12
Hamid Oubagha : Timsirin n tira n tmaziɣt 1 Isem amaziɣ ɣer-s sin waddaden : addad ilelli ed waddad amaruz . Amedya : isem « argaz » d ilelli deg « Argaz yecca seksu » maca d amaruz deg « yecca wergaz seksu ». Wi d kra n yimedyaten nniḍen : Addad Asuf amalay Asget amalay Asuf unti Asget unti Addad ilelli Adfel yessa Irgazen llan Tafsut telha Tislatin rezfent Addad amaruz Yessa wedfel Llan yergazen Telha tefsut Rezfent teslatin 1. Tignatin ay deg yettili yisem deg waddad amaruz : 1.1 - Mi ara yili yisem d ameggay ara yezwir wemyag : Amedya : yefsi wedfel. Maca mi ara yezwir umeggay amyag : adfel yefsi, ad yili d isem deg waddad ilelli. Yezmer ad d-yekk ger wemyag ed yisem amaruz yiwen uferdis neɣ ugar. Wi d kra n yimedyaten : Addad ilelli Tafyirt Ger wemyag ed umaruz Argaz Yejja wergaz axxam-is Ulac Aɛeṭṭar Yessenz-as-t-id uɛeṭṭar Iwṣilen n wemyag Arrac Tturaren deg-s warrac Tanzeɣt ed wewṣil-is idrimen Kfan tura yedrimen Amernu n wakud 1.2 - Mi ara yili yisem tezwar-it tenzeɣt : Wi d kra n yimedyaten : Addad ilelli Tanzeɣt Amedya deg tefyirt Adfel am Mellulet am wedfel akal Ddaw Ijirmeḍ yettidir ddaw wakal Tawwurt deffir Yeffer deffir tewwurt Iḍ deg Neggan deg yiḍ Imcumen ed Ur teddu ed yemcumen. Tamurt ɣef Yeɣli-d yigenni ɣef tmurt Atmaten ger Tlaq tegmat ger watmaten Tameɣra ɣer As-d ɣer tmeɣra Asefru i Slan i usefru Tamda n Swan aman n temda Aqerru nnig Tɛedda nnig uqerru Afus s Yewwet-it s ufus irgazen sdat Yeggul sdat yergazen Asif seg Seg wasif ay d-tugmemt TIDDUKLA TADELSANT IMEDYAZEN. BP 129. Poste Didouche Mourad. 16006. Alger. ALGERIE. Tilifun : (213) 06.64.77.07.37 - Adeg internet web : www.imedyazen.com E-mail : [email protected]

Tamsirt 8 addad amaruz

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Tamsirt 8  addad amaruz

Hamid Oubagha : Timsirin n tira n tmaziɣt 1

Isem amaziɣ ɣer-s sin waddaden : addad ilelli ed waddad amaruz . Amedya : isem « argaz » d ilelli deg « Argaz yecca seksu » maca d amaruz deg « yecca wergaz seksu ». Wi d kra n yimedyaten nniḍen :

Addad Asuf amalay Asget amalay Asuf unti Asget unti

Addad ilelli Adfel yessa Irgazen llan Tafsut telha Tislatin rezfent

Addad amaruz Yessa wedfel Llan yergazen Telha tefsut Rezfent teslatin

1. Tignatin ay deg yettili yisem deg waddad amaruz : 1.1 - Mi ara yili yisem d ameggay ara yezwir wemyag : Amedya : yefsi wedfel. Maca mi ara yezwir umeggay amyag : adfel yefsi, ad yili d isem deg waddad ilelli. Yezmer ad d-yekk ger wemyag ed yisem amaruz yiwen uferdis neɣ ugar. Wi d kra n yimedyaten :

Addad ilelli Tafyirt Ger wemyag ed umaruz

Argaz Yejja wergaz axxam-is Ulac

Aɛeṭṭar Yessenz-as-t-id uɛeṭṭar Iwṣilen n wemyag

Arrac Tturaren deg-s warrac Tanzeɣt ed wewṣil-is

idrimen Kfan tura yedrimen Amernu n wakud

1.2 - Mi ara yili yisem tezwar-it tenzeɣt : Wi d kra n yimedyaten :

Addad ilelli Tanzeɣt Amedya deg tefyirt

Adfel am Mellulet am wedfel

akal Ddaw Ijirmeḍ yettidir ddaw wakal

Tawwurt deffir Yeffer deffir tewwurt

Iḍ deg Neggan deg yiḍ

Imcumen ed Ur teddu ed yemcumen.

Tamurt ɣef Yeɣli-d yigenni ɣef tmurt

Atmaten ger Tlaq tegmat ger watmaten

Tameɣra ɣer As-d ɣer tmeɣra

Asefru i Slan i usefru

Tamda n Swan aman n temda

Aqerru nnig Tɛedda nnig uqerru

Afus s Yewwet-it s ufus

irgazen sdat Yeggul sdat yergazen

Asif seg Seg wasif ay d-tugmemt

TIDDUKLA TADELSANT IMEDYAZEN. BP 129. Poste Didouche Mourad. 16006. Alger. ALGERIE. Tilifun : (213) 06.64.77.07.37 - Adeg internet web : www.imedyazen.com – E-mail : [email protected]

Page 2: Tamsirt 8  addad amaruz

Tamsirt 8 : Addad amaruz 2 Ger tamawt : Ad nger ihi tamawt belli qrib tinzaɣ akk yettabaɛ-itent umaruz. Maca ɣas drus-itent, llant tsuraf. Tanzeɣt « ar » ed tenzeɣt « s » n tnila ur tent-yettabaɛ ara umaruz. Ha-ten kra n yimedyaten :

Addad ilelli Tanzeɣt Amedya deg tefyirt

Tameddit Ar tameddit ad d-nemlil

Azekka

ar

Ar azekka ihi !

