Raport ewaluacyjny Akademia 3R

ww

w.ek

onsu

men

t.pl/

akad

emia

3r

Wsparcie udzielone przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejsckiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a także ze środków budżetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.

www.

ziel

onas

iec.p

l

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

RAPORT EWALUACYJNY

wielkościwielkości wielkościwielkości

Akademia 3R pilotażowy program edukacyjny na rzecz

kształtowania zrównoważonych wzorców

konsumpcji w zakresie ograniczenia ilości

odpadów opakowaniowych wśród młodzieży

Raport ewaluacyjny projektu

ww

w.ek

onsu

men

t.pl/

akad

emia

3r

Wsparcie udzielone przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejsckiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a także ze środków budżetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.

www.

ziel

onas

iec.p

l

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Opracowanie:Maria Leńczuk

Redakcja i skład (na podstawie projektu Jerzego Tchórzewskiego): Łukasz Dąbrowiecki

Konsultacje merytoryczne:Małgorzata MałochlebMagdalena Noszczyk

Kraków, wrzesień 2010

Raport został przygotowany przez / Copyright by:

Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć

ul. Sławkowska 12, 31-014 Kraków www.zielonasiec.pl

Projekt „Akademia 3R” realizowany jest w ramach kampanii:

Raport ewaluacyjny projektu „Akademia 3R” dostępny jest na licencji Creative Commons: „Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 2.5 Polska”. Treści zawarte w publikacji moż-na kopiować i rozpowszechniać w celach niekomercyjnych pod warunkiem podania źródła i autorstwa.

Autor:

Małgorzata Świderek

Redakcja:

Małgorzata Małochleb

Magdalena Noszczyk

Korekta:

Mariusz Leńczuk

Ilustracje:

Małgorzata Świderek

Jerzy Tchórzewski

Design i identyfikacja wizualna projektu „Akademia 3R˝:

Jerzy Tchórzewski jottee.blogspot.com

Kraków 2009

Publikacja została przygotowana przez / Copyright by:

Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć

ul. Sławkowska 26a, 31-014 Kraków http://zielonasiec.pl w ramach kampanii

www.ekonsument.pl

Publikacja powstała przy współudziale partnerów projektu „Akademia 3R˝:

Regions for Recycling and Sustainable Resource management http://www.acrplus.org

Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła˝ http://zrodla.org

Scenariusze zajęć oraz ćwiczenia z projektu „Akademia 3R˝ są dostępne na licencji Creative Commons: „Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 2.5 Polska˝. Treści zawarte w publikacji można kopiować i rozpowszechniać w celach niekomercyjnych pod warunkiem podania źródła i autorstwa.

Wydrukowano na papierze makulaturowym

Dofinansowano ze środkówNarodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

4 www.ekonsument.pl

WSTĘP

Niniejszy raport jest poświęcony ewaluacji ekologicznego projektu edukacyjnego Akademia 3R, reali-zowanego przez Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć. Opracowanie przedstawia ocenę realizacji założonych efektów – rezultatów projektu, szczególnie rezultatów miękkich. Analizie poddano rów-nież zebrane w trakcie monitoringu opinie uczestników i realizatorów projektu (to jest nauczycieli i edukatorów) na temat projektu Akademia 3R (jego założeń, form realizacji, narzędzi) oraz przebie-gu wzajemnej współpracy.

Raport składa się z trzech zasadniczych części:

1. Analizy danych z monitoringu, prowadzonego równolegle z działaniami edukacyjnymi. W zakres monitoringu wchodziła ocena zaangażowania w projekt nauczycieli, uczniów, ich rodziców i środo-wisk szkolnych, ocena narzędzi edukacyjnych (scenariuszy i ćwiczeń zawartych w pakiecie eduka-cyjnym, strony ekonsument.pl, gier internetowych i konkursu) oraz innowacje wprowadzone przez nauczycieli i zaproponowane przez nich modyfi kacje. Dane te, zebrane za pomocą kwestionariuszy wywiadu, zostały wstępnie opracowane przez edukatorów w formie dwóch raportów z monitoringu. 2. Opracowania wyników ankiet ewaluacyjnych, wypełnionych przez nauczycieli realizujących projekt na początku i na końcu roku szkolnego.

3. Relacji ze spotkania ewaluacyjnego, podsumowującego projekt pilotażowy. Podczas spotkania edukatorzy wraz z pracownicami projektu i ewaluatorką dokonali oceny projektu (jego założeń i harmonogramu, poziomu osiągnięcia „miękkich” rezultatów projektu, współpracy z biurem projektu i ze szkołami) oraz wypracowali propozycje rozwiązań dla najistotniejszych problemów, jakie pojawiły się w trakcie realizacji projektu.

Na końcu raportu znajduje sie krótkie podsumowanie, zawierające wnioski i rekomendacje dotyczące kierunków zmian w projekcie. Uzupełnieniem raportu są wykorzystane w ewaluacji narzędzia badaw-cze, które zostały umieszone w załącznikach.

Ewaluatorka pragnie wyrazić wdzięczność dla pracowników biura projektu Akademia 3R za współ-pracę, okazaną pomoc oraz możliwość uczestnictwa w ciekawej i społecznie potrzebnej inicjatywie edukacyjnej.

5 www.ekonsument.pl

Wstęp 4

Rozdział 1

Metodologia 6

Rozdział 2

Analiza raportów z monitoringu projektu akademia 3R 9 Monitoring I 11Oceny edukatorów 15Monitoring II 17Oceny i informacje nauczycieli 17Oceny edukatorów 21

Rozdział 3

Ocena efektów działań edukacyjnych. Ewaluacja ex ante i ex post na podstawie ankiet wypełnia-nych przez nauczycieli 23Edukacja w zakresie gospodarki odpadami 24Znajomość zasady 3R wśród uczniów i nauczycieli 25Gospodarka odpadami w szkole 27Oczekiwania nauczycieli względem efektów Akademii 3R w szkole i poziom ich spełnienia 32

Rozdział 4

Ocena projektu w oczach edukatorów: mocne i słabe strony, propozycje rozwiązań problemów. (Na podstawie notatek ze spotkania ewaluacyjnego) 35Mocne i słabe strony projektu 35Problemy napotykane w trakcie realizacji projektu oraz propozycje ich rozwiązania 38

Rozdział 5

Podsumowanie: ocena osiągnięcia rezultatów projektu - wnioski i rekomendacje 43Ocena osiągnięcia rezultatów projektu 43Wnioski z badań i rekomendacje 44

Aneks - monitoring, ankiety 45

SPIS TREŚCI

6 www.ekonsument.pl

ROZDZIAŁ 1

METODOLOGIA

Zgodnie z defi nicją Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego ewaluacja jest rozumiana jako:

• ocena wartości projektu z zastosowaniem określonych kryteriów w celu jego usprawnienia, rozwoju lub lepszego rozumienia,

• zbieranie, analiza oraz interpretacja danych na temat znaczenia i wartości projektu przy zwróceniu uwagi na zagadnienia istotne dla zainteresowanych,

• ocena efektywności, skuteczności, oddziaływania, trwałości i zgodności projektu w kontekście założonych celów, porównywanie rezultatów projektu ze wstępnymi zamierzeniami.1

Zespół przygotowujący projekt Akademia 3R pragnął w pilotażu sprawdzić efektywność projektu, w tym poziom osiągnięcia celów projektu przy zastosowaniu przyjętej formuły działań. Efektem ewaluacji i pilotażu miało być określenie optymalnej konstrukcji projektu edukacyjnego, kształtującego postawy i decyzje konsumenckie w zakresie postępowania z odpadami opakowaniowymi.

CELE PROJEKTU AKADEMIA 3R

Głównym celem projektu Akademia 3R jest ograniczanie ilości powstających odpadów opakowanio-wych w Polsce poprzez:

• edukację dzieci i młodzieży w wieku 7-16 lat w zakresie odpowiedzialnego postępowania z odpadami; • zwiększenie aktywności dzieci i młodzieży oraz ich nauczycieli w zakresie podejmowania konkret-nych działań proekologicznych w swoich środowiskach lokalnych.

REZULTATY PROJEKTU AKADEMIA 3R

Zgodnie z założeniami projektu Akademia 3R niepoliczalne efekty realizacji projektu to:• Podniesienie świadomości i odpowiedzialności ekologicznej dzieci i młodzieży za otoczenie przy-rodnicze.• Zwiększenie poziomu wiedzy ekologicznej odbiorców projektu w zakresie postępowania z odpadami.• Ukształtowanie i utrwalenie nawyków i zachowań proekologicznych dzieci i młodzieży w zakresie postępowania z odpadami opakowaniowymi.• Zwiększenie aktywności dzieci i młodzieży oraz ich nauczycieli w zakresie podejmowania konkret-nych działań proekologicznych w swoich środowiskach lokalnych.• Upowszechnienie interaktywnych i modelowych metod nauczania dzięki udostępnieniu dla wszyst-kich potencjalnych odbiorców przygotowanych materiałów dydaktycznych i edukacyjnych.

1 Pobrano dnia 14.09.2010 r. ze strony http://www.pte.org.pl/x.php/1,155/O-ewaluacji.html.

7 www.ekonsument.pl

METODY I TECHNIKI ZASTOSOWANE W EWALUACJI PROJEKTU AKADEMIA 3R

Wymienione wyżej efekty realizacji projektu, z uwagi na ich jakościowy i niepoliczalny charakter, na-leży uznać za rezultaty miękkie. Jako takie były one badane w sposób jakościowy – zbieranie danych odbyło się z użyciem narzędzi zawierających głównie pytania otwarte bądź półotwarte. Założono, że rezultaty będą mierzone za pomocą specjalnie opracowanych narzędzi - ankiet, kwestionariuszy, wywiadów strukturalizowanych - skierowanych do bezpośrednich odbiorców projektu (uczniów i na-uczycieli biorących udział w projekcie), a także do jego realizatorów (edukatorów odpowiedzialnych za przeprowadzenie zajęć). Z uwagi na pilotażowy charakter projektu zastosowano kilka form ewalu-acji jednocześnie, by sprawdzić ich efektywność i wybrać najlepsze rozwiązanie dla przyszłych edycji Akademii 3R:

Po pierwsze, nauczyciele zakwalifi kowani do projektu zostali poproszeni o wypełnienie ankiet na po-czątku i na końcu udziału w Akademii 3R. Ankieta – w podobnym brzmieniu w obu edycjach – badała stan wiedzy, postawy i działania bezpośrednich i pośrednich uczestników projektu przed rozpoczę-ciem jego realizacji w szkołach i po jej zakończeniu. W założeniu badanie ankietowe miało dostar-czyć porównywalnych danych o sytuacji przed i po realizacji projektu w szkołach od 180 nauczycieli.

Po drugie, przeprowadzono monitoring działań edukacyjnych. Edukatorzy zostali poproszeni o spo-rządzenie raportów po uprzednim przeprowadzeniu wywiadów z nauczycielami biorącymi udział w projekcie. Wywiady monitorujące były przeprowadzone przez edukatorów w dwóch etapach:

I wywiad został przeprowadzony przez edukatorów w lutym 2010 r. i dotyczył okresu X-XII 2009 r. Poruszono w nim kilka wątków z zakresu realizacji projektu, takich jak: ogólna ocena programu (w tym ocena stopnia odpowiedzialności nauczyciela za prowadzenie projektu w klasie, ocena pro-wadzonych przez edukatora zajęć wprowadzających, ocena pakietu edukacyjnego, innowacyjności zastosowanej formy projektu, informacje o sposobie użycia przez nauczyciela narzędzi edukacyjnych, ocena pomysłu na konkurs), informacje nt. pracy ze scenariuszami zajęć (liczba przeprowadzonych zajęć, ocena atrakcyjności i popularności proponowanych zajęć, ich efektywność w zakresie motywo-wania uczniów do podjęcia dalszych działań, propozycje zmian, stosowane zadania domowe), infor-macje na temat aktywności nauczyciela, jako realizatora projektu w środowisku szkoły (zainicjowane formy działań, zaistnienie projektu w świadomości środowiska szkoły, reakcje otoczenia - środowiska szkolnego i rodziców, w tym zaangażowanie poszczególnych grup w projekt i działania ekologiczne).

II wywiad miał miejsce w marcu 2010 r. i oceniał działania zrealizowane w okresie I-III 2010 r. Wywiad ten był poświęcony pracy z narzędziami edukacyjnymi – scenariuszami zajęć, ćwiczeniami aktywizującymi i konkursem. Powtórzenie większości pytań z poprzedniego wywiadu pozwoliło na uchwycenie zmiany postaw nauczycieli, wzrostu ich wiedzy i umiejętności pracy z tymi narzędziami oraz wpływu zastosowanych form pracy na aktywizację uczniów w zakresie działań proekologicznych. Pytania dotyczące konkursu miały pozwolić na zgromadzenie informacji i ocen na temat organizacji tego wydarzenia w poszczególnych szkołach i w całym projekcie.

Kwestionariusze wywiadu stanowią załącznik nr 1 i 2 do niniejszego raportu.

Na podstawie informacji uzyskanych w wywiadach monitorujących edukatorzy opracowali raporty z monitoringu I i II według przesłanego wzoru. Raporty były sporządzane przez edukatorów na podstawie danych zgromadzonych podczas wywiadów. W ten sposób dane uzyskane w wywiadach z nauczycielami zyskały komentarz oparty na doświadczeniach i obserwacjach edukatorów, czyli osób zaangażowanych w projekt, ale będących na zewnątrz szkoły, jako środowiska realizacji projektu.

8 www.ekonsument.pl

Zastosowanie w kwestionariuszach wywiadu i we wzorach raportu pytań otwartych i półotwartych implikuje zastosowanie analizy treści, jako głównej metody opracowania danych.

Jako trzecią formę zorganizowano spotkanie ewaluacyjne, będące jednocześnie podsumowaniem pozostałych działań ewaluacyjnych. Podczas dwudniowych warsztatów edukatorzy i personel biura projektu dyskutowali o projekcie; jego założeniach, formach realizacji, wykorzystanych narzędziach, osiągniętych rezultatach, a także o współpracy z biurem projektu. W spotkaniu brała też udział ewaluatorka, której zadaniem było zaprezentowanie opracowanych danych, uzyskanych za pomocą narzędzi ewaluacyjnych oraz przeprowadzenie dyskusji na następujące tematy: ocena założeń pro-jektu (jego konstrukcji, celów rezultatów i działań oraz ich adekwatności do grupy docelowej), jego harmonogramu, ocena poziomu osiągnięcia „miękkich” celów projektu; ocena współpracy z biurem Akademii 3R, w tym przepływu informacji i dostępu do nich, ocena procedur administracyjnych, do-kumentacji; ocena współpracy ze szkołami oraz zasadności organizowania projektów całorocznych. Dla zgłaszanych podczas dyskusji i zdiagnozowanych w trakcie ewaluacji problemów uczestnicy spo-tkania mieli zaproponować rozwiązania, możliwe do zastosowania w kolejnej edycji Akademii 3R.

9 www.ekonsument.pl

ROZDZIAŁ 2

ANALIZA RAPORTÓW Z MONITORINGU PROJEKTU AKADEMIA 3R

Merytoryczna zawartość raportu z monitoringu I

Jak wyjaśniono w rozdziale dotyczącym zastosowanej metodologii ewaluacji, na podstawie ankiet przeprowadzonych w I i II etapie monitoringu edukatorzy przygotowywali raport, bazując na wzorze zawierającym listę pytań. Wymuszały one nie tylko zsyntetyzowanie odpowiedzi nauczycieli, ale także opatrzenie zebranych w wywiadach informacji komentarzem na temat pracy nauczycieli oraz obecności i oddźwięku projektu w świadomości otoczenia projektu (środowiska szkolnego, rodzi-ców, mediów, władz lokalnych itd.). Wyniki tego badania zostały w niniejszym raporcie prezentowa-ne według tej samej logiki. Poniższe tabele prezentują zakres danych uzyskanych od nauczycieli i umieszczonych w raportach oraz odnoszących się do nich komentarzy edukatorów. Analiza informacji uzyskanych z raportów została zaprezentowana w układzie zgodnym ze strukturą poniższych tabel.

RAPORT Z MONITORINGU I

OCENY I INFORMACJE NAUCZYCIELI OCENY EDUKATORÓW

Forma realizacji projektu Współpraca z nauczycielami

Ocena narzędzi edukacyjnych pod względem merytorycznym, atrakcyjności oraz skuteczności w aktywizowaniu do zmian postaw konsumenc-kich

Praca nauczycieli (sposób realizacji działań projektowych, zaangażowanie, efekty pracy)

Ocena scenariuszy zajęć i ćwiczeń, w tym wska-zanie najbardziej aktywizujących i zachęcających do podejmowania dalszych działań; propozycje modyfi kacji tych narzędzi

Ocena aktywności i chęci zmian postaw konsu-menckich nauczycieli i uczniów (w porównaniu z rozpoczęciem projektu)

Zastosowane sposoby zaangażowania społecz-ności szkolnej w projekt – wydarzenia i akcje, które objęły całą społeczność szkoły

Oddźwięk realizacji projektu w środowisku szkolnym

Uczestnictwo rodziców w projekcie – formy współpracy i aktywizacji, ciekawe inicjatywy angażujące rodziców

10 www.ekonsument.pl

RAPORT Z MONITORINGU II

OCENY I INFORMACJE NAUCZYCIELI OCENY EDUKATORÓW

Liczba zajęć i ćwiczeń aktywizacyjnych, prze-prowadzonych przez nauczycieli w I kwartale 2010 r.

Zaobserwowane w szkole zmiany, będące efek-tem Akademii 3R

Ocena pakietu edukacyjnego, jako zbioru narzę-dzi edukacyjnych do samodzielnego wykorzysta-nia przez nauczyciela

Oceny uczniów i nauczycieli nt. atrakcyjności i skuteczności ćwiczeń aktywizujących i ich efektywności

Sposób wykorzystania informacji zebranych z użyciem narzędzi zaproponowanych w pakiecie edukacyjnym (wywiady, audyty, kwestionariusze badające ilość powstających odpadów opakowaniowych i gospodarkę odpa-dową w otoczeniu uczniów)

Innowacje wprowadzone przez nauczycieli do działań projektowych (nowe zajęcia, ćwiczenia, działania)

Zainteresowanie konkursem Ocena zaangażowania uczniów, nauczycieli czy społeczności szkolnej w przygotowanie pracy konkursowejOcena organizacji i regulaminu konkursu

Źródła i sposoby motywacji uczniów do udziału w konkursie

Tam, gdzie informacje zawarte w raporcie nie udzielały pełnej odpowiedzi na pytania stawiane w monitoringu, prezentacja wyników z raportów została wzbogacona o bardziej szczegółową analizę wyników ankiet.


