Sprawozdanie merytoryczne Dni Dziedzictwa 2015

1

XVII MAŁOPOLSKIE DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO. BYŁ SOBIE CZAS

Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego to jedno z największych cyklicznych wydarzeń ukazujących i promujących bogactwo kulturowe Małopolski, pozwalające na osobiste spotkanie z najpiękniejszymi i najciekawszymi miejscami regionu.

Tematem tegorocznej edycji wydarzenia był czas – jedna z uniwersalnych kategorii miary otaczającego nas świata. Czas jest doświadczeniem powszechnym, łączy się z pojmowaniem świata przez daną epokę, świadomością ludzi, rytmem życia, obrzędami, a także architekturą, stąd wielość kategorii jego postrzegania, rozmaite metody jego mierzenia. Podczas Dni Dziedzictwa interesował nas również czas historyczny zatrzymany w pokazywanych przez nas zabytkach. W ciekawy sposób opowiedzieli o nim przewodnicy. Historie prezentowanych obiektów przybliżali uczestnikom eksperci oraz właściciele zabytków.

Zastanawialiśmy się nad różnymi rodzajami czasu: słonecznym, astronomicznym, kalendarzowym, mierzonymi za pomocą gnomonów, zegarów, kalendarzy. Przyjrzeliśmy się rytmom przyrody, ludowemu kalendarzowi obrzędowemu.

Naszych odbiorców zaprosiliśmy do udziału w warsztatach, plenerach i pokazach, które przyczyniły się do lepszego poznania prezentowanych miejsc. Część z nich została przygotowana z myślą o najmłodszych. Zwiedzanie zabytków uatrakcyjniły też miniwystawy, spotkania, koncerty, spacery oraz wycieczki tematyczne. Nie zabrakło także okazji do spróbowania lokalnych przysmaków.

UdziaUdziaUdziaUdziałłłł wwww wydarzeniuwydarzeniuwydarzeniuwydarzeniu bybybybyłłłł bezpbezpbezpbezpłłłłatny.atny.atny.atny.

TRASY I OBIEKTY

W 2015 roku w ramach Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego zaprezentowaliśmy dziesięć zabytków, zlokalizowanych na czterech trasach zwiedzania.

16161616––––17 maja 201517 maja 201517 maja 201517 maja 2015

TRASA KRAKOWSKA

• Cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia NMP w Krakowie

• Kościół pw. św. Marka Ewangelisty w Krakowie

TRASA ZACHODNIA

• Kolonia robotnicza i fabryka Bata w Chełmku

• Zespół zabudowań podworskich w Bobrku

• Synagoga i Muzeum Żydowskie w Oświęcimiu


TRASA KRAKOWSKA

• Dawne Obserwatorium Astronomiczne w Collegium Śniadeckiego i Ogród Botaniczny w Krakowie

• Collegium Maius w Krakowie

TRASA PÓŁNOCNA

• Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie

2

• Zespół pałacowy w Książu Wielkim

• Kaplica pw. Nawiedzenia i Zwiastowania NMP w Dalewicach

PUBLIKACJA BYŁ SOBIE CZAS

Już po raz czwarty wydarzeniu towarzyszyła bezpłatna publikacja autorstwa Katarzyny Kobylarczyk, dziennikarki i reportażystki. Można ją było otrzymać wraz z pamiątkową pieczątką w punktach informacyjnych przy wszystkich obiektach tegorocznych Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Książka została wydana w w w w naknaknaknakłłłładzie 7000 adzie 7000 adzie 7000 adzie 7000 egzemplarzyegzemplarzyegzemplarzyegzemplarzy, podczas wydarzenia rozdano ponad 5555000000000000 egzemplarzy. Pozostałe egzemplarze będą dystrybuowane przez Gospodarzy i Partnerów Dni Dziedzictwa po wydarzeniu, trafią do bibliotek i szkół. Wersja elektroniczna publikacji jest udostępniona:

• na portalu internetowym dnidziedzictwa.pl – 379 odsłon

• w serwisie issuu.com – 148 pełnych przeczytań, 332 „impressions”

(dane za okres: 1.05–1.06.2015)

Planowane jest również przygotowanie wydawnictwa w wersji epub i mobi.

Wykres 1. Ocena publikacji Był sobie czas – na podstawie sondażu ankietowego przeprowadzonego podczas wydarzenia (skala ocen: 5 – bardzo wysoko, 4 – raczej wysoko, 3 – średnio, 2 – raczej słabo, 1 – słabo, 0 – nie znam)

FREKWENCJA I PROGRAM

XVII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego odbywały się przez 4 dni, w 10 obiektach, zlokalizowanych na 4 trasach zwiedzania.

W ramach wydarzenia przygotW ramach wydarzenia przygotW ramach wydarzenia przygotW ramach wydarzenia przygotowano owano owano owano łączniełączniełączniełącznie 500 godzin wydarze 500 godzin wydarze 500 godzin wydarze 500 godzin wydarzeńńńń i atrakcji i atrakcji i atrakcji i atrakcji w tym w tym w tym w tym m.in. m.in. m.in. m.in.::::

• 192 oprowadzenia przez przewodników, gospodarzy lub ekspertów,

• 21 wykładów, pokazów, prezentacji i spotkań z gośćmi specjalnymi,

• 15 spacerów, wycieczek, gier terenowych,

• 11 warsztatów,

3

• 12 wystaw,

• 3 koncerty,

• 4 kiermasze.

W Dniach Dziedzictwa 2015 wziW Dniach Dziedzictwa 2015 wziW Dniach Dziedzictwa 2015 wziW Dniach Dziedzictwa 2015 wzięło udział pęło udział pęło udział pęło udział ponad 9200onad 9200onad 9200onad 9200 zwiedzających, w tym 12 grup zorganizowanych (16–17 maja 2015 – 4700 osób, 23–24 maja 2015 – 4500 osób).


Cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia NMP w Krakowie: 1200 osób

Kościół pw. św. Marka Ewangelisty w Krakowie: 1120 osób

Kolonia robotnicza i fabryka Bata w Chełmku: 970 osób

Zespół zabudowań podworskich w Bobrku: 780 osób

Synagoga i Muzeum Żydowskie w Oświęcimiu: 650 osób


Dawne Obserwatorium Astronomiczne i Ogród Botaniczny w Krakowie: 1190 osób

Collegium Maius w Krakowie: 800 osób

Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie: 640 osób

Zespół pałacowy w Książu Wielkim: 970 osób

Kaplica pw. Zwiastowania i Nawiedzenia NMP w Dalewicach: 750 osób

Wykres 2. Ocena atrakcyjności obiektów prezentowanych podczas Dni Dziedzictwa 2015 – na podstawie sondażu ankietowego przeprowadzonego podczas wydarzenia (skala ocen: 5 – bardzo wysoko, 4 – raczej wysoko, 3 – średnio, 2 – raczej słabo, 1 – słabo, 0 – nie znam)

Wykres 3. Ocena atrakcyjności programu Dni Dziedzictwa 2015 – na podstawie sondażu ankietowego przeprowadzonego podczas wydarzenia (skala ocen: 5 – bardzo wysoko, 4 – raczej wysoko, 3 – średnio, 2 – raczej słabo, 1 – słabo, 0 – nie znam)

4

W przygotowanie i realizację Dni Dziedzictwa 2015 zaangażowanych było ponad 100 podmiotów, instytucji i osób oraz 32 wolontariuszy pracujących na punktach informacyjnych.

W ramach wydarzenia:

• Przygotowano i rozdystrybuowano 2100 plakatów (4 rodzaje) oraz 15 tys. ulotek z programem,

• ponad 5 tys. egz. książek rozdano zwiedzającym podczas wydarzenia,

• przygotowano 19 rodzajów druków dodatkowych, wydanych w łącznej liczbie ponad 1500 egz. (quizy, mapki, opisy obiektów, także w wersji angielskiej),

• wyprodukowano 21 wielkoformatowych plansz informacyjnych dotyczących wybranych obiektów,

• poza 10 obiektami Dni Dziedzictwa 2015 udostępniono 8 obiektów dodatkowych, zlokalizowanych w pobliżu zabytków,

• w ramach wydarzeń dodatkowych zaprezentowano 29 innych atrakcyjnych miejsc, w tym 11 obiektów nieudostępnionych na co dzień zwiedzającym.

Wykres 4. Charakterystyka uczestników Dni Dziedzictwa 2015 – na podstawie sondażu ankietowego przeprowadzonego podczas wydarzenia

WYDARZENIA DODATKOWE

17 maja 2015 roku17 maja 2015 roku17 maja 2015 roku17 maja 2015 roku –––– Czasu juCzasu juCzasu juCzasu jużżżż wi wi wi więcej nie będzieęcej nie będzieęcej nie będzieęcej nie będzie –––– space space space spacer śladami Jerzego Nowosielskiegor śladami Jerzego Nowosielskiegor śladami Jerzego Nowosielskiegor śladami Jerzego Nowosielskiego

W spacerze śladami Jerzego Nowosielskiego zatytułowanym Czasu już więcej nie będzie, który merytorycznie poprowadziła historyczka sztuki Jagoda Żarnowiecka, wzięło udział 35 osób (liczba miejsc limitowana). Trwał ponad 3 godziny.

Trasa spaceru objęła 6 na co dzień niedostępnych miejsc: cerkiew prawosławną pw. Zaśnięcia NMP przy ul. Szpitalnej, Kaplicę Akademicką z ikonostasem autorstwa Jerzego Nowosielskiego w kościele oo. dominikanów, kaplicę domową ss.

5

jadwiżanek wawelskich z krucyfiksem i kielichem liturgicznym autorstwa Jerzego Nowosielskiego, Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP przy ul. Lea, gdzie umieszczono transfery malowideł Nowosielskiego, niechcianego Chrystusa Pantokratora z Jerzmanowic, oraz Głowę w koronie, malowidło wykonane na ścianie poddasza artysty, cerkiew greckokatolicką przy ul. Wiślnej z kolejnym ikonostasem oraz Kaplicę św. św. Borysa i Gleba przy ul. Kanoniczej, dotychczasową Fundację św. Włodzimierza, które to miejsce w całości zostało zaprojektowane przez Jerzego Nowosielskiego.

Spacer cieszył się ogromnym powodzeniem, bowiem na listę rezerwową zapisało się ponad 70 osób. Stąd też wydarzenie to chcielibyśmy powtórzyć.

23 maja 2015 roku23 maja 2015 roku23 maja 2015 roku23 maja 2015 roku –––– W samo poW samo poW samo poW samo południełudniełudniełudnie –––– spacer s spacer s spacer s spacer szlakiem krakowskich słzlakiem krakowskich słzlakiem krakowskich słzlakiem krakowskich słonecznonecznonecznonecznikówikówikówików

W spacerze śladami krakowskich zegarów słonecznych wzięło udział 10 osób. Był to 4-godzinny spacer po 11 zabytkowych obiektach, w tym także tych na co dzień niedostępnych (3). Poprowadził go znawca zagadnień gnomonicznych, Dariusz Oczki. Spacer nie cieszył się dużą frekwencją, najprawdopodobniej z powodu deszczowej aury tego dnia.

