Rasmli tajvid (savol-javob)

رالت جويدالمصو Rasmli tajvid

مبتكركتابتعليميyangicha usuldagi ta’limiy kitob

تأليف خادمالق رآنالكري

أينر شديس ويد. دQur’oni Karim olimi doktor Ayman Rushdiy Suvaydning ijodiy mahsuloti

Kitobga yangi ma’lumotlar

qo’shilayotgani sababli chop

qilmay turing

Albatta, u Sulaymondandir,

va albatta, unda:

Naml surasi, 30 oyat (27:30)

Bismillahir rohmanir rohim

(Hamid tayyorlagan)

Muqaddima

Bismillahir rohmanir rohiym

Barcha olamlar Xoliqi va Robbisi Alloh taologa hamdu sanolar va uning Rosuli bo'lgan

Payg‘ambarimizga va u kishining ahllariga va ashoblariga beadad durud va solavotlar bo‘lsin. Qur’oni

Karim Alloh taoloning kalomi bo’lib, uni Jabroil alayhissalom 23 yil davomida Payg’ambarimiz

Muhammad sollallohu alayhi va sallamga bosqichma-bosqich olib tushgan. Rosululloh sollallohu

alayhi va sallam esa sahobalarga yetkazganlar. Sahobalar esa tobe’inlarga, tobe’inlar esa undan

keyingilarga yetkazib, shu tariqa hozirgacha biror harfi o’zgarmasdan yetib kelayotir. Musulmonlar

1400 yildan buyon Qur’onni o’rganib va unga amal qilib kelishadi. Qur’onda Alloh bandalari uchun

foniy va abadiy dunyoda zarur yo’l-yo’riq va ko’rsatmalarni bildirib, buyurilgan va qaytarilgan

ammallar ko’rsatilgan. Shuning uchun har bir mo’min – musulmon bu kitobni o’qib, ma’nosini anglab

unga amal qilishga harakat qilishi kerak. Qur’on bu ilohiy dastur bo’lib, mo’min-musulmonlarni

ikki dunyo saodatiga boshlovchi eng to’g’ri qo’llanmadir. Bunga dalil sifatida Alloh taoloning

quyidagi oyatlarini keltirish mumkin: “Bu (Qur’on) odamlar uchun qalb ko’zlari, aniq ishonadigan

qavm uchun hidoyat va rahmatdir”. (Josiya, 20). “Albatta, bu Qur’on eng to‘g‘ri yo‘lga hidoyat

qilur va yaxshi amallarni qiladigan mo‘minlarga katta ajr-mukofot borligini(ng) xush xabar(ini)

berur”. (Isro, 9) Qur’onning dastlabki oyatlari Ramazon oyida nozil bo’lgan (Baqara, 185).

Mavzuga oid savollar

(3 bet uchun)

1) Qur’oni Karim nima?

2) Qur'on Allohning kalomi bo'lsa qanday qilib bizgacha yetib keldi?

3) Musulmonlar necha yildan buyon Qur’onni o’rganib va unga amal qilib

kelishadi?

4) Qur’onda Alloh taolo bandalari uchun nimalarni bildirgan?

5) Qur'onning umumiy ma`nosini sodda tarzda qanday ifodalash mumkin?

6) Qur’onning to’g’ri yo’lga boshlovchi eng muhim qo'llanma ekaniga dalil bormi?

7) Qur’onning dastlabki oyatlari qachon nozil bo’la boshlagan?

Tajvid so‘zi “javvada” fe’lidan olingan bo‘lib, lug‘atda yaxshilash, chiroyli qilish,

bezash, mustahkam qilishni anglatadi. Istilohda esa, Qur’oni Karimni Alloh taolo

payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamga nozil qilganidek har bir harfning

maxraj va sifatiga e’tibor berib, ma’lum qoidalar asosida tilovat qilishdir. Soddaroq

aytganda, har bir harfning haqqini berishdir.

Tajvid ilmini mukammal o‘rganish, farzi kifoyadir. Ammo, Qur’onni o‘qiyotganda

tajvidga amal qilish, har bir musulmonga farzi a’yndir. Bunga Qur’on, sunnat va ijmo’dan

dalillar bordir.

Qur’ondan dalil, Muzzammil surasining 4 oyati bo‘lib, unda Alloh taolo:

ل القرآن ترتيال ورت

“Va qur’onni tartil bilan tilovat qil”, deydi. Tartil – har bir harfni o‘z o‘rnidan dona-

dona qilib chiqarish. Tartil 3 xil ( sekin, o’rtacha, tez ) o’qishning qay birida bo’lmasin har

bir harfning haqqini berib dona-dona qilib o’qishdir. Ya’ni eng tez o’qishda ham har bir harf

o’z maxrajidan aniq eshitilishi va barcha sifatlari berilishi lozim bo’ladi.

Sunnatdan esa, Zayd ibn Sobitdan rivoyat qilingan hadis dalildir. Ushbu hadisda

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Albatta Alloh, bu Qur’onni nozil bo‘lganidek

o‘qilishini xush ko‘radi», deganlar. Bu hadisni Ibn Xuzayma o‘z sahihlarida keltirgan.

Ya’ni, Alloh taolo Qur’onni o‘z payg‘ambariga Jabroil alayhissalom vositasida qanday

tushirgan bo‘lsa, shunday o‘qilishini xush ko‘radi. Bu esa tajvid asosida o‘qish bilan bo‘ladi.

Ummat, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam davrlaridan to hozirgacha Qur’onni

tajvidga amal qilib o‘qish farzligiga ijmo’ qilib kelishgan. Bu esa, tajvidga amal qilishlik har

bir muslim va muslimaga farzi ’ayn ekanligiga dalolat qiladi. Hech bir asrda musulmonlar

orasida bunga xilof bo‘lmagan.

«Sahih Buxoriy»da Usmon ibn Affon roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda

Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallam aytganlar: «Sizlarning yaxshilaringiz Qur’onni

o‘rgangan va uni o‘rgatganlaringizdir» (Al Buxoriy). وعلمه القرءان تعلم من خيركم

Tajvidni 3 qismga bo’lib o’rganamiz: 1. Harflarning maxraji.

2. Harflarning sifati.

3. Tajvid qoidalari.

Mavzuga oid savollar:

(5 va 6 betlar uchun)

1) Tajvid nima?

2) Tajvidning hukmi qanday?

3) Tajvidni o’rganish farz ekaniga dalil bormi?

4) Tartil nima?

5) Qur’onni tajvid bilan o’qish farzligiga hadisdan dalil bormi?

6) “Nozil bo’lgan” deganda nimani tushunasiz?

7) Qur’on o’rganish va o’rgatish haqida qanday hadis bor?

8) Tajvid necha qismdan iborat?

Isti’aza الستعاذة

Isti’aza – bu ن من بالل أعوذ ـ جيم ٱلشيط الر ya’ni «Auzu billahi minash shaytonir

rojiym»dir. Ma’nosi: «Quvilgan shaytonning yomonligidan Allohdan panoh so‘rayman».

Qur’on o‘qimoqchi bo‘lgan kishi tilovatga kirishishdan avval isti'azani aytishi kerak.

Bunga dalil «Nahl» surasining 98 oyatidir:

فٱستعذ ٱلقرءان قرأت فإذا ن من بٱلل ـ جيم ٱلشيط ٱلر

Bu oyatda Alloh taolo: «Agar Qur’on o‘qisang, bas, quvilgan shaytonning

yomonligidan Allohdan panoh so‘ra» deydi.

Isti'aza tilovatdan oldin o'qiladi. Agar qori qiroatini yo‘talish, aksa urish yoki shu

qiroatga tegishli bir gap bilan to‘xtatsa, qaytadan boshlaganda isti’aza aytishi shart emas.

Ammo dam olish, yoki bir salomga javob berish uchun bo‘lsa-da, o‘zga gap bilan

mashg’ul bo’lib to‘xtatsa, qaytadan aytishi lozim.

Basmala البسملة

Basmala – bu ن للا بسم ـ حم حيم الر الر ya’ni «Bismillahir rohmanir rohiym» dir.

Ma’nosi: «Mehribon va Rahmli Alloh nomi bilan» dir. Qur’on o‘qimoqchi bo‘lgan kishi

tilovatga kirishishdan avval basmala aytishi lozim. Bunga dalil «Naml» surasining 30

oyatidir:

Ma’nosi: «Albatta, u Sulaymondandir va albatta, unda: «Bismillahir rohmanir

rohiym».

Basmala isti’azadan keyin, oyatdan avval o‘qiladi. Qur’ondagi 113 sura Basmala bilan

boshlangan. Faqatgina «Tavba» surasining boshida o‘qilmaydi. Sababi, mushaflarda

shunday kelgan. Yana bir sababi shuki, basmalada rahmat, mehr ma’nosi bor. «Tavba»

surasi esa, urush, shiddat, mushriklarga nisbatan qattiqlik haqidadir. Yana boshqa bir

sababi, «Tavba» surasi o‘zidan avvalgi «Anfol» surasining davomi, ya’ni, bu ikki sura

aslida bitta sura ekanligi ehtimoli ham bor.

Eslatma:

Sura o’rtasidan o’qiganda o’qilayotgan oyatning ma’nosiga qarash kerak. Kofirlar va

ularga qarshi duo, munofiqlarning ta’rifi, Do’zax va undagi holatlar yoki Shayton haqida

bo’lsa basmala o’qilmaydi. Unda isti’azaning o'zi o'qiladi. Agar ma'nosiga tushunmasa,

unda ham isti‘azani o'zi o'qiladi.

Mavzuga oid savollar:


1) Isti’aza nima?

2) Qur’on o’qishdan avval isti’azani aytish qanday amal?

3) Qur’on o’qishdan avval isti’azani aytish vojib ekaniga dalil bormi?

4) Basmala nima?

5) Qur’on o’qishdan avval basmalani aytish qanday amal?

Isti'aza, basmala va surani boshini o‘qish

Qiroat qilmoqchi bo’lgan kishi Isti'aza, basmala va surani bir- biriga 4 xil ko’rinishda

bog’lashi mumkin:

1. Hammasini qo‘shib o‘qish: isti'aza, basmala va suraning birinchi oyatini bir nafasda

orasini uzmay, bir-biriga qo‘shib o‘qish.

2. Hammasini alohida-alohida o‘qish: isti'azani o‘qib, to‘xtab, nafas olib, keyin

basmalani o‘qib, to‘xtab, nafas olib, keyin suraning birinchi oyatini o‘qish.

3. Isti'aza va basmalani qo‘shib, bir nafasda o‘qib, to‘xtab, suraning birinchi oyatini

alohida o‘qish.

4. Isti'azani o‘zini o‘qib, to‘xtab, basmala va suraning birinchi oyatini qo‘shib, bir

nafasda o‘qish.

Basmalani ikki sura orasida o’qish

Sura oxiri, basmala va keyingi surani boshlashda uch xil ko’rinish bor.

Ya’ni bir surani tamomlab, keyingi suraga o‘tmoqchi bo‘lganimizda, quyidagi uch

yo‘ldan birini tanlashimiz mumkin:

1. Hammasini alohida-alohida o‘qish. Avvalgi suraning oxirgi oyatini o‘qib, to‘xtab,

basmalani alohida o‘qib to’xtab, keyin suraning birinchi oyatini o‘qish.

2. Hammasini qo‘shib o‘qish. Suraning oxiri, basmala va suraning boshini bir nafasda

qo‘shib o‘qish.

3. Suraning oxirini o‘qib, to‘xtab, basmalaga keyingi suraning boshini qo‘shib o‘qish.

Bu yerda suraning oxirini basmalaga qo‘shib o‘qib to’xtalmaydi. Bu xato bo’ladi,

chunki basmala suraning oxirgi oyatiga o‘xshab qoladi. Basmala suraning boshida o‘qish

uchundir, oxirida emas.

«Anfol» surasining oxirini va «Tavba» surasining boshini o‘qish

«Anfol» surasining oxiri va «Tavba» surasining birinchi oyatini o‘qishda ham uch xil

ko’rinish bor:

1. «Anfol» surasining oxirini «Tavba» surasining boshiga qo‘shib, bir nafasda o‘qish.

2. «Anfol» surasini tugatib, to‘xtab, «Tavba» surasini boshlash.

3. Sakta (tin olish, nafas olinmaydi) qilish: «Anfol» surasining oxirgi oyati va «Tavba»

surasining boshini nafas olmay, to‘xtab, sakta qilib o‘qish.

Suraning o’rtasidan o’qilganda isti’aza va basmalaning o’qilishi

Agar biror bir suraning boshidan emas, o‘rtasidan o‘qilmoqchi bo‘linsa, 2 xil

ko'rinishda o'qish mumkin:

1. isti’aza, basmala va qasd qilingan oyat o‘qiladi.

2. isti'aza va qasd qilingan oyat o'qiladi. Bu yerda basmala o’qilmasa ham bo’laveradi.

«Tavba» surasining o‘rtasidan o‘qilmoqchi bo‘lsa, isti’azaning o‘zi bilan kifoyalanib,

basmalani o‘qimagan durust.

Tovush havo qatlamining tebranishi natijasida hosil bo’ladi. Bizning qulog’imiz bir

soniyada 20tadan 20mingtagacha tebranish tufayli vujudga keladigan tovushni eshita

oladi.

Nutqimizda tovush o’pkadan chiqayotgan havo halqumda joylashgan tovush

paychalaridan o’tayotganda vujudga keladi. Nutqimizda hosil bo’ladigan tovush 2 xildir:

1. Unli tovush – hech qanday to’siqqa uchramay chiqadigan tovush. Arab tilidagi unli

tovushlar 6ta: 3ta mad harflari, 3 ta qisqa unli.

2. Undosh tovush – nutq a’zolarining biriga urilib, tegib hosil bo’ladigan tovush. Arab

tilida 28 ta undosh tovush bor.

“Un” degan so’z tovush yoki ovoz deganidir.

Demak, Arab tilida 28 ta undosh va 6 ta unli (3 ta qisqa va 3 ta cho’ziq) tovushlar bor.

Harf qandaydir aniq joyga tayanadigan tovushdir (undosh harflar uchun).

Arab tilida 28 ta undosh tovushlar harflar bilan ifodalangan. 3 ta qisqa unli tovushlar

harflar bilan emas belgilar bilan ifodalangan, ular harflarning ustiga yoki ostiga qo’yiladi

va ular harakatlar deb ataladi:

-fatha (ochish), “a” qisqa unli tovushini,

-kasra (sindirish), “i” qisqa unli tovushini,

-zamma (cho’chchaytirish), “u” qisqa unli tovushini bildiradi.

Undosh tovushlar bu harakatlar bilan kelganda harakatli (arabcha mutaharrik) deb

ataladi. Harakat deb atalishiga sabab ularni undoshlar bilan talaffuz qilinganda og’iz

ochiladi yoki lablar cho’chayadi yoki iyak pastga tushadi. Zammali harflar talaffuzida

lablar cho’chchayadi. Fathali harflar talaffuzida og’iz ochiladi. Kasroli harflar talaffuzida

iyak pastga tushadi.

28 ta undosh harflar 4 xil holatda o’qiladi:

1. Fathali,

2. Zammali,

3. Kasrali,

4. Sukunli bo’lganda.

Arab tilida 29 ta harf bo’lib, 28 ta undosh harfi 4 xil holatda o’qilar ekan, 29chi

harf bo’lgan Alif esa faqat bir holatdagina o’qiladi. Alif yolg’iz kelganida o’qilmaydi,

chunki u mustaqqil undosh harfi emas, shuning uchun harakatlar bilan kelmaydi.

Alifning 2 ta vazifasi bor:

1. Hamzaga kursi bo’lib keladi. Bunda hamzaning ustidagi harakat o’qiladi. Alif

o’qilmaydi. أ

2. Fathali undoshdan keyin kelganda, qisqa unli bo’lgan fathani cho’zadi va bu

cho’ziq unli deb ataladi. Alif shu holatdagina o’qiladi. با

Mavzuga oid savollar

(14, 15 va 16 betlar uchun)

1) Tovush qanday hosil bo’ladi?

2) Nutqimizdagi tovushlar necha turga bo’linadi?

3) Unli tovush deb qanday tovushlarga aytiladi?

4) Undosh tovushlar deb qanday tovushlarga aytiladi?

5) Arab tilida nechta unli tovush bor, ular qaysilar?

6) Arab tilida nechta undosh tovushlar bor?

7) Harf nima?