Afus Efk-as-ten s afus

Axxam

s

Yerra s axxam

1.3 - Mi ara yili yisem yezwar-it wemḍan : Isem d asemmad n wemḍan ara d-yezgen deffir wemḍan am deg yimedyaten-a :

Addad ilelli Amḍan Amedya deg tefyirt

Aqcic Yiwen Yiwen weqcic

Taqcict Yiwet Yiwet teqcict

Irgazen Sin Sin yergazen

Tiqcicin Snat Snat teqcicin

Arrac Xemsa Xemsa warrac

Timɣarin Ɛecṛa ɛecṛa temɣarin

Timellalin ɛecrin n ɛecrin n tmellalin

Tiyuzaḍ Alef n Alef n tyuzaḍ

Imdanen Amelyun Amelyun n yemdanen

1.4 - D isem ay d-yettalsen i usemmad (usrid) n usefhem : Ad yili yisem d amaruz mi ara yili irennu-d i wakken ad d-yeglem asemmad usrid n wemyag (ara yilin d amqim udmawan usrid yeqqnen s amyag) am umedya « yelsa-t, ubeṛnus ». Asemmad usrid d amqim admawan awṣil n wemyag (t), ma nura kan « yelsa-t » yezmer ur iban ara d acu ay yemmelsen. Maca, ma nerna-as « ubeṛnus » ad iban d acu ay yemmelsen. Isem amaruz deg tefyirt-a igellem-d asemmad usrid maca yassefk ad neg ticcert acku ma ulac yezmer ad yili yisem amaruz d ameggay. I wakken kan ad nwali azal n ticcert-a walim imedyaten-a :

Tira Amedya Asefhem n unamek D acu-t yisem

S ticcert Yewwet-it, wergaz-nni D argaz ay yettewten D asemmad usrid

Mebla ticcert Yewwet-it wergaz-nni D argaz ay yewten D ameggay

S ticcert Tessen-itt, teqcict-nni D taqcict ay yettwassnen D asemmad usrid

Mebla ticcert Tessen-it teqcict-nni D argaz ay yessnen D ameggay

Yezmer ad yili yisem d asegzay ara d-yalsen i umeggay ɣas ma ur yelli wemqim udmawan am deg : «.yettwassen wergaz s tikli-is » : ameggay d « wid yessnen argaz » ma d « argaz » d asemmad usrid.

Page 3: Tamsirt 8  addad amaruz

Hamid Oubagha : Timsirin n tira n tmaziɣt 3

1.5 – Mi ara yili yisem d asemmad asegzay n umeggay n tefyirt taramyagant : Tafyirt taramyagant d tafyirt aydeg ulac amyag. Amedya : « D ajenyuṛ ». Ma yella neẓra anwa ay d ajenyuṛ ulayɣer ma nerna-as awal iḍen i isefhem imi ameggay iban d « netta ». Maca, ma nebɣa ad d-nessefhem anwa ay d ajenyuṛ ad as-nernu isem ara aɣ-yemlen anwa ay d ajenyuṛ : d ajenyuṛ, wergaz-is ad d-yeḍḥu yisem « wergaz » d asemmad asegzay (n usefhem) ara yessemden deg tefyirt aglam n umeggay. D ayen ayɣef ay as-nsawal i « wergaz-is » d asemmad asegzay(1) n umeggay. Isem, deg tefyirt-a, deg waddad amaruz ay yella. Imi aṭas n leṣnaf n tefyirin tiramyaganin, ad d-nsukk tiṭ s yimedyaten-a ɣef tegnatin ay deg ara yili yisem d asemmad asegzay n umeggay :

Tafyirt Ameggay Asegzay n umeggay Asemmad asegzay

1 Deg-s lxir, wergaz-a S Awṣil n tenzeɣt Wergaz

2 Ha-t, webrid T Amqim usrid Webrid

3 Inek, yedrimen. Inek Amqim n wayla Yedrimen

4 D amellal, wedfel. amellal Iglem Wedfel

5 N tfunast, wudi. n Tanzeɣt Wudi

6 I kemm, wezrar. Kemm Amqim ilelli Wezrar

7 D arraw-im, warraw-is im Awṣil n yisem Warraw

8 Anseg-itt tmeṭṭut-is ? itt Awṣil n usestan Tmeṭṭut

9 N yiḍelli, weɣrum-nni Yiḍelli Amernu n wakud Weɣrum

10 D ameksa, werfiq-is ameksa isem Werfiq

1.5 – Isem ara yezwir : bu, mm, at, sut : Ad yili yisem d amaruz ma tezwar-it yiwet seg tzelɣiwin : { bu, at, mm, sut } Am deg yimedyaten-a :