MONITORING I

OCENY I INFORMACJE NAUCZYCIELI

Forma realizacji projektu

Większość nauczycieli wysoko oceniła formę projektu. Do jego mocnych stron zaliczono:

• ujęcie tematu postaw konsumenckich, pokazujące, jak wiele zależy od nas samych i w jaki sposób (często bardzo prosty) można zmienić swoje zachowania i stać się konsumentami bardziej przyjaznymi środowisku,

• aktywizującą rolę Akademii 3R w procesie zmiany na rzecz odpowiedzialnego gospodarowania odpadami,

• współpracę edukator-nauczyciel-uczeń-szkoła,

• aktualność tematyki w regionie (wskazana w woj. kujawsko-pomorskim),

• to, że edukator przyjeżdżał na zajęcia do szkoły,

• różnorodność środków aktywizujących i pomocy dydaktycznych zawartych w pakiecie edukacyjnym,

• zmuszanie młodych ludzi do refl eksji, pobudzanie do aktywnego działania w szkole i poza nią,

• rozpoczynanie edukacji ekologicznej już od klas najmłodszych, co daje szansę na dalszy rozwój w kolejnych klasach,

• możliwość dowolnego wyboru scenariuszy zajęć przez nauczycieli.

Słabe strony przyjętej formy projektu, jakie wskazali nauczyciele, to:

• scenariusze przygotowane pod kątem prowadzenia zajęć dodatkowych, nie powiązanych bezpośrednio z treściami programu nauczania, co przy napiętej podstawie programowej stwarza problemy (zauważone w woj. małopolskim),

• zbyt duża odpowiedzialność nauczyciela za projekt (zgłaszane w woj. wielkopolskim, 1 zgłoszenie w woj. śląskim).

Jak widać przeważały opinie pozytywne, a uwagi negatywne były rzadkie i dotyczyły właściwie jednego obszaru – obciążenia nauczyciela pracą. Niemniej zasadne wydaje się być rozważenie za-proponowania w pakiecie edukacyjnym sposobów powiązania scenariuszy, ćwiczeń aktywizujących i pomysłów działań z treściami podstawy programowej.

Ocena narzędzi edukacyjnych

Nauczyciele w trakcie wywiadu oceniali narzędzia edukacyjne – pakiet edukacyjny, stronę internetową ekonsument.pl oraz gry multimedialne - pod względem merytorycznym, atrakcyjności oraz skuteczności w aktywizowaniu do zmian postaw konsumenckich, przy czym ten ostatni aspekt był najrzadziej poru-szany w raportach, gdyż nauczyciele mieli problemy z odpowiedzią na tak zadane pytanie.

Najwięcej ocen pozytywnych zebrał pakiet edukacyjny w formie segregatora. Było to jedyne narzę-dzie, z którego skorzystali niemal wszyscy nauczyciele (poza kilkoma przypadkami z Wielkopolski).


Pakiet jest kompleksowy, łatwy w użyciu, wyczerpuje tematykę 3R, spełnia założone cele wychowaw-cze i edukacyjne, zachęca młodzież do aktywności i dzielenia się wiedzą z rówieśnikami, inspiruje nauczycieli do poszukiwania innych form pracy. Pojawiły się też sygnały o problemach – język scena-riuszy jest zdaniem części nauczycieli za trudny dla najmłodszych dzieci, również forma grafi czna pa-kietu nie odpowiada odczuciom estetycznym tak młodych osób, co utrudnia dzieciom odbiór treści. Rysunki są też mało czytelne dla dzieci niepełnosprawnych (z raportu z woj. łódzkiego).

Stronę ekonsument.pl nauczyciele traktowali głównie, jako źródło wiedzy, przydatne podczas przy-gotowywania się do zajęć. Informacje zawarte na stronie były również pomocne, gdy nauczyciele in-formowali o projekcie środowisko szkolne (w szczególności dyrekcję i nauczycieli). Strona stanowiła cenne źródło wiedzy o konkursie na reportaż.

Gry multimedialne były wykorzystywane tylko przez niektórych nauczycieli (np. w woj. podlaskim po-łowa nauczycielek wcale nie zajrzała do zakładki z grami, choć otrzymały informację o ich istnieniu). Zazwyczaj stosowali je jako zadanie domowe albo zajęcie na lekcjach informatyki. Część nauczycieli sama grała w gry i zachęcała do tego uczniów. Tam, gdzie gry były powszechnie stosowane, okazały się najlepiej dobranym narzędziem do grupy odbiorców (por. raport z woj. mazowieckiego).

Przeszkodę w korzystaniu z gier i strony internetowej stanowił utrudniony dostęp do sal informatycz-nych w szkołach (np. jedna sala na całą szkołę).

Ocena scenariuszy zajęć i ćwiczeń

W tym punkcie nauczyciele byli proszeni o wskazanie scenariuszy i ćwiczeń najbardziej aktywizujących i zachęcających do podejmowania dalszych działań oraz o zaproponowanie modyfi kacji tych narzędzi.

Poniższy schemat obrazuje popularność scenariuszy oraz to, czy aktywizowały one uczniów. Ciemnym kolorem i szerokim segmentem piramidy oznaczono scenariusze najbardziej popularne, im jaśniejszy kolor i węższy segment, tym mniej dany scenariusz był popularny. W dymkach znalazły się komenta-rze nauczycieli i edukatorów do poszczególnych scenariuszy.

Zabierz główę na zakupyReklama - sprzedawanie marzeńO odpadach opakowaniowych

3R

Ekologiczne zakupy - co to znaczy?Symbole ekologiczne

Świat 3R

A Ty jak myślisz?

Reanimacja - wrzucać czy naprawiaćAkademia 3R w naszej szkole

- kto to zrobi?

Scenariusze uznane za najbar-dziej aktywizujące proekologicz-nie w zakresie decyzji konsu-menckich.

Po 1-2 wskazań na te scenariu-sze jako najmniej aktywizujące do działań proekologicznych.


Oceny poszczególnych scenariuszy zależą od wieku odbiorców. Scenariusze zakładające dyskusje i podejmowanie decyzji są lepiej oceniane i bardziej aktywizujące w klasach starszych. Z kolei sce-nariusze i ćwiczenia oparte na grach i zajęciach plastycznych lepiej sprawdzają się w klasach młod-szych. Jak już wspomniano część scenariuszy jest zdaniem nauczycieli niedostosowana do odbiorców najmłodszych. Jeden z nauczycieli zasugerował wprowadzenie elementów multimedialnych lub fi l-mów, by uczynić scenariusze łatwiejszymi w odbiorze dla dzieci. W ocenie nauczycieli dobrym po-dejściem jest uświadamianie uczniom ich odpowiedzialności za własne decyzje (np. konsumenckie). Zdaniem niektórych scenariusze są dobrym punktem startowym do tworzenia własnych scenariuszy lekcji. Wadą scenariuszy w opinii części nauczycieli (z woj. dolnośląskiego) jest ich zaplanowanie na 2 godziny lekcyjne, gdyż w niektórych szkołach nie jest możliwe zorganizowanie takich zajęć.

Nauczyciele z woj. łódzkiego zaproponowali uczniom szereg działań pozalekcyjnych i domowych, m. in. wspólne wyjście do marketu w celach edukacyjnych, rozmowy z rodzicami i dziadkami o zakupach, odpadach, monitoring domowych odpadów, stworzenie reklamy przedmiotu codziennego użytku.

Sposoby zaangażowania społeczności szkolnej

W tym pytaniu chodziło o wydarzenia i akcje, które objęły całą społeczność szkoły. Ilość przedsięwzięć i nakład pracy nauczycieli stanowi przesłanki do oceny ich zaangażowania w realizację projektu.

W woj. wielkopolskim dyrekcja szkół, nauczyciele i uczniowie klas nie objętych projektem oraz ro-dzice zostali jedynie poinformowani o realizacji Akademii 3R. Zastosowano formy bierne, jak gazetki szkolne, plakaty, informacje na spotkaniach z rodzicami (tzw. wywiadówkach). Reszta personelu szkoły nie była zainteresowana uczestnictwem w projekcie: „uważa, że to ich nie dotyczy skoro to projekt edukacyjny dla uczniów”. Najciekawszą formą działania angażującego nauczycieli była wycieczka na składowisko odpadów.

Również w woj. podlaskim inicjatyw było niewiele. Do najciekawszych należały wywiady w sklepi-kach szkolnych. Plusem jest natomiast przychylność dyrektorów szkół i ich przekonanie, że „projekt realizuje się przyjemnie”.

Także w woj. śląskim wystąpiło duże zróżnicowanie zaangażowania społeczności szkolnej w projekt Aka-demia 3R. Obok inicjatyw takich, jak podejmowano w szkołach z innych regionów, pojawił się pomysł szycia worków na stroje gimnastyczne z wykorzystaniem używanych materiałów, np. starych zasłon.

W woj. łódzkim podjęto akcje okolicznościowe, jak kiermasz świąteczny produktów wytworzonych przez uczniów z odpadów, wystawa zabawek wykonanych z odpadów, wystawy plakatowe na koryta-rzu, przygotowanie prezentacji multimedialnych dla innych klas oraz wywiady z pracownikami szkoły i podpisanie z nimi kontraktów dotyczących działań ekologicznych, pasujących do ich zakresów obowiązków. Personel szkoły oraz pracownicy sklepików szkolnych podejmowali różnorakie działania indywidualne związane ze swoją pracą. Nauczyciele zwykle ograniczali się do dwustronnego druko-wania. Selektywna zbiórka odpadów i surowców wtórnych była efektem wcześniej realizowanych projektów ekologicznych.

W woj. dolnośląskim w jednej szkole podpisano kontrakt angażujący całą społeczność szkolną w dzia-łania. W wielu szkołach odbyły się akcje wymiany zabawek, książek, kilka szkół rozpoczęło zbiórkę surowców wtórnych, zaczęło oszczędzać papier.


W woj. kujawsko-pomorskim, oprócz inicjatyw podobnych do wyżej wymienionych, w szkołach odby-ły się pokaz mody ze śmieci, ozdabiane toreb ekologicznych oraz ekologiczne pakowanie prezentów.

W woj. zachodniopomorskim w jednej ze szkół zorganizowano przedstawienie kukiełkowe (kukiełki były wykonane z odpadów) dla rodzin uczniów, a personel szkoły przygotował poczęstunek dla gości. W innej szkole powstało koło ekologiczne, w jeszcze innej odbyła się olimpiada szkolna poświęcona wiedzy o założeniach i działaniach Akademii 3R. W kilku szkołach stworzono szkolne strony interne-towe z informacjami o projekcie.

W woj. lubelskim szkoły przeprowadziły audyt odpadowy i postanowiły ograniczyć ilość produkowa-nych śmieci. Wprowadzono też zdrową żywność do sklepików szkolnych. Szkoły bardzo często chwa-liły się udziałem w projekcie, zamieszczając logo Akademii 3R na stronie www szkoły lub na tablicy informacyjnej przy wejściu do budynku.

W woj. małopolskim oryginalnym działaniem był happening „Świat papieru” połączony z warszta-tami papieru czerpanego, które objęły wszystkich uczniów szkoły. Nauczyciele podczas kartkówek wykorzystują jednostronnie zapisane kartki do ponownego użycia, a zaopatrzeniowiec kupuje pro-dukty z recyklingu i materiały w dużych opakowaniach na zlecenie sekretariatu.

Szkoły woj. mazowieckiego wyróżniły się takimi inicjatywami, jak zbiórka elektrośmieci, zbiórka nakrętek plastikowych, konkurs na własne symbole ekologiczne, konkurs na fraszkę o tematyce 3R, loteria fantowa z używanymi zabawkami oraz zbiórka zabawek, przekazanych następnie do domu dziecka, warsztaty eko-biżuterii z odpadków, tworzenie alfabetu 3R. Inicjatywą zwiększającą odpo-wiedzialność uczniów były zorganizowane w jednej ze szkół spotkania, podczas których dzieci ze starszej klasy uczestniczącej w projekcie uczyły młodszych zasad 3R.

Jak pokazuje powyższy przegląd, pomiędzy szkołami, w których realizowano projekt, wystąpiło duże zróżnicowanie pod względem zaangażowania społeczności szkolnej. Niewątpliwie jednak w każdym regionie wśród nauczycieli i uczniów znalazły się osoby kreatywne i zaangażowane.

Uczestnictwo rodziców w projekcie

Nauczyciele zastosowali różnorodne formy współpracy i aktywizacji oraz ciekawe inicjatywy angażu-jące w projekt rodziców. Najczęściej wybierali formy bierne, jak poinformowanie rodziców o realizacji projektu Akademia 3R i jego zasadach. Z form czynnych najpopularniejsze było zaangażowanie rodziców w pomoc w wykonaniu zadania domowego (segregacja śmieci, szycie toreb, zbieranie surowców wtórnych itd.) albo przeprowadzenie ankiet na temat konsumpcji i gospodarowania odpadami. W niektórych szkołach rodzice wzięli czynny udział w organizacji różnego typu akcji, przedstawień i happeningów. Część rodziców (jak w woj. wielkopolskim), choć wyrażała zrozumienie dla potrzeby prowadzenia projektu ekologicznego, wykazywała przesyt i zmęczenie „wałkowaniem wciąż tej samej tematyki”. Niskie zaangażowanie rodziców w projekt nauczyciele tłumaczyli ogólnym niskim zainteresowaniem niektórych osób sprawami szkolnymi. W Lublinie odbyła się wycieczka klaso-wa z rodzicami w miejsce związane z ochroną środowiska i wykorzystywaniem odpadów. Z kolei w jednej ze szkół woj. dolnośląskiego uczniowie zamiast prezentów mikołajkowych od rodziców otrzymali pierwszą ratę na wycieczkę szkolną.

Zróżnicowane i na ogół niskie zaangażowanie rodziców w projekt nie stanowi zagrożenia dla projek-tu. Rodzice są benefi cjentami pośrednimi projektu i jako tacy są informowani o zasadach 3R przez swoje dzieci. Część z nich jest w różny sposób angażowana w działania ekologiczne i z pewnością


pomoc w wykonaniu zadań domowych skłania ich do refl eksji nad własnymi decyzjami konsumenc-kimi. Należy też pamiętać, że według danych ogólnopolskich, 97% rodziców doroczne, zazwyczaj 1- lub 2- krotne uczestnictwo w wywiadówce, uznaje za wystarczające zaangażowanie w kontakt ze szkołą, do której uczęszcza ich dziecko. Trudno, zatem oczekiwać powszechnego zaangażowania rodziców w akurat tę inicjatywę edukacyjną.

OCENY EDUKATORÓW

Ocena współpracy z nauczycielami

Ten aspekt był oceniany głównie w pierwszym etapie monitoringu. W większości województw układa-ła się ona dobrze. Na ogół nie było problemów z umawianiem spotkań (wyjątkiem było województwo podlaskie, gdzie 3 nauczycieli odmówiło spotkania w celu przeprowadzenia ankiety i zostały one wypełnione podczas rozmów telefonicznych). W województwie podlaskim, zachodniopomorskim i małopolskim edukatorzy zwrócili uwagę na dużą pomoc części nauczycieli w przygotowaniu i pro-wadzeniu warsztatów z edukatorem – nauczyciele przygotowali sale i sprzęt, aktywnie uczestniczyli w zajęciach i pomagali zaktywizować uczniów. Wielu nauczycieli wykazywało zainteresowanie pro-jektem i jego celami, aktywnie działało na rzecz włączenia w działania projektowe jak największej części społeczności szkolnej. Odbywało się to w formie przedstawienia założeń projektu dyrekcji, gronu pedagogicznemu i rodzicom uczniów, organizacji działań dla całej szkoły. Nauczyciele, którzy w ocenie edukatorów zaangażowali się w niewielkim stopniu, tłumaczyli się zazwyczaj brakiem cza-su, przeładowaniem materiału szkolnego lub dłuższą chorobą. W województwie mazowieckim kilkoro nauczycieli już na wstępie zapowiedziało, że nie będą mieli czasu w pełni realizować projektu i będą wybiórczo korzystać z pakietu edukacyjnego.

Ocena pracy nauczycieli

W tym aspekcie edukatorzy oceniali sposób realizacji działań projektowych przez nauczycieli, ich za-angażowanie oraz efekty ich pracy. W każdym z tych wymiarów zaistniało duże zróżnicowanie. Część nauczycieli była bardzo aktywna i swoim zaangażowaniem zarażała uczniów, ich rodziców i personel szkoły. W woj. lubelskim niektórzy prowadzili zajęcia ze scenariuszami 3R również dla klas nie obję-tych projektem. Najbardziej aktywni to z reguły osoby, które od lat podejmują realizację różnych pro-gramów i projektów edukacyjnych z zakresu ekologii (takie informacje zawierał m. in. raport z woj. łódzkiego). Część nauczycieli niestety nie wykazała inicjatywy albo nie potrafi ła zachęcić uczniów do aktywnego udziału w projekcie. Niektórzy nauczyciele ograniczyli się do pracy z jedną klasą i nie byli zainteresowani włączaniem społeczności szkolnej do działań projektowych (co zostało wskazane m. in. w raporcie z woj. dolnośląskiego).

W tym punkcie raportu pojawił się szereg ciekawych zagadnień, które powinny być wzięte pod uwagę i skorygowane w dalszej realizacji projektu (już po okresie pilotażu). Po pierwsze, co zostało wskaza-ne w raporcie z województwa zachodniopomorskiego, niektórzy nauczyciele nie przyswoili sobie wła-ściwej hierarchii działań: 1. Ograniczać, 2. Używać ponownie, 3. Odzyskiwać. W konsekwencji główny nacisk w swojej pracy z uczniami kładli na segregację odpadów. Należy przywiązać większą wagę do wpojenia nauczycielom poprawnej sekwencji na etapie poprzedzającym pracę z uczniami (podczas szkoleń). Po drugie (co zostało zauważone w woj. małopolskim) zaangażowanie nauczycieli i efekty ich pracy były w pewien sposób uzależnione od wieku uczniów i ich nastawienia. Połowa nauczycieli zaangażowanych w projekt pracujących w szkole podstawowej wykazała się dużym zaangażowaniem i osiągnęła bardzo dobre rezultaty (m. in. trwałe przyswojenie wiedzy przez dzieci z klas I-III). W


klasach IV-VI brak sukcesów w realizacji projektu był wynikiem postawy uczniów, którzy według słów edukatora „przychodzą do szkoły w celach towarzyskich – odsiedzieć swoje”. Z kolei w gimnazjum nawet duże zaangażowanie nauczycieli nie zawsze przekłada się na dobrą realizację projektu, gdyż uczniowie wykazują „niechęć i opór do robienia czegokolwiek...”.

Ocena aktywności i chęci zmian postaw konsumenckich nauczycieli i uczniów

Dla tego aspektu bazę do porównań stanowiła sytuacja w momencie rozpoczęcia projektu. W kon-tekście chęci zmiany postaw jeszcze silniej zaznacza się zależność wskazana przez edukatora z woj. małopolskiego – większą aktywność w tym zakresie wykazują nauczyciele i uczniowie szkół podsta-wowych. Część gimnazjalistów nie została przez swoich nauczycieli przekonana do zmiany postaw, gdyż ci ostatni nie wykazali dostatecznej aktywności. Zaangażowanie najmłodszych dzieci widać także w innych województwach (np. w wielkopolskim).

Edukatorka z woj. dolnośląskiego zauważyła, że „...tylko nauczyciel identyfi kujący się z programem jest w stanie wpłynąć na uczniów i włączyć szkołę w działania 3R”. Potwierdzają to przykłady przy-toczone w raporcie z woj. zachodniopomorskiego. Nauczyciele, którzy nie są przekonani do idei 3R i nie potrafi ą poradzić sobie projektem przyczyniają się do zmarnowania zapału dzieci, wzbudzonego podczas zajęć z edukatorem (z raportu z woj. dolnośląskiego).