8) Harakatlar deb nimaga aytiladi?

9) Nima uchun zamma, fatha, kasra harakatlar deb ataladi?

10) Arab alifbosida nechta harf bor?

11) 28 ta undosh harf nechta holatda o’qiladi?

12) Alif nechta holatda o’qiladi?

13) Alifning yana qanday vazifasi bor?

14) Arab tilida nechta tovush bor?

“Maxroj” so’zi arabcha “xoroja” ( chiqdi) fe’lidan olingan bo’lib, “chiqish joyi”

deganidir. Tajvidda esa maxraj – harflarning paydo bo’lish yoki talaffuz qilish joyini

bildiradi.

Har bir harfni o’z maxrajidan talaffuz qilishimiz lozim. Aslida har bir harfning

o'zining xos (mustaqil) maxraji bo'lgan, lekin harflarning maxraji bir-biriga juda yaqin

bo'lganidan ulamolar bir nechtasini bitta maxrajga jamlagan. Imom Ibnul Jazariy 29 ta

harfni 17 maxrajga to’plagan. Ba'zi maxrajlarda 3 ta harf joylashgan bo'lib, ularni bir-

biridan sifati bilan ajratamiz.

Maxrajning 2 turi bor:

1. Muhaqqoq maxraj – Haqiqiy maxraj. Maxraji aniq bir joy bo’lgan, chegaralangan

harfning maxraji. Harf chiqayotganda tovush nutq a’zolarining birontasiga suyanib-

tegib chiqadi. 28 ta undosh harflar muhaqqoq maxrajdan chiqadi.

2. Muqoddar maxraj – Taqdiriy maxraj. Maxraji aniq bo’lmagan, chegaralanmagan

harfning maxraji. Muqoddar maxrajdan 3 ta Mad harflari (aliful maddiya, waawul

maddiya, yaaul maddiya) chiqadi.

Harfning maxrajini aniqlash uchun harfni sukunli yoki tashdidli qilib oldiga harakatli

hamzani olib kelamiz. Ichkaridan chiqib kelayotgan tovush qayerda to’xtasa, shu joy shu

harfning haqiqiy ( muhaqqoq) maxrajidir. Masalan: أب,أس,أك

Insonning nutq a’zolari:

Burun bo’shlig’i

Ikki lab

Tishlar

Til

Hiqildoq

tog’ayi

Tovush paychalari

Ovqat

o’tadigan ichak

Tepa tanglay

نسان الهاز النطقيعندال

O’pkadan qaytayotgan havoni tebratib

tovushga aylantiradigan asbobning nomi

tovush paychalari deb ataladi. Alloh

taolo buni inson halqumiga joylashtirib

qo’ygan. Tovush paychasining ikki

pardasi bo’lib, huddi darvoza kabi

berkilib-ochilib turadi. Tovush

paychalari bir muddat berkilgan vaqtida

havo tovush paychalariga uriladi.

Natijada havo va tovush paychalari

tebranib jarangli tovush hosil bo’ladi.

Tovush paychalari ochiq bo’lganida esa

keng yo’ldan kelayotgan havo tor

bo’lgan tovush paychalari orasidan

o’tayotganida tebranadi. Natijada

jarangsiz tovush hosil bo’ladi.

O’pka, nafas yo’li, tovush paychalari,

bo’g’iz, hiqildoq tog’ayi, lakluk

(tilcha), burun bo’shligi, til, tanglay,

tishlar va ikki lab.

Mavziga oid savollar


1) “Maxraj” nima?

2) Necha turli maxrajlar bor?

3) Muhaqqoq maxraj nima?

4) Muqoddar maxraj nima?

5) Qanday qilib harf maxrajini aniqlash mumkin?

6) Insonning nutq a’zolari qaysilar?

7) Tovush paychalari qayerda joylashgan?

8) Tovush qayerda paydo bo’ladi?

9) Tovush paychalarida necha xil tovush paydo bo’ladi?

10) Jarangsiz tovushlar qanday paydo bo’ladi?

11) Jarangli tovushlar qanday paydo bo’ladi?

Nutq a’zolarining vazifalari

Haqlum, u 3 qismdan iborat:

1. Halqum tubi.

2. Halqum o’rtasi.

3. Halqum yuqorisi.

Tovush paychalari halqum tubida joylashgan bo’lib, uning vazifasi o’pkadan

kelayotgan havoni tebratib nutq tovushini hosil qiladi. Hosil bo’lgan tovush harfning

maxrajiga urilib, shu harfning tovushini beradi.

Hiqildoq tog’ayi halqum o’rtasida joylashgan. Uning vazifasi:

1. Nafas olish yo’liga ovqat o’tib ketmaslik uchun, ovqat yutayotganda nafas olish

yo’lini ovqat o’tib ketguncha to’sib turadi.

2. harflarning talaffuzida halqum bo’shlig’iga surilib tovushni siqadi. Ya'ni ح va ع

to'siqlik vazifasini bajaradi.

Dimog’ning vazifasi:

1. Burundan kirgan havoni filtrlash.

2. O’pkaga boradigan havoning haroratini ilitish.

3. Tovush tebranishini hosil qilish.

Laklukning vazifasi:

1. Tanglay pardasi vazifasini bajaradi. Ya’ni ovqatni chaynayotgan vaqtda halqum

yo’lini to’sib turadi. Yutayotganda esa halqum yo’lini ochib, dimog’ yo’lini berkitib

burun bo’shlig’iga ovqat ketib qolishidan saqlaydi.

2. Harflarning talaffuzida ishtirok etadi.

Tilning vazifasi. Til – asosiy nutq a’zolaridan biri. Vazifalari:

1. Ta’m bilish.

2. Ovqat chaynab va yutishda ovqatni og’iz bo’shlig’ida harakatlantirish.

3. Harflarni talaffuzida ishtirok etish.

Tishlar.

Tishlar tepa va pastki jag’larga joylashgan bo’lib, vasifasi:

1. Ovqatni uzish, kesish, maydalash.

2. Ba’zi harflarning tovushini hosil qilish.



1) Nutq a’zolari qaysilar?

2) Halqum necha qismdan iborat?

3) Halqum tubida qaysi nutq a’zosi joylashgan va vazifasi nimadan iborat?

4) Hiqildoq tog’ayi qayerda joylashgan?

5) Hiqildoq tog’ayining vazifasi nima?

6) Dimog’ning vazifasi nima?

7) Laklukning vazifasi nima?

8) Tilning vazifasi nima?

9) Tishlar qayerda joylashgan va ularning vazifasi nima?

اللحمي ) النك (الر خو

اللهاة

العظمي (الصلب )النك

م قدم النك

الل ثة

Tanglayning boshlanishi

Milk

Suyakli tanglay (qattiq)

Go’shtli tanglay (yumshoq)

Tilcha (lakluk)

العلى Tepa tanglay النك


(25 bet uchun)

1) “Tepa tanglay” arabchasiga qanday bo’ladi?

2) “Milk” arabchasiga qanday bo’ladi?

3) “Tanglay boshlanishi” arabchasiga qanday bo’ladi?

4) “Suyakli tanglay” arabchasiga qanday bo’ladi?

لب“ (5 ” الص nima degani?

6) “Go’shtli tanglay” arabchasiga qanday bo’ladi?

خو“ (7 ” الر o’zbekchasiga qanday bo’ladi?

8) “ لل هاةا” o’zbekchasiga qanday bo’ladi?

( 32) السنان

Tabassum tishlar (4)

Tegirmon tishlar (12) Oziq tishlar

Aql tishlar (4)

Tishlar (32ta)

Old tishlar ) 4( الث نايا

Ikkilamchi old tishlar ) 4( الرباعيات

Yordamchi tishlar ) 4( الن ياب

Tabassum tishlar ) 4( الضواحك

Tegirmon tishlar ) 12( الطواحن

Aql tishlar ) 4( الن واجذ

Tepa tanglay

Pastki tanglay

العلى النك

السفل النك


(25 bet uchun)

1) Tishlar qayerda joylashgan?

2) “Tanglay” arabchasi qanday bo’ladi?

3) “Tepa tanglay” arabchasi qanday bo’ladi?

4) “Pastki tanglay” arabchasi qanday bo’ladi?

5) “Tishlar” arabchasi qanday bo’ladi?

6) Odamda nechta tish bor?

7) “Ikki oldi tish” arabchasiga qanday bo’ladi?

أقسام الل سان

الل سان Til uchi رأس

Til oldi yuzasi

Til o’rtasi

Tilning yuqori

(ichkari) qismi

Tilning negizi

Til qismlari

أقصىالل سان

وسط الل سان

الل سان طرف

جذر الل سان

حافة الل سان Til qismlari أقسام الل سانTilning yon qirg’og’i

Til yon qirg’og’ining

tugash joyi


tugash joyi



1) “Til” arabchasiga qanday bo’ladi?

2) “Til qismlari” arabchasiga qanday bo’ladi?

3) Til yuzasi necha qismdan iborat?

4) “Til yuqorisi” arabchasiga qanday bo’ladi?

5) “Til o’rtasi” arabchasiga qanday bo’ladi?

6) “Til oldi” arabchasiga qanday bo’ladi?

7) “Til negizi” nima va arabchasi qanday bo’ladi?

8) “Til uchi” nima va arabchasi qanday?

9) “Til yon qirg’og’i” nima va arabchasi qanday bo’ladi?

10) Til yon qirg’ogi necha qismga bo’linadi?

11) “Til yon qirg’og’ining ichkarisi” arabchasi qanday bo’ladi?

12) “Til yon qirg’og’ining oldi” arabchasiga qanday?

13) “Til yon qirg’og’ining tugash joyi” nima va arabchasiga qanday?

Arab harflari 29 ta bo’lib ular quyidagilar:

أ ب ت ث ج ح خ د ذ ر ز

س ش ص ض ط ظ ع غ

ف ق ك ل م ن هـ و ال ي

Hamza. Alif

o’qilmaydi. Alif

kursi vazifasida.

Alif fathali undoshdan keyin kelsa o’qiladi, ya'ni alifdan avval fatha kelsa, shunda fathani

cho'zish uchun ishtirok etadi. "Laa" bunga misol bo'la oladi.

Hamza to'liq undosh harf bo'lib, boshqa undoshlar kabi sukun yoki uch harakatdan biri bilan

kelishi mumkin. Hamzaga ba'zan kursi bo'lib illat harflari (alif, vaav, yaa) keladi. Ammo faqat

harakati o'qiladi, tagidagi kursi vazifasidagi harf o'qilmaydi. Hamza alohida (kursisiz) kelsa

yonidagi harflarga qo'l bermaydi (ulanmaydi).


(32 bet uchun)

1) Harf nima?

2) Arab tilida nechta harf bor?


4) Nutqimizda tovush qanday hosil bo’ladi?

5) Unli tovush nima?

6) Undosh tovush nima?

7) Nechta undosh tovush bor?

8) Nechta unli tovush bor?

9) Qisqa unlilar qaysilar?

10) Arab alifbosidagi Alif haqida nima bilasiz?

11) Hamza haqida nima bilasiz?

12) Alifbo harflarini qanday o’qiymiz?

المخارج الرئيسة للح ر وف

( خلء اللقوالفم) الوف •

اللق •

،الل سان ،السنان ،الشفتان)الفم • (النك اليش وم •

1. Javf (halqum va og’iz bo’shlig’i)

2. Halqum (bo’g’iz, tomoq)

3. Og’iz (tanglay, til, tishlar, ikki lab)

4. Xoyshum (burun bo’shlig’i, dimog’)

Ba’zi tajvid kitoblarida asosiy maxraj 5 ga bo’lingan. Doktor Ayman esa 4 ga bo’lib, “til” va “ikki

lab” asosiy maxrajlarini bitta qilib “og’iz” deb nomlagan. Har bir asosiy maxraj xos maxrajlarga

bo’linadi. Javfda 1 ta, halqumda 3 ta, og’izda 12 ta, dimog’da 1 ta xos maxraj bo’lib, jami 17 tadir.

Harflarning asosiy chiqish joylari (maxrajlar)

مارج ال ر وفالعربية

١- الوف

اللق -٢

الل سان أحر ف -٣

الشفتان-٤ اليش وم -٥

1 – Javf

2 – Halqum

3 – Til harflari

4 – Ikki lab

5 – Xoyshum

Arab harflarining chiqish joylari (maxrajlar)

المخارج الرئيسة للح ر وفالعربيةArab harflarining asosiy maxrajlari

العلىالنك

الل سان

السنان

اليش وم

Tepa tanglay الشفتان

اللق

Tishlar الوف

Ikki lab

Dimog’ (burun

bo’shlig’i)

Til

Javf (Bo’shliq)

Halqum



1) Maxraj nima?

2) Xos maxraj nima?

3) Asosiy maxraj nima?

4) Doktor Ayman asosiy maxrajni nechtaga bo’lgan? Boshqa kitoblarda-chi?

5) Farqi nimada?

?haqida nimalarni bilasiz الجوف (6

?haqida nimalarni bilasiz الحلق (7

?haqida nimalarni bilasiz الفم (8

?haqida nimalarni bilasiz الخيشوم (9

10) Qancha xos maxraj bor?

?da hechta xos maxraj bor الجوف (11

Qisqa va cho'ziq (mad) unlilar

Dastlab biz qisqa unli tovush haqida to'xtalamiz: Arab tilida unli tovushlar belgilar bilan

ifoda qilinib, undosh tovushlarning ustiga yoki ostiga qo'yiladi. Masalan: undoshidan ب

keyin "a" tovushini yozish uchun .ba – ب :ning ustiga fatha belgisini qo'yamiz ب

- belgi ustidagi harakat fatha deb ataladi va “a” unli tovushini beradi. Agar so'zimizda

"a" tovushi cho'ziq, ya'ni "aa" bo'lsa unda qanday yozamiz? Ana shu joyda "a"ni cho'zish

uchun alifni ishlatamiz: با - “baa” - deb o'qiladi.

– ushbu harakat zamma (“domma" deb yozish tog'riroq edi, ammo o'zbek tilidadagi

adabiyotlarda "zamma“ deb kelgan) deb ataladi va "u" tovushini beradi. ب - bu, “u”ni

cho’zish uchun “vav”dan foydalanamiz: بو - buu.

– bu esa kasra deb ataladi va "i" tovushini beradi. ب - bi, “i”ni cho’zish uchun “yaa”

dan foydalanamiz: بي - bii.

Javf – halqum bo’shlig’i va og’iz

bo’shlig’ini o’z ichiga oladi.

Biz maxrajlari aniq bir joy emas, balki keng

bo'shliqdan chiqadigan tovushlarni ko'rib

chiqamiz. (Bunday harflarning maxrajini

muqaddar maxraj deb ataymiz.) Bu keng joy

“javf” deb atalib, o’g’iz va halqum

bo’shlig’ini o’z ichiga oladi. Bu yerdan 3 ta

cho’ziq unlilar, ya’ni “aa”, “ii”, “uu”

tovushlari chiqadi. Illat – Alif, vav, yaa

harflari qisqa unli tovushlardan keyin kelib

ularni cho’zish uchun ishlatiladi. Sukunli

alif fathali harfdan keyin, sukunli vav

zammali harfdan keyin, sukunli yaa kasrali

harfdan keyin kelsa, bular cho'ziq unlilar,

ya'ni mad harflari deb ataladi. Madd harflari

jarangli harflar bo'lib, 2 harakat miqdorida

cho'ziladi.

ويشمل الوف

اللق الفم+ تويف تويف

ية ية الياء المد المد ية الواو المد اللف

المد ي+ و+ ا: ح ر وف Mad (cho’ziq) harflari

Javfdan 3ta cho’ziq unlilar chiqadi: cho’ziq ا , cho’ziq و , cho’ziq ي

ي+ و+ ا

Mad tovushlari tovush paychalari mintaqasida boshlanib, lablarda tugaydi. Bular jarangli tovushlar.


(38, 39, 40 betlar uchun)



3) Unlilar necha qismga bo’linadi va qaysilar?

4) Fatha nima?

5) Zamma nima?

6) Kasra nima?

7) Alif maddiya haqida nimalarni bilasiz?

8) Sukunli alif deganda nimani tushunasiz?

9) Vavul maddiya haqida nimalarni bilasiz?

10) Yaaul maddiya haqida nimalarni bilasiz?

11) Sukunli Alif, sukunli vav va sukunli yaa deb aytyapmiz-u, ammo sukun belgisi

ko’rinmaydi. Buni qanday tushunsak bo’ladi?

