeno predanje o sv. Savi (narodne pesme, prie, legende).IV NARODNA (USMENA) KNJIEVNOST (12 asova)Poetika narodne (usmene) knjievnosti. Sinkretizam, animizam, animatizam, magijski nainmiljenja, magina mo rei; stvaranje kao podravanje prirodi; intenzivnost kolektivnih oseanja,niveliranost miljenja. Proces oblikovanja usmenih tvorevina. Usmeni stvaralac kao predstavniksvoje sredine. Odnos: stvaralac - delo - sluaoci; identifikovanje sluaoca za kazivaem; recenzijausmene sredine; optenje i vaspitanje usmenim putem; opstajanje dela koja predstavljaju javnomnjenje; individualnost usmenog stvaraoca i nasleivanje obrazaca; peva kao uvar drutvenog,moralnog i nacionalnog kodeksa. Istorijsko predanje.Tipologija jednostavnijih usmenih oblika. Trajnost vrsta usmene knjievnosti. Njihova osnovnaobeleja i razlike u funkciji. Tematski krugovi epske poezije. Junaci kao vaspitni uzori svojesredine. Narodna poezija kao usmena istorija vieg reda u formiranju i trajanju istorijske svesti - sairim izborom usmene poezije i proze.Srpska djevojka - narodna pesmaKneeva veera - narodna pesmaMarko pije uz ramazan vino - narodna pesmaDioba Jakia - narodna pesmaRopstvo Jankovi Stojana - narodna pesmaBoj na Miaru - narodna pesmaV HUMANIZAM I RENESANSA (12 asova)Humanizam i renesansa u Evropi i kod nas - (pojmovi, osobenosti, znaaj).F. Petrarka: Kanconijer (izbor soneta)V. ekspir: Romeo i JulijaServantes: Don Kihot (odlomak) 18. . Meneti: Prvi pogledD. Dri: Gorije alosti jesu li gdi komuM. Dri: Novela od Stanca, Dundo Maroje (odlomci)VI BAROK I KLASICIZAM (7 asova)Barok i klasicizam i njihovi glavni predstavnici u Evropi i kod nas.I. Gunduli: Osman (odlomci iz I i VIII pevanja)Molijer: TvrdicaVII LEKTIRA (5 asova)Dante Aligijeri: Boanstvena komedija (odlomak iz Pakla, pevanje V - Paolo i Franeska)ovani Bokao: Dekameron (Federigo i dona ovana, dan peti, pria deveta)Izbor iz poezije savremenih pesnika prema izboru uenika i nastavnika (D. Radovi, M. Anti, Lj.Simovi i dr.)VIII KNJIEVNOTEORIJSKI POJMOVINa delima koja su predviena za izuavanje u ovom razredu ponavljaju se, proiruju, usvajaju isistematizuju osnovni knjievnoteorijski pojmovi.Lirsko, epsko, dramsko pesniLirske ("enske") i epske (junake) pesme. Vrste narodne lirskepoezije, tematski krugovi epske poezije. Lirsko-epska pesma, balada.Epska poezija (odlike i podela na stih i prozu).Epska poezija u stihu: epska pesma, ep (epopeja). Epski junak.Epska poezija u prozi: pripovetka, novela, roman; jednostavniji oblici epske proze: mit, predanje,bajka, pria. itije (ivotopis, biografija), pohvala, slovo.Dramska poezija (odlike, podela): tragedija, komedija, drama u uem smislu rei. Renesansnakomedija. Farsa. Drama i pozorite. Dramski junak.Stih i proza. Metrika, heksametar, deseterac, cezura.Sredstva umetnikog izraavanjaEpitet, poreenje, personifikacija, hiperbola, gradacija, antiteza, metafora, lirski paralelizam.Simbol.Humanizam, renesansa, petrarkizam, barok, klasicizam.B. JEZIK (32 asa)I OPTI POJMOVI O JEZIKUMesto jezika u ljudskom ivotu. Bitna svojstva jezika. Jezik i komunikacija. 19. II KNJIEVNI JEZIKRaslojavanje jezika. Jezik, dijalekt i sociolekt. Jezika norma i standardizacija. Knjievni jezik.Knjievnojezike varijante. Funkcionalni stilovi. Nestandardni jeziki varijeteti.Nareja srpskog jezika (kriterijumi, podela, nazivi, razmetaj, osnovne osobine). Dijalekatskaosnovica srpskog knjievnog jezika.Knjievni jezici na srpskom jezikom podruju do XIX veka. (Povezati sa nastavom knjievnosti).III JEZIKI SISTEM I NAUKE KOJE SE NJIME BAVEJezik kao sistem znakova.Fonetika i fonologija. Glasovi i foneme. Slog. Prozodija.Morfologija. Rei i morfeme. Vrste morfema. Morfologija u uem smislu (promena rei). Tvorbarei.Sintaksa. Reenica kao jezika i komunikativna jedinica.Leksikologija. Lekseme. Leksiki fond (renik, leksika).Gramatike i renici srpskog jezika i nain njihove upotrebe.IV FONETIKA (SA FONOLOGIJOM I MORFOFONOLOGIJOM)Glasovni sistem srpskog knjievnog jezika (ponavljanje i utvrivanje sistematizacije glasova injihovih karakteristika).Fonoloki sistem srpskog knjievnog jezika. Distinktivna funkcija srpskih fonema, najvanijevarijante fonema; Distinktivne opozicije i distinktivne crte (pokazati na odabranim primerima).Morfofonologija. Morfofonoloke alternacije i njihova uloga u promeni i tvorbi rei. Alternacije usrpskog knjievnom jeziku (proirivanje i utvrivanje ranije steenih znanja), Pravopisna reenja.Akcenatski sistem srpskog knjievnog jezika (i njegovo obeleavanje). Klitike (proklitike i enklitike).Kontrastiranje akcenatskog sistema knjievnog jezika i regionalnog dijalekta (gde je to potrebno).Sluenje renikom za utvrivanje pravilnog akcenta.V PRAVOPISOsnovni principi pravopisa srpskog knjievnog jezika. Pravopisi i pravopisni prirunici (i sluenjenjima).Pisanje velikog slova.B. KULTURA IZRAAVANJA (20 asova)I USMENO IZRAAVANJEArtikulacija glasova, knjievna akcentuacija, melodija reenice, jaina, visina tona, boja glasa,tempo izgovora; pauza - logika i psiholoka i njihova izraajna funkcija. Akcenat rei, grupe rei,reenice (smisaonica). Otklanjanje nestandardne akcentuacije iz uenikog govora. 20. Izraajno kazivanje napamet nauenih kraih proznih i dijalokih tekstova. Recitovanje stihova.Korienje gramofonskih ploa, zvunih zapisa i magnetofonskih traka u podsticanju, proceni isnimanju izraajnog itanja, kazivanja i recitovanja.Stilske vebe. Funkcionalni stilovi: razgovorni, knjievnoumetniki.II PISMENO IZRAAVANJEAkcentovanje rei i obeleavanje akcentskih celina.Pravopisne vebe: pisanje velikog slova.Stilske vebe: saimanje pismenog sastava uz pojaavanje njegove informativnosti, otklanjanjesuvinih rei i neprikladnih izraza.Domai pismeni zadaci (itanje i analiza na asu).etiri pismena zadatka godinje.SRPSKI KAO NEMATERNJI JEZIKCilj i zadaciCilj nastave srpskog kao nematernjeg jezika jeste da uenici ovladaju ovim jezikom u okvirupredvienih jezikih sadraja i leksike; steknu vetine, umenja i sposobnosti njegovog korienja uoptenju sa drugima, u pismenom i usmenom izraavanju, prilikom uenja, obrazovanja; daupoznaju elemente kulture naroda koji govore srpskim jezikom i da se tako osposobe zazajedniko uee u raznim vidovima drutvenog i kulturnog ivota.Zadaci nastave srpskog kao nematernjeg jezika su da uenici:- ovladaju standardnim jezikom u okviru 1600/2000 novih rei i izraza;- dalje razvijaju sposobnosti za razumevanje usmenog izlaganja;- se osposobljavaju za samostalno usmeno izraavanje u skladu sa gramatikim pravilimastandardnog srpskog jezika;- se osposobljavaju za razumevanje tekstova razliitog anra pisanih jezikom i stilom na viemnivou u odnosu na prethodni stupanj;- se osposobljavaju za korektno (pravilno) pismeno izraavanje;- se upoznaju sa delima pisanim na srpskom jeziku iz savremene knjievnosti, kao i sa delima izranijih epoha jeziki pristupanim uenicima;- razvijaju interesovanja za dalje uenje ovog jezika;- stiu sposobnosti i navike za samostalno korienje renika i jezikih prirunika;- razvijaju znanja i funkcionalne vetine koje e moi da koriste u daljem obrazovanju, uprofesionalnom radu i u svakodnevnom ivotu; 21. - razvijaju i neguju metodinost prilikom ovladavanja znanjima;- razvijaju sposobnosti verbalnog komuniciranja na srpskom jeziku, kao i neverbalnogkomuniciranja, sa ciljem osposobljavanja za timski rad;- se osposobljavaju za upotrebu savremenih komunikacionih tehnologija na srpskom jeziku;- se osposobljavaju za praenje i razumevanje medija (radio, televizija, film) na