Tazelɣa Isem ilelli Amedya ay d-yemmalen ayla Iglem

Bu Iɣil Bu tcacit tazewwaɣt Bu tɣenant

At Axxam At yeɛmamen iwraɣen At yiseɣ

Mm Amendil Mm umendil Mm ujenniw

Sut Iles Sut yerbiben Sut yiles

2. Tizelɣiwin ilan addad amaruz ɣas ur llint d ismawen : Amedya : « iḍelli » macci d isem maca deg tefyirt « seg yiḍelli ur yecci » iban ɣer-s addad amaruz : yiḍelli. S umata, awalen ur nelli d ismawen ay iseɛɛun addad amaruz d tizelɣiwin ibeddun s teɣra yerna izemren ad sɛunt tiwuriwin ay ila yisem. Ha-ten kra yimedyaten :

ilelli Amaruz-is ilelli Amaruz-is ilelli Amaruz-is ilelli Amaruz-is

akka Wakka Azekka Uzekka ayen Wayen Ulac Wulac

ay Way acemma Wacemma ara Wara Iḍelli Yiḍelli

ilindi Yilindi anseg wanseg annect wannect amek Wamek

TIDDUKLA TADELSANT IMEDYAZEN. BP 129. Poste Didouche Mourad. 16006. Alger. ALGERIE. Tilifun : (213) 06.64.77.07.37 - Adeg internet web : www.imedyazen.com – E-mail : [email protected]

Page 4: Tamsirt 8  addad amaruz

Tamsirt 8 : Addad amaruz 4

3. Amek ay d-yettban waddad amaruz : Ay yettbeddilen deg talɣa n yisem seg waddad ilelli s addad amaruz d tiɣri tamezwarut ed tmerna i umalay n tzegneɣriyin [ w, y }. I weglam n talɣa n yisem nettaru « R » d azamul n tergalt. Mi ara naru R1R2

e i wakken ad d-nini llant snat tergalin yemgarrden. Mi ara naru RR i wakken ad d-nmel belli tessed tergalt. Ha-tt ihi tfelwit ay d-igellmen-d amek ay tettbeddil talɣa n yisem deg waddad amaruz :

amedya Talɣa n yilelli

Talɣa n umaruz Asusru Tira

Taggayt n yisem

Amedya n tsureft

aR1R2__ weR1R2__ Wemɣar Wemɣar arẓaẓ

waRRa__ wammas wammas aRRa__

weRRa__ wexxam wexxam

aRRi__ waRRi__ wacciwen wacciwen

aRRu__ waRRu__ wammus wammus

aRRe__ waRRe__ wallen wallen

aRa__ uRa__ uḍar uḍar

aRi__ waRi__ Wasif Wasif

aRu__ uRu__ Ufus Ufus

Amalay ibeddun s [ a ]

aRe__ uRe__ umeksa umeksa

iR1R2__ yeR1R2__ yergazen yergazen izmawen

iRa__ iRa__ ifassen yifassen

iRi__ iRi__ iɣisi yiɣisi Ulac akk

iRu__ iRu__ idurar yidurar

Amalay ibeddun s [ i ]