12) Sukunli “vav” va “yaa” qachon tovushni cho’zadi, qachon cho’zmaydi buni

qayerdan bilamiz?

13) O’z jinsidan bo’lgan harakat nima?

14) ?asosiy maxrajida nechta xos maxraj bor va qaysi harflar u yerdan chiqadi الجوف

15) Mad harflari hecha harakat cho’ziladi?

16) Ikki harakat cho’zish deganda nimani tushunasiz?

17) Mad tovushlari qancha joyni egallaydi?

ع ح

ن م

ء

غ

ك ق ي ش ج

ض

ر ط ت د ن ل

ذ ث ظ

ف و م ب

ص س ز

Harflarning

maxrajlari

خ

ه


(42 bet uchun)

1) Undosh harflar nechta va ular qaysi asosiy maxrajdan chiqadi?

وجف (2 ?dan qaysi undosh harflar chiqadi الج

لجق (3 ?hecha qismga bo’linadi va ular qaysilar الج

4) Halqum tubida nechta xos maxraj bor va u yerdan qaysi harflar chiqadi?

5) Halqum o’rtasida nechta xos maxraj bor va u yerdan qaysi harflar chiqadi?

6) Halqum yuqorisida nechta xos maxraj bor va u yerdan qaysi harflar chiqadi? ?da nechta xos maxraj bor الجفم (7

?dan nechta harf chiqadi الجفم (8

9) Faqat bir harf chiqadigan xos maxrajlar qaysilar?

10) Bir maxrajdan 3tadan harf chiqadigan maxrajlar soni nechta? لجق (11 ?da jami hechta harf bor الجفم va الج

لجق (12 ?da jami nechta maxraj bor الجفم va الج

يجش وم (13 ?da nechta xos maxraj bor va qaysi harflar chiqadi الج

14) Qaysi harflar bir vaqtda 2 ta asosiy maxrajdan chiqadi? وجف (15 ?da nechta maxraj bor va undan qaysi harflar chiqadi الج

وجف (16 ?muhaqqoq maxrajmi yoki muqoddar الج

لجق (17 ?muhaqqoq maxrajmi, yoki muqoddar الجفم va الج

18) Asosiy va xos maxrajlar nechta?

عح

خ

ه أHiqildoq tog’ayi

اللقية ال ر وف

(أه ،عح،غخ)

أدناللق

وسط اللق أقصىاللق

Halqum yuqorisi

Halqum o’rtasi

Halqum tubi

Halqumda 3 ta xos maxraj bo’lib, undan 6 ta

harf chiqadi. Ya’ni har bir maxrajda 2 tadan harf

joylashgan. Bular halqiyya harflari deb ataladi.

Tovush paychalaridan tovush xabari keladi.

So`ngra maxrajga borib, aniq tovushga aylanadi.

غ

Halqum harflari


(44 bet uchun)

1) Halqum harflari nechta?

2) Halqum necha qismga bo’linadi va ularning arabcha nomlari qanday?

3) Asqol halqdan qaysi harflar chiqadi?

4) Vasatul halqdan qaysi harflar chiqadi?

5) Adnal halqdan qaysi harflar chiqadi?

مخرج الهمزة والهاء

(منطقة الوتارالصوتية)أقصىاللقHalqum tubi (Tovush paychalari mintaqasi)

chiqadi ء chiqadi sukunli ء chiqadi harakatli ه

ning maxraji ه va ء

halqum tubi, tovush paychalari mintaqasidan chiqib, sukunli hamza talaffuzida tovush – ء

paychalari berkilishi natijasida tovush bir muddat yo’qolib qoladi. Sukunli bo’lganida tez

talaffuz qilinadi. Harakatli bo’lganda tovush paychalari ochiladi. Jarangli, ingichka harf.

halqum tubi, tovush paychalari mintaqasidan chiqadi. Talaffuzida tovush paychalari ochiq – ه

bo’lgani uchun ko’p havo bilan chiqadi, sukunli bo'lganda ko'proq ushlab turish kerak,

ingichka harf.


(46 bet uchun)

1) Aqsol halq haqida nimalarni bilasiz?

?degani nima منجطقة (2

3) “ تار وج الصوجتية الج ” degani nima?

4) Aqsol halqdan chiqadigan harflarda tovush paychalari holati qanday bo’ladi?

مخرج العين و الحاء

الحاء العين

(منطقة لسانالمزمار) وسط اللقHalqum o’rtasi (Hiqildoq tog’ayi mintaqasi)

ning maxraji ح va ع

halqum o’rtasi, hiqildoq tog’ayi mintaqasidan chiqadi. Hiqildoq halqum bo’shlig’iga surilib tovush - ع

yo’lini tahminan 70% ga to’sadi. Tovush siqilib, sirg’alib chiqadi. Jarangli, sukunli bo’lganida talaffuz

qilishga o’rtacha vaqt sarflanadi, ingichka harf.

http://www.therightfulrecital.com/wp-content/uploads/2014/02/ayn.gif

halqum o’rtasi, hiqildoq tog’ayi mintaqasidan chiqadi. Hiqildoq halqum bo’shlig’iga surilib 50%ga - ح

tovush yo’lini to’sadi. Tovush siqilib, sirg’alib havo bilan birgalikda chiqadi, sukunli bo’lganida talaffuz

qilishga ko’proq vaqt sarflanadi, ingichka harf.


(48 bet uchun)

1) “ ?haqida nimalarni bilasiz ” الحلقوسط

?dan chiqadigan harflarda hiqildoq tog’ayining holati qanday bo’ladi الحلقوسط (2

3) Agar hiqildoq tog’ayi halqum bo’shlig’iga surilmasa, ح va ع tovushlari paydo

bo’larmidi?

4) Tovush xabari nima?

الخاء و الغين مخرج

منطقة ) أدناللق (النكاللحمي جذرالل سانمع الخاء الغين

Halqum yuqorisi – (Til negizi bilan yumshoq tanglay mintaqasi)

ning maxraji خ vaغ

halqum yuqorisidan chiqadi, til ildizi yo'g'onlashib halqum bo'shlig'iga suriladi va til yuqorisi yumshoq – غ

tanglayga qarab ko'tariladi. Jarangli, sukunli bo’lganida talaffuz qilishga ko’proq vaqt sarflanadi, yo’g’on harf,

tovush yo’nalishi tepa tanglayga qiya yo’nalgan, fathali va zammali bo’lganda yo’g’on, kasrali bo’lganda

ingichka o’qiladi.

halqum yuqorisidan chiqadi, til ildizi yo'g'onlashib halqum bo'shlig'iga suriladi va til yuqorisi yumshoq - خ

tanglayga qarab ko'tariladi. Havo bilan chiqadi, sukunli bo’lganida talaffuz qilishga ko’proq vaqt sarflanadi,

yo’g’on harf, tovush yo’nalishi tepa tanglayga qiya yo’nalgan, fathali va zammali bo’lganda yo’g’on, kasrali

bo’lganda ingichka o’qiladi.

ning maxraji ق

Tilning yuqorisi

bilan yumshoq

tanglay

til yuqorisi yumshoq ق -

tanglayga qattiq yopishganda

chiqadi. Jarangli, sukunli

bo’lganida tez va qolqola

bilan talaffuz qilinadi.

Yo’g’on harf – til orqasi

yo’g’onlashgan va til

yuqorisi ko'tarilgan bo’ladi.

مرج القاف

أقصىالل سانمع النكاللحمي

Hiqildoq

3. Tilning

oldi, uchi 2. Tilning

o'rtasi

1. Tilning

yuqorisi

Tilning

ildizi الل سان طرف

وسط الل سان

أقصى الل سان

جذر الل سان

مرج الكاف

النك أقصىالل سانمعوالعظمي اللحمي

ning maxraji ك

til yuqorisi yumshoq va - ك

qattiq tanglayga bo’shroq

yopishganda chiqadi. Til

orqasi yo'g'onlashmagan,

ammo til yuqorisi tepa

tanglayga qarab ko'tarilgan.

Sukunli bo'lganida kuch bilan

maxraj berkiladi, keyin havo

bilan tovush chiqadi. Ingichka,

jarangsiz harf.

Tilning yuqorisi bilan

yumshoq va qattiq tanglay

Til yumshoq,

taranglashmagan

مرج اليم

وسط الل سانمعوسط النكالعلى

ning maxraji ج

Til o’rtasi tepa tanglay - ج

o’rtasiga yopishganda

chiqadi. Jarangli, havo

chiqmaydi, sukunli

bo’lganida tez aytiladi,

ingichka harf, qolqola

qilinadi.

Til o’rtasi bilan yuqori

tanglay o’rtasi

Til uchi va ildizi

erkin qoladi.

مرج الش ي

وسط الل سانمع وسطالنكالعلى

ش ning maxraji

Til o’rtasi tepa tanglay ش –

o’rtasiga yaqinlashganda

chiqadi. Havo bilan chiqadi,

jarangsiz, sukunli bo'lganida

ko'proq ushlab turish kerak,

ingichka harf. Talaffuz

qilinganida tovush maxraj-

dan to yuqori va pastki

tishlarga urilgunga qadar

tarqaladi.

Til o’rtasi bilan

yuqori tanglay o’rtasi

Til chetlari tish va

milkni ezadi

مرج الياء

وسط الل سانمعوسط النكالعلى

Til o’rtasi bilan tepa

tanglay o’rtasi

ي ning maxraji

Til o’rtasi tepa tanglay ي –

o’rtasiga yaqinlashganda

chiqadi. Jarangli, sukunli

bo’lganida ko’proq ushlab

turiladi, ingichka harf.

Sukunli bo’lib fathali

undoshdan keyin kelsa

yumshoq o’qiladi.

مرج اليموالش يوالياءج ش , va ي ning maxraji

.maxrajga til o’rtasi yopishmaydi, yaqinlashadi ش va ي da til o’rtasi tepa tanglay ج

o’rtasiga yopishadi.

يم الجياء الش ي الج

مرج الضاد

أقصىالافةالل سانمعماي اور هامن

الع ليا الضراس

ض ning maxraji

Til yon qirg'og'ining ichkari

qismi bilan tepa oziq

tishlardan unga qo’shni

bo’lganlari

,Jarangli, sukunli bo’lganda uzoqroq ushlanadi ض –

tovush yo’g’on bo’lib, tanglayga qarab tik yo'naladi. Ko’k

rangdagi joylar bosim tushish joylari, sariq joyga til uchi

yengil tegadi, ya’ni bosim bo’lmaydi. Tepa oziq tishlar

(tabassum tishdan boshqalari)ga til ikki yonining ichkari

qismi yopishib, yon tanglay bo'ylab cho'ziladi. Til oldingi

tishga yetay deydi, orasida ozgina joy qoladi. Agar til oldingi tishlarga tegib ketsa ظ harfiga aylanib ketishi

mumkin.

الضاد

طواحن3

رباعية رباعية ثنية ثنية

ناب ناب

ضاحك ضاحك

ناجذ ناجذ

طواحن3

الضاد الذيتشغل ه الي ز الل سان منحاف ت

Tilning ikki yon qirg’og’idan ض

band etadigan maydon

م مرج الل

طواحن3 طواحن3

رباعية ثنيةثنية ناب

ضاحك

رباعية ناب

ضاحك

ناجذ ناجذ

الل سان منأدنحاف ت

إلم نت هىطرفه

ل ning maxraji

Til ikki yonining oldidan to uning

tugash joyigacha

Til oldi yon qirg’og’i ro’parasidagi 8 ta tish milkiga(sariq rangdagi kvadratlarga) yoyilib – ل

yopishganda tovush yo’li to’silib qoladi va tovush til oldining ikki yon tomoniga qarab og’adi.

Jarangli, sukunli bo’lganida talaffuz qilishga o’rtacha vaqt sarflanadi, ingichka harf.

م الل

م الل الل سان: حي ز إل منأدنحاف تماي اذيهمامنالنك مع م نت هىطرفه

العلى

ل ning maydoni: til ikki yonining oldidan to

uning tugash joyigacha va uning

ro’parasidagi yuqori tanglay

الذيتشغل ه م الي ز للالل سان منحاف ت

Tilning ikki yon qirg’og’idan ل

band etadigan maydon


tugash joyi

Alloh lafzidan avval kasra kelsa ل ingichka, fatha yoki zamma kelsa ل yo'g'on o'qiladi.

مم قارنةب ي مالم فخمةوالل الم رق قةالل Ingichka ل va yo’g’on ل orasini qiyoslash

م م الم فخمة الل الم رق قة الل

مالم فخمةت قعرلوسطالل سانوتضيقفاللقبلفالم رق قة الل ي صاحب Yo'g'on ل ni talaffuz qilishlik til o'rtasining chuqurlashishi va halqumda torayishlik

paydo bo'lishi bilan ingichka ل ga xilof ravishda yuzaga keladi

مرج النون

الل سانمعماي اذيهمن طرف .وي صاحب هاغ نةمناليش وم الل ثة

ن ning maxraji

Til oldi bilan uning ro’parasidagi

milk va unga dimog’dan chiqadigan

g’unna hamroh bo’ladi.

maxrajining ل .maxraji og'iz va dimog'da - ن

ozgina pastidagi milkka toroful lisan tegishi bilan harfi chiqadi. Sukunli bo’lganida til ن

oldining uchrog'i 2 old tepa tishning milkiga

yopishib tovush yo'lini berkitib qo'yadi,

asosiy tovush dimog'dan o’rtacha vaqt

oralig’ida chiqadi. Harakatli bo’lganida

tovushning yarmi og’izdan, yarmi dimog’dan chiqadi. Sukunli ن izhor

harflariga uchraganida bir harakat g’unna

bilan talaffuz qilinadi.

مرج الراء

الل سانمعما طرف ي اذيهمنالل ثة

ning maxraji ر

Til oldi bilan uning

ro’parasidagi milk

ر – til oldi uning ro’parasidagi milkka

yopishganda chiqadi. Jarangli, sukunli

bo’lganida talaffuz qilishga o’rtacha

vaqt sarflanadi, fathali va zammali

bo’lganda yo’g’on o’qiladi, kasroli

bo’lganda ingichka. Til oldining o’ng

va chap tomoni uning ro’parasidagi

milkga yopishadi til oldining o’rtasida

tarnov hosil bo’ladi. Tovushning bir

qismi tarnovdan titrab chiqadi.

Titroqni o’ta ko’paytirish yoki

yo’qotish xato hisoblanadi.

الراء الم رق قة الراء الم فخمة

الم فخمةت قعرلوسطالل سانوتضيقفاللقبلفالم رق قةالراءي صاحب Yo'g'on ni talaffuz qilishlik til o'rtasining chuqurlashishi va halqumda torayishlik ر

paydo bo'lishi bilan ingichka ر ga xilof ravishda yuzaga keladi

م قارنةب يالراءالم فخمةوالراءالم رق قة Ingichka ر va yo’g’on ر orasini qiyoslash

خ

غ

ش ي ج

ق

ك

ض

ر ر ن ل

harflarining maxraji bir-biriga ن va ر ,ل

yaqin joylashgan. ل ning maxraji til yon

qirg'og'i oldida joylashgani sababli tepa

tanglayga yopishganida ن maxrajidan

yuqoriroqda bo'ladi.

ل ل ر ر ن

والتاء الدال

الوالتاء مرج الطاءوالدد ,ط va ت ning maxraji

.Til oldi tepa 2 old tishning ildiziga qattiq yopishganda chiqadi – د

Jarangli, ingichka harf. Sukunli bo'lganda tez talaffuz qilib qolqola

qilinadi.

ت – Til oldi tepa 2 old tishning ildiziga bo’shroq yopishganda

chiqadi. Avval kuch bilan maxrajga bosib, keyin havo beramiz.

Jarangsiz, ingichka harf. Tez talaffuz qilish kerak, qolqola

qilinmaydi.

Tilning oldi bilan tepa ikki old tishning ildizi

الطاء

ط – Til oldi tepa 2 old tishning ildiziga qattiq yopishganda

chiqadi. Jarangli, yo’g’on harf. Sukunli bo'lganda tez

talaffuz qilib qolqola qilinadi, 3 ta harakatda ham yo’g’on

o’qiladi, til orqasi yo’g’onlashadi, til yuqorisi ko’tariladi, til

o’rtasi xiyol egiladi, til oldi ham ko'tarilgan, tovush tepa

tanglayga tikka yo’naladi. Sukunli bo’lganida lablar

cho’chchaymaydi.