srpskom jeziku;- formiraju vrednosne stavove kojima se uva nacionalna i svetska kulturna batina, kao ihumanistike stavova, uverenja i sistem vrednosti;- se osposobljavaju za ivot u multikulturalnom drutvu;- razvijaju potovanje rasne, nacionalne, kulturne, jezike, verske, rodne, polne i uzrasneravnopravnosti, tolerancije i uvaavaju razliitosti;- razvijaju kulturu jezikog optenja, stavove potovanja i uvaavanja drugih jezika i drugih kultura. I razred oba tipa gimnazije (2 asa nedeljno, 74 asa godinje) SADRAJI PROGRAMATEMATIKAkola: iz ivota i rada uenika; novi nastavni predmeti; osnovna terminologija iz drutvenih nauka.Iz ivota mladih: zabavni i sportski ivot, uee u drutvenim aktivnostima, smotre, susreti.Kulturni ivot: iz kulture (sadanjost i prolost); karakteristini obiaji iz prolosti u blioj i irojokolini; o ivotu i radu najistaknutijih srpskih naunika i umetnika; radio i TV-emisije iz kulture;znaajnije kulturne manifestacije.Drutveni i privredni ivot: aktuelna zbivanja u zemlji; savremena otkria; privreda u okruenju.Komunikativne funkcije: iskazivanje (ne)raspoloenja, iznenaenja, zabrinutosti, (ne)zadovoljstva,razoaranja, uenja, prekora, fizikih tegoba; (ne)poeljnosti i prisustva neke osobe na nekommestu; ubeivanje, opratanje.RAD NA TEKSTU(10-12 tekstova u toku kolske godine)Vuk Stefanovi Karadi: O narodnim pevaimaStevan Raikovi: Prva zarada drvene MarijeBranislav Nui: Sumnjivo lice (odlomak)Laza Lazarevi: Na bunaruJovan Jovanovi Zmaj: iz ulia 22. Vojislav Ili: Zimsko jutroMiroslav Anti: Rasejani deaciura Jaki: Na LiparuIzbor iz narodne proze (pripovetka, anegdote)Koristiti i tekstove drugih anrova u skladu sa tematikom.Ivo Andri: Most na epiMilo Crnjanski: Lament nad BeogradomIzbor iz savremene proze, nauno-popularne literature, omladinske tampe.Dva /tri/ teksta u toku kolske godine po izboru nastavnika i uenika.GOVORNO I PISMENO IZRAAVANJEVebe razumevanja sasluanog ili proitanog teksta, dijaloga.Davanje kompleksnijih odgovora na postavljeno pitanje i postavljanje pitanja.Reprodukovanje sasluanog ili napisanog teksta, dijaloga u osnovnim crtama.Rad na literarnom tekstu: reprodukovanje sadrine; analiza teme, mesta i vremena dogaaja,likova, opisa, ideje i dr.; jeziko-stilska analiza.Prianje o samostalno odabranoj temi na osnovu sainjenog plana.Obavetavanje i izvetavanje o aktuelnim dogaajima i zbivanjima uz davanje najosnovnijihpodataka.Razgovor o proitanim tekstovima, TV-emisijama i drugim temama u okviru predviene tematike.Opisivanje slike, fotografije i sl.Posle usmenog savladavanja predvienim oblicima izraavanja uvebavati odgovarajue oblike upisanoj formi.Jedan pismeni zadatak u toku kolske godine.JEZIKFonetikaVokalski i konsonantski sistem standardnog jezika.Distribucija fonema.Akcenat: kvantitet i kvalitet akcentovanih slogova: distribucija akcenta; akcentogene rei, enklitike iproklitike. 23. MorfologijaOsnovni pojmovi iz morfologije: morfema; korenske i afiksalne morfeme, alomorfi, supletivnialomorfi. Vrste rei. Kriterijumi za podelu rei na vrste; rei sa deklinacijom, rei sa konjugacijom.Obeleavanje roda u standardnom jeziku kod imenica i ostalih vrsta koje imaju obeleje roda.Deklinacioni oblici: promena imenica, singularija i pluralija tantum, promena linih zamenica,zameniko-pridevska promena, promena brojeva. Diferencijalna uloga prozodije u deklinaciji.Glagoli. Ukazivanje na najkarakteristinije morfoloke osobenosti: obeleavanje lica, broja i roda.Glagolski vid. Glagolski rod. Glagoli s morfemom SE.Glagolske osnove: prezentska i infinitivna.Nepravilni glagoli.Bezlini (infinitni) glagolski oblici.Sistem linih (finitnih) glagolskih oblika. Diferencijalna uloga prozodije u konjugaciji.PravopisUtvrivanje pravopisnih pravila u promeni i tvorbi rei. ALBANSKI JEZIK I KNJIEVNOST (GIMNAZIJE OPTEG TIPA) UVODProgram je deo programa za gimnaziju. Na ovom nivou razvija se nezavisan rad uenika i negujekritiko miljenje. Osnovni zahtevi za ovaj razred u vezi su sa daljim kulturnim, knjievnim ijezikim formiranjem, usvajanjem saznanja i formiranjem linosti, ukljuujui i kulturu ponaanja ikomunikacije.Iz tog razloga programom za srednje kole/gimnazije su predviena saznanja koja e omoguitiformiranje navike korienja standardnog albanskog jezika, u usmenom i pisanom obliku, znanja ojezikom sistemu, pravopisu i upotrebi znakova interpunkcije.Znaajno mesto, takoe, zauzimaju i saznanja o jeziku u optem smislu i albanskom jeziku u uemsmislu, podaci o njegovim teritorijalnim i socijalnim varijantama, jezikoj kulturi itd. Posebna panjase posveuje pisanom jeziku, mnogobrojnim formama njegovog postojanja i upotrebe u aktuelnomvremenu preko tema koje se vezuju za formiranje navike komunikacije pismenim putem.Vrlo bitno pitanje je i knjievno itanje, s ciljem da se saznanja i navike steene kroz predmetAlbanski jezik i knjievnost konkretizuju i prodube to vie.Knjievnost i njeno prouavanje u koli je jedno od najsvestranijih i najuticajnijih polja kada je upitanju mentalni razvoj, duhovno, knjievno i estetsko formiranje linosti.Nastava knjievnosti je nastavljanje i proirivanje prethodno steenih znanja, produbljivanje jezikevetine itanja, osnovnih saznanja o knjievnosti u teorijskom, knjievnom, estetikom i jezikomsmislu. 24. Struktura programa za knjievnost je izgraena na osnovu baze knjievnih, vremenskih i prostornihvrednosti. Najvei deo programa posveen je albanskoj, zatim i svetskoj knjievnosti, teorijiknjievnosti i usmenoj knjievnosti.Koncept programa za knjievnost se oslanja na:- program i knjievne tekstove koji se aktuelno koriste u osnovnoj koli;- program i knjievne tekstove koji se aktuelno koriste u srednjoj koli;- savladavanje, upoznavanje i sticanje osnovnih saznanja o ovoj oblasti kako bi se realizovao planprograma nastave knjievnosti;- takav nain koncepcije gde su itanje, poznavanje knjievnosti i znanja o knjievnosti u funkcijisrednjokolskog i vieg obrazovanja;- usklaenost sa starosnom dobi, psihikim sposobnostima i mogunou percepcije knjievnosti;- interdisciplinarnu vezu sa jezikom kao osnovnim sredstvom knjievnog stvaralatva.Cilj i zadaciCilj nastave predmeta Albanski jezik i knjievnost jeste da se uenik:- osposobi da prepozna karakteristike jezika kao sredstva komunikacije, karakteristike govornog ipisanog jezika, kao dve varijante od kojih svaka ima posebne osobine graenja i funkcionisanja;- upozna sa drevnou i ilirskim poreklom albanskog jezika, karakteristikama njegovogfunkcionisanja u prostoru, njegovim dijalektima i karakteristikama formiranja standardnogalbanskog jezika;- upozna sa pravilima albanskog pravopisa, pravilnim pisanjem vokala, grupe vokala i diftonga,pravilnim pisanjem suglasnika, upotrebom velikog slova;- upozna sa pravilima upotrebe znakova interpunkcije: take, znaka pitanja, uzvika, zareza, take izareza, dve take, tri take, navodnika, zagrade i crte;- uvrsti saznanja iz prethodnih razreda i da jo vie razvije sposobnost sluanja, govorenja,itanja i pisanja;- shvati pojam "knjievnost";- da razlikuje usmenu od pisane knjievnosti;- da razlikuje knjievne rodove i vrste;- da razlikuje poeziju i njene vrste;- da razlikuje prozu i njene vrste;- da upozna i savlada albansku knjievnost od samih poetaka kroz predstavnike i glavna delaalbanske knjievnosti;- da upozna i shvati antiku dramu i epove, njihovu vanost, strukturu, likove, vezu sa mitologijom; 25. - da povea sposobnost kritike analize tekstova i kulturnih fenomena;- da povea nivo komunikacije sa knjievnim