23 maja 2015 roku 23 maja 2015 roku 23 maja 2015 roku 23 maja 2015 roku –––– gala wrgala wrgala wrgala wręęęęczenia Nagrody Województwa Maczenia Nagrody Województwa Maczenia Nagrody Województwa Maczenia Nagrody Województwa Małłłłopolskiego im. M. Kornecopolskiego im. M. Kornecopolskiego im. M. Kornecopolskiego im. M. Korneckiegokiegokiegokiego

Podczas drugiego weekendu Dni Dziedzictwa, 23 maja, w kaplicy pw. Nawiedzenia i Zwiastowania NMP w Dalewicach odbyła się gala wręczenia nagrody Województwa Małopolskiego im. Mariana Korneckiego za wybitne osiągnięcia w dziedzinie ochrony i opieki nad zabytkami architektury drewnianej Małopolski.

Laureatem tegorocznej, przyznanej po raz trzynasty, nagrody głównej został proboszcz Parafii Prawosławnej pw. św. św. Kosmy i Damiana w Bartnem – ksiądz Mirosław Cidyło.

Uroczystość wręczenia nagród uświetnił koncert w wykonaniu Bogumiły Gizbert-Studnickiej (klawesyn) i Pauliny Tkaczyk (flet traverso). W wydarzeniu wzięło udział ok. 100 osób.

24 maja 2015 roku 24 maja 2015 roku 24 maja 2015 roku 24 maja 2015 roku –––– CCCCybertekaybertekaybertekayberteka KrakówKrakówKrakówKraków –––– czasczasczasczas iiii przestrzeńprzestrzeńprzestrzeńprzestrzeń –––– oprowadzanie kuratorskie po oprowadzanie kuratorskie po oprowadzanie kuratorskie po oprowadzanie kuratorskie po wystawiewystawiewystawiewystawie

W tematycznym oprowadzaniu kuratorskim po wystawie Cyberteka Kraków – czas i przestrzeń, które zostało zorganizowane w ramach współpracy projektowej z Muzeum Historycznym Miasta Krakowa wzięło udział 20 osób (liczba miejsc limitowana). Oprowadzał kustosz, Piotr Hapanowicz.

24 ma24 ma24 ma24 maja 2015 roku ja 2015 roku ja 2015 roku ja 2015 roku –––– KolekcjaKolekcjaKolekcjaKolekcja zegarówzegarówzegarówzegarów wwww zbiorachzbiorachzbiorachzbiorach MHKMHKMHKMHK –––– zegary zegary zegary zegary na wystawie stałej w Kamienicy na wystawie stałej w Kamienicy na wystawie stałej w Kamienicy na wystawie stałej w Kamienicy HipolitówHipolitówHipolitówHipolitów

O kolekcji zegarów w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa w Kamienicy Hipolitów opowiedziała Katarzyna Moskal, zajmująca się na co dzień tą kolekcją. W wydarzeniu wzięło udział 20

6

osób (liczba miejsc limitowana). Zwiedzanie pod tym kątem Kamienicy Hipolitów odbyło się po raz pierwszy. To wydarzenie zorganizowano także w ramach współpracy projektowej z Muzeum Historycznym Miasta Krakowa.

24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku –––– Która godzina?Która godzina?Która godzina?Która godzina? –––– spacer szlakiem krakowskich zegarów publicznych spacer szlakiem krakowskich zegarów publicznych spacer szlakiem krakowskich zegarów publicznych spacer szlakiem krakowskich zegarów publicznych

W spacerze Która godzina? szlakiem krakowskich zegarów publicznych wzięło udział 35 osób. Trwał ok. 3 godzin. Poprowadził go historyk sztuki i miłośnik zegarów Jan Jakub Dreścik, pracownik Muzeum Narodowego w Krakowie. Spacer częściowo wiódł przez miejsca niedostępne (2), a częściowo skupiał się wokół miejsc na co dzień odwiedzanych (4), wskazując je zgodnie z tematem i przybliżając historie z nimi związane.

24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku24 maja 2015 roku –––– wycieczka autokarowa małopolskim odcinkiem szlaku I Kompanii Kadrowejwycieczka autokarowa małopolskim odcinkiem szlaku I Kompanii Kadrowejwycieczka autokarowa małopolskim odcinkiem szlaku I Kompanii Kadrowejwycieczka autokarowa małopolskim odcinkiem szlaku I Kompanii Kadrowej

Wydarzeniem dodatkowym zorganizowanym w ramach XVII edycji Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego była wycieczka autokarowa małopolskim odcinkiem szlaku I Kompanii Kadrowej. W objazdowej wycieczce uczestniczyło 40 osób, które odwiedziły miejsca związane z Czynem Niepodległościowym: ul. Oleandry w Krakowie, obelisk w Michałowicach, Słomniki, Miechów oraz Książ Wielki.

SPACER PROMOCYJNY TRZY WIEŻE – 18.04.2015

Spacer Trzy wieże zaadresowaliśmy do najbardziej wytrwałych miłośników eksploracji zabytków Krakowa, trwał on bowiem ponad 4 godziny i obejmował wejście na tytułowe trzy wieże, a także dach dawnego Obserwatorium Astronomicznego przy ul. Kopernika. Wzięło w nim udział 30 osób (liczba miejsc limitowana). Spacer prowadził przez 4 miejsca, w tym 2, które na co dzień nie są dostępne do zwiedzania (wieża Muzeum Etnograficznego przy pl. Wolnica oraz dach Collegium Śniadeckiego). Pozostałe miejsca także zwiedzono niestandardowo, uczestnicy spaceru mogli pozostać na wieży kościoła Mariackiego podczas odgrywania hejnału,

a wejściu na wieżę ratusza towarzyszył szeroki komentarz historyczny.

Jako że spacer miał wymiar badawczy, zorganizowano go wspólnie z trzema partnerami: Muzeum Historycznym Miasta Krakowa, Zakładem Klimatologii Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ oraz Muzeum Etnograficznym w Krakowie, a pracownicy merytoryczni tych instytucji opowiedzieli o historii odmierzania czasu w Krakowie.

Spacer odbył się 18 kwietnia 2015 roku, w Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków.

Podczas spaceru została podjęta próba rekonstrukcji wydarzenia, które miało miejsce 19 lutego 1838 roku, dokładnie o godzinie 12.00. Wtedy to na znak ówczesnego dyrektora Obserwatorium Astronomicznego przy ul. Kopernika, Maksymiliana Weissego, jego pomocnik po raz pierwszy pomachał z dachu budynku chorągwią. Odtąd tak zaczęto sygnalizować hejnaliście moment nastania południa. Zadaniem uczestników spaceru było sprawdzenie, czy dziś taka sygnalizacja wciąż jest jeszcze możliwa.

7

PROMOCJA

W okresie od stycznia do maja 2015 roku prowadzone były działania promujące XVII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego. Był sobie czas.

• Luty–maj: opracowywanie i dostarczanie mediom informacji nt. realizowanego przedsięwzięcia, zabytków, programu. W efekcie w mediach elektronicznychmediach elektronicznychmediach elektronicznychmediach elektronicznych ukazało się łącznie ok. 130130130130 zapowiedzi, artykułów, relacji:

o ok. 38 38 38 38 w ogólnopolskich i krakowskich mediach elektronicznych (m.in. Onet, „Co jest grane” Gazeta.pl, Karnet, Dziennik Polski 24, Nasze Miasto Kraków, Kulturatka, O.pl, Wyborcza.pl, Małopolska24),

o ok. 26 26 26 26 w mediach turystycznych (m.in. Kraków Travel, Magazyn Świat, All-inclusive, Fly4free, Kompas turystyczny, Polska Niezwykła, Visit Małopolska, Wasza turystyka, YouGo, Polska Travel),

o ok. 16161616 w lokalnych serwisach/ lokalnych mediach informacyjnych (m.in. Fakty Oświęcim, Jędrzejów Travel, Tarnowskie Centrum Informacji, Głos Proszowicki, Sądecka Telewizja Internetowa),

o ok. 11111111 na stronach gospodarzy, współorganizatorów (m.in. Gmina Chełmek, Koniusza.pl Gminny portal internetowy, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius, Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej „Enwos” Sp. z o.o.),

o ok. 12121212 w serwisach tematycznych: kultura, historia, ngo, blogi, dzieci (m.in. NGO.pl, Platforma Kultury, Miasto Dzieci, Legalna Kultura, Pogranicze, Dziennik Zachodni – blog, Historykon),

o ok. 16 16 16 16 w serwisach samorządowych (m.in. Województwo Małopolskie, Wrota Małopolski, Gmina Książ Wielki, Jędrzejów.pl – portal regionalny, Gmina i Miasto Proszowice, Powiat Miechowski, Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego),

o w mediach społecznościowych ukazały się liczne materiały poświęcone wydarzeniu, zarówno na profilu Małopolskiego Instytutu Kultury, jak i na profilach partnerskich i zaprzyjaźnionych.

W prasieprasieprasieprasie pojawiło się ok. 14141414 publikacji (m.in. National Geographic Traveler, Gazeta Wyborcza, Dziennik Polski, Karnet, Twój styl).

W radioradioradioradio – ok. 8888 materiałów w Radio Kraków, Chilli Zet, Tok FM (Radio Kraków: wywiad w audycji Koło Kultury oraz zapowiedzi, Chilli Zet: wywiad i zapowiedzi, Tok FM: zapowiedzi w audycji Krakowskie Przedmieście).

• Marzec–maj: pozyskanie patronów medialnych wydarzenia: Gazeta Wyborcza Kraków, Miasto Dzieci, Radio Kraków, Karnet, Polska Niezwykła, Kulturatka, YouGo;

• 11–24.05 – serwis specjalny „Pomysł na majówkę” na krakow.gazeta.pl, który składał się z trzech części. Jedna z nich promowała MDDK. Serwis był promowany redakcyjnie oraz reklamowo poprzez branding serwisu, bannery i boksy reklamowe. Serwis obrandowany był layoutem MDDK i zawierał artykuły, quizy, galerię zdjęć oraz program Dni. Serwis dotarł do ok. 28000 unikatowych użytkowników, w poszczególne posty, bannery kliknęło ok. 160 użytkowników, w tym 110 unikatowych.

• 8–22.05 – reklama tekstowa w wyszukiwarce Google.pl + graficzna w sieci wyszukiwania, geotargetowana na województwo małopolskie, kierowana do osób w wieku 25–45 lat, zainteresowanych kulturą, turystyką, zabytkami. Liczba wyświetleń komunikatu reklamowego i w wyszukiwarce wyniosła w sumie ok. 580000, w tym ok. 3000 kliknięć, co daje procentowo 2,53% (vs 2,59% w 2014 roku), przy czym dla wyników wyszukiwania zawierających jeden z członów nazwy wydarzenia (dni dziedzictwa, małopolskie dni dziedzictwa, małopolskie dni

8

dziedzictwa kulturowego) z reguły przekraczał 25% (20% w 2014 roku), co może świadczyć o wyrobionej marce – wyszukiwanie po nazwie. Z kolei łącznie w reklamę kliknięto 1841 razy (w 2014 roku: 1666 razy).