الل سانمعأ ص ولالث ناياالع ليا طرف

الس ي والزاي الصاد

مرج الصادوالزايوالس ي

اخليةللث ناياالسفلى م نت هىطرفالل سانمعأسفلالصفحةالدTil oldining tugash joyi bilan pastki 2 old tishga kiruvchi sirtning pasti

ning maxraji س va ز , ص

ص – Jarangsiz, havo bilan chiqadi, sukunli

bo’lganida ko’proq ushlab turiladi, yo’g’on

harf, tovush tepa tanglayga tikka yo’naladi,

tovush tepa va pastki old tishlar orasidan

chiqadi va chiqayotganda xushtakka

o’xshash ovoz chiqaradi. Sukunli

bo’lganida lablar cho’chchaymaydi.

,Jarangsiz, havo bilan chiqadi – س

sukunli bo’lganida ko’proq ushlab

turiladi, ingichka harf, tovush pastga

yo’naladi, tovush tepa va pastki old

tishlar orasidan chiqadi va chiqayotganda

xushtakka o’xshash ovoz chiqaradi.

Jarangli, sukunli bo’lganida ko’proq – ز

ushlab turiladi, ingichka harf, tovush

pastga yo’naladi, tovush tepa va pastki

old tishlar orasidan chiqadi va

chiqayotganda xushtakka o’xshash ovoz

chiqaradi.

والثاء الظاء الذال

الوالثاء مرج الظاءوالذذ ,ظ va ث ning maxraji

الع ليا الث نايا أطراف مع الل سان طرف

Tilning oldi bilan tepa ikki old tishning uchlari

harfida tilning orqasi yo'g'onlashib halqumga siljiydi, til ظ

yuqorisi tepaga ko'tarilib tanglayga yaqinlashadi, til uchi tepa

old tish uchiga tegadi. Natijada tovush yo'li berkilib qoladi.

Sukunli bo’lganida lablar chochchaymaydi, xiyol ochiladi xolos.

Chunki tovush tepa tanglayga tik yo’nalgan. ,Jarangli– ظ

yo’g’on harf. Sukunli bo’lganida ko’proq ushlab turiladi.

Jarangsiz, havo bilan chiqadi, sukunli bo’lganida ko’proq – ث

ushlab turiladi, ingichka harf, tovush pastga yo’naladi.

Jarangli, sukunli bo’lganida ko’proq ushlab turiladi, ingichka – ذ

harf, tovush pastga yo’naladi. Bu harflarda tilning orqa qismi

pastda bo'lganligi uchun halqumdagi bo'shliq kamaymagan.

مرج الفاء

الث ناياالع ليامع أطراف بطنالشفةالسفلى

Tepa ikki old tishning

uchlari bilan pastki

labning ichki qismi

ning maxraji ف

Labda 4ta: مبوف harflari joylashgan bo'lib, ular

shafaviyya harflari deyiladi. Bu 4 harf 2 maxrajga

bo'lingan. 1- maxrajda faqat ف harf joylashgan.

Tepa ikki old tishning uchlari – ف

labning ichki qismiga tekkanida

chiqadi.

Jarangsiz, havo bilan chiqadi,

sukunli bo’lganida ko’proq ushlab

turiladi, ingichka harf, tovush

pastga yo’naladi.

مرج الباء

بانطباقالشفت ي علىب عضهما

ب ning maxraji

Ikki labning bir-

biriga yopishishi

-sukunli bo'lganida ikki lab bir ب

biriga yopishib tovush to'xtab

qoladi. Maxrajni tebratib, qolqola

qilinadi va tovush 2 lab

ochilganida eshitiladi. Tez talaffuz

qilinadi. Harakatli bo'lganida esa

oson talaffuz qilinadi. Til erkin

holatda bo'ladi. Jarangli, ingichka

harf.

ning maxraji م مرج الميم

بانطباقالشفت ي ي صاحب ذلكغ نةمناليش وم

Ikki labning yopishishiga

dimog’dan chiqadigan g’unna

hamroh bo’ladi

sukunli bo’lganida ikki lab bir-biriga م

xolis (bo’sh) yopishadi, tovush

ichkarida to'silib qoladi va burundan

yo'l topib chiqadi. Talaffuziga o’rtacha

vaqt sarflanadi. Harakatli bo’lganida

tovushning yarmi og’izdan, yarmi

dimog’dan chiqadi. Jarangli, ingichka

harf. Izhor harflariga uchraganida bir

harakat g’unna qilinadi. Til erkin

holatda bo'ladi.

مرج الواو

بإنضمامالشفت يإلالمام إرتفاعأقصىالل سان مع

ning maxraji و

Ikki labning oldinga

cho’chchayishi bilan til

yuqorisining ko’tarilishi.

Til yuqorisi ko’tarilib lablar – و

cho’chchayganda chiqadi. Jarangli,

havo chiqmaydi, sukunli bo’lganida

ko’proq ushlab turiladi, ingichka harf.

Sukunli bo’lib fathali undoshdan keyin

kelsa yumshoq o’qiladi.

Arab harflarining sifatlari

Ziddi (qarama-qarshisi)

bor sifatlar Ziddi yo’q sifatlar

Sifat harflarning o'ziga xos xususiyati, xarakteri bo'lib, tovushning

talaffuz me'yori va maxrajda paydo bo'lish usulini bildiradi.

ال ر وفالعربية صفات

صفاتلضدلا صفاتلاضد

الم تضادة للح ر وفالعربية الص فات

• والمس .الهر .الش دة والرخاوة والب ينية •• .الستعلء والستفال والنفتاح • طباق .ال

Arab harflari uchun ziddi bor sifatlar

والمس الهر

( 19) مه ورة ( 10) مهم وسة

الن فس جريان وانباس العربية منحيث ال ر وف

Nafas (havo)ning oqishi va to’silib qolishiga

asoslangan arab harflari

Hams bo’luvchi (10) Jahr bo’luvchi (19)

( باقيال ر وف) (فحثهشخص سكت) Qolgan harflar havo to’silib

qolishi bilan talaffuz qilinadi

10ta harf havo oqib o’tishi bilan

talaffuz qilinadi

(Mad harflarida ham jahr sifati bor.)

Hams harflari

(ko’k rangda)

حع

ن م

ج شي ك ق

ض

رد تط ن ل

ظ ثذ

ف و م ب

ز س ص

حع

ء

غ خ

ه ء

غ

ه

(سكتفحثهشخص)

Hams O’pkadan chiqayotgan havo yolida, ya’ni aqsol

halqda tovush paychalari joylashgan. Hams harflari

talaffuzida tovush paychalari ochiq bo’lib,

o’tayotgan havo tebranib tovushga aylanadi. Ammo

bunda tovush paychalarining o’zi tebranmaydi.

Natijada havo borligi uchun jarangsiz, maxfiy

tovush hosil bo’ladi. Shu tovushlar hams sifatiga

ega bo’lib ularni mahmus deb ataymiz.

Hams – Ikki tovush paychasining

ochilishi, ularning tebranmasligi va

nafas yo’lidan ko’p havo oqishi

natijasida tovushning maxfiy eshitilishi.

وتية الوتار الص

الفاء فالسمعنتيجة: المس وعدم انفتاحالوت رينالصوتي ي

كثريلواءالن فس اهتزازها،وجريان

المس

Tovush paychalari

ين : مثال الش

Jahr: Ikki tovush paychasining birlashishi,

ularning tebranishi va nafasdagi havoning

ko’p tutilib qolishi natijasida eshitiladigan

aniqlik.

Jahr

Tovush paychalari

وتية الوتار الص

الو ض وح فالسمعنتيجةتضام الوت رين: الهر كثريلواءالن فس واهتزازهاوانباس الصوتي ي

الهر

Aqsol halqda tovush paychalari joylashgan bo’lib, jahr harflarini talaffuzida tovush

paychalari berk bo’lgani tufayli o’pkadan chiqayotgan havo ta’sirida paychalar

tebranadi. Natijada jarangli tovush paydo bo’ladi. Jarangli tovushlar jahr sifatiga ega

bo’lgani uchun ularni majhur deb ataymiz.

ن م

ج شي ك ق

ض

رد تط ن ل

ظ ثذ

ف و م ب

ز س ص

Jahr harflari

(qizil rangda)

حع

خ

ء

غ

هMad harflarida ham

jahr sifati bor.

ين والزاي : مثال الشJahr sifatli ز harfida

tovush paychalarining

holati

Hams sifatli ش harfida

tovush paychalarining

holati

Jahr va hams holatlarida tovush paychalarining vaziyati

Hams holati Jahr holati

Tovush paychalari ochiq,

ko’p havo oqib o’tadi

Tovush paychalari berk (bir

muddatdan keyin ochiladi),

tovush jarangli eshitiladi

حالة المس حالة الهر

المسوالهر حالت وضع الوت رينالصوتي ي

Mahmus va majhur harflarini ajratish uchun tegishli harflarni

sukunli qilib o’z maxrajidan talaffuz qilamiz. Bunda

barmoqlarimiz bilan quloqlarimizni berkitamiz. Masalan,

mahmus harf ث va majhur harf ذ ni sukunli qilib, oldiga fathali

hamzani qo’yamiz va talaffuz qilamiz. أث – deganda havo

chiqadi, bunga sabab tovush paychalarining ochiqligi va tovush

bilan havoning birga bo’lishidir. أذ deb talaffuz qilganimizda esa

qulog’imizga ihtizoz (zingillash) eshitiladi. Bunga sabab tovush

paychalarining berkligi va ularning tebranishidir.

Maxrajda tovush harakatiga asoslangan arab harflari

Kuchli

( أجد قطب كت) 8 ta harf

Kuchsiz

( باقيال ر وف) Qolgan harflar

Kuchli va kuchsiz orasi

( لنع مر ) 5 ta harf

م ر ور الصوتفالمخرج منحيث العربية ال ر وف

شديدة ب يالشديدةوالر خوة رخوة

Harflarning maxrajida tovushning harakatiga qarab ularni 3 guruhga bo'lamiz: 1) Shadiyda: maxraj butunlay berkilib tovush qamalib qoladi. 2) Rixva: maxraj ochiq bo'lib tovush bemalol oqib o'tadi.

3) Bayniyya: Oraliq holatida, ya'ni tovush butunlay to'silib ham qolmaydi, bemalol oqib

ham o'tmaydi. Qisman maxrajdan oqib o'tadi, qolganlari esa yo'l topib chiqib ketadi.

Shidda

Bu shidda sifatining harflari 8 ta bo‘lib, ularni Ibnul Jazariy ب كتقطأجد jumlasida

jamlagan.

)ت ك ب ط ق د ج ء( ج da maxraj kuch bilan

yopilib, tovush maxraj orqasida bir muddat

to'xtab qoladi va tezda maxrajni qalqala

natijasida ochib yuboradi. Tovush portlab

eshitiladi.

جريانالصوتعندالنطق هيانباس بالرفالشديدنتيجةغلقالمخرج

اليم

ة الش د

U shadida harflarining talaffuzida

maxrajning berkilishi natijasida

ovoz oqimining to’xtab qolishidir.

ن م

ج ي ش ك ق

ض

ر ط ت د ن ل

ذ ث ظ

ب و م ف

ص س ز

Shidda harflari (yashil rangda)

ع ح

خ

ء

غ

ه

(أجد قطب كت)

Shidda harflari: (8ta harf)أجد قطبكت

Jarangli

) جد (المزة + ق طب Jarangsiz

( ك،ت)

Bu ikki harf ham hams, ham shidda

bo`la oladi. Harfni avval shidda (kuch)

bilan talaffuz qilamiz, maxraj bir muddat

berkiladi. Keyin esa, tovush paychalari

ochiqligi sababli havo chiqadi.

Qalqala harflari talaffuzida ikki nutq a’zosi bir-

biriga yopishib, maxraj butunlay berkilib qoladi.

Shu sababli tovush maxraj orqasida bir muddat

to’silib qoladi. Maxrajga berilgan bosim

kamayishi bilan tovush maxrajni tebratib ochadi

va tovush eshitiladi.

Hamza kuch bilan aytiladi.

Tovush paychalari bir

muddat berkilib ochiladi

الشديدة أجد قطبكت: ال ر وف

مهم وسة مه ورة

Shiddada tovush harf maxrajida qamalib, tashqariga chiqa

olmay qoladi. ك va ت harflarida hams sifati bor bo’lib, bu

tanglikdan oson qutiladi.

harflarida esa bir muddat yopilgan tovush قطبجد

paychalari ochiladi va maxraj orqasida qamalgan tovush

maxrajni qo’zg’atadi va tovush portlab eshitiladi.

hamza esa, tovush paychalari bir muddat berkilib keyin ء

ochilishi natijasida osongina chiqadi. Hamza shu tovush

paychasida joylashgan bo’lib, tovush paychalari berkilgan

vaqtida hamza maxraji ham berkilib tovush bir muddat

uziladi.

Maxraj orqasida qamalgan tovushning qisilishi va uning portlashi tovushning

xususiyatini chegaralaydi

Jahr sifatli shidda harfda tovush tutilishidan keyin tovushning potrlab (otilib)

chiqishi

Bunda tovush maxrajga kelganda kuchli bo`lsa, chiqayotganda kuchsizlanadi.

باسهفالرفالشديدالمجه ور الصوتب عدان انطلق

دانمعالالصوت ضغط الصوتالمحب وسخلفالمخرجوانطلق ه ي د

اليم اليم

Hams sifatli shidda harfda tovush tutilgandan keyin havoning portlab chiqishi

tovush tutilganida - ك havo portlab chiqqandan – ك

keyin

باسالصوتفالرفالشديدالمهم وس الن فسب عدان انطلق

الكاف

ب عدانطلقالن فس الكاف

الكاف

باسالصوت عندان الكاف

Roxova

“Roxova” so'zining lug'aviy ma'nosi

“yumshoq” deganidir. Rixva harflari talaffuz

qilinganida maxrajga yengil bosim berilgani

sababli maxraj ochiq bo'lib, tovush bemalol

oqib o'tadi. Harf sukunli bo'lganida uning

talaffuziga bayniyya va shiddaga nisbatan

uzoqroq vaqt ketadi.

(Maxrajga yopishmaydi ( ya'ni ikki nutq a'zosi bir-

biriga yopishmaydi), yengil tegishi mumkin, orada

bo’sh joy qoladi)

الرخاوة

الريان التاملصوت: الرخاوة الرفالر حوعندم ر ورهف

المخرج

ين : مثال الش

Roxova: Maxrajda o’tayotgan rixva

harfi tovushining to’liq oqimidir

ن م

جي ش ك ق

ض

ر ط ت د ن ل

ذ ث ظ

م ب و ف

ص س ز

ح ع

خ

ء

غ

ه

Roxova harflari qizil rangda (16 ta harf)

Mad harflarida ham

roxova sifati bor.

Bayniyya

Bayniyya(oraliq): maxraji komil berkilmagani sababli harf maxrajida tovushning qisman oqishi

الب ي ن ي ة

للصوتفمرجالرف: الب ينية بسبب هيالريان ال زئيكمالغلقه عدم

ning maxraji til oldi bilan uning ن

ro’parasida milk bo’lib tovush

dimog’dan g’unna bilan birgalikda

chiqadi. Til maxrajni to’sib qo’yishi

sababli tovush maxrajdan qisman

oqadi va natijada asosiy tovush ochiq

bo’lgan dimog’ yo’lidan g’unna bilan

chiqadi. النون

harfida bayniyya ن فحرفالنون الب ي ن ي ة

ning maxraji ikki labning yopishishi م

bo’lib tovush dimog’dan g’unna bilan

birgalikda chiqadi. Lablar birlashib

tovush yo’lini to’sgani sababli

maxrajdan qisman tovush oqadi va

natijada asosiy tovush ochiq bo’lgan

dimog’ yo’lidan g’unna bilan chiqadi.

الميم

ن

harfida bayniyya م فحرفالميم الب ي ن ي ة

الراء

فحرفالراء الب ي ن ي ة harfida bayniyya ر

ning maxraji til oldi va uning ر

ro’parasidagi milkdir. ر ning talaffuzida til

oldi tovush yo’lini to’sib qo’yadi. Natijada

maxrajdan tovush qisman oqadi. Bu yerda

tovush shidda kabi butunlay qamalmaydi,

roxova kabi bemalol oqib ham o'tmaydi.

Ya'ni oraliq holatida qoladi.

م الل

م الب ي ن ي ة harfida bayniyya ل فحرفالل

til oldi yon qirg’og’i ro’parasidagi 8 ta ل

tish milkiga yopishganida chiqadi.

