2

3

Töïa

Thaùi-Thöôïng Caûm-ÖÙng-Thieân laø pho kinh saùch chæ daãn

chuùng sinh boû aùc höôùng thieän, rôøi hoïa ñöôïc phuùc. Noäi dung

cuõng nhö lôøi vaên cuûa Caûm-ÖÙng-Thieân ñeàu raát deã hieåu. Töø coå

chí kim, phaøm haønh trì theo lôøi chæ daãn trong kinh ñeàu coù

caûm-öùng.

Trong thôøi ñaïi vaên-minh, phaàn ñoâng ngöôøi chæ tin vaøo

khoa hoïc, neân soáng thieân veà vaät chaát hôn laø tinh thaàn, thaäm

chí phuû nhaän söï hieän höõu cuûa taâm-linh, cho lôøi noùi cuûa

Thaùnh-Hieàn laø coå-huû, loãi thôøi, quan nieäm veà cang-thöôøng

luaân-lyù nhaït daàn. Vì danh lôïi maø queân ñi nhaân nghóa, vì

tham voïng caù nhaân maø ñi ñeán choã vò kyû haïi ngöôøi... gia ñình

vì theá baát hoøa, xaõ hoäi vì theá maø loaïn.

Toân-chæ cuûa nguõ giaùo tuy khaùc nhau, nhöng lyù thì chæ coù

moät. Muïc ñích cuûa Thaùnh-nhaân ñeàu khuyeân ngöôøi caùch boû

vaät duïc, haønh nhaân nghóa ñaïo-ñöùc ñeå ñaït ñeán möùc chí-thieän

coá-höõu cuûa baûn tính do Trôøi phuù. Saùch Ñaïi-Hoïc vieát: “Töø

thieân-töû cho ñeán thöù daân, ñeàu laáy tu thaân laøm goác”. Ñoù laø

thieân-ñaøng trong nhaân gian, moïi ngöôøi ñeàu an cö laïc nghieäp.

Dòch giaû taøi hoïc sô-thieån, nhöng caûm thaáy “chaán höng

coå phong” trong luùc naøy laø moät ñieàu thieát yeáu, neân duø bieát

söùc mình coù haïn maø vaãn maïo-muoäi dòch cuoán Caûm-ÖÙng-

Thieân naøy. Tuy ñaõ gaéng söùc, nhöng phaàn noäi dung cuõng nhö

loái haønh vaên, ñeàu traùnh khoâng khoûi coù choã sai laàm vaø thieáu

soùt, kính mong caùc baäc cao-minh vui loøng chæ chính vaø boå-

khuyeát. Ñoàng thôøi cuõng mong caùc baäc Maïnh-Thöôøng-Quaân

phaùt taâm aán toáng, ñeå cuoán saùch naøy ñöôïc phoå-bieán khaép

nôi, coâng-ñöùc cuûa caùc vò seõ voâ-löôïng vaäy.

Voâ-Tri cö-só caån chí

Maïnh-Thu naêm Giaùp-Tuaát

4

Thái Thượng Lão Quân

5

太上感應篇 Thaùi-Thöôïng Caûm-ÖÙng Thieân

太上曰﹕禍福無門,惟人自召,

Thaùi-Thöôïng vieát : Hoïa phuùc voâ moân duy nhaân töï trieäu,

善惡之報如影隨形,是以天地

Thieän aùc chi baùo nhö aûnh tuøy hình. Thò dó Thieân ñòa

有司過之神,依人所犯輕重,

höõu ty quaù chi Thaàn, y nhaân sôû phaïm khinh troïng,

以奪人算.算減則貧耗,多逢

dó ñoaït nhaân toaùn. Toaùn giaûm taéc baàn hao, ña phuøng

憂患,人皆惡之,刑禍隨之,吉慶

öu hoaïn, nhaân giai aùc chi, hình hoïa tuøy chi, caùt khaùnh

避之,惡星災之,算盡則死.

tò chi, AÙc tinh tai chi, toaùn taän taéc töû.

又有三台北斗神君,在人頭

Höïu höõu Tam-Thai Baéc-Ñaåu Thaàn-Quaân, taïi nhaân ñaàu

上,錄人罪惡,奪其紀算.又有

thöôïng, luïc nhaân toäi aùc, ñoaït kyø kyû toaùn. Höïu höõu

三尸神,在人身中,每到庚申

Tam-Thi Thaàn, Taïi nhaân thaân trung, moãi ñaùo canh thaân

6

日,輒上詣天曹,言人罪過.

nhaät, trieáp thöôïng ngheä Thieân-Taøo, ngoân nhaân toäi quaù.

月晦之日,灶神亦然.

Nguyeät hoái chi nhaät, Taùo-Thaàn dieäc nhieân.

凡人有過,大則奪紀,小則奪算,

Phaøm nhaân höõu quaù, ñaïi taéc ñoaït kyû, tieåu taéc ñoaït toaùn,

其過大小,有數百事.欲求長生

kyø quaù ñaïi tieåu, höõu soá baùch söï. Duïc caàu tröôøng sanh

者先須避之.

giaû tieân tu tò chi.

是道則進,非道則退,不履邪徑,

Thò ñaïo taéc tieán, Phi ñaïo taéc thoái, Baát lyù taø kính,

不欺暗室,積德累功,慈心於物,

Baát khi aùm thaát, Tích ñöùc luõy coâng, Töø taâm ö vaät,

忠孝友悌,正己化人,矜孤恤寡,

Trung hieáu höõu ñeã, Chaùnh kyû hoùa nhaân, Caøng coâ tuaát quaû,

敬老懷幼,昆蟲草木,猶不可傷.

Kính laõo hoaøi aáu, Coân truøng thaûo moäc, do baát khaû thöông.

宜憫人之凶,樂人之善,濟人之

Nghi maãn nhaân chi hung, Laïc nhaân chi thieän, Teá nhaân chi

急,救人之危,見人之得,如己之

caáp, Cöùu nhaân chi nguy, Kieán nhaân chi ñaéc, nhö kyû chi

7

得,見人之失,如己之失,不彰人

ñaéc, Kieán nhaân chi thaát, nhö kyû chi thaát, Baát chöông nhaân

短,不炫己長,遏惡揚善,惟多取

ñoaûn, Baát huyeãn kyû tröôøng, AÙt aùc döông thieän, Thoâi ña thuû

少,受辱不怨,受寵若警,施恩不

thieåu, Thuû nhuïc baát oaùn, Thuû suûng nhöôïc kinh, Thí aân baát

求報,與人不追悔.

caàu baùo, Döõ nhaân baát truy hoái.

所謂善人,人皆敬之,天道佑之,

Sôû vi thieän nhaân, Nhaân giai kính chi, Thieân ñaïo höõu chi,

福祿隨之,眾邪遠之,神靈衛之,

Phöôùc loäc tuøy chi, Chuùng taø vieãn chi, Thaàn-Linh veä chi,

所做必成,神仙可冀.

Sôû toá taát thaønh, Thaàn-tieân khaû kí.

欲求天仙者,當立一千三百

Duïc caàu Thieân-Tieân giaû, Ñöông laäp nhaát thieân tam baùch

善.欲求地仙者,當立三百善.

thieän. Duïc caàu Ñòa-Tieân giaû, Ñöông laäp tam baùch thieän.

