Teknik Analiz

Menkul Kıymetler ve Portföy Yönetimi (Tezli Yüksek Lisans dersi) Doç. Dr. Cihan Tanrıöven Hazırlayan: Muhammed Selçuk KAYA Öğrenci No: 168291101

Giriş Teknik analiz, geçmiş dönemde gerçekleşen

fiyat ve işlem hacimlerinden matematiksel yöntemlerle elde edilen göstergelerin ve grafiklerin incelenerek geleceğe yönelik fiyat öngörülerinin yapıldığı bir yatırım analizidir.

Teknik analiz sadece geçmiş dönemde

oluşan fiyat hareketleri ve şimdiki fiyat hareketleri ile ilgilenir ve bu hareketlerin bir sistematiğini çıkartıp gelecek dönemlerde olası fiyat hareketlerini tahmin etmeye çalışır.

Teknik analizde piyasa hareketlerine etki edebilecek her faktörün fiyatlara yansıdığı kabul edilir. Teknik analizciler fiyat değişimlerinin altında yatan makroekonomik, sektörel ya da psikolojik nedenleri irdelemezler, sadece fiyat hareketlerinin yönüne ve hacmine bakarak fiyatların ne olacağını geçmiş veriler ışığında tahmin ederler. Teknik analistler, menkul kıymet analizinde oldukça önem verilen kazançların temettülerin öngörülmesi, riskin ve iskonto oranının saptanması; temel analizde önem arz eden şirketin içinde bulunduğu sektör, şirketlerle ilgili beklentiler, büyüme potansiyelleri, kar tahminleri, bilanço analizleri gibi hususlara da hiç dikkat etmezler, teknik analiz için önemli olan geçmişteki fiyat hareketlerinin nasıl gerçekleştiği ve fiyatların ne yönde değişmekte olduğudur.

Teknik analiz daha çok alımdan sonra kısa zaman içinde kazanmayı amaçlayan spekülatörler tarafından tercih edilir. Uzun vadeli yatırımcılarsa teknik analizi temel analize ek olarak zamanlama için kullanırlar.

Teknik analiz hisse senetlerinin alım satım zamanlarını belirlemekte, temel analiz ise hangi hisse senedinin alınacağını belirlemekte kullanılır. Temel ve teknik analiz birbirinin alternatifi değil tamamlayıcısı olarak kullanılmalıdır.

Teknik analiz 5 temel varsayıma dayanmaktadır:

1-) Piyasa değeri sadece arz ve talebin karşılıklı etkileşimi ile belirlenir.

2-) Arz ve talep rasyonel ve rasyonel olmayan faktörler tarafından etkilenir,

3-) Hisse senedi fiyatları küçük dalgalanmaların etkileri dışında trendler halinde hareket etme eğilimindedir.

4-) Arz ve talep değişmeleri trend değişmelerine neden olur ve değişmeler grafiklerde belirlenebilir,

5-) Bazı grafik örnekleri tekrarlama eğiliminde olup bu eğilimler fiyat hareketlerinin tahmininde kullanılabilir.

Teknik analizin varsayımlarını aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:

-Tarih tekerrürden ibarettir; yani geçmişte ortaya çıkan fiyat hareketleri benzer yeni hareketler üretir.

-Piyasada varolan bütün bilgi fiyatın içinde konsantre olmuştur ve fiyat piyasada varolan tüm bilgiyi yansıtır.

-Fiyatlar en azından belirli ve anlamlı bir

süre boyunca, belirli bir trend üzerinde hareket eder.

Teknik Analizde kullanılan araçlar Teknik analizin varsayımları doğrultusunda geçmiş fiyat hareketlerini

inceleyebilmek için matematiksel yöntemlerle elde edilen teknik analiz araçları geliştirilmiştir. Çeşitli teknik analiz araçları benzer bilgiler verseler de birbirlerine göre avantajlı ve dezavantajlı oldukları durumlar bulunmaktadır. Bu nedenle teknik analiz araçlarının birkaçının beraber kullanılması daha doğru analiz sonuçları verir. Hangi araçların kullanılacağı teknik analistin tecrübesine, tercihine, analizi yapılan piyasa veya yatırım aracıyla olan uygunluğuna ve analizin yapılış amacına (alım-satım zamanlaması, kısa veya uzun vadeli yatırım, zarar durdurma (stop-loss) noktasının tespiti ) göre değişir. Teknik analiz araçlarından bazıları şunlardır:

Dow Teorisi Trend Analizleri(trend kanalları, trend çizgileri, destek-direnç) Fiyat Grafik Modelleri Teknik Göstergeler (İndikatörler) Formasyonlar

Dow Teorisi Dow teorisine göre hisse senetlerinden

zaman içinde elde edilecek kazanç, kimsenin yönlendiremediği denge fiyatlarına bağlıdır. Ancak bilginin herkese aynı anda ulaşmaması, herkesin risk alma düzeyinin farklı olması ve psikolojik nedenlerle fiyatlar her zaman denge fiyatından sapacak ve dalgalanacaktır. Bu dalgalanmanın sürekli olmasının sebebi ise gelecekten beklentiler ve gelecekteki belirsizlik faktörleri altında yatmaktadır. Ancak fiyatlar kısa sürede dalgalanırken de uzun dönemde denge fiyatları doğrultusunda bir trend kazanacaklardır.

Dow Teorisinin Varsayımları 1-) Ortalamalar her faktörü içerir: Dow ve Hamilton’un bahsettiği ortalama, piyasanın geleninin

nabzını tutan endekstir. Endeks ise piyasanın ortalama fiyatıdır ve grafiklere fiyat olarak yansır. Geçmiş, şimdi olup bitenler ve gelecek için olan beklentiler, yani mevcut olan tüm bilgiler fiyata yansımıştır.

2-) Fiyatlar trendler halinde dalgalanmaktadır: Piyasada beklentiler değişene kadar, fiyatların küçük

oynamalarla belirli bir yöne doğru hareketine trend denir. Talebin arzdan yani alımın satımdan fazla olduğu dönemlerde fiyatlar yükselme eğilimindedir. Yükselen trenddeki piyasalara “Boğa piyasası”, alçalan trenddeki piyasalara da “Ayı piyasası”, yatay bir trend izleyen piyasalara da “Balık Piyasası” adı verilir. Fiyatların arka arkaya soluksuz aynı yönde ilerlemeleri durumuna “ralli” adı verilir.