Bardzo wysokie oceny wystawił nauczycielom edukator z woj. lubelskiego, który zaobserwował duży postęp w zakresie wiedzy i postaw u ich podopiecznych. W woj. mazowieckim edukator stwierdził zaistnienie zmian w każdej szkole, choć na zróżnicowanym poziomie. Dzieci głośno deklarowały sto-sowanie zasad 3R.

Oddźwięk realizacji projektu w środowisku szkolnym

Edukatorzy oceniali to zagadnienie na podstawie wywiadów i własnych obserwacji w szkole. Od-dźwięk jest bardzo różny i mocno uzależniony od aktywności nauczyciela: w niektórych przypadkach zaangażowana jest cała szkoła, w innych tylko uczniowie z klasy objętej projektem, ewentualnie ich rodzice. Niektórzy nauczyciele mieli dopiero w planach działania upowszechniające wiedzę o Akade-mii 3R. Najczęściej stosowane formy angażowania społeczności szkolnej to plakaty, gazetki szkolne, pojemniki do segregacji odpadów, informacje dla rodziców na zebraniach, akcje okolicznościowe (np. przedświąteczne kiermasze prezentów z odpadów). Najciekawszą formę opisano w raporcie z woj. łódzkiego: uczniowie jednej ze szkół przeprowadzili ankietę z pracownikami szkoły i doprowa-dzili do podpisania z tymi osobami kontraktów dotyczących działań ekologicznych pasujących do ich zakresów obowiązków.


MONITORING II

OCENY I INFORMACJE NAUCZYCIELI

Liczba zajęć i ćwiczeń aktywizacyjnych, przeprowadzonych przez nauczycieli w I kwartale 2010 r.

Edukatorzy mieli przedstawić średnią liczbę zajęć przeprowadzonych w klasach na terenie ich wo-jewództwa oraz podać przykłady dużych odstępstw od średniej na plus i na minus. W większości województw średnia mieściła się w przedziale między 3 a 4. Niektórzy edukatorzy wyodrębniali reali-zację scenariuszy i ćwiczeń aktywizacyjnych, ale wielkości były podobne. Najambitniejsi nauczyciele przeprowadzali po 10 zajęć, a w woj. dolnośląskim prowadzili również zajęcia dla klas nie objętych projektem. W każdym województwie byli nauczyciele, którzy w I kwartale nie zrealizowali żadnych zajęć. Przykładowo w Wielkopolsce żadnych zajęć nie odbyły 4 z 12 klas ze szkół podstawowych i 50% klas gimnazjalnych. Z kolei ćwiczenia aktywizacyjne zostały zastosowane w zaledwie 1 wiel-kopolskim gimnazjum i w 5 szkołach podstawowych. W woj. mazowieckim w 8 klasach nie odbyły się żadne zajęcia organizowane przez nauczyciela.

Ocena pakietu edukacyjnego

Nauczyciele zostali poproszeni o ocenę pakietu edukacyjnego, jako zbioru narzędzi edukacyjnych do samodzielnego wykorzystania przez nauczyciela.

Pakiet był oceniany bardzo pozytywnie, podobnie jak w pierwszym monitoringu. Treści w nim za-warte są wszechstronne i komplementarne. Pakiet nie wymaga od nauczyciela długich przygotowań. Nauczyciele chętnie z niego korzystali i deklarowali chęć powrotu do pakietu i wykorzystania ćwiczeń i scenariuszy, z którymi jeszcze nie pracowali. Główną przyczyną niekorzystania z pakietu w więk-szym zakresie był brak czasu w szkole na zajęcia inne niż realizacja podstawy programowej. Wielu nauczycieli realizowało scenariusze i ćwiczenia edukacyjne na zajęciach pozalekcyjnych. W aspekcie wychowawczym mocną stroną pakietu i projektu jest nacisk kładziony na odpowiedzialne podejmo-wanie decyzji, co pomaga dzieciom i młodzieży zrozumieć, że mają oni realny wpływ na zmniejszenie ilości powstających odpadów.

Nauczyciele i uczniowie zgłosili szereg pomysłów na ulepszenie pakietu. Uczniowie z woj. dolno-śląskiego zwrócili uwagę, że nauczyciele kserują materiały z pakietu, by móc je wykorzystać na lekcji. Zasugerowali modyfi kację niektórych elementów pakietu – przygotowanie kilku zestawów, utwardzonych, umożliwi wielokrotne korzystanie z tych samych narzędzi. Ponownie pojawiła się uwaga o niedostosowaniu pakietu dla dzieci najmłodszych, mających trudności w czytaniu i nie rozumiejących niektórych pojęć związanych z 3R. Zaproponowano dodanie elementów baśniowych, fantastycznych, co uczyni pakiet bardziej atrakcyjnym dla małych dzieci oraz włączenie do pakietu fi lmów edukacyjnych. Również dla młodzieży gimnazjalnej nauczyciele modyfi kowali treści i formy zaproponowane w pakiecie. W woj. małopolskim pojawił się pomysł, by w ramach projektu pomagać szkołom organizować wycieczki np. do zakładu segregacji odpadów. Jedna z nauczycielek z woj. za-chodniopomorskiego zaproponowała, by obok scenariuszy w języku polskim pojawiło się kilka w jęz. angielskim, co pomoże poszerzyć zasób słownictwa w tym języku o tematykę ekologiczną.Ocena ćwiczeń aktywizujących


W ankiecie poproszono nauczycieli, by podali swoje i uczniów oceny ćwiczeń aktywizujących. Ocena miała być dokonywana w trzech wymiarach: atrakcyjności, skuteczności i efektywności.

Poniżej znajduje się analiza typów ćwiczeń – ich słabych i mocnych stron. Gdzieniegdzie pojawiły się propozycje udoskonalenia ćwiczeń, co zostało tu przytoczone. Omówiono też efektywność ćwiczeń aktywizujących, rozumianą, jako stymulowanie do podjęcia działań ograniczających powstawanie odpadów opakowaniowych w klasie, szkole i w domach uczniów. Ponieważ nie wszyscy edukatorzy opisali ten punkt w raporcie zgodnie z poleceniem, szczegółowa analiza atrakcyjności, skuteczności i efektywności ćwiczeń w ocenach nauczycieli i uczniów znalazła się w następnym rozdziale.

Zajęcia plastyczne – wysokie oceny: przystępne, łatwe do wykonania, lubiane przez dzieci, angażują uczestników, nie obciążają nauczyciela.

Zagadki logiczne (np. krzyżówka, labirynt) – pod względem atrakcyjności bardzo różnie oceniane w poszczególnych regionach, za trudne dla najmłodszych. Atut stanowi zróżnicowanie tych form i niewielka ilość czasu potrzebna na ich przeprowadzenie.

Zadania ortografi czne (np. rebusy) – chętnie wykorzystywane, ale zbyt trudne dla najmłodszych dzieci, a przez część uczniów i nauczycieli uznawane za mało atrakcyjne. Atuty takie jak w przypadku zagadek logicznych.

Ankiety, kwestionariusze – często wykorzystywane, przez nauczycieli uznane za ciekawą formę wstę-pu do dyskusji, pozwalają sprawdzić, jak wygląda sytuacja odpadowa w otoczeniu. Odpowiednie narzędzia w pracy z młodzieżą, daje im poczucie, że mogą coś zmienić.

Debaty, rozmowy, spotkania z gośćmi – forma edukacji dobrze odbierana zarówno przez nauczycieli, jak i uczniów, angażująca i pozwalająca wyrażać własne zadnie, zadawać pytania, umożliwia zapo-znanie się ze stanowiskiem różnych osób spoza szkoły (np. rodziców, przedstawicieli przedsiębiorstw odpadowych). Niektórym te formy sprawiały trudności organizacyjne.

Pomysły na działania (np. akcje wymian, budowa kompostownika, giełda pomysłów) – chętnie wyko-rzystywane narzędzie, angażujące społeczność szkoły i nauczycieli, pozwalające młodzieży wykazać się. Ta forma działań daje duże pole dla kreatywności nauczycieli i uczniów.

Gry planszowe – szczególnie przydatne w pracy z młodszymi dziećmi, nauczyciele chętnie korzystali i chwalili przygotowanie gier. Dla dzieci możliwość wygranej jest dodatkowym atutem, pomagającym w przyswajaniu treści. Sugerowano skonstruowanie gier dla większej ilości dzieci.

Najbardziej efektywne ćwiczenia aktywizujące to:

Ankiety – jasno pokazują jak wygląda problem i co można zrobić, by go ograniczyć. Pomagają zmie-nić nawyki i nastawienia wyniesione z domu.

Zajęcia plastyczne i działania manualne – ich efekty były wykorzystywane podczas szkolnych akcji (np. pchlich targów).

Niektóre pomysły na działania, np. rozstawianie koszy do segregacji i pojemników do selektywnej zbiórki odpadów – zachęca szersze grono do korzystania z nich.


Część dopowiedzi w raportach dotyczących tej kwestii była nie na temat (wskazywano efektywne scenariusze zajęć, albo nie podawano uzasadnienia wyboru danego ćwiczenia).

Sposób wykorzystania informacji zebranych z użyciem narzędzi zaproponowanych w pakiecie edukacyjnym

Elementami pakietu edukacyjnego są wywiady, audyty, kwestionariusze badające ilość powstających odpadów opakowaniowych i gospodarkę odpadową w otoczeniu uczniów. Pracownicy ZS PZS pragnęli dowiedzieć się, czy informacje zebrane przy ich użyciu są wykorzystywane do dalszej pracy, a jeśli tak, to w jaki sposób.

Część nauczycieli przyznała, że nie wykorzystuje zebranych danych, ale ma nadzieję, że zapoznanie się z nimi zachęciło uczniów do segregowania odpadów w domach.

Pośród sposobów wykorzystania informacji znalazły się: ich prezentacja podczas godziny wychowaw-czej, spotkania z rodzicami, przedstawienia, obchodów „Dnia Ziemi” lub apelu szkolnego, publikacja w gazetkach szkolnych, gazecie lokalnej, na stronie internetowej szkoły lub umieszczanie na gazet-kach ściennych czy plakatach. Informacje były też upowszechniane w reportażach konkursowych. Jak już wspomniano, w jednej ze szkół z Dolnego Śląska, na podstawie wywiadu, audytu i kwestio-nariuszy przygotowano kontrakt, podpisany przez uczniów i obowiązujący całą społeczność szkolną.

Innowacje wprowadzone przez nauczycieli do działań projektowych

Wywiady i raport miały dostarczyć wiedzy o innowacjach wprowadzanych do projektu przez na-uczycieli – o nowych zajęciach, ćwiczeniach, działaniach. W kilku województwach edukatorzy nie stwierdzili zaistnienia jakichkolwiek innowacyjnych działań projektowych – nauczyciele korzystali z zaproponowanych rozwiązań. Były też województwa, w których zainicjowano po kilka ciekawych i nowych działań. Poniżej zaprezentowano wybór najciekawszych form.

1. Woj. dolnośląskie:• warsztaty ekologicznego pakowania prezentów (z wykorzystaniem surowców wtórnych),• przedstawienie teatralne „Pogromcy śmieci 3” poświęcone kwestii zmniejszenia ilości

odpadów, które miało swoją premierę na apelu dla całej szkoły; (przedstawienia były przygotowywane również w szkołach w innych województwach),

• spoty radiowe - wymyślane i nagrywane przez dzieci, nadawane w szkolnym radiowęźle, konkurs na piosenkę o tematyce 3R i spot reklamowy „telewizyjny” propagujący 3R,

• koszulki z postaciami 3R, w których uczniowie chodzili do szkoły i wzbudzali zaintere-sowanie całej społeczności szkolnej.

2. Woj. mazowieckie • stworzenie mapy rozmieszczonych na osiedlu pojemników do segregacji surowców wtórnych.

3. Woj. małopolskie • całodzienne zajęcia dla uczniów wszystkich klas: warsztaty dotyczące produkcji papieru

czerpanego oraz produkcji i przetwarzania szkła (prezentacja).

4. Woj. podlaskie:• prowadzenie bloga,• spotkania otwarte i projekcje fi lmów o tematyce odpadowej i ekologicznej dla całej społecz-

ności szkolnej.


5. Woj. śląskie:• szycie toreb na zakupy ze starych zasłon,• wykorzystanie odpadów ze sklepu warzywnego do dokarmiania zwierząt w paśniku.

6. Woj. zachodniopomorskie:• dla klas gimnazjalnych – konkursy dla wszystkich uczniów szkoły, zgodnie z każdą zasadą

Akademii 3R, z naciskiem na drugą zasadę - „reuse”. Uczniowie mieli zastanowić się, co nadaje się do ponownego użycia i w jaki sposób można to wykorzystywać oraz wymy-ślić i zaprezentować sposób, w jak oni w życiu codziennym mogą wykorzystywać ponownie przedmioty. Był to pomysł pani Anety Bierkowskiej z Gimnazjum nr 43 ze Szczecina,

• zagadki bądź kolorowanki sytuacyjne, które tworzą historię, komiks. Taką historię można wykorzystać do napisania przez dzieci na języku polskim opowiadania na temat tego, co widzą na rysunkach, czy tak należy postępować. Ta forma ćwiczeń pozwoli nauczycielom klas 1-3 na zachowanie ciągłości prowadzonych zajęć i prowadzenie zajęć z różnych przed-miotów w ramach jednego scenariusza. Umożliwi to dzieciom lepsze zrozumienie tematu i większą identyfi kację z poruszanym problemem „Wtedy dzieci »żyją« tym tematem, bo on przewija się przez wszystkie praktycznie lekcje, które mają, np. w danym dniu.” Był to pomysł pani Uli Lis z SP nr 64.

• akcja polegająca na zgromadzeniu na placu boiska „góry” opakowań odpadowych, czy sa-mych butelek szklanych, czy plastikowych, aby zadziałać na wyobraźnię dzieci. „Takie dzia-łanie unaoczni dzieciom, jak dużo tych śmieci tak naprawdę jest i że są to ich śmieci, nie kolegów z innego osiedla.” Była to propozycja pani Beaty Rucińskiej z SP nr 2 z Goleniowa.

Zainteresowanie konkursem

Formą podsumowania realizacji projektu w szkołach, a jednocześnie sposobem na zmotywowanie dzieci i młodzieży do czynnego działania był konkurs na reportaż z przewidzianymi atrakcyjnymi nagrodami (wycieczki, nagrody rzeczowe dla klasy i poszczególnych uczniów). Nie wszystkich taka forma przekonała do podjęcia wyzwania. W każdym województwie do projektu zrekrutowano 15-18 klas. Poniższa tabela prezentuje liczbę klas, które wzięły udział w konkursie. Tylko w połowie woje-wództw do konkursu przystąpiło ponad 50% klas. Największe zainteresowanie konkursem wystąpiło w woj. małopolskim, lubelskim i dolnośląskim, najmniejsze – w podlaskim i łódzkim.

Województwo Liczba klas, które przystąpiły do konkursu

podlaskie 2

łódzkie 3

mazowieckie 6

śląskie 7

wielkopolskie 7

zachodniopomorskie 9

kujawsko-pomorskie 9

dolnośląskie 11

lubelskie 12

małopolskie 15


Ocena organizacji i regulaminu konkursu

Dla większości nauczycieli regulamin był zrozumiały. Również organizacja nie budziła zastrzeżeń. Szczególnie podobały się nagrody. Nauczyciele z woj. dolnośląskiego zwracali uwagę na zbyt trud-ny temat, który sprawiał, że udział w konkursie wymagał dużego nakładu ich pracy, a w mniejszym stopniu pracy uczniów. Nauczycielom z woj. małopolskiego i zachodniopomorskiego problem spra-wił krótki termin, choć w tym drugim województwie edukatorka zauważyła, że większość prac była przygotowywana na ostatnią chwilę. W raporcie z woj. śląskiego stwierdzono, że konkurs jest dobrze zgrany z przebiegiem roku szkolnego i wystawianiem ocen.

Źródła i sposoby motywacji uczniów do udziału w konkursie

Nie wszystkie raporty zawierały informację na ten temat. Pojawiły się też informacje, że nauczyciele celowo rezygnowali z podejmowania tej inicjatywy, ponieważ „prowadzone działania robią z myślą o środowisku, a nie o nagrodach” (z raportu z woj. śląskiego). Może to świadczyć o nieuświadamianiu sobie przez tych nauczycieli roli pozytywnych bodźców i współzawodnictwa w utrwalaniu pozytyw-nych postaw i zachowań.

W woj. łódzkim edukatorka zdiagnozowała, że w wypadku gimnazjalistów narzucona forma projekcji fi l-mowej, przerastająca ich możliwości, zadziałała demotywująco. Podobny skutek miał brak przekonania u młodzieży, że ich działania, np. segregacja odpadów, ma sens, skoro śmieciarka odpady ze wszystkich pojemników zbiera do jednej komory, a oni niewiedzą, co się z tymi śmieciami dzieje dalej.

Motywatorami zewnętrznymi były przede wszystkim przeprowadzone zajęcia z edukatorem, a także nagrody, zwłaszcza wycieczka, oraz oceny (jak w woj. małopolskim). W wypadku uczniów z woj. wielkopolskiego uczestnictwo w konkursie było pochodną wewnętrznej motywacji uczniów, inspiracji edukatora i zaangażowania nauczycieli. W woj. łódzkim źródłem motywacji było zainteresowanie uczniów tematem. W woj. zachodniopomorskim motywację wewnętrzną uczniów wzmocniło przyzna-nie ocen za aktywne włączenie się w działania konkursowe. W woj. dolnośląskim dużą motywacją była sama forma zadania dla gimnazjów – możliwość przygotowania fi lmu z wykorzystaniem nowinek technicznych.

Ogólnie rzecz biorąc, przygotowywanie prac konkursowych najsprawniej szło tam, gdzie to sami uczniowie podjęli decyzję o udziale w konkursie – czuli się odpowiedzialni za własną decyzję. Często zdarzało się, że ich postawa wpływała motywująco na społeczność szkolną i skutkowała zaangażo-waniem innych osób w przygotowanie pracy konkursowej.

OCENY EDUKATORÓW

Zaobserwowane w szkole zmiany, będące efektem AKADEMII 3REdukatorzy prowadzący w szkołach drugą edycję warsztatów mieli okazję zaobserwować zmiany, jakie zaszły pod wpływem Akademii 3R. W każdej szkole zaobserwowano pojawienie się jakichś nowych efektów działań projektowych. Zwykle były to:

• gazetka ścienna,

• kosze do segregacji odpadów (w szkołach, w których nie było ich przed rozpoczęciem realizacji projektu),

• wystawy prac plastycznych dotyczących gospodarki odpadami,

• rozwieszone plakaty Akademii 3R.


W kilku szkołach z woj. lubelskiego władze zaangażowały się w pełni we wdrożenie standardów 3R. Z kolei w woj. małopolskim edukator zaobserwował wprowadzenie w wielu szkołach pudełek śniadanio-wych. W jednej ze szkół w woj. zachodniopomorskim rodzice czynnie włączyli się w akcję segregacji odpadów niebezpiecznych. Edukator z woj. dolnośląskiego zauważył w szkole uczniów w koszulkach z postaciami z Akademii 3R.

