Sağlık Bilgisi

Sağlık Nedir ?

Sağlık, yalnız hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir

Hastalık Nedir ?

Hastalık veya rahatsızlık, beden veya zihinde meydana gelen, rahatsızlık, dert ve görev bozukluğuna yol açan belirli bir anormal duruma verilen isimdir. Bazen terim yaralanma, sakatlık, sendrom, semptom ve normal yapı ve fonksiyonun anormal çeşitlerini kapsayacak biçimde, geniş bir anlamda, kullanılır. Fakat farklı bağlamlarda bu kavramlar farklı kategorilere girerler ve hastalık kavramı bunların yerine kullanılamaz.

Sakatlık Nedir ?

Vücudun duyu organları ya da Vücudun duyu organları ya da uzuvlarından birinde, kaza veya uzuvlarından birinde, kaza veya hastalıklar sonucu fonksiyon kaybıdır.hastalıklar sonucu fonksiyon kaybıdır.

Ruhsal Sağlık Nedir ?

Ruhen sağlıklı bir kişi, kendisi ve çevresi ile

dengeli ve uyumlu olmalı, güçlüklerle müca-dele edebilmeli, yeni durumlara uyabilmelidir. Başarılarından mutluluk duyabilen, üzüntü

ve sıkıntılarını giderebilme gücüne kendin-

de gören kişiler ruhen sağlıklı sayılabilirler

SAĞLIĞA ETKİ EDEN ETMENLER VE SAĞLIĞIN

ÖLÇÜLEBİLİRLİĞİ

a. Sağlık ölçülebilir bir kavramdırSağlıkla ilgili sorunları çözebilmek, bu konu ile ilgili planları yapabilmek ve sağlık hizmetlerini değerlendirebilmek için konu ile ilgili objektif ve sayısal değerlere gerek vardır. Bu değerlere sağlık ölçütleri denir.

Sağlık ölçütlerinin belirlenmesi düzenli sağlık kayıtlarının tutulmasına bağlıdır. Sağlık ölçütlerinin bir bölümü ölüm olaylarını, yaşa, cinsiyete, sebebe göre belirler. Bir bölümü ise hastalıkların görülme hızlarını belirlemede kullanılır.

Ayrıca doğurganlık hızı, tedavi hizmetleri, çevre sağlığı yönetimi, sağlıklı insan gücü gibi konularda da çeşitli ölçütler kullanılır. Tüm bu ölçütler, çeşitli ülkelerin sağlık düzeylerinin karşılaştırılmasına imkân sağlar.

Ayrıca sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesine, toplumların sosyal ve ekonomik düzeylerinin belirlenmesine de yardımcı olur.

Bir ülkenin sağlık düzeyini gösteren ölçütler arasında en önemli olanları;Ana ölüm hızı, Bebek ölüm hızı,Kaba doğum hızı,Kaba ölüm hızı,Nüfus artış oranıdır.

Sağlık hizmetleri açısından bir toplumda, doğurgan çağdaki (15-49 yaşları arasındaki) kadınlara ana denir. Buna göre ana kavramı, çocuğu olsun olmasın bu dönemdeki tüm kadınları kapsamaktadır. 0-12 ay arasındaki çocuklar ise bebek adını alır.

Sağlığını yitirme riski çok yüksek olan bu iki grupla ilgili ölçütler, bir ülkenin gelişmişlik düzeyini belirlemede çok önemlidir. Çünkü ana ve bebek ölüm hızlarını arttıran etkenlerin büyük çoğunluğu, düzenli bir sağlık hizmeti verilmesi ile önlenebilecek özelliktedir.

Ana: Toplumda 15-49 yaşları arasında doğurgan çağdaki kadınlara kısaca ana denir.

Bebek: 0-12 ay arasındaki çocuklara bebek adı verilir.

Ana ölüm hızı; bir yıl içinde gebelik, doğum ve lohusalık sebebiyle meydana gelen 15-49 yaş arası kadın ölümleri sayısının, aynı yıldaki canlı doğum sayısına oranının on bin veya yüz bin ile çarpımıdır. Ana ölüm hızı, gelişmiş ülkelerde daha düşük, az gelişmiş ülkelerde daha yüksektir.