Dow teorisinde trendler birincil, ikincil ve küçük olmak üzere üç ana grupta toplanır. Birincil trend bir yıldan uzun süren hatta 3-4 yıl devam eden ve senedin genel yönünü gösteren trendlerdir. İkincil trendler ise ana trendin oluşumu esnasında trendin tersi yönde hareket eden bir nevi tepki ve düzeltme hareketleridir. İkincil trendler bir veya birkaç ay sürebilmektedir. Küçük trendler birkaç gün ile birkaç hafta sürebilen kısa vadeli trend oluşumlarıdır. Küçük trendler, Dow tarafından anlamsız fiyat hareketleri olarak tanımlanmışlardır. Kısa vadeli trend oluşumları olduklarından dolayı manipülasyona maruz kalabilmektedirler.

İkincil Trendler

Küçük trendler

Fiyatların trend çizgisini kırdıktan sonra tekrar trend çizgisine geri çekildiği ve trend çizgisi doğrultusunda hareket etmeye devam ettiği görülür. Trend çizgisine paralel bir çizgi çizilerek fiyatların dalgalandığı aralığı gösteren trend kanalları oluşturulur. Trend kanalları iyi belirlenmiş ve tutarlı ise kanal içindeki hareketler takip edilerek kısa vadeli alım satım stratejiler izlenebilir.

Trend Kanalı

Alt trend çizgisi yüksek hacimle kırıldığı zaman düşüşün devam edeceği beklenmektedir. Ancak trend çizgilerinin kırılmasına rağmen fiyatlar tekrar trend kanalları içerisine dönebilmektedir. Bu durumlar spekülatörlerin ve büyük yatırımcıların küçük, yeterli bilgiye sahip olmayan ve teknik analize göre yatırım yapan yatırımcıları tuzağa düşürdüğü durumları ortaya koyar. Artan trentte fiyatların trend çizgisinin aşağısına düşüp sonra tekrar trend kanalı içinde kalacak şekilde yükselmesi ayı tuzağı, düşüş trendinde fiyatların trent kanalının yukarısına çıkıp geri trent kanalına dönmesi durumuna da boğa tuzağı adı verilir.

Destek noktası (seviyesi); fiyatların düşerken sıkıştığı veya düşüşün durup gelen taleple birlikte yükselişin başladığı seviyedir. Direnç noktası (seviyesi) ise yükseliş eğilimindeki fiyatların gelen satışlarla daha yukarıya gidememesi ve satış baskısıyla karşılaşıp yükselişin duraksadığı noktadır.

Yatırımcıların ve teknik analistlerin pozisyon almadan önce en çok dikkat ettikleri nokta yatırım aracının destek ve direnç noktasıdır. Piyasada yatırımcılar genellikle destek seviyelerinden pozisyon açıp direnç seviyelerinden pozisyon kapatmayı tercih ederler. Destek ve direnç seviyeleri hisse senedi piyasasında hisselerin nerden alınıp satılacağı konusunda yardımcı olurlar.

Keynes’in de belirttiği gibi kırılmayacak destek ve direnç yoktur. Her destek ve direnç kırılabilir. Dikkat edilmesi gereken destek ve direnç seviyelerinin iyi belirlenmesi ve gücünün ölçülmesidir. Destek ve direnç seviyelerinin gücünü anlamak için dikkat edilmesi gerekenler:

1-) Fiyatlar destek ve direnç seviyelerinde ne kadar uzun süre kırılmadan kalırsa o bölgedeki destek ve dirençler o kadar kuvvetlidir.

2-) Bir destek ve direnç bölgesindeki işlem miktarı ne kadar çoksa o bölgedeki destek ve direnç o denli kuvvetlidir.

3-) Güçlü destek ve dirençlerin kırılması durumunda fiyat hareketleri kırılma yönünde daha şiddetli olurken zayıf destek ve dirençlerin kırılması durumunda fiyat hareketleri daha zayıf olur.

4-) Bir diğer önemli nokta destek ve direnç seviyelerinde fiyatların genellikle yuvarlak rakamlardan oluşma eğiliminde olduğudur. Bu durum insan psikolojisinde yuvarlak rakamları daha fazla algılama eğiliminin olmasıyla açıklanabilir.

3-) Ana trendler üç aşamadan oluşur Birinci aşama bilinçli yatırımcıların ekonomik iyileşme ve uzun

vadeli büyüme beklentilerinden kaynaklanan yoğun alımları ile başlamaktadır. Genel piyasa koşulları sıkıntılı ve karamsardır. Bilinçli yatırımcılar bu sıkıntıdan etkilenerek satılan hisse senetlerini satın alırlar.

İkinci aşamada genel ekonomik koşullarda düzelme ve şirket karlarında artışlar görüldükçe piyasadaki diğer yatırımcılar da alıma başlarlar.

Üçüncü ve son aşamada ekonomik koşullar oldukça iyi görünmekte ve şirket karlılıkları rekor düzeylerde gerçekleşmektedir. Bu olumlu piyasa şartlarında, karamsar yatırımcılar da dahil olmak üzere herkes fiyatların daha da yükseleceği düşüncesi ile daha çok hisse senedi almaya başlar. Bu aşamada bilinçli yatırımcılar devreye girerler ve düşüş beklentileri olduğu için ilk aşamada satın almış oldukları hisse senetlerini satmaya başlarlar, yani karlarını realize eder, ve olası düşüşlere karşılık önlem almaya başlarlar.

Aşağıdaki grafikte yükseliş trendi için üç aşamalı alış-satış hareketleri gösterilmektedir.