Talaffuzida til maxrajni to’sib qo’ygani

sababli maxrajdan tovush qisman oqadi.

Asosiy tovush esa til oldining o’ng va chap

tamonidan chiqib ketadi.

العي

harfida bayniyya ع

sukunli أح ,havo bilan chiqadi ح

bo’lganda tovush kamroq siqiladi.

ع ga nisbatan ح ,majhur, havo yo’q ع

da tovush ko’proq siqiladi.

فحرفالعي الب ي ن ي ة

harfini talaffuz qilganimizda ع

hiqildoq tog’ayi halqum bo'shlig'iga

surilib tovush yo'lini to'sadi. Tovush

juda tor joydan o'tgani sababli

tovushda ozgina uzayish va cho'zilish bo'ladi. ع maxraji shidda harflari kabi

butunlay yopilib ham qolmaydi va

roxova harflari kabi tovush oson

chiqib keta oladigan darajada ochiq

ham emas. Ya'ni oraliq holatda, shuning uchun ulamolar ع harfini

bayniyyaga kiritishgan.

ن م

ي ش ج ك ق

ض

ر ط ت د ن ل

ذ ث ظ

ب مو ف

ص س ز

ح ع

خ

ء

غ

ه

Bayniyya harflari (ko’k rangda)

(لنع مر)

Sukunli harflarning zamonlarini qiyoslash

خو زمن الحرف الر

زمن الحرف البينى

زمن الحرف الشديد

Harflar harakatlar bilan kelganida ularni talaffuz qilishga bir xil vaqt sarflaymiz.

Ammo harf sukunli bo’lganida esa sifatiga qaraymiz. Roxova sifatiga ega harflar

(rixva) sukunli bo’lganida eng ko’p zamon beramiz(qizil rangda). Bayniyya sifatiga

ega harflar sukunli bo’lganida o’rtacha zamon beramiz (ko’k rangda). Shidda

(shadiyda) sifatiga ega harflar sukunli bo’lganida (yashil rangda) esa eng kam zamon beramiz.

Sukunli harflarning zamonlari ustida mashq

جيم نالر ـ أعوذباهللمنٱلش يط

Tovush yo’nalishi bo’yicha arab harflari

Musta`liya (ko’tariluvchi) Talaffuz vaqtida tovush yuqori tanglayga ko’tariladi.

ضخ ) ( ظقطغص

Mustafila (pastlovchi) Talaffuz vaqtida tovush yuqori tanglayga

ko’tarilmaydi.

(Qolgan 22 ta alifbo harflari)

اه الصوت ات العربية منحيث ال ر وف

م ستفلةعند النطقباإلالنكالعلى لي تصعد الصوت

( باقيح ر وفالجاء)

م ست عليةعندالنطقباإلالنكالعلى ي تصعد الصوت

ضخ ) ( ظقطغص

) sifati – 7 (Isti’laa) الستعلء harfning talaffuzida tovushning ( ظق طغضصخ

yuqori tanglayga qarab ko’tarilishidir. Bunga sabab jazrul lisanning

yo’g’onlashuvi va aqsol lisanning yumshoq tanglayga qarab ko’tarilishidir.

Natijada tovush yo’g’onlashadi (tafhim). Tafhim: yo’g’on talaffuz qilish.

Bunda 7 harfdan 4 tasi (ضص ط ظ ) har doim tafhim (kasra bilan kelganida

ham yo’g’on o’qiladi). Qolgan 3 tasi ( غخق ) zamma va fatha bilan kelganida

yo’g’on, kasra bilan kelganida ingichka o’qiladi.

Isti`laa sifatiga ega bo’lgan harflar “musta`liya” deb ataladi.

"Istifaala" so'zining ma'nosi tushirish, pastlash degani. Isti’laaning ziddi

istifaaladir. الستفال ( Istifaala( sifati – qolgan 22 harf talaffuzida tovushning yuqori

tanglayga ko’tarilmasligi. Bunga sabab jazrul lisan yo’g’onlashmagan. Natijada

tovush ingichka talaffuz qilinadi (tarqiq). Tarqiq: ingichka talaffuz qilish. 22

harf ichidan ا, ر va ل ba’zan tafhim, ba’zan tarqiq bo’ladi.

Istifaala sifatiga ega bo’lgan harflar “mustafila” deb ataladi.

الكاف

Yog’on harflar talaffuzida tovushning

yuqoriga yo’nalishi.

Ingichka harflar talaffuzida tovushning

pastga yo’nalishi.

Tovush yo’nalishiga ko’ra tovushning ko’tarilishi va pastlashidagi 2 holat.

اه الصوت ات الم ست عليوالم ستفل منحيث

اندار الصوتبرفم ستفل تصعد الصوتبرفم ست عل

القاف

Til va tanglay orasida tovushning qamalishi bo’yicha arab harflari

Mutbaq (yopilgan, berkilgan)

Talaffuz vaqtida tovush tepa tanglay va til orasida

qamaladi. (Itbaq sifatiga ega harflar “mutbaq” deb

ataladi. )

(صضطظ)

Munfatiha (ochiluvchi, ochilgan)

Talaffuz vaqtida tovush tepa tanglay va til orasida

qamalmaydi. (Infitah sifatiga ega harflar

“munfatiha” deb ataladi.)

(qolgan 25 ta alifbo harflari)

الل سانوالنك صار الصوتب ي ان العربية منحيث ال ر وف

م طب قةعندالنطقباب يالل سان الصوت ي نحصر

والنكالعلى (صضطظ)

فتحة م ن عند الصوت لي نحصر

النطقباب يالل سانوالنكالعلى ( باقيح ر وفالجاء)

Mutbaq harflari tovushi til

va yuqori tanglay orasida

qamaladi.

Tovushning qamalishiga ko'ra mutbaq

بالرف الصوت ي نحصر الم طبق

الل سانوالنكالعلى ب ي

الظاء

صار الصوت ان امل طبق منحيث

Tovushning qamalishiga ko'ra munfatiha

Munfatiha harflari tovushi til va yuqori tanglay orasida qamalmaydi.

صار الصوت ان فتح منحيث الم ن

الل سانوالنكالعلى فتحب ي بالرفالم ن الصوت لي نحصر

Mustafila munfatiha

الكاف Musta’liy munfatiha

القاف

Mutbaq va munfatih (musta'liy va mustafil) orasini qiyoslash.

Tilning oldi pastga tushgan, o’rtasi

egilgan, yuqorisi ko’tarilgan, orqa

tomoni yo’g’onlashgan. Tovush

tepaga qiya yo’nalgan.

Tilning yuqorisi ko'tarilgan ammo

til orqasi yog'onlashmagan. Til oldi

pastda, tovush pastga yo’nalgan.

Til orqasi yog'onlashgan, yuqorisi

va o'rtasi ko'tarilgan. Tilning oldi

tovush yo’lini berkitgan. Tovush

tanglay qadar tik yo’nalgan.

Musta`liy munfatih

القاف Mustafil munfatih

الكاف Musta’liy Mutbaq

الظاء

فتح الم طبقوالم ن (م ست علوم ستفل)م قارنةب ي

Bu kitobda berilmagan, ammo boshqa tajvid kitoblarida keltirilgan bir-biriga qarama-qarshi bo’lgan 2 sifat

haqida ozgina ma’lumot beramiz. Bu ikki sifat so’z tarkibiga asoslangan bo’lib tajvid ilmiga aloqasi yo’q.

Izlaq الذلق – ismatning ziddi. Lug‘atda til uchining o‘tkirligi va ravonligidir. Istilohda, harflarni oson,

yengil va tez nutq qilishdagi tilning burroligi va yupqaligiga aytiladi. Ba’zi ulamolar izlaq sifati, ل ر kabi ن

tilning oldidan va مبف kabi lablardan chiqqani uchun harfning yengilligi deyishgan. Bu harflar 6 ta bo‘lib,

Ibnul Jazariy ularni ل بمنف ر“ “aqldan qoch” (“aqllidan qoch”) jumlasida to‘plagan.

Ismat. Lug‘atda man’ qilish ma’nosida bo`lib, istilohda harfni, tilning oldi va lablardan uzoq bo‘lgani الصمات

uchun qiyinlik bilan nutq qilinishidir. U izlaq sifatining ziddidir, ya'ni izlaq sifati yengillikni bildirsa, ismat sifati

esa qiyinlikni bildiradi.

.ning maxraji lablarda joylashgan bo'lib, uning talaffuzida lablar cho'chchayadi va til yuqorisi ko’tariladi و

Shuning uchun و da izlaq emas ismat sifati bor. مبف harflarda esa buning aksi, bu harflar eng yengil harflardir.

Arab tilida asliy harflari to‘rt yoki beshta bo’lib, faqat ismat harflaridan iborat bo‘lgan so‘z yo‘q, agar

shunday so‘z bo‘lsa u ham arabcha emas. Bunga misol qilib so’zini keltirish mumkin. Arab tilidagi (oltin) عسجد

so'zlarda hech bo'lmaganida bitta izlaq sifatli harfi qatnashadi. Izlaq harflari 6 ta, qolgan 23 harf ismat harflariga

kiradi. ءتثجحخدذزسشضصطظعغقكهوي va uchala mad harflari.

غريالم تضادةللح ر وفالعربية الص فات

.الصفري • .القلقلة • .الل ي •• .النراف

• .التكرير .الت فش ي• .الستطالة • .الغ نة •

Arab harflari uchun ziddi yo’q sifatlar

Sofiyr: u tor yo’lda oqib o’tishidan paydo

bo’ladigan harf tovushidagi o’tkirlikdir.

Uning harflari uchta: سز ص

Sofir

Sofiyr so’zinig “hushtak”, “qushning

ovoziga o’xshash ovoz” degan ma’nolari

bo’lib, ulamolar س ni bulbul ovoziga, ز ni

asalari ovoziga o’xshatishgan

والزاي الس ي

عن:الصفري ةفصوتالرفت نشأ ه وحد

الصاد : وح ر وف ه ثلثة. م ر ورهفمرىضي ق

الزاي والس ي و

الصفري

Tovush yuqori va past 2 oldi tishlar orasidan o’tadi. Bu yo’l tor

bo’lgani uchun tovush o’tkir va kuchli bo’ladi. Bu tovushlarni

talaffuz qilishda lablar oldinga chiqmaydi, ya’ni bu harflar lab

harflari emas. .yog’on harf ص ni talaffuz qilishda tovushni tepa ص

tanglayga tik yo’naltirishga e’tibor qaratish kerak. س va ز ingichka

harflar bo’lib, tovush pastdan chiqadi.

Inhirof : u tovush yo’lini til to’sgani sababidan tovush

oqimining komil bo’lmagani uchun harf tovushining

og’ishidir. (tovush og’ishiga oqimning komil

bo’lmagani sabab bo’ladi, oqim komil bo’lmaganiga

esa tovush yo’lini til to’sgani sabab bo’ladi)

Uning harfi ikkita: رل

Inhirof

Inhirof so’zining lug’aviy ma’nolari:

og’ish, maxrajdan chiqish, burilish.

Istilohda tovush harf maxrajidan

qisman oqib, asosiy qismi esa boshqa

tomondan yo’l topib chiqib ketishiga

aytiladi. Bu yerda tilning og’ishi (til

maxrajdan siljishi) deb aytish noto’g’ri

bo’ladi. Til tovush yo’lini to’sib

qo’ygani uchun maxrajdan qisman

tovush oqib, qolgani boshqa tomonga

og’adi deb tushunmog’imiz kerak.

النراف

راف كمال:الن ه وميل صوتالرفلعدم

جريانهبسبباعتاضالل سانطريقه

الراء واللم : وحرفاه

ل yo’lini tilning oldi to’sgani uchun ل ning tovushi til

oldining ikki yon tomoniga qarab og’adi.

Ammo ر da ل ning aksi: Tovush til oldining ikki yonidan til

o’rtasiga qarab og’adi

ر va ل ning inhirofi orasidagi farq

م مإلجانبطرفالل سانلعتاضالطرفطريقالل صوتالل يك ون انراف

بامنجانبطرفالل سانإلوسطه: أماالراء فبالعكس الصوت ي نحرف

موالراء ب يانرافالل الفرق

Til yon qirg’og’ining oldi 8 ta tishning milkiga tegib, tovush yo’lini :ل

berkitadi. Natijada tovush ikkiga bo’linib, tilning o’ng va chap tomonidan

chiqadi (og’adi).

ل ning inhirofi

م م الل الل

Toroful lisan maxrajga tekkanida o'rtada tarnovga o’xshash joy qoladi.

Til bo’ylab kelayotgan tovush o'rtaga yig'ilib shu tor joydan bir - biriga

urilib chiqadi. Natijada til uchi dirillab ketadi (takrir).

ر ning inhirofi

الراء الراء

هيإخراج الرف:القلقلة –حالةس ك ونه –الم قلقل

بالتباع دب يطرفع ضوالنطقحركةمن د ونأني صاحبه شائبة

.الركاتالثلث

القلقلةخسةيمع ها جد : ح ر وف ق طب

القلقلة

الباء

Qalqala (istirob, tebranish): u ikki nutq

a’zosi chetlari bir-biridan uzoqlashishi

sababli 3 harakatdan birortasi

qo’shilmagan holda sukunli

bo’lgandagina tebranadigan qalqala

harflarining chiqishidir.

Qalqala harflari 5 ta harf bo’lib, جد jumlasida jamlangan ق طب

Qalqala

Qalqala - bu جد ق طب harflari sukunli bo’lganida ularni tebratib o’qishdir. جد ق طب

harflari shidda va jahr sifatiga ega. Shidda – bu maxraj yopilishi sababli tovushning

to’silib qolishidir. Jahr – bu tovush paychalari berkilishi natijasida havoning to’silib

qolishidir. Bu ikki kuchli sifat ta’sirida harflar talaffuzi qiyinlashadi. Ya’ni tovush

paychalari berkilishida paydo bo’lgan jarangli tovush maxraj berkilishi natijasida

maxraj orqasida bir muddat ushlanib qoladi va qalqala bilan tovush ajralib chiqadi.

الباء

Tovushlarni 3 xil usul bilan talaffuz qilamiz:

1. Mutaharrik (hamma arab harflari uchun). Birlashgan ikki nutq a’zosini harakat bilan

ochish. Zamma, fatha va kasrani “harakat” deb atalishiga sabab fathada og’iz ochiladi,

zammada lablar cho’chchayadi, kasrada iyak pastga harakat qiladi. Masalan: ,س س,س , ,ل ل,ل م, م , م.

2. Sukunli harflar talaffuzi ( جد ق طب harflaridan tashqari barcha harflar). Bunda 2 nutq

a’zosi birlashishi natijasida tovush paydo bo’ladi. Masalan: أذ, أم, أل, أس

3. Sukunli bo’lgan جد ق طب harflarining talaffuzi. Ikki nutq a’zosi bir biriga yopishganida

tovush uzilib qoladi va qalqala natijasida maxraj ochilganidan keyin tovush chiqadi.

Demak, جد ق طب harflarida 2 nutq a’zosi yopishganida tovush chiqmaydi. Tovush 2

nutq a’zosi ajralishida chiqadi. Sukunli harflarda esa 2 nutq a’zosi birlashganida tovush

chiqadi.

Qalqala harflari alohida sifatga ega bo’lib, ular 2 nutq a’zosi birlashishi natijasida

chiqadigan sukunli harfga ham, 2 nutq a’zosi ochilishi natijasida chiqadigan mutaharrik

harfga ham mutlaq (100%) o’xshamaydi.

Sukunli harflar bilan جد ق طب harflarining o’xshash tomoni ikkalasining talaffuzida

ham biror harakat qo’shilmaganidir. Farqi esa sukunli harflar maxraj berkilganida, جد ق طب

harflari esa maxraj ochilganida talaffuz qilinadi.

Mutaharrik va جدق طب harflari talaffuzidagi o’xshashlik shuki, ikkalasida ham maxraj

ochilganida tovush chiqadi. Farqi esa mutaharrik harflariga biror harakat qo’shiladi, ق طب

harflarida esa harakat qo’shilmaydi. Harf qalqala bo’lganida og’iz, lablar va iyak جد

ishtirok etmaydi. Ya’ni, 3 harakatdan birortasi qo’shilmaydi. Mabodo qalqala vaqtida

og’zimiz ochilsa fathaga, lablar cho’chchaysa zammaga, iyak pastga tushsa kasraga moil

bo’lib qoladi. Bunday qilish xato bo’ladi.