iRe__ yiRe__ yiɣes yiɣes Ulac akk

Amalay ibeddun s u

uR__

wuR__

wuccen

wuccen

Ulac akk

taR1R2 __ teR1R2__ temɣart temɣart takna

taRR __ taddart taddart taRR __

teRR __ texxamt texxamt

tRa__ tsarut tsarut taRa__

taRa__ tafat tafat

taRi__ tadimt tadimt taRi__

tRi__ tzibba tzibba

taRu__ taluft taluft taRu__

tRu__ tsummta tsummta

taRe__ tament tament

Unti ibeddun s ta

taRe__

tRe__ tmeɣra tmeɣra

Page 5: Tamsirt 8  addad amaruz

Hamid Oubagha : Timsirin n tira n tmaziɣt 5

Amedya

Taggayt n yisem Talɣa n

yilelli Talɣa n umaruz Asusru Tira

Amedya n tsureft

tiR1R2__ teR1R2 __ temɣarin temɣarin

tiRR__ tiddas tiddas tiRR__

teRR __ tezzyiwin tezzyiwin

tiRa__ tira tira tiRa__

tRa__ tfawtin tfawtin

tiRi__ tili tili tiRi__

tRi__ tziri tziri

tiRu__ tRu__ tmura tmura

tiRe__ tidet tidet

Unti ibeddun s ti

tiRe__

tRe__ tmes tmes

Unti ibeddun s tu

tuR__

tuR__

tuccent

tuccent

Ulac akk

Ger tamawt : 1. Ma d ismawen ibeddun s tergalt, ama d imalayen neɣ d untiyen ur nbeddu ara s wezwir « t » n wunti ur ttbeddilen ara deg waddad amaruz. Ha-ten wi d kra n yimedyaten : laẓ, fad, mejjir, mernuyet, waɣzen, teryal, lxedma, ddunnit, ddin, lɣerba, Ldzayer, Fṛansa. Ur ttbeddilen ara daɣen yismawen n yemdanen ed tmura : Albanya, Useṭralya, Islanda, Alaska, Albert Einstein… 2. Mi ara yili umaruz n yisem amalay ibeddun s « i » ur yettbeddil ara deg ususru nrennu-as deg tira tazegnaɣrit « y » i umaruz ɣas ur t-id-nessenṭaq ara. Ad naru ihi : « yigenni », « yidurar », « yigujilen », « yinisi » ɣas ad ten-id-nessenṭeq : [ igenni ], [ idurar ], [ igujilen ], [ inisi ]. 3. Mi ara yili yisem amaruz d yiwen ger sin yismawen yettabaɛen amyag yerna ur ttbeddilen yimaruzen-nsen deg ususru d ticcert ara d-yesbanen anwa deg-sen ay d asemmad usrid ed wanwa ay d asegzay n umeggay. Am deg umedya : « yerna Qasi, Belqasem » / « yerna Qasi Belqasem » deg tmezwarut d Belqasem ay d ameggay ma d Qasi d asemmad usrid maca deg tis snat d Qasi ay d ameggay ma d Belqasem d asemmad. 4. Ur ilaq ara ad as-nbeddel tira i umaruz ibeddun s « we… » akken ad t-naru « u…. » acku deg talɣa weR1R2__ kan ay deg tɣelli teɣri tamezwarut n yisem amalay ma deg talɣiwin nniḍen d abeddel neɣ d timerna n tzegnaɣrit ay d-yettilin ihi ilaq ad d-iban deg tira wemgirred ger uneɣluy n teɣri ed ubeddel-is am wakken yella deg tjeṛṛumt acku mi ara naru « urgaz, uxxam, umɣar… » amzun tuɣal teɣri « a » n yilelli d « u » deg umaruz yili ur akken tella tegnit deg tjeṛṛumt, yessefk ad nettaru : wergaz, wexxam, wemɣar…

TIDDUKLA TADELSANT IMEDYAZEN. BP 129. Poste Didouche Mourad. 16006. Alger. ALGERIE. Tilifun : (213) 06.64.77.07.37 - Adeg internet web : www.imedyazen.com – E-mail : [email protected]

Page 6: Tamsirt 8  addad amaruz

Tamsirt 8 : Addad amaruz 6 Alaɣmu 1 : Aru isem amaruz n yal isem deg tefyirt. Ameksa, aɣilas, akal, amuḍin, amɣar, arkas, ismawen, imɣi, imi, iɣes, isɣi, imcac, imassen, iddawen, iguza, uraw, ureɣ, unguf, uccen, usu, ul, tamara, tamart, tamazirt, taslent, tazemmurt, tasilt, tamurt, tili, tira, tamda, tara, turin, tusut, tuffra, bibṛas, sawraɣ, lbaz, igenni, aẓar, imensi, zzman, taklit, imurar, iminig. Alaɣmu 2 : Ccaṛ ilem deg yal tafyirt s wawal iwulmen. Ini-d anwa addad ay deg yella yisem ed wacuɣer. 1. S ……… (afus / ufus) azelmaḍ ay tt-yura. 2. Yewwet …….. (ageffur / ugeffur) deg ………. (tamurt / tmurt). 3. D ….. (ameksa / umeksa) ay as-tt-yundin i ….. (uccen / wuccen). 4. Armi d-irab …… ( axxam / wexxam ) ay asen-fkan tanezduɣt. 5. Sin ..… (ussan / wussan) ay as-mazal ad teddu d …. (tislit / teslit)

Alaɣmu 3 : Argaz, iban webrid-is, ɣas d abrid bu yisennanen. Yal ass d tazzla ɣef telqimt tarẓagant. Aɛebbuḍ amcum, d afrasen ay as-ilaqen ula akken ur yettaccaṛ. Ma d tameṭṭut, nettat, ur temniɛ ara. Asmi tebda ddunnit, aqjun yugi ad yuɣal d tameṭṭut. Yeffeɣ-it leɛqel meskin isuɣ armi yessebleɛ tagerjumt-is, yeggugem, yejja-t umeslay. Mi yeffeɣ Muḥend Ameẓyan tekker teslal afenjal-nni ay deg yeswa lqahwa. Aman ed ijenwiyen. Ssyen tesmendeg i tmes ammar ad texsi. Terna-yas sin yisufa, imir teṭṭef deg-sen. D asɣar n ddilya iḥeḍmen aṭas. Ticki yeḥḍem wesɣar fiḥel asuḍu. Yernu tura macci am zik, aṭas s way yis ay tenɣes tezmert. Yuli uḥejjaju armi cwiṭ ad yennal aɣanim. Ula d ddexxam am wacemma kan. Cwiṭ akka teddem timeṣleḥt i tɣerɣert. Mi tekna, tḥulfa i kra deg wammas-is. Tḍumm kra n yixeclawen wissen anseg d-kkan. Axxam zeddig, maca ilefḍan am yir medden, ma tejjiḍ-asen abrid ad k-alin.