Bir düşüş trendi, bilinçli yatırımcıların düşüş trendi beklentileri ve karlarını realize etmek amacıyla ellerindeki hisse senetlerini satmaları ile başlamaktadır. Yükseliş trendinin sonunda fiyatlar yükselmiş ve piyasa aşırı doyum noktasına ulaşmıştır. Artık fiyatların daha fazla yükselmeyeceğini düşünen ve karlarını realize etmek isteyen yatırımcılar, ellerindeki hisse senetlerini satmaya başlarlar ve fiyatlar bu aşamada düşmeye başlar.

İkinci aşamada ekonomik koşullar kötüye gitmeye başlar ve şirket karlılıklarında önemli düşüşler görülür. Buna aşırı arz nedeniyle hisse senedi fiyatlarındaki düşüş de eklenince daha çok sayıda yatırımcı satışa başlar.

Son aşamada da kötü piyasa haberleri yayılmaya başlar ve yatırımcılar hisse senetlerinin gerçek değerini göz önüne dahi almadan panik bir şekilde satmaya devam ederler.

Düşüş trendi sona erdikten sonra resesyondaki iyileşme beklentileri ile birlikte bilinçli yatırımcılar tekrar yoğun hisse senedi alımlarına başlarlar ve böylece yeni bir yükseliş trendine girilir.

4-) Teyit İlkesi (Endeksler birbirini doğrulamalıdır)

Bir trendin onaylanması için farklı farklı endekslerin aynı yönde hareket etmesi ve birbirini doğrulaması gerekir. Ortalamalar veya piyasa göstergeleri birbirini onaylamalı, yani endeks veya ortalamalar birbiriyle aynı sinyalleri vermelidir.

Örneğin, bir metal endeksi yükselirken, sanayi endeksinin aşağı trende geçmesi durumunda anormal ve kısa süreli bir durum olarak değerlendirilebilir çünkü metal ve sanayii şirketlerinin yakından ilgili olduğu düşünülürse ters yönlü hareketin fazla sürmeyeceği ve eninde sonunda iki endeksin aynı yönde hareket edeceği beklenir.

5-) İşlem Hacmi (volume) trendi onaylamalıdır.

Dow Teorisi hisse senedi fiyat hareketleri üzerine kurulmuştur. Fiyat hareketlerinin yetersiz kaldığı belirsizlik durumlarında işlem hacmi verilerinden faydalanılmaktadır.

İşlem Hacmi grafiği ana trend doğrultusunda hareket etmelidir. Fiyat artarken işlem hacmi zayıf kalıyorsa veya fiyat düşerken işlem hacmi artıyorsa süregelen trendde bir değişim olacağı söylenebilir.

Aşağıdaki grafikte yükselen ana trendi onaylayan işlem hacmi grafiği görülmektedir.

6-) Kesin bir dönüş sinyaline kadar trend aynı kalır

Yükseliş trendini yeni fiyatların eskilerine oranla yüksek olması şeklinde tanımlanabilir. Bir yükseliş trendinin sona ermesi için en azından bir kez yeni fiyatın eskisinden düşük olduğunu görmemiz gerekmektedir (düşüş trendi için de tersi durum söz konusudur). Ayrıca iki endeksten sadece bir tanesindeki kesin dönüş tek başına yeterli değildir, diğer endeks tarafından da bu dönüşün onaylanması gerektiği unutulmamalıdır.

Aşağıdaki grafikte C düşüş trendinin A ve B noktalarından sonra sona erdiğini görebiliriz.

Teknik Analiz Grafikleri

• Teknik analizde grafikler yatırımcıların gelişmeleri daha kolay anlayıp yorumlamaları amacıyla kullanılır.

• Çizgi(line), çubuk(bar) ve mum (candle stick) şeklindeki grafikler yaygın olarak kullanılır.

• Grafiklerde yatay eksen zamanı, dikey eksen de fiyat hareketlerini gösterir.

1-) Çizgi Grafikler Analizi yapılacak yatırım aracının günlük

kapanış, ağırlıklı ortalama gibi verilerinin çizgi ile birleştirilmesi sonucu oluşur. Basit yapıdaki grafikler olup bir bakışta fiyat değişimlerini gözlemleyebilme imkanı verir.

2-) Çubuk Grafikler Teknik analizde en çok kullanılan ve piyasa

hareketlerini en iyi anlatan grafik türüdür. Çubuk grafiklerde açılış fiyatı çubuğun soluna kapanış fiyatı ise çubuğun sağına işaretlenir. Çubuğun uzunluğu da grafiği çizilen yatırım aracının gün içinde görmüş olduğu fiyat aralığını verir. Çubuğun en üst noktası paritenin gün içinde ulaştığı en yüksek fiyatı, en alt noktası gün içinde en düşük fiyatı gösterir.

Çubuk grafik çubuklarının okunması :

Çubuk Grafik Örneği, facebook pay senetlerinin bir aylık çubuk grafiği

Çubuk grafiğin altında yer alan kırmızı ve yeşil çizgilerin uzunluğu o günkü işlem hacmini verir. O gün içinde kapanış fiyatı açılış fiyatından düşükse çizginin rengi kırmızı, kapanış fiyatı o günkü açılış fiyatından yüksekse o günkü çizgi yeşil renktedir.

Çubuk grafikten ulaşabileceğimiz bir diğer önemli bilgi ise paritenin volatilitesidir. Çubuğun boyu ne kadar uzun ise paritenin o kadar volatil yani hareketli olduğunu gösterir. Volatilite bir anlamda artan bir belirsizliği ve riski de ifade eder.

3-) Mum Grafikler Mum grafikler de çubuk grafiklere

benzemekle birlikte şeklinin muma benzemesinden dolayı bu ismi almıştır. Mum şekillerinin uzunluğu belirlenen süre içinde (genellikle gün içinde) açılış ve kapanış fiyatları arasındaki farkı verir. Mumun altında ve üstünde bulunan çizgiler de gün içinde yatırım aracının en düşük ve en yüksek fiyatını verir. Kapanış fiyatı gün içindeki en düşük fiyatsa mumun altında çizgi olmaz, aynı şekilde açılış fiyatı gün içindeki en yüksek fiyatsa mumun üstünde çizgi olmaz. Kapanış fiyatı açılış fiyatından yüksekse mumun içi boş, kapanış fiyatı açılış fiyatından düşükse mumun içi dolu olur.