• 1–24.05 – dystrybucja ulotek z programem wydarzenia (15000 egz.) w Krakowie w sieci informacji turystycznej, lokalach gastronomicznych, obiektach kulturalnych itp., w obiektach gospodarzy, miejscowościach partnerskich i okolicznych oraz podczas wydarzenia.

• 25.04 – ukazała się reklama prasowa w dodatku „Majówka w Małopolsce” do Gazety Wyborczej Kraków.

• Z serwisu Kulturatka został wysłany mailing promujących wydarzenie wśród ok. 10000 subskrybentów.

• 15 i 22.05 – fanpage Wyborcza.pl Kraków przeprowadził dwa konkursy związane z wydarzeniem, które zostały zapowiedziane w papierowych dodatkach „Co jest grane” do Gazety Wyborczej Kraków.

• 8–22.05 – kampania plakatowa wydarzenia na słupach i tablicach reklamowych w Krakowie o łącznym nakładzie 450 plakatów formatu B1 oraz 1650 plakatów formatu B2.

• 30.01–1.06 – działania na portalu Facebook polegające na publikacji postów (zapowiadających wydarzenia, przybliżających 10 tegorocznych obiektów) oraz utworzeniu wydarzenia „XVII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego. Był sobie czas” na fanpage’u Małopolskiego Instytutu Kultury. Elementem wspierającym kampanię były konkursy organizowane przed pierwszym i drugim weekendem Dni Dziedzictwa – pierwszy z nich odbył się 6 maja6 maja6 maja6 maja, a ostatni 20 maja20 maja20 maja20 maja. Było ich łącznie 4. Największą oglądalnością cieszył się post dotyczący prezentacji jednego z obiektów – kolonii robotniczej i fabryki Bata w Chełmku (zasięg 4366436643664366, 81818181 kliknięć „Lubię to”). Drugi wpis z tak wysokim zasięgiem (zasięg 3590359035903590, 59595959 polubień) związany był z zespołem zabudowań podworskich w Bobrku. Kolejnym postem, który osiągnął wysoki zasięg, był post związany z ogłoszeniem otwarcia rezerwacji na wydarzenia (zasięg 3378337833783378, 36363636 „Lubię to”). Czwartym postem (zasięg 2619261926192619, 37373737 polubień) wartym uwagi była zapowiedź spaceru Trzy wieże, inaugurującego MDDK. Kampania na portalu Facebook osiągnęła bardzo dobre efekty w porównaniu z rokiem poprzednim: zasięg 55020550205502055020, 12597125971259712597 kliknięć (w 2014 roku: 4488), 936936936936 polubień (w 2014 roku: 230 polubień). Kampania promocyjna XVII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego prowadzona była także poprzez facebookowy oraz instagramowy profil Małopolski To Go. Na fanpage’u Małopolski To Go pojawiło się łącznie 12 postów12 postów12 postów12 postów związanych tematycznie z Dniami Dziedzictwa i portalem Małopolska To Go. Pierwszy z wpisów (9.04) dotyczył spaceru Trzy wieże, który inaugurował MDDK (zasięg 378378378378, 12121212 polubień), a w ostatnim (25.05) pojawiła się fotorelacja z Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie (zasięg 304304304304). Najwyższy zasięg osiągnęły dwa wpisy: pierwszy o rozpoczęciu rezerwacji miejsc na wydarzenia (zasięg 804804804804, 14141414 polubienia), drugi natomiast – zapraszający na tegoroczne Dni (zasięg 700700700700, 11111111 „Lubię to”). W aplikacji Instagram pojawiło się w sumie 5 zdjęć dotyczących wydarzenia, które łącznie zostały polubione 205 razy.

PORTAL DNI DZIEDZICTWA

Dane dotyczące portalu Dni Dziedzictwa (dnidziedzictwa.pl) oraz strony edycyjnej wydarzenia (2015.dnidziedzictwa.pl):

• 33 aktualności (od połowy października 2014)

• Ponad 44 000 użytkowników (dane za okres: 15.10.2014-1.06.2015)

9

• Ponad 76% nowych użytkowników (dane za okres: 15.10.2014-1.06.2015)

• Ponad 151 000 odsłon (dane za okres: 15.10.2014-1.06.2015)

Wykres 5. Ocena portalu internetowego Dni Dziedzictwa – na podstawie sondażu ankietowego przeprowadzonego podczas wydarzenia (skala ocen: 5 – bardzo wysoko, 4 – raczej wysoko, 3 – średnio, 2 – raczej słabo, 1 – słabo, 0 – nie znam)

XII KONKURS PLASTYCZNO-EDUKACYJNY „SKARBY MAŁOPOLSKI”

„Skarby Małopolski” to konkurs plastyczno-edukacyjny towarzyszący Małopolskim Dniom Dziedzictwa Kulturowego, którego celem jest wdrażanie nowych metod i narzędzi pracy z dziedzictwem kulturowym regionu. Jedną z istotnych cech konkursu jest praca metodą projektu, wykorzystywana do rozwoju kluczowych kompetencji wśród młodzieży. Umiejętności wypracowane na warsztatach dla nauczycieli wykorzystywane są przez nich podczas pracy z młodzieżą nad pracami konkursowymi.

Na „Skarby Małopolski” składają się: konkurs prac plastycznych dla młodzieży w wieku gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym oraz konkurs scenariuszy zajęć i warsztatów dla nauczycieli i animatorów kultury.

„Skarby Małopolski” wpisują się w główne założenia Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego, z których wynikają cele konkursu:

• wdrażanie nowych metod i narzędzi pracy z dziedzictwem kulturowym regionu (warsztaty z nauczycielami),

• zainteresowanie zabytkami i historią regionu (praca projektowa nauczycieli z uczniami),

• budowanie osobistej relacji z lokalnym dziedzictwem (metoda pracy z dziedzictwem wypracowana i wdrażana przez MIK).

Tematem XII edycji konkursu było dziedzictwo przyrodnicze, podtytuł konkursu brzmiał „Park narodowy, czyli czyj? O interpretacji dziedzictwa przyrodniczego”.

W październiku 2014 roku rozpoczęła się rekrutacja do XII edycji konkursu. Informacja została rozesłana drogą mailową do nauczycieli, którzy już uczestniczyli w konkursie, do gimnazjów, szkół

10

ponadgimnazjalnych, starostw, portali edukacyjnych, Kuratorium Oświaty w Krakowie, Małopolskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli.

Do konkursu zgłosiło się 13 szkół. 17 i 18 listopada odbyły się warsztaty dla nauczycieli, w których wzięły udział 22 osoby. Warsztaty poprowadził Marcin Klag z Małopolskiego Instytutu Kultury.

Szukano podczas nich odpowiedzi na pytania: W jaki sposób przyroda wchodzi w obieg kultury? Do kogo należy dziedzictwo przyrodnicze? Jak poprzez spojrzenie na detal uzyskać szeroką perspektywę?

Okres od grudnia 2014 roku do marca 2015 roku był czasem samodzielnej pracy nauczycieli i uczniów w szkołach. 13 marca 2015 roku minął termin nadsyłania prac plastycznych i opisów projektów edukacyjnych przygotowanych w ramach XII Konkursu plastyczno-edukacyjnego „Skarby Małopolski. Na konkurs nadesłano trzydzieści trzy prace i trzynaście opisów projektów zrealizowanych przez nauczycieli i uczniów.

15 maja 2015 roku o godz. 12.30 w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie odbył się wernisaż wystawy prac plastycznych nadesłanych na XII Konkurs plastyczno-edukacyjny „Skarby Małopolski”. Przed wernisażem uczestniczący w konkursie nauczyciele i uczniowie odebrali nagrody przyznane za najlepsze scenariusze projektów edukacyjnych (nauczyciele) i najlepsze prace plastyczne (uczniowie). Nagrodzono 104 uczniów, 13 nauczycieli i 7 szkół.

W wernisażu, oprócz laureatów konkursu, wzięli udział: Jerzy Fedorowicz – Przewodniczący Komisji Kultury Sejmiku Województwa Małopolskiego, Jerzy Woźniakiewicz – Dyrektor Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie, Joanna Orlik – Dyrektor Małopolskiego Instytutu Kultury oraz jurorzy konkursu oceniający prace plastyczne i projekty – Monika Nęcka z Uniwersytetu Pedagogicznego i Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i Marcin Klag z Małopolskiego Instytutu Kultury. Nagrody przekazał również Prorektor ds. studenckich Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie – Jan Tutaj.

W wernisażu wzięło udział kilkunastu nauczycieli oraz ponad stu uczniów. Ich wysiłek, kilkumiesięczną pracę oraz jej efekty zgodnie docenili jurorzy i zgromadzeni goście. Temat dziedzictwa przyrodniczego okazał się, wbrew pozorom, nie tak łatwy. Laureaci potrafili opowiedzieć o tym, co nas otacza na co dzień, w sposób niezwykle intrygujący.

Wernisaż został zorganizowany we współpracy z Wojewódzką Biblioteką Publiczną w Krakowie.

Wystawę można oglądać do 15 czerwca 2015 roku w Galerii na Poddaszu (Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie, ul. Rajska 1, III piętro). Konkurs był objęty patronatem Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie.

WOLONTARIAT

W projekcie wzięło udział 32 wolontariuszy 32 wolontariuszy 32 wolontariuszy 32 wolontariuszy – studentów i absolwentów krakowskich uczelni.

Do ich obowiązków należały: obsługa punktów informacyjnych zlokalizowanych przy obiektach Dni Dziedzictwa, pomoc przy bieżącej organizacji wydarzenia oraz działania dodatkowe: dystrybucja plakatów i ulotek, obsługa infolinii, przygotowanie materiałów realizacyjnych na punkty informacyjne, przygotowanie i montaż wystawy „Skarby Małopolski”, organizacja wernisażu wystawy w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie, opracowanie ankiet

wypełnianych przez odbiorców Dni Dziedzictwa podczas finału wydarzenia.

11

Współpraca z wolontaWspółpraca z wolontaWspółpraca z wolontaWspółpraca z wolontariuszami przebiegała etapami:riuszami przebiegała etapami:riuszami przebiegała etapami:riuszami przebiegała etapami:

25 marca 20125 marca 20125 marca 20125 marca 2015555 –––– spotkanie informacyjne spotkanie informacyjne spotkanie informacyjne spotkanie informacyjne

Na spotkaniu informacyjnym wolontariuszom została zaprezentowana działalność Małopolskiego Instytutu Kultury. Przedstawiono ideę Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Wolontariusze otrzymali podstawowe informacje o obiektach prezentowanych podczas XVII edycji wydarzenia.