i neknjievnim tekstovima;- da povea sposobnost komuniciranja sa razliitim modelima i kulturama itd.Interdisciplinarni pristupAlbanski jezik je sredstvo komunikacije za sve nastavne predmete. Ipak, najdirektnije veze su sapredmetima Istorija, Geografija, Graansko vaspitanje, nastavnim predmetima u kojima dominiraumetnost itd. Neke teme koje se obrauju u okviru ovog nastavnog predmeta utiu na razvijanjekomunikativnih sposobnosti, na kulturno formiranje i stvaranje samostalne linosti. Poredinterdisciplinarnih tema kao to je npr. tema o zdravlju, o ljudskim pravima, o razlikama meupolovima itd., teme moe izabrati i nastavnik, u skladu sa vanou i aktuelnou koju imaju (usredstvima informisanja ili u samom okruenju u kome ive). I razred(4 asa nedeljno, 140 asova godinje)Operativni zadaciGlavni operativni zadatak u nastavi albanskog jezika u prvom razredu srednje kole, a u skladu sazahtevima savremenog doba, je poveavanje aktivnog ovladavanja maternjim jezikom kod mlaegeneracije, kao i njihovo obogaivanje teorijskim znanjima koja ine osnovu za prouavanjesistema standardnog jezika, u uem smislu, kao i albanskog jezika, u optem smislu.Vanost, vrednost i neophodnost nastave knjievnosti u koli, tj. u prvom razredu srednje kole,ogleda se kroz sledee operativne zadatke:Uenik treba da upozna:- kulturu i pisce stare albanske knjievnosti;- kulturu i pisce stare grke knjievnosti;- kulturu i pisce rimske knjievnosti;- knjievnost Bejtejdija i njene autore;- usmenu knjievnost - folkloristiku;- teoriju knjievnosti.Uenik treba da shvati:- znaaj razliitih kultura koje su uticale na razvoj albanske kulture i knjievnosti;- kulturnu, knjievnu i jeziku sutinu koja e pomoi u razvijanju njegovog individualnog miljenja;- nacionalnu kulturu i knjievnost, kao i stranu.Uenik treba da analizira: 26. - razliite tekstove, njihov smisao, strukturu, sadraj, detalje i efekte;- knjievne i neknjievne tekstove pisaca stare albanske knjievnosti kao i strane knjievnosti ovogperioda.Uenik treba da vrednuje:- kulturne i knjievne modele i tekstove iz perioda stare knjievnosti;- autore i razliite knjievne tekstove stare albanske knjievnosti;- stvaralatvo razliitih autora stare albanske knjievnosti kao i strane knjievnosti uglavnom izstarijih vremena.Realizacija ovih operativnih ciljeva podrazumeva razvijanje jezikih vetina (vetina komunikacije):SluanjeitanjeGovorPisanjei njihovih potkategorija:- kulturni modeli- knjievni i neknjievni tekstovi- jezika kultura- albanska i strana knjievnost- kultura komunikacijeSADRAJI PROGRAMATematske oblasti- Stari vek/Kultura/Poetika;- Kulturni modeli;- Knjievni i neknjievni tekstovi;- Jezika kultura;- Kraj stare knjievnosti;- Knjievnost i drutvo;- Knjievnost/Ideje/Kultura; 27. - Knjievnost/Nacionalni i kulturni identitet.Stari vekIspituje se kontekst knjievnosti i kultura Starog veka, od poetka pa do kraja Stare knjievnosti idaju se karakteristike kultura i poetika tog vremena; tekstova i njihovog konteksta.Kulturni modeliDaju se glavne osobine i karakteristike razliitih kulturnih modela koji se vezuju za kraj periodaStare knjievnosti.Knjievni i neknjievni tekstoviDaju se knjievni i neknjievni tekstovi vezani za kulturu, Staru albansku i stranu knjievnost; ufunkciji sticanja knjievnih i kulturnih saznanja, upoznavajui se na taj nain i sa odreenimautorima, formama pisanja i kulturolokim komunikacijama.Kraj stare knjievnosti.Navode se karakteristike ove epohe i njenih formacija, a zatim se ilustruju autorima i odabranimtekstovima iz ovog perioda.Karakteristike stare knjievnosti- Stara albanska knjievnost: prvi pisani spomenici albanskog jezika;- Marin Barleti "Istorija Skenderbega", struktura dela, tematska struktura;- Frang Bardi "Latinsko-albanski renik", analiza i komentari;- jon Buzuku "Misal", struktura dela i analiza;- Pjeter Budi "Poezija", analiza i komentari, itanje starog dokumenta;- Pjeter Bogdani - ivot i delo, analiza i komentari;- Julj Variboba "ivot Svete Marije", fragmenti za ilustraciju;- Nezim Berati "Poezija", analiza i komentari;- Muhamet ami "Erveheja" analiza i komentari;- Hasan Zuko Kamberi - ivot i delo.Usmena knjievnost - folkloristika- Lirika- Epika- Narodna prozaKarakteristike strane knjievnosti 28. - "Ep o Gilgameu", analiza i komentari;- Homer "Ilijada", fragmenti za ilustraciju i komentarisanje;- Homer "Odiseja", fragmenti za ilustraciju i komentarisanje;- Eshil - ivot i delo;- Sofokle - umetnost u Sofoklovim delima;- Sofokle "Kralj Edip", analiza;- Euripid "Medeja", analiza;- Sofoklie "Antigona", komentarisanje;- Virgilije "Eneida", analiza.Teorija knjievnosti- Klasifikacija knjievnosti - Nauka o knjievnosti- Poezija i njene vrste- Proza i njene vrste- Stilske figure- MetrikaKnjievnost i drutvoNa odabranim primerima prouava se relacija knjievnost/drutvo, odnosno knjievnost/politika.Analiziraju se odnosi albanske knjievnosti i njenih neknjievnih/politikih i misionarskih funkcija.Knjievnost/Ideje/KulturaKnjievnost se dovodi u vezu sa idejama tokom razliitih vremenskih perioda, tj. perioda Stareknjievnosti i dovodi u vezu sa pokretima za ouvanje nacionalnog identiteta posebno aktivnog utom periodu, posmatrano u kontekstu kulturnog razvoja.Knjievnost/Nacionalni i kulturni identitetOdnos Stare albanske i strane knjievnosti analizira se i posmatra kroz karakteristike identiteta:individualno/nacionalno, a zatim se knjievnost posmatra i kao deo opteg razvoja koji se vezujeza nacionalnu knjievnost starijih vremena, naroito za kulturni razvoj Grka i Rimljana.JEZIKA KULTURAOva tematska celina posveena je sticanju znanja o jezikom sistemu. Pretenduje se nareorganizovanje, uoptavanje i sintetizaciju znanja o jezikom sistemu steenih u osnovnoj koli.Daju se tekstovi, vebe i zadaci, to podrazumeva i pisanje eseja u cilju razvoja jezikihsposobnosti u odnosu na stilistiku, standardni jezik, dijalekte, itd. Daju se primeri razliitih stilskihdimenzija albanskog jezika, sekvenca, stila, diskursa, kritikog i kreativnog jezika. 29. Program predmeta Albanski jezik i knjievnost za prvi razred srednje kole koncentrisan je nasmisaoni aspekt i njegove osnovne tendencije su usmerene na sledee tematske jedinice:1. Fonetika;2. Organi govora;3. Vrste glasova (vokali, grupe vokala);4. Akcenat i duina vokala;5. Suglasnici - podela po zvunosti;6. Suglasnici - podela po mestu tvorbe;7. Dijalektologija - pojam i objekat;8. Karakteristike narodnog govora;9. Dijalekti albanskog jezika;10. Fonetske promene;11. Gegijski i toskijski dijalekat - njihovi poddijalekti;12. Dijalekatske razlike;13. Fonologija (funkcija glasova u jeziku);14. Vrste fonema;15. Morfologija - struktura rei;16. Uloga morfologije i red rei;17. Sufiksi u albanskom jeziku.Oekivani rezultatiNa kraju prvog razreda srednje kole uenik treba da:- zna karakteristike stare albanske knjievnosti;- zna glavne stvaraoce/predstavnike ove knjievnosti;- zna glavna dela pisaca ove knjievnosti;- ovlada posebnim individalnim kognitivnim i komunikativnim vetinama kako bi bio osposobljen zaindividualni rad ili rad u grupama;- analizira, procenjuje, sintetizuje i organizuje informacije dobijene iz razliitih izvora, iskazujui ih uobliku pitanja i problema;- identifikuje, zna i upotrebljava pisanim putem razliite knjievne i neknjievne forme; 30. - shvata karakteristike stare knjievnosti i albanske kulture tog perioda;- ovlada sposobnou argumentacije i procenjivanja kulture i knjievnosti, kao i znanjima o jeziku ijezikim problemima praktikujui