苟或非義而動,背禮而行,以惡

Caåu hoaëc phi nghóa nhi ñoäng, Boäi leã nhi haønh, Dó aùc

為能,忍作殘害,陰賊良善,暗侮

vi naêng, Nhaãn taùc taøn haïi, AÂm taëc löông thieän, AÙm vuõ

8

君親,慢其先生,叛其所事,誑諸

quaân thaân, Maïn kyø tieân sinh, Baïn kyø sôû söï, Cuoáng chö

無識,謗諸同學,虛誣詐偽,攻訐

voâ thöùc, Baùng chö ñoàng hoïc, Hö vu traù nguïy, Coâng kieát

宗親,剛強不仁,狠戾自用,是非

toân thaân, Cöông cöôøng baát nhaân, Ngaân leä töï duïng, Thò phi

不當,向背乖宜,虐下取功,諂上 baát ñöông, Höôùng boäi quai nghi, Ngöôïc haï thuû coâng, Sieåm thöôïng

希旨,受恩不感,念怨不休,輕蔑

hy chæ, Thuï aân baát caûm, Nieäm oaùn baát höu, Khinh mieät

天民,擾亂國政,賞及非義,刑及 thieân daân, Nhieãu loaïn quoác chaùnh, Thöôûng caäp phi nghóa, Hình caäp

無辜,殺人取財,傾人取位,誅降

voâ coâ, Saùt nhaân thuû taøi, Khuynh nhaân thuû vò, Chu haøng

戮服,貶正排賢,凌孤逼寡,棄法

luïc phuïc, Bieám chaùnh baøi hieàn, Laêng coâ böùc quaû, Khí phaùp

受賂,以直為曲,以曲為直,入輕

thuï loä, Dó tröïc vi khuùc, Dó khuùc vi tröïc, Nhaäp khinh

為重,見殺加怒,知過不改,知善

vi troïng, Kieán saùt gia noä, Tri quaù baát caûi, Tri thieän

不為,自罪引他,壅塞方術,訕謗

baát vi, Töï toäi daãn tha, UÛng taéc phöông thuaät, San baùng

9

聖賢,侵凌道德,射飛逐走,發蟄

Thaùnh Hieàn, Xaâm laêng ñaïo ñöùc, Xaï phi truïc taåu, Phaùt traäp

驚棲,填穴覆巢,傷胎破卵,願人 kinh teâ, Ñieàn huyeät phuùc saøo, Thöông thai phaù noaõn, Nguyeän nhaân

有失,毀人成功,危人自安,減人

höõu thaát, Huûy nhaân thaønh coâng, Nguy nhaân töï an, Giaûm nhaân

自益,以惡易好,以私廢公,竊人

töï ích, Dó aùc dòch haûo, Dó tö pheá coâng, Thieát nhaân

之能,蔽人之善,形人之醜,訐人

chi naêng, Teá nhaân chi thieän, Hình nhaân chi xuù, Kieát nhaân

之私,耗人貨財,離人骨肉,侵人

chi tö, Hao nhaân hoùa taøi, Ly nhaân coát nhuïc, Xaâm nhaân

所愛,助人為非,逞志作威,辱人

sôû aùi, Trôï nhaân vi phi, Sính chí taùc uy, Nhuïc nhaân

求勝,敗人苗稼,破人婚姻,苟富

caàu thaéng, Baïi nhaân mieâu giaù, Phaù nhaân hoân nhaân, Caåu phuù

而驕,苟免無恥,認恩推過,嫁禍

nhi kieâu, Caåu mieãn voâ sæ, Nhaän aân thoâi quaù, Giaù hoïa

賣惡,沽買虛譽,包貯險心,挫人

maïi aùc, Coå maõi hö döï, Bao tröõ hieåm taâm, Toûa nhaân

所長,護己所短,乘威迫脅,縱暴

sôû tröôøng, Hoä kyû sôû ñoaûn, Thöøa uy baùch hieáp, Tung baïo

10

殺傷,無故剪栽,非禮烹宰,散棄

saùt thöông, Voâ coá tieãn taøi, Phi leã phanh teå, Taùn khí

五榖,勞擾眾生,破人之家,取其

nguõ coác, Lao nhieãu chuùng sinh, Phaù nhaân chi gia, thuû kyø

財寶,決水放火以害民居,紊亂

taøi baûo, Quyeát thuûy phoùng hoûa, dó haïi daân cö, Vaên loaïn

規模以敗人功,損人器物以窮

quy moâ dó baïi nhaân coâng, Toån nhaân khí vaät dó cuøng

人用,見他榮貴願他流貶,見他

nhaân duïng, Kieán tha vinh quyù nguyeän tha löu bieám, Kieán tha

富有,願他破散,見他色美,起心

phuù höõu, Nguyeän tha phaù taùn, Kieán tha saéc myõ, Khôûi taâm

私之,負他貨財願他身死,干求

tö chi, Phuï tha hoùa taøi nguyeän tha thaân töû, Can caàu

不遂,便生咒恨,見他失便便說

baát toaïi, tieän sanh chuù haän, Kieán tha thaát tieän tieän thuyeát

他過,見他體相不具而笑之,見

tha quaù, Kieán tha theå töôùng baát cuï nhi tieáu chi, Kieán

他才能可稱而抑之.埋蠱厭人,

tha taøi naêng khaû xöng nhi öùc chi. Mai coå yeám nhaân,

用藥殺樹,恚怒師傅,抵觸父兄,

Duïng döôïc saùt thuï, Khueå noä sö phoù, Ñeå xuùc phuï huynh,

11

強取強求,好侵好奪,虜掠致富,

Cöôøng thuû cöôøng caàu, Haùo xaâm haùo ñoaït, Loã löôïc trí phuù,

巧詐求遷,賞罰不平,逸藥過節,

Xaûo traù caàu thieân, Thöôûng phaït baát bình, Daät laïc quaù tieát,

苛虐其下,恐嚇於他,怨天尤人,

Haø ngöôïc kyø haï, Khuûng haùch ö tha, Oaùn Thieân vöu nhaân,

訶風罵雨,鬥合爭訟,妄逐朋黨,

Ha phong maï vuõ, Ñaáu hôïp tranh tuïng, Voïng truïc baèng ñaûng,

用妻妾語,違父母訓,得新忘故,

Duïng theâ thieáp ngöõ, vi phuï maãu huaán, Ñaéc taân vong coá,

口是心非,貪冒於財,欺罔其上,

Khaåu thò taâm phi, Tham maïo ö taøi, Khi voõng kyø thöôïng,

造作惡語,讒毀平人,毀人稱直,

Taïo taùc aùc ngöõ, Saøm huûy bình nhaân, Huûy nhaân xöng tröïc,

罵神稱正,棄順效逆,背親向疏, Maï Thaàn xöng chính, Khí thuaän hieäu nghòch, Boäi thaân höôùng sô,

指天地以證鄙懷,引神明而鑒

Chæ Thieân-Ñòa dó chöùng bæ hoaøi, Daãn Thaàn-Minh nhi giaùm

猥事,施與後悔,假借不還,分外

hieäp söï, Thí döõ haäu hoái, Giaû taù baát hoaøn, Phaân ngoaïi

營求,力上施設,淫慾過度,心毒

doanh caàu, Löïc thöôïng thí thieát, Daâm duïc quaù ñoä, Taâm ñoäc

12

貌慈,穢食餧人,左道惑眾,短尺

maïo töø, Ueá thöïc uûy nhaân, Taû ñaïo hoaëc chuùng, Ñoaûn xích

狹度,輕秤小升,以偽雜真,採取

hieäp ñoä, Khinh xöng tieåu thaêng, Dó nguïy taïp chaân, Thaùi thuû

奸利,壓良為賤,謾驀愚人,貪婪

gian lôïi, AÙp löông vi tieän, Maïn mòch ngu nhaân, Tham lam

無厭,咒詛求直,嗜酒悖亂,骨肉

voâ yeám, Chuù trôù caàu tröïc, thò töûu boäi loaïn, Coát nhuïc

忿爭,男不忠良,女不柔順,不和

phaãn tranh, Nam baát trung löông, Nöõ baát nhu thuaän, Baát hoøa

其室,不敬其夫,每好矜誇,常行

kyø thaát, Baát kính kyø phu, Moãi haùo caêng khoa, Thöôøng haønh

妒忌,無行於妻子,失禮於舅姑,

ñoá kî, Voâ haønh ö theâ töû, Thaát leã ö cöïu coâ,

輕慢先靈,違逆上命,作為無益,

Khinh maïn tieân linh, Vi nghòch thöôïng meänh, Taùc vi voâ ích,

懷挾外心,自咒咒他,偏憎偏愛,

Hoaøi hieäp ngoaïi taâm, Töï chuù chuù tha, Thieân taêng thieân aùi,

越井越灶,跳食跳人,損子墮胎,

Vieät tònh vieät taùo, Kieâu thöïc kieâu nhaân, Toån töû ñoïa thai,

行多隱僻,晦臘歌舞,朔旦號怒,

Haønh ña aån tích, Hoái laïp ca vuõ, Soùc ñaùn hieäu noä,

13

對北涕唾及溺,對灶吟詠而哭.