8 kwietnia 2015 8 kwietnia 2015 8 kwietnia 2015 8 kwietnia 2015 –––– szkolenie szkolenie szkolenie szkolenie

Podczas szkolenia zaprezentowano obiekty biorące udział w tegorocznej edycji Dni, przedstawiono zadania wolontariuszy oraz informacje organizacyjne. Przydzielono wolontariuszy do poszczególnych obiektów. Wolontariusze mogli również zapisać się na realizację działań dodatkowych.

22 i 23 kwietnia 2015 22 i 23 kwietnia 2015 22 i 23 kwietnia 2015 22 i 23 kwietnia 2015 –––– szkolenie dotyczące Creative Commons i podstaw edytowania Wikipedii szkolenie dotyczące Creative Commons i podstaw edytowania Wikipedii szkolenie dotyczące Creative Commons i podstaw edytowania Wikipedii szkolenie dotyczące Creative Commons i podstaw edytowania Wikipedii

Podczas pierwszego spotkania prowadzonego przez przedstawicieli Wikimedia Commons wolontariusze dowiedzieli się o podstawach licencji Creative Commons i zasadach załączania zdjęć do Wikimedia Commons. Drugie spotkanie dotyczyło edytowania Wikipedii.

11111111––––11115555 oraz oraz oraz oraz 18181818––––22222222 maja 2015 maja 2015 maja 2015 maja 2015 –––– s s s spotkania z koordynatorkami traspotkania z koordynatorkami traspotkania z koordynatorkami traspotkania z koordynatorkami tras

Na spotkaniach z koordynatorkami tras wolontariuszom zostały przekazane informacje organizacyjne i praktyczne.

11111111––––22 maja 2015 22 maja 2015 22 maja 2015 22 maja 2015 –––– obsługa infolinii, promocja i przygotowanie obsługa infolinii, promocja i przygotowanie obsługa infolinii, promocja i przygotowanie obsługa infolinii, promocja i przygotowanie materiałówmateriałówmateriałówmateriałów na punkty informacyjne na punkty informacyjne na punkty informacyjne na punkty informacyjne

9 wolontariuszy obsługiwało infolinię, przez którą odbywały się rezerwacje miejsc na zwiedzanie obiektów. Zajmowali się również promocją wydarzenia – dystrybucją ulotek i plakatów oraz przygotowaniem materiałów realizacyjnych na punkty informacyjne.

15 maja 201515 maja 201515 maja 201515 maja 2015 –––– wernisaż wystawy „Skarby Małopolski” wernisaż wystawy „Skarby Małopolski” wernisaż wystawy „Skarby Małopolski” wernisaż wystawy „Skarby Małopolski”

4 wolontariuszki pomagały w przygotowaniu i montażu wystawy prac nagrodzonych w konkursie „Skarby Małopolski” w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie, a 1 przy organizacji wernisażu wystawy.

16161616––––17 oraz 2317 oraz 2317 oraz 2317 oraz 23––––24 24 24 24 maja 2015 maja 2015 maja 2015 maja 2015 –––– finał XVII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Był sobie czas finał XVII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Był sobie czas finał XVII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Był sobie czas finał XVII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Był sobie czas

Podczas finału wydarzenia 32 wolontariuszy współpracowało przy obsłudze punktów informacyjnych oraz obsłudze organizacyjnej wydarzenia.

20202020––––29 maja 2015 29 maja 2015 29 maja 2015 29 maja 2015 –––– ewaluacja ewaluacja ewaluacja ewaluacja

11 wolontariuszy wprowadzało dane z ankiet wypełnianych przez odbiorców podczas Dni Dziedzictwa, na podstawie których została przygotowana ewaluacja wydarzenia.

27 maja 2015 27 maja 2015 27 maja 2015 27 maja 2015 –––– spotkanie ewaluacyjne spotkanie ewaluacyjne spotkanie ewaluacyjne spotkanie ewaluacyjne

Na spotkaniu została podsumowana tegoroczna edycja Dni Dziedzictwa. Wolontariusze zdali relację z poszczególnych miejscowości i obiektów. Została również przeprowadzona ewaluacja procesu rekrutacji i współpracy z wolontariuszami. Wolontariusze otrzymali referencje poświadczające współpracę z MIK oraz upominki w postaci wydawnictw MIK.

12

GOSPODARZE, WSPÓŁORGANIZATORZY, PARTNERZY, WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE PROMOCJI

GospodarzeGospodarzeGospodarzeGospodarze

W ramach XVII edycji Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego Małopolski Instytut Kultury nawiązał współpracę z 13131313 podmiotami, które są właścicielami / zarządcami obiektów prezentowanych w ramach Dni Dziedzictwa 2015.

• Fundacja Edukacyjne Centrum Żydowskie w Oświęcimiu

• Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Chełmku


• Parafia pw. św. Jakuba Apostoła w Niegardowie

• Parafia Prawosławna pw. Zaśnięcia NMP w Krakowie

• Rodzina Klimowiczów

• Uniwersytet Jagielloński

o Instytut Botaniki UJ

o Muzeum UJ Collegium Maius

o Ogród Botaniczny UJ

o Zakład Klimatologii Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ

• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

• Zespół Szkół im. Wincentego Witosa w Książu Wielkim

WspóWspóWspóWspółłłłorganizatorzyorganizatorzyorganizatorzyorganizatorzy

Przy organizacji programu Dni Dziedzictwa 2015 nawiązano długofalową współpracę z 8 8 8 8 podmiotami, instytucjami samorządami, które wspierały MIK w sprawach organizacyjnych, związanych z logistyką i merytoryką.

• Gmina Chełmek

• Gmina Koniusza

• Muzeum Etnograficzne im. S. Udzieli w Krakowie

• Muzeum Historyczne Miasta Krakowa

• Parafia pw. św. Wojciecha w Książu Wielkim

• Powiat Jędrzejowski

• Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej i Gospodarki Wodno-Ściekowej „Enwos” Sp. z o.o.

• Ziyad Raoof – Dwór w Tomaszowicach

PartnerzyPartnerzyPartnerzyPartnerzy

13

Nawiązano współpracę z 13 13 13 13 podmiotami, które punktowo wspomagały organizację wydarzenia, poprzez działania logistyczne oraz współorganizację wybranych punktów programu wydarzenia.

• Dobra Kawa

• Gmina Książ Wielki

• Miasto Oświęcim

• Parafia NMP Królowej Polski w Chełmku

• Parafia pw. Przenajświętszej Trójcy w Bobrku

• Powiat Miechowski

• Powiat Oświęcimski

• Powiat Proszowicki

• PTTK Koło Miejskie w Chełmku

• Rada Sołecka wsi Bobrek

• Robotnicze Stowarzyszenie Twórców Kultury w Chełmku

• Stowarzyszenie Klub Idei Tomasza Baty w Chełmku

• Województwo Świętokrzyskie

Partnerzy publikacjiPartnerzy publikacjiPartnerzy publikacjiPartnerzy publikacji

W przygotowanie publikacji pt. Był sobie czas zaangażowanych było 3333 partnerów, którzy nieodpłatnie udostępnili materiały ikonograficzne oraz służyli wsparciem merytorycznym.

• Narodowe Archiwum Cyfrowe



Partner ulotkiPartner ulotkiPartner ulotkiPartner ulotki

Partnerem ulotki było Wydawnictwo Kartograficzne Compass, które nieodpłatnie udostępniło mapę okolic Dalewic zamieszczoną w tym druku.

WspóWspóWspóWspółłłłorganizatorzy sorganizatorzy sorganizatorzy sorganizatorzy spaceru paceru paceru paceru Trzy wieTrzy wieTrzy wieTrzy wieżżżżeeee

W organizację spaceru pn. Trzy wieże promującego Dni Dziedzictwa 2015 zaangażowały się 3333 krakowskie instytucje, które bezpłatnie udostępniły swoje wnętrza i ekspozycje uczestnikom spaceru.



• Zakład Klimatologii Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ

Patroni medialni:Patroni medialni:Patroni medialni:Patroni medialni:

• Gazeta Wyborcza

• Miasto Dzieci

• Radio Kraków

14

• Karnet

• Polska Niezwykła

• YouGo

• Kulturatka

Wsparcie promocyjneWsparcie promocyjneWsparcie promocyjneWsparcie promocyjne

W ramach promocji Dni Dziedzictwa 2015 wsparcia promocyjnego udzielili partnerzy tej i poprzednich edycji wydarzenia oraz instytucje kulturalne i turystyczne z całej Małopolski. Wszystkie te podmioty (łącznie 48484848) otrzymały materiały promocyjne wydarzenia: plakaty oraz ulotki.

• Akademia Dziedzictwa w Krakowie

• Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie

• Centrum Kultury i Sportu w Krzeszowicach

• Dom Kultury Inspiro w Podłężu

• Fundacja Edukacyjne Centrum Żydowskie w Oświęcimiu

• Gminne Centrum Kultury w Lipnicy Murowanej

• Małopolski Urząd Wojewódzki Wydział Rewaloryzacji Zabytków Krakowa i Dziedzictwa Narodowego

• Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Chełmku

• Miejsko-Gminne Centrum Kultury w Słomnikach

• Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Bieczu

• MSIT Biecz

• MSIT Dobczyce

• MSIT Limanowa

• MSIT Nowy Sącz

• MSIT Sękowa

• MSIT Trzebinia

• MSIT Tuchów

• Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach


• Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie

• Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu

• Muzeum Okręgowe w Tarnowie

• Muzeum UJ Collegium Maius w Krakowie

• Ogród Botaniczny UJ w Krakowie

15

• Parafia Prawosławna pw. Zaśnięcia NMP w Krakowie

• Parafia pw. św. Jakuba Apostoła w Niegardowie

• Parafia pw. św. Wojciecha w Książu Wielkim

• Parafia pw. Trójcy Przenajświętszej w Bobrku

• Starostwo Powiatowe w Bochni

• Starostwo Powiatowe w Jędrzejowie

• Starostwo Powiatowe w Krakowie

• Starostwo Powiatowe w Miechowie

• Starostwo Powiatowe w Oświęcimiu

• Starostwo Powiatowe w Proszowicach

• Studenckie Koło Przewodników Górskich w Krakowie

• Tarnowskie Centrum Informacji

• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

• Urząd Gminy Koniusza

• Urząd Gminy Michałowice

• Urząd Gminy w Książu Wielkim

• Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego

• Urząd Miasta Bochnia Wydział Promocji i Rozwoju Miasta

• Urząd Miasta i Gminy Proszowice

• Urząd Miasta Oświęcim

• Urząd Miejski w Krzeszowicach

• Zakład Klimatologii Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ w Krakowie

• Zespół Szkół im. Wincentego Witosa w Książu Wielkim

• Ziyad Raoof – Dwór w Tomaszowicach

FOTOGALERIA

Fotorelacja z wydarzenia: https://www.flickr.com/photos/mik_krakow/collections/72157653035472151/