Mutaharrik, qalqala va sukunli harflarni

solishtirish

Mutaharrik harflar

(28 ta)

Sukunli harflar (28 ta)

Qalqala (قطبجد)

harflari (5 ta)

Boshqa sukunli harflar

(23 ta)

Maxraj ochiladi

Maxraj ochiladi

Maxraj berkiladi

Harakat qo’shiladi

Harakat qo’shilmaydi

Harakat qo’shilmaydi

Qalqala – bu sukunli جد ق طب harflari talaffuzida 3 harkatdan birortasini

qo’shmay, 2 nutq a’zosini tebratib ochishdir. Qalqala harflari 5 ta bo’lib, ق طب

jumlasida jamlangan. Ulamolar qalqala sifatini qozonning tebranishiga جد

o’xshatganlar. Qaysi qozonning tebranishi?

Sahroda o’choq bo’lmagani sababli ovqat pishirish

uchun 3ta tosh ustiga qozonni qo’yib, qozonga suv

solib tagiga olov yoqiladi. Qozondagi suv qattiq

qaynaganidan keyin qozon ham tebranib turadi.

Qozon harakat qilyapti, ammo o’rnidan siljib boshqa

yoqqa keta olmaydi. Tebranib, yana joyiga

tushaveradi. Arablar shu holatni “Qozon olov ustida

qalqala bo’lyapti”-deganlar.

Qalqala natijasida maxraj siljimaydi, maxraj tebranadi xolos. Shidda bilan maxraj

berkiladi va shu onda maxraj bo’sh qo’yiladi. Maxrajga berilgan bosim to’xtashi bilan

maxraj ortidagi tovush maxrajni tebratib ochib yuboradi. Natijada tovush eshitiladi. Shu

tariqa qalqala sifati namoyon bo’ladi. Qalqalani chiqarish uchun maxraj shidda bilan

bosilganidan keyin to’xtab qolish yaramaydi, tezda maxrajni bo’sh qo’yib tovushni

chiqarish kerak. Qalqala harflari shidda va jahr sifatiga ega bo’lgani uchun talaffuziga

qisqa vaqt beriladi. Qalqala maxrajda bo’ladigan sifat. Unda og’iz, lab va iyak ishtirok

etmaydi.

Sukunli ق da til yuqorisi bilan yumshoq tanglay ajralishi natijasida tovush chiqadi.

.sukunli bo’lganida lablar ozgina ochilib tovush chiqadi, iyak joyida turadi ب

qalqala bo’lganida pastki va yuqori tishlar bir biridan uzoqlashmaydi, og’iz ham ج

ochilib ketmaydi.

:للقلقلةمرت بتان Qalqalaning 2ta darajasi bor:

رى – 1 :ك ب :عندالوقفعلىالرفالم قلقل،نو 1. Katta: qalqala harfi vaqf qilinganda, misol:

يقالفل كسط،م د،أحج،بيب،

الم قلقل وسطالكلمةأوالكلم:ص غرى – 2 .عندمايك ون الرف 2. Kichik: qalqala harfi oyat yoki so’z o’rtasida, misol:

خ ل وندعل ون ها،يتصر ون،بعم ،ي طضي،ي قي

من وندوإل،قبذ وسعة،فانصقلي نف لحالم أف

Qalqala darajalari القلقلة مراتب

.خلط صوتابركةمنالركاتالثلث – 1

1. Qalqala harfi tovushiga 3 harakatdan biri aralashib qolishi.

.ختم صوتابمزة – 2

2. Qalqala harfi tovushini hamza bilan tugatish.

ه – 3 .مطصوتاوتطويل هعنحد

3. Qalqala harfi tovushini ortiqcha cho’zib yuborish.

Qalqalani ado etishda sodir bo’ladigan xatolar:

عندأداءالقلقلة أخطاءتد ث

Takrir (qaytarish, takrorlash) – u ر ning maxraji

torayishi natijasida til oldining yengil, yashirin

titrashi.

Ro ni ko’p qaltiratishga olib keluvchi takrirdan

o’quvchi ogoh bo’lsin (oshirib, uzoq r-r-r

qilishdan).

Takrir

harfini talaffuz qilishda til oldining titrashi titroq tovush hosil qiladi. Bunda titrashni ر

ko’paytirib, o’ta takrir qilmaslik kerak. ر tashdidli bo’lganida takrirni maxfiy qilish kerak.

Ammo butunlay takrirni yo’qotish kerak emas. Chunki takrir ر ning sifati.

التكرير

الراء

ه وارتعاد طرفالل سانبالراء:التكرير نتيجةضيقمرجها ارتعاداخفي ا

الم بالغةفالتكريرالقارئ منوليحذرد يإلظ ه ورأكث رمنراء الم

Tafashshi (tarqalmoq): U ش tovushining

maxrajidan yuqori va pastki tishlar kiradigan

sirt bilan to'qnashgunga qadar tarqalishidir.

Tafashshi

ش harfining maxraji til o'rtasi bilan yuqori tanglay o'rtasi. ش talaffuz qilinganida

tovush maxrajdan to yuqori va pastki tishlarga urilgunga qadar tarqaladi.

الت فش ي

ه وانتشار صوتالش يمن: الت فش ييصطدمبا اخليةمرجهحت لصفحةالدوالسفلىللسنانالع ليا

الش ي

Liyn

Liyn (yumshoq, mayin, yengil): O’zidan avvalgisi fathali bo’lgan sukunli و va ي

harflarini yumshoq o’qishlik. Maxrajda bu ikki tovushning oqimi yengil bo’lgani

sababli liyn sifati kelib chiqadi. Misol: شيت،ق ريم ،البوقف،وخ

Liyn harfi ikkita: ي va و 1. Sukunli و dan oldin fathali undosh keladi.

2. Sukunli ي dan oldin fathali undosh keladi.

الل ي

له ما:الل ي صفةأ طلقتعلىالواووالياءالساكنت يالمفت وحماق ب

:بسببس ه ولةجريهمافالمخرجنو

شيت،ق ريم ،البوف،قوخ

Istitoola (uzaymoq, cho’zilmoq): u tilning

og’iz oxiridan og’iz oldiga qadar

cho’zilmog’i (intilmog’i). Til uchi tepa 2

tish ildiziga tekkunga qadar cho’ziladi

(orasida ozgina joy qoladi). Shu holat til

orqasida qisilgan havo ostida hosil

bo’ladi.

Istitoola

talaffuzida til yon ض

qirg’oqlari oziq tishlarga

qadalib til uchi assanaaya

ildiziga yetkunga qadar

cho’ziladi. Ya’ni til

uzayadi. Shuni

unutmasligimiz kerakki:

Istitoola – tilning

cho’zilishi, roxova esa

tovush oqimining

cho’zilishidir.

رة:الستطالة خ هياندفاع الل سانمنم الل سان ي لمسرأس متهحت الفمإلم قد الع لي ي ي،وذلكتتتأثري أ ص ولالثنيت ي

الواءالمضغ وطخلفالل سان

الستطالة

Ko’k rangdagi joylar bosim tushish

joylari, sariq joyga til uchi yengil

tegadi, ya’ni bosim bo’lmaydi.

U izhor, idgom yoki ihfo holatdagi sukunli yoki harakatli ن va م uchun bo’lgan sifatdir.

G’unna

G’unna bu dimog’dagi ingrash bo’lib, ن va م sukunli bo'lganida tovush asosan burundan chiqadi. Bu ikki harf harakatli

bo’lganida esa tovushning yarmi dimog’dan, yarmi esa og’izdan chiqadi. G’unna qilinganida bir tekisda ushlab turiladi, tovush bir baland, bir pastlab o’ynamaydi. G’unna faqat م va ن ga xos bo’lgan sifat bo’lib boshqa harflarni g’unna qilish

xato bo’ladi.

الغ نة

أوم فات ي, تركتاأوسكنتا للنونوالميم هيصفة أوم دغمت ي . ظاهرت ي

الميم النون

Sifatlar ikki qismga bo‘linadi: kuchli va zaif.

Kuchli sifatlar o‘n bitta : 1) Jahr 2) Shidda 3) Isti'laa 4) Itbaaq 5) Sofir 6) Qalqala 7)

Inhirof 8) Takrir 9) Tafashshi 10) Istitola 11) G‘unna.

Zaif sifatlar beshta: 1) Hams 2) Roxova 3) Istifala 4) Infitah 5) Liyn.

Quvvat va zaiflik bilan sifatlanmaydigan, ya'ni o'rtacha sifatlar uchta: izlaq, ismat va

bayniyya (tavassut).

Bir harfda 5 yoki 6 sifat jam bo’lishi mumkin. Faqat Ro harfida 7 ta sifat bor. Bir harfda

kuchli va kuchsiz sifat aralashib kelishi mumkin. Shuning uchun hijoiya(alifbo) harflari kuchli

va zaiflik jihatidan 5 qismga bo’linadi: kuchli, juda kuchli, zaif, juda zaif va o’rtacha.

Kuchli harflar zaif sifatidan kuchli sifati ko‘proq bo‘lgan harflardir, bularning adadi

sakkizta: بجدرصضظق . Juda kuchli harf, bu faqat birgina ط harfi bo‘lib, unda hamma

quvvat sifatlar jam bo‘lgan. Zaif bo‘lgan harflar o‘nta: تخذزسشعك harakatli و va ى va

yana ikkita liyn harflari.

Juda zaif harflar: Hamma sifatlari zaif bo‘lgan harflar to‘rtta bo‘lib, bular quyidagilar: ث

. حفه

Endi bitta sifati kuchli va qolgan to‘rt sifati zaif bo‘lgan harflar uchta madli harflardir (ا

va bularning maxrajlari muqoddardir. Shunga qaraganda juda zaif harflar soni yettita (يو

bo‘ladi.

O‘rtacha harflar. Bu 28 harfning ichida o‘rtacha harflar ham bor, bular kuchli va zaif

sifatlari barobar bo‘lgan harflar, bular beshta: ءغلمن

Eslatma:

Ba’zi qorilar ni ض qilib o‘qiydilar, holbuki, ikkalasi sifat va maxrajda ظ

farq qiladi. ض ning maxraji tilning o‘ng yoki chap yoni bilan, yuqori oziq

tishlar orasidir. harfi esa, tilning old qismi bilan, ustki sanayya tishlarining ظ

uchidan chiqadi.

Sifat jihatdan esa, bu ikki harf beshta sifatda, jahr, roxova, isti’laa, itbaq va

ismat sifatlarida mushtarak. ض da esa istitola sifati ham bor, ظ da esa yo‘q.

Demak, ikkala harfda ham maxraj, ham sifat jihatdan ochiq farq bor, agar shu

farq bo‘lmaganda biri ikkinchisining ayni o‘zi bo‘lgan bo‘lar edi. Shuning

uchun qoriga ning istitola sifatini berib, ya’ni tilning yonini ro‘parasidagi ض

oziq tishlar ustidagi tanglayga bosganda tilni ning maxrajigacha uzaytirish ل

vojib bo‘ladi.

فاتال تيضد لها الص فاتذواتضد الص

مجموع

فات الص الحرف ١ ٢ ٣ ٤ ٥ ٦

مستفلة منفتحة ٤ الهمزة مجهورة شديدة

مستفلة منفتحة مقلقلة ٥ الباء مجهورة شديدة

الت اء مهموسة رحوة مستفلة منفتحة ٤

الث اء مهموسة رحوة مستفلة منفتحة ٤

مستفلة منفتحة مقلقلة ٥ الجيم مجهورة شديدة

الحاء مهموسة رحوة مستفلة منفتحة ٤

الخاء مهموسة رحوة مستفلة منفتحة ٤

مستفلة منفتحة مقلقلة ٥ الد ال مجهورة شديدة

الذ ال مجهورة رحوة مستفلة منفتحة ٤

رة ٦ اء مجهورة بيني ة مستفلة منفتحة منحرفة مكر الر

اي مجهورة رحوة مستفلة منفتحة فيهاصفير ٥ الز

ين مهموسة رحوة مستفلة منفتحة فيهاصفير ٥ الس

ية ٥ ين مهموسة رحوة مستفلة منفتحة متفش الش

اد مهموسة رحوة مستعلية مطبقة فيهاصفير ٥ الص

فاتال تيضد لها الص فاتذواتضد الص

مجموع

فات الص الحرف ١ ٢ ٣ ٤ ٥ ٦

اد مجهورة رحوة مستعلية مطبقة مستطيلة ٥ الض

مستعلية مطبقة مقلقلة ٥ الط اء مجهورة شديدة

الظ اء مجهورة رحوة مستعلية مطبقة ٤

العين مجهورة بيني ة مستفلة منفتحة ٤

الغين مجهورة رحوة مستعلية منفتحة ٤

الفاء مهموسة رحوة مستفلة منفتحة ٤

مستعلية منفتحة مقلقلة ٥ القاف مجهورة شديدة

مستفلة منفتحة ٤ الكاف مهموسة شديدة

م مجهورة بيني ة مستفلة منفتحة منحرفة ٥ الل

الميم مجهورة بيني ة مستفلة منفتحة فيهاغن ة ٥

النون مجهورة بيني ة مستفلة منفتحة فيهاغن ة ٥

الهاء مهموسة رحوة مستفلة منفتحة ٤

الواو مجهورة رحوة مستفلة منفتحة ليني ة ٥

اللف مجهورة رحوة مستفلة منفتحة ٤

الياء مجهورة رحوة مستفلة منفتحة ليني ة ٥

Javoblar

(3 bet uchun)

1) Qur’oni Karim nima?

Javob: Qur'oni Karim Allohning kalomidir.

2) Qur'on Allohning kalomi bo'lsa qanday qilib bizgacha yetib keldi?

Javob: Qur’oni Karimni Jabroil alayhissalom 23 yil davomida Payg’ambarimiz

Muhammad sollallohu alayhi va sallamga bosqichma-bosqich olib tushgan.

Rosululloh sollallohi alayhi va sallama esa sahobalarga yetkazganlar. Sahobalar esa

tobe’inlarga, tobe’inlar esa undan keyingilarga yetkazib, shu tariqa hozirgacha biror

harfi o’zgarmasdan yetib kelyapti.

3) Musulmonlar necha yildan buyon Qur’onni o’rganib va unga amal qilib

kelishadi?

Javob: Muslumonlar Qur’oni Karimni 1400 yildan buyon o’rganib va unga amal

qilib kelishadi.

4) Qur’onda Alloh taolo bandalari uchun nimalarni bildirgan?

Javob: Qu’onda Alloh bandalari uchun zarur yo’l-yo'riq va ko’rsatmalarni bildirib,

ba'zi ishlarni buyurgan va ba'zi ishlardan qaytargan. Shuning uchun har bir mo’min

va musulmon Qur’onni o’qib, ma'nosini tushunib, unga amal qilishga harakat qilishi

lozim bo`ladi.

Javoblar

5) Qur'onning umumiy ma`nosini sodda tarzda qanday ifodalash mumkin?

Javob: Qur’on insonlarni ikki dunyo saodatiga yetaklovshi ilohiy dastur bo’lib,

yashash uchun eng to’g’ri qo'llanmadir. Unga amal qilgan saodatga erishadi, undan yuz

o`girgan esa abadiy azobda qoladi.

6) Qur’onning to’g’ri yo’lga boshlovchi eng muhim qo'llanma ekaniga dalil bormi?

Javob: Bunga dalil sifatida Alloh taoloning quyidagi so`zlarini keltirish mumkin: "Bu

Qur’on odamlar uchun qalb ko’zlari, aniq ishonadigan qavm uchun hidoyat va

rahmatdir" (Jaasiya surasi, 20-oyat).

"Albatta bu Qur’on eng to’g’ri yo’lga hidoyat qilur va yaxshi amallarni qiladigan

mo’minlarga katta ajr mukofot borligining xush xabarini berur" (Isro surasi, 9- oyat).

7) Qur’onning dastlabki oyatlari qachon nozil bo’la boshlagan?

Javob: Qur’oni Karimning birinchi oyati Ramazon oyida nozil bo’lgan.

(5 – 6 betlar uchun)

1) Tajvid nima?

Javob: Tajvid so’zi “javvada” fe’lidan olingan bo’lib, lug’atda yaxshilash, chiroyli qilish,

bezash, mustahkam qilishni bildiradi. Istilohda esa, har bir harfning maxraj va sifatiga

e’tibor berib, ma’lum qoidalar asosida o’qishni bildiradi.

