A palabra Antártida provén do idioma grego, de antarktikos, que significa “oposto ao Ártico”.

Á súa vez, ártico provén do vocábulo grego arktikos, cuxo significado é “da Osa”, en referencia á

constelación boreal chamada Osa Menor, na que se atopa a Estrela Polar, que sinala o polo norte. Por tanto,

antarktikos significa “oposto á Osa”; é dicir, alude ao polo sur, que está situado na Antártida.

A Antártida é o continente máis frío, máis seco, máis ventoso e con maior altura media do planeta.

Foi o último continente alcanzado polos seres humanos e carece de poboación nativa. Ademais, é un dos lugares

más inhóspitos e inaccesibles do mundo.

A Antártida ten un papel crave no funcionamento do clima do planeta Terra. Porque é o único lugar que se

conserva sen apenas influencia da actividade humana, e constitúe, así, un laboratorio natural privilexiado.

No seu xeo gárdase información sobre o pasado do clima da Terra que nos axuda a comprender o actual

cambio climático.

É o único lugar do mundo onde nunca se produciu un conflito bélico, e decidiuse internacionalmente dedicalo á

paz, a ciencia e a cooperación.

Todos podemos coñecer a importancia da Antártida e contribuír a conservala.

A ANTÁRTIDA: O CONTINENTE XEADO

XEO Aproximadamente 2 km de grosor medio sobre o continente (cuns 14 millóns de km2 de superficie).

O mar xeado chega a superar no inverno o tamaño do continente.

Groso recubrimiento de xeo sobre Groenlandia e predominio de mar

xeado sobre o océano Ártico.

LIMITES NATURAIS Converxencia antártica (aproximadamente 60° S).

Isoterma de 10 °C do mes de xullo, que se corresponde co límite da

tundra (caracterizada pola ausencia de árbores).

TEMPERATURA MEDIA ANUAL -51º Centígrados -18 º Centígrados

TEMPERATURA MÍNIMA REXISTRADA -89º Centígrados -73º Centígrados

FAUNA E FLORA Non hai mamíferos terrestres. Hai só dúas especies de plantas

vasculares.

Abundan os mamíferos terrestres. Hai numerosas especies de plantas

vasculares.

POBOACIÓN E ACTIVIDADES HUMANAS Non preexiste poboación nativa. Hai só bases científicas.

Desenvólvense, fundamentalmente, actividades científicas. Todas as actividades (loxística, turismo?) están reguladas polo Sistema do

Tratado Antártico.

Existen pobos nativos. Hai cidades e actividades

económicas (pesca, minería, industria, turismo).

Abarca un continente rodeado por extensas áreas oceánicas.

Abarca un océano rodeado por continentes..

ANTÁRTIDA ÁRTICO

Francisco Javier Cristobo Rodríguez é aresán,

ademáis de biólogo e investigador, e traballa na

actualidade como director do Centro

Oceanográfico de Gijón (unha rede de centros

española onde investíganse cuestións do medio

mariño). Ademais leva anos viaxando á base

española na Antártida para realizar diversas

actividades investigadoras. Forma parte dun

apaixonante proxecto chamado Actiquim que ten

como misión, buscar produtos naturais de orixe

mariño que teñan principios activos para elaborar

fármacos que axuden a loitar contra doenzas e

enfermidades do home.

Un dos cometidos do noso investigador aresán é o de se mergullar nas xélidas augas da

Antártida para recoller diferentes invertebrados mariños cos cales experimentarán no barco

ou na estación investigadora que hai en Terra. Imaxinade o fría que está a auga, que ás veces

está por embaixo dos 0º C.

O noso amigo Javier, que actualmente ostenta o récord do galego con

máis inmersións na Antártida, relataba así a súa primeira experiencia

mergullando en augas antárticas:

“É a primeira vez, o meu bautismo polar, e xusto antes de entrar, as dúbidas e os

nervios déixanse notar. A inexperiencia e o descoñecido arroxan inseguridade ás miñas

accións. A primeira impresión é de dor, dor ao sentir a auga xeada cortando como

coitelos afiados a miña cara... e o primeiro que pasa pola miña mente é gritar,

blasfemar e pensar que ninguén pode resistir esa puñada xélida... Aos poucos

segundos, unha vez mergullado baixo a auga, todo pasa e esquéceste. Aínda non

descubrín si é pola emoción ou é que do frío quédase a cara adormecida e non se sente

nada. Síntome tan afortunado de estar aquí, de poder mergullar, que todo o que

descubro debaixo da auga sorpréndeme e apaixóname. Esa sensación máxica de

illamento e soidade, de observar un mundo descoñecido e inalcanzable, fai que a

satisfacción quente o meu corpo o suficiente como para poder resistir.

Invariablemente, aos 20 minutos de inmersión, deixo de sentir as dedas dos pés, pero

como apenas os usas non é tan importante como os das mans, xa que que dificulta

extremadamente coller o coitelo, abrir os botes ou intentar capturar algunha mostra.

Hoxe, cando estabamos a piques de saltar da lancha zodiak á auga, repararon na

presenza dunha foca na praia, e ao achegarnos a saudar...... SI!!!!....resultou ser o meu

primeiro avistamento de foca leopardo, a menos de dous metros: e que grande, e que

dentes, e que bonita... Menos mal que os militares son responsables de nós e non nos

permitiron tirarnos, pois unha vez máis, a emoción nublaba as miñas decisións.”.

Así nos relata Javier, nestas ilustracións do seu caderno de viaxe,

a experiencia de navegar cara a Antártida.

