SPOSOBY FUNKCJONOWANIA

ELEMENTÓW FANTASTYCZNYCH W

LITERATURZE I INNYCH DZIEDZINACH

ROMANTYZMUAnna KurlenkoSylwia Szatan

Marzena KrawiecKamila Ziemkowska

ADAM MICKIEWICZ „DZIADY” CZ. II Dziady jako obrzęd ludowy odbywający

się na cmentarzach, w starych opuszczonych domach, kaplicach

PRZEWODNIK: GUŚLARZ Cel: wywołanie dusz zmarłych

błąkających się po zaświatach, nie mogących dostać się do nieba

DUCHY PRZYBYWAJĄCE NA DZIADY ANIOŁKI: Józio i Rózia - rodzeństwo, które w

swoim ziemskim życiu nie zaznało cierpienia i dlatego proszą o ziarno gorczycy (symbol cierpienia)

Widmo, duch złego pana - dziedzica wioski, w której odbywa się obrzęd dziadów. Pan był okrutny i bezlitosny, nie dbał o swych poddanych

Zosia (pasterka). Dziewczyna za życia nie potrafiła kochać i kolejno odrzucała wszystkich zalotników, jej serce nigdy nie zaznało prawdziwej miłości, a teraz jej dusza zawieszona jest między ziemią a niebem

ROLA ELEMENTÓW FANTASTYCZNYCH Ukazanie istnienia dwóch światów:

ziemskiego (racjonalnego) oraz zaświatów (irracjonalnego), są one połączone ze sobą, los jednego świata zależy od drugiego (harmonia)

Los duszy człowieka zależy od jego postępowania za życia, musi on pokutować (Zły Pan=wieczne katusze, Józio i Rózia=zbawienie po otrzymaniu ziarnka goryczy, Zosia=rozdarcie między ziemią, a niebem); duchy niosą przestrogę dla śmiertelników

Silny związek z ludowością ludzie wierzą, że istnieją duchy, które potrzebują ich pomocy

ADAM MICKIEWICZ „DZIADY” CZ. III WIELKA IMPROWIZACJA – walka sił

dobra i zła o duszę Konrada symbolizujących Anioły i Szatana; główny bohater uwięziony w świecie nadprzyrodzonym, jego słowa mogą zadecydować o zbawieniu bądź potępieniu (prawie nazwał Boga „carem”).

Znamię na czole symbol walki z Bogiem Egzorcyzmy księdza Piotra

wypędzającego złego ducha z Konrada i rozmowa z diabłem: słabość diabła (zła) wobec modlitw księdza (dobra), polegająca na nieudanych próbach uniknięcia odpowiedzi na pytania ks. Piotra

SEN SENATORA – maltretowanie duszy należącej do piekła przez diabły;

konwencja oniryczna sen Nowosilcowa jest kontrastowy: najpierw szczyci się łaskami cara, później jest ich pozbawiony.

Po śmierci spotka go kara za grzechy, dosięgnie go boska sprawiedliwość.

WIDZENIE EWY: Róża skarżąca się na wyrwanie „z trawki”; akt odrodzenia Konrada-poety następuje w momencie, kiedy Ewa kładzie Różę na swoim sercu; scena jest wskazaniem właściwej drogi dla Konrada.

Róża=odrodzony Konrad Konwencja oniryczna sen przyjemny dla

duszy, nad którą czuwają Aniołowie

BALLADY MICKIEWICZA: „ROMANTYCZNOŚĆ”

Duch Jasia – zmarłego narzeczonego, którego widzi Karusia i przemawia do niego, żaląc się na swój ziemski los

„…I sam ty biały jak chusta,

Zimny, jakie zimne dłonie!

Tutaj połóż, tu na łonie,

Przyciśnij mnie, do ust usta!...”

Odwołanie do postulatów romantycznych: irracjonalizmu, wiary w sferę duchową

Elementy fantastyczne związane z ludowością: duch Jasieńka, który ukazuje się swojej ukochanej; Karusia cierpi po jego śmierci, jest samotna, nie myśli racjonalnie (bohaterka romantyczna)

Autor ballady (Mickiewicz) utożsamia się z wierzeniami ludu

Funkcje elementów fantastycznych:- wprowadza nastrój tajemniczości- ukazanie istnienia pozazmysłowego świata,

którego można dostrzec „oczyma duszy”- droga do poznania świata nie wiedzie

poprzez rozum (koncepcja starca ze „szkiełkiem i okiem”)

„LILIE” Duch męża

zamordowanego przez niewierną żonę

Atmosfera grozy i tajemniczości – las

Zapadająca się cerkiew i pojawienie się zjawy

„…Wtem drzwi kościoła trzasły,

Wiatr zawiał, świece zgasły,Wchodzi osoba w bieli.Znany chód, znana zbroja,Staje, wszyscy zadrżeli,Staje, patrzy ukosem,Podziemnym woła głosem:"Mój wieniec i ty moja!Kwiat na mym rwany grobie,Mnie, księże, stułą wiąż;Zła żono, biada tobie!To ja. twój mąż, twój mąż!...”