Amer Mezdad "Iḍ ed wass" (sb 32)

Isteqsiyen : 1°) Kkes-d seg weḍris ismawen yellan deg waddad amaruz. Glem abeddel ay d-yellan deg-sen tarum-ten deg waddad-nsen ilelli. 2°) Kkes-d seg weḍris ismawen yellan deg waddad ilelli. Arum-ten deg waddad amaruz. Alaɣmu 4 : D acu-tent tuccḍiwin yellan deg tefyirin-a ? Sseɣti :

1. Ttnaɣen ɣef tardast bb°akal anwa ara tt-yawin. 2. Nusa-d seg g°edrar, nedda-d ed imawlan-nneɣ. 3. D tiwwura bbuzzal ay d-medlen deg gudmawen-nneɣ. 4. Yennum tikli ggiḍ ɣef ḍar 5. Segw fus i s-ten-id-yekkes.

Page 7: Tamsirt 8  addad amaruz

Hamid Oubagha : Timsirin n tira n tmaziɣt 7

Alaɣmu 5 : 1°) Acimi ay ilaq ujerriḍ n tuqqna ger tazelɣa n tnila ed wemyag ? 2°) D acu deg tjeṛṛumt ay isemgirriden ger tzelɣa n tilawt " d " d tenzeɣt " ed " ? 3°) Tanzeɣt " s " tesɛa sin yinumak. D acu-ten ? Awi-d imedyaten. Alaɣmu 6 : Lḥara d ixxamen yecrek yiwen webṛaḥ, tezdukel-iten yiwet tewwurt n wefrag. Llan yexxamen yesɛan tiwwura mqabalent, llan wiyaḍ myezzin-d s weɛrur; wiyaḍ sɛan tawwurt ta d tama n ta. Mi ara tkecmeḍ seg tewwurt n wefrag ad tafeḍ asqif ay deg bnant tdekkanin. Akken ara teffɣeḍ seg wesqif ad tafeḍ lḥara. Degw zal, tiwwura lleqbayel ttɣimint ldin-t, lameɛna, ɣas akken, abeṛṛani ur ikeccem ara, ḥaca ma isawel. Alamma yebda-d ṭṭlam ara tent-sekkṛen s tsekkaṛt n wesɣar yellan tleḥḥu seg lṛiha n daxel n tewwurt, tkeccem deg wemnaṛ ufella yebnan deg llḥiḍ. Mi ara ṛuḥen akk at wexxam ɣer lexla neɣ s anda nniḍen degw zal, ttsekkiṛen tiwwura ɣer deffir s lmeftaḥ. Lmeftaḥ yettɛeddi deg yiwet txelxalt yerṣan deg tawwurt yakk d-tayeḍ yerṣan deg wemnaṛ.

Henri Genevois

« Habitation Kabyle » 1°) Kkes-d tuccḍiwin n tira yellan deg weḍris-a ? Sseɣti. 2°) Kkes-d ismawen yellan deg waddad amaruz. Mel-d tamkant n yal wa deg-sen deg twinest. Alaɣmu 8 : Nnan-iyi-d kra n arrac-nneɣ : a win yufan aṭas n widen yeɣran ad d-ijemɛen, ad d-ketben akk tiqsiḍin, timucuha, ed isefra n taqbaylit. Walakin, nekni s taqbaylit yewwet-aɣ ṛebbi : nḥeffeḍ Taɛṛabt, Taṛumit, neṛṛa taklamt-nneɣ. Wissen ma ad yili walbaɛḍ n ussan win ara ifehmen, ara yakin, ad d-yeldi allen-nsen i wiyaḍ ?

Meziane Atek (1 Furar 1954) - Ales-as i tira n weḍris-a s umuraz n yismawen anda ilaq ad ilin ?

TIDDUKLA TADELSANT IMEDYAZEN. BP 129. Poste Didouche Mourad. 16006. Alger. ALGERIE. Tilifun : (213) 06.64.77.07.37 - Adeg internet web : www.imedyazen.com – E-mail : [email protected]

Page 8: Tamsirt 8  addad amaruz

Tamsirt 8 : Addad amaruz 8

Aseɣti n ulaɣmu 1 : Tira n waddad amaruz n yismawen :

Ilelli Amaruz Ilelli Amaruz Ilelli Amaruz ilelli Amaruz

Ameksa umeksa imcac yemcac Tamart Tamart Tusut Tusut

Aɣilas Uɣilas Imassen Yimassen Tmazirt Tamazirt Tuffra Tuffra

Akal wakal Iddawen Yiddawen Taslent teslent Bibṛas Bibṛas

Amuḍin umuḍin Iguza yiguza Tazemmurt Tzemmurt Sawraɣ Sawraɣ

Amɣar wemɣar Uraw wuraw Tasilt Tasilt Lbaz Lbaz

Arkas warkas Ureɣ wureɣ Tamurt Tmurt Igenni yigenni

Ismawen yIsmawen Unguf wunguf Tili Tili Aẓar uẓar

Imɣi yemɣi Uccen wuccen Tira Tira Imensi yimensi

Imi yImi Usu wusu tamda temda Taklit Taklit

Iɣes yiɣes Ul wul Tara Tara Imurar yimurar

Isɣi yesɣi Tamara tmara Turin Turin Iminig Yiminig

Aseɣti n ulaɣmu 2 : Tacaṛt n yilmawen deg tefyar : 1. S ufus azelmaḍ ay tt-yura. 2. Yewwet ugeffur deg tmurt. 3. D ameksa ay as-tt-yundin i wuccen. 4. Armi d-irab wexxam ay asen-fkan tanezduɣt. ( d amaruz) 5. Sin wussan ay as-mazal ad teddu d tislit.