Kilkoro edukatorów odnotowało wzrost wiedzy uczestników warsztatów, np. w ponad połowie klas realizujących projekt w woj. mazowieckim dzieci potrafi ły wyjaśnić zasadę 3R.

Ocena zaangażowania uczniów, nauczycieli czy społeczności szkolnej w przygotowanie pracy kon-kursowej została zaprezentowana w części dotyczącej informacji i ocen uzyskanych od nauczycieli.


OCENA EFEKTÓW DZIAŁAŃ EDUKACYJNYCH. EWALUACJA EX ANTE I EX POST NA PODSTAWIE ANKIET WYPEŁNIANYCH PRZEZ NAUCZYCIELI

Ewaluacja ex ante i ex post to dwa typy ewaluacji, różniące się celem i momentem wykonania. Pierw-sza jest prowadzona przed rozpoczęciem realizacji projektu i służy ocenie adekwatności planowanych celów i działań do istniejącej sytuacji. Druga ma miejsce po zakończeniu projektu, a jej zadaniem jest określenie zaistnienia zaplanowanych efektów i ich trwałości. Łączne stosowanie tych dwóch typów ewaluacji daje walor porównywalności i pozwala określić, na ile projekt wpłynął na zmianę sytuacji w zakresie oddziaływania projektu w kierunku zgodnym z założonymi celami. Warunkiem uzyskania owej porównywalności jest po pierwsze zastosowanie narzędzi mierzących te same zjawiska (w miarę możli-wości - podobnych narzędzi), po drugie zebranie danych o porównywalnej grupie obiektów. W pilotażu Akademii 3R założono taki dwuetapowy model ewaluacji, który miał zapewnić porówny-walność danych. W obu edycjach badania – we wrześniu i w maju - zastosowano niemal identyczne narzędzie ewaluacyjne - ankiety, o wypełnienie, których poproszono taką samą liczbę nauczycieli biorących udział w projekcie. W założeniu obie ankiety mieli wypełnić ci sami nauczyciele. Tak się jednak nie stało. Nie udało się również zebrać równiej ilości ankiet z obu tur. Ankietę wrześniową wypełniło 160 nauczycieli, majową – 92 (dwie ankiety były niekompletne, dlatego pominięto je w analizie), przy czym ankietę końcową wypełniło 22 nauczycieli, których nie ma pośród nazwisk wpisanych w ankiecie inaugurującej. Oznacza to, że na potrzeby ewaluacji dysponujemy 68 obserwa-cjami pozwalającymi na porównanie stanu w dwóch pomiarowych punktach czasu, a więc tylko 43% zakładanej próby nadaje się do analizy.

Pomimo opisanego problemu należy uznać, że ponad czterdziestoprocentowa stopa zwrotu daje podstawy do wyciągania wniosków z ewaluacji. Trzeba jednak pamiętać, że niska liczebność pró-by nie pozwala na głębszą analizę statystyczną i podawanie wyników w procentach. Dlatego też prezentacja zjawisk i zmian, jakie zaszły w szkołach objętych projektem pod wpływem działań prowadzonych w ramach Akademii 3R, będzie miała charakter opisowy.

W ankiecie ewaluacyjnej poruszono szereg zagadnień, związanych z działalnością szkoły w zakresie gospodarki odpadami oraz związanych z tą tematyką działań edukacyjnych. Spytano o to, czy do tej pory w szkole była prowadzona kampania edukacyjna dotycząca ograniczania powstawania odpadów trwająca dłużej niż trzy miesiące, a jeśli tak, to, jakie działania związane z ograniczeniem powsta-wania odpadów były prowadzone w poprzednim roku szkolnym (2008/2009). Zadano pytanie, czy uczniowie zostali zapoznani z zasadą 3R i - jeśli ją znają - w jaki sposób stosują ją w szkole. Przy okazji sprawdzono, czy nauczyciele wiedzą, jak przedstawia się hierarchia postępowania z odpa-dami wg zasady 3R. Następnie zadano szereg pytań na temat gospodarki odpadowej w szkole: czy na terenie szkoły znajduje się kompostownik, jak jest wykorzystywany papier, czy w szkole istnieje możliwość selektywnej zbiórki odpadów i jak jest ona zorganizowana, czy jest prowadzona zbiórka odpadów niebezpiecznych. Pojawiły się też pytania dotyczące gospodarki odpadowej prowadzonej przez pracowników sekretariatu szkoły, biblioteki szkolnej, zaopatrzeniowca oraz właściciela i per-sonel sklepiku szkolnego. Na koniec spytano, jakie są oczekiwania nauczycieli względem realizacji programu Akademii 3R w roku szkolnym 2009/2010?

ROZDZIAŁ 3


Ankieta końcowa różniła się kilkoma szczegółami. Na początku pytano o to, czy w roku szkolnym 2009/2010 była prowadzona inna, niż Akademia 3R, ponad trzymiesięczna kampania edukacyjna dotycząca ograniczania powstawania odpadów, a jeśli tak, to, jakie działania były prowadzone w jej ramach. Ankietę kończyło pytanie o to, czy Akademia 3R spełniła oczekiwania nauczycieli w zakresie redukcji odpadów opakowaniowych w szkole.

EDUKACJA W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI

Do projektu zostało zaproszone liczne grono nauczycieli ze szkół, dla których Akademia nie była pierwszym kontaktem z długotrwałą kampanią edukacyjną dotyczącą ograniczania powstawania od-padów. W 2/5 szkół reprezentowanych przez nauczycieli, którzy zostali zrekrutowani do projektu, w latach poprzedzających pilotaż Akademii 3R, prowadzona była kampania edukacyjna o tej tematyce, trwająca dłużej niż trzy miesiące.

LICZBA SZKÓŁ, W KTÓRYCH REALIZOWANO PRO-JEKT ODPADOWY W ROKU SZKOLNYM 2008/2009

43%tak57%

nie

Wykres 1. Na podstawie ankiet ewaluacyjnych wypełnionych przez nauczycieli we wrześniu 2009 r., N=160.

Analiza ankiet wypełnianych na początku projektu wykazała, że działania związane z ograniczeniem powstawania odpadów w roku szkolnym 2008/2009 były prowadzone także w szkołach, w których nie realizowano w tym czasie żadnej długotrwałej kampanii edukacyjnej. Najwięcej szkół prowadziło zbiórkę baterii (41), makulatury (35) lub puszek aluminiowych (22). 19 nauczycieli zgłosiło, że w roku szkolnym 2008/2009 prowadzony był projekt dotyczący odpadów albo innych projekt ekolo-giczny zaproponowany przez organizację pozarządową. W niemal 10% szkół objętych projektem po-jemniki do segregacji pojawiły się przed rozpoczęciem Akademii 3R. Po 6 szkół organizowało zbiórkę elektrośmieci i kartridży do drukarek. Zaskakującą informacją jest ta o bardzo niskim udziale szkół w „Sprzątaniu Świata”, co obrazuje poniższy wykres. W kategorię „inne” połączono nieliczne wska-zania, takie jak: zbiórka nakrętek, zabawek, budowa kompostownika, promocja toreb wielorazowego użytku czy organizacja konkursu ekologicznego.


41 35 22 19 15 12 6 6 6

zbiór

ka ba

terii

zbiór

ka m

akula

tury

zbiór

ka pu

szek a

lumini

owyc

h

inne p

rojek

ty ed

ukac

yjne

pojem

niki d

o seg

regac

ji od

padó

winn

e

zbiór

ka ZS

EE

akcja

„Sprz

ątanie

świat

a”

zbiór

ka ka

rtridż

y do d

rukare

k

DZIAŁANIA PROWADZONE Z OGRANICZENIEM POWSTAWANIA ODPADÓW PROWADZONE W ROKU SZKOLNYM (2008/2009)

Wykres 2. Na podstawie ankiet ewaluacyjnych wypełnionych przez nauczycieli we wrześniu 2009 r., N=160. Na-uczyciele mogli udzielić więcej, niż jednej odpowiedzi.

ZNAJOMOŚĆ ZASADY 3R WŚRÓD UCZNIÓW I NAUCZYCIELI

W przypadku zagadnienia znajomości zasady 3R zasadne jest analizowanie wyłącznie odpowiedzi tych nauczycieli, którzy wypełnili obie ankiety, bowiem jedynie wtedy możliwa jest ocena efektywności działań projektowych. Na pytanie, czy uczniowie zostali zapoznani z zasadą 3R we wrześniu twierdząco odpowiedziało 20 nauczycieli, w tym 15 spośród tych, w których szkołach prowadzony był wcześniej projekt o tematyce odpadowej (wśród 68 nauczycieli, którzy wypełnili obie ankiety, 28 wskazało, że w szkole był już realizowany ponad trzymiesięczny projekt o tematyce odpadowej). Pozostałych 5 nauczy-cieli, którzy odpowiedzieli, że uczniowie zostali zapoznani z zasadą 3R stwierdziło równocześnie, że w ich szkole nie realizowano takiego projektu. Dane pozyskane za pomocą ankiety nie dają odpowiedzi, skąd uczniowie dowiedzieli się o zasadzie 3R. Pod koniec realizacji Akademii 3R nauczyciele stwierdzili, że uczniowie wszystkich klas objętych projektem zostali zapoznani z zasadą 3R.

Spośród dwudziestu szkół, w których uczniowie już przed pilotażem Akademii 3R byli zapoznani z zasadą 3R, tylko w jednej zasada nie była realizowana przez dzieci i młodzież. W pozostałych 19, a także w 4, w których zasada 3R nie była popularyzowana przed rokiem szkolnym 2009/2010, po-dejmowane były różne inicjatywy zgodne z tą zasadą. Najpopularniejszą formą było prowadzenie selektywnej zbiórki odpadów (17 wskazań, z czego 3 w szkołach nie zapoznanych z zasadą 3R). 7 szkół miało podpisaną umowę z Organizacją Odzysku REBA i prowadziło stałą zbiórkę zużytych ba-terii. Trzech nauczycieli zadeklarowało, że ich uczniowie zwracają uwagę na produkty, które kupują, sprawdzają ekoznaki, nie kupują nadmiernie, tyle samo, że w szkole odbywają się kiermasze podręcz-ników. Po dwóch nauczycieli odpowiedziało, że w szkole wykorzystuje się odpady do wykonywania prac plastycznych, w tym towarów na świąteczne kiermasze oraz że uczniowie wykorzystują do końca zeszyty i piszą w nich dwustronnie, zbierają czyste kartki do zapisywania, unikają drukowania lub


drukują dwustronnie. W jednej szkole uczniowie zbierają plastikowe nakrętki i uszyli sobie torby na zakupy, w innej korzystają z pojemników na śniadanie (lunchboxów) i kubków wielorazowego użytku. W dwóch szkołach stosowano jednocześnie po 4 różne rozwiązania ekologiczne.

W badaniu kończącym realizację pilotażu Akademii 3R w szkołach, uczniowie, znając zasadę 3R, byli o wiele aktywniejsi pod względem podejmowania inicjatyw proekologicznych. Choć znalazły się szkoły (4), w których uczniowie nie wykazywali zmian postaw w kierunku ograniczania produk-cji odpadów, to zdecydowana większość podejmowała 2 lub 3 typy działań (odpowiednio 19 i 20 szkół), a najbardziej aktywni uczniowie nawet 5 czy 6 (po 2-3 szkoły). Najbardziej popularnymi działaniami były segregacja i selektywna zbiórka odpadów (40 wskazań, osobno wyróżniono szkoły, które miały podpisaną umowę na odbiór zbieranych baterii z Organizacją Odzysku REBA). Równie popularne było stosowanie produktów wielorazowego użytku: szklanych kubków, lunchboxów, bu-telek zwrotnych i innych opakowań wielorazowych, toreb z tkanin, worków na buty, czy używanie wymiennych wkładów do długopisów. W 29 szkołach uczniowie starali się ograniczać konsumpcję: zwracali uwagę na kupowane produkty, ich oznaczenia (ekoznaki), nie kupować nadmiernie; wzrosła też popularność odpowiedzialnego gospodarowania papierem. W 19 szkołach wzrosła popularność organizowania kiermaszów i wymian książek, podręczników i czasopism, zaczęto organizować wy-miany zabawek. Wśród innych rozwiązań pojawiły się przedsięwzięcia angażujące innych członków społeczności szkolnej, takie jak tworzenie z odpadów ozdób, kart pocztowych i innych produktów na kiermasze świąteczne, ograniczenie odpadów wytwarzanych przez szkolne sklepiki i wprowadzenie do nich „odpowiedzialnych” produktów oraz organizacji happeningów, festynów i akcji informujących społeczność szkolną o zasadzie 3R.

40 40 29 22 19 17

segre

gacja

i se

lektyw

na zb

iórka

odpa

dów

używ

anie

produ

któw w

ielora

zoweg

o uży

tku

ogran

iczen

ie ko

nsum

pcji

inne

wymian

y i ki

ermas

ze

umow

a z RE

BA

W JAKI SPOSÓB UCZNIOWIE STOSUJĄ W SZKOLE ZASADĘ 3R?

Wykres 3. Na podstawie ankiet ewaluacyjnych wypełnionych przez nauczycieli w maju 2010 r., N=68. Nauczyciele mogli udzielić więcej, niż jednej odpowiedzi.


Aby ocenić skuteczność działań edukacyjnych spytano, czy nauczyciele wiedzą, jak przedstawia się hierarchia postępowania z odpadami wg zasady 3R. Realizacja projektu niestety nie wpłynęła znacząco na wzrost wiedzy nauczycieli w zakresie zasady 3R. Również liczba osób uważających, że zasada Reduce-Reuse-Recycle sprowadza się do zbierania i przetwarzania odpadów, właściwie nie uległa zmianie. W świetle tych informacji zrozumiałe są negatywne sygnały płynące z monitoringu. Skoro ponad 1/3 nauczycieli niepoprawnie identyfi kowała zasadę 3R i nie potrafi ła ułożyć poszcze-gólnych działań we właściwej hierarchii, zrozumiałe jest, że część uczniów nie otrzymała właściwego komunikatu od nauczycieli prowadzących projekt w szkole. Tłumaczy to częściowo fakt, iż działania recyklingowe były istotą aktywności części klas biorących udział w Akademii 3R. Również uczniowie, którzy nie wykazywali większego zaangażowania w popularyzowanie i wdrażanie w życie zasady 3R, mogli być zdezorientowani rozbieżnością przekazu od edukatora i od nauczyciela, błędnie rozumie-jącego zasadę 3R.

CZY NAUCZYCIELE ROZUMIEJĄ ZASADĘ 3R?

• WRZESIEŃ 2009 • MAJ 2010

41 43 8 7 4 10 15 8

poprawnaodpowiedź

najważniejszyjest recycling

inne brak odpowiedzi

Wykres 4. Na podstawie ankiet ewaluacyjnych wypełnionych przez nauczycieli we wrześniu 2009r. i w maju 2010r., N=68. Nauczyciele mogli udzielić każdorazowo tylko jednej odpowiedzi.

GOSPODARKA ODPADAMI W SZKOLE

W szkołach objętych projektem nastąpiła duża zmiana pod względem prowadzenia świadomej gospo-darki odpadami. O ile przed rozpoczęciem pilotażu Akademii 3R w niewielu szkołach przywiązywano wagę do sposobu gospodarowania materiałami i odpadami, o tyle pod koniec jego realizacji wpływ działań edukacyjnych na społeczność szkolną był zauważalny.

Na początku realizacji projektu kompostowniki istniały w 10 szkołach. Tam, gdzie go nie było, na-uczyciele z reguły nie potrafi li odpowiedzieć, dlaczego tak jest. Do najczęstszych wyjaśnień należały brak miejsca na jego urządzenie (11 wskazań), osoby, która by się tym zajęła (4 odpowiedzi) albo to, że szkoła nie wytwarza odpadów organicznych (nie ma kuchni, co najwyżej catering – 3 odpowiedzi). Pod koniec realizacji projektu sytuacja pod tym względem uległa bardzo niewielkiej poprawie: na 68 szkół kompostowniki funkcjonowały w 14. Tym razem ponad połowa nauczycieli potrafi ła wyjaśnić ten stan rzeczy, przy czym na ogół wskazywano takie same przyczyny, jak poprzednio (brak miejsca – 18 wskazań, brak odpowiedniej bądź chętnej osoby – 10 odpowiedzi, brak odpadów – 6 szkół).


Zbadano, jak w szkołach objętych projektem przedstawiało się wykorzystanie papieru. Dane wska-zują, że sytuacja w tym zakresie uległa poprawie. Najpopularniejszą metodą oszczędzania papieru było dwustronne drukowanie. Nieco mniejszą popularnością cieszyło się używanie e-wersji dokumen-tów (prowadzenia korespondencji elektronicznej, powiadamiania nauczycieli i rodziców e-mailami o sprawach szkoły, wprowadzenia elektronicznego dziennika). Jest to jednak zrozumiałe w świetle zróżnicowanego dostępu do komputerów i internetu w szkołach. W trakcie trwania projektu niemal dwukrotnie wzrosła liczba szkół, w których w sekretariacie wykorzystywany jest papier makulaturowy. Podobnie miała się sytuacja pod względem liczby szkół, w których użyty papier jest gromadzony i wykorzystywany ponownie.

Wykres 5. Na podstawie ankiet ewaluacyjnych wypełnionych przez nauczycieli we wrześniu 2009 r. i w maju 2010 r., N=68. Nauczyciele mogli udzielić więcej, niż jednej odpowiedzi.

W ramach badania gospodarki odpadami spytano nauczycieli, czy w szkole istnieje możliwość selek-tywnej zbiórki odpadów: szkła, papieru, plastiku, metalu, odpadów biodegradowalnych, odpadów niebezpiecznych, w tym ZSEE (zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny). W porównaniu z począt-kiem roku szkolnego 2009/2010 w szkołach, w których prowadzono projekt, zwiększyła się liczba rodzajów odpadów, które podlegały selektywnej zbiórce. Wyjątkiem były odpady biodegradowalne. Szczególnie duży wzrost liczby szkół, w których segregacji i selektywnej zbiórce podlega zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny może być pozorny, bowiem wyjątkowo wielu nauczycieli we wrze-śniu nie wiedziało, co dzieje się z tego typu odpadami w ich szkole (21; w maju na to pytanie nie potrafi ło odpowiedzieć 8 nauczycieli).

WYKORZYSTANIE PAPIERU W SZKOLE


35 47 43 54 0 2 0 2 14 61 1 26 11

e-wersjedokumentów

drukowaniedwustronne

ograniczeniekserowania

tablicesuchościeralne

zmniejszenierozmiaruczcionki

w dokumentacji

użyciepapieru

z recyklinguw sekretariacie

zbieranie użytegopapieru do ponownego

użycia


W SZKOLE ISTNIEJE MOŻLIWOŚĆ SELEKTYWNEJ ZBIÓRKI ODPADÓW


24 33 44 51 31 42 18 12 59 2524 7 65 46

szkło papier plastik metal odpadybiodegradowalne

odpadyniebezpieczne

ZSEE

Wykres 6. Na podstawie ankiet ewaluacyjnych wypełnionych przez nauczycieli we wrześniu 2009r. i w maju 2010r., N=68. Nauczyciele mogli udzielić więcej, niż jednej odpowiedzi.