Mum Grafiğin Okunması

Facebook Inc. Şirketinin bir aylık mum grafiği

Mum Grafiğinin Yorumlanması

4-) Nokta-Şekil Grafiği Nokta şekil grafiği sadece fiyat değişimini gösteren

zaman faktörünü dikkate almayan bir grafik türüdür. Yükselişler X, düşüşler ise O ile gösterilir. Her gün yeni bir veri çizilmez sadece belirli bir işaretleme miktarı(box size) kadar artış veya azalış olursa çizim yapılır. Ayrıca bir de yeni dönüş çarpanı belirlenmelidir, bu çarpan fiyatın gittiği yönden ne kadar geriye dönerse yan sütuna geçilebileceğini ifade eder. Nokta şekil grafiklerinin en önemli avantajı önemsiz fiyat hareketlerini ve verilerdeki gürültüyü elemine etmesidir. Nokta ve Şekil grafikleri daha çok senede olan arz ve talebin hangisinin fazla olduğunu gösterir. uzun bir X sütunu talebin arzdan fazla olduğunu gösterirken uzun bir O sütunu arzın talepten fazla olduğunu ve fiyatların düşmekte olduğunu gösterir.

Örneğin işaretleme miktarı (kutu genişliği, box size) 250 TL olarak belirlendi. Eğer fiyatlar X sütunu üzerindeyken 10000 TL’den 10250 TL’ye çıkarsa bir X işareti konur. Fakat fiyatlar O sütunu üzerindeyken 10000 TL’den 9750 TL’ye düşerse bu durumda yeni bir O işareti konur. Her bir sütun ya X’lerden ya da O’lardan oluşur. Her iki işaret kesinlikle aynı sütun üzerinde bulunmaz. Bir de geri dönüş miktarı denilen bir sayı vardır. Bu sayı X ve O sütunundan diğerine geçiş şartını gösterir. Örneğin X sütunu üzerindeyiz ve kutu genişliği 250 TL ve geri dönüş sayısı da 3 olsun. Bu durumda eğer fiyatlar artış halindeyken (X sütununda olduğumuz için) bir gün içinde 3x250=750 TL düşerse X tepe kısmının hemen sağ tarafında 3 adet O işareti oluşur.

Teknik Analizde Göstergeler (İndikatörler) Belirli dönemlerdeki fiyat hareketlerinden

bir takım matematiksel işlemlerle elde edilen ve sayısal değerlerle ifade edilen yatırımcıya yön göstermesi açısından anlamı olan değişkenlere gösterge adı verilir.

Göstergeler teknik analistler tarafından hisse senedinin momentumunu yani temposunu ölçmek, hisse senedinin aşırı alış veya satış bölgelerini tespit etmek, alış veya satış işleminin güç kaybedip kaybetmediğini tespit etmek, destek ve direnç bölgeleri ile trendin tespiti amacıyla sıklıkla kullanılmaktadır.

1-) Hareketli Ortalamalar( Moving Average) Hareketli ortalamalarda belirlenen

periyotlar için fiyatların ortalaması hesaplanır . Hareketli ortalamalar teknik analizciler tarafından sıklıkla kullanılır ve trendin yönünü daha net olarak görmeyi sağlar. Sürenin uzunluğu alım-satım sinyalini erken veya geç olmasını etkilemekte olup, kısa süreli ortalamalar daha duyarlıdır. Genellikle 5, 10 veya 20 günlük süreler için ortalamalar hesaplanır, uzun vadeli yatırımlar için daha uzun süreler de kullanılabilir. Hareketli ortalamalar basit, ağırlıklı ve eksponansiyel olarak hesaplanmaktadır.

Basit Hareketli Ortalamalar Basit hareketli ortalamada, periyot içindeki

fiyatlar toplanıp gün sayısına bölünür. Hesaplama her gün tekrar yapılır. Tüm değerlerin ağırlığı eşittir.

Örneğin 5 günlük periyot için kapanış fiyatlarına göre basit hareketli ortalama hesaplanacaksa son beş günlük kapanış fiyatları toplanıp gün sayısı olan 5’e bölünüp hareketli ortalama hesaplanır:

Tarih Kapanış Fiyatı Basit Hareketli Ortalama

1.11.2016

4 -

2.11.2016

4,1 -

3.11.2016

4,15 -

4.11.2016

4,05 -

5.11.2016

4,20 4,1

6.11.2016

4,10 4,12

7.11.2016

4,05 4,11

8.11.2016

4 4,08

9.11.2016

3,9 4,05

Örneğin 7.11.2016 tarihinde hareketli ortalama o gün de dahil son beş günün fiyatlarının ortalamasıdır: (4,15+4,05+4,20+4,10+4,05)/5 =4,11

Ağırlıklı Hareketli Ortalamalar

Seçilen dönem içindeki ilk fiyat 1, sonrakiler 2,3,4,… ile çarpılır en son fiyat da n ile çarpılır. Bulunan toplam da ağırlık toplamına (1+2+3+…+n) bölünür. Basit ortalamada olduğu gibi hergün yeniden ağırlıklı ortalama hesaplanır, tek farkı son günlerin ağırlığının daha fazla olmasıdır.

5 günlük Ağırlıklı Hareketli Ortalamaların Hesaplanması:

Tarih Kapanış Fiyatı Ağırlıklı Hareketli Ortalama

1.11.2016

2,10 -

2.11.2016

2,12 -

3.11.2016

2,14 -

4.11.2016

2,18 -

5.11.2016

2,16 2,15

6.11.2016

2,2 2,17

7.11.2016

2,22 2,19

8.11.2016

2,24 2,21

9.11.2016

2,28 2,24

Örneğin 5.11.2016 tarihli ağırlık ortalama fiyatı [(1x2,10)+(2x2,12)+(3x2,14)+(4x2,18)+(5x2,16)]/(1+2+3+4+5=15)= 2,15 şeklinde hesaplanır.