pri tom razliite vrste analiza i stilove pisanja, naroito usintaksiko-stilskom smislu. ALBANSKI JEZIK I KNJIEVNOST(DRUTVENO-JEZIKI SMER)Cilj i zadaciCilj i zadaci u albanskom jeziku i knjievnosti su da:- upoznaje uenike sa knjievnom umetnou;- razvija humanistiko i knjievno obrazovanje na najboljim delima albanske, jugoslovenske isvetske kulturne batine;- usavrava literaturnu recepciju, razvija knjievni ukus i stvara trajne italake navike;- upuuje uenike na istraivaki i kritiki odnos prema knjievnosti i osposobljava ih zasamostalno itanje, doivljavanje, razumevanje, interesovanje i vrednovanje knjievnoumetnikihdela;- obezbeuje funkcionalna znanja iz teorije i istorije knjievnosti radi boljeg razumevanja iuspenijeg prouavanja umetnikih tekstova;- osposobljava uenike da se pouzdano slue strunom literaturom i drugim izvorima saznanja;- iri saznajne vidike uenika i podstie ih na kritiko miljenje i originalna gledita;- vaspitava u duhu opteg humanistikog progresa i na naelu potovanja, uvanja i bogaenjakulturne i umetnike batine, civilizacijskih tekovina i materijalnih dobara u okvirima albanske,jugoslovenske i svetske zajednice;- uvodi uenike u prouavanje jezika kao sistema;- uvodi uenike u lingvistika znanja i pojmove;- razvija jeziki senzibilitet i izraajne sposobnosti uenika;- osposobljava uenike da teorijska znanja o jezikim pojmovima i pravopisnoj normi uspenoprimenjuju u praksi;- vaspitava u duhu jezike tolerancije prema drugim jezicima i varijantnim osobenostima albanskogjezika;- razvija umenja u pismenom i usmenom izraavanju;- podstie uenike na usavravanje govorenja, pisanja i itanja, kao i na negovanje kulturedijaloga;- osposobljava uenike da se uspeno slue raznim oblicima kazivanja i odgovarajuimfunkcionalnim stilovima u razliitim govornim situacijama. 31. I razred (4 asa nedeljno, 140 asova godinje)**SADRAJ PROGRAMAA. KNJIEVNOST (80)I UVOD U PROUAVANJE KNJIEVNOG DELA (30)Priroda i smisao knjievnostiPojam i naziv knjievnosti; knjievnost kao umetnost; knjievnost i druge umetnosti; usmena ipisana knjievnost; uloga knjievne umetnosti u drutvu; knjievnost i prouavanje knjievnosti,nauke o knjievnosti: teorija, istorija knjievnosti i knjievna kritika.Umetniki doivljaj, utisci, razumevanje, saznavanje i doivljavanje umetnikih vrednosti uknjievnom delu.Tema, motivi, fabula i sie u knjievnom deluTema (naslov - odnos prema temi); motiv (manja tematska jedinica); fabula i sie. Pojam varijanata(usmena tvorevina jednakih fabula, razliitih siea).Lik u knjievnom deluLik, karakter, tip (tipski likovi u narodnoj poeziji), prialac (narator), pisac; umetniki postupci uprocesu stvaranja lika; funkcija i znaenje lika.Misli i ideje u knjievnom deluIdeje, misli, poruke; smisao knjievnoumetnikog dela. Misli i ideje - pobuene i razvijene uitaocu.KompozicijaKompozicione celine (na primerima lirskog, epskog i dramskog dela); jedinstvo motiva (statiki,dinamiki, vezivni, slobodni); kompoziciono-motivacioni sklad.Jezik knjievnoumetnikog delaJezik u knjievnoj umetnosti (umetnosti rei) i jeziko optenje izvan knjievnog dela. Jezikejedinice u knjievnoumetnikom delu (piev izbor i rasporeivanje rei, sluba rei).Tehnika istraivanja knjievnoumetnikog delaKnjievno delo i literatura o delu - primarni izvori (knjievno delo), sekundarni izvori (literatura odelu); tehnika itanja knjievnog dela; voenje beleaka, rad u biblioteci, izbor i rasporedprikupljenih podataka, nauna aparatura (bibliografija, fusnota). Samostalni pismeni rad uenika.Dela za obraduMnogo se volee devojka i junak - lirska narodna pesma 32. Knga o Emin Durakut - epska narodna pesmaerelez Alija - narodna baladaMali Ljulj - MieniLjudi - Hivzi Sulejmani - romanNita - Josip Relja - dramaBeseda prilikom primanja Nobelove nagrade - O prii i prianju - Ivo AndriAntigona - Sofokle - tragedijaTuga - Anton P. ehov - novelaII KNJIEVNOST STAROG VEKA (5)Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici i osobenostima knjievnosti starog veka.Ep o GilgameuHomer - Ilijada (odlomak - VI pevanje)III SREDNJOVEKOVNA KNJIEVNOST (3)Poeci slovenske pismenosti; znaaj rada irila i Metodija i njihovih uenika. Najstarija slovenskapisma (glagoljica, irilica), najstariji spomenici junoslovenske kulture; (Baanska ploa, Samuilovnatpis i Briinski spomenik) - informativno (2)Poeci pismenosti na albanskom jeziku i knjievnosti (prvi spomenici) informativno (1)Sv. Sava: itije sv. Simeona (odlomak) - Bolest i smrt sv. SimeonaIV NARODNA (USMENA) KNJIEVNOST (18)Narodna knjievnost (usmena): pojam, razvoj i osnovne karakteristike; osnovne teme, motivi i idejeu delima albanske i jugoslovenskih narodnih knjievnosti: meusobni uticaji i usmene i pisaneknjievnosti; radovi i vrste dela usmene knjievnosti.Vrste narodne knjievnostiLirske narodne pesme: uspavanke - Nina-nana; Mnogo se volee devojka i junak; Pozdrav selu; UMilice duge trepavice; Majka oplakuje sina; Ljubavni rastanak; Do vienja, drue, do vienja.Epske narodne pesme (neistorijske i istorijske): Martesa e Halilit, Knga e Emin Durakut (izbor izepskih stihova iz usmene albanske knjievnosti; Marko pije uz Ramazan vino; Kneeva veera iSmrt majke Jugovia.Narodna epika u prozi: osobenosti i vrste: basne, pripovetke, anegdote, legende (izbor).Epsko-lirska poezija: osobenosti i vrste (balade i romanse). Balade: I ra mjegulla Bujenes,erzelez Alija, ika patureshe; Hasanaginica. Romansa: Aga Imeri.V HUMANIZAM I RENESANSA (8) 33. Humanizam i renesansa u evropskoj, jugoslovenskoj i albanskoj knjievnosti.F. Petrarka: Kanconijer (izbor soneta)V. ekspir: Romeo i JulijaDante Alegijeri: Pakao (10 pevanja)M. Dri: Dundo Maroje (odlomak)M. Berleti: Istorija Skenderbega (odlomak)Stara albanska knjievnost (2)Glavni predstavnici: Buzuku, Lek Matranga, Pjeter Budi, Frang Bazdi, Pjeter Bogdani - prikaz.Istorijski, kulturni i knjievni znaaj dela autora stare knjievnosti - informativno.VI BAROK I KLASICIZAM (2)Barok i klasicizam i njihovi glavni predstavnici u evropskoj i jugoslovenskoj knjievnosti.Molijer: TvrdicaVII LEKTIRA (12)ekspir: HamletServantes: Don KihotNjego: Gorski vijenac (2)Vedat Kokona: Na valovima ivotaHivzi Sulejmani: Deca moje rekeVladeta Vukovi: Pesme (izbor)Nazim Rahmani: Krvava zemljaVIII KNJIEVNOTEORIJSKI POJMOVINa delima koja se izuavaju u ovom razredu ponavljaju se, proiruju, usvajaju i sistematizujuosnovni knjievnoteorijski pojmovi.Lirsko, epsko, dramsko pesnitvo.Lirske ("enske") i epske (junake) pesme. Vrste narodne lirske poezije, tematski krugovi epskepoezije. Lirsko-epska pesma, balada.Epska poezija (odlike i podela na stih i prozu).Epska poezija u stihu: epska pesma, ep (epopeja). Epski junak. 