Nauczyciele zostali również poproszeni o podanie, czy i w jaki sposób personel szkoły, mający wpływ na zakupy i gospodarkę odpadami, podejmuje działania na rzecz ograniczenia produkcji odpadów.

SEKRETARIAT SZKOŁYWe wrześniowej edycji badania ponad połowa nauczycieli (37 wskazań) stwierdziła, że w sekretaria-cie szkoły personel stosuje rozwiązania ekologiczne, ale na ogół nie podano konkretnych przykładów. 15 nauczycieli nie potrafi ła odpowiedzieć, czy w sekretariacie podejmuje się tego typu działania. W maju aż 56 nauczycieli stwierdziło, że w sekretariacie prowadzi się jakieś działania z zakresu ekolo-gicznej gospodarki odpadami.

ZAOPATRZENIOWIECSzkolny zaopatrzeniowiec to osoba, która ma największy bezpośredni wpływ na aspekty ekologiczne zakupów dokonywanych dla placówki. Jest wiele możliwości dokonania zakupów proekologicznych, np. certyfi kowanej żywności, materiałów biurowych z certyfi katami przyjaznymi środowisku i z recyklingu, używanego sprzętu elektronicznego zamiast nowego, biodegradowalnych środków czystości, energo-oszczędnych świetlówek. Niemal połowa nauczycieli zakwalifi kowanych do projektu nie zdawała sobie sprawy z tego, czy i w jaki sposób zaopatrzeniowiec uwzględnia aspekt ekologiczny dokonując zaku-pów. Prawie 2/5 zaopatrzeniowców nie zwracało uwagi na ekologiczność wyborów. Jedynie w 5% ba-danych szkół działaniem proekologicznym był zakup świetlówek. Inne działania ekologiczne w zakresie zaopatrzenia szkoły były rzadkością. Pod wpływem działań projektowych sytuacja uległa polepszeniu.


CZY ZAOPATRZENIOWIEC ZWRACA UWAGĘ NA ASPEKTY EKOLOGICZNE ZAKUPÓW

DOKONYWANYCH DLA SZKOŁY?


Wykres 7. Na podstawie ankiet ewaluacyjnych wypełnionych przez nauczycieli we wrześniu 2009 r. i w maju 2010 r., N=68. Nauczyciele mogli udzielić więcej, niż jednej odpowiedzi.

Prawdopodobnie przyczyniły się do tego prowadzone przez uczniów audyty oraz akcje informujące o zasadzie 3R i możliwych sposobach jej stosowania. W efekcie liczba nauczycieli nieposiadających wie-dzy o tym, czy zaopatrzeniowiec w swej pracy kieruje się dobrem środowiska, zmniejszyła się o połowę. Z kolei wśród zaopatrzeniowców liczba osób kupujących świetlówki, biodegradowalne środki czystości czy materiały biurowe z biocertyfi katem, wzrosła do dwudziestu kilku procent.

nie prowadzi żadnych działań 3R

nie wiem

kupuje uzywany sprzęt dla szkoły

kupuje produkty w opakowaniach nadających się do ponownego użytku

kupuje produkty w opakowaniach zbiorczych

kupuje materiały biurowe z biocertyfi katem

kupuje biodegradowalne środki czystości

kupuje świetlówki

kupuje papier z recyklingu

oszczędnie gospodaruje materiałami

25

29

1

0

0

1

2

6

3

0

23

14

1

6

2

16

15

15

0

1


SKLEPIK SZKOLNYSklepik szkolny jest miejscem, w którym uczniowie samodzielnie podejmują decyzje konsumenckie, dlatego tak ważne jest, by była w nim realizowana zasada 3R. Przykładowe formy, w jakich właściciel szkolnego sklepiku może umożliwić dzieciom i młodzieży odpowiedzialne ekologiczne kupowanie, to sprzedaż lokalnej i ekologicznej żywności, napojów w opakowaniach wielokrotnego użytku, unikanie woreczków foliowych i innych obciążających środowisko opakowań. Przed rozpoczęciem realizacji Aka-demii 3R sytuacja pod tym względem wyglądała bardzo źle – jedynie w 3 szkołach spośród 58, w których funkcjonował sklepik, oferowane były lokalne produkty albo napoje w odzyskiwalnych opakowaniach. Podobnie, jak w przypadku działalności zaopatrzeniowca, w trakcie realizacji projektu w szkole sytuacja uległa poprawie, choć nie tak widocznej, jak w poprzednio omawianym zakresie. 16 sklepików zaprze-stało używania torebek foliowych, 13 oferuje lokalną żywność, 7 – napoje w opakowaniach przetwa-rzalnych. Tylko jeden z poproszonych o to właścicieli sklepów szkolnych odmówił wdrożenia zasady 3R.

CZY W SKLEPIKU SZKOLNYM REALIZOWNA JEST ZASADA 3R?


właściciel sklepiku odmówił wspołpracy,nie był zainteresowany wdrożeniem zasady 3R

w szkole nie ma sklepiku

klasa przeprowadziła audyt sklepiku

w sklepiku sprzedawana jest lokalna żywność

właściciel kupuje produkty hurtowo w opakowaniach zbiorczych

sklepik zamiast TETRA-PACKów sprzedaje w opakowaniach nadających się do odzysku

sklepik nie korzysta z torebek foliowych

0

10

0

2

0

1

0

1

13

1

13

1

7

16



BIBLIOTEKA SZKOLNATakże biblioteka szkolna może w swej działalności kierować się zasadą 3R i przez to promować ją w środowisku szkolnym. Nauczycieli biorących udział w projekcie spytano o to, czy szkolna biblioteka prowadzi kampanie zachęcające do wypożyczenia książek i czasopism, czy organizuje kiermasze wy-miany podręczników szkolnych lub inne działania, które mogą mieć wymiar ekologiczny? Spośród 68 szkół zaangażowanych w Akademię 3R, na początku realizacji projektu w 58 bibliotekach były orga-nizowane takie działania. Do końca realizacji pilotażu liczba takich bibliotek wzrosła do 63. Można, zatem uznać, że pośród pracowników szkoły nieprowadzących bezpośrednio dydaktyki, pracownicy bibliotek odznaczali się postawą najbardziej zbliżoną do zasady 3R. Poniższy wykres prezentuje ro-dzaje aktywności, prowadzone przez biblioteki szkolne i szkoły, które łączyły w sobie aspekt promocji czytelnictwa i ograniczania konsumpcji czy też ponownego używania wydawnictw. Warto odnotować szczególnie duży wzrost liczby placówek organizujących kiermasze książek i podręczników.

DZIAŁANIA BIBLIOTEK SZKOLNYCH Z ZASADĄ 3R


9 11 43 51 8 14 4 13

konkursekologiczny

kiermasze książek,podręczników

kampanie zachęcające do wypożycznia

książek

zbiórka książek i czasopism


OCZEKIWANIA NAUCZYCIELI WZGLĘDEM EFEKTÓW AKADEMII 3R W SZKOLE I POZIOM ICH SPEŁNIENIA

We wrześniowej ankiecie nauczycielom zadano pytania o oczekiwania, jakie mieli względem reali-zacji programu Akademii 3R w roku szkolnym 2009/2010. Udzielone odpowiedzi informują o tym, co było dla nich największym atutem projektu. Analiza poniższego wykresu pozwala wyróżnić kilka grup oczekiwań. Po pierwsze nauczyciele spodziewali się, że projekt pomoże im zaktywizować spo-łeczność szkolną (11 wskazań), zainspirować ich do działania (5 odpowiedzi) poprzez pogłębienie świadomości ekologicznej jej uczestników (uczniów, rodziców nauczycieli – niemal połowa wskazań). Tego typu oczekiwania są zbieżne z celami projektu, dlatego ich spełnienie byłoby dla uczestników projektu podwójną korzyścią. Po drugie część nauczycieli oczekiwała, że udział w projekcie wzbogaci


ich warsztat pracy – 12 wskazań dotyczyła poznania nowych metod pracy, kolejne 11 – zdobycia nowych wiadomości, 6 – otrzymania pakietu edukacyjnego. Ta grupa oczekiwań była stosunkowo łatwa do spełnienia. Trzeci typ oczekiwań dotyczył wsparcia dla nauczyciela ze strony edukatorów albo szkoły: 5 wskazań dotyczyło pomocy przy realizacji programu, 2 nauczyciele szczególnie doceniali fakt, że w szkole odbędą się zajęcia prowadzone przez edukatorów. Ostatnia grupa – niecałe 10% nauczycieli – liczyło na to, że realizacja projektu pozwoli wdrożyć zasadę 3R w społeczności szkolnej.

OCZEKIWANIA NAUCZYCIELI WOBEC REALIZACJI AKADEMII 3R

W ROKU SZKOLNYM 2009/2010

współpraca między szkołą a NGO

wprowadzenie Akademii do całej szkoły

zajęcia prowadzone przez edukatorów

wdrażanie zadsady 3R

pomoc przy realizacji programu

inspiracja do działań

pakiet edukacyjny

wzbudzenie poczucia potrzeby działań ekologicznych

nowe wiadomości

nowe metody pracy

pogłębienie świadomości ekologicznejuczniów, nauczycieli, rodziców

1

1

2

5

5

5

6

11

11

12

32

„Wykres 10. Na podstawie ankiet ewaluacyjnych wypełnionych przez nauczycieli we wrześniu 2009r., N=68. Nauczyciele mogli udzielić więcej, niż jednej odpowiedzi.”


Pytanie w ankiecie majowej dotyczyło nieco innej, węższej tematyki. Nauczyciele mieli odpowiedzieć, czy Akademia 3R spełniła ich oczekiwania w zakresie redukcji odpadów opakowaniowych w szkole. Ogromna większość (81%) nauczycieli biorących udział w projekcie (spośród tych, którzy wypełnili obie ankiety) była w pełni zadowolona z jego efektów w kontekście zmniejszenia ilości odpadów wytwarzanych przez szkołę. Dalsze 12% było tylko częściowo zadowolonych. Trzeba jednak pamiętać, że około połowy nauczycieli uczestniczących w realizacji projektu nie odesłała ankiety podsumowu-jącej. Trudno zatem jednoznacznie ocenić, czy projekt Akademia 3R był pod tym względem sukcesem i czy tak oceniały go osoby, które miały największy wpływ na efekty projektu edukacyjnego.

81%

12%7%

oczekiwania zostały spełnione

oczekiwania nie wpełni spełnione

nie spełniły się oczekiwania nauczycieli / brak odpowiedzi

Wykres 11. Na podstawie ankiet ewaluacyjnych wypełnionych przez nauczycieli w maju 2010 r., N=68. Nauczyciele mogli udzielić tylko jednej odpowiedzi.


ROZDZIAŁ 4

OCENA PROJEKTU W OCZACH EDUKATORÓW: MOCNE I SŁABE STRONY, PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ PROBLEMÓW. (Na podstawie notatek ze spotkania ewaluacyjnego.)

Spotkanie ewaluacyjne odbyło się we wrześniu 2010 r. Składało się z 2 części. W pierwszej odbyła się prezentacja danych ewaluacyjnych, zebranych w trakcie trwania projektu, obrazujących stopień osiągnięcia twardych i miękkich celów projektu. Prezentacje stały się inspiracją do dyskusji na te-mat oceny projektu. Drugą część spotkania, obok dyskusji, stanowiły warsztaty poświęcone ocenie założeń i harmonogramu projektu, ocenie poziomu osiągnięcia miękkich celów projektu, a także współpracy z biurem Akademii 3R oraz ze szkołami.

MOCNE I SŁABE STRONY PROJEKTU

ZAŁOŻENIA I HARMONOGRAM PROJEKTUEdukatorzy stwierdzili, że działania projektowe zostały zaplanowane adekwatnie do grup doce-lowych. Scenariusze zajęć, ćwiczenia aktywizujące oraz konkurs są dopasowane do możliwości i percepcji uczniów szkół podstawowych i gimnazjów. Są też odpowiednie do potrzeb i możliwości nauczycieli. Choć niektórzy nauczyciele mieli problemy z dostosowaniem konkretnych scenariuszy do warunków danej klasy, pojawiło się też wiele ciekawych i innowacyjnych pomysłów na działania. Zdaniem edukatorów warto wypracować sposób upowszechnienia nowych pomysłów na działania. Będzie to stanowiło rodzaj wsparcia dla nauczycieli.

Forma projektu całorocznego została uznana przez edukatorów za adekwatną formułę działań eduka-cyjnych, prowadzonych we współpracy ze szkołą. Całoroczne działania przynoszą trwalsze efekty, niż projekty polegające na jednorazowym spotkaniu, gdyż pozwalają powtarzać przekaz edukacyjny, co prowadzi do jego utrwalenia. Umożliwiają również długotrwałe oddziaływanie na postawy uczniów.Zwrócono uwagę na niedopasowanie harmonogramu projektu do wydarzeń w roku szkolnym, takich jak ferie czy egzaminy. Również harmonogram działań edukatorów nie był optymalny. Edukatorzy zaproponowali rozwiązanie tych problemów, które zostanie zaprezentowane w dalszej części tego rozdziału.

Rola edukatorów i organizacji członkowskich w projekcie została oceniona, jako optymalna. Więk-szość edukatorów nie czuła się przeciążona pracą. Wyjątek stanowiły działania związane ze zbiera-niem danych do ewaluacji. Ten wątek został opisany bardziej szczegółowo w dalszej części niniej-szego rozdziału.

OCENA POZIOMU REALIZACJI MIĘKKICH CELÓW PROJEKTU

W projekcie założono następujące cele szczegółowe, które ze względu na ich charakter nazwiemy celami miękkimi:

• Podniesienie świadomości i odpowiedzialności ekologicznej dzieci i młodzieży za otocze-nie przyrodnicze.


• Zwiększenie poziomu wiedzy ekologicznej odbiorców projektu w zakresie postępowania z odpadami.

• Ukształtowanie i utrwalenie nawyków i zachowań proekologicznych dzieci i młodzieży w zakresie postępowania z odpadami opakowaniowymi.

• Zwiększenie aktywności dzieci i młodzieży oraz ich nauczycieli w zakresie podejmowania konkretnych działań proekologicznych w swoich środowiskach lokalnych.

• Upowszechnienie interaktywnych i modelowych metod nauczania dzięki udostępnie-niu dla wszystkich potencjalnych odbiorców przygotowanych materiałów dydaktycz-nych i edukacyjnych.

Uczestnicy spotkania ewaluacyjnego stwierdzili, że projekt przyczynił się do podniesienia świadomo-ści i odpowiedzialności ekologicznej uczniów, ale efekt był zależny od zaangażowania nauczycieli. Nauczyciele, którzy nie przyswoili sobie we właściwy sposób zasad 3R i nie zaangażowali się w reali-zację projektu, odnieśli niewielki efekt w pracy z dziećmi, a często zaprzepaścili zapał dzieci, wzbu-dzony podczas zajęć prowadzonych przez edukatora. Z kolei uczniowie, którzy uczestniczyli w więcej niż dwóch zajęciach organizowanych w ramach Akademii 3Ri byli angażowani przez nauczyciela w akcje, czy też zachęcani do podejmowania inicjatyw ekologicznych, mieli lepiej ugruntowane zasady 3R i stosowali je w codziennym życiu.

Zawartość pakietu edukacyjnego, który był chętnie wykorzystywany i wysoko oceniany przez nauczycieli, wzmocniła efekt zwiększenia poziomu wiedzy ekologicznej dzieci i młodzieży w zakresie postępowania z odpadami. Wzrost wiedzy w sposób zauważalny przełożył się na zmianę postaw i zachowań konsumenc-kich dzieci i młodzieży objętych projektem oraz ich rodzin. Choć niewątpliwie nawyki proekologiczne były obserwowalne, równie widoczny był problem niewłaściwego rozkładu akcentów na poszczególne zasady. W wielu projektach ekologicznych, jakie są realizowane w szkołach i społecznościach lokalnych, bardzo duży nacisk kładziony jest na recykling. Powoduje to, że zarówno nauczyciele, jak i uczniowie mają problemy z zapamiętaniem, zrozumieniem i realizacją pozostałych liter „R” (ograniczać i używać ponownie). Ponadto wielu osobom recykling wydaje się najłatwiejszym działaniem, a w społecznościach lokalnych, szczególnie w dużych miastach, stworzono infrastrukturalne możliwości prowadzenia segre-gacji, odzyskiwania i przetwarzania surowców wtórnych. Spostrzeżenia edukatorów w tym zakresie są zbieżne z wynikami analizy ankiet i wywiadów, prowadzonych z nauczycielami w trakcie całego projektu. Należy więcej wysiłku poświęcić upowszechnianiu zasad „Reduce” i „Reuse”. Pomysły edukatorów na rozwiązanie tego problemu zostały zaprezentowane w dalszej części rozdziału.

Udział w projekcie pozwolił zaktywizować dzieci i młodzież do działań ekologicznych, ale poziom aktywizacji był zróżnicowany. W dużych miastach, gdzie w szkołach realizuje sie wiele projektów, w tym ekologicznych, efekty Akademii 3R były na ogół mniej zauważalne. Często już przed rozpo-częciem tego projektu w szkołach funkcjonowały selektywna zbiórka odpadów przetwarzalnych czy segregacja śmieci, a gazetki ścienne o tematyce ekologicznej stanowiły element wystroju. W małych miejscowościach, gdzie realizuje się mniej projektów lub zgoła żadnych, efekty Akademii 3R były bardziej widoczne. Również podejście nauczycieli i uczniów oraz ich poziom entuzjazmu i zaanga-żowania był zwykle większy. Nie występuje tam efekt przesytu przekazem proekologicznym. Eduka-torzy stwierdzili, że dobrym pomysłem byłoby skierowanie działań projektowych do szkół w małych miejscowościach. Już w pilotażu szkoły podstawowe i gimnazja zlokalizowane w miasteczkach i na wsiach stanowiły niemały odsetek, jednak mogą one stanowić większość uczestników projektu. Wy-maga to jednak zmian w założeniach projektowych. Po pierwsze szkoły i klasy w małych miejscowo-ściach są mniej liczne, co należy uwzględnić przy planowaniu wskaźników. Po drugie rekrutacja oraz realizacja działań edukacyjnych (szkoleń dla nauczycieli, zajęć edukatorów dla uczniów) z uwagi na często duże odległości między siedzibą organizacji partnerskiej zaangażowanej w projekt, a miejsco-


wością, w której znajduje się szkoła, wymaga większego nakładu pracy, czasu i środków i powinno to znaleźć odzwierciedlenie w harmonogramie i budżecie projektu.

Narzędzia edukacyjne, jak już wspominano, zyskały wysokie oceny edukatorów i nauczycieli. Naj-częściej i najchętniej wykorzystywany był pakiet edukacyjny. Mniejsza powszechność wykorzystania narzędzi elektronicznych – strony internetowej ekonsument.pl oraz gier internetowych – wynika nie z ich wad, ale z problemu nie dość powszechnego dostępu do infrastruktury (utrudniony dostęp do sal komputerowych w szkołach, gdzie istnieje tylko jedna taka klasa, a także brak dostępu do internetu w domach nauczycieli i uczniów). Towarzyszą temu ograniczone kompetencje komputerowe części nauczycieli. Niemniej stosunkowo łatwy dostęp do narzędzi edukacyjnych (w tym dostępność pakietu edukacyjnego na stronie internetowej projektu oraz bezpłatność wszystkich narzędzi eduka-cyjnych) przyczynia się do upowszechnienia modelowych i interaktywnych metod nauczania.