EWALUACJA

Raport z sondażu ankietowego: http://badania-w-kulturze.mik.krakow.pl/2015/06/12/wyniki-badan-ankietowych-wsrod-uczestnikow-xvii-dni-dziedzictwa/

16

ZABYTKI PREZENTOWANE PODCZAS XVII MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Cerkiew prawosCerkiew prawosCerkiew prawosCerkiew prawosłłłławna pw. Zaawna pw. Zaawna pw. Zaawna pw. Zaśśśśninininięęęęcia NMP w Krakowiecia NMP w Krakowiecia NMP w Krakowiecia NMP w Krakowie ul. Szpitalna 24, Krakówul. Szpitalna 24, Krakówul. Szpitalna 24, Krakówul. Szpitalna 24, Kraków

Kamienica pod numerem 24 przy ulicy Szpitalnej to budynek należący obecnie do cerkwi prawosławnej. Sam dom pochodzi z XIV wieku, jednak pierwsza wzmianka w źródłach odsyła do 1571 roku, wówczas jego właścicielem był Martin Wądzan. Na przełomie XVIII i XIX wieku kamienica należała, tak jak i sąsiednia, do rodziny Jordanów z Zakliczyna, stąd obie nazywane są często kamienicą Jordanowską. W drugiej połowie XIX wieku dom był własnością kupców i rzemieślników, by w ostatnich latach XIX wieku przejść na własność jednego z nich, Seliga Hirscha Steifa, który umieścił tu żydowskie

Stowarzyszenie Dobrych Dążności Ahawat Raim (Ahawas Rajim) (z hebr. miłość bliźniego). Od roku 1922 aż do 1932 trwały prace nad przebudową i rozbudową kamienicy na cele modlitewne, autorami projektów przebudowy byli, początkowo, Henryk Lamensdorf, a później Ferdynand Liebling i Jozue Oberleder, ci sami architekci, którzy niemal równolegle pracowali nad przebudową postępowej synagogi Tempel w Krakowie.

W 1940 roku synagogę zniszczyli hitlerowcy, zamieniając ją na warsztat stolarski. Wówczas miejscem tym zainteresowała się parafia prawosławna, którą Niemcy wyeksmitowali tymczasem z koszar przy placu Na Groblach.

Budynek mieszczący cerkiew jest dwupiętrowy i ma oszkarpowaną na całej długości elewację. Nad ozdobnym portalem na parterze widnieje zadaszenie, umieszczone w ostatnich latach, zwieńczone niewielką cebulastą kopułą. Okna zdobią witraże zaprojektowane przez prof. ASP Jerzego Nowosielskiego, artystę, który z cerkwią związał się w sposób szczególny – był jej parafianinem. Elewację budynku wieńczy wąska ścianka z kartuszem pośrodku.

Sień nakryta jest sklepieniem kolebkowym, w jej wnętrzu na północnej ścianie widnieją fragmenty wtórnie wmurowanego gotyckiego portalu kamiennego, a na południowej znajduje się pierwotnie zachowany późnogotycki portal kamienny. Wiedzie on do izby, której przywrócono gotycki wygląd podczas generalnego remontu kamienicy w latach 1968–1984. Pomieszczenie to przykrywa kasetonowy strop drewniany, ściany zaś zdobią m.in. malowidła w formie girland i maszkaronów.

Pierwsze piętro zajmuje sala modlitwy, w której znajduje się ikonostas pochodzący z XIX wieku. Zdekompletowany, został uzupełniony obrazami już istniejącymi i specjalnie do niego namalowanymi. Ikonostas ten dzieli nawę przeznaczoną dla wiernych od przestrzeni ołtarzowej, w której mogą przebywać jedynie osoby duchowne. We wnętrzach znajdują się także inne ikony świętych i sceny religijne, w tym pędzla Jerzego Nowosielskiego. Na drugim piętrze, w sali dawnego babińca synagogi, dziś znajduje się refektarz, którego ściany pokrywa polichromia wspomnianego artysty.

Tekst: Joanna Nowostawska-Gyalókay, kwiecień 2015

17

KoKoKoKośśśścicicicióóóółłłł pw. pw. pw. pw. śśśśw. Marka Ewangelisty w Krakowiew. Marka Ewangelisty w Krakowiew. Marka Ewangelisty w Krakowiew. Marka Ewangelisty w Krakowie ul. ul. ul. ul. śśśśw. Marka 10, Krakóww. Marka 10, Krakóww. Marka 10, Krakóww. Marka 10, Kraków

W latach 1257–1263 Bolesław Wstydliwy ze swoją żoną Kingą ufundowali w Krakowie dla Zakonu Kanoników Regularnych Najświętszej Maryi Panny de Metro w Rzymie od Pokuty Błogosławionych Męczenników (łac. Ordo Canonicorum Regularium S. Mariae de Metro de Urbe de Poenitentia Beatorum Martyrum) kościół św. Marka Ewangelisty wraz z klasztorem. Stąd w Polsce ten rycerski zakon nazywano w skrócie markami albo też rogaczami, od kształtu noszonych przez nich nakryć głowy (biretów), w Czechach – skąd zakonnicy w XIII wieku

przybyli – zwani byli cyriakami, na Litwie zaś, gdzie angażowali się w chrystianizację, białymi augustianami, zakon ten bowiem opierał się na regule św. Augustyna z Hippony, jednego z najważniejszych ojców i doktorów Kościoła, którego myśl była przez ponad 700 lat najbardziej wpływową szkołą myślenia filozoficznego w Kościele. Życie monastyczne markowie łączyli z działalnością duszpasterską. Ich widocznym symbolem, godłem, jakie można dostrzec również na habitach marków, było czerwone serce z krzyżem. Znak ten odnajdujemy w wielu miejscach w kościele, w jego kształcie została zaprojektowana ambona umieszczona przy ścianie tęczowej.

Wkrótce po osiedleniu się Kanoników od Pokuty w Krakowie rozgorzał długotrwały spór pomiędzy markami i parafią Mariacką, dotyczący zbyt dużego zaangażowania zakonników w sprawy parafii. W 1330 roku udało się go jednak zakończyć, lecz z zakazem sprawowania sakramentów wobec parafian Mariackich. 3 lutego 1410 roku w ramach kompromisu ze strony parafii Mariackiej przeor krakowskiego klasztoru św. Marka powołał Bractwo św. Zofii. To pierwsze stowarzyszenie religijne w Krakowie powstałe przy parafii za cel obrało sobie wzajemną modlitwę za życia i pamięć w modlitwie po śmierci. Bractwo istnieje do dziś, a od XVI wieku na wspólnotowych mszach gromadzi się w kaplicy brackiej pw. św. Doroty.

W drugiej połowie XV wieku wraz z powszechnym ożywieniem się pobożności także w zakonie marków widoczne były jej owoce. W zakonie przebywał wówczas pochodzący z książęcego rodu z Litwy Michał Giedroyć (ok. 1420–1485), który pełnił tam funkcję zakrystiana. Zakonnik zmarł w opinii świętości, a jego kult trwa do dziś. Uroczystego podniesienia jego relikwii i umieszczenia w renesansowym nagrobku przy ołtarzu dokonał biskup Tomasz Oborski w 1624 roku. Giedroyć uczynił szczególnym przedmiotem czci krucyfiks, dziś znajdujący się w ołtarzu głównym kościoła, oraz obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z XV wieku, tzw. Madonny Giedroyciowej.

Dzieje kościoła naznaczały pożary w latach 1494, 1528, 1544, 1589 i 1724. Po tym z 1589 roku kościół i klasztor zostały gruntownie odnowione, stąd wiele elementów wyposażenia pochodzi właśnie z tego czasu. Niestety w pożogach niemal doszczętnie zostały zniszczone dokumenty i księgi niegdyś wypełniające prawdopodobnie bogate archiwum klasztoru.

Na przełom XVIII i XIX wieku datuje się upadek zakonu, a w 1870 roku krakowski urząd cyrkularny umieścił w klasztorze marków dom księży emerytów, który znajduje się tu do dziś.

Obecnie w kościele posługują siostry ze Zgromadzenia Służebniczek Bogarodzicy Dziewicy Niepokalanie Poczętej, swą siedzibę znalazło tu również Zgromadzenie Sióstr Świętej Jadwigi Królowej Służebnic Chrystusa Obecnego (w skrócie jadwiżanki wawelskie). Kościół należy do parafii Mariackiej i jest kościołem rektoralnym Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II.


18

Kolonia robotnicza i fabryka Bata w CheKolonia robotnicza i fabryka Bata w CheKolonia robotnicza i fabryka Bata w CheKolonia robotnicza i fabryka Bata w Chełłłłmkumkumkumku pl. J. Kilipl. J. Kilipl. J. Kilipl. J. Kilińńńńskiego 3, Cheskiego 3, Cheskiego 3, Cheskiego 3, Chełłłłmek, powiat chrzanowskimek, powiat chrzanowskimek, powiat chrzanowskimek, powiat chrzanowski

W 1932 roku w niewielkiej miejscowości Chełmek na pograniczu Małopolski i Śląska znany już na międzynarodowym rynku przemysłowiec z Moraw, Tomasz Bata, uruchomił pierwszą w Polsce fabrykę obuwia. Inwestycja dla jej twórcy była jedynie kolejnym z etapów ekspansji na światowych rynkach, dla wsi Chełmek oznaczała początek nowoczesnej rozbudowy miasta w duchu modernizmu, wzrost liczby mieszkańców oraz niewiarygodnie szybki awans społeczny i materialny miejscowej ludności.

Chełmek podobnie jak budowane wcześniej przez Batę miasto Zlin, główna siedziba firmy, był wznoszony zgodnie z założeniami projektu idealnego miasta przemysłowego. Takie idealne miasto – według Jana Antoniego Baty, młodszego brata i zarazem następcy Tomasza, po jego tragicznej śmierci w 1932 roku – powinno być założone na terenach wiejskich, z dala od zurbanizowanych miejsc, aby na społeczność robotniczą nie miały wpływu żadne negatywne wzorce zewnętrzne. 10–12 tysięcy mieszkańców, z czego 3–5 tysięcy zatrudnionych w zakładach pracy, to idealny rozmiar takiego miasta. Dzielnica mieszkalna starannie oddzielona od fabrycznej miała zapewnić komfort wypoczynku po pracy, podobnie jak nowoczesne, wyposażone w prąd i bieżącą wodę mieszkania w niewielkich domach z ogródkami. Oś takiego idealnego miasta miała stanowić szeroka aleja z parkiem miejskim prowadząca do głównej bramy fabrycznej z usytuowanym przed nią centrum z domami handlowymi i budynkami użyteczności publicznej. W pobliżu fabryki natomiast miała stanąć infrastruktura sportowa: basen, kort, skocznia narciarska. Idealne miasto powinno być dobrze skomunikowane zarówno na lądzie, wodzie, jak i w powietrzu. Na czele takiego miasta powinien stać przemysłowiec odpowiedzialny za wszelkie kwestie społeczno-ekonomiczne, i to bez pomocy zastępców.