34. Epska poezija u prozi: pripovetka, novela, roman; jednostavniji oblici epske proze: mit, predanje,bajka, pria. itije (ivotopis, biografija), pohvala, slovo.Dramska poezija (odlike, podele): tragedija, komedija, drama u uem smislu rei. Renesansnakomedija. Farsa. Drama i pozorite.Dramski junak.Stih i proza. Metrika, heksametar, deseterac, cezura.Sredstva umetnikog izraavanjaEpitet, poreenje, personifikacija, hiperbola, gradacija, antiteza, metafora, lirski paralelizam.Simbol.Humanizam, renesansa, petrarkizam, barok, klasicizam.B. JEZIK (32)I OPTI POJMOVI O JEZIKUMesto jezika u ljudskom ivotu. Bitna svojstva jezika. Jezik i komunikacija.II KNJIEVNI JEZIKRaslojavanje jezika. Jezik, dijalekt i sociolekt. Jezika norma i standardizacija. Knjievni jezik.Funkcionalni stilovi. Nestandardni jeziki varijeteti.Nareja albanskog jezika (kriterijumi, podela, nazivi, razmetaj, osnovne osobine). Dijalekatskaosnovica srpskog knjievnog jezika.Knjievni jezici na albanskom jezikom podruju do XIX veka. (Povezati sa nastavom knjievnosti).III JEZIKI SISTEM I NAUKE KOJE SE NJIME BAVEJezik kao sistem znakova.Fonetika i fonologija. Glasovi i foneme. Slog. Prozodija.Morfologija. Rei i morfeme. Vrste morfema. Morfologija u uem smislu (promena rei). Tvorbarei.Sintaksa. Reenica kao jezika i komunikativna jedinica.Leksikologija. Lekseme. Leksiki fond (renik, leksika).Gramatike i renici albanskog jezika i nain njihove upotrebe.IV FONETIKA (SA FONOLOGIJOM I MORFOLOGIJOM)Glasovni sistem albanskog knjievnog jezika u oblasti fonetike (nosni i usni samoglasnici;samoglasnik e; grupe samoglasnika i diftonga; suglasnici: i, h, nj, c, sh, q, gj, , xh, zh; grupesuglasnika. Fonoloki sistem albanskog knjievnog jezika, Distinktivna funkcija albanskog fonema,najvanije varijante fonema; Distinktivne opozicije i distinktivne crte (pokazati na odabranimprimerima). 35. Morfologija. Morfofonoloke alternacije i njihova uloga u promeni i tvorbi rei. Alternacije ualbanskom knjievnom jeziku (proirivanje i utvrivanje ranije steenih znanja).Pravopisna reenja.Akcenatski sistem albanskog knjievnog jezika (vebe pravilnog izgovora). Klitike (proklitike ienklitike). Kontrastiranje akcenatskog sistema knjievnog jezika i regionalnog dijalekta (gde je topotrebno). Sluenje renikom za utvrivanje pravilnog akcenta.V PRAVOPISOsnovni principi pravopisa albanskog knjievnog jezika. Pravopisi i pravopisni prirunici (i sluenjenjima). Pisanje velikog slova.KULTURNO IZRAAVANJE (28)I USMENO IZRAAVANJEArtikulacija glasova, knjievna akcentuacija, melodija reenice, jaina, visina tona, boja glasa,tempo izgovora; pauza - logika i psiholoka i njihova izraajna funkcija. Akcenat rei, grupe rei,reenice (smisaonica). Otklanjanje nestandardne akcentacije iz uenikog govora.Izraajno kazivanje napamet nauenih kraih proznih i dijalokih tekstova. Recitovanje stihova.Korienje gramofonskih ploa, zvunih zapisa i magnetofonskih traka u podsticanju, proceni isnimanju izraajnog itanja, kazivanja i recitovanja.Stilske vebe. Funkcionalni stilovi: razgovorni, knjievnoumetniki.II PISMENO IZRAAVANJEAkcentovanje rei i akcentskih celina.Pravopisne vebe: pisanje velikog slova.Stilske vebe: saimanje pismenog sastava uz pojaavanje njegove informativnosti, otklanjanjesuvinih rei i neprikladnih izraza.Domai pismeni zadaci (itanje i analiza na asu).etiri pismena zadatka godinje. ALBANSKI JEZIK I KNJIEVNOST(PRIRODNO-MATEMATIKI SMER)I razred(4 asa nedeljno, 140 asova godinje)**SADRAJI PROGRAMAA. KNJIEVNOST (oko 80) I NARODNA (usmena) knjievnost (18) 36. Narodna knjievnost (usmena): pojam, razvoj i osnovne karakteristike; osnovne teme, motivi iideje u delima albanske i jugoslovenskih narodnih knjievnosti; meusobni uticaji i usmene i pisaneknjievnosti; rodovi i vrste dela usmene knjievnosti.Vrste narodne knjievnostiLirske narodne pesme: uspavanke - Nina nana; Mnogo se volee devojka i junak; Pozdrav Selu;Pesma novoj godini; Majka oplakuje sina; Dovienja, drue, dovienja (albanske narodne pesme);Ljubavni rastanak (srpska narodna pesma).Epske narodne pesme: osobenosti vrste u stihu - (neistorijska i istorijska): Marttesa e Halilit,Kenga e Emin Durakut (izbor iz epskih stihova iz usmene albanske knjievnosti): Marko Kraljeviukida svadbarinu i Smrt majke Jugovia (izbor iz srpske epske poezije).Narodna epika u prozi: Vrste pria: basne, pripovetke, anegdote, legende (izbor).Epsko-lirska poezija: osobenosti, vrste (balada i romansa), Balade: I ra mjegulla Bujens,eralez Alija, ika poturesh; Hasanaginica. Romansa: Aga Imeri.Napomena: Za obradu usmene knjievnosti jugoslovenskih naroda predviena su 3 asa.II KNJIEVNOST STAROG VEKA (4)Osnovni pojmovi o osobenostima knjievnosti starog veka.Homer - Ilijada (esti pev)Virgilije - Enejida (odlomak)Ep o Gilgameu (odlomak)III SREDNJOVEKOVNA KNJIEVNOST (3)Poeci pisane knjievnosti jugoslovenskih naroda, znaaj rada irila i Metodija i njihovih uenika -informativno (1)Sava Nemanji (sv. Sava): itije sv. Simeona (1)Poeci pismenosti na albanskom jeziku i knjievnosti (prvi spomenici) (1)IV HUMANIZAM I RENESANSA (10)1. Humanizam i renesansa (preporod) u Evropi (3) Dante Alegijeri - Pakao (10 pevanje)Franesko Petrarka - Kanconijer (61 spev)Vilijem ekspir - Romeo i Julija2. Humanizam i renesansa u knjievnosti jugoslovenskih naroda - informativno (1).Marin Dri - Dundo Maroje (odlomak) (1)3. Humanizam i renesansa u albanskoj knjievnosti (2)Marin Barleti - Istorija Skenderbega (odlomak) 37. 4. Stara albanska knjievnost (3)Glavni predstavnici: Buzuku, Lek Matranga, Pjeter Budi, Frang Bardi, Pjeter Bogdani, Djon NikolKazazi, Julj VaribobaIstorijski, kulturni i knjievni znaaj dela autora stare knjievnosti (informativno) V BAROK, KLASICIZAM, RACIONALIZAM I PROSVETITELJSTVO (7)Barok, klasicizam racionalizam i prosvetiteljstvo u Evropi (1)Prosvetiteljstvo u knjievnosti jugoslovenskih naroda - informativno (1)Dositej Obradovi - Pismo Haralampiju (1)Prosvetiteljstvo u albanskoj knjievnosti (2)Kulturni pokret u Voskopoju u 18. veku: predstavnici: Teodor Kavalioti, Teodor Hadifilini - DhanilHadiu (prikaz).Bejtedijska knjievnost (2)Ibrahim Nezimi Sulejman Naibi, Hasan Zuko Kamberi, Muhamet Kuuku - ami (informativno).VI ROMANTIZAM (35)1. Romantizam u evropskoj knjievnosti (3)- D. G. Bajron: Putovanje ajlda Harolda (odlomak)- A. Pukin: Evgenije Onjegin (odlomak)- . Petefi: Sloboda sveta2. Romantizam u knjievnosti jugoslovenskih naroda (bitne odlike, znaajniji pisci i dela imeusobne veze tih knjievnosti) (ukupno 13)Vuk Karadi: Reformator jezika i sakuplja narodnog stvaralatvaBranko Radievi: aki rastanak (odlomak)Ivan Maurani: Smrt Smail-age engiaFrance Preern: Sonetni venacLaza Kosti: Santa Marija dela Saluteura Jaki: Otadbina3. Romantizam u albanskoj knjievnosti (3)- Istorijski, drutveni i kulturni uslovi. Znaaj Prizrenske lige. 38. - Kulturna drutva, kole, listovi i asopisi na albanskom jeziku. Skupljanje folklora (Thimi Mitko,Zef Jubani) - osvrt- Predstavnici:Naum Veiljhardi: (prosvetiteljska i knjievna delatnost);Jeronim De Rada: Kngt e MilosaosGavril Dara i Riu: Knga e spresme e BalsKonstantin Kristoforidi: Rad u oblasti jezika (bukvar, gramatika, renik, prevodi) i knjievnosti (Lovbrana) - osvrt Zef Serembe: "Vjersha" (Pesme) - Prijateljstvo, Mojoj dragi (osvrt).Naim Fraeri: ivot i knjievno stvaralatvo. "Bagti e bujqsi II deo (odlomak); "Lulet e vers"(ivot, Srce, Lepota); Istorija Skenderbega (odlomak) - prikazSami Fraeri: kulturna, jezika i knjievna delatnost (informativno).Ndre Mjeda: ivot i knjievno stvaralatvo - "Juvenilia", (odlomak); ivotni san, Putnik (osvrt).Filip iroka: "Zani i zemrs" - -Nj lules s vyshkun - uvelom cvetu (osvrt).Ljui Gurakui: "Vjersha" - pesma (izbor)LEKTIRA 1) (12)Sofokle: Antigonaekspir: HamletNjego: Gorski vjenac (2)Vedat Kokona: Na valovima ivotaHavzi Suljejmani: Deca moje rekeSinan Hasani: Vetar i hrastVladeta Vukovi: Izbor iz poezije (1)_________________ Za obradu jednog dela iz knjievnosti u domaoj lektiri planirana su dva asa.1)PojmoviNa navedenim delima ponavljaju se, proiruju, usvajaju i sistematizuju osnovni knjievnoteorijskipojmovi.- Umetnost - pojam, vrste, osobenosti; odnosi meu umetnostima. Knjievna umetnost - pojam,podele, osobenosti. Knjievni rodovi i vrste. Knjievno (umetniko) delo - pisac (umetnik) - primalac(italac, slualac, gledalac). Nauka o knjievnosti - pojmovi (knjievna kritika, teorija knjievnosti,istorija knjievnosti). 