WSPÓŁPRACA Z BIUREM Akademii 3R

Edukatorzy wysoko ocenili współpracę z zespołem projektowym. Przepływ i dostępność informacji nie stanowił żadnego problemu. Edukatorzy z wyprzedzeniem otrzymywali potrzebne informacje, a personel biura projektu chętnie i fachowo udzielał wyjaśnień, porad i odpowiedzi na wszelkie pytania. Edukatorzy zwrócili uwagę na wzrost fachowości i skrócenie czasu oczekiwania na reakcję pracownic biura projektu w porównaniu z początkiem realizacji projektu, co ma związek ze zmianami kadrowymi. Podkreślano również bardzo dobrą atmosferę współpracy. Ilość procedur administracyj-nych, angażujących edukatorów nie była przez nich odbierana, jako obciążająca.

Pytani o to, czy stopień skomplikowania dokumentów projektowych stanowił dla nich problem, edu-katorzy stwierdzili, że nie były one skomplikowane. Jednocześnie zasugerowali, że należy ograniczyć liczbę dokumentów wysyłanych do szkół i uprościć język, jakim są pisane. Nie należy w nich używać słownictwa specyfi cznego dla wniosków projektowych. Informacja o projekcie z zaproszeniem do udziału w rekrutacji powinna w miarę możliwości mieścić się na jednej stronie formatu A4 i być sformułowana w „języku korzyści”, to znaczy informować, jakie korzyści z udziału w projekcie mogą uzyskać szkoła i nauczyciele.

Największe problemy sprawiła ilość dokumentów związanych z ewaluacją projektu – ankieta dla na-uczycieli, wypełniania na początku i na końcu udziału w projekcie, oraz dwa kwestionariusze wywia-du, będące podstawą do sporządzenia dwóch raportów z monitoringu. W efekcie nauczyciele cztery razy w ciągu trwania projektu (średnio, co dwa miesiące) byli proszeni o udzielenie odpowiedzi na częściowo powtarzające się pytania. Przełożyło się to na wspomniane już problemy:

• Brak możliwości umówienia z nauczycielami spotkań w celu przeprowadzenia wywiadów, przez co część edukatorów potraktowała kwestionariusze wywiadu jak ankiety i poprosiła nauczycieli o wypełnienie i odesłanie formularzy. W efekcie uzyskano niepełne, czasem nieadekwatne odpowiedzi, utrudniające ich analizę.

• Niska responsywność – część nauczycieli zniechęciła się do projektu i nie wypełniła bądź nie odesłała ankiet lub kwestionariuszy wywiadu, przez co tylko część danych zachowała walor porównywalności. W efekcie niemożliwa była pełna ewaluacja, która zakłada po-równanie stanu przed rozpoczęciem projektu, w jego trakcie i po zakończeniu działań projektowych.

Edukatorzy zaproponowali rozwiązanie problemu ze zbieraniem danych do ewaluacji, które zostanie zaprezentowane w dalszej części tego rozdziału.


OCENA WSPÓŁPRACY ZE SZKOŁAMI

Jak już wielokrotnie wspomniano w raporcie, efekty współpracy edukatora i nauczycieli były zróż-nicowane i zależały między innymi od nastawienia nauczycieli i środowiska szkolnego. Również założenia organizacyjne projektu wywarły znaczący wpływ, na jakość współpracy. Generalnie sam model współpracy edukator-nauczyciel był oceniany pozytywnie. Część nauczycieli wykazała się du-żym zaangażowaniem i zdaniem edukatorów warto kontynuować współpracę nimi w ramach Akademii 3R. Nauczyciele słabo zaangażowani wymagają więcej uwagi i wsparcia, by udział ich podopiecznych w projekcie przyniósł pozytywne i trwałe efekty. W wypadku nauczycieli, którzy wykazali się zniko-mą aktywnością i nie przyswoili zasad 3R, nasuwa się pytanie o poprawność rekrutacji i szkolenia. Wskazane jest rozpatrzenie zasad rekrutacji do projektu – należy ustanowić takie, które zachęcą na-uczycieli do aktywniejszych działań i pozwolą na uniknięcie kwalifi kowania do projektu nauczycieli, którzy nie są w stanie zaangażować się w projekt w sposób zapewniający realizację minimalnych założeń. Również zmiana harmonogramu i sposobu monitorowania projektu może pomóc w lepszym zaangażowaniu nauczycieli.

Również zaangażowanie środowisk szkolnych nie było jednakowe. Edukatorzy potwierdzili, że w szkołach, w których Akademia 3R była prowadzona przez aktywnych i przekonanych do idei nauczycieli, efekty były bardzo widoczne. Jednak stopień zaangażowania całej społeczności szkolnej w realizację projektu zależy w dużym stopniu od nastawienia dyrekcji. W części szkół je-dyną aktywnością podjętą przez władze szkoły było wyrażenie zgody na udział w projekcie. W wielu przypadkach nauczyciele z tych szkół wskazywali, że trudno im realizować projekt, gdyż jego treści nie są zgodne z podstawą programową. Mówili też, że nie ma możliwości wygospodarowania czasu na zajęcia według scenariuszy, które zajmują dwie godziny lekcyjne. Szkoły, w których w projekt zaangażowany był cały personel i uczniowie innych klas, były niestety mniej liczne. Edukatorzy podawali przykłady ciekawych form takiego zaangażowania, podkreślając wagę pozytywnego nasta-wienia dyrekcji dla zapewnienia możliwie szerokiego oddziaływania projektu na społeczność szkolną i lokalną. Dlatego należy opracować taki przekaz do szkół, który przekona ich władze do aktywnego zaangażowania w projekt Akademia 3R.

Część nauczycieli uczestniczących w projekcie wyrażała chęć jego realizacji na zajęciach kół przyrod-niczych czy ekologicznych, jednak było to niezgodne z założeniami projektu. Zdaniem edukatorów dopuszczenie takiej sytuacji, że w projekcie uczestniczy nie klasa, a koło zainteresowań, przyniosło-by dobre efekty: takie grupy mogą z większym powodzeniem przygotowywać akcje włączające w projekt całą społeczność szkolną, wykazują większe zaangażowanie i odwagę do podjęcia ambit-nych zadań, niż klasa.

PROBLEMY NAPOTYKANE W TRAKCIE REALIZACJI PROJEKTU ORAZ PROPO-ZYCJE ICH ROZWIĄZANIA

W trakcie dyskusji sformułowano szereg problemów, jakie wystąpiły w trakcie realizacji projektu. Warsztatowa część spotkania ewaluacyjnego była poświęcona wypracowaniu rozwiązań, które po-zwolą uniknąć wystąpienia tych problemów w kolejnej edycji Akademii 3R. Efekty warsztatów zostały zaprezentowane poniżej.


PROBLEM: Harmonogram projektu nie był w pełni dostosowany do rytmu roku szkolnego.

Opis problemu i jego konsekwencji: Zgodnie z harmonogramem pilotażu rekrutacja nauczycieli odbyła się w trakcie wakacji i we wrześniu 2009 r., a szkolenia nauczycieli we wrześniu. W wielu szkołach informacja o rekrutacji „utknęła” latem w sekretariacie i dopiero ponowny kontakt ze szkołą umożliwił poinformowanie nauczycieli. Termin rekrutacji nie był optymalny również, dlatego, że większość nauczycieli jest skłonna podjąć decyzję o zaangażowaniu w działania nadprogramowe dopiero po rozpoczęciu roku szkolnego.

Harmonogram przewidywał również, że drugie zajęcia edukatorów w szkołach odbędą sie w styczniu i lutym 2010 r., co ze względu na ferie i ich różne terminy w poszczególnych województwach, było trudne do zorganizowania.

Wreszcie zakończenie projektu konkursem i ankietą dla nauczycieli na przełomie kwietnia i maja kolidowało z terminami sprawdzianu po szóstej klasie i egzaminów gimnazjalnych. Ponadto zapla-nowanie wycieczki stanowiącej nagrodę główną w konkursie na wrzesień 2010 stanowiło barierę dla nauczycieli ostatnich klas (6. klasy szkoły podstawowej i 3. klasy gimnazjum), którzy uznali, że wyjazd z absolwentami szkoły jest zbyt trudny do przeprowadzenia.

Proponowane rozwiązania:Akcję informacyjną należy zaplanować na wrzesień, a szkolenia nauczycieli w październiku. Eduka-torom ułatwi to kontakt z nauczycielami, a nauczycielom pozwoli na podjęcie decyzji w oparciu o znany plan zajęć.

Czas przeznaczony na przeprowadzenie przez edukatorów drugich warsztatów należy albo skrócić i przesunąć (na przełom grudnia i stycznia) albo wydłużyć tak, by nie kolidowało to z feriami (pro-ponowany okres: grudzień-marzec).

Termin konkursu można pozostawić bez zmian, ale trzeba rozważyć pomysł prowadzenia projektu w klasach 1-5 szkół podstawowych i 1-2 gimnazjum. Pozwoli to uniknąć dodatkowego obciążenia nauczycieli i uczniów ostatnich klas pracą niezwiązaną z egzaminami końcowymi.

PROBLEM: Konieczność wypełnienia zbyt dużej ilości dokumentów związanych z ewaluacją projektu.

Opis problemu i jego konsekwencji: Problem i jego konsekwencje zostały opisane w części prezentującej ocenę współpracy z biurem pro-jektu. Tak duża ilość narzędzi ewaluacyjnych została założona we wniosku projektowym.

Proponowane rozwiązania: edukatorzy zaproponowali, by zmniejszyć ilość narzędzi ewaluacyjnych. Nauczyciele na początku projektu otrzymaliby ankietę (to słowo nie powinno się pojawić w nagłówku) do wypełnienia od razu oraz raport, który wypełnialiby przez cały okres udziału w projekcie i odsyłaliby na koniec (w maju). Odesłanie wypełnionego raportu, zawierającego dane o podjętych działaniach i ich efektach, byłoby warunkiem uzyskania potwierdzenia udziału w projekcie. Forma raportu jest znaną nauczycielom i akceptowaną przez nich formą monitorowania ich pracy.

www.ekonsument.pl 9

Prezentacja programu „Akademia 3R˝

ADRESACI PROGRAMU

Bezpośrednimi odbiorcami projektu są uczniowie i nauczyciele szkół podstawowych i gimnazjów. Żeby pro-jekt przyniósł wymierne skutki, a jego efekty były trwałe, konieczne jest zaangażowanie całej społeczno-ści szkolnej: rodzin uczniów, pracowników administracji oraz pracowników technicznych szkoły. Kolejnym naturalnym etapem programu będzie skierowanie działań do społeczności lokalnej, sąsiadów, właścicieli i pracowników sklepów czy biur, władz samorządowych. Projekt można realizować na poziomie jednej kla-sy, warto jednak podjąć trud i namówić pozostałych nauczycieli, dyrekcję oraz innych pracowników szkoły, zaangażować rodziców do tego, by szkoła faktycznie się zmieniła. Choć na etapie planowania wspólne dzia-łania tylu osób mogą wydawać się trudne, to w efekcie przyniosą one wiele korzyści. Uczniowie realizujący program otrzymają jasny przekaz od całego otoczenia, że ich działania są przyjmowane ze zrozumieniem i są wspierane przez dorosłych, a młodzież zobaczy, że jej trud i starania nie pójdą na marne.

Działania zmierzające do zmiany postaw i zachowań nie mogą ograniczać się do kilku lekcji z wybranym nauczycielem i podjęcia jednorazowej aktywności. Ważna jest konsekwencja (np. mówimy, że powinniśmy unikać jednorazowych opakowań, a następnie na szkolnej imprezie okazuje się, że uczniowie dostają soki w kubeczkach jednorazowych), dawanie dobrego przykładu (nauczyciel powiela materiały dla uczniów dwu-stronnie), wzajemne motywowanie, a także możliwość podejmowania właściwych decyzji (np. jeśli w szkole nie ma pojemników do segregacji, albo w szkolnym sklepiku nie ma napojów w zwrotnych opakowaniach, uczeń nie może praktykować pozytywnych zachowań).

Jeżeli wszyscy razem – uczniowie, grono pedagogiczne, pracownicy szkoły – podejmą decyzję o działa-niach na rzecz tego, by szkoła w rzeczywistości, a nie tylko na poziomie deklaracji, stała się bardziej ekologiczna, to takie wyzwanie ma realne szanse powodzenia.

Zanim przystąpimy do realizacji programu należy podjąć świadomą, kolektywną decyzję, że chcemy to zro-bić. W większości szkół (jeśli nie we wszystkich) działania związane z tematyką odpadową są już od dawna realizowane, ale zazwyczaj są one oderwane od siebie i jednorazowe. Działania „Akademii 3R˝ są doskonałą bazą do podjęcia systemowej zmiany w funkcjonowaniu szkoły jako społeczności i instytucji. Projekt propo-nuje trwałe działania skierowane do całej szkoły, a do tego potrzebna jest akceptacja i zaangażowanie całej społeczności szkolnej. Na początku należy więc stworzyć zespół, który będzie motywował, dostarczał wie-dzy, organizował i monitorował przebieg projektu. Najlepiej jeśli w skład tego zespołu wejdą przedstawiciele różnych grup – zarówno nauczyciele, jak i pracownicy sekretariatu, rodzice i uczniowie. Następnie należy przekonać całą zbiorowość szkolną do aktywnego uczestnictwa w działaniu. Być może będzie to najtrudniej-sza część całego projektu, ale z pewnością niezbędna dla realizacji celu.

Ważne jest, aby to uczniowie stanowili siłę napędową projektu. Nauczyciele po zainicjowaniu programu po-winni przekazać pałeczkę uczniom tak, aby mogli się oni wykazać swoją pomysłowością, umiejętnościami i zaangażowaniem. Oczywiście, nauczyciele w trakcie realizacji projektu pełnią rolę przewodników, którzy wspierają, motywują, a w razie potrzeby pokierują uczniów.

www.ekonsument.pl 9


ADRESACI PROGRAMU







PROBLEM: Brak w projekcie możliwości upowszechniania dobrych pomysłów na działania.

Opis problemu i jego konsekwencji: część nauczycieli nie poradziła sobie z dostosowaniem scenariuszy zajęć do wieku i możliwości swo-ich uczniów. Z drugiej strony wielu kreatywnych nauczycieli, a także uczniowie zaproponowali bądź przetestowali ciekawe działania, które mogłyby wzbogacić zawartość projektu.

Proponowane rozwiązania: Najciekawsze działania opisane w ankietach i raportach warto opracować i opublikować jako za-łączniki do pakietu. Warto też umożliwić nauczycielom samodzielne publikowanie swoich pomysłów i ich wymianę na stronie internetowej projektu. Dobrym rozwiązaniem byłoby moderowane forum internetowe.

PROBLEM: Niedostosowanie przez nauczycieli scenariuszy zajęć i ćwiczeń aktywizujących do wieku wszystkich uczniów objętych projektem i do podstawy programowej.

Opis problemu i jego konsekwencji: ten problem został już opisany w rozdziale poświęconym analizie ankiet i raportów z monitoringu. Bardziej doświadczeni i kreatywni nauczyciele radzili sobie z tym problemem (najciekawsze rozwią-zania zostały opisane w Rozdziale 1). Dla innych była to bariera w stosowaniu poszczególnych sce-nariuszy i ćwiczeń aktywizacyjnych. Niedostosowanie scenariuszy do podstawy programowej utrud-niało tym nauczycielom zorganizowanie zajęć dwugodzinnych, bo musieliby na to poświęcić godziny lekcyjne, których, jak mówią, i tak jest za mało, by „przerobić” materiał z podstawy.

Proponowane rozwiązania: dla dzieci najmłodszych oraz niepełnosprawnych konieczne jest stworzenie nowej szaty grafi cznej – bardziej czytelnej, barwnej, a przez to atrakcyjniejszej. Włączenie do pakietu edukacyjnego większej ilości kolorowych obrazków, różnych materiałów, które można wziąć do domu, pozwoli na lepsze dotarcie z przekazem do tej grupy uczniów. Należy opracować scenariusze interdyscyplinarne, moż-liwe do zastosowania w nauczaniu zintegrowanym. Również dla starszych dzieci i młodzieży warto zaproponować scenariusze i ćwiczenia aktywizacyjne, możliwe do zastosowania na innych lekcjach, niż przyroda i godziny wychowawcze. Do przygotowania scenariuszy dostosowanych do podstawy programowej i wieku dzieci można zaangażować metodyka przedmiotów przyrodniczych.

Sposobem na uniknięcie problemów z brakiem czasu na prowadzenie zajęć zgodnie ze scenariusza-mi jest prowadzenie projektu w ramach kół zainteresowań (przyrodniczych, ekologicznych) albo w ramach tzw. „karcianych godzin” – dodatkowych lekcji (dziewiętnastej i dwudziestej), których prowadzenie jest dodatkowym obowiązkiem każdego nauczyciela na pełnym etacie, nakładanym na nich przez „Kartę nauczyciela”.

PROBLEM: Zrozumienie, zapamiętanie i wprowadzenie w życie zasad „reduce” i „reuse” sprawia pro-blem uczniom i nauczycielom.

Opis problemu i jego konsekwencji: wyniki monitoringu oraz obserwacje edukatorów wskazują na problem niewłaściwego zapamiętania bądź zrozumienia zasad 3R (Reduce-Reuse-Recycle) przez nauczycieli i przez uczniów. Część nauczy-cieli nie rozumie, co kryje się pod tymi hasłami i pytani o zasady 3R podają różne błędne rozwiązania

www.ekonsument.pl 9


ADRESACI PROGRAMU






www.ekonsument.pl 9


ADRESACI PROGRAMU






www.ekonsument.pl 9


ADRESACI PROGRAMU







tego skrótu. Jednocześnie spora część uczestników projektu (por. Rozdział 1) nie potrafi ułożyć za-sad we właściwej hierarchii. Najczęściej na pierwszy plan wysuwa się recycle. Jak wspomniano w tym rozdziale, jest to efekt rozpowszechnienia recyklingu, szczególnie w dużych miastach. Recy-kling od pozostałych dwóch zasad odróżnia również pewna trudność związana z koniecznością doko-nania zmian w sposobie myślenia: Reduce i Reuse to styl życia, a Recycle to czynność. Ograniczenie zakupów i ponowne używanie tego, co nadaje się do użytku, stoi w sprzeczności z lansowanym przez media i otoczenie konsumpcyjnym modelem życia i gospodarki. Recykling nie wymaga dokonania tak głębokich zmian w stylu życia, jak dwie pozostałe zasady i nie wiąże się w świadomości ludzi z wyrzeczeniem się sposobu szeroko pojętej konsumpcji, która określa status ekonomiczny i spo-łeczny, a przynajmniej jest formą jego manifestacji.