Javoblar

2) Tajvidning hukmi qanday?

Javob: Har bir Qur’on o’quvchiga tajvidga amal qilish farz hisoblanadi.

3) Tajvid o’rganish farz ekaniga dalil bormi?

Javob: Muzzammil surasining 4 oyatida: “Qur’onni tartil bilan tilovat qil”, - deb Alloh

taolo buyuryapti. Allohning buyrug’i bizga farz bo’ladi.

4) Tartil nima?

Javob: Tartil - har bir harfni o’z o’rnidan dona-dona qilib chiqarish.

5) Qur’onni tajvid bilan o’qish farzligiga hadisdan dalil bormi?

Javob: Zayd ibn Sobitdan rivoyat qilingan hadis bor, unda Rosululloh sollallohu alayhi va

sallam: “Albatta Alloh, bu Qur’onni nozil bo’lganidek o’qishni xush ko’radi”, - deganlar.

6) “Nozil bo’lgan” deganda nimani tushunasiz?

Javob: “Nozil” degani tushgan, ya’ni Alloh tarafidan tushgan. Jabroil alayhissalom

Allohning kalomi bo’lgan Qur’on oyatlarini bosqichma bosqich Payg’ambarimiz sollallohu

alayhi va sallamga olib tushgan.

Javoblar

7) Qur’on o’rganish va o’rgatish haqida qanday hadis bor?

Javob: Usmon Ibn Affon roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg’ambarimiz

sollallohu alayhi va sallam: “Sizlarning yaxshilaringiz Qur’onni o’rgangan va

o’rgatganlaringizdir”, - deganlar. (Al Buxoriy)

8) Tajvid necha qismdan iborat?

Javob: Tajvid 3 qismdan iborat bo’lib, ular quyidagilardir: (1) Harflarning maxrajlari; (2)

Harflarning sifatlari; (3) Tajvid qoidalari.

(8 va 9 bet uchun)

1) Isti’aza nima?

Javob: Izti’aza “A`uzu billahi minash-shaytonir-rojiym” demoq. Ma'nosi: “Quvilgan

shaytonning yomonligidan Allohdan panoh so’rayman”.

2) Qur’on o’qishdan avval isti’azani aytish qanday amal?

Javob: Vojib. Vojib degani farzga yaqindir. Ya'ni qilmasa gunohkor bo'ladi.

3) Qur’on o’qishdan avval isti’azani aytish vojib ekaniga dalil bormi?

Javob: Alloh taolo Nahl surasing 98 oyatida shunday deb buyuradi: “Agar Qur’on

o’qisang, bas, quvilgan shaytonning yomonligidan Allohdan panoh so’ra”.

Javoblar

4) Basmala nima?

Javob: Basmala – “Bismillahir rohmanir rohiym” demoqlikdir. Ma'nosi: Mehribon va

Rahmli Alloh nomi bilan.

5) Qur’on o’qishdan avval basmalani aytish qanday amal?

Javob:


1) Tovush qanday hosil bo’ladi?

Javob: Havo tebranishidan tovush hosil bo’ladi.

2) Nutqimizdagi tovushlar necha turga bo’linadi?

Javob: Ikki turli: undosh va unli tovushlarga bo’linadi.

3) Unli tovush deb qanday tovushlarga aytiladi?

Javob: Talaffuz vaqtida to’siqqa uchramasa unli tovush bo’ladi.

4) Undosh tovushlar deb qanday tovushlarga aytiladi?

Javob: Talaffuz vaqtida nutq a’zolarimizdan biriga urilib chiqadigan tovushga aytiladi.

Javoblar

5) Arab tilida nechta unli tovush bor, ular qaysilar?

Javob: Hammasi bo’lib 6 ta unli tovushlar bor.

3 ta qisqa unli: fatha, zamma, kasra. 3ta cho’ziq unli: aa, uu, ii.

6) Arab tilida nechta undosh tovushlar bor?

Javob: 28 ta undosh tovushlari bor.

7) Harf nima?

Javob: Harf - aniq bir joyga tayanib chiqadigan tovush.

8) Harakatlar deb nimaga aytiladi?

Javob: Zamma, fatha, kasra harakatlar deb ataladi.

9) Nima uchun zamma, fatha, kasra harakatlar deb ataladi?

Javob: Chunki fathani talaffuz qilganimizda og’iz ochilib, zammada lablar cho’chchayib,

kasrada iyak pastga tushish singari harakatlar sodir bo’ladi.

10) Arab alifbosida nechta harf bor?

Javob: 29 ta harf bor.

Javoblar

11) 28 ta undosh harf nechta holatda o’qiladi?

Javob: 4 holatda o’qiladi: fathali, zammali, kasrali va sukunli.

12) Alif nechta holatda o’qiladi?

Javob: Alif faqat bir holatda o’qiladi. Ya’ni Alif yolg’iz kelganida o’qilmaydi, faqat

harflarni cho’zish uchun ishlatiladi. Alifdan avval fathali harf kelsa, shunda “aa” deb

cho’zish uchun alifni ishlatamiz.

13) Alifning yana qanday vazifasi bor?

Javob: Alif hamzaga kursi bo’lib, ya’ni hamzani ko’tarib keladi.


Javob: 6 ta unli tovush, 28 ta undosh tovush, jami 34 ta.


1) “Maxraj” nima?

Javob: “Maxroj” so’zi arabcha lug’atda “xoroja”(chiqdi) fe’lidan olingan bo’lib, “chiqish

joyi” deganidir. Tajvidda esa maxraj – harflarning paydo bo’lish yoki talaffuz qilish joyini

bildiradi. Har bir harfni o’z maxrajidan talaffuz qilishimiz lozim.

Javoblar

2) Necha turli maxrajlar bor?

Javob: Maxrajning 2 turi bor: 1. Muhaqqoq maxraj. 2. Muqoddar maxraj.

3) Muhaqqoq maxraj nima?

Javob: Muhaqqoq maxraj - haqiqiy maxraj. 28 ta undosh harflari muhaqqoq maxrajdan

chiqadi. Har bir harfning maxraji alohida bo’lib, maxraj chegarasi aniq bo’ladi. Harf

chiqayotganda tovush nutq a’zolarining birortasiga suyanib-tegib chiqadi.

4) Muqoddar maxraj nima?

Javob: Muqoddar maxraj - taqdiriy maxraj. Maxraj joyi aniq bir joy emas, balki keng

joydan iborat bo’lgan maxraj. Muqoddar maxrajdan 3 ta mad harflari chiqadi: “aa”, “ii”,

“uu”.

5) Qanday qilib harf maxrajini aniqlash mumkin?

Javob: Harfning maxrajini aniqlash uchun sukunli harfning oldiga biror harakat qo’yib

talaffuz qilamiz. Masalan: أب,أس,أك

6) Insonning nutq a’zolari qaysilar?

Javob: O’pka, nafas yo’li, tovush paychalari, bo’g’iz, hiqildoq tog’ayi, lakluk, burun

bo’shlig’i, til, tanglay, tishlar va ikki lab.

Javoblar

7) Tovush paychalari qayerda joylashgan?

Javob: Halqum tubida.

8) Tovush qayerda paydo bo’ladi?

Javob: Tovush paychalarida paydo bo’ladi.

9) Tovush paychalarida necha xil tovush paydo bo’ladi?

Javob: Ikki xil: jarangli va jarangsiz tovushlar paydo bo’ladi.

10) Jarangsiz tovushlar qanday paydo bo’ladi?

Javob: Jarangsiz tovushlar tovush paychalari ochiq bo’lganida paydo bo’ladi. Ya’ni nafas

yoli, ya’ni kekirdak keng bo’lib tovush payshalari tordir. Ochiq bo’lgan tovush

paychalarining ro’parasidagi havo to’g’ri o’tib ketadi. Tovush paychalarining ro’parasida

bo’lmagan havo esa tovush paychalariga uriladi va tovushga aylanadi. Bunda tovush bilan

havo ham birga bo’lgani uchun jarangsiz eshitiladi.

11) Jarangli tovushlar qanday paydo bo’ladi?

Javob: Tovush paychalari berk vaqtida jarangli tovushlar paydo bo’ladi. Ya’ni nafas

yo’lidan kelgan havo berk bo’lgan tovush paychalariga uriladi, natijada tovush paychalari

tebranadi va urilgan havo ham tebranadi. Natijada jarangli tovush hosil bo’ladi.

Javoblar


1) Nutq a’zolari qaysilar?

Javob: O’pka, nafas yo’li, tovush paychalari, halqum, hiqildoq tog’ayi, lakluk, tanglay, til,

tish, ikki lab, burun bo’shlig’i.

2) Halqum necha qismdan iborat?

Javob: Haqlum 3 qismdan iborat: 1. Halqum tubi. 2. Halqum o’rtasi. 3. Halqum yuqorisi.

3) Halqum tubida qaysi nutq a’zosi joylashgan va vazifasi nimadan iborat?

Javob:Tovush paychalari halqum tubida joylashgan bo’lib, uning vazifasi – o’pkadan

kelayotgan havoni tebratib nutq tovushini hosil qilish. Hosil bo’lgan tovush harfning

maxrajiga urilib, shu harfning tovushini beradi.

4) Hiqildoq tog’ayi qayerda joylashgan?

Javob: Hiqildoq tog’ayi halqum o’rtasida joylashgan.

5) Hiqildoq tog’ayining vazifasi nima?

Javob: Uning vazifasi: 1. Nafas olish yo’liga ovqat o’tib ketmaslik uchun, ovqat

yutayotganda nafas olish yo’lini ovqat o’tib ketguncha to’sib turadi. 2. ع va ح harflarning

talaffuzida halqum bo’shlig’iga surilib tovushni siqadi. Ya'ni to'siqlik vazifasini bajaradi.

Javoblar

6) Dimog’ning vazifasi nima?

Javob: Dimog’ning vazifasi: 1. Burundan kirgan havoni filtrlash. 2. O’pkaga boradigan

havoning haroratini ilitish. 3. Tovush tebranishini hosil qilish.

7) Laklukning vazifasi nima?

Javob: Laklukning vazifasi: 1. Tanglay pardasi vazifasini bajaradi. Ya’ni ovqatni

chaynayotgan vaqtda halqum yo’lini to’sib turadi. Yutayotganda esa halqum yo’lini ochib,

dimog’ yo’lini berkitib burun bo’shlig’iga ovqat ketib qolishidan saqlaydi. 2. Harflarning

talaffuzida ishtirok etadi.

8) Tilning vazifasi nima?

Javob: Til – asosiy nutq a’zolaridan biri. Vazifalari: 1. Ta’m bilish. 2. Ovqat chaynab va

yutishda ovaqatni og’iz bo’shlig’ida harakatlantirish. 3. Harflar talaffuzida ishtirok etish.

9) Tishlar qayerda joylashgan va ularning vazifasi nima?

Javob: Tishlar tepa va pastki tanglayda joylashgan bo’lib, vasifasi: 1. Ovqatni uzish, kesish,

maydalash. 2. Ba’zi harflarning tovushini hosil qilish.

(25 bet uchun)

1) “Tepa tanglay” arabchasiga qanday bo’ladi?

Javob: العلىالحنك

Javoblar

2) “Milk” arabchasiga qanday bo’ladi?

Javob: الل ثة

3) “Tanglay boshlanishi” arabchasiga qanday bo’ladi?

Javob: الحنكمقد م

4) “Suyakli tanglay” arabchasiga qanday bo’ladi?

Javob: العظميالحنك

5) لب“ ?nima degani ”الص

Javob: “Qattiq” degani. “ suyakli tanglayning qattiqligini bildiradi. Shuning العظميالحنك”

uchun suyakli tanglayni “qattiq tanglay” deyish ham mumkin.

6) “Go’shtli tanglay” arabchasiga qanday bo’ladi?

Javob: الل حميالحنك

7) خو“ ?o’zbekchasiga qanday bo’ladi ”الر

Javob: “Yumshoq”degani bo’lib, go’shtli tanglayning yumshoqligini bildiradi. G’oshtli

tanglayni “yumshoq tanglay” deyish ham mumkin.

8) “ ?o’zbekchasiga qanday bo’ladi الل هاة”

Javob: Kichik til, tilcha, lakluk degan ma’nolari bor. Biz lakluk deb ishlatamiz.

Javoblar

(27 bet uchun)

1) Tishlar qayerda joylashgan?

Javob: Tishlar yuqori va pastki tanglayda joylashgan.

2) “Tanglay” arabchasi qanday bo’ladi? Javob: النك .

3) “Tepa tanglay” arabchasi qanday bo’ladi? Javob: العلىالنك .

4) “Pastki tanglay” arabchasi qanday bo’ladi? Javob: السفلالنك .

5) “Tishlar” arabchasi qanday bo’ladi?

Javob: السنان.

6) Odamda nechta tish bor?

Javob: Odatda 32 ta bo’ladi. Tepa tanglayda 16 ta, pastki tanglayda 16 ta.

7) “Ikki oldi tish” arabchasiga qanday bo’ladi?

Javob: الث نايا . Tepada 2 ta va pastda 2 ta, jami 4 ta.

Javoblar


1) “Til” arabchasiga qanday bo’ladi?

Javob: الل سان

2) “Til qismlari” arabchasiga qanday bo’ladi?

Javob: الل سانأقسام

3) Til yuzasi necha qismdan iborat?

Javob: Uch qismdan: Til yuqorisi, til o’rtasi, til oldi.

4) “Til yuqorisi” arabchasiga qanday bo’ladi?

Javob: الل سانأقصى

5) “Til o’rtasi” arabchasiga qanday bo’ladi?

Javob: الل سانوسط.

6) “Til oldi” arabchasiga qanday bo’ladi?

Javob: الل سانطرف

7) “Til negizi” nima va arabchasi qanday bo’ladi?

Javob: Tilning asosi, ildizini “til negizi” deyiladi. Arabchasi: الل سانجذر

Javoblar

8) “Til uchi” nima va arabchasi qanday?

Javob: Tilning tugash joyi “til uchi” deyiladi. Arabchasi: الل سانرأس

9) “Til yon qirg’og’i” nima va arabchasi qanday bo’ladi?

Javob: Tilning qalinligiga qaramoqchi bo’lsak shunda tilning yon qirg’og’ini ko’ramiz.

Arabchasi: الل سانحافة

10) Til yon qirg’ogi necha qismga bo’linadi?

Javob: Ikki qismga:1. Til yon qirg’og’ining ichkari qismi. 2. Til yon qirg’og’ining oldi

qismi.

11) “Til yon qirg’og’ining ichkarisi” arabchasi qanday bo’ladi?

Javob: الل سانحافةأقصى

12) “Til yon qirg’og’ining oldi” arabchasiga qanday?

Javob: الل سانحافةأدنى

13) “Til yon qirg’og’ining tugash joyi” nima va arabchasiga qanday?

Javob: Til qayerda tugasa yon qirg’oq ham o’sha yerda tugaydi. Rasmda “Til yon

qirg’og’ining tugash joyi” deb ko’rsatib qo’ygan. Arabchasi: الل سانحافةمنتهى

Javoblar

(32 bet uchun)

1) Harf nima?

Javob: Harf aniq bir joyga suyanib chiqadigan tovush.

2) Arab tilida nechta harf bor?

Javob: 29 ta.


Javob: 34 ta tovush bor.

4) Nutqimizda tovush qanday hosil bo’ladi?

Javob: Tovush paychalaridan o’tayotgan havoni tebranishi natijasida hosil bo’ladi.


Javob: Talaffuz vaqtida biror to’siqqa uchramay chiqadigan tovush.


Javob: Talaffuz vaqtida nutq a’zolarimizdan biriga urilib chiqadigan tovush.

7) Nechta undosh tovush bor?

Javob: 28 ta undosh tovush bor.

Javoblar

(32 bet uchun)

8) Nechta unli tovush bor?

Javob: 6 ta: 3 ta qisqa va 3 ta cho’ziq unli bor.

9) Qisqa unlilar qaysilar?

Javob: fatha, zamma, kasra. Ya’ni: “a”, ”i”, ”u”.

10) Arab alifbosidagi Alif haqida nima bilasiz?

Javob: 1. Alif yolg’iz kelganida hech qanday tovush bermaydi. Uni “a” deb talaffuz

qilmaymiz, Alif deymiz. 2. Alif cho’ziq “aa”ni bildirish uchun kelganida o’qiladi. Misol: با

.Alif hamzaga kursi bo’lib keladi .3 . ثاتا

11) Hamza haqida nima bilasiz?