39. - Lirika - pojmovi. Struktura lirske, pesme: tema, motivi, kompozicija, ritmika organizacija, jezik istil. Lirske vrste u usmenoj i pisanoj knjievnosti - osnovne odlike (mitoloke, obredne, obiajne,porodine, poslenike, ljubavne, rodoljubive, opisne, satirine, misaone, elegine, ditiramb, sonet,sonetni venac). Analiza lirske pesme.- Pesniki jezik - standardni jezik (odnos). Osnovne odlike pesnikog jezika. Epitet, personifikacija,poreenje, kontrast, metafora, hiperbola, gradacija. Ritam glasova, slogova, rei, govornih celina,stihova, strofa; pauze; trohemski i jambski ritam. Stih - vrste. Slik ili rima.- Epika - pojam. Struktura epskog dela tema, kompozicija, lik, jezik i stil. Epska poezija i proza uusmenoj i pisanoj knjievnosti - osnovne odlike (epska pesma, ep, mit, legenda, bajka, basna,zagonetka, pripovetka, roman). Analiza epskog dela.- Lirsko-epska poezija - pojam, osnovne odlike (balada, romansa, poema).- Drama - pojam. Drama kao knjievni rod i drugi rodovi (lirika i epika). Drama i pozorite: dramakao knjievno i scensko delo. Struktura dramskog dela: popis dramskih lica, didaskalije, monolog,dijalog. Kompozicija dramskog dela: dramska radnja, jedinstvo dramske radnje, dramski sukob,dramska napetost. Faze razvoja dramske radnje ekspozicija, zaplet, kulminacija, peripetija, rasplet.in, slika, prizor (scena) i dramska situacija. Dramske (scenske) vrste (tragedija, komedija, ostalevrste). Analiza dramskog (scenskog) dela.- Biografija. Knjievna kritika i studija, esej. B. JEZIK (30)I OPTI POJMOVI O JEZIKUOpta znanja o jeziku. Jezik kao sistem znakova komunikacije. Razvoj jezika. Kratak istorijatalbanskog knjievnog jezika. Knjievni i narodni (govorni) jezik.Fonetika: fonetika i fonologija, glasovi (akustine i artikulacione osobine); podela samoglasnika igrupe samoglasnika knjievnog albanskog jezika. Podela suglasnika (po mestu artikulacije, nainutvorbe - formiranja, i dejstvu glasnih ica). Slova albanskog jezika. Fonetski fenomeni albanskogjezika (metafonija, apofonija, diftongizacija, rotacizam, palatalizam, asimilacija, motateza,smanjenje glasova, poveanje glasova). Duina samoglasnika.Slog i podela rei na slogove. Akcenat i njegove vrste.Morfologija: struktura rei - morfeme i njihove vrste (prema tvorbi, temi i obliku).Gramatike kategorije razliitih reeninih delova: Imenica, pridevi, lan, zamenice, brojevi injihove gramatike kategorije. Glagoli i njihove gramatike kategorije. Nepromenljivi delovireenice.V KULTURA IZRAAVANJA (oko 30)1. Usmeno izraavanje (oko 14)itanje i kazivanje - nivoi konstatacije, informacije, naracije i identifikacije. Artikulacija glasova,knjievna akcentuacija, melodija reenice. Jaina i visina tona; boja glasa; tempo izgovorakonverzacionog i umetnikog teksta. Pauza - vrste, funkcija. Naglaavanje rei, grupa rei,reenica (smisaonice u reenici, reenikom nizu, odeljku i tekstu). Recitovanje odabranih stihovaiz programa. 40. Prianje o vlastitim i tuim doivljajima te stvarnim izmiljenim dogaajima (prema unapredsainjenom planu; s upotrebom dijaloga i bez dijaloga; hronoloko i retrospektivno; u prvom itreem licu).Opisivanje predmeta, bia i pojava (prema unapred sainjenom planu; statiki i dinamiki opisi;portretisanje; opisivanje enterijera i eksterijera).Izvetavanje o razliitim pojavama i dogaajima u drutveno-politikom, ekonomskom i kulturnomivotu kole i drutvene zajednice.Raspravljanje o raznim aktuelnim temama u vezi s programom knjievnosti i dogaajima u zemlji isvetu (postavljanje, dokazivanje i potvrivanje ili odbacivanje teze; prikupljanje, grupisanje ikorienje injeninog materijala, sueljavanje razliitih stavova i gledita, sudova i ocena;dijaloka i monoloka rasprava).Praenje knjievne periodike.2. Pismeno izraavanje (oko 16)Uvebavanje, proirivanje i sistematizovanje znanja i umea u vezi sa izradom raznih vrstapismenih sastava (naracija, deskripcija, izvetaj, rasprava).Osam domaih pismenih zadataka (itanje i analiziranje na asu). Po dva kolska pismenazadatka u polugoditu (jedan as za izradu i dva asa za usavravanje zadataka). BUGARSKI JEZIK I KNJIEVNOSTCilj i zadaciCilj i zadaci nastave bugarskog jezika su da:- upoznaju uenike s knjievnom umetnou;- razviju humanistiko i knjievno obrazovanje na najboljim delima bugarske kulturne batine;- usavravaju literaturnu recepciju, razvijaju knjievni ukus i stvaraju trajne italake navike;- upuuju uenike na istraivaki i kritiki odnos prema knjievnosti i osposobljava ih zasamostalno itanje, doivljavanje, razumevanje, interpretaciji i vrednovanje knjievnoumetnikihdela;- obezbeuju funkcionalna znanja iz istorije knjievnosti radi boljeg razumevanja i uspenijegprouavanja umetnikih tekstova;- osposobljavaju uenike da se pouzdano slue strunom literaturom i drugim izvorima saznanja;- ire saznajne vidike uenika i podstie ih na kritiko miljenje i originalna gledita;- ire saznajne vidike uenika i podstie ih na kritiko miljenje i originalna gledita;- vaspitavaju u duhu opteg humanistikog progresa i na naelu potovanja uvanja i bogaenjakulturne i umetnike batine, civilizacijskih tekovina i materijalnih dobara u okvirima svetskezajednice;- uvode uenike u prouavanje jezika kao sistema; 41. - razviju jeziki senzibilitet i izraajne sposobnosti uenika;- osposobljavaju uenike da teorijska znanja o jezikim pojavama i pravopisnoj normi uspenoprimenjuju u praksi;- vaspitavaju u duhu jezike tolerancije prema drugim jezicima i varijantnim osobenostimabugarskog jezika;- razvijaju umenja u pismenom i usmenom izraavanju;- podstiu uenike na usavravanje govorenja, pisanja i itanja, kao i na negovanje kulturedijaloga;- osposobljavaju uenike da se uspeno slue raznim oblicima kazivanja i odgovarajuimfunkcionalnim stilovima u razliitim govornim situacijama. I razred (2 asa nedeljno, 70-72 asa godinje)**SADRAJI PROGRAMAA. KNJIEVNOST (32)I KNJIEVNOST STAROG VEKA (1)Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici i osobenostima knjievnosti starog veka -informativno.II SREDNJOVEKOVNA KNJIEVNOST (STAROBUGARSKA KNJIEVNOST) (8)Poeci slovenske pismenosti; znaaj rada irila i Metodija i njihovih uenika. Najstarija slovenskapisma (glagoljica, irilica); staroslovenski jezik i recenzije staroslovenskog jezika; najstarijispomenici junoslovenske kulture. Trnovska i Preslavska knjievna kola. Apokrifi. Bogumilskaknjievnost. Tajna knjiga (odlomak).Crnorizac Hrabar: OpismenePrezviter Kozma: BesedaGligorije Camblak: Pohvalno slovo za JeftimijIII NARODNA (USMENA) KNJIEVNOST (10)Narodna (usmena) knjievnost: pojam, bitne odlike, osnovne teme i motivi, umetnika vrednost iznaaj (sinteza).Narodna poezija i njen znaaj u ivotu i istoriji bugarskog naroda.Devojaka alba - lirska narodna pesmaStefan Karada - epska narodna pesma 42. Kraljevi Marko oslobaa tri sindira roblja - epska pesmaInde vojvoda - narodna epska pesmaU nedelju sunce greje - narodna pesmaDaje li, daje, Balkandi Jovo - narodna epska pesmaZavoleo Stojan Borjanku - narodna baladaIV NASTANAK BUGARSKE KNJIEVNOSTI (2)Glavni predstavnici: Pajsije Hilendarski, Sofronije Vraanski, Petar Beran (informativno) V LEKTIRA (10)Elisaveta Bagrjana: PotomkaBoris Hristov: Konje mojeNikolaj Hajtev: Pripovetke (izbor)Marin Mladenov: Pripovetke (izbor)Izbor iz savremene poezije bugarske narodnosti u Jugoslaviji.VI KNJIEVNOTEORIJSKI POJMOVINa delima koja se izuavaju u ovom razredu ponavljaju se, usvajaju i sistematizuju osnovniknjievnoteorijski pojmovi.Lirsko, epsko, dramsko pesnitvo.Lirske ("enske") i epske (junake) pesme. Epski junak.Epska poezija u prozi: pripovetka, novela, roman; jednostavniji oblici epske proze: mit, predanje,bajka, pria. itije (ivotopis, biografija), pohvala, slovo.Dramska poezija (odlike, podela): tragedija, komedija, drama u uem smislu rei. Farsa. Drama ipozorite. Dramski junak.Stih i proza: Metrika, heksametar, deseterac, cezura.Sredstva umetnikog izraavanjaEpitet, poreenje, personifikacija, hiperbola, gradacija, antiteza, metafora, lirski paralelizam.Simbol. Humanizam, renesansa, petrarkizam, barok, klasicizam. B. JEZIK (18) I OPTI POJMOVI O JEZIKUJezik kao sredstvo komunikacije (osnovni pojmovi). 