Ñoái Baéc theá thoùa caäp nòch, Ñoái Taùo ngaâm vònh caäp khoác.

又以灶火燒香,穢柴作食,夜起

Höïu dó Taùo hoûa thieâu höông, Ueá saøi taùc thöïc, Daï khôûi

裸露,八節行刑,唾流星,指虹霓,

loõa loä, Baùt tieát haønh hình, Thoùa löu-tinh, Chæ hoàng-ngheâ,

輒指三光久視日月,春月燎

Trieáp chæ tam-quang, Cöûu thò nhaät nguyeät, Xuaân nguyeät lieâu

獵,對北惡罵,無故殺龜打蛇.

laïp, Ñoái Baéc aùc maï, Voâ coá saùt quy ñaû xaø.

如是等罪,司命隨其輕重,奪其

Nhö thò ñaúng toäi, Ty-Meänh tuøy kyø khinh troïng, ñoaït kyø

紀算,算盡則死.死有餘債,乃殃

kyû toaùn, toaùn taän taéc töû. Töû höõu dö traùi, naõi öông

及子孫.又諸橫取人財者,乃計

caäp töû toân. Höïu chö hoaønh thuû nhaân taøi giaû, naõi keá

其妻子家口以當之,漸致死喪.

kyø theâ töû gia khaåu dó ñöông chi, tieäm trí töû taùng.

若不死喪,則有水火盜賊,遺亡

Nhöôïc baát töû taùng, taéc höõu thuûy hoûa ñaïo taëc, di vong

器物,疾病口舌諸事,以當妄取

khí vaät, taät bònh khaåu thieät chö söï, dó ñöông voïng thuû

14

之直.又枉殺人者,是易刀兵而

chi tröïc. Höïu uoång saùt nhaân giaû, thò dòch ñao binh nhi

相殺也.取非義之財者,譬如漏

töông saùt daõ. Thuû phi nghóa chi taøi giaû, tæ nhö laäu

脯救饑,鴆酒止渴,非不暫飽,死

boâ cöùu cô, chaåm töûu chæ khaùt, phi baát taïm baõo, töû

亦及之.

Dieäc caäp chi.

夫心起於善,善雖未為,而吉神

Phuø taâm khôûi ö thieän, thieän tuy vò vi, nhi Caùt-Thaàn

已隨之.或心起於惡,惡雖未

dó tuøy chi. Hoaëc taâm khôûi ö aùc, aùc tuy vò

為,而凶神已隨之.其有曾行

vi, nhi Hung-Thaàn dó tuøy chi. Kyø höõu taèng haønh

惡事,後自改悔,諸惡莫作,眾

aùc söï, haäu töï caûi hoái, chö aùc maïc taùc, chuùng

善奉行,久久必獲吉慶.所謂

thieän phuïng haønh, cöûu cöûu taát hoä caùt khaùnh. Sôû vi

轉禍為福也.

chuyeån hoïa vi phuùc daõ.

故吉人語善,視善,行善.一日

Coá caùt nhaân ngöõ thieän, thò thieän, haønh thieän. Nhaát nhaät

15

有三善,三年天必降之福.凶人

höõu tam thieän, tam nieân Thieân taát giaùng chi phuùc. Hung nhaân

視惡,語惡行惡.一日有三惡,三

thò aùc, ngöõ aùc, haønh aùc. Nhaát nhaät höõu tam aùc, tam

年天必降之禍.胡不勉而行之!

nieân Thieân taát giaùng chi hoïa. Hoà baát mieãn nhi haønh chi !

16

Caûm-ÖÙng-Thieân Chuù Giaûi

Thaùi-Thöôïng vieát:

Hoïa phuùc voâ moân, duy nhaân töï trieäu, thieän aùc chi baùo,

nhö aûnh tuøy hình.

Thích nghóa

Ñöùc Thaùi-Thöôïng Laõo-Quaân Ñaïo-Ñöùc Thieân-Toân daïy

raèng: Hoïa vaø phuùc ñeàu khoâng coù cöûa maø laø do loøng ngöôøi

töï gaây. Laøm aùc thì gaëp hoïa, laøm laønh thì ñöôïc phuùc, söï baùo

öùng nhö hình ñi vôùi boùng, khoâng sai moät maûy.

Chuù: Nhaø ñeàu coù cöûa. Cöûa ñoùng hay môû laø do yù cuûa ta,

môû cöûa ñeå ñoùn khaùch vaøo, ñoùng cöûa khoâng cho ngöôøi laï vaø

troäm caép vaøo. Nhöng hoïa vaø phuùc thì khoâng coù cöûa, maø laø

do loøng ngöôøi töï gaây. Laøm aùc thì chöôùc laáy hoïa, muoán traùnh

cuõng khoâng ñöôïc. Haønh thieän thì gaëp phuùc, duø khoâng caàu

nhöng phuùc vaãn ñeán. Ngöôøi xöa noùi: “Haønh thieän nhö caây

coû moïc trong vöôøn xuaân, tuy khoâng thaáy caây cao, nhöng moãi

ngaøy ñeàu coù söï taêng tröôûng. Haønh aùc nhö ñaù maøi dao, duø

khoâng thaáy ñaù moøn trong moät luùc, nhöng caøng maøi caøng

giaûm”. Coù ngöôøi cho raèng nhieàu keû laøm aùc maø vaãn giaøu

sang maø khoâng bò baùo öùng. Chaúng phaûi laø khoâng coù baùo öùng,

chæ vì thôøi cô chöa ñeán, coù bieát ñaâu ñöùc cuûa toå-tieân hay cuûa

chính ngöôøi ñoù haõy coøn, moät khi phaàn dö ñöùc heát roài, baùo

öùng seõ ñeán. Cuõng leõ naøy, ngöôøi haønh thieän maø khoâng ñöôïc

phuùc baùo laø coøn mang naëng nghieäp cuûa toå-tieân hay cuûa

chính ngöôøi ñoù, moät khi nghieäp tröôùc heát roài thì phuùc seõ ñeán.

17

Ñôøi Toáng coù vò quan Veä-Troïng-Ñaït, moät hoâm bò beänh

naëng, trong luùc mô maøng, linh hoàn bò quyû voâ-thöôøng daét ñi

gaëp Dieâm-Vöông. Dieâm-Vöông sai Phaùn-quan laät soå coâng

quaù cuûa Veä-Troïng-Ñaït ra. Luùc ñaàu nhìn thaáy phaàn loãi quaù

nhieàu, Dieâm-Vöông noä raèng:

- Toäi aùc cuûa ngöôi quaù nhieàu, tuoåi thoï bò giaûm laø phaûi.

Nhöng khi xem tôùi phaàn coâng thì phaùn raèng:

- Nhaø ngöôi coù theå hoaøn döông, vì coâng nhieàu hôn toäi, soá

trong döông gian chöa maõn.

Veä-Troïng-Ñaït ngaïc nhieân hoûi:

- Toâi chöa töøng laøm chuyeän aùc naøo, sao laïi phaïm nhieàu

loãi ñeán theá?

Dieâm-Vöông ñaùp:

- Duø aùc chöa laøm, nhöng khi coù yù nieäm baát chaùnh thì quyû

Thaàn ñeàu ñaõ ghi luïc toäi aùc vaø göûi ñeán ñaây.

Veä-Troïng-Ñaït laïi hoûi:

- Toâi cuõng chöa töøng laøm moät vieäc thieän naøo caû, laøm sao

laïi coù coâng lôùn nhö vaäy?

Dieâm-Vöông ñaùp:

- Ngöôi ñaõ töøng leân sôù taâu cho nhaø vua giaûm thueá cho daân

trong laøng. Maëc duø khoâng ñöôïc vua chaáp thuaän, nhöng quyû

Thaàn cuõng ñaõ ghi coâng vaø göûi tôùi ñaây.