Rola elementów fantastycznych:

Pokazują przestrogę: kto popełni grzech niewierności i zabójstwa, ten musi zostać ukarany,

Ukazują nadprzyrodzone zdolności bohatera (pustelnik może wskrzesić zabitego męża),

Dodają nastrojowości: „Wiatr zawiał, świece zgasły, wchodzi osoba w bieli (…)” ( scena pojawienia się

Ducha)

„RYBKA” Rybka – świtezianka

jako kobieta wyłaniająca się z jeziora, karmiąca swoje dziecko, a następnie karząca niewiernego kochanka, z którym je miała. Bogaty pan obiecał, że ją poślubi. Nie spełnił jednak obietnicy, porzucił ją i dziecko, a następnie ożenił się z księżną.

„…Wtem rybią łuskę odwinie,

Spojrzy dziewicy oczyma;Z głowy jasny włos wypłynie,Szyjka cieniuchna się

wzdyma. Na licach różana krasa,Piersi jak jabłuszka mleczne,Rybią ma płetwę do pasa,Płynie pod chrusty

nadrzeczne…”

Tworzą tło utworu w balladzie,Podkreślają przenikanie się dwóch światów: realnego i

fantastycznego,Ukazują przemianę (Krysia z ryby zmienia się w pół-

kobietę, pół-rybę),Stanowią przestrogę (Krysia po śmierci zamieniła

niedoszłego męża i jego żonę w głazy). Była to zemsta, gdyż za życia mężczyzna porzucił ją i jej

dziecko,Pokazują, że prędzej czy później zostaniemy ukarani

za swoje czyny

Rola elementów fantastycznych:

JULIUSZ SŁOWACKI „KORDIAN”

Elementy fantastyczne: PRZYGOTOWANIE – czarownice i diabły,

chata Twardowskiego, wielki kocioł z którego wyłaniają się narodowi przywódcy, politycy, kadra oficerska; funkcja zapowiedź powstania listopadowego, które zakończy się klęską Polaków

Kordian wracający do kraju na chmurze ze szczytu Mont Blanc; funkcja nawet natura podziela poglądy bohatera, chce mu pomóc

Kordian jako bohater poddający się własnym wizjom, urojeniom dyktowanym podświadomie przez Strach i Imaginację uosobienia jego lęku przed śmiercią i wpojonych wartości moralnych

Szatan – doktor odwiedzający Kordiana w szpitalu dla wariatów; zgaduje, który człowiek w szpitalu jest najbardziej obłąkany.

Ukazanie dwóch wariatów: jeden jest przekonany, że jest krzyżem Chrystusa, drugi natomiast twierdzi, że podtrzymuje sklepienie, by się nie zawaliło.

Obaj są dla Kordiana obłąkani. Szatan chce mu uświadomić, że jest taki

sam, gdyż jego poświęcenie i chęć zabójstwa cara to szaleństwo.

Kordian rozpoznaje Mefistofelesa; wierzy jednak, że poświęcenie dla kraju ma sens.

FRANCISCO GOYA „SEN ROZUMU RODZI UPIORY”

Dualizm natury ludzkiej: człowiek nauki posiada jednocześnie swoją drugą stronę – jest nią wyobraźnia

Kontrastowość dzieła: racjonalizm (różne pisma i pióro leżące na biurku) i irracjonalizm (senne wizje)

Upiory- symbol sennego koszmaru Widma unoszące się nad śpiącym

mężczyzną jako odzwierciedlenie tworów wyobraźni

Rola snu jako „życia duszy” (Konrad- Dziady część III)

Tajemniczość sennej wizji oraz jej groza

ARTUR GROTTGER „PUSZCZA”

Uosobienie śmierci (motyw Polaków będących pod zaborem rosyjskim)

Wizja ducha powodująca napięcie emocjonalne

Tajemnicza postać jako przedstawienie mary z wyobraźni

Duch jako element posępnego i budzącego strach krajobrazu

Nastrojowość: mara w ciemnym lesie i wystraszony kot budują nastrój grozy

KAROL MARIA WEBER „WOLNY STRZELEC”

Utwór ten jest pierwszą prawdziwie narodową operą niemiecką. Fantastyczna, baśniowa tematyka z elementami ludowości, barwne brzmienie orkiestry – pobudzały wyobraźnię i inspirowały wielu późniejszych kompozytorów.