43. Osnovni pojmovi o knjievnom (standardnom) jeziku. Njegov nacionalni i kulturni znaaj. Mesto uporodici slovenskih jezika; nareja bugarskog jezika (istono i zapadno). Dijalekatska osnovabugarskog knjievnog jezika. II FONETIKA I FONOLOGIJA1. FonetikaGlas (akustike i artikulacione osobine). Uloga govornih organa u stvaranju glasova. Osnovnaklasifikacija glasova u reima.Podela suglasnika prema mestu i nainu tvorbe, ueu glasnih ica; dopunska artikulacija (nekitvrdi suglasnici).Glasovne promene: palatalizacija; metateza glasa ; ispadanje samoglasnika u reima iproirivanje rei samoglasnicima; promenljivo ; asimilacija suglasnika, mukli suglasnici (oni koji sepiu reima a ne izgovaraju).Pojam sloga; vrste slogova; struktura slogova; podela rei na slogove.Akcenat: karakteristike bugarskog akcenta; uporeivanje bugarskog akcenta sa akcentima srpskogjezika. Enklitike i proklitike. Akcentovane rei; rei sa dva akcenta; drugostepeni akcenat; dvojakiakcenti; semantika znaenja akcenta; intonacija: komponente intonacije: melodija, pauza,intenzitet, tempo. Logiki akcenat.2. FonologijaPojam fonologije; pojam foneme (definicija) dinstinktivna uloga fonema. Fonoloki sistembugarskog jezika. III PRAVOPISOsnovni principi pravopisa bugarskog knjievnog jezika. Tipovi pravopisa (fonoloki, morfoloki).Pisanje sloenica i skraenica. Pravilna upotreba nepostojanog . Upotreba interpunkcije. VI KULTURA IZRAAVANJA (22)1. Usmeno izraavanjeArtikulacija glasova, knjievna akcentuacija, melodija reenice, jaina, visina tona, boja glasa,tempo izgovora; pauza - logika i psiholoka i njihova izraajna funkcija. Akcenat, rei, grupe rei,reenice (smisaonica). Otklanjanje nestandardne akcentuacije iz uenikog govora.Izraajno itanje i kazivanje napamet nauenih kraih proznih i dijalokih tekstova. Recitovanjestihova.Korienje gramofonskih ploa, zvunih zapisa i magnetofonskih traka u podsticanju, proceni isnimanju izraajnog itanja, kazivanja i recitovanja.Stilske vebe. Funkcionalni stilovi: razgovorni knjievnoumetniki jezik.2. Pismeno izraavanjePravopisne vebe: pisanje velikog slova. 44. Stilske vebe: saimanje pismenog sastava uz pojaavanje njegove informativnosti, otklanjanjesuvinih rei i neprikladnih izraza.Domai pismeni zadaci (itanje i analiza na asu).Dva pismena zadatka godinje.MAARSKI JEZIK I KNJIEVNOSTCiljevi i zadaciNastava maarskog jezika i knjievnosti ima sledee ciljeve i zadatke:- uvodi uenike u prouavanje jezika kao sistema;- upoznaje uenike sa socio-lingvistikim i lingvistikim znanjima;- tumai jezike pojave na osnovu istorije jezika;- razvija izraajne sposobnosti uenika;- osposobljava uenike da teorijska znanja o jezikim pojavama i pravopisnim normama uspenoprimenjuju u praksi;- vaspitava u duhu jezike tolerancije prema jezicima drugih;- upoznaje uenike sa knjievnim vrednostima;- razvija humanistiko i knjievno obrazovanje na najboljim delima kulturne batine;- usavrava literarnu recenziju, razvija knjievni ukus i stvara trajne italake navike;- upuuje uenike na analizu i kritiki odnos prema knjievnosti i osposobljava ih za samostalnoitanje, doivljavanje, razumevanje, interpretiranje i vrednovanje knjievno-umetnikih dela;- obezbeuje znanja iz teorije i istorije knjievnosti radi boljeg razumevanja i uspenijegprouavanja umetnikih tekstova;- osposobljava uenike da se slue strunom literaturom i drugim izvorima saznanja;- podstie uenike na lino miljenje i originalna gledita;- izgrauje nauni pogled na svet;- razvija kulturu usmenog i pismenog izraavanja;- podstie uenike na usavravanje govorenja, pisanja i itanja, kao i na negovanje kulturedijaloga;- osposobljava uenike da se uspeno slue raznim oblicima kazivanja i odgovarajuim stilovima urazliitim govornim situacijama;- osposobljava uenike da doivljavaju estetsko i da podstie potrebu za tim, da potuju jezike ikulturne tradicije, vaspitava intelektualno zdravu, radno sposobnu generaciju, koja je sposobna za 45. razvijanje materijalnih dobara, vrednovanje tekovina civilizacije i ima vaspitnu ulogu uprodubljivanju oseaja da je potreban opti humanistiki napredak. I razred (4 asa nedeljno, 140 asova godinje)**GRAMATIKA (31) JEZIKNastanak jezika. Govor - primena jezika. Jezik - norma govora. Jezik i razmiljanje. Jezik i govor.Jezik i pisanje. Odnos jezika i drutva.Znanje, odnosno poznavanje jezika. (Primena jezikih elemenata - rei i dodataka (nastavaka) -kao i pravila upotrebe u saoptenjima).Maternji jezik - jezik sredine (nematernji jezik) i strani jezik. Jednojezini i dvojezini renici.Savetodavni renik za pravopis (Helyesrsi tancsad sztr) i Pravila maarskog pravopisa (Amagyar helyesrs szablyai).Sistem jezikih znakova: a) karakter i tipovi znaka; odnos znakova i onoga to oznaava, b)jeziki znaci, njihovi pismeni oblici, elementi i njihova povezanost u sistemu.Jezika komunikacija: Pojam komunikacije. Verbalna i neverbalna komunikacija. Ciljevisaoptavanja. inioci komunikacije: jezik, "poruka", "odailjalac", i "primalac", "veza" i potrebanposrednik, tj. "kanal" i nivoi buke.Jezike promeneNune promene u jeziku. Leksike promene. Fonetike i gramatike promene. Raslojavanje jezika(dijalekti i govor pojedinih skupina, grupa "slang"). Govorni jezik.Pojam srodnosti jezika. Ugro-finska jezika grupa.Svetski jezici. Grupa slovenskih jezika (osnovne slinosti i razlike u odnosu na ugro-finsku jezikugrupu).Sastavljanje tekstaFunkcija rei i reenice za oznaavanje neega u tekstu. Znaaj proirivanja line leksike.Unutranja organizacija (kompozicija) teksta: ralanjivanje i veze, vezni elementi meureenicama i stavovima. Isticanje sadraja pisanog teksta pomou pravilnog izbora naina itanja.Praktina pitanja sastavljanja krupnijih tekstova: razgraniavanje teme, davanje naslova,ralanjivanje, kompozicija i formiranje stavova.StilRazliita konstrukcija (kompozicija) i razliiti stilovi knjievnih, naunih i slubenih tekstova. Pojam iznaaj terminologije. 