Hình vôùi boùng ñi ñoâi vôùi nhau, nhaân quaû baùo öùng cuõng

theá.

Thò dó Thieân-ñòa höõu ti quaù chi Thaàn, y nhaân sôû phaïm

khinh troïng, dó ñoaït nhaân toaùn.

18

Thích nghóa

Cho neân Trôøi ñaát coù Thaàn chuyeân giaùm saùt veà toäi loãi cuûa

loaøi ngöôøi, Tuøy theo loãi phaïm thuoäc nheï hay naëng maø giaûm

bôùt tuoåi thoï.

Chuù: 1) Treân Trôøi coù Thieân-Thaàn, döôùi ñaát coù Ñòa-Kyø

(Thaàn Nguõ-Nhaïc, Thaàn Thaønh-Hoaøng, Thaàn Thoå-Ñòa...).

Ngöôøi coù coâng hay coù loãi, Thaàn giaùm saùt ñeàu ghi luïc roõ

raøng, do ñoù thöôûng phaït phaân minh. Ñöùc Vaên-Xöông Ñeá-

Quaân vieát: “Thì thaàm noùi chuyeän rieâng tö, Trôøi nghe nhö

saám seùt noå; Phoøng toái laøm chuyeän môø aùm, maét Thaàn nhìn

nhö ñieän chôùp”. Ngöôøi coù theå doái ngöôøi nhöng khoâng theå

doái Trôøi, bieát vieäc aùc laø xaáu maø khoâng tröø, hieåu ñöôïc vieäc

thieän laø toát maø khoâng laøm thì khoâng phaûi keû trí vaäy.

2) Soáng 100 ngaøy laø moät toaùn. Trong nguõ-phuùc, chöõ thoï

ñöùng ñaàu, neân Thaàn giaùm-saùt laáy tuoåi thoï laøm hình phaït ñeå

raên ngöôøi.

Toân-Löôïng laø quan ñoâ-lôïi ñaát Hôïp-Chaâu, moät hoâm bò

quyû-söù baét xuoáng aâm-phuû. Toân-Löôïng noùi:

- Thaày töôùng noùi soá toâi soáng ñeán naêm 73 tuoåi môùi cheát,

nay môùi coù 62 tuoåi, toâi haõy coøn 11 naêm môùi ñeán haïn cô maø.

Quyû-söù ñaùp:

- Soá cuûa ngöôi ñuùng laø phaûi soáng ñeán 73 tuoåi, nhöng loãi

cuûa ngöôi quaù nhieàu, neân bò giaûm thoï. Ngöôøi Maõ-Thaønh toá

tuïng vieäc hoân-nhaân, ngöôi xeùt khoâng coâng baèng laøm cho coát

nhuïc ngöôøi ly tan, tuoåi thoï bò giaûm ba naêm. Coù ngöôøi Toân-

Höu voâ toäi, ngöôi muoán laøm vöøa loøng quan thaùi-thuù maø xeùt

19

ngöôøi coù toäi, tuoåi thoï laïi giaûm ñi ba naêm. Thaân-maãu cuûa

ngöôi khuyeân giaùn ngöôi chôù neân baét loãi ngöôøi voâ toäi, ngöôi

chaúng nhöõng khoâng nghe lôøi maø coøn giaän vaø xoâ thaân-maãu

ngöôi teù ngöûa, ñoù laø moät toäi ngoã-nghòch, neân tuoåi thoï giaûm

ñi naêm naêm. Hoâm nay ñuùng laø ngaøy ta ñeán baét ngöôi.

Khoâng bao laâu, Toân-Löôïng bò beänh maø cheát.

Toaùn taùn taéc baàn hao, ña phuøng öu hoaïn.

Thích nghóa

Chaúng nhöõng giaûm thoï, maø coøn phaûi chòu caûnh baàn-

cuøng, laïi thöôøng gaëp öu saàu hoaïn naïn.

Chuù: Baàn laø ngheøo naøn, hao laø tieâu hao, phaù saûn, öu laø

söï lo aâu buoàn phieàn sinh ôû trong loøng, hoaïn laø naïn ñeán töø

beân ngoaøi. Muoán traùnh hoaïn naïn thì phaûi söûa loãi laøm laønh,

chö aùc neân traùnh, vieäc thieän neân laøm, giôø khaéc ñeàu phaûi

phaûn tænh, ñeà phoøng thaân, khaåu, yù taïo nghieäp maø mang hoïa.

Nhaân giai aùc chi, hình hoïa tuøy chi, caùt khaùnh tò chi, AÙc-

Tinh tai chi, toaùn taän taéc töû.

Thích nghóa

Thieân haï ñeàu oaùn gheùt, Hình hoïa theo sau, Nhöõng ñieàu

toát laønh, may maén ñeàu traùnh xa, Gaëp Sao haïn chieáu maø

mang tai, Suoát ñôøi laän ñaän long ñong, cho ñeán khi tuoåi thoï

giaûm cuøng thì cheát.

Chuù: 1) Loøng ngöôøi ñeàu gheùt ngöôøi aùc vaø thích ngöôøi

hieàn, ngay caû nhöõng keû gian aùc xaûo traù, khi thaáy ngöôøi laøm

20

chuyeän aùc trong loøng cuõng oaùn gheùt. Vì coâng lyù ôû trong loøng

ngöôøi, ñoù laø hai chöõ löông taâm. Thaày Töû-Coáng noùi: “Vua

Truï tuy coù laøm nhieàu ñieàu aùc, nhöng cuõng chöa ñeán noãi cöïc

aùc nhö ngöôøi sau ñaõ noùi, chæ vì ngöôøi ñôøi gheùt keû gian aùc,

neân ñem moïi vieäc aùc trong thieân haï ñeàu quy cho vua Truï”.

Ñuû thaáy loøng ngöôøi gheùt aùc ñeán böïc naøo, cho neân ngöôøi

quaân-töû lo sôï phaïm phaûi loãi laàm, duø chæ laø moät loãi nhoû taàm

thöôøng.

2) Kinh Hoa-Nghieâm vieát: Nguõ-tröôïc chuùng-sanh ôû coõi

Dieâm-Phuø-Ñeà khoâng tu thaäp-thieän, chuyeân taïo saùt ñaïo, taø

daâm, voïng ngoân, yû ngöõ, löôõng thieät, tham saân, taø kieán chö aùc

nghieäp, laïi khoâng hieáu thaûo cha meï, khoâng kính tam-baûo,

sinh loøng phaân tranh, huûy nhuïc laãn nhau, möu caàu phi

phaùp... vì nhöõng nhaân duyeân naøy neân môùi coù naïn ñao binh,

ñoùi khaùt vaø chö beänh taät. Ñoù laø töï gaây nghieäp, töï chuoác hoïa.

3) AÙc-Tinh laø sao chöôûng veà tai hoïa. Treân ñaàu ngöôøi haønh

aùc coù haéc khí bao phuû neân gaëp AÙc-Tinh. Haéc khí ví nhö taàn

soá cuûa maùy thu thanh (radio), AÙc-Tinh ví nhö laøn soùng cuûa

ñaøi phaùt thanh. Khi taàn soá cuûa maùy thaâu vaø maùy phaùt hôïp

nhau thì maùy thu thanh môùi coù tieáng. Taàn soá cuûa ngöôøi laøm

aùc hôïp vôùi taàn soá cuûa AÙc-Tinh, neân gaëp hoïa.

Höïu höõu Tam-Thai Baéc-Ñaåu Thaàn-Quaân, taïi nhaân

ñaàu thöôïng, luïc nhaân toäi aùc, ñoaït kyø kyû toaùn.

Thích nghóa

Laïi coù Thaàn Tam-Thai Baéc-Ñaåu Thaàn-Quaân ôû treân ñaàu

ngöôøi, ghi luïc toäi aùc, vaø caên cöù vaøo toäi phaïm naëng hay nheï

21

cuûa ngöôøi maø giaûm ñi Kyû hay Toaùn.