Bebek ölüm hızı; bir yıl içinde canlı doğup 365 gününü tamamlamadan ölen bebek sayısının, o yıl içinde meydana gelen canlı doğum sayısına oranının bin ile çarpımıdır. Ana ölüm hızında olduğu gibi, bebek ölüm hızı da gelişmiş ülkelerde düşük, az gelişmiş ülkelerde yüksektir. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre ülkemizde 2005 yılında bebek ölüm hızı bin doğumda 24'tür.

Kaba doğum hızı; bir toplumda bir yılda meydana gelen canlı doğum sayısının, aynı toplumun yıl ortası nüfusuna oranının binle çarpılmasıyla bulunur. Ülkemizde 2005 yılında kaba doğum hızı binde 20'dir.

Kaba ölüm hızı; bir toplumda bir yılda meydana gelen toplam ölüm sayısının, aynı toplumun yıl ortası nüfusuna oranının binle çarpımı ile bulunur. En sık kullanılan, en kolay elde edilen ölçüttür. Ülkemizde 2005 yılında kaba ölüm hızı binde 7'dir.

Nüfus artış oranı; bir toplumda bir yıl içinde meydana gelen canlı doğumların sayısından, ölümlerin sayısının çıkarılması ile bulunan sayının, aynı toplumun yıl ortası nüfusuna oranının bin ile çarpılmasıyla bulunur. Türkiye için nüfus artış oranı 2005 yılında binde 16'dır.

Dünyanın fakir ülkelerinin çoğu yüksek kaba doğum ve kaba ölüm hızlarına sahiptir. Bu ülkeler aynı zamanda yaşam beklentisinin düşük olduğu ülkelerdir. Ülkemizin nüfusla ilgili bazı göstergelerinin diğer ülkelerle karşılaştırması verilmiştir.

Kişi ve toplumların sağlık düzeyini, sosyal ve ekonomik faktörler ile çevre şartları belirler. Kişilerin hastalıkları, sadece kendilerini değil, ailesinden başlayarak tüm toplumu etkiler. Bu sebeple sağlıkla ilgili olarak yapılan harcamalar da kişi ve toplumun sağlık düzeyini gösteren ölçüttür.

SAĞLIĞA ETKİ EDEN ETMENLER

Sağlığa etki eden etmenleri iki ana grupta inceleyebiliriz. Bunlar, bünyesel ve çevresel etmenlerdir.

. Bünyesel etmenlerBünyesel etmenler genetik, metabolik ve hormonal bozuklukları içine alır. Bazı bünyesel özellikler bazı hastalıklara yakalanma oranında artışa sebep olabilir.Genetik özellikler, kalıtım yoluyla geçen hastalıkların ya da kromozom bozukluklarının ortaya çıkmasına sebep olabilir. Hormonal ve metabolik bozukluklar da birçok hastalığın oluşmasının sebebidir. Örneğin; tiroit bezinin düzensiz çalışması ile oluşan guatr hormonal, iktiyozis (balık pulluluğu hastalığı) genetik, protein metabolizması bozukluğuna bağlı gut hastalığı metabolik bir hastalıktır.

Çöpler bazı hastalıkların ortaya çıkmasını kolaylaştırır.

Çevresel etmenlerÇevre, doğrudan hastalık sebebi olabileceği gibi bazı hastalıkların oluşmasını kolaylaştırabilir ya da bazı hastalıkların gidişini ve sonucunu etkileyebilir (Resim 1.7). Çevresel etmenleri şöyle sınıflandırabiliriz:

— Fiziksel etmenler (sıcak, soğuk, ışık vb.)— Kimyasal etmenler (kanser yapıcı maddeler, zehirler vb.)— Temel madde eksiklikleri (elzem amino asitler, vitaminler, mineraller vb.)— Biyolojik etmenler (parazitler, mantarlar, mikroorganizmalar vb.)