46. Znaenje rei i izreka. Prouavanje stilske vrednosti u tekstu: rei sa jednim znaenjem, rei savie znaenja, homonima, paronima i sinonima. Prouavanje stilske vrednosti proste i sloenereenice u kontekstu.FonetikaPojam foneme (glasa).Jednaenje glasova: a) samoglasnici iste tvorbe u reima i prilagoavanje samoglasnika, b)suglasnici u grupi (jednaenje po zvunosti, po mestu ili nainu obrazovanja, stapanje - asimilacijai disimilacija, saimanje - pravilan izgovor ovih glasovnih promena).Muzikalnost maarskog jezika.Uporeivanje fonda glasova maarskog i srpskog jezika.PravopisUvebavanje pravopisa samoglasnika i suglasnika i prepoznavanje njihovih stilskih vrednosti ukonkretnim tekstovima (proze i lirike).KNJIEVNOST (75 asova)1. Uvod u prouavanje knjievnog dela (30 asova)I Knjievnost u sistemu umetnosti. Knjievna komunikacija (autor, delo, italac). Oblik knjievnogdela, kompozicija, struktura. Knjievno delo kao jezika struktura. Aristotelova Poetika.II Knjievni rodovi i knjievne vrsteLirika, epika, drama. Lirske vrste. Tematika, kompozicija, motivi, stil, lirske pesme. Epske vrste.Stav naratora, lik i fabula. Vrste epskih dela u stihovima. Dramske vrste. Kompozicija klasinedrame (ekspozicija, sukob, katarza, rasplet).III Stilistika, retorika, poetikaStil. Stilske figure i tropi. Ritam i ritamske jedinice. Versifikacije (tonska, antika, silabika).2. Knjievnost starog veka (8 asova)Opte karakteristike razdoblja. Knjievnost starog veka na istoku. Klasina grka knjievnost injene vrste: ep, lirika, drama, proza. Rimska knjievnost i njene glavne vrste (informativno).Dela za obraduEp o Gilgameu (stvaranje)Homer: Ilijada (18. pesma: Ahilov tit ili 6. pesma: Hektor i Andromaha)Eshil: Okovani Prometej (Prometejova izjava o uzrocima svog okovanja)Sapfa: AfroditiBiblija (Pesma nad pesmama) 47. 3. Knjievnost srednjeg veka (8 asova)Glavne karakteristike srednjovekovne kulture. Srednji vek kao pojam istorije umetnosti iknjievnosti. Glavne knjievne vrste evropskog srednjeg veka i njegove vrednosti u svetskojknjievnosti (informativno).Dela za obraduVeernja molitva sv. AmbrozijaValter fon der Fogelvajde (Walther von der Vogelweide): A hrsfagak csendes rnyn - Under derlindenVijon (Villon): Apr kpek balladja - BaladePoeci maarske pismenosti i crkvena literatura.Dva tipa svetovne knjievnosti na maternjem jeziku: viteka i trubadurska (dvorska) kurtoaznaliteratura.Beletristike vrste i besednitvo - pisane propovedi u crkvenoj epici kasnog srednjeg veka.Dela za obraduPrie i legende o sv. SaviSlikovita hronika (Kpes Krnika)Beseda i molitva za mrtve (Halotti Beszed s Knyrgs)Marijina tubalica (Staromaarska bogorodina tubalica - Omagyar Mria - siralom)Legenda o Margiti (Margit-legenda)Ferenc Apati (Apti): Kantilena (Cantilena)4. Renesansa (8 asova)Glavne karakteristike evropskog humanizma i renesanse. Renesansa kao epoha istorije umetnostii knjievnosti. Humanizam i reformacija kao svetovni odnosno crkveni pokret renesanse i njihovznaaj u istoriji knjievnosti. Kasna renesansa ili manirizam. Italijanska, nemaka, nizozemska,francuska, engleska i panska renesansa (informativno).Dela za obraduPetrarka: Kanconijer (izbor)Bokao (Boccaccio): (Dekameron, 5. dan, 9. pria: A slyom felldozsnak trtnete - Davanjesokola za jelo dami)Informativno predavanje o odomaenju humanistike literature u Maarskoj, o njenim vanijimknjievnim vrstama i piscima. ivotno delo Janusa Panoniusa.Vanije knjievne vrste i pisci reformacije. 48. ivotno delo Balinta Balaija (Balassi Blint).Dela za obraduJanus Panonius: Egy dunntli mandulafrl (O bademu preko Dunava)Mikor a tborban megbetegedett (Kad se razboleo u logoru)Gapar Heltai (Heltai Gspr): A farkasrl s a kprl (O vuku i o slici)Petar Bornemisa (Bornemisza Pter): Rajtam trtint dolgok (Moje dogodovtine)Balint Balai (Balassi Blint): A vgek dicsrete (Pohvala pograninim utvrenjima)Hogy Jlira talla gy kszne nki (Susrevi Juliju tako ju je pozdravio)Marin Dri: Dundo Maroje5. BarokBarok kao epoha istorije umetnosti i knjievnosti. Pokuaj vraanja srednjovekovnog pogleda nasvet. Karakteristike ideala umetnosti i stila baroka. Kasni barok ili rokoko. Vanije knjievne vrstebaroka u Evropi i njegove vrednosti u svetskoj knjievnosti.Milton: Izgubljeni raj (IX pevanje: Sagreenje)Glavne knjievne vrste baroka: lirska pesma, propoved, autobiografija, ep u stihovima, "kuruckepesme". Lirika rokokoa i literarno pismo.Dela za obraduPeter Pazmanj (Pzmny Pter): Az hallrul (O smrti)Ivan Gunduli: Osman (odlomci)Ferenc Faludi (Faludi Ferenc): Tndrkert, Tarka madr (Vilinski vrt, arna ptica)Kelemen Mike (Mikes Kelemen): 1. pismo.6. Uzajamne maarsko-junoslovenske knjievne vezeUzajamne veze u narodnoj knjievnosti. Roman o Troji i legenda o sv. Ladislavu u srpskojknjievnosti. Maarski junaci u narodnoj knjievnosti Junih Slovena. Uzajamne veze u renesansi.Balint Balai (Balassi Blint) i Nikola Zrinji (Zrinyi Mikls) u junoslovenskoj knjievnosti. Prevodiepova pripovedaka u stihovima (szphistria). Mtys-mondk (Predanja o Matiji - Korvinu -informativno).Dela za obraduSrpska legenda o sv. Ladislavu.Gergely neke Jaksics Demeter veszedelmrl (Pesma Gergelja o mukama Dmitra Jakia)7. Narodna knjievnost 49. Pojam narodne knjievnosti (folklorne literature). Glavne karakteristike i veze sa drevnomknjievnou i umetnikom knjievnou (profesionalnom knjievnou). Knjievne vrste narodneknjievnosti: lirika, epika, narodni obiaji s karakteristikama drame. Tradicije narodne poetikeMaara u Jugoslaviji.Dela za obraduSofokle: AntigonaDante: Boanstvena komedija (Pakao, 5. pevanje: Greni ljubavnici)Servantes: Don Kihot (glava III i VIII)ekspir(Shakespeare): Romeo i JulijaOdabrane pesme Balinta Balaija (Balassi Balint)Nikola Zrinski: Szigeti veszedelem (Odbrana Sigeta)9. Paralelno sa predloenim knjievnim delima obraditi sledee pojmove iz poetike (Poetikai szotar- Renik poetike): pesma, ditiramb, ekloga, oda, elegija, himna, psalm, sonet, mit, ep, parabola,legenda, hronika, novela, roman, kratki roman, pripovetka, balada, romansa, pripovetka - ep ustihu (historias enek), tragedija, komedija, drama, takt, fraza, stih, veza meu stihovima, strofa,uporedba, suprotstavljanje (antiteza), akumulacija, gradacija, ponavljanje, paralelizam, elipsa,anafora, epifora, hiperbola, inverzija, antonomazija, ironija, paradoks, metafora, metonimija,sinestezija, personifikacija, sinekdoha, oksimoron, alegorija, simbol, rima/slik, ritam.Napomena: Ovi pojmovi su organski deo sadraja pod naslovom: Uvod u prouavanjeknjievnog dela, te se mogu obraditi i u okviru tih sadraja.KULTURA IZRAAVANJAUsmeno izraavanjePravilna tvorba glasova, svesna primena normi izgovora u duhu zahteva regionalnog govornogjezika. Uvebavanje govorenja u zavisnosti od situacije i dogaaja, odnosno u vezi sa temom:upuivanje u sredstva za postizanje eljenog uticaja - sredstva verbalnog karaktera (gramatikekonstrukcije, ustaljene sintagme, red rei itd.) i sredstva neverbalnog karaktera. Podsticanjegovorljivosti, oslobaanje od eventualnih kompleksa. Upotreba raznih fraza (izraza) za izraavanjemiljenja, protivljenja, sumnje, za vezivanje za rei drugih, za potvrivanje, za izraavanjezabrinutosti. Uvebavanje mikrodijaloga, podela uloga uesnika u nevezanom razgovoru(askanju) kroz razne situacije. Diskusija uivo povodom neke aktuelnosti. Govorne situacije ukojima je usmeno optenje pogodnije, odnosno komunikativne prilike u kojima je pismeno optenjeuspenije.Kultura govornog ponaanja. Uvaavanje sagovornika.Pismeno izraavanjeJasno i precizno izraavanje u duhu maarskog jezika.Oblici razvijanja sposobnosti pismenog izraavanja: 50. - prepriavanje,- opis,- privatno pismo i- kraa studija/disertacija.Pisano delo kao izvor informacija. Upotreba leksikona, renika, prirunika, pomone literature.etiri kolska pismena zadatka (jedan as za izradu a dva za ispravku). RUMUNSKI JEZIK I KNJIEVNOST(OPTI TIP GIMNAZIJE)Ciljevi i zadaciCilj nastave rumunskog jezika i knjievnosti jeste osposobljavanje i vaspitavanje uenika kaoslobodne, kreativne i kulturne linosti, kritikog uma i oplemenjenog jezika.Zadaci nastave rumunskog jezika su da:- uvodi uenika u prouavanje jezika kao sistema;- uvodi uenika u sociolingvistika i lingvistika znanja;- tumai jezike pojave na jezikom nasleu i novonastalim iskazima;- razvija jeziki senzibilitet i izraajne sposobnosti uenika;- osposobljava uenike da teorijsko znanje o jezikim