Chuù: 1) Thaàn Tam-Thai: Thaàn Thöôïng-Thai ty meänh

(quaûn veà tuoåi thoï), Thaàn Trung-Thai ty phuùc (quaûn veà phuùc),

Thaàn Haï-Thai ty loäc (quaûn veà loäc).

2) Moät Kyû laø 12 naêm, moät Toaùn laø 100 ngaøy.

Höïu höõu Tam-Thi Thaàn, taïi nhaân thaân trung, moãi ñaùo

canh-thaân nhaät, trieáp thöôïng ngheâ Thieân-Taøo, ngoân

nhaân toäi quaù, nguyeät-hoái chi nhaät, Taùo-Thaàn dieäc nhieân.

Thích nghóa

Laïi coøn coù Thaàn Tam-Thi, ôû trong thaân ngöôøi, moãi khi

ñeán ngaøy canh-thaân, ñeàu leân Thieân-Taøo ñem toäi aùc cuûa loaøi

ngöôøi ñaõ phaïm taâu leân Thieân-Taøo. Ñeán ngaøy cuoái thaùng,

Thaàn Taùo-Quaân cuõng theá.

Chuù: 1) Thaàn Tam-Thi (cuõng goïi laø Thaàn Tam-Baønh):

1. Thöôïng-Thi-Thaàn Thanh-Coâ teân Baønh-Cö, ôû nôi ñaàu

ngöôøi, laøm cho ngöôøi hay suy nghó baâng khuaâng, neân maét

môø toùc ruïng.

2. Trung-Thi-Thaàn Baïch-Coâ teân Baønh-Chaát ôû nôi ruoät

ngöôøi, gaây cho ngöôøi haùu aên, mau queân vaø laøm chuyeän aùc.

3. Haï-Thi-Thaàn Huyeát-Coâ teân Baønh-Kieàu ôû döôùi chaân

ngöôøi, laøm cho ngöôøi haùo saéc vaø haùo saùt. Thaàn Tam-Thi ñeàu

mong ngöôøi laøm vieäc xaáu vaø cheát sôùm ñeå khoûi giöõ xaùc vaø

höôûng vaät cuùng teá, neân moãi khi ñeán ngaøy canh-thaân (saùu

möôi ngaøy coù moät ngaøy canh-thaân), ñeàu leân Thieân-Taøo maø taâu

vieäc xaáu cuûa ngöôøi, mong ngöôøi bò toäi. Neáu ngöôøi tu haønh

22

thanh taâm quaû duïc thì Thaàn Tam-Thi seõ khoâng coù traïng ñeå

caùo. Thaày Trình-Töû coù thô:

Baát thuû Canh-thaân caùnh baát nghi,

Thöû taâm thöôøng döõ Ñaïo töông y,

Ñeá-Thieân dó töï tri haønh chæ,

Nhaäm nhó Tam-Baønh thuyeát thò phi.

(Tuy bieát laø ngaøy canh-thaân nhöng khoâng lo sôï, vì trong

loøng luoân luoân hôïp vôùi ñaïo. Trôøi ñaõ bieát ñöôïc loøng ta nhö

theá, ta haù laïi sôï Tam-Baønh taâu thò phi hay sao)

2) ÔÛ Quan-Hoaøi coù chaøng Hoà-Chöông, moät hoâm say röôïu,

thaáy nöõ tyø ñang doïn deïp trong phoøng, Chöông ñem loøng ñuøa

côït, nöõ tyø bieát laø ñieàu sæ nhuïc neân cöï tuyeät maø tìm ñöôøng

thoaùt thaân. Ñeâm hoâm ñoù ñöông laø cuoái thaùng gieâng, vôï

choàng Chöông ñang naèm nguû. Ñeán canh tö, vôï Chöông thaáy

moät vò Thaàn maët y phuïc maøu ñen, ngoài treân löng ngöïa vôùi

boä maët uy phong laãm lieät, tay traùi caàm moät cuoán soå, tay phaûi

chæ veà choã vôï Chöông, xong roài cöôõi ngöïa bay ra ngoaøi. Vôï

Chöông hoaûng sôï, beøn ñaùnh thöùc Chöông vaø ñem chuyeäïn

thaáy ñöôïc thuaät laïi cho Chöông hay. Chöông bieát laø Thaàn

Taùo-Quaân, mình noåi da gaø, nhöng khoâng daùm cho vôï hay.

Veà sau Chöông ñem nöõ tyø gaû cho ngöôøi haøng xoùm, môùi noùi

vôùi ngöôøi vôï raèng: “Vò Thaàn em naèm mô thaáy chính laø Taùo-

Quaân, vì luùc say röôïu anh coù loøng phi leã con nöõ tyø nhaø mình,

khoâng ngôø toái hoâm ñoù Thaàn Taùo-Quaân ñeán caûnh caùo. Cuõng

may cho anh, ñeâm ñoù coâ ta chaïy thoaùt ñöôïc, neáu khoâng thì

anh ñaõ mang hoïa vaøo thaân. Tuy chöa phaïm ñeán danh tieát

cuûa coâ ta, nhöng Thaàn Taùo-Quaân ñaõ ghi luïc toäi loãi cuûa anh

23

roài. Luùc ñaàu anh khoâng daùm cho em hay laø vì sôï em traùch

phaït coâ ta, nhö theá toäi anh laïi caøng naëng theâm. Nay hoân phoái

cho coâ ta roài, xem nhö ñaõ laøm ñöôïc moät vieäc thieän ñeå chuoäc

loãi cuõ vaäy”.

Phaøm nhaân höõu quaù, ñaïi taéc ñoaït Kyû, tieåu taéc ñoaït

Toaùn, kyø quaù ñaïi tieåu, höõu soá baùch söï.

Thích nghóa

Phaøm ngöôøi, heã coù loãi, naëng thì ñoaït kyû, nheï thì ñoaït

Toaùn. Tuyø theo loãi phaïm thuoäc naëng hay nheï, taát caû coù treân

traêm ñieàu.

Chuù: Tuy noùi laø kyû toaùn do Trôøi ñoaït, nhöng chính laø do

ngöôøi töï gaây, neáu khoâng gieo maàm moùng cuûa toäi loãi thì ñaâu

coù tai hoïa maø gaët. Kinh nhaân-quaû cheùp: “Troàng döa ñöôïc

döa, troàng ñaäu gaët ñaäu”, nhaân quaû baùo öùng, khoâng sai moät

maûy. Cho neân ngöôøi quaân-töû giôø khaéc ñeàu phaûn tænh laáy

mình ñeå traùnh söï sô suaát. Tuy laø moät söï sai laàm nhoû, nhöng

tích tieåu thaønh ñaïi, sô suaát nhieàu seõ bieán thaønh loãi, nhieàu loãi

tích laïi seõ thaønh toäi, khi mang toäi roài thì traùnh sao cho khoûi

hoïa. Löûa cuûa que dieâm tuy nhoû, nhöng coù theå ñoát chaùy caû

moät khu röøng. Loãi cuõng theá, bieát loãi maø khoâng söûa thì haäu

hoaïn seõ khoâng löôøng ñöôïc vaäy.

Duïc caàu tröôøng sanh giaû, tieân tu tò chi.

Thích nghóa

Muoán caàu ñöôïc tuoåi thoï soáng laâu, tröôùc tieân haõy traùnh,

24

khoâng neân phaïm phaûi loãi laàm.

Chuù: Töø “Phi nghóa nhi ñoäng” ñeán “Voâ coá saùt quy ñaû

xaø”, taát caû laø moät traêm saùu möôi baûy (167) ñieàu gaây neân toäi

loãi, Ñöùc Thaùi-Thöôïng khuyeân ngöôøi neân traùnh.

Kinh Phaät vieát: “Chö aùc maïc taùc, chuùng thieän phuïng

haønh”, töùc laø laøm laønh traùnh aùc. Ñoù laø phöông phaùp tröôøng

sanh maø moïi ngöôøi ñeàu coù theå laøm ñöôïc.

Ngaøy xöa Baïch-Cö-Dò hoûi Ñieåu-Saøo thieàn-sö: Laøm

sao traùnh hoïa ñöôïc phuùc.