— Psikolojik etmenler (ruhsal zorlanma, stres vb.)

— Sosyal, kültürel ve ekonomik etmenler

Amino asitler: Proteinlerin yapı birimleridir. Yirmi çeşit amino asit bulunmaktadır. Vücutta yapılamayan ve dışarıdan alınması gereken amino asitlere elzem (temel) amino asitler denir.Stres: Ameliyat şoku, travma, soğuk hava, heyecan vb. etkenlerin organizmada, iç organlarda ve metabolizmada oluşturduğu bozukluklar.

Bağırsak Parazitlerinden Tenya

Çevresel etmenlerden biyolojik ve fiziksel etmenler daha ayrıntılı olarak incelenecektir.

Biyolojik etmenler: Kişinin çevresinde bulunan bütün canlılar ve bu canlılara ait ürünler biyolojik çevreyi oluşturur. Biyolojik çevreyi beş ana öğede incelemek mümkündür. Bunlar;a. Mikroorganizmalar,b. Vektörler,c. Bitkiler,d. Hayvanlar ve insanlar,e. Hayvansal ve bitkisel besinlerdir.Biyolojik çevreyi oluşturan öğeler kısaca aşağıdaki gibi açıklanabilir.

a. Mikroorganizmalar: Çevrede her yerde yaygın olarak bulunan tek hücreli canlılardır. Mikroorganizmalar insana etkileri yönünden; yararlı, zararlı ve ne yararlı ne de zararlı etkileri olanlar şeklinde gruplanır. Yararlı mikroorganizmalara örnek olarak insan sindirim sisteminde yer alarak B vitamini emiliminde rol oynayan ve K vitamini sentezini sağlayan bakteriler sayılabilir. Zararlı mikroorganizmalara ise hastalık yapan bakteri ve virüsler örnek olarak verilebilir.Mikroorganizmaların insan sağlığına zararlı olanlarını yok etmek veya zararlarından korunmak gereklidir. Bu amaçla kullanılan yöntemler yeri geldikçe açıklanacaktır.

. Vektörler: Hastalık yapan mikroorganizmaları insanlara taşıyan eklem bacaklılar ve kemiricilere vektörler denir. Vektörlere örnek olarak sivrisinek, tahtakurusu, bit, pire, kene gibi eklem bacaklılar ile fare gibi kemiriciler verilebilir.Farelerin üzerinde yaşayan pirelerden kaynaklanan veba, bitlerden kaynaklanan tifüs, anofel cinsi sivrisineklerle bulaşan sıtma gibi hastalıklar tarihin çeşitli dönemlerinde büyük felaketlere yol açmıştır. Örneğin Birinci Dünya Savaşı'nda Kafkas Cephesinde, bitlerin yol açtığı tifüs salgını sebebiyle Türk ordusu büyük kayıplar vermiştir.

c. Bitkiler: Hayvanlar alemindeki bütün canlıların yaşamı bitkilere bağlıdır . Besin zincirinin ilk halkasını oluşturan bitkiler ayrıca oksijen kaynağıdır. Dünyanın ekolojik dengesinin korunmasında bitkilerin önemli rolü vardır. Ancak bazı bitkilerin zehirli etkileri görülür. Bazıları da uyuşturucu maddelerin elde edilmesinde kullanıldığı için sağlık üzerine zararlı etkileri bulunmaktadır.

Hijyen: Sağlığın korunması ve geliştirilmesi için sağlıkla ilgili bütün bilgilerin bir arada bulunduğu bilimdir. Hijyen birçok dala ayrılır. Bunlardan besin hijyeni, besin maddelerinin üretimden tüketimine kadar sağlığa uygun şartlarda bulunmasının amaçlayan bilgi ve çalışmaların tümünü kapsayan bir kavramdır.