Chełmek do 1939 roku spełniał niemal wszystkie wyznaczone przez Batę standardy, choć zrealizowano zaledwie część projektu architektonicznego, na przykład na terenie fabryki wzniesiono jedynie dziesięć z pięćdziesięciu zaplanowanych budynków, a w Chełmku w największym rozkwicie pracowało jedynie ponad 2 tysiące osób – wojna przerwała przecież regularny wzrost. Domów mieszkalnych dla pracowników wybudowano łącznie kilkanaście, w tym hotele robotnicze. Pomiędzy poszczególnymi domami, których architektura była bardzo prosta w formie (ceglane prostopadłościany o płaskich dachach z kamiennym fundamentem), nie zezwalano na stawianie ogrodzeń. I choć domy na pierwszy rzut oka mogły wydawać się identyczne, to jednak różniły się detalami – liczbą okien, ich rozstawem, układem wnętrz. Chełmek stworzyła para czeskich architektów Franciszek Lydie Gahura i Mirosław Drofa. Bata sfinansował też budowę Stacji Opieki nad Matką i Dzieckiem, która zajmowała się między innymi dożywianiem dzieci z ubogich rodzin, szkoły z klasą przedszkolną, placu zabaw dla dzieci, czytelni, a także budynku kościoła. Za jego czasów powołano liczne organizacje: straż pożarną, Polski Czerwony Krzyż, Towarzystwo Śpiewacze, Oddział Ligii Morskiej i Kolonialnej, Związek Rezerwistów, Klub Sportowy z sekcjami piłkarską, łyżwiarską, hokejową, strzelecką, kolarską i lekkoatletyczną; trenowano boks, zapasy, siatkówkę, skoki narciarskie, tenisa i ping-ponga. Od maja 1934 roku w Chełmku zaczęto wydawać zakładowy dwutygodnik „Echo Chełmka”, dzięki któremu przekaz idei Baty stworzenia nowego człowieka lojalnego wobec pracodawcy, który jednak rozwija się i korzysta z dobrodziejstw swojego zakładu pracy, stał się jeszcze bardziej bezpośredni i powszechny. Nawet jeśli idee te budziły też czasem zrozumiały niepokój.

Co prawda dziś już nie istnieją budynki fabryczne zakładów Baty, jednak w tkance miasta wciąż jeszcze zachowało się wiele elementów tego przemyślanego i genialnego projektu.

Tekst: Joanna Nowostawska-Gyalókay, maj 2015

19

ZespóZespóZespóZespółłłł zabudowa zabudowa zabudowa zabudowańńńń podworskich w Bobrku podworskich w Bobrku podworskich w Bobrku podworskich w Bobrku ul. Nadwiul. Nadwiul. Nadwiul. Nadwiśśśślalalalańńńńska 5, Bobrek, powiat oska 5, Bobrek, powiat oska 5, Bobrek, powiat oska 5, Bobrek, powiat ośśśświwiwiwięęęęcimscimscimscimskikikiki

Bobrek to niewielka wieś pod Oświęcimiem, położona w dolinie rzeki Wisły. To właśnie tu, w miejscu gdzie rzeka Przemsza z nią się łączy, znajduje się tzw. punkt „0”, od którego rozpoczyna się liczenie żeglownych kilometrów Wisły. Tereny te stanowią pogranicze Małopolski i Śląska. We wczesnym średniowieczu prawdopodobnie były słabo zaludnione, a ich głównymi mieszkańcami były bobry, od których zapewne wzięła się nazwa miejscowości. Pierwsza źródłowa wzmianka o Bobrku pochodzi z 1390 roku. Warto tutaj zaznaczyć, że Bobrkiem nazywano wówczas zamek, natomiast przyległy do

niego teren nazywano Bobrownikami. Warowny zamek i dobra bobreckie pozostawały własnością rodu Ligęzów przez ponad 200 lat, aż do bezpotomnej śmierci Mikołaja Spytki Ligęzy, ostatniego przedstawiciela bobreckiej linii Ligęzów.

Podczas wojen szwedzkich zamek został spalony przez Szwedów, którzy wcześniej w nim stacjonowali. Musiał jednak zostać ponownie odbudowany.

Kolejnymi właścicielami Bobrka około 1680 roku zostali Wielopolscy. W roku 1772 bobrecki zamek stał się jednym z ośrodków oporu stawianego wojskom rosyjskim przez konfederatów barskich. Pod koniec XVIII wieku zamek rozebrano, a na jego miejscu wzniesiono pałac. W tym czasie z inicjatywy hrabiny Teresy Wielopolskiej rozbudowano cały bobrecki majątek. Powstał wówczas okazały drewniany spichlerz (widnieje na nim data 1779) i murowany budynek czworaków (data 1782 została wyryta na sosrębie), które przetrwały do obecnych czasów. Także z inicjatywy Wielopolskiej powstał plan budowy bobreckiego kościoła, plebanii i cmentarza (1780). Kościół został poświęcony w 1804 roku, już za bytności tu nowych właścicieli dóbr, rodziny Potulickich. Z 1880 roku natomiast pochodzi wzmianka w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego o pięknym pałacu i ogrodzie w Bobrku, kiedy to z kolei właścicielami dóbr byli już Ogińscy.

W okresie zaborów na rzeczce Przemszy przebiegała granica zaborów austriackiego i pruskiego, dobra bobreckie weszły w skład Galicji.

Ostatnim przedwojennym właścicielem Bobrka był w latach 1914–1939 książę Adam Zygmunt Sapieha. Podczas wojny w pałacu stacjonowali Niemcy.

W 1945 roku nastąpiła parcelacja majątku Bobrek. Odtąd rozpoczął się okres powolnej dewastacji założenia. Pałac i oficynę najpierw zajęła szkoła specjalna, a od 1974 roku przedszkole, budynki gospodarcze zaś przejęła Administracja Lasów Państwowych. W 1979 roku pałac uległ częściowemu pożarowi, opustoszały niszczał. Gmina Chełmek przejęła go w 1983 roku i wraz z otaczającym go parkiem sprzedała Ziyadowi Raoofowi, prywatnemu inwestorowi, który obecnie remontuje pałac z zamiarem otwarcia tu centrum konferencyjnego.

Na terenie zabytkowych czworaków dziś mieści się prywatny skansen Państwa Klimowiczów. Dzięki ich kolekcjonerskiej pasji w czworakach swój dom znalazło wiele przedmiotów, których funkcji nieraz już nawet nie pamiętamy.

Tekst: Paulina Kasprzycka i Joanna Nowostawska-Gyalókay, maj 2015

20

Synagoga i Muzeum Synagoga i Muzeum Synagoga i Muzeum Synagoga i Muzeum ŻŻŻŻydowskie w Oydowskie w Oydowskie w Oydowskie w Ośśśświwiwiwięęęęcimiucimiucimiucimiu pl. ks. J. Skarbka 5, Opl. ks. J. Skarbka 5, Opl. ks. J. Skarbka 5, Opl. ks. J. Skarbka 5, Ośśśświwiwiwięęęęcim, powiat ocim, powiat ocim, powiat ocim, powiat ośśśświwiwiwięęęęcimskicimskicimskicimski

Pierwsi Żydzi pojawili się w Oświęcimiu w II połowie XVI wieku, tworząc gminę wyznaniową z synagogą i cmentarzem. Ich stabilną sytuację prawną i ekonomiczną określały przywileje, wydawane przez kolejnych władców. Był to też okres kształtowania się relacji z nieżydowskim otoczeniem i pierwszych konfliktów na tle religijnym oraz ekonomicznym. Od 1772 roku miasto znalazło się pod panowaniem austriackim. W następstwie nowych obciążeń podatkowych oraz ograniczeń prawnych

pogorszyła się radykalnie sytuacja bytowa oświęcimskich Żydów. Przełomem był rok 1867, w którym uzyskali równouprawnienie. W mieście pojawili się pierwsi żydowscy radni. Jednocześnie miasto stało się kluczowym węzłem kolejowym regionu, co umożliwiło jego dynamiczny rozwój ekonomiczny. W procesie tym rolę pierwszoplanową odegrali kupcy i przemysłowcy żydowscy.

Międzywojnie było okresem najbardziej dynamicznego rozwoju społeczności żydowskiej w Oświęcimiu. Miejscowi Żydzi zaznaczyli się we wszystkich dziedzinach życia społecznego, politycznego i kulturalnego. Współtworzyli też Radę Miasta. Wspólnie z chrześcijanami podejmowali działalność dobroczynną i patriotyczną. Początek XX wieku zaznaczył się także dwoma kryzysowymi momentami w relacjach między nimi. Do najostrzejszych wystąpień antysemickich w Oświęcimiu doszło jesienią 1918 roku. Po raz drugi incydenty antyżydowskie rozegrały się w latach 30. XX wieku. Wśród Żydów toczyły się w tym czasie spory o dominację pomiędzy rozmaitymi nurtami religijnymi i politycznymi. W Oświęcimiu najważniejszą rolę odgrywali Żydzi tradycjonaliści, w mniejszym zaś stopniu syjoniści – zwolennicy utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie.

3 września 1939 roku wojska niemieckie zajęły Oświęcim. Nazwę miasta zmieniono na Auschwitz i włączono je do III Rzeszy Niemieckiej. Żydzi zostali poddani surowym represjom. Po wyzwoleniu miasta w styczniu 1945 roku okazało się, że z ponad 8 tysięcy oświęcimskich Żydów Zagładę przeżyły pojedyncze osoby. Jednym z pierwszych działań ocalałych, poza poszukiwaniem bliskich, była próba ponownego zorganizowania życia społecznego. Jednak sytuacja bliska wojnie domowej, przypadki antysemityzmu oraz poczucie osamotnienia uniemożliwiały im powrót do normalnego życia w komunistycznej Polsce, zmuszając do emigracji. Na początku lat 60. XX wieku wyjechały z Oświęcimia ostatnie rodziny żydowskie.

W Oświęcimiu początki przywracania pamięci o miejscowej społeczności żydowskiej wiążą się z działalnością Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Izraelskiej. Przełomowym krokiem było założenie w 1995 roku Auschwitz Jewish Center Foundation w Nowym Jorku. Fundacja odnowiła Synagogę Chewra Lomdej Misznajot, jedyną ocaloną z Zagłady, przekazaną jej przez Gminę Żydowską w Bielsku-Białej. W przylegającym do Synagogi budynku powstało Muzeum Żydowskie.