Proponowane rozwiązania: Część edukatorów stwierdziła, że odpowiednie rozłożenie akcentów podczas szkolenia wprowadzają-cego minimalizuje problem błędnego zrozumienia i zapamiętania zasad 3R. Jednak wyniki monito-ringu wskazują, że pomimo dużej wagi, przywiązywanej do znaczenia poszczególnych zasad i ich hierarchii w prezentacjach i materiałach szkoleniowych, nadal występują problemy z poprawną identyfi kacją zasad, ich kolejności oraz z wprowadzaniem ich w życie.

Dużą rolę odgrywa własny przykład edukatora. Uczestnicy spotkania mówili, że ich zachowanie zgod-ne z przekazem, jaki kierowali do uczniów podczas zajęć prowadzonych w szkołach, w tym wykorzy-stywanie toreb z materiału, długopisów z papieru, papieru ekologicznego i używanego ponownie, podawanie przykładów zachowań ekologicznych z własnego życia codziennego, uwiarygodniało ich w oczach odbiorców i pokazywało, że można żyć w ten sposób.

Dla wielu nauczycieli sporym problemem jest zaproponowanie klasie i szkole działań ekologicznych innych, niż recyklingowe. Warto spisać i opublikować (w pakiecie edukacyjnym, na stronie interne-towej, w materiałach szkoleniowych dla nauczycieli) pomysły na działania związane z ograniczaniem i ponownym używaniem. Celowe jest opisanie nawet bardzo prostych czynności, udostępnienie ad-resów hurtowni oferujących ekologiczne materiały biurowe, przytoczenie przykładów, jakie koszty ponosi szkoła i gospodarstwo domowe, konsumując z zastosowaniem zasad 3R i z ich pominięciem.Ponieważ plakaty prezentujące zasady 3R, które zostały rozdane szkołom uczestniczącym w projek-cie, okazały się bardzo skutecznym medium, warto pomyśleć o wykorzystaniu ich grafi ki w innych formach przekazu, które pozwoliłyby na dalsze upowszechnienie i wyeksponowanie niesionych przez nie treści w miejscach, w których plakaty nie będą eksponowane (w domach, na ulicy, w miejscach, gdzie bywają dzieci i młodzież). Przykładowe formy: naklejki, wykonane z papieru przybory szkolne, naszywki, szablony do malowania koszulek, tapety na komórkę i ekran komputera.

Można też rozważyć zastąpienie Recycle inną „R-ową” zasadą, związaną z odpowiedzialną konsump-cją (np. Re-think – przemyśl swoje decyzje, Refuse – odmawiaj reklamom i promocjom). Obfi tość edukacyjnych i komercyjnych programów recyklingowych odsuwa groźbę zapomnienia o tej możliwo-ści, a przekaz projektu stanie się przez to bardziej czytelny dla odbiorców.

PROBLEM: W trakcie trwania projektu nastąpił zauważalny spadek zaangażowania nauczycieli.

Opis problemu i jego konsekwencji: monitoring wykazał, że zaangażowanie nauczycieli w projekt z czasem malało. Według danych zebra-nych za pomocą drugiej ankiety w 2010 roku przeprowadzono mniej zajęć, niż w pierwszym seme-strze, odbyło się mniej akcji, a nauczyciele, którzy w pierwszej ankiecie monitoringowej deklarowali,

www.ekonsument.pl 9


ADRESACI PROGRAMU







że dopiero zamierzają zorganizować przedsięwzięcia angażujące społeczność szkolną, dość często nie wykazali takiej aktywności. O spadku zainteresowania projektem świadczy tez mniejsza respon-sywność w kolejnych turach badań ewaluacyjnych oraz to, że w połowie województw do konkursu przystąpiło mniej, niż 50% szkół. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy znalazło się m. in. wystąpie-nie rożnych problemów „dnia codziennego” (długotrwała choroba, obciążenie innymi zadaniami), negatywne nastawienie uczniów do projektu (zwłaszcza w gimnazjach), brak wsparcia w szkole.

Proponowane rozwiązania: Należy zastosować różne metody przypominania nauczycielom o tym, że realizują projekt. Metody te powinny aktywizować i wspierać nauczycieli, posiadać walor drobnej gratyfi kacji, która na zasadzie „uprzejmość za uprzejmość” (sprzedażowa „stopa w drzwi”) skłoni nauczycieli do zorganizowania zajęć dla uczniów czy akcji dla szkoły. Może to być list czy życzenia świąteczne, przypominające o projekcie, z dołączonymi naklejkami dla uczniów czy ulotkami o odpowiedzialnych zakupach świą-tecznych czy ekologicznych prezentach.

Również zaproponowane wyżej rozwiązania innych problemów mogą działać na nauczycieli moty-wująco: forum internetowe, gdzie można znaleźć czy wymienić się pomysłami, dodatkowe wkładki do segregatorów (z pomysłami na nowe działania), wysyłane w trakcie projektu jako „prezent dla aktywnych” (na zasadzie programów lojalnościowych dla członków sieci sprzedaży bezpośredniej), dostosowanie harmonogramu projektu do kalendarza danego roku szkolnego, raport o pracy nauczy-ciela jako warunek wydania zaświadczenia o ukończeniu projektu.

PROBLEM: Nikłe zaangażowanie w projekt środowiska szkolnego i lokalnego.

Opis problemu i jego konsekwencji: W założeniu Akademia 3R miała pośrednio angażować otoczenie – rodziców, środowisko szkolne i lokalne. W wielu przypadkach kontakt rodziców z projektem kończył się na informacji w dzienniczku lub na wywiadówce, w najlepszym przypadku na pomocy w odrabianiu zadania domowego związane-go z projektem. Włączenie szkoły w projekt przybierało zwykle formę przygotowania gazetki albo roz-klejenia 3R-owych plakatów oraz rozmieszczenia koszy do segregacji i selektywnej zbiórki odpadów. Przypadki szerokiego zaangażowania w projekt rodziców i społeczności szkolnej oraz poinformowania o jego realizacji środowiska lokalnego, choć bardzo ciekawe, były raczej nieliczne. Dla wielu nauczy-cieli organizacja eventów dla szkoły okazała się zbyt trudna. Przy braku wsparcia ze strony dyrekcji i innych nauczycieli czy personelu szkoły, z niesamodzielnymi dziećmi lub zniechęconą młodzieżą do pomocy, nauczyciele nie czuli się na siłach, by podjąć to wyzwanie, a czasem po prostu nie mieli dobrego pomysłu.

Proponowane rozwiązania: ankiety i raporty ewaluacyjne zawierają szereg dobrych pomysłów na działania włączające w projekt całą społeczność szkolną czy lokalną. Należy wykorzystać te dobre praktyki i upowszechnić je, publi-kując, jako załącznik do segregatora lub „podręcznik” do pobrania ze strony internetowej projektu. Ponadto należy nagłaśniać i chwalić ciekawe inicjatywy, publikując informacje o nich w formie new-sów na stronie internetowej projektu, czy wysyłając biuletyn informacyjny do szkół biorących udział w projekcie, innych placówek oświatowych, organów nadzoru i jednostek prowadzących szkoły.

www.ekonsument.pl 9


ADRESACI PROGRAMU







ROZDZIAŁ 5

PODSUMOWANIE: OCENA OSIĄGNIĘCIA REZULTATÓW PROJEKTU - WNIOSKI I REKOMENDACJE.

OCENA OSIĄGNIĘCIA REZULTATÓW PROJEKTU

Zaprezentowane w poprzednich rozdziałach dane uzyskane z zastosowaniem trzech form ewaluacji pozwalają jednoznacznie stwierdzić, że wszystkie pięć rezultatów miękkich, których osiągnięcie miał na celu projekt Akademia 3R, zostały osiągnięte, choć poziom ich osiągnięcia jest różny. Najbar-dziej pełną realizację należy stwierdzić w wypadku rezultatu 5. Upowszechnienie interaktywnych i modelowych metod nauczania dzięki udostępnieniu dla wszystkich potencjalnych odbiorców przy-gotowanych materiałów dydaktycznych i edukacyjnych. Wyniki poszczególnych badań wykazały, że narzędzia edukacyjne stworzone w ramach projektu są oceniane bardzo wysoko i potrzebują raczej dalszego rozwijania, a nie zmian. Również w zakresie ich upowszechniania zrobiono już bardzo wiele, a jakość – szczególnie pakietu edukacyjnego – jest przyczyną rosnącego zainteresowania projektem wśród nauczycieli.

Poziom osiągnięcia pozostałych rezultatów był uzależniony od splotu czynników, takich jak dotych-czasowe doświadczenia w zakresie edukacji ekologicznej, przyswojenie przez nauczycieli zasady 3R, poziom ich zaangażowania w projekt, wsparcie ze strony dyrekcji i środowiska szkolnego, postawa dzieci, problemy z percepcją zastosowanych form przekazu treści (np. język i grafi ka materiałów edukacyjnych, dostosowanie form pracy do potrzeb i możliwości uczniów i inne. Również w tym za-kresie autorka jak i koordynatorki projektu zastosowały wiele rozwiązań, sprzyjających osiągnięciu zadowalających efektów. Jednak tak liczna grupa odbiorców (180 klas, 3615 uczniów) siłą rzeczy była zróżnicowana i nie było możliwości zapewnienia identycznego odbioru przekazu edukacyjnego przez wszystkich odbiorców. Atutem zastosowanych form ewaluacji jest zebranie ogromnej ilości propozycji ulepszeń i rozwiązań zaistniałych problemów, zgłoszonych przez nauczycieli (a także uczniów) w wywiadach i ankietach oraz przez edukatorów w trakcie spotkania ewaluacyjnego. Warto wdrożyć możliwie dużą cześć z nich, jednocześnie informując o tym pomysłodawców i innych uczest-ników projektu. Wiadomo bowiem, że poczucie wpływu na kształt działań zwiększa w uczestnikach odpowiedzialność za ich powodzenie.

Również rezultat 1. został osiągnięty - podniesienie świadomości i odpowiedzialności ekologicznej dzieci i młodzieży za otoczenie przyrodnicze. Uzyskane dane pozwalają stwierdzić, że wzrost świa-domości nastąpił nie tylko u bezpośrednich, ale także u pośrednich odbiorców projektu (rodziców ,personelu szkoły, społeczności szkolnej i lokalnej). Szczególnie cenne jest zwiększenie u dzieci i młodzieży odpowiedzialności za własne decyzje i czyny. Udział w projekcie uświadomił uczniom, że decyzje konsumenckie mają wpływ na otaczający ich świat. Podobnie zwiększenie poziomu wiedzy ekologicznej odbiorców projektu w zakresie postępowania z odpadami (rezultat 2.) jest niewątpliwie zauważalne. Niestety, dane pokazujące, że sami nauczyciele nie potrafi ą poprawnie zidentyfi kować i uhierarchizować zasady 3R, każą ostrożnie wyciągać wnioski o poprawności pozyskanej i ugrun-towanej wiedzy. Jest to element, do którego trzeba przyłożyć szczególną wagę podczas kolejnych edycji Akademii 3R. Analiza opisanych w ankietach i kwestionariuszach wywiadu działaniach, podej-mowanych przez uczniów i społeczności szkolne w ramach Akademii 3R i w codziennym życiu pozwa-lają stwierdzić osiągnięcie rezultatów 3. i 4. Wiele działań proekologicznych stało się już nawykiem


dzieci i młodzieży, biorących udział w projekcie. Niemniej w części szkół zachowania proekologiczne funkcjonowały przed pilotażem, a duży nacisk kładziony na działania recyklingowe może sugerować, że zasada 3R jest w ich świadomości zaburzona. Dlatego pojawiające się podczas spotkania ewalu-acyjnego sugestie, by ograniczyć, usunąć lub zastąpić element recyklingowy w projekcie, warte są rozważenia.

WNIOSKI Z BADAŃ I REKOMENDACJE

Badania ewaluacyjne pokazały malejące zaangażowanie części nauczycieli w projekt. W badaniach realizowanych w kolejnych kwartałach udział brało coraz mniej osób, a dane o realizowanych formach działań pokazały malejącą ilość podejmowanych zadań. Spadek zaangażowania nauczycieli przełożył się na zmniejszenie motywacji uczniów do działania, np. do udziału w konkursie. Propozycje zgło-szone podczas spotkania ewaluacyjnego, zawarte w rozdziale 4, powinny pomóc w rozwiązaniu tego problemu.

Istotną kwestią jest uświadomienie uczestnikom projektu, że przestrzeganie zasady 3R to nie tylko działanie, ale styl życia. Należy jednak zrobić to umiejętnie, gdyż wielu osobom niezbędne zmiany mogą się wydać zbyt radykalne. Chodzi o to, by bezpośrednim i pośrednim uczestnikom projektu przedstawić ten nowy styl życia jako atrakcyjny. Realizacja projektu w szkołach może zapoczątkować nową modę wśród młodzieży – korzystanie z wielorazowych toreb z tkanin, wymiana ubrań, książek, zabawek i innych produktów, noszenie biżuterii wykonanej ze „śmieci”, konsumowanie z myślą o środowisku i tym podobne zachowania mogą zostać wypromowane przez uczestników projektu w taki sposób, w jaki koncerny promują swoje produkty, to znaczy młodzież i nauczyciele mogą stać się „ambasadorami marki 3R”. Aby tak się stało, trzeba przedstawić styl życia zgodny z zasadami odpowiedzialnej konsumpcji jako atrakcyjny i pozytywnie wyróżniający naśladowców, a jednocześnie możliwy do zastosowania przez każdego chętnego.

Zastosowane formy ewaluacji, choć pozwoliły zebrać obszerny i ciekawy materiał, okazały się nie do końca skuteczne. Ich główną wadą jest zbytnie rozbudowanie – udzielenie odpowiedzi na pytania z kwestionariusza wywiadu i z ankiety wymaga sporo czasu i pracy, także organizacyjnej ze strony edukatorów. Ponadto podobne pytania były zadawane wielokrotnie tym samym nauczycielom, co u niektórych wywołało zniechęcenie. Również w tym zakresie na spotkaniu ewaluacyjnym zapropo-nowano ciekawe, warte wdrożenia rozwiązanie.

Przez ostatni rok szkolny Akademię 3R tworzyło wielu fantastycznych ludzi – pełnych zapału, wiedzy i chęci zmieniania świata na lepsze. Efekty ich pracy są zauważalne, adekwatne do zamierzeń, trwałe i kompleksowe. Błędy i problemy, które wystąpiły podczas realizacji projektu, stały się inspiracją do poszukiwania rozwiązań, rozwijania kreatywności, nawiązywania współpracy. Dzięki temu kolejne edycje projektu mogą być coraz lepsze i bardziej efektywne.


MONITORING I

Ankieta dla nauczycieli dotycząca aktywności i działalności w miesiącach październik – grudzień 2009 w ra-mach projektu „Akademia 3R - pilotażowy program edukacyjny na rzecz kształtowania zrównoważonych wzorców konsumpcji w zakresie ograniczenia ilości odpadów opakowaniowych wśród młodzieży”

Wywiad z nauczycielem prowadzącym projekt „Akademia 3R” w województwie ..……..………..………..……Imię i nazwisko nauczyciela ………………………………..………………..…………………………..…….Szkoła i klasa…………………………………………………………………….........................................Miejsce i data przeprowadzenia wywiadu ………………………………………………………………………Imię i nazwisko ankietera (edukatora/koordynatora regionalnego) ……………………..…………………….

Od kilku miesięcy bierze Pani/Pan udział w projekcie „Akademia 3R”. Chcemy poznać Pani/Pana opinię na temat tego projektu. Zadam Pani/Panu 20 pytań dotyczących pracy z programem, w tym z dostarczonymi materiałami i narzędziami oraz wpływu realizacji projektu na społeczność szkolną i otoczenie. Pani/Pana szczegółowe odpowiedzi pozwolą na udoskonalenie programu edukacyjnego oraz naszej współpracy.

I. Ocena ogólna programu Jak Pani/Pan ocenia propozycję realizacji projektu?

1. Czy według Pani/Pan odpowiedzialność nauczyciela za prowadzenie projektu w klasie jest: za mała w sam raz za duża

2. Jak ocenia Pani/Pan prowadzone przez edukatorów zajęcia wprowadzające? Proszę wybrać wszystkie od-powiedzi, z którymi się Pani/Pan zgadza.• Pokazały mi, jak pracować z pakietem edukacyjnym • Były wystarczającą inspiracją dla uczniów do podjęcia działań proekologicznych• Uczniowie wykazywali zainteresowanie zajęciami prowadzonymi przez edukatora• Formy ćwiczeń i zadań zainteresowały klasę i przekonały do zmian nawyków konsumenckich• Prowadzone przez edukatora zajęcia wyczerpały tematykę zasady 3R• Inne. Jakie? ...............................................................................................................................

3. Jak ocenia Pani/Pan pakiet edukacyjny do samodzielnego stosowania? Proszę wybrać wszystkie odpowie-dzi, z którymi się Pani/Pan zgadza.• Jest przejrzysty w stosowaniu• Wyczerpuje temat 3R i gospodarki odpadowej• Prezentuje w ciekawy sposób tematykę odpowiedzialnej konsumpcji• Zawiera ciekawe metody i formy aktywizacji dzieci i młodzieży• Proponuje interesujące pomysły na dodatkowe działania w szkole• Inne. Jakie? ...............................................................................................................................


Aneks - monitoring, ankiety


4. Czy do tej pory spotkała się Pani/Pan z podobną formą realizacji projektów edukacyjnych? Jeśli tak, to gdzie?……………………………………………………………………………………………..……………………

5. Pakiet edukacyjny „Akademia 3R”, z którego Pani/Pan korzysta, został przygotowany w taki sposób, aby temat ograniczania odpadów przez dzieci i młodzież przedstawić uczniom w aspekcie ich decyzji jako młodych konsumentów, ucząc ich, czym jest zrównoważona konsumpcja. Jak Pani/Pan ocenia takie ujęcie problemu?…………………………………………………………………………………………………………………..

6. W jaki sposób użył Pani/Pan narzędzia i elementy przygotowane do celów edukacyjnych i promocyjnych projektu:a/ strona internetowa ekonsument.pl ……………………………………………………………………….…b/ gry multimedialne na stronie ……………………………………………………………………….……….c/ pakiet edukacyjny (segregator) ……………………………………………………………………….…….

7. Konkurs na reportaż jest elementem angażującym i aktywizującym uczniów jak i całą społeczność szkolną. Czy w Pani/Pana szkole konkurs na reportaż spełnił swoje zadanie? W jaki sposób?……………………………………………………………………….………………………………………….

II. Praca ze scenariuszami zajęć

1. Ile Pani/Pan przeprowadziła zajęć z pakietu edukacyjnego w okresie październik-grudzień 2009? …………………..........................................................................................................................

2. Które tematy ze scenariuszy zajęć zostały przeprowadzone?

• Świat 3R • 3R• O odpadach opakowaniowych• A ty jak myślisz?• Ekologiczne zakupy – co to znaczy?

3. Które scenariusze cieszyły się Pani/Pana zdaniem największym zainteresowaniem? Dlaczego? ………………………………………………………………………………………………………………….

4. Który scenariusz wśród przeprowadzonych okazał się najmniej interesujący? Dlaczego?……………………………………………………………………………………………………………….....