Üssel Hareketli Ortalamalar

Üssel hareketli ortalamalar basit ortalamaya göre ilk günleri ihmal etmemekle birlikte, ağırlıklı ortalamaya göre de son günlere fazla önem vermemektedir. Üssel hareketleri ortalamaların hesaplanması çok veri gerektirip zaman alsa da bilgisayar ortamında kolaylıkla hesaplanabilir.

Üçgensel Hareketli Ortalama (Triangular Moving Average)

Üçgensel harekeli ortalama (ÜçHO)

belirlenen gün sayısının orta kısmına düşen günlere daha fazla ağırlık vererek HO’nın hesaplanması yoludur. Burada son günlere fazla ağırlık vermekten ziyade daha önceki günlere daha fazla ağırlık verilmesi söz konudur. Örneğin 12 günlük ÜHO hesaplanacaksa ortaya düşen 4,5,6,ve 7’nci günlere daha fazla ağırlık verilir.

Değişken Hareketli Ortalama (Variable Moving Averages)

Bu hareketli ortalama türü 1992 yılında Tushar Chande’nin yazmış olduğu makale ile Teknik Analiz literatürüne girmiştir. Değişken Hareketli Ortalama (DHO) ise yine üssel bir hareketli ortalamadır. Fakat tek farkı özellikle fiyatların belli bir yerde sıkışmaları durumunda diğer HO’ların vereceği yanlış sinyalleri dikkate alarak daha hassas bir sonuç vermesidir. Bu tür HO trend yönünü diğer HO’lara göre daha erken sinyal verir.

Hesaplanması ise aşağıdaki şekildedir. DHO = (YO * DO * Kapanış) + (1-YO * Dünkü DHO) Burada; YO : Yüzde Oranı (Üssel HO’da verildiği şekliyle) DO : Dalgalanma Oranı (Fiyatların dalgalanma Oranı)

Fiyatların dalgalanma oranı’nın (DO) nasıl bir değer alacağı ise Yatay Dikey Filtre Oranına bakılarak kararlaştırılır ve Yatay Dikey Filtre Oranı Dalgalanma Oranı olarak alınırsa daha sağlıklı sonuçlar elde edilir.

Dow 30 Endeksi 1 yıllık çizgi grafiği ve hareketli ortalamaları(DJI)

Şekilde siyah renkteki kalın çizgi fiyatların bir yıllık çizgi grafiği, renkli çizgiler de basit, üssel ve ağırlıklı hareketli ortalamaları göstermektedir. (MA basit, EMA üssel, WMA ağırlıklı hareketli ortalama)

Yine aynı endeksin son bir haftalık hareketli ortalamalarına baktığımızda da hareketli ortalamaların birbirlerine yakın değerler aldıkları , çizgisel fiyat grafiğiyle birlikte hareket ettikleri görülmektedir. Grafikten de anlaşıldığı gibi hareketli ortalama grafikleri günlük fiyat iniş çıkışlarını elimine ederek trendin yönünü daha net göstermektedir.

Ortalama hesaplanırken hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın, karar verirken aynı şekilde yorumlar ortaya çıkmaktadır. Eğer tek bir ortalama ve fiyat arasında karşılaştırma yapılarak karar veriliyorsa fiyat çizgisinin hesaplanan hareketli ortalamayı yukarı kesmesi alım, aşağı doğru kesmesi satım sinyali olarak değerlendirilir.

Ancak tek ortalama ve fiyat karşılaştırılması yerine birden fazla dönemli ortalamalarda birbirleriyle karşılaştırılarak karar verilir. Bu durumda kısa vadeli ortalama uzun vadeli ortalamayı yukarı keserse al, aşağı keserse sat sinyali olarak yorumlanmaktadır.

Fiyat ve Hareketli Ortalama Grafiğine Göre Alım Satım kararı verilmesi

Kısa vadeli ve uzun vadeli ortalamalar karşılaştırılarak alım satım kararı verilmesi

Mavi çizgi 5 günlük hareketli ortalamayı, kırmızı çizgi ise 20 günlük hareketli ortalamayı göstermektedir. Kısa vadeli (5 günlük) hareketli ortalamanın uzun vadeli (20 günlük ) hareketli ortalamayı aşağıya doğru kestiği noktalarda sat sinyali, yukarıya doğru kestiği noktalarsa al sinyali olarak yorumlanır.

Teknik analizde tercih edilen hareketli

ortalama periyotları ise aşağıdaki gibidir. Çok kısa dönem fiyat hareketlerinin analiz

için 5-13 günlük, Kısa dönem trendlerin analizi için 14-25

günlük, Orta vadeli trend analizleri için 26-49

günlük, Orta-uzun vadeli analizler için 50-100

günlük, Uzun vadeli trend analizleri için 100-200

günlük hareketli ortalamalar kullanılır.

Bolinger Bantları Bolinger bantları, fiyat değişmelerini

izleyen ve hareketli ortalamaların belirli bir standart sapması olarak belirlenen alt ve üst limitlere göre belirlenen alım-satım bantlarıdır. Bu bantların alt ve üst sınırları standart sapmadan elde edildiği için kanal fiyatlar çok hareketli olduğu zamanlarda genişler, hareketsiz olduğunda da daralır.

Fiyatların üst banda yaklaşması sat sinyali, alt banda yaklaşması ise al sinyali olarak yorumlanır. Orta bandın fiyatlar tarafından kesilmesi de alım satım kararı yaparken dikkat edilmesi gereken hususlardandır.

Fiyatın band dışına çıkması var olan trendin devam edeceği anlamına gelirken, bant dışında meydana gelen dip veya zirveleri bant içinde meydana gelen dip veya zirvelerin izlemesi olası bir trend değişimi olarak yorumlanmaktadır. Bir bantta başlayan hareketin genelde, fiyat diğer banda erişinceye kadar sürmesi ve banttan geri dönerek diğer banda kadar düşmesi/yükselmesi beklenir.

Öncelikle bir fiyat serisinin hareketli

ortalaması (HO) hesaplanır. Bu hareketli ortalama değişken, basit, üssel, ağırlıklı, ve üçgensel olabilir.

Belirli bir gün sayısı baz alınarak (genellikle 20-30 gün civarıdır) hareketli ortalama hesaplandıktan sonra orta bant bulunur.