Addad n wawal yettufernen ed ubeggen n wacuɣer.

Tafyirt Isem Addad Tamkant n yisem deg twinest

1 ufus amaruz d asemmad n tenzeɣt

ugeffur amaruz d ameggay ay d-yernan ɣef wemyag 2 tmurt amaruz d asemmad n tenzeɣt

ameksa ilelli d isem ay d-yernan ɣef tzelɣa n tilawt 3 wuccen amaruz d asemmad n tenzeɣt

4 wexxam amaruz d ameggay ay d-yernan ɣef wemyag

5

wussan tislit

amaruz ilelli

d asemmad n wemḍan d isem d-yernan ɣef tzelɣa n tilawt

Page 9: Tamsirt 8  addad amaruz

Hamid Oubagha : Timsirin n tira n tmaziɣt 9

Aseɣti n ulaɣmu 3 : 1°) Ismawen imuraz, taglemt n ubeddel ed tira n yillelliyen-nsen :

Isem amaruz Abeddel ay d-yellan Addad-is Ilelli

webrid Tiɣri tamenzut teɣli, terna-d s isem tzegnaɣrit "w" ed teɣri n yilem "e" i usishel n ususru.

abrid

yisennanen Timerna n tzegnaɣrit "y". isennanen

telqimt Teɣli teɣri tamenzut terna-d teɣri n yilem « e » i usishel n ususru. talqimt

ddunnit Ulac abeddel acku ibeddu s tergalt « d ». ddunnit

leɛqel Ulac abeddel acku ibeddu s tergalt « l ». leɛqel

umeslay Abeddel teɣri tamenzut : a u. ameslay

tmes Aneɣluy n teɣri tamenzut « i » ed tukksa-is. times

yisufa Asusru ur yettbeddil ara. Tella-d tmerna n tzegnaɣrit "y" deg tira i wesbani n umaruz.

isufa

ddilya Ulac abeddel acku d isem ibeddun s tergalt. ddilya

wesɣar Tiɣri tamenzut teɣli, terna-d tzegnaɣrit "w" ed teɣri n yilem "e" i usishel n ususru.

asɣar

tezmert Teɣli teɣri tamezwarut terna-d deg wemkan-is teɣri n yilem « e » i usishel n ususru.

tazmert

uḥejjaju Abeddel n teɣri tamezwarut : a u aḥejjaju

wacemma Timerna n tzegnaɣrit w deg tazwarat n yisem. acemma

tɣerɣert Aneɣluy n teɣri tamenzut « i » ed tukksa-is. tiɣerɣert

wammas Timerna n tzegnaɣrit "w" d tuzwiryt i yisem ammas

yixeclawen Asusru ur yettbeddil ara. Maca deg tira ad as-nernu tazegnaɣrit « y » i wesbani n umaruz.

ixeclawen

2°) Ismawen ilelliyen ed imuraz-nsen :

Isem Amaruz-is Isem Amaruz-is

Argaz wergaz afenjal ufenjal

abrid webrid lqahwa lqahwa

ass wass aman waman

tazzla tazzla ijenwiyen yijenwiyen

Aɛebbuḍ uɛebbuḍ asɣar wesɣar

afrasen wafrasen asuḍu usuḍu

tameṭṭut aɣanim uɣanim

aqjun medden ddexxan ddexxan

tagerjumt tgerjumt timeṣleḥt tmeṣleḥt

axxam wexxam

TIDDUKLA TADELSANT IMEDYAZEN. BP 129. Poste Didouche Mourad. 16006. Alger. ALGERIE. Tilifun : (213) 06.64.77.07.37 - Adeg internet web : www.imedyazen.com – E-mail : [email protected]

Page 10: Tamsirt 8  addad amaruz

Tamsirt 8 : Addad amaruz 10

Aseɣti n ulaɣmu 4 : Tasleḍt n tuccḍiwin ed useɣti :

1. "Ttnaɣen ɣef tardast bb°akal anwa ara tt-yawin" : tuccḍa d tira n temsertit d-yekkan seg telmilit deg ususru n tenzeɣt "n" ed tzegnaɣrit "w" n yisem amaruz "wakal". Yessefk ad naru addad amaruz s talɣa-is talugant "wakal" ed ad naru tanzeɣt "n" weḥd-s. Yessefk ad naru ihi :

Ttnaɣen ɣef tardast n wakal anwa ara tt-yawin 2. "Nusa-d seg g°edrar, nedda-d ed imawlan-nneɣ" : Tuccḍa tamezwarut d tira n ususru anɣi aggaɣ n yimesli [g°] deg wawal [g°edrar] ay yekkan seg temlilit n tergalt taggaɣt [ g ] n tenzeɣt « seg » ed yimesli "w" n yisem amaruz « wedrar ». Ur ilaq ad naru tamsertit-a acku tessedrag talɣa talugant n umaruz. Tuccḍa tis snat d tira n yisem "imawlan" s talɣa n waddad ilelli yili d asemmad n tenzeɣt "ed". D tidet, deg ususru ulac amgirred ger yilelli ed umaruz n yisem-a maca s temkant-is tajeṛṛumant deg tefyirt d isem amaruz. Yessefk ad d-nesban addad amaruz s tmerna n yisekkil " y" ɣas ur t-id-nessenṭaq ara. Ad naru :