5. Czy wprowadziłaby/wprowadziłby Pani/Pan zmiany, modyfi kacje do któregoś z przeprowadzonych scenariu-szy? Jeśli tak, to jakie?……………………………………………………………………………………………………………........

6. Który ze scenariuszy w największym stopniu wpłynął na aktywizację uczniów w tematyce odpadowej/kon-sumenckiej?………………………………………….............................................................................................

7. Jakiego rodzaju zadania pozalekcyjne/domowe zaproponowała Pani/Pan w celu utrwalenia treści scenariuszy?…………………………………………………………………………………………………………………..

III. Aktywność w ramach całej społeczności szkolnej

1. Jakiego rodzaju akcje/happeningi/spotkania zorganizowała Pani/Pan w szkole w ramach „Akademii 3R”

• Zabierz głowę na zakupy • Symbole ekologiczne• Reanimacja – wyrzucać czy naprawiać?• Reklama – sprzedawanie marzeń• „Akademia 3R” w naszej szkole – kto to zrobi?


w okresie październik-grudzień 2009?…………………………………………………………………………………………………………………..

2. Które z działań były inicjatywą uczniów i zostały zorganizowane bez Pani/Pana pomocy?………………………………………………………………………………………………………………….

3. Czy społeczność szkolna dowiedziała się realizacji projektu w szkole? Tak // Nie

4. Czy i w jaki sposób w akcje została zaangażowana społeczność szkolna? Proszę podać, które z poniższych grup czy osób były zaangażowane i w jakiej formie:• dyrekcja ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...• nauczyciele ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...• uczniowie ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...• sekretariat ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...• rodzice ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

5. Jaka jest reakcja poszczególnych grup i osób? Czy wykazują oni samodzielną inicjatywę związaną z ograni-czeniem powstawania odpadów opakowaniowych? W jaki sposób?• dyrekcja ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...• nauczyciele ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...• uczniowie ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... • sekretariat ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...• rodzice ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

IV. Aktywizacja rodziny/opiekunów ucznia

1. Czy i w jaki sposób przekazała Pani/Pan informacje dotyczącą projektu rodzicom i opiekunom uczniów?…………………………………………………………………………………………………………………..

2. Za pomocą jakich ćwiczeń, zajęć uczniowie mieli możliwość zaangażowania rodziców/opiekunów w projekt „Akademii 3R”?………………………………………………………………………………………………………………......

3. Które z przeprowadzonych akcji/happeningów zaangażowały rodziców? W jaki sposób? …………………………………………………………………………………………………………………..

4. Jak Pani/Pana zdaniem projekt jest oceniany przez rodziców/opiekunów uczniów? ……………………………………………………………………………………………………………….....

• konserwator ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... • woźny/-a ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... • kucharki ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... • właściciel/personel sklepiku szkolnego ... ... ... ...• zaopatrzeniowiec ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

• konserwator ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... • woźny/-a ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... • kucharki ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... • właściciel/personel sklepiku szkolnego ... ... ... ...• zaopatrzeniowiec ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...


MONITORING II

Ankieta dla nauczycieli dotycząca aktywności i działalności w miesiącach styczeń–marzec 2010 w ramach pro-jektu „Akademia 3R - pilotażowy program edukacyjny na rzecz kształtowania zrównoważonych wzorców konsumpcji w zakresie ograniczenia ilości odpadów opakowaniowych wśród młodzieży”

Wywiad z nauczycielem prowadzącym projekt „Akademia 3R” w województwie ..……..………..………..……Imię i nazwisko nauczyciela ………………………………..………………..…………………………..…….Szkoła i klasa…………………………………………………………………….........................................Miejsce i data przeprowadzenia wywiadu ………………………………………………………………………Imię i nazwisko ankietera (edukatora/koordynatora regionalnego) ……………………..…………………….

Niniejsza ankieta służy podsumowaniu Państwa dotychczasowej współpracy z Polską Zieloną Siecią w ramach projektu „Akademia 3R”. Poniższe 20 pytań dotyczy pracy z poszczególnymi elementami pakie-tu edukacyjnego i konkursu. Wyniki ankiet pomogą nam ocenić jakość projektu i ulepszyć go. Państwa opinie i doświadczenia są dla nas bardzo cenne, dlatego prosimy o wyczerpujące odpowiedzi.

I. Praca ze scenariuszami zajęć

1. Ile zajęć z pakietu edukacyjnego przeprowadziła/ł Pani/Pan w okresie styczeń – marzec 2010? …………………………………………………………………………………………………………………..

2. Które tematy ze scenariuszy zajęć zostały przeprowadzone? • Świat 3R • 3R• O odpadach opakowaniowych• A ty jak myślisz?• Ekologiczne zakupy – co to znaczy?

3. Które scenariusze Pani/Pan zdaniem cieszyły się największym zainteresowaniem uczniów? Dlaczego?…………………………………………………………………………………………………………………..

4. Który scenariusz wśród przeprowadzonych okazał się najmniej interesujący dla uczniów? Dlaczego?…………………………………………………………………………………………………………………..

5. Czy wprowadziłaby/wprowadziłby Pani/Pan zmiany, modyfi kacje do któregoś z przeprowadzonych scenariu-szy? Jeśli tak, to jakie?…………………………………………………………………………………………………………………..

6. Który ze scenariuszy wpłynął Pani/Pana zdaniem w największym stopniu na aktywizację uczniów w tematy-ce odpadowej/konsumenckiej i skłonił do podjęcia działań i zmiany postaw w tym zakresie? …………………………………………………………………………………………………………………..


• Zabierz głowę na zakupy • Symbole ekologiczne• Reanimacja – wyrzucać czy naprawiać?• Reklama – sprzedawanie marzeń• „Akademia 3R” w naszej szkole – kto to zrobi?


7. Jakie zadania pozalekcyjne/domowe zaproponowała Pani/Pan w celu utrwalenia treści scenariuszy?…………………………………………………………………………………………………………………..

II. Praca z ćwiczeniami aktywizującymi

1. Ile Pani/Pan przeprowadziła ćwiczeń aktywizujących z uczniami w okresie styczeń–marzec 2010? ............Proszę podać, jakie:…………………………………………………………………………………………………………………..

2. Które z ćwiczeń aktywizujących uważa Pani/Pan za najatrakcyjniejsze? A które wg Pani/Pana obserwacji były najciekawsze dla uczniów? Dlaczego?…………………………………………………………………………………………………………………..

3. Czy któreś z zaproponowanych ćwiczeń aktywizujących skłoniły uczniów do podjęcia działań na rzecz zmniejszenia ilości powstawania odpadów opakowaniowych w szkole i w domu? Proszę podać, które?…………………………………………………………………………………………………………………..

4. Które z ćwiczeń aktywizujących uważa Pani/Pan za chybione i dlaczego? Czy ma Pani/Pan pomysł na mo-dyfi kację któregoś z ćwiczeń? …………………………………………………………………………………………………………………..

5. Czy ma Pani/Pan pomysły na nowe ćwiczenia aktywizujące dla uczniów i całej społeczności szkolnej? Jeśli tak – to jakie?…………………………………………………………………………………………………………………..

IIa. Praca z ankietami, kwestionariuszami, audytami

6. Czy Pani/Pan zrealizował ćwiczenia aktywizujące takie jak: ankiety, kwestionariusze, audyty? Tak // Nie (Jeśli zaznaczono TAK, przejdź do pytań 7, 8, 9; jeśli NIE - przedź do pytania 10.)

7. Czy zebrane podczas tych ćwiczeń aktywizujących (ankiety, wywiady, audyty), zebrano dane, które zostały zaprezentowane społeczności szkolnej, mediom lokalnym, lokalnej społeczności? W jakiej formie odbyła się ta prezentacja?…………………………………………………………………………………………………………………..

8. Czy na podstawie zebranych danych uczniowie podjęli działania ograniczające powstawanie odpadów opa-kowaniowych? Proszę wymienić te działania.…………………………………………………………………………………………………………………..

9. Czy zaprezentowane dane i działania podjęte przez uczniów skłoniły innych uczestników społeczności szkolnej do lepszego gospodarowania odpadami? Proszę podać przykłady.…………………………………………………………………………………………………………………..

10. Czy projekt „Akademia 3R” przyczynił się do poprawy stanu gospodarowania odpadami w domach uczniów? W jaki sposób?…………………………………………………………………………………………………………………..


III. Konkurs na reportaż

1. Jak Pani/Pan ocenia zaangażowanie uczniów w przygotowanie pracy konkursowej? …………………………………………………………………………………………………………………..

2. Które z akcji, wydarzeń, jakie miały miejsce w Pani/Pana szkole, zostały wybrane do przygotowania pracy konkursowej?…………………………………………………………………………………………………………………..

3. Jakie grupy, oprócz uczniów, zostały zaangażowane w przygotowanie pracy konkursowej? W jaki sposób?Rodzice ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...Pracownicy szkoły ... ... ... ... ... ... ... ...Lokalne media ... ... ... ... ... ... ... ... ...Inne grupy (jakie?) ... ... ... ... ... ... ... ...

4. Jak Pani/Pan ocenia zasady konkursu, jego regulamin? Przejrzystość regulaminu..................................................................................................................Sprawiedliwość zasad przyjętych w regulaminie....................................................................................Terminarz konkursu..........................................................................................................................

5. Co zmotywowało uczniów do udziału w konkursie? Proszę wskazać wszystkie formy, jakie wystąpiły.• wewnętrzna motywacja uczniów• zadania aktywizujące• wycieczka• indywidualne nagrody rzeczowe• oceny za udział w konkursie• inne (jakie?) ... ... ... ... ... ...


..……………………………………....Miejscowość i data wypełnienia ankiety

ANKIETA

Szkolenie dla nauczycieli w ramach projektu „Akademia 3R - pilotażowy program edukacyjny na rzecz kształto-wania zrównoważonych wzorców konsumpcji w zakresie ograniczenia ilości odpadów opakowaniowych wśród młodzieży”

Prosimy o odpowiedź na następujące pytania (przy wyborze typu Tak/Nie prosimy o zaznaczenie właściwej odpowiedzi kółkiem):

1. Czy do tej pory w Państwa szkole była prowadzona kampania edukacyjna dotycząca ograniczania powsta-wania odpadów trwająca dłużej niż trzy miesiące? Tak // Nie

2. Jeśli tak, to jakie działania związane z ograniczeniem powstawania odpadów były prowadzone w roku szkolnym 2008/2009?

3.Czy uczniowie zostali zapoznani z zasadą 3R (reduce – reuse - recycle)? Tak // Nie

4. Jeśli uczniowie znają zasadę 3R, to w jaki sposób ją stosują w szkole?…………………………………………………………………………………………………………………..

5. Jak, wg Państwa przedstawia się hierarchia postępowania z odpadami wg zasady 3R?I W pierwszej kolejności ……………………………………………………..………..................................II Następnie ………………………………………………………………….………..................................III Ostateczną możliwością jest ……………………………………………………....................................

6. Czy uczniowie są zainteresowani prowadzonymi dotychczas zajęciami o tematyce ekologicznej? Jeśli tak, to które z zajęć najbardziej im się podobały?…………………………………………………………………………………………………………………..

Jeśli nie, to co jest przyczyną braku zainteresowania programami edukacji ekologicznej?…………………………………………………………………………………………………………………..

7. Gospodarka odpadami w Państwa szkole/placówce:Czy w szkole znajduje się kompostownik, jeśli nie to dlaczego? Tak // Nie…………………………………………………………………………………………………………………..

Jak przedstawia się wykorzystanie papieru w szkole (np. dwustronne drukowanie, korzystanie z papieru ma-kulaturowego, elektroniczna dokumentacja/korespondencja i przechowywanie danych)?…………………………………………………………………………………………………………………..

Czy w szkole istnieje możliwość selektywnej zbiórki następujących odpadów (proszę zaznaczyć kółkiem)? Jeśli tak to w jaki sposób?a/ szkło zbierane jest do …………………………………………...........................................................b/ papier zbierany jest do ……………………………………….............................................................c/ plastik zbierany jest do ……….………………………………...........................................................


d/ metal zbierany jest do …….........................................….……………...........................………………e/ odpady biodegradowalne zbierane są do ......................................…………………………………………

Czy jest możliwość prowadzenia zbiórki odpadów niebezpiecznych, np. baterie, sprzęt elektryczny i elektro-niczny? Tak // NieJeśli tak to, w jaki sposób?…………………………………………………………………………………………………………………..

W jaki sposób szkoła pozbywa się odpadów elektrycznych i elektronicznych? Czy sprzęt nadający się jeszcze do użytku jest przekazywany do innych instytucji/placówek lub potrzebującym uczniom? …………………………………………………………………………………………………………………..

8. Czy w sekretaracie Państwa szkoły stosowane są ekologiczne rozwiązania, np. napełnianie zużytych tone-rów, drukowanie dwustronne, stosowanie zielonych zamówień publicznych?…………………………………………………………………………………………………………………..

9. Czy zaopatrzeniowiec w szkole zwraca uwagę na aspekty ekologiczne zakupów dokonywanych dla pla-cówki (np. certyfi kowana żywność, materiały biurowe z certyfi katami przyjaznymi środowisku i z recyklingu, zakup używanego sprzętu elektronicznego zamiast nowego, biodegradowalnych środków czystości, energo-oszczędnych świetlówek)? Tak // NieJeśli tak, w jaki sposób? Jeśli nie, to dlaczego?…………………………………………………………………………………………………………………..

10. Czy w sklepiku szkolnym realizowana jest zasada 3R, np. poprzez sprzedawania lokalnej i ekologicznej żywności, sprzedaż napojów w opakowaniach wielokrotnego użytku, unikanie woreczków foliowych i innych obciążających środowisko opakowań? Jeśli tak to w jaki sposób?…………………………………………………………………………………………………………………..

11. Czy szkolne biblioteki prowadzą kampanie zachęcające do wypożyczenia książek i czasopism oraz czy organizują kiermasze wymiany podręczników szkolnych? Tak // NieJeśli tak to w jaki sposób? Jeśli nie, to czy w szkole prowadzone są podobne akcje?…………………………………………………………………………………………………………………..

12.Jakie są Państwa oczekiwania względem realizacji programu Akademii 3R w roku szkolnym 2009/2010?…………………………………………………………………………………………………………………..

Imię i nazwisko nauczyciela, szkoła, adres szkoły


..……………………………………....Miejscowość i data wypełnienia ankiety

ANKIETA KOŃCOWA

„Akademia 3R - pilotażowy program edukacyjny na rzecz kształtowania zrównoważonych wzorców konsump-cji w zakresie ograniczenia ilości odpadów opakowaniowych wśród młodzieży”

Prosimy o odpowiedź na następujące pytania:przy wyborze typu Tak/Nie prosimy o zaznaczenie właściwej odpowiedzi kółkiem

1.Czy do tej pory w Państwa szkole była prowadzona kampania edukacyjna (oprócz projektu „Akademia 3R“) dotycząca ograniczania powstawania odpadów trwająca dłużej niż trzy miesiące? Tak // Nie

2.Jeśli tak, to jakie działania związane z ograniczeniem powstawania odpadów były prowadzone w roku szkolnym 2009/2010?…………………………………………………………………………………………………………………..

3.Czy uczniowie zostali zapoznani z zasadą 3R (reduce – reuse - recycle)? Tak // Nie

4.Jeśli uczniowie znają zasadę 3R, to w jaki sposób ją stosują w szkole?…………………………………………………………………………………………………………………..

5.Jak, wg Państwa przedstawia się hierarchia postępowania z odpadami wg zasady 3R?I W pierwszej kolejności ……………………………………………………..…………………………………II Następnie ………………………………………………………………….…………………………………III Ostateczną możliwością jest …………………………………………………………………………………

6.Czy uczniowie są zainteresowani prowadzonymi dotychczas zajęciami o tematyce ekologicznej? Jeśli tak, to które z zajęć najbardziej im się podobały?…………………………………………………………………………………………………………………..

Jeśli nie, to co jest przyczyną braku zainteresowania programami edukacji ekologicznej?…………………………………………………………………………………………………………………..

7.Gospodarka odpadami w Państwa szkole/placówce:Czy w szkole znajduje się kompostownik, jeśli nie to dlaczego? Tak // Nie…………………………………………………………………………………………………………………..

Jak przedstawia się wykorzystanie papieru w szkole (np. dwustronne drukowanie, korzystanie z papieru ma-kulaturowego, elektroniczna dokumentacja/korespondencja i przechowywanie danych)?…………………………………………………………………………………………………………………..

Czy w szkole istnieje możliwość selektywnej zbiórki następujących odpadów (proszę zaznaczyć kółkiem)? Jeśli tak to w jaki sposób?a/ szkło zbierane jest do …………………………………………...........................................................b/ papier zbierany jest do ……………………………………….............................................................c/ plastik zbierany jest do ……….………………………………...........................................................d/ metal zbierany jest do …….........................................….……………...........................………………e/ odpady biodegradowalne zbierane są do ......................................…………………………………………


Czy jest możliwość prowadzenia zbiórki odpadów niebezpiecznych, np. baterie, sprzęt elektryczny i elektro-niczny? Tak // NieJeśli tak to w jaki sposób?…………………………………………………………………………………………………………………..

W jaki sposób szkoła pozbywa się odpadów elektrycznych i elektronicznych? Czy sprzęt nadający się jeszcze do użytku jest przekazywany do innych instytucji/placówek lub potrzebującym uczniom? …………………………………………………………………………………………………………………..

8.Czy w sekretaracie Państwa szkoły stosowane są ekologiczne rozwiązania, np. napełnianie zużytych tone-rów, drukowanie dwustronne, stosowanie zielonych zamówień publicznych?…………………………………………………………………………………………………………………..

9.Czy zaopatrzeniowiec w szkole zwraca uwagę na aspekty ekologiczne zakupów dokonywanych dla placówki (np. certyfi kowana żywność, materiały biurowe z certyfi katami przyjaznymi środowisku i z recyklingu, zakup używanego sprzętu elektronicznego zamiast nowego, biodegradowalnych środków czystości, energooszczęd-nych świetlówek)? Tak // NieJeśli tak, w jaki sposób? Jeśli nie, to dlaczego?…………………………………………………………………………………………………………………..

10.Czy w sklepiku szkolnym realizowana jest zasada 3R, np. poprzez sprzedawania lokalnej i ekologicznej żywności, sprzedaż napojów w opakowaniach wielokrotnego użytku, unikanie woreczków foliowych i innych obciążających środowisko opakowań? Jeśli tak to w jaki sposób?…………………………………………………………………………………………………………………..

11.Czy szkolna biblioteka prowadzi kampanie zachęcające do wypożyczenia książek i czasopism oraz czy organizują kiermasze wymiany podręczników szkolnych? Tak // NieJeśli tak to w jaki sposób? Jeśli nie, to czy w szkole prowadzone są podobne akcje?…………………………………………………………………………………………………………………..

12.Czy Akademia 3R w roku szkolnym 2009/2010 spełniła Państwa oczekiwania jeśli chodzi o redukcję odpa-dów opakowaniowych w szkole?…………………………………………………………………………………………………………………..

Imię i nazwisko nauczyciela, szkoła, adres szkoły

Education

Raport ewaluacyjny Akademia 3R