. Hayvanlar ve insanlar: Besin ve güç kaynağı olarak insanlara birçok yararı olan hayvanlar , çeşitli hastalıklara sebep olabilir.İnsan ve hayvanların ortak hastalıklarına zoonoz adı verilir (şarbon, brusella gibi). Bu hastalıklar, hayvan et ve derilerine temasla, etlerinin yenmesi, süt ve süt ürünlerinin kullanılmasıyla bulaşabilir. Hayvan ısırıkları ile kuduz bulaşabilir. Zoonotik hastalıklarla savaşta özellikle evcil hayvanların sağlığının korunması ve başıboş hayvanların kontrolü çok önemlidir. Çevremizde bulunan yılan, akrep, zehirli böcekler zehirlerini vücuda akıtarak, vahşi hayvanlarsa saldırarak zarar verebilirler. Çevremizdeki insanlar da hastalık bulaştırarak, kazalara sebep olarak, çevreyi kirleterek insan sağlığını olumsuz etkileyebilirler.

Hayvansal ve bitkisel besinler: Bitkisel ve hayvansal besinler çevrenin önemli bir öğesini oluşturur, insanlar için enerji kaynağı ve temel yapı taşlarını sağlayan besinlerin hastalıklara sebep olmayacak nitelikte, temiz ve besin değeri yüksek olması gerekir. Besinlerin uygun şartlarda üretilmesi, saklanması ve kullanılma bölgelerine sağlıklı şartlarda iletilmesi için yapılan uygulamalara besin hijyeni denir. Tifo, kolera, çocuk felci, sarılık (hepatit A) ve besin zehirlenmeleri besinler yoluyla bulaşan hastalıklardır. Bu hastalıkların önlenebilmesi için besin hijyeni kurallarına uyulmalıdır.

Fiziksel etmenler: İnsan sağlığını ve iş verimini etkileyen başlıca fiziksel etmenler şunlardır:

a. Sub. Çöpler ve gübreler (Resim 1.13)c. Gürültü (Resim 1.14)d. Lağım ve pis sular (Resim 1.15)e. Barınak şartları (Havalandırma, ısıtma, aydınlatma vb.)f. İklim şartları (Nem, ısı, hava basıncı vb.)g. Hava h. Işıki. Radyasyonj . Giyim eşyalarık. Kamuya açık yerler (sinema, yemekhane, taşıtlar vb.) (Resim 1.16)l . İş yeri ve çalışma şartlarım. Ölüler ve mezarlıklar

Yukarıda sıraladığımız fiziksel çevreyi oluşturan ve sağlığımızı etkileyen pek çok etkeni olumlu duruma getirebilmek insanoğlunun elindedir. Basit kurallara uyulması insan sağlığının korunmasında çok önemli yer tutar.

SAĞLIK HİZMETLERİ VE YARARLANMA YOLLARI

Genel olarak sağlığın korunması ve hastalıkların tedavisi için yapılan çalışmalara sağlık hizmetleri denir. Sağlık hizmetleri üç grupta incelenir.a. Koruyucu sağlık hizmetlerib. Tedavi hizmetleric. Rehabilitasyon (esenlendirme) hizmetleri.

Koruyucu sağlık hizmetleriKoruyucu sağlık hizmetleri, kişiye ve çevreye yönelik hizmetler olarak iki ana gruba ayrılır.Kişiye yönelik hizmetler; bağışıklama , hastalıkların erken tanı ve tedavisi, ilaçla koruma, beslenmeyi düzenleme, sağlık düzeyini yükseltme, sağlık eğitimi ve aile planlaması hizmetlerinden oluşur. Bu hizmetleri, eğitimli sağlık personeli yürütür.

Çevreye yönelik sağlık hizmetleri ise çevrede sağlığı olumsuz yönde etkileyen etmenleri yok ederek ya da zararsız hâle getirerek çevreyi daha sağlıklı hâle getirmeyi amaçlamaktadır. Çevre sağlığı ve besin kontrolü çalışmaları, bu tür hizmetlerdir.

Çevreye yönelik sağlık hizmetleri ise çevrede sağlığı olumsuz yönde etkileyen etmenleri yok ederek ya da zararsız hâle getirerek çevreyi daha sağlıklı hâle getirmeyi amaçlamaktadır. Çevre sağlığı ve besin kontrolü çalışmaları, bu tür hizmetlerdir.