Javob: Hamza undosh harfi bo’lib, zamma, kasrа va fatha bilan o’qiladi. Boshqa

undoshlardan farqi shuki, boshqa undoshlar sukunli bo’lganida eshitiladi. Hamza sukunli

bo’lganida esa tovush uzilib qoladi, eshitilmaydi.

12) Alifbo harflarini qanday o’qiymiz?

Javob: Alifbo harflarini nomi bilan o’qiymiz. Masalan: Boshidagi Alif ustida hamza

turibdi. Alif bu yerda hamzaga kursi bo’lib, hamzani ko’tarib kelyapti. Shuning uchun bu

yerda Alif o’qilmaydi. Buni hamza deb aytamiz. Qolgan alifbo harflarini nomi bilan

o’qiymiz: Baa, taa, s’aa…..jiim…

Javoblar


1) Maxraj nima?

Javob: harflarning chiqish joyi.

2) Xos maxraj nima?

Javob: Har bir harfning o’z maxraji xos maxraj deyiladi. Aslida har bir harfning maxraji bor,

ammo ulamolar bir-biriga yaqin joylashgan ikki yoki uch harfni birlashtirib, bir maxrajdan

chiqadi, deganlar. Shuning uchun 28ta harfni 17 ta xos maxrajdan chiqadi, deb aytamiz.

3) Asosiy maxraj nima?

Javob: Harflarni joylashgan o’rniga qarab guruhlarga bo’lamiz. Shu guruhlarning har biri

bitta asosiy maxrajni bildiradi. Asosiy maxrajda bir yoki bir necha xos maxrajlar joylashgan

bo’ladi.

4) Doktor Ayman asosiy maxrajni nechtaga bo’lgan? Boshqa kitoblarda-chi?

Javob: Doktor Ayman 4 ga bo’lgan, boshqa kitoblarda 5 taga bo’lingan.

5) Farqi nimada?

Javob: Boshqa kitoblarda الخيشوم , الش فتان , الل سان ,الحلق ,الجوف.

Biz o’qiyotgan Doktor Ayman kitobida: 1 – الخيشوم – 4 ,الفم - 3 ,الحلق – 2 ,الجوف.

Doktor Ayman الل سان va الش فتان ni bitta qilib “ .deb nomlagan الفم”

Javoblar

?haqida nimalarni bilasiz الجوف (6

Javob: الجوف so’zining lug’aviy ma’nosi bo’shliq, ich, kovak deganidir. Istilohda esa halqum

va og’iz bo’shlig’i tushuniladi.

?haqida nimalarni bilasiz الحلق (7

Javob: الحلق so’zining lug’aviy ma’nosi halqum ,bo’g’iz, tomoq deganidir. Halqumni 3 ga

bo’lib o’rganamiz. Ya’ni: halqum tubi, halqum o’rtasi, halqum yuqorisi.

?haqida nimalarni bilasiz الفم (8

Javob: الفم so’zining lug’aviy ma’nosi og’izdir. Og’iz o’z ichiga tanglay, til, tish va lablarni

oladi.

?haqida nimalarni bilasiz الخيشوم (9

Javob: الخيشوم ning lug’aviy ma’nosi burun bo’shlig’i, dimog’ deganidir. Burun bo’shlig’idan

mim va nunning g’unnasi chiqadi.

10) Qancha xos maxraj bor?

Javob:17 ta xos maxraj bor.

?da hechta xos maxraj bor الجوف (11

Javob: الجوف da 1 ta xos maxraj bor. Bu 3 ta madd harflarining maxraji bo’lib maxraji

muqaddar hisoblanadi.

Javoblar

?da nechta xos maxraj bor لحلق (12

Javob.3 ta xos maxraj bor.

?da nechta xos maxraj bor الفم (13

Javob:12ta xos maxraj bor.

14) ?da nechta xos maxraj bor الخيشوم

Javob: 1ta xos maxraj bor.



Javob: Talaffuz vaqtida to’siqqa uchramaydigan tovush.


Javob: Talaffuz vaqtida nutq a’zolaridan biriga urilib chiqadigan tovush.

3) Unlilar necha qismga bo’linadi va qaysilar?

Javob: 2 qismga bo’linadi: qisqa va cho’ziq unlilar. Qisqa unli zamma, fatha, kasra.

Cho’ziq unli 3ta mad harflari.

Javoblar

4) Fatha nima?

Javob: Fatha so’zining lug’aviy ma’nosi “ochish” degani bo’lib, u qisqa “a” tovushini beradi.

Talaffuz vaqtida og’iz ochiladi.

5) Zamma nima?

Javob: Zamma so’zining lug’aviy ma’nosi “cho’chchaytirish” degani bo’lib u qisqa “u”

tovushini beradi. Talaffuz vaqtida lablar cho’chchayadi.

6) Kasra nima?

Javob: Kasro so’zining lug’aviy ma’nosi “sindirish” degani bo’lib, u qisqa “i” tovushini

beradi. Talaffuz vaqtida iyak pastga tushadi. Ya’ni tovush pastga sinib chiqadi.

7) Alif maddiya haqida nimalarni bilasiz?

Javob: Fathali undoshdan keyin sukunli Alif keladi va cho’ziq “aa” tovushini beradi. Misol:

باءا

8) Sukunli alif deganda nimani tushunasiz?

Javob: Uch harakatdan birortasi bilan kelmagan alif tushuniladi. Ya’ni fatha, zamma va kasra

bilan kelmaydi.

9) Vavul maddiya haqida nimalarni bilasiz?

Javob: Zammali undoshdan keyin sukunli vav keladi va cho’ziq “uu” tovushini beradi.

Misol: بو ءو

Javoblar

10) Yaaul maddiya haqida nimalarni bilasiz?

Javob: Kasrali undoshdan keyin sukunli yaa keladi va cho’ziq “ii” tovushini beradi.

Misol: بيءي

11) Sukunli Alif, sukunli vav va sukunli yaa deb aytyapmiz-u, ammo sukun belgisi

ko’rinmaydi. Buni qanday tushunsak bo’ladi?

Javob: Harakati bo’lmagan harf sukunli hisoblanadi. Agar harf tovushni cho’zib kelsa,

sukun belgisi yozilmaydi. Cho’zmasa sukun belgisi qo’yiladi.

12) Sukunli “vav” va “yaa” qachon tovushni cho’zadi, qachon cho’zmaydi buni qayerdan

bilamiz?

Javob: O’z jinsidan bo’lgan harakatdan keyin sukunli harf kelsa tovush cho’ziladi. Agar

boshqa jinsdan bo’lgan harakatdan keyin kelsa tovush cho’zilmaydi.

13) O’z jinsidan bo’lgan harakat nima?

Javob: Talaffuzida o’xshash bo’lgan harakat. Zamma bilan vav talaffuzi o’xshaydi.

Ikkalasida ham lablar cho’chchayadi. Kasra bilan yaa talaffuzi o’xshaydi. Alif yolg’iz

kelganida o’qilmaydi. Alif fathani cho’zishda ishlatiladi.

?asosiy maxrajida nechta xos maxraj bor va qaysi harflar u yerdan chiqadi الجوف (14

Javob: Halqum va og’iz bo’shlig’i birgalikda javf deyiladi. Javf asosiy maxrajida 1ta xos

maxraj bor. U yerdan alif maddiya, vav maddiya va yaa maddiya chiqadi.

Javoblar

15) Mad harflari hecha harakat cho’ziladi?

Javob: 2 harakat cho’ziladi.

16) Ikki harakat cho’zish deganda nimani tushunasiz?

Javob: “a” deganimiz bir harakat, ketma-ket “a” ,“a” deganimizda qancha vaqt ketsa

“aa”deb cho’zganimizda ham shuncha vaqt ketmog’ini tushunmog’imiz kerak.

17) Mad tovushlari qancha joyni egallaydi?

Javob: Mad tovushlari javfdan chiqadi, ya’ni tovush paychasi mintaqasidan boshlanib,

lablarda tugaydi: ءيءوءا

(42 bet uchun)

1) Undosh harflar nechta va ular qaysi asosiy maxrajdan chiqadi?

Javob: Undosh harflari 28 ta bo’lib, ular 3 ta asosiy maxrajlardan chiqadi: الفم الحلق , va

.الخيشوم

?dan qaysi undosh harflar chiqadi الوف (2

Javob: الوف dan hech qaysi undosh chiqmaydi. Balki 3 ta cho’ziq unlilar chiqadi.

?hecha qismga bo’linadi va ular qaysilar اللق (3

Javob: 3 اللق qismga bo’linadi: 1) Halqum tubi. 2) Halqum o’rtasi. 3) Halqum yuqorisi.

Javoblar

4) Halqum tubida nechta xos maxraj bor va u yerdan qaysi harflar chiqadi?

Javob: 1 ta xos maxraj bo’lib u yerdan ه va ء chiqadi.

5) Halqum o’rtasida nechta xos maxraj bor va u yerdan qaysi harflar chiqadi?

Javob: Bitta xos maxraj bo’lib, u yerdan ح va ع chiqadi.

6) Halqum yuqorisida nechta xos maxraj bor va u yerdan qaysi harflar chiqadi?

Javob: Bitta xos maxraj bo’lib, u yerdan خ va غ chiqadi.

?da nechta xos maxraj bor الفم (7

Javob: الفم da 12ta xos maxraj bor.

?dan nechta harf chiqadi الفم (8

Javob: 12ta maxrajdan 22 ta harf chiqadi.

9) Faqat bir harf chiqadigan xos maxrajlar qaysilar?

Javob: Bir xos maxrajdan bitttadan harf chiqadigan maxrajlar soni 7 ta: ف ,ض ,ل ,ن ,ر ,ك ,ق.

10) Bir maxrajdan 3tadan harf chiqadigan maxrajlar soni nechta?

Javob: Bir xos maxrajdan 3tadan harf chiqadigan maxrajlarning soni 5ta. Ular:

.ب ,م ,و -5 . ز ,س ,ص-4 .ذ ,ث ,ظ -3 .د ,ت ,ط - 2 .ي ,ش ,ج -1

Javoblar

?da jami hechta harf bor الفم va اللق (11

Javob: اللق da 6 ta, الفم da 22 ta harf bo’lib, jami 28 ta harf.

?da jami nechta maxraj bor الفم va اللق (12

Javob: اللق da 3 ta, الفم da 12ta, jami 15ta maxraj bor.

?da nechta xos maxraj bor va qaysi harflar chiqadi اليش وم (13

Javob: Bitta xos maxraj bo’lib, undan nun va mimning g’unnasi chiqadi.

14) Qaysi harflar bir vaqtda 2 ta asosiy maxrajdan chiqadi?

Javob: 1) Nun va mim, bir vaqtda o’g’izdan, ham dimog’dan chiqadi. 2) Cho’ziq unlilar (alif maddiya, vav maddiya, yaa maddiya) اللق va الفم dan chiqadi.

?da nechta maxraj bor va undan qaysi harflar chiqadi الوف (15

Javob: الوف da bitta xos maxraj bo’lib, undan 3 ta cho’ziq unlilar chiqadi.

?muhaqqoq maxrajmi yoki muqoddar الوف (16

Javob: الوف muqoddar maxraj, chunki bu yerdagi maxraj aniq bir joy bo’lmay balki keng

joydir.

Javoblar

?muhaqqoq maxrajmi, yoki muqoddar الفم va اللق (17

Javob: Muhaqqoq maxrajdir. Chunku bu yerlardan chiqadigan 28 harfning aniq joyi bo’lib,

tovush biror nutq a’zosiga urulib chiqadi.

18) Asosiy va xos maxrajlar nechta? Javob: Asosiy maxraj 4 ta, xos maxrajlar 17 ta. Xos maxrajlar اللق da 3ta, الفم da 12ta, اليش وم da 1 ta, الوف da 1 ta. 3+12+1+1=17

(44 bet uchun)

1) Halqum harflari nechta?

Javob: Halqum harflari 6 ta: ح ,ه ,ء, ,غ , ع .Arabchasiga alhuruuful halqiyyatu deyiladi . خ

2) Halqum necha qismga bo’linadi va ularning arabcha nomlari qanday?

Javob: Halqum 3 qismga bo’linadi:

1. Halqum tubi - aqsol halq.

2. Halqum o’rtasi - vasatul halq.

3. Halqum yuqorisi - adnal halq.

3) Asqol halqdan qaysi harflar chiqadi?

Javob: Aqsol halqdan ء va ه chiqadi.

Javoblar

4) Vasatul halqdan qaysi harflar chiqadi?

Javob: Vasatul halqdan ح va ع chiqadi.

5) Adnal halqdan qaysi harflar chiqadi?

Javob: Adnal halqdan خ va غ chiqadi.

(46 bet uchun)

1) Aqsol halq haqida nimalarni bilasiz?

Javob: Halqumning eng pasti, tovush paychalari joylashgan mintaqa aqsol halq deyiladi. Arabchasi: الصوتيةالوتارمنطقة . O’zbekchasi: tovush paychalari mintaqasi. Bu yerdan ه va ء

chiqadi.

?degani nima منطقة (2

Javob: “Joylashgan joy”, “hudud” deganidir. Maxraj qayerda joylashganini aniq tasavvur

qilish uchun o’sha yerdagi nutq a’zosi ham ko’rsatilsa yanada tushunarli bo’ladi. Shuning

uchun doktor Ayman halqum harflarida ular joylashgan mintaqani ham ko’rsatgan.

3) “ الصوتية الوتار ” degani nima?

Javob: “ lug’atda paychalar, bog’lamlar, arqonlar ma’nosida keladi. Biz paychalar ” الوتار

degan ma’nosini ishlatamiz. “الصوتية” lug’atda ovoz, tovush ma’nosida keladi. (“ الوتار

وتي ة jumlasidagi 2 va 3 so’zlarda kasra bo’lishiga sabab birinchi so’zga izofa bo’lib ”الص

kelganidir.)

Javoblar

4) Aqsol halqdan chiqadigan harflarda tovush paychalari holati qanday bo’ladi?

Javob: 1. Sukunli ء talaffuzida tovush paychalari berk bo’lib tovush bir muddat to’xtab

qoladi. Ya’ni tovush eshitilmaydi. 2. ءda esa tovush paychalari ochiq bo’lib, tovush jarangli

eshitiladi. 3. .sukunli va harakatli bo’lganida tovush paychalari ochiq bo’ladi ه

(48 bet uchun)

1) “ ?haqida nimalarni bilasiz ” الحلقوسط

Javob: Halqum o’rtasi, hiqildoq tog’ayi mintaqasi “ منطقة - deyiladi. Arabchasi ” الحلقوسط

المزمارلسان . O’zbekchasi - hiqildoq tog’ayi mintaqasi. Bu yerdan ح va ع chiqadi.

?dan chiqadigan harflarda hiqildoq tog’ayining holati qanday bo’ladi الحلقوسط (2

Javob: Bu ikkala harfning talaffuzida hiqildoq tog’ayi halqum o’rtasiga surilib, tovush

yo’lini to’sadi. ح talaffuzida 50% , ع talaffuzida 70% tovush yo’li to’siladi. Tovush

paychalaridan kelayotgan tovush xabari hiqildoq tog’ayiga urililishi natijasida ح va ع

tovushi paydo bo’ladi.

3) Agar hiqildoq tog’ayi halqum bo’shlig’iga surilmasa, ح va ع tovushlari paydo

bo’larmidi?

Javob: Yo’q, bu tovushlar chiqmas edi. Tovush talaffuz vaqtida nutq a’zolarining biriga

urilib chiqadi. Agar hiqildoq tog’ayi halqumga surilib tovush yo’liga turib olmaganida

tovush xabari hech narsaga urilmay o’tib ketar edi.

Javoblar

4) Tovush xabari nima?

Javob: O’pkadan kelayotgan havo tovush paychalariga urilib, tovush xabariga aylanadi.

Tovush xabari qaysi harf maxrajiga urilsa, shu harfning tovushiga aylanadi.

Kitob haqida fikr va mulohazalaringizni

[email protected] pochta manziliga yuborishingiz mumkin.

Internetdan quyidagi manzildan topishingiz mumkin:

http://www.slideshare.net/muslima014/rasmli-tajvid-savoljavob

Yuklab olish uchun:

https://app.box.com/s/so3ynyerb1bgeh5xzw6ux55wv70dxjcg

mailto:[email protected]























Education

Rasmli tajvid (savol-javob)