A estación española na que se atopa

Xavier, está situada na Illa Decepción e

resulta que é o crater dun volcán que

está aínda en activo, por iso ten unha

forma en ferradura.

A estación española atópase preto

das instalacións que teñen outros

países como Australia ou Chile.

BASE ANTÁRTICA ESPAÑOLA

As instalacións están dotadas de barracóns onde

poden descansar os investigadores, pero tamén

teñen laboratorios para facer os seus experimentos.

Imaxinade que frío, ter que facer as súas

investigacións no exterior co vento xelado!

Incluso teñen un laboratorio húmido onde experimentar coas especies de invertebrados mariños que

recollen e así obter datos de interese. Agora mesmo están investigando con estrelas e ourizos de

mar, que pertencen ao mesmo grupo: os equinodermos. Realmente úsanos como bioindicadores do

seguinte xeito: os invertebrados que recollen mergullando bótanllos como comida ás estrelas que

teñen nos baldes da foto, se o invertebrado ten principios activos, as estrelas non os querrán comer,

e así poden deducir se teñen que seguir a investigación con esa especie ou non.

Cos datos obtidos nos seus experimentos científicos, teñen que facer análises

estatísticos para poder facer gráficas que lles axuden a entender os resultados.

Grazas ao análise dos resultados, o noso amigo Javier e os seus colaboradores, poden

sacar as súas propias conclusións sobre a eficacia dos principios activos que buscan

nos invertebrados mariños e logo, aconsellar aos científicos das empresas

farmacéuticas sobre cal é o punto de partida para elaborar novos fármacos.

Estudar o papel dos produtos naturais de orixe mariña nos ecosistemas mariños

da Antártida e valorar cal é o seu potencial farmacolóxico son os obxectivos

principais da campaña científica Actiquim. A campaña ampliará os traballos de

investigación do proxecto Actiquim, iniciado no ano 2007, para estudar a ecoloxía

química de invertebrados mariños que habitan no fondo do mar da Antártida.

«O obxectivo de Actiquim é estudar moléculas químicas, presentes nos

invertebrados mariños, e pescudar si modulan a relación entre diferentes grupos

de organismos no ecosistema antártico; é dicir, si son tóxicas para os

depredadores, axudan a competir polo espazo ou o alimento, etc.»

No marco do proxecto tamén se analiza si estes produtos naturais poderían ter

aplicacións farmacolóxicas para o tratamento de enfermidades.

Desde a base, o equipo desenvolve unha ampla actividade

investigadora, que inclúe tanto os protocolos experimentais no

laboratorio como o muestreo dos fondos mariños, realizados

mediante inmersións con escafandra autónoma nas inhóspitas augas

polares. «Bucear en augas antárticas implica ter que extremar as

medidas de seguridade. Antes de cada inmersión comprobamos que

non haxa ningún perigo preto do área de traballo, como podería ser,

por exemplo, a presenza da agresiva foca leopardo. Tamén

limitamos a inmersión a un tempo de trinta minutos nun máximo de

quince metros de profundidade», explica Conxita Àvila

coordinadora do proxecto e profesora do Departamento de

Bioloxía Animal da Universidade de Barcelona.

O traballo científico do proxecto Actiquim levouse a cabo en diferentes campañas, por unha

banda no mar de Weddell, a bordo do buque oceanográfico Polarstern, e, por outra, na illa

Decepción (arquipélago das Shetland do Sur), coa base española antártica Gabriel de Castilla

como centro de operacións.

Os ecosistemas mariños son unha fonte natural de produtos bioactivos de interese

farmacolóxico. Os cnidarios, os equinodermos, os tunicados e outros invertebrados mariños

poden sintetizar ou acumular metabolitos cunha actividade biolóxica de interese tanto ecolóxico

como farmacolóxico. Identificar produtos de orixe mariña cun potencial interese terapéutico é

unha das vertentes da investigación aplicada que impulsa o proxecto Actiquim en colaboración con

PharmaMar e outras empresas biotecnológicas.

Ata o momento, a actividade de investigación neste campo xerou varias teses doctorais e artigos

científicos sobre o descubrimento de novas especies en ecosistemas polares. No ámbito

farmaceutico, tamén se describiu a actividade antitumoral de sete moléculas da especie Aplidium

cyaneum —un tunicado mariño do bentos antártico— coa que se xerou unha patente da empresa

PharmaMar. Nun escenario máis global, o proxecto Actiquim contribúe a integrar os

coñecementos sobre a funcionalidade e a estrutura dos ecosistemas mariños, a xestión e a

conservación do medio natural, así como as bases ecolóxicas para desenvolver novos produtos

bioactivos de interese farmacolóxico e biotecnolóxico.

No proxecto Actiquim, financiado polo Ministerio de Ciencia e Innovación,

tamén participan outros expertos da Facultade de Bioloxía e da Facultade

de Farmacia (coordinados polas profesoras Amelia Gómez e M.ª Antonia

Ribeira), o Parque Científico de Barcelona, o Instituto Español de

Oceanografía de Xixón, a Universidade de Bonn (Alemania), a Universidade

de Alaska (Estados Unidos), e o Consello Nacional da Investigación

Científica de Nápoles (Italia).

A Antártida: a saída da ruta máis longa do Camiño de Santiago

Santiago de Compostela e a Antártida estarán a partir de agora máis preto xa que que a base española no continente xead,o Gabriel de Castilla, será o punto de partida do

itinerario máis longo ata o momento do Camiño de Santiago, de 14.075 quilómetros de distancia.

Camiño Branco - Camiño Antártico: Da Antártida a Santiago de Compostela