Thieàn-sö ñaùp:

- Chö aùc maïc taùc, chuùng thieän phuïng haønh (Boû moïi vieäc aùc

maø laøm nhöõng ñieàu thieän).

Baïch-Cö-Dò cöôøi:

- Caâu naøy con nít leân ba cuõng bieát, caàn gì thieàn-sö phaûi

noùi.

Ñieåu-Saøo Thieàn-sö ñaùp:

- Con nít leân ba tuy hieåu bieát, nhöng oâng giaø taùm möôi

vaãn khoâng laøm ñöôïc.

Bieát laø moät vieäc deã, nhöng haønh laø moät vieäc khoù. Cuõng

chaúng phaûi vì haønh khoù, maø laø vì ngöôøi cho laø deã neân khoâng

ñi thöïc haønh maø thoâi. Ñoù laø caùi bònh thöôøng tình maø loaøi

ngöôøi deã maéc phaûi. Ñoïc saùch Thaùnh Hieàn vaø laøm theo lôøi

cuûa Thaùnh Hieàn, cuõng laø Thaùnh Hieàn maø thoâi. Ñoïc kinh

Phaät vaø laøm theo lôøi Phaät ñaõ daïy thì cuõng laø Phaät vaäy.

Thò ñaïo taéc tieán, Phi ñaïo taéc thoái, Baát lyù taø kính, Baát

25

khi aùm thaát.

Thích nghóa

Phaøm söï vieäc, neáu hôïp vôùi leõ phaûi thì neân tieán maø ñoác

haønh, traùi laïi neáu ñi nghòch vôùi ñaïo lyù thì haõy lui maø traùnh.

Khoâng chaïy ñöôøng taø, khoâng töï doái loøng, haønh ñoäng quang

minh loãi laïc.

Chuù: Thò laø ñuùng, phaûi. Ñaïo laø Thieân-Lyù, laø leõ phaûi. Phi

laø traùi. Thò phi laø hai con ñöôøng daãn ngöôøi ñi ñeán thieän vaø

aùc. Ñöôøng chaùnh ñöa ñeán thieän, ñöôøng taø ñöa vaøo choã aùc.

Ñöôøng coù chaùnh taø, nhöng do con ngöôøi töï choïn, cho neân

phaûi xeùt thò phi, bieät chaùnh taø môùi bieát ñöôïc tieán thoái. Thò thì

tieán, phi thì thoái. Tæ nhö hôïp vôùi ñaïo nguõ-thöôøng laø Nhaân Leã

Nghóa Trí Tín thì neân theo, Saùt Ñaïo Daâm Voïng Töûu thuoäc taø

neân phaûi traùnh.

2) AÙm thaát nghóa ñen laø phoøng toái, nghóa boùng chæ choã

kín, nôi maø maét ngöôøi khoâng thaáy ñöôïc.

Döông-Chaán laø moät vò quan thanh lieâm ñôøi Haùn. Naêm

oâng leân ñöôøng ñi nhaäm chöùc thaùi-thuù quaän Ñoâng-Lai, khi ñi

ngang qua ñaát Xöông-AÁp, quan huyeän ôû ñaây laø Vöông-Maät,

ngöôøi ñaõ töøng ñöôïc oâng tieán cöû ñeà baït, ñem vaøng baïc ñeán

laøm leã yeát kieán oâng. Nhöng oâng khoâng nhaän vaø noùi vôùi

Vöông-Maät raèng:

- Toâi bieát taøi cuûa oâng neân môùi tieán cöû oâng ra laøm vieäc

giuùp nöôùc, ñoù laø loøng coâng cuûa toâi. Nay oâng ñem vaøng ñeán

cho toâi laø loøng tö cuûa oâng, chaúng nhöõng oâng bò mang tieáng laø

hoái loä cho toâi, toâi cuõng bò tai tieáng laø vì loøng tö maø tieán cöû

26

oâng nöõa.

Vöông-Maät coá naøi, vaø thöa raèng:

- Ñoù laø leã ñaùp ôn cuûa tieåu quan, hôn nöõa nôi ñaây cuõng

khoâng ai hay bieát, mong ngaøi chôù neân khöôùc töø.

Döông-Chaán ñaùp:

- Treân coù trôøi bieát, döôùi coù ñaát bieát, giöõa coù oâng vaø toâi

bieát, sao laïi baûo laø khoâng ai bieát?

Vöông-Maät nghe xong, hoå theïn muoân phaàn, beøn luûi thuûi

ñi ra. Haønh ñoäng cuûa Döông-Chaán quang minh loãi laïc, quaû

thaät laø moät vò quan thanh-lieâm vaäy.

Tích ñöùc luõy coâng, Töø taâm ö vaät, Trung hieáu höõu ñeä,

Chaùnh kyû hoùa nhaân.

Thích nghóa

Neân haønh vieäc thieän ñeå tích ñöùc luõy coâng, Phaûi thöông

yeâu loaøi vaät, Trung thaønh vôùi toå-quoác, hieáu thaûo vôùi cha meï,

hoøa muïc vôùi anh em, Tu thaân söûa mình ñeå caûm hoùa ngöôøi.

Chuù: 1) Tích chæ veà söï goùp nhaët töø ít ñeán nhieàu, luõy laø söï

choàng chaát töø thaáp ñeán cao, ñöùc laø phaàn noäi, laø phaàn ñöùc

haïnh, töùc laø chaùnh-kyû, coâng laø phaàn ngoaïi töùc laø hoùa-nhaân.

Coâng-ñöùc do söï tích luõy maø thaønh, chôù vì vieäc thieän nhoû maø

khoâng laøm, nuùi cao ñeàu do caùt ñaù choàng chaát, tích tuï maø

thaønh.

2) Vaøo ñôøi Thanh, taïi Thöôïng-Haûi, phu-nhaân cuûa moät

vieân-ngoaïi hoï Tröông maéc phaûi moät chöùng beänh nan y, danh

y trong vuøng ñeàu phaûi boù tay. Sau cuøng, vieân-ngoaïi môøi

27

ñöôïc moät löông y töø Giang-Nam ñeán. Löông y baét maïch

xong, lieàn ra moät toa thuoác, trong ñoù phaûi duøng ñeán 100 caùi

löôõi cuûa chim boà caâu.

Vieân-ngoaïi sai ngöôøi ra chôï mua 100 con chim boà caâu veà,

ñôïi saùng hoâm sau caét löôõi laøm thuoác cho vôï mình. Trong

ñeâm hoâm ñoù, vôï cuûa vò vieân-ngoaïi naèm treân giöôøng beänh,

nghe thaáy tieáng chim boà caâu keâu, raát laáy laøm laï, beøn hoûi

nguyeân do. Vieân-ngoaïi ñaùp raèng:

- Trong toa thuoác cuûa vò danh y caàn phaûi duøng ñeán 100

caùi löôõi cuûa chim boà caâu, nhö theá beänh cuûa phu-nhaân môùi

khoûi ñöôïc, neân mua chim veà nhaø ñeå ngaøy mai laøm thuoác cho

phu-nhaân uoáng.

Tröông phu-nhaân nghe xong beøn chaûy nöôùc maét vaø noùi:

- Khi uoáng toa thuoác naøy, beänh cuûa thieáp coù khoûi hay

khoâng cuõng chöa ñöôïc bieát, nhöng sinh meänh cuûa 100 con

boà caâu ñeàu vì thieáp maø cheát. Giaù nhö thang thuoác naøy trò

ñöôïc beänh cuûa thieáp, thieáp cuõng khoâng nôõ, xin phu-quaân

haõy thaû chim ñi, ñeå chim ñöôïc töï do.

Tröông vieân-ngoaïi nghe lôøi cuûa ngöôøi vôï, sai ngöôøi nhaø

mang chim ra thaû. Vaø laï thay, vaøi ngaøy sau, côn beänh cuûa

Tröông phu-nhaân khoâng thuoác maø khoûi. Veà sau laïi sinh ñöôïc

hai ngöôøi con trai.