Bu formülde n, hareketli ortalamanın hesaplanması için gereken gün sayısı, kapanış da günsonu kapanış fiyatıdır.

Bolinger Bantlarında Üst ve Alt Bantların hesaplanması

Hesaplanan Orta Bant’a genellikle HO’nun 2 standart sapması eklenilip çıkartılarak Bollinger bantlarının alt ve üst sınırları bulunur. Bu da aşağıdaki şekilde hesaplanır.

(Formüldeki D harfi kaç tane standart

sapmanın çıkarılacağını veya toplanacağını verir)

MACD – Moving Average Convergence-Divergence MACD, İngilizce Moving Average Convergence Divergence

kelimelerinin kısaltmasıdır. moving average: Hareketli ortalama, covergence: yakınlaşma, divergence: uzaklaşma, ayrılma ve açılma, anlamlarına gelir. Hareketli ortalamalardan türetilmiş bir gösterge olup,

hareketli ortalamaların birleşmesi ve ayrılması göstergesi de denilebilir.

MACD 26 günlük üssel hareketli ortalamadan 12 günlük üssel hareketli ortalama çıkarılarak bulunur. Daha sonra dönüş hareketleri ve uyumsuzlukların tespiti için trigger( tetik) çizgisi veya sinyal çizgisi olarak adlandırılan MACD değerinin 9 günlük hareketli ortalaması hesaplanır.MACD göstergesi tetik çizgisini aşağıdan yukarı kestiği zaman alım, yukarıdan aşağıya doğru kestiği zaman da satım kararı verilir.

Ayrıca O seviyesi MACD grafiğinde denge olarak kabul edilir ve O seviyesinden aşağı yönde hareket sat yukarı yönde hareket ise al sinyali olarak yorumlanır. O seviyesinin çok altında veya çok üstünde meydana gelen MACD çizgisi ile sinyal çizgisinin kesişmesi durumunda trendin yönünün değişebileceği düşünülür. Yükselen fiyatlara rağmen MACD çizgisinin yükselmemesi yükseliş trendinin sonuna gelindiği veya düşen fiyatlara rağmen MACD çizgisinin düşmemesi düşüş trendinin sonuna gelindiği şeklinde kabul edilir.

MOMENTUM Momentum, belirlenmiş süre içinde fiyatların % kaç

değiştiğini gösteren bir göstergedir. Fiyatlar daha hızlı artarken ya da düşerken momentum artmakta, hız yavaşladığı zaman momentum azalmaktadır.

Momentumun cari fiyat ile belirlenen dönembaşı fiyat arasındaki değişimin yüzdesi olarak hesaplanması durumunda sıfır etrafında oluşan bir grafik ortaya çıkar ve momentum negatiften pozitife dönünce alış, negatife dönünce de satış sinyali olarak algılanır. Momentum, değişimin yüzdesi olarak hesaplandığı bu durumda Price ROC (yüzde değişme göstergesi) ismini alır. Momemtumun bir başka hesaplama şekli de aşağıdaki gibi olup değerler 100 etrafında ortaya çıkmaktadır.

: Cari kapanış fiyatı : n gün önceki kapanış fiyatı

Eğer momentum yükseliyorsa bu fiyatların belirlenen periyota göre daha hızlı yükseldiğini ya da daha yavaş düştüğünü gösterir. Eğer momentum yatay olarak devam ediyorsa fiyatların aynı oranda yükseldiği ya da düştüğü anlaşılır.

Eğer momentum düşüyorsa bu fiyatların öncesine göre daha yavaş yükseldiği ya da daha hızlı düştüğü anlaşılır.

Yükselen momentum piyasanın yükselişine, alçalan momentum ise düşüşe yorumlanır.

Momentum 100 eksenini yukarıya doğru keserse yükseliş sinyali, 100 eksenini aşağı yönde keserse düşüş sinyali olarak yorumlanmaktadır.

Momentum göstergesi ayrıca ;-Dip yapıp, yukarı döndüğü zaman alış,-Zirve yapıp, aşağı döndüğü zaman da satış sinyali olarak da

yorumlanmaktadır. Fiyatlar zirve yaparken momentumun zirve yapamaması

veya fiyatlar dip yaparken göstergenin dip yapamaması uyumsuzluk olup, bu durum trend değişikliğinin erken sinyali olarak değerlendirilmektedir.

Emtia Kanalı Endeksi (Commodity Channel Index-CCI)

Emtia borsaları için geliştirilmiş bir indikatördür. Yapısı itibari ile hisse senetleri piyasasında da kullanılabilmektedir.

CCI bir trend takip edici indikatördür. Birçok analist tarafından aşırı alım satım indikatörü olarak da kullanılmaktadır.

CCI çok hareketli bir yapıya sahip olup, kısa vadeli, özellikle yatay hareket eden piyasalarda trend başlangıçlarını yakalayabilmektedir. CCI fiyatların hareketli ortalamalardan ne kadar uzaklaştığını göstermektedir.

Emtia kanalı endeksi aşağıdaki gibi hesaplanır:

Belirlenen peryotta

Periyot değeri teknik analistin bakış açısı, vadesi, uyguladığı stratejiye göre değişiklik gösterse de genel olarak işlem platformlarında 14 periyot kullanılır.

CCI, +100 ile -100 arasında bir değer alır. +100’ün üzerinde olması demek, fiyatın aşırı yükselmesi, -100’ün altında olması fiyatın aşırı düşmüş olduğu anlamına gelir.

Kısa vadeli trend değişikliklerini izleyen CCI, çok hareketli olup, küçük fiyat değişikliklerinde bile göstergenin +100 veya -100’le sınırlandırılmış eksenlerinin dışına çıkmasına sebep olmaktadır. CCI yükselen ve düşen piyasalardan ziyade yatay trend izleyen piyasalarda başarılı olmaktadır.

Fiyatlar yükselme eğiliminde iken (sonraki öncekinden daha yukarıda iki tepe göstermesi), CCI tersi şeklinde alçalan iki tepe şeklinde ortaya çıkmış ise fiyatlar düşecek, fiyatlar alçalan tepe gösterirken CCI yükselen iki tepe ortaya çıkartırsa fiyatlar yükselecektir.