Tekst: dr Artur Szyndler, maj 2015

21

Dawne Obserwatorium Astronomiczne w Collegium Dawne Obserwatorium Astronomiczne w Collegium Dawne Obserwatorium Astronomiczne w Collegium Dawne Obserwatorium Astronomiczne w Collegium ŚŚŚŚniadeniadeniadeniadeckiego i Ogród Botaniczny w Krakowieckiego i Ogród Botaniczny w Krakowieckiego i Ogród Botaniczny w Krakowieckiego i Ogród Botaniczny w Krakowie ul. Kopernika 27, Krakówul. Kopernika 27, Krakówul. Kopernika 27, Krakówul. Kopernika 27, Kraków

Dzieje budynku dawnego Obserwatorium Astronomicznego, od 1963 roku Collegium Śniadeckiego, od samego początku były związane z otaczającym go ogrodem. Pierwsze plany założenia ogrodu służącego celom badawczym snuł już w 1602 roku Jan Zemełka, lekarz, absolwent szkół w Krakowie i Padwie. Być może właśnie padewski ogród założony w 1545 roku, będący dziś najstarszym na świecie ogrodem botanicznym, miał wpływ na wizje Zemełki, te jednak nie zostały zrealizowane. Do utworzenia ogrodu przystąpiono w 1783 roku, kiedy Hugo Kołłątaj, działając na polecenie Komisji Edukacji

Narodowej, rozpoczął reformę mocno podupadłej uczelni. Powstała wówczas Katedra Chemii i Historii Naturalnej z Ogrodem Botanicznym jako zakładem pomocniczym. Zlokalizowano go w dzielnicy Wesoła, na ziemiach odkupionych od jezuitów. Ogród zajął wówczas niewielki obszar 2,4 hektara. Z Wiednia sprowadzono ogrodnika, Franciszka Kajzera, który nadał miejscu charakter barokowego ogrodu francuskiego. Jednocześnie w stojącej już wcześniej na tym terenie podmiejskiej willi w 1787 roku matematyk i astronom, Jan Śniadecki, rozpoczął urządzanie obserwatorium. Twórcą projektu architektonicznego przebudowy został Feliks Radwański, także matematyk, bliski przyjaciel Śniadeckiego. W oddanym do użytku w 1792 roku budynku na parterze ulokowali się botanicy, na górze zaś astronomowie, którzy wówczas zajmowali się nie tylko obserwacjami nieba, ale także badaniem klimatu czy różnorodnymi doświadczeniami fizycznymi i chemicznymi. To z ogrodu 1 kwietnia 1784 roku odbył się pierwszy wzlot balonu, co stanowiło niemałą sensację dla mieszkańców Krakowa.

Dzięki obserwacjom pozycji planet, komet i planetoid, zakryć gwiazd przez Księżyc i zmian jasności gwiazd obserwatorium szybko zyskało europejską renomę. W XIX wieku jednakże jego działalność raz po raz zamierała, by ponownie się odradzać.

Dopiero dyrektor Tadeusz Banachiewicz na początku XX wieku ożywił tę działalność. Astronom wynalazł tzw. rachunek krakowianowy, sprowadził nowy sprzęt do obserwacji, w latach 20. zaprojektował chronokinematograf – długoogniskową kamerę filmującą przebieg zaćmień Słońca. Wyposażony w taki sprzęt zorganizował kilka ekspedycji naukowych do Szwecji, USA, Grecji, ZSRR i Japonii w celu obserwacji całkowitych zaćmień Słońca. Był także pomysłodawcą budowy obserwatorium w Beskidzie Makowskim (dziś stacja Lubomir).

Po II wojnie światowej dawna gwiazdarnia ze względu na zbyt bliskie sąsiedztwo rozświetlonego miasta musiała przenieść swoją siedzibę do Fortu Skała.

Ogród Botaniczny to miejsce, w którym uważny obserwator odnajdzie także precyzyjne mechanizmy zegarów. Są nimi rośliny. Niektóre storczyki na przykład kwitną raz na dwadzieścia lat. Inne znów kwiaty swym rozkwitem wyznaczają pory dnia. Z kolei kryjące się w ogrodowych szklarniach prehistoryczne sagowce, których początki sięgają ery paleozoicznej i stąd zwane żywymi skamieniałościami, przenoszą nas niczym wehikuł czasu do odległej przeszłości.


22

Collegium Maius w KrakowieCollegium Maius w KrakowieCollegium Maius w KrakowieCollegium Maius w Krakowie ul. Jagielloul. Jagielloul. Jagielloul. Jagiellońńńńska 15, Krakówska 15, Krakówska 15, Krakówska 15, Kraków

Początki Collegium Maius sięgają XIV wieku, kiedy Władysław Jagiełło przekazał uniwersytetowi narożną kamienicę przy zbiegu dzisiejszych ulic Jagiellońskiej i św. Anny. Zakupił ją wcześniej od mieszczanina Piotra Gerharsdorfa, jeszcze wcześniej zaś należała ona do Stefana Pęcherza z Rzeszotar. Jako że fundacji dokonał sam Jagiełło, kamienicę zwano początkowo Kolegium Królewskim, następnie Kolegium Teologicznym, a wreszcie Kolegium Większym (z łac. Collegium Maius) – w odróżnieniu od sąsiedniego Kolegium Mniejszego mieszczącego wydział sztuk

wyzwolonych. Dla szybko rozwijającego się uniwersytetu dokupiono kilka kolejnych kamienic, które po pożarach i przebudowach pod koniec XV wieku połączono, nadając im jednolity charakter architektoniczny. Tutaj przez wieki toczyło się życie akademickie: profesorowie mieszkali pod wspólnym dachem, prowadzili dysputy, nauczali studentów w tzw. lektoriach.

Wieki XV i XVI były okresem największego rozwoju uniwersytetu, królowały wówczas matematyka i astronomia, wykładane przez takich wybitnych naukowców jak Jan z Głogowa, Marcin Bylica z Olkusza czy Mikołaj Kopernik. Po okresie świetności uczelni, na przełomie XVI i XVII wieku jej znaczenie zmniejszyło się, Collegium Maius stopniowo popadało w zaniedbanie. Reforma Kołłątajowska – Kołłątaj przemianował Akademię Krakowską na Szkołę Główną Koronną – sprawiła, że budynek Collegium Maius przeznaczono na bibliotekę. Od samego początku zarządzali nią wybitni uczeni: filolog i językoznawca Jerzy Samuel Bandtke, filolog i filozof, autor prac historycznych Józef Muczkowski, historyk literatury i teatru Karol Estreicher senior, zwany ojcem bibliografii polskiej.

Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 roku, który położył kres reformom, Szkoła Główna Koronna znalazła się pod panowaniem austriackim. Groziła jej nawet likwidacja, do której ostatecznie nie doszło, ale nie ominęły jej procesy germanizacyjne. W 1817 roku wydano nowy statut organizacyjny dla uczelni, wówczas też przemianowano ją na Uniwersytet Jagielloński. W latach 40. XIX wieku rozpoczęto adaptację Collegium Maius na cele biblioteczne, zdecydowano też o przebudowie w stylu neogotyckim. Jej pomysłodawcą był ks. Jan Schindler, wykonawcą zaś architekt Karol Kremer.

Po ugodzie Austro-Węgier w 1867 roku Uniwersytet znów zaczął się dynamicznie rozwijać, stając się centrum polskiego życia kulturalnego i naukowego także dla Polaków przybywających tu licznie z pozostałych ziem pozostających pod zaborami. W 1894 roku po raz pierwszy w dziejach uczelni przyjęto na studia farmaceutyczne trzy kobiety, w latach 1913–1914 kobiety stanowiły już 25 procent studiujących. Rozrastająca się Biblioteka Jagiellońska została przeniesiona do nowo wybudowanego gmachu przy alei Mickiewicza w roku 1940. Po zakończeniu II wojny światowej z inicjatywy prof. Karola Estreichera przeprowadzono gruntowny remont Collegium Maius połączony ze zrzuceniem neogotyckiej szaty i próbą przywrócenia wyglądu sprzed 1840 roku. Odbudowa zakończyła się w roku 600-lecia Uniwersytetu (1964).

Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius zostało powołane do życia na podstawie decyzji senatu uniwersyteckiego w 1947 roku, a otwarte 6 maja 1964 roku.

Tekst: Katarzyna Zięba, kwiecień 2015

23

Muzeum im. Przypkowskich w JMuzeum im. Przypkowskich w JMuzeum im. Przypkowskich w JMuzeum im. Przypkowskich w Jęęęędrzejowiedrzejowiedrzejowiedrzejowie pl. T. Kopl. T. Kopl. T. Kopl. T. Kośśśściuszki 7ciuszki 7ciuszki 7ciuszki 7––––8, J8, J8, J8, Jęęęędrzejów, powiat jdrzejów, powiat jdrzejów, powiat jdrzejów, powiat jęęęędrzejowski, woj. drzejowski, woj. drzejowski, woj. drzejowski, woj. śśśświwiwiwięęęętokrzyskietokrzyskietokrzyskietokrzyskie

W niezwykle bogatą historię Jędrzejowa, który swoje powstanie zawdzięcza zapewne ufundowaniu tu w 1140 roku najstarszego opactwa cysterskiego na ziemiach polskich przez braci Gryfitów, wpisuje się Muzeum im. Przypkowskich ze znakomitą kolekcją różnorodnych zegarów, z rzemiosłem artystycznym, grafiką, zbiorami bibliofilskimi, fotograficznymi oraz przedmiotami i dokumentami o znaczeniu historycznym, ale także z trzema pokoleniami Przypkowskich – kolekcjonerów oraz niezwykłych osobowości.

Państwowe Muzeum im. Przypkowskich powstało 3 lutego 1962 roku – wówczas to Przypkowscy przekazali państwu swoje tworzone przez dziesięciolecia zbiory, nie rezygnując jednak z opieki nad nimi, bowiem do dziś funkcję dyrektora placówki pełni Piotr Maciej Przypkowski, wnuk założyciela kolekcji, Feliksa (1872–1951). Muzeum mieści się zresztą w dawnym prywatnym domu Przypkowskich usytuowanym przy rynku w Jędrzejowie. Jeszcze w 1962 roku państwo wykupiło przyległe parcele i dwie kamienice z zabytkową apteką z 1712 roku. Na powiększonej parceli w latach 1964–1969 wybudowano z inicjatywy Przypkowskich gmach muzealny. Przylegający doń ogród zaprojektował we współpracy z Przypkowskimi prof. Gerard Ciołek.

Po raz pierwszy zbiory zostały udostępnione szerszej publiczności w 1909 roku przez samego Feliksa Przypkowskiego, dla którego zegary i zagadnienia astronomiczne stały się prawdziwą życiową pasją, choć po ukończeniu medycyny na Uniwersytecie Warszawskim został lekarzem szkolnym w seminarium męskim w Jędrzejowie, gdzie wykładał poza higieną i fizjologią także fizykę, a nawet, przez pewien czas, język polski; później pełnił też funkcje lekarza powiatowego i więziennego.