3) Chaâu Vaên-Vöông laø moät chö haàu cuûa nhaø Thöông,

ñöôïc phong aáp taïi Kyø-Sôn. Vaên-Vöông duøng lyù ñeå daïy

ngöôøi, duøng ñöùc ñeå caûm hoùa daân. Keá Kyø-Sôn laø hai nöôùc

Ngu vaø Nhueá. Hai nöôùc naøy thöôøng tranh chaáp veà moät

mieáng ñaát ôû vuøng bieân giôùi, hai beân ñaùnh nhau laâu naêm maø

28

vaãn khoâng phaân thaéng baïi, sau cuøng vua Ngu vaø vua Nhueá

ñeàu ñeán Kyø-Sôn nhôø Vaên-Vöông laøm troïng taøi ñeå xeùt xöû.

Khi ñaët chaân vaøo ñaát Kyø-Sôn thaáy daân chuùng nôi ñaây keû

nhuùn ngöôøi nhöôøng, giuùp ñôõ laãn nhau trong vieäc canh taùc,

vua Ngu vaø vua Nhueá nhìn nhau, hai ngöôøi ñeàu caûm thaáy hoå

theïn. Vua Ngu noùi raèng:

- Hai ta laø keû tieåu-nhaân, khoâng xöùng ñaùng böôùc vaøo ñaát

cuûa ngöôøi quaân-töû, noâng phu ôû ñaây coøn bieát leã nghóa nhö

vaäy, hai ta laø vua moät nöôùc chæ vì moät mieáng ñaát nhoû maø

tranh chaáp thaáp heøn nhö theá, coøn maët muõi naøo ñi gaëp Vaên-

Vöông.

Vua Nhueá cho lôøi noùi cuûa vua Ngu laø ñuùng, sau cuøng hai

beân beøn ñem maûnh ñaát tranh chaáp laâu naêm taëng cho Vaên-

Vöông maø thoâi vieäc ñaùnh nhau. Vì bò ñöùc cuûa Vaên-Vöông

caûm hoùa, hai nöôùc Ngu vaø Nhueá traùnh ñöôïc naïn ñao binh vaø

soáng chung trong caûnh thanh bình. Ñöùc cuûa Vaên-Vöông lôùn

thay!

Caêng coâ tuaát quaû, Kính laõo hoaøi aáu, Coân truøng thaûo

moäc do baát khaû thöông.

Thích nghóa

Thöông yeâu coâ-nhi, giuùp ñôõ quaû-phuï, Kính troïng ngöôøi

giaø, yeâu thöông baäc treû, Ngay ñeán loaøi coân truøng vaø thaûo

moäc cuõng khoâng theå toån thöông ñeán.

Chuù: Coâ laø ngöôøi maát ñi cha meï, Quaû laø ngöôøi goùa

choàng, ñeàu laø nhöõng ngöôøi ñaùng thöông caàn phaûi giuùp ñôõ.

Ngöôøi giaø tuoåi cao, thaïo ñôøi hôn ta neân phaûi kính troïng.

29

Tuoåi nhoû aáu trí, taàm hieåu bieát coøn non nôùt, caàn phaûi coù loøng

thöông yeâu dìu daét. Coân truøng lôùn nhö saâu boï, nhoû nhö kieán

ñeàu coù sinh meänh, khoâng neân gieát haïi, caây coû cuõng theá, neáu

voâ coá ñoát röøng phaù caây, nhaát laø duøng thuoác gieát haïi caây coái

laïi laø moät toäi.

Nguïy-Thuø laø moät vò töôùng taøi ba cuûa nöôùc Taán trong

thôøi Chieán-Quoác, coù moät ngöôøi thieáp laø Toå-Cô raát treû vaø

ñeïp. Moãi khi ra traän ñaùnh giaëc, Nguïy-Thuø ñeàu daën ngöôøi

con tröôûng laø Nguïy-Khoûa raèng:

- Neáu ta ra traän khoâng may maø cheát, con neân cho Toå-Cô

ñi laáy choàng ñeå cho naøng coù choã nöông töïa, chôù ñeå naøng haàu

cuûa ta phaûi khoå sôû, nhö theá daãu ta ôû nôi chín suoái cuõng ñöôïc

yeân loøng.

Ñeán luùc Nguïy-Thuø oám naëng, bieát mình saép cheát, laïi daën

Nguïy-Khoûa raèng:

- Toå-Cô laø ngöôøi haàu thieáp yeâu quyù cuûa ta, khi ta cheát roài,

con phaûi choân naøng aáy theo ta, ñeå ta ôû nôi suoái vaøng coù

ngöôøi baàu baïn.

Khi Nguïy-Thuø cheát, Nguïy-Khoûa khoâng laøm theo lôøi traên

troái cuûa cha, vì cho raèng choân moät ngöôøi soáng theo ngöôøi

cheát laø moät toäi loãi, laøm ngöôøi soáng cheát oan. Khi mai taùng

cho ngöôøi cha xong, Nguïy-Khoûa gaû naøng haàu thieáp cuûa cha

mình cho moät nho só. Ngöôøi em laø Nguïy-Kyø hoûi taïi sao

khoâng laøm theo lôøi traên troái cuûa ngöôøi cha? Nguïy-Khoûa ñaùp:

- Luùc cha ta coøn khoûe, thöôøng daën laø sau naøy phaûi laáy

choàng cho Toå-Cô, ñeán khi bònh naëng gaàn maát laïi daën phaûi

ñem naøng choân theo, ñoù laø lôøi daën trong luùc meâ saûng maø

30

thoâi. Ngöôøi hieáu-töû neân nghe theo lôøi daën trong luùc saùng

suoát maø khoâng nghe theo lôøi traên troái trong luùc meâ saûng.

Veà sau Nguïy-Khoûa laøm töôùng nöôùc Taàn, ñaùnh nhau vôùi

nöôùc Taán. Taán coù moät vò töôùng taøi laø Ñoã-Hoài, laø moät löïc só

söùc khoûe hôn ngöôøi, nöôùc Taàn khoâng moät töôùng naøo ñòch

noåi, Nguïy-Khoûa ñaùnh nhieàu traän ñeàu bò thua. Moät ñeâm,

Nguïy-Khoûa ñang ngoài trong traïi suy nghó veà möu keá ñeå giao

chieán vôùi Ñoã-Hoài, boãng nghe coù tieáng ngöôøi gheù vaøo tai noùi:

“Thanh thaûo bì”.

Nguïy-Khoûa khoâng hieåu yù nghóa gì, beøn ñem chuyeän naøy

noùi vôùi ngöôøi em laø Nguïy-Kyø. Nguïy-Kyø noùi:

- Caùch ñaây ñoä möôøi daëm coù moät baõi coû, teân laø Thanh-

Thaûo-Bì, hay laø quaân Taán sau naøy seõ phaûi thaát baïi taïi nôi

ñaây chaêng? Nhö vaäy ñeå em ñem moät toaùn quaân ñeán ñoù mai

phuïc, vaø anh laáy keá ñeå duï quaân Taán ñeán, hai anh em ta hôïp

söùc nhau maø ñaùnh vôùi Ñoã-Hoài may ra coù theå thaéng ñöôïc.

Nguïy-Khoûa duøng keá duï Ñoã-Hoài ñeán Thanh-Thaûo-bì.

Trong traän chieán, Nguïy-Khoûa ñang ôû trong theá laâm nguy,

khoâng deø thình lình thaáy moãi böôùc ñi cuûa Ñoã-Hoài ñeàu bò

ngaõ, quaân Taàn thaáy vaäy vui möøng, reo aàm caû leân. Trong luùc

naøy, Nguïy-Khoûa troâng thaáy moät laõo giaø mình maëc aùo vaûi,

ñaàu toùc baïc phô, chaân ñi giaày ñay, ñang keát coû laøm daây buoäc

vaøo chaân cuûa Ñoã-Hoài. Ñoã-Hoài vì theá bò teù vaø bò Nguïy-Khoûa

baét ñöôïc.