CCI +100 değerini aşağı yönde keserse sat,

CCI -100 değerini yukarı yönde keserse al, sinyali şeklinde yorumlanmaktadır.

Göreli güç endeksi (Relative Strenght Indeks –RSI) Bu gösterge grafikler üzerinde 0 ile 100 arasında değişen değerler vermekte ve

fiyatların gücünü ölçmekte kullanılmaktadır. Hisse senedi ve foreks piyasalarında yaygın olarak kullanılır. Geliştiricisi Welles Wilder’a göre 14 günlük periyot kısa vadeli analizler için ideal süredir.

Yorumlanması: RSI indikatöründe 30 ile 70 değerleri dışındaki bölgeler aşırı olarak tanımlanmaktadır. RSI’nin 30 seviyesinin altına sarkması; piyasada aşırı satış gerçekleştiği, gelen tepki alımları ile yükselişin başlayacağı düşünülmekte ve RSI’nin 30 çizgisini yukarı yönde kırması al sinyali olarak değerlendirilmektedir. RSI’nin 70 seviyesinin üzerinde olması ise piyasanın aşırı alım bölgesinde olduğu satış işlemlerinin başlayarak ve RSI 70 çizgisinin aşağı yönde kırılması, sat sinyali olarak yorumlanmaktadır.

İşlem hacmi ve fiyatın yükselmesine rağmen RSI’nin düşüş eğiliminde olması, talebin yüksek olmasına rağmen, hisse senedindeki yükselişin baz alınan endeks veya sektördeki yükselişten az olduğu anlamına gelir ve bu trend değişimi için önemli bir gösterge olup sat sinyali olarak algılanır.

RSI yorumlanırken dikkat edilecek bir husus da, RSI'ın uzun bir dönem sonra 30'un altına gerilemesi, 2 aydan 6 aya kadar sürebilecek zayıf performanslı bir dönemin başladığının sinyali olabilir. Tam tersi durumda, yani RSI'ın 70'in üzerine uzun zamandır ilk defa çıkıyor olması en önemli trend dönüşüm sinyalidir.

Novartis şirketinin 14 günlük periyotla 3 yıllık RSI değerleri

Dinamik Momentum Endeksi (Dynamic Momentum Index-DMI) DMI, son günlerdeki fiyatların değişkenliği ile

belirlenmektedir. RSI’ye göre daha duyarlı bir göstergedir, yorumlanması ise RSI ile aynıdır. Fiyatın volatilitesi arttıkça DMI fiyat değişimlerine daha duyarlı hale gelmektedir. Diğer bir deyişle, DMI sakin ve durağan piyasalarda daha uzun periyotlar kullanırken, hareketli piyasalarda daha kısa periyotlar kullanır. DMI en yüksek 30 gün, en düşük de 3 günlük periyotla kullanılır.

RSI ile DMI arasındaki temel fark, gösterge periyodu RSI’de sabit iken DMI’de değişkendir.

DMI’de periyot uzunluğunu belirleyen volatilite endeksi 5 günlük bir standart sapma ve bu sapmanın 10 günlük ortalaması kullanılarak hesaplanır. DMI piyasanın son hareketlerine daha duyarlı olduğu için genellikle RSI’den daha önce sinyal verir.

Stokastik (Stochactic)

Stokastik göstergesi hisse senedinin kapanış fiyatını belirlenen bir periyot içinde seyrettiği fiyat aralığı ile karşılaştıran bir göstergedir. Teknik analizde en sık kullanılan göstergelerden biridir. Stokastik işlem hacminin en yüksek olduğu dönemlerde ve kısa vadede etkilidir. Bu gösterge bir parametrenin kapanış fiyatlarını en yüksek ve en düşük seviyelere göre ölçer ve dönüş sinyali üretir. Ayrıca aşırı alım satım bölgelerinin tespitine yarayan bir göstergedir.

Stokastik göstergesinde % K ve % D olmak üzere iki çizgi bulunur. %K olarak ifade edilen ve genellikle kesiksiz bir çizgi ile göstergede belirtilen çizgi ana göstergedir. %D çizgisi ise kesikli çizgi ile gösterilir. %D kesikli çizgisi %K çizgisinin 3 günlük hareketli ortalamasıdır.

%K= 100x(K-ED)/(EY-ED)K: En son kapanış fiyatıED: Senedin belirlenen periyot içindeki en

düşük değeriEY: Senedin belirlenen periyot içindeki en

yüksek değeri

Stokastik göstergesi çeşitli işlem platformlarında genellikle % K için 5 günlük zaman dilimi baz alınır. Ancak bu zaman dilimi kısa vade için çok sık al-sat sinyali üretmekte ve sinyallerin isabet oranı düşmektedir. Yatırımcı aldığı pozisyona göre istediği zaman dilimini seçebilir ve vade ile orantılı olarak bu süreyi uzatabilir.

Yorumlanması : 20 ile 80 çizgisi aralık olarak belirlenmiş olup, 80 seviyesinin üzeri aşırı alım, 20 seviyesinin altı ise aşırı satım bölgeleri olarak yorumlanır. %D çizgisinin 20 seviyelerinde %K çizgisini yukarı doğru kesmesi al sinyali, %D çizgisinin % K çizgisini 80 seviyelerinden aşağı doğru kesmesi sat sinyali olarak yorumlanır.

En alttaki grafik stokastik göstergesine aittir; bu bölgedeki mavi çizgi grafik %K stokastik çizgisidir, kırmızı çizgi grafik ise %D çizgisidir.

Parabolic SAR

SAR kelimesi ise Stop And Reversal (Dur ve Geri dön) kelimelerinin baş harfleridir.Bu gösterge özellikle

ne zaman senede girilmesi veya ne zaman senetten çıkılması gerektiğini başarıyla yerine getiren bir göstergedir.

Fiyatlardaki artışın durması ve geri dönmesi durumunu çok ince bir hesaplama yoluyla tespit etmekte ve zamanında AL-SAT kararı verilmesini sağlamaktadır.