Kişiyi hastalıklardan korumak için alınan önlemler birincil koruma adını alır. Birincil korumaya, beslenmenin düzenlenmesi, bulaşıcı hastalıklardan korunma, kanser araştırmasında erken tanı yöntemleri, aile planlaması çalışmaları örnek gösterilebilir.

Tedavi hizmetleri

Tedavi, ilaçla ya da diğer tıbbi yöntemlerle hastalıkların iyileştirilmesi çalışmalarına verilen isimdir. Tedaviye yönelik sağlık hizmetleri, birinci, ikinci ve üçüncü basamak olmak üzere üçe ayrılır.Birinci basamak tedavi hizmetleri, hastaların ilk başvurdukları sağlık kurumlarında ayakta ya da evinde uygulanan sağlık hizmetleridir. Bu hizmetler ülkemizde sağlık ocakları ve onlara bağlı sağlık evleri ile hastanelerin poliklinikleri ve muayenehanelerde uygulanmaktadır

Sağlık ocaklarınca hizmet götürülen bölge halkı, gerekirse tek tek taranarak hastalıkların erken tanısı ve tedavisi sağlanır. Hastanelerde tedavisi gerekenler ise hastaneye sevk edilir.İkinci basamak tedavi hizmetleri, hastanelerde sunulan sağlık hizmetleridir.

Hastanelerde belli dallarda uzmanlaşmış hekimler çalışır. Bu sebeple hastanelerin etkin hizmet sunabilmesi için hastaların öncelikle birinci basamak hizmeti sunan kuruluşlara başvurması gerekir. Üçüncü basamak tedavi hizmetleri, en gelişmiş sağlık teknoljisinin kullanıldığı merkezlerde sunulan hizmettir.

Ayrıntılı tetkik ve tedavi yöntemlerinin uygulandığı, yüksek teknolojiye sahip üniversite hastaneleri ve özel dal hastaneleri (ruh hastalıkları, verem, kanser ) bu basamağı oluşturur .

Rehabilitasyon Hizmetleri

Hastalık ve kazalar sonunda sakat kalarak iş gücünü kaybeden kişilerin sakatlıklarının giderilmesi, bedensel yeteneklerinin arttırılması, yeni becerilerin kazandırılması, sosyal ve iş uyumunun sağlanması için yapılan çalışmalara rehabilitasyon hizmetleri denir.

Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de öncelikle çözümlenmesi gereken sağlık sorunları belirlenmiş ve temel sağlık hizmetleri olarak adlandırılmıştır. Temel sağlık hizmetleri kapsamına giren uygulamalar şunlardır:

1. Var olan sağlık sorunlarını çözebilme ve kontrol altına alma yöntemlerini içeren halk eğitimi uygulama2. Uygun bir beslenme sağlama3. Yeterli ve temiz içme suyu sağlama4. Çocuk sağlığı hizmetlerini geliştirme5. Ana sağlığı ve aile planlaması hizmetlerini geliştirme6. Başlıca bulaşıcı hastalıklara karşı etkili bağışıklama7. Salgın hastalıklardan koruma ve kontrol yöntemlerini iyileştirme8. Sık görülen hastalıkların ve yaralanmaların uygun şekilde tedavisi9. Gerekli ilaçları sağlama10. Sağlık yönetimini iyileştirme11. Çevre şartlarını geliştirme

Bu hizmetler, koruyucu ve tedavi edici hekimlik uygulamalarının bir bütün olarak sunulmasını gerektirir. Temel sağlık hizmeti ilkelerine göre sağlık, ekonomik ve sosyal kalkınmanın temel öğesidir. Sağlık hizmetleri, sektörler arası iş birliğini ve ekip hizmetini gerekli kılar. Sağlık hizmeti herkesin yararlanabileceği biçimde sunulmalı ve tüm toplumu kapsamalıdır. Bu sebeple sağlık hizmetlerine toplumun da katkı ve katılımı gereklidir.

SON