Nusa-d seg wedrar, nedda-d ed yimawlan-nneɣ 3. "D tiwwura bbuzzal ay d-medlen deg gudmawen-nneɣ" : tuccḍa tamezwarut d tira n temsertit ay d-yekkan seg telmilit deg ususru n tenzeɣt "n" ed tzegnaɣrit "w" n yisem amaruz "wuzzal". Am deg tefyirt (1) ilaq ad naru amaruz s talɣa-is talugant ma d tanzeɣt "n" ad tt-naru weḥd-s. Tuccḍa tis snat d tira n tussda n yimesli [gg] ay d-yekkan seg temsertit g + w [ gg ] n mi mlalen yimesla [g] n tenzeɣt « seg » ed [w] n yisem amaruz « wuzzal » Aseɣti :

D tiwwura n wuzzal ay d-medlen deg wudmawen-nneɣ

4. " Yennum tikli ggiḍ ɣef ḍar " : tuccḍa tamezwarut d tira n temsertit ay d-yekkan seg telmilit deg ususru n tenzeɣt "n" ed tzegnaɣrit "y" n yisem amaruz "yiḍ". Yessefk ad naru tanzeɣt weḥd-s. Ma d amaruz ad t-naru talɣa-is talugant. Tuccḍa tis snat d tira n uneɣluy n teɣri tamenzut deg yisem amaruz "uḍar". ɣas ur d-nessenṭaq ara tiɣri "u" ilaq ad ad naru "uḍar" ma ulac ad tedreg talɣa talugant n umaruz. Aseɣti n tefyirt ad yuɣal :

Yennum tikli n yiḍ ɣef uḍar. 5. " Segw fus i s-ten-id-yekkes " : tuccḍa tamezwarut d tira n ususru anɣi ay d-yekkan seg temlilit n yimesli [g] n tenzeɣt « seg » ed teɣri tamezwarut [u] n yisem amaruz « ufus ». Deg tuccḍa-a tamezwarut tira n usuru yerna-as-d i tenzeɣt tazegnaɣrit « w » yerna yekkes-as i yisem amaruz tiɣri-is tamezwarut « u ». Tuccḍa tis snat tira ur nekmil n wemqim udmawan arusrid « as » ay wumi tettwakkes teɣri « a » ay yis neslugu tira n yemqimen. Taneggrut d tira s teɣri « i » n wemqim amassaɣ « ay » : nsemgarrad-it ed tenzeɣt « i » s tira-is deg talɣa-is talugant ikemlen « ay ». S wakk-a aseɣti n tira n tefyirt ad yili d wa :

Seg ufus ay as-ten-id-yekkes

Page 11: Tamsirt 8  addad amaruz

Hamid Oubagha : Timsirin n tira n tmaziɣt 11

Aseɣti n ulaɣmu 5 : 1°) Tawuri n tzelɣa n tnila deg tefyirt d askan n tnila uɣur twehha tigawt. Ma twehha tigawt ɣer win ay d-yettmeslayen, tazelɣa ad tili d " d / id " : "yusa-d" => ( sani ay d-yusa ? ɣer deg-a [ da ]. Ma twehha tigawt ɣer win iwumi nettmeslay, tazelɣa ad tili " n / in ": " yusa-n " => sani ay n-yusa ? ɣer deg-in [ din ]. Ihi, deg tjeṛṛumt, tazelɣa n tnila d aferdis ay teqqnen twuri-is s amyag : tazelɣa n tnila d awṣil n wemyag. Ula deg usefṛez n tira, yella wayɣer ay ilaq ad neqqen tazelɣa n tnila s amyag : i wakken ad tt-nsemgirred ed tzelɣa n tilawt « d » ed tenzeɣt "ed" acku nezmer ad neɛreq deg unamek n tefyirt ma ulac tizdit. Ha-t-an umedya n uneɛruq ay izmren ad d-yili ger tzelɣa n tnila ed tenzeɣt "ed" :

1. " yuki ed wezrem " => ( ifaq belli yella wezrem ) 2. "yuki-d wezrem " => ( d azrem ay d-yukin seg yiḍes ).