Feliks Przypkowski już w 1895 roku sam wykonał dwa zegary słoneczne, które są dziś niewątpliwie ozdobą zbiorów. W 1901 roku Feliks napisał pracę zatytułowaną Gnomonika. Nauka kreślenia zegarów słonecznych, czyli kompasów na rozmaitych płaszczyznach. Jeszcze w tym samym roku wyposażył się w odpowiednią literaturę i przyrządy astronomiczne, które sprowadził z austriackich i niemieckich antykwariatów, co pozwoliło mu tworzyć kolejne modele zegarów słonecznych. Wiele ciekawych czasomierzy trafiało do kolekcji jako honoraria z okolicznych dworków, w których udzielał porad lekarskich. W 1906 roku Feliks Przypkowski polecił wznieść na swoim domu kopułę do obserwacji astronomicznych, w której umieścił teleskop własnej konstrukcji. W 1910 roku dzięki jego staraniom powstała w Jędrzejowie nowoczesna stacja meteorologiczna.

Był człowiekiem wszechstronnym i swoimi kolejnymi fascynacjami zarażał syna, Tadeusza (1905–1977), który znacznie wzbogacił zbiory ojca i to nie tylko o zegary. Tadeusz bowiem, ukończywszy historię sztuki, sporo podróżował i zapewne podczas tych podróży udało mu się upolować niejeden okaz. Zresztą, podobnie jak ojciec, wcześnie zaczął sam tworzyć zegary, w 1924 roku sporządził z granitowego otoczaka pierwszy zegar słoneczny, można go oglądać w zbiorach muzeum. Liczne czasomierze jego autorstwa, opatrzone polskimi lub łacińskimi maksymami, zdobią do dziś miasta w Polsce i za granicą (m.in. Warszawę, Kraków, Niceę, Paryż, Rzym, Greenwich). W latach 1932–1939 pracował jako referent propagandy kulturalnej najpierw Krakowa, później Warszawy. Podczas wojny znalazł zatrudnienie jako szpitalny laborant rentgenologiczny, dzięki czemu mógł bez wzbudzania podejrzeń współpracować z AK, m.in. fałszując dokumenty. Równolegle przez cały ten czas pracował naukowo, oddając się pozostałym pasjom: fotografii, ekslibrisom, bibliofilstwu.


24

ZespóZespóZespóZespółłłł pa pa pa pałłłłacowy w Ksiacowy w Ksiacowy w Ksiacowy w Książążążążu Wielkimu Wielkimu Wielkimu Wielkim ul. W.ul. W.ul. W.ul. W. Witosa 10, Ksi Witosa 10, Ksi Witosa 10, Ksi Witosa 10, Książążążąż Wielki, powi Wielki, powi Wielki, powi Wielki, powiat miechowskiat miechowskiat miechowskiat miechowski

Książ Wielki to dziś niewielka miejscowość położona przy trasie Kraków – Warszawa. Ale nie zawsze tak było. Za czasów Polski przedrozbiorowej (z pewnością już w 1372 roku) Książ Wielki miał prawa miejskie, uważa się go też za jedno z najstarszych osiedli na ziemi krakowskiej. O dawnej świetności Xans Magna – jak go nazywano po łacinie – mogą świadczyć dokumenty historyczne oraz wznoszące się tu do dziś zabytki o wysokim poziomie artystycznym: kościół pw. św. Wojciecha, klasztor Augustianów z kościołem pw. św. Ducha i tzw. zamek na Mirowie.

Najwcześniejsze informacje dotyczące Książa odnoszą się do XII wieku i są związane z postacią palatyna Piotra Włostowica. Kolejnymi dziedzicami, których rządy odcisnęły się na dziejach Książa, były możnowładcze rody Melsztyńskich, Tęczyńskich, Rabsztyńskich, Kamienieckich, Barzów, Myszkowskich i wreszcie Wielopolskich.

Także na przełom XII i XIII wieku datuje się istnienie w najbliższej okolicy Książa grodziska zwanego Kółkiem, będącego najprawdopodobniej pierwszym dworem obronnym, który istniał tu aż do drugiej połowy XVI wieku. O świetności rezydencji mogą świadczyć znalezione na tym miejscu wytworne kafle pochodzące z pracowni krakowskich zdunów. Kres grodzisku przyniósł pożar. Zbiegło się to w czasie z przybyciem do miasta Piotra Myszkowskiego, biskupa krakowskiego, który w nowym miejscu kazał wystawić okazały pałac. Stąd budowla ta, choć pozbawiona cech obronnych, nazywana jest często zamkiem.

Pałac najprawdopodobniej wzniósł Myszkowskim – po śmierci biskupa dzieło kontynuował jego bratanek, także Piotr – Santi Gucci, znakomity architekt czasów renesansu. Działalność Gucciego wiąże się z mecenatem króla Zygmunta Augusta, a przede wszystkim jego siostry Anny Jagiellonki, żony Stefana Batorego. Architekt miał przybyć do Polski z Florencji na początku lat 50. XVI wieku. Zamieszkał wraz z żoną Katarzyną Górską w pobliskim Pińczowie, gdzie zapewne już wcześniej istniała włoska kolonia. W tutejszym kamieniołomie wydobywano wapień pińczowski, znany już od dawna budulec, z którego architekt wznosił swoje dzieła, między innymi pałac królewski w Łobzowie, pałac w Baranowie, zamek królewski w Niepołomicach, ale także ksiąski pałac.

Rezydencja w Książu pierwotnie wyglądała nieco inaczej. W odtworzeniu jej dawnego wyglądu mogą pomóc dwa niewielkich rozmiarów, zwrócone ku sobie pawilony, które Gucci postawił symetrycznie po obu bokach pałacu. Umieścił w nich kaplicę pw. św. Piotra Apostoła i św. Zofii oraz bibliotekę, późniejszą pałacową kuchnię. Bryła pałacu była zadaszona jeszcze do XVII wieku podobnym dachem ze szczytami, jakie widzimy do dziś nad pawilonami. Przebudowy w 1809 roku dokonał na zlecenie Franciszka Wielopolskiego architekt Józef Lebroni. Usunięto wówczas renesansowe szczyty, a środkowy ryzalit podwyższono o trzecie piętro. Wnętrza zaś zyskały charakter klasycystyczny. Resztki malowideł z tamtego czasu były widoczne jeszcze do lat 40. XX wieku. Do kolejnej gruntownej przebudowy doszło w 1841 roku. Jej wykonawcą, według projektu berlińskiego architekta Stühlera, lecz tylko w części, był budowniczy Chamerling. Później prace kontynuował budowniczy z Krakowa Stanisław Gołębiowski i następnie niejaki Steibl. To wtedy właśnie powstało tak charakterystyczne do dziś dla ksiąskiego pałacu neogotyckie blankowanie.

Pałac niegdyś otaczał rozległy park, w którym w XIX wieku mieściła się oranżeria z drzewami cytrusowymi, zwierzyniec, liczne alejki z oryginalnym drzewostanem, a także romantyczna sadzawka.

25

W drugiej połowie XIX wieku pałac służył jedynie jako letnia rezydencja Wielopolskich, w czasie II wojny światowej zaś stacjonowały w nim wojska niemieckie. Po 1945 roku ksiąskie dobra zostały upaństwowione. W 1946 roku z inicjatywy historyka Eugeniusza Madejskiego zawiązano Komitet Odbudowy Zabytkowego Zamku w Książu Wielkim, w 1949 roku rozpoczęto prace remontowe, aby jeszcze w tym samym roku w gmachu pałacu uruchomić liceum, a później Zespół Szkół im. W. Witosa. Szkoła mieści się tam do dziś.


Kaplica pw. Nawiedzenia i Zwiastowania NMP w DalewicachKaplica pw. Nawiedzenia i Zwiastowania NMP w DalewicachKaplica pw. Nawiedzenia i Zwiastowania NMP w DalewicachKaplica pw. Nawiedzenia i Zwiastowania NMP w Dalewicach gmina Koniusza, powiat proszowickigmina Koniusza, powiat proszowickigmina Koniusza, powiat proszowickigmina Koniusza, powiat proszowicki

Najstarsze wzmianki źródłowe dotyczące wsi Dalewice (Dalowice), znajdującej się obecnie w powiecie proszowickim, sięgają końca XIII wieku. Wieś stanowiła początkowo własność rycerską i należała do powstałej w drugiej połowie XIII wieku parafii św. Jakuba Większego w Niegardowie. W 1414 roku Gniewosz herbu Strzegomia, właściciel wsi, sprzedał część Dalewic Władysławowi Jagielle za 1200 grzywien wraz z prawem do istniejącej tu kaplicy.

Później zarówno sama wieś Dalewice, jak i okoliczne dobra, zmieniały kolejno właścicieli –

należeli do nich m.in. ród Toporczyków z Rytra, Stanisław Sobek, kasztelan sądecki, rodziny Kraczkowskich, Dębskich, Siemianowskich, Niemojewskich, Mieroszewskich – by trafić pod koniec XIX wieku w ręce Dunikowskich. Dunikowscy do 1945 roku byli właścicielami dalewickiego dworu, który po upaństwowieniu przejęła miejscowa szkoła rolnicza. Niestety od końca lat 60. podlegał on systematycznej dewastacji i dziś nie ma już po nim śladu, a otaczający go niegdyś ogród dworski zatracił wszelkie cechy kompozycyjne.

Drewniana kaplica pw. Nawiedzenia i Zwiastowania NMP wznosi się w zachodniej części wsi na niewielkim pagórku. Niegdyś otaczał ją wieniec starych lip. Pierwsza, zapewne także drewniana świątynia na tym miejscu wzmiankowana była już w XV wieku. Jednak prawdopodobnie ok. 1560 roku została spalona przez Sobka z Sulejowa, właściciela Dalewic, podskarbiego koronnego aktywnie zaangażowanego podówczas w ruch reformacyjny. W 1652 roku ks. Szymon Lodyński (Łodensis), pleban z Jangrota i jednocześnie dalewicki prebendarz, wystawił na tym samym miejscu nową kaplicę swoim kosztem. W 1874 roku kaplica została wyremontowana, m.in. zmieniono gont i na dachu umieszczono nową wieżyczkę na sygnaturkę.

W 1878 roku kaplica została po raz pierwszy okradziona, skutkiem czego część wyposażenia przeniesiono do kościoła w Niegardowie.

Kaplica w zasadzie nie zmieniła swojego pierwotnego kształtu, poza dobudowaniem w 1914 roku niewielkiej zakrystii na jej północnej ścianie. Wszystkie ściany i stropy we wnętrzu kaplicy pokrywają polichromie figuralne bądź roślinne pochodzące z drugiej połowy XVII wieku, częściowo przemalowane w kolejnym stuleciu. W kaplicy w 2014 roku rozpoczęto prace konserwatorskie obejmujące polichromię.

Kościół w pierwszych latach XXI wieku został ponownie, aż dwukrotnie, okradziony, ubytki widoczne są do dziś.


Education

Sprawozdanie merytoryczne Dni Dziedzictwa 2015