Daha çok açığa satış işlemleri yapan yatırımcılar tarafından ve stop loss seviyelerinin tespiti için kullanılır.

Yorumlanması: SAR noktaları daha önce de söylediğimiz gibi fiyatların altında veya üzerinde ortaya çıkarlar. Önemli olan nokta SAR noktalarının fiyatların altında veya üzerinde hareketini sürdürürken birden ters yöne geçtiği anı yakalamaktır.

• Eğer SAR noktaları fiyatların üzerinde gözükürken ve bir süre bu şekilde devam etmişken, fiyatların altına düşerse AL kararı verilir.

• Bu durumun tam tersi olursa, yani SAR noktaları fiyatların altında hareket ederken bu noktanın fiyatların üzerine çıkması ise SAT kararıvermeyi gerektirir.

SAT

AL

SAT

AL

Parabolik SAR göstergesine bakılarak alım-satım kararı verilmesi

Hacim Göstergeleri Hacim göstergeleri teknik analizde kullanılan

önemli göstergelerdendir ve işlem hacmi verileriyle hazırlanırlar. Bunlar; Volume, OBV(On Balance Volume) ve MFI(Money Flow Index) göstergeleridir.

1-) İşlem Hacmi (Volume) Adından da anlaşılacağı gibi işlem hacmini

gösterir. Fiyat göstergelerinin altında yükselen çubuklar halinde görülürler; genellikle mavi çubuklar yükselişi, kırmızı çubuklar ise düşüşü temsil eder. Charles Dow’a göre işlem hacmi mevcut trendin yönünü desteklemelidir. Trend devam edecekse işlem hacmi artmaya devam etmelidir. Azalmakta olan işlem hacmi mevcut trendin yön değiştireceği şeklinde yorumlanır.

İşlem Hacmi (Volume)

2-) OBV (On balance volume) Bu gösterge paranın senede akıp akmadığını belirler.

Senedin fiyatı bir önceki güne göre daha yukarıda kapandığı zaman o güne ait tüm işlem miktarı artırıcı işlem miktarı olarak adlandırılır. Eğer tam aksi olursa, yani senedin fiyatı bir gün önceye göre daha aşağıda kapanırsa o güne ait işlem miktarı azaltıcı işlem miktarı olarak adlandırılır.

Bu göstergenin hesaplanması ise aşağıdaki formüller yardımıyla olur. Öncelikle başlangıç günündeki fiyat ve işlem hacimleri veri olarak alınır ve Eğer bugünün kapanış fiyatı dünkü kapanış fiyatından daha yüksekse ;

OBV = Dünkü OBV + Bugünkü İşlem miktarı Eğer bugünün kapanış fiyatı dünkü kapanış fiyatından daha düşükse; OBV = Dünkü OBV - Bugünkü İşlem miktarı Eğer bugünün kapanış fiyatı dünkü kapanış fiyatına eşitse; OBV = Dünkü OBV

Bu gösterge için yapılan yoruma göre OBV’deki değişmeler fiyatlardaki değişimlerden önce ortaya çıkar. Yani OBV artarsa arkasından fiyatlar artar veya OBV düşerse fiyatlar düşer. Bunun arkasındaki teori ise şudur. Bilinçli yatırımcı senede giriş yaptığında OBV artar ve fiyatların artmaya başlamasıyla birlikte küçük yatırımcının da piyasaya girmesiyle OBV daha da artar ve fiyatlar daha da yükselir.

Eğer OBV yatay ve düzensiz hareket yapıyorsa buna şüpheli hareket adı verilir ve fiyatlar belli bir süre sonra aşağı veya yukarı dönebilir. OBV yükselen bir trend çiziyorsa bu durum fiyatların artacağına işarettir. Eğer OBV azalan bir trend şeklinde hareket ediyorsa bu durum fiyatlardaki düşüşün süreceğini göstermektedir.

OBV grafiğine çizilen trend çizgileri ve OBV hareketli ortalama grafiğinin OBV’yi kestiği noktalar al-sat sinyalleri almakta kullanılmaktadır.

3-) Para Akım Endeksi (MFI-Money Flow Index)

Para akım endeksi hisseye para giriş veya çıkışı gücünü belirleyen bir göstergedir. Bu gösterge göreceli güç endeksine benzemekle beraber, hesaplamalarda işlem hacmi de dikkate alındığından daha başarılı bir gösterge sayılabilir.

Aşağıdaki bir seri formül hesaplandıktan sonra Para Akım Endeksine ulaşılır.

Tipik Fiyat =(EY + ED + K)/3 EY : Belirlenen süre içindeki en yüksek fiyat ED: Belirlenen süre içindeki en düşük fiyat K : Belirlenen süre sonundaki kapanış fiyat

Para Akımı = Tipik Fiyat * İşlem Hacmi

Para Oranı=

Yorumlanması: Para akım endeksi 100 ile 0 arasında değerler alır. Para akım

endeksinin yükseliyor olması senede para girişi, düşüyor olması ise senetten para çıkışı olduğunu gösterir.

Fiyatlar bir tepe yaptığında para akım endeksi de bir tepe yapar ve daha sonra fiyatlar daha yüksek bir seviyede tepe yapmaya yöneldiğinde eğer bu endeksin yeni tepesi bir önceki tepenin altında kalırsa bu bir aykırılıktır ve gösterge ile fiyatlar aksi şeyleri söylemektedir. Bu durumda kısa bir süre sonra fiyatların aşağıya doğru yöneleceği yorumu yapılır.

Senetten senede değişmekle birlikte para akım endeksinin 80’e yaklaştığı durumlarda aşırı alım yapıldığı ve bir süre sonra satışların geleceği düşünülürken, endeksin 20 seviyelerine düşmesi durumunda aşırı satışların meydana geldiği ve artık bundan sonra satışların artmayacağı ve alımların gelerek fiyatların yükseleceği düşünülür. Kısaca bu gösterge 75-80 seviyelerine yaklaştığında SAT, 25-20 seviyelerine düştüğünde ise AL kararı verilir.

Beni sabırla ve ilgiyle

dinlediğiniz için teşekkür ederim.