Samo dzieło Webera do dziś zachwyca swą poetycką treścią, atrakcyjnością muzyczną, prostotą melodii, intryguje światem duchów, czarów i tak bliskim dzisiejszemu człowiekowi zafascynowaniu przyrodą.

„Wolny strzelec” jest historią opowiadającą o człowieku, który zawarł pakt z diabłem,

Utwór ten był inspiracją dla najwybitniejszych polskich romantyków - Mickiewicza, Krasińskiego czy Słowackiego,

„Wolny Strzelec” wkroczył na scenę warszawskiego Teatru Narodowego w dniu 4 lipca 1826 roku, w tłumaczeniu Wojciecha Bogusławskiego,

Dominującą cechą opery jest jej wyjątkowa nastrojowość - mówiono, że jej właściwym bohaterem jest niemiecki las,

Romantyczna treść oraz wybitne walory muzyczne sprawiły, że opera ta nadal utrzymuje się na scenach teatrów operowych.

ROLA ELEMENTÓW FANTASTYCZNYCH W ROMANTYZMIE - PODSUMOWANIE Elementy fantastyczne odzwierciedlają

romantyczne wierzenia, poglądy, filozofię

Irracjonalizm i zmysłowe poznanie jako podstawowe aspekty romantycznej koncepcji świata

Atmosfera grozy, tajemniczości, przerażenia jako element stały w balladach, dramatach, dziełach malarskich i muzycznych

Romantyczna ludowość i wiara w duchy, zjawy, upiory – dualizm świata przedstawionego

Aforyzmy podsumowujące prezentację

„…Methinks, I see... Where?- In my mind's eyes.ShakespeareZdaje mi się, że widzę... gdzie?Przed oczyma duszy mojej…”

„…Są dziwy w niebie i na ziemi, o których ani się śniło waszym filozofom…”

LITERATURA PODMIOTU: MICKIEWICZ ADAM: Dziady. Warszawa: Akant. 2003. ISBN: 83-

89136-80-5 MICKIEWICZ ADAM: Wiersze. Warszawa: Akant. 2003. ISBN: 83-

89136-09-0. Romantyczność, s. 54-56. Lilie, s. 99-109. Rybka, s. 68-72.

SŁOWACKI JULIUSZ: Kordian. Warszawa: Mea. 2001. ISBN:83-88626-19-1

GOYA FRANCISCO: Sen rozumu rodzi upiory. [online] Museo del Grabado de Goya - Gdy rozum śpi budzą się demony [Dostęp dn. 20.02.2013]. Dostępny w Word Wide Web: <http://pl.wikipedia.org/wiki/Gdy_rozum_%C5%9Bpi,_budz%C4%85_si%C4%99_demony>

GROTTGER ARTUR: Puszcza. [online] Artur Grottger – cykl Lithuania [Dostęp dn. 20.02.2013]. Dostępny w Word Wide Web: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Lit1_Puszcza.jpg

WEBER KAROL MARIA: Wolny strzelec. [online] Carl Maria von Weber : Der Freischutz - Overture [Dostęp dn. 20.02.2013]. Dostępny w Word Wide Web: <http://www.youtube.com/watch?v=ZdMqHNcL6xI>

LITERATURA PRZEDMIOTU: WITKOWSKA ALINA, PRZYBYLSKI RYSZARD: Romantyzm. Wyd.6.

Warszawa: PWN. 2000. ISBN 83-01-12108-4. Dziady cz.II, s.252-253. Dziady cz.III, s. 276-289. Romantyczność, s.200-202. Rybka, s.249-250. Lilie, s.249-250. Kordian, s. 328-334

SKIBICKA ANNA: Romantyczna ludowość. Ludowe widzenie świata. W: Dziady Adama Mickiewicza. Toruń: Literat. 2009. ISBN 978-83-7527-304-5. s. 21-22

DOPART BOGUSŁAW: Adam Mickiewicz. W: Historia literatury i kultury polskiej. T.II. Romantyzm. Pozytywizm. Wyd.1. Warszawa: Świat Książki. 2007. ISBN 978-83-247-0806-2. s. 141-207.

EINSTEIN ALFRED: Muzyka w epoce romantyzmu.Wyd.2.Kraków:PWM.1983.ISBN 978-83-224-0232-0

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