Ha-t-an umedya n uneɛruq izmren ad d-yili ger tzelɣa n tnila ed tzelɣa n tilawt "d" :

1. " yessa d usu " => ( Amek ay yessa ? am wusu ) 2. " yessa-d usu " => ( D acu ay d-yessa ? d usu. )

2°) Isem ay d-irennun ɣef tzelɣa n tilawt yettili deg waddad ilelli. Amedya : " amumad d aɣerda amecṭuḥ " Tazelɣa n tilawt => d + addad ilelli. Maca isem ay d-irennun ɣef tenzeɣt n tuqqna « ed » yettili deg waddad amaruz am deg umedya " aɣerda ed wemcic, ttemɛasasen " : tanzeɣt => ed + addad amaruzD annect-a ay isemgarrden ger snat tferdisin-a (ay tettaru tuget medden s yiwet tira) maca yal ta s unamek-is, yal ta s twuri-is deg tefyirt ed tjeṛṛumt. Maca mi ara yili waddad amaruz ur yettbeddil ara ama deg ususru wala deg tira ur nzemmer ara ad nsemgirred gar-asent. Nettaru ihi tanzeɣt s « ed » i wakken ad tt-nsemgirred ed tzelɣa n tilawt. 3°) Llant snat tenzaɣ « s » yerna yal yiwet deg-sent tla anamek-is. Ad neddem amedya i yal anamek : 1. Anamek n wallal : " s wemrar ay qqneɣ tixsi " : s wacu ay tt-qqneɣ ? s wemrar ay tt-qqneɣ. Tanzeɣt "s" deg tefyirt-a, tettafk i yisem anamek n wallal ay yis-s tettwaxdem tigawt. Deg unamek-a, isem ay d-irennun ɣef tenzeɣt ad yili deg waddad amaruz amaruz. D wa ay d anamek amezwaru n tenzeɣt "s". 2. Anamek n tnila : " s axxam ay ṛuḥeɣ " : sani ay ṛuḥeɣ ? s axxam. Tanzeɣt "s" deg tefyirt-a tis snat, tettafk i yisem anamek n wandeg ara teḍru tigawt. Deg unamek-a, isem ay d-irennun ɣef tenzeɣt ad yili deg waddad ilelli. I wakken ad necfu :

Anamak n wallal => tanzeɣt "s" + addad amaruz Anamek n tnila => tanzeɣt " s" + addad ilelli

Aseɣti n ulaɣmu 7 : 1°) Tuddma n tuccḍiwin ed useɣti : 1. Degw zal : Tuccḍa d tira n ususru anɣi n yimesli [g°] deg wawal [deg°] . Asusuru anɣi yekka-d seg temlilit n tergalt "g" n tenzeɣt « deg » ed teɣri "u" n yisem amaruz « uzal ». Ur ilaq ihi ad t-naru acku yessedrag talɣa talugant n umaruz. Yessefk ad naru ihi : Deg uzal.

TIDDUKLA TADELSANT IMEDYAZEN. BP 129. Poste Didouche Mourad. 16006. Alger. ALGERIE. Tilifun : (213) 06.64.77.07.37 - Adeg internet web : www.imedyazen.com – E-mail : [email protected]

Page 12: Tamsirt 8  addad amaruz

Tamsirt 8 : Addad amaruz 12 2. Lleqbayel : tuccḍa d tira n temsertit ay d-yettilin deg usenṭeq mi ara temlil tenzeɣt "n" ed tergalt tamenzut "L" n yisem amaruz "Leqbayel. Yessefk ad naru tanzeɣt weḥd-s. Tira iṣeḥḥan d : n Leqbayel. 3. ldin-t : ameggay d asget unti acku " d tiwwura ay yeldin ". Ur yelli umeggay d asget amalay i wakken ad naru "ldin" ur yelli usemmad usrid n wemyag d amqim udmawan ad ɣer-s yeqqnen s tezdit. Ilaq ihi ad naru : ldint. 4. tawwurt : isem deg weḍris tezwar-it tenzeɣt « deg » d asemmad n tenzeɣt, ilaq ad yili ihi deg waddad amaruz. Yessefk ihi ad naru : tewwurt. 2°) Imuraz ed temkant-nsen deg tefyirt :

isem Tamkant-is deg tefyirt isem Tamkant-is deg tefyirt

webṛaḥ asemmad n wemḍan tewwurt asemmad n tenzeɣt

tewwurt asemmad n wemḍan wemnaṛ asemmad n tenzeɣt

n wefrag asemmad n tenzeɣt llḥiḍ asemmad n tenzeɣt

yexxamen ameggay mbeɛd amyag wexxam asemmad n tzelɣa "at"

weɛrur asemmad n tenzeɣt lexla asemmad n tenzeɣt

tewwurt asemmad n tenzeɣt lmeftaḥ asemmad n tenzeɣt

tdekkanin ameggay mbeɛd amyag wesɣar asemmad n tenzeɣt

wesqif asemmad n tenzeɣt txelxalt asemmad n wemḍan

uzal asemmad n tenzeɣt tewwurt asemmad n tenzeɣt

Leqbayel asemmad n tenzeɣt wemnaṛ asemmad n tenzeɣt

tsekkaṛt asemmad n tenzeɣt

Aseɣti n ulaɣmu 8 : Nnan-iyi-d kra n warrac-nneɣ : a win yufan aṭas n widen yeɣran ad d-ijemɛen, ad d-iketben akk tiqsiḍin, timucuha, ed yisefra n teqbaylit. Walakin, nekni s teqbaylit yewwet-aɣ Ṛebbi : nḥeffeḍ Taɛṛabt, Taṛumit,

nejja taklamt-nneɣ. Wissen ma ad yili walbaɛḍ n wussan win ara ifehmen, ara yakin, ad d-yeldi allen-nsen i wiyaḍ.