Ñeâm hoâm aáy, Nguïy-Khoûa naèm mô thaáy oâng giaø keát coû

nôi Thanh-Thaûo-bì ñeán tröôùc maët vaùi chaøo vaø noùi:

- Töôùng-quaân coù bieát vì côù gì maø Ñoã-Hoài bò baét hay

31

khoâng? Vì laõo phu keát coû laïi laøm cho Ñoã-Hoài bò vöôùng chaân

maø teù ñaáy.

Nguïy-Khoûa noùi:

- Toâi chöa quen bieát cuï bao giôø, sao cuï laïi giuùp toâi nhö

theá, toâi bieát phaûi laáy gì ñeå ñeàn ñaùp cuï?

Laõo giaø ñaùp:

- Laõo phu laø thaân-phuï cuûa Toå-Cô. Töôùng-quaân bieát theo

lôøi daën saùng suoát cuûa thaân-phuï maø gaû choàng cho con gaùi cuûa

laõo-phu. Vì caûm caùi ôn aáy neân laõo-phu ra tay giuùp töôùng-

quaân. Sau naøy con chaùu cuûa töôùng-quaân coøn ñöôïc hieån vinh

nöõa.

Khi Nguïy-Khoûa tænh daäy, môùi nghó ñeán chuyeän cuõ, vaø

bieát oâng giaø ñoù chính laø cha vôï cuûa thaân-phuï mình.

Nghi maãn nhaân chi hung, Laïc nhaân chi thieän, Teá nhaân

chi caáp, Cöùu nhaân chi nguy.

Thích nghóa

Ñoái vôùi ngöôøi gaëp chuyeän khoâng may, neân ñoàng tình

thöông xoùt, Thaáy ngöôøi laøm vieäc toát phaûi toû loøng vui möøng,

Neân giuùp ngöôøi trong luùc caáp baùch, Cöùu ngöôøi trong luùc

nguy nan.

Chuù: Hung laø vieäc cöïc xaáu, thieän laø vieäc cöïc toát, caáp laø

vieäc khoâng theå trì hoaõn ñöôïc, nguy laø vieäc coù haïi ñeán tính

meänh. Thaáy ngöôøi gaëp nguy maø ra tay trôï giuùp laø chí-duõng;

teá ngöôøi trong luùc caáp baùch laø chí-nhaân; möøng cho vieäc

thieän cuûa ngöôøi laø chí-thieän; thöông xoùt cho ngöôøi gaëp hung

32

laø loøng töø-bi cuûa Boà-Taùt vaø Phaät. Chí-nhaân, chí-duõng, chí-

thieän laø ñöùc cuûa Trôøi. Khi ñöùc cuûa ngöôøi hôïp vôùi ñöùc cuûa

Trôøi, taát nhieân ñöôïc Trôøi giaùng phuùc, ñöôïc Thaàn hoä trì.

Kieán nhaân chi ñaéc nhö kyû chi ñaéc, Kieán nhaân chi thaát

nhö kyû chi thaát.

Thích nghóa

Thaáy ngöôøi ñaéc yù thaønh coâng, phaûi toû loøng vui möøng nhö

chính mình ñaõ laøm. Thaáy ngöôøi gaëp chuyeän thaát baïi khoâng

may, neân toû loøng buoàn nhö chính mình ñaõ gaëp phaûi.

Chuù: Ñaéc laø sôû haùo, laø ñieàu möøng maø moïi ngöôøi ñeàu

muoán. Thaát laø sôû kî, laø moät vieäc buoàn maø moïi ngöôøi ñeàu

khoâng mong. Ngöôøi thaát, ngöôøi kî maø ta laïi laáy ñoù laøm

möøng, nhö theá laø phaûn tính. Ngöôøi coù vieäc hyû maø ta laïi kî,

nhö theá laø phaûn lyù. Phaûn tính taâm ñòa gian aùc, phaûn lyù taâm

ñòa nham hieåm, caû hai ñeàu baát nhaân.

Baát chöông nhaân ñoaûn, Baát huyeãn kyû tröôøng, AÙt aùc

döông thieän, Thoâi ña thuû tieåu.

Thích nghóa

Khoâng neân phong phanh, tuyeân truyeàn khuyeát ñieåm cuûa

ngöôøi khaùc, Cuõng khoâng neân khoe khoang, phoâ tröông taøi

naêng vaø sôû tröôøng cuûa mình, Che daáu phaàn xaáu maø bieåu

döông phaàn toát cuûa ngöôøi, Nhaän ít chia nhieàu, phaàn toát thì

nhöôøng cho ngöôøi, phaàn xaáu thì töï laáy.

Chuù: Töï mình coù khuyeát ñieåm thöôøng lo sôï bò ngöôøi hay

33

bieát, ngöôøi coù choã sai laàm thì ta laïi ñi laät taåy, nhö theá laø baát

minh. Ngöôøi coù sôû ñoaûn, ñem sôû tröôøng cuûa mình ra giuùp,

nhö theá môùi laø ngöôøi coù nghóa. Töï mình coù choã hay chöa

phaûi laø hay, maø phaûi khieâm-toán, laáy caùi hay cuûa mình hôïp

vôùi caùi hay cuûa thieân haï, ñoù laø caùi hay cuûa ngöôøi quaân-töû.

Quaûn-Troïng laø moät chính trò gia taøi ba loãi laïc, giuùp Teà

Hoaøn-Coâng xöng baù trong thôøi Xuaân-Thu. Baõo Thuùc-Nha laø

ngöôøi baïn tri kyû cuûa Quaûn-Troïng, vaø cuõng laø ngöôøi ñaõ tieán

cöû Quaûn-Troïng cho Teà Hoaøn-Coâng. Khi Baõo Thuùc-Nha maát,

Quaûn-Troïng thöông khoùc Baõo Thuùc-Nha nhö laø maát cha meï.

Quan ñaïi-phu laø Ninh-Thích hoûi Quaûn-Troïng:

- OÂng vôùi Baõo Thuùc-Nha khoâng phaûi hoï haøng thaân-thích

gì, sao laïi ñoäng loøng thöông khoùc nhö theá?

Quaûn-Troïng ñaùp:

- Thôøi ñi buoân chung vôùi Thuùc-Nha, khi chia lôøi luùc naøo

ta cuõng laáy phaàn hôn, nhöng Thuùc-Nha khoâng cho laø ta

tham, bieát ta gaëp caûnh quaãn-baùch baát ñaéc dó môùi laøm nhö

theá. Khi ôû chôï buùa bò ngöôøi doïa naït, Thuùc-Nha khoâng cho ta

laø heøn, maø cho raèng ta laø ngöôøi coù ñoä löôïng. Khi baøn vieäc

vôùi Thuùc-Nha bò hoûng, Thuùc-Nha khoâng cho ta laø ngu, maø

noùi raèng ngöôøi coù luùc may coù luùc ruûi, neân vieäc coù thaønh cuõng

coù baïi. Ta ra laøm quan ba laàn ñeàu bò thaát baïi, Thuùc-Nha

khoâng cheâ ta laø keû voâ taøi, maø noùi raèng ta chöa gaëp thôøi, chöa

tìm ñöôïc vua gioûi. Moãi laàn ra traän ta ñeàu ñöùng ôû phía sau,

Thuùc-Nha khoâng cho raèng ta sôï cheát hay baát taøi, maø noùi

raèng ta coøn coù meï giaø phaûi phuïng-döôõng. Ta nhaãn nhuïc thôø

vua Hoaøn-Coâng, Thuùc-Nha khoâng cho ta laø voâ sæ, bieát ta vì

34

lôïi ích cuûa thieân haï maø khoâng giöõ tieåu tieát. Sinh ra ta laø cha

meï, hieåu bieát ta laø Thuùc-Nha. Ñoái vôùi ngöôøi hieåu bieát mình,

ñem caû tính meänh ra hieán coøn chöa cho laø quaù, ta khoùc

thöông nhö theá coù thaám vaøo ñaâu?

Ngöôøi sau khen taøi cuûa Quaûn-Troïng, cuõng phaûi khen ñöùc

cuûa Baõo Thuùc-Nha vaäy.

Thuï nhuïc baát oaùn, Thuï suûng nhöôïc kinh, Thí aân baát

caàu baùo, Döõ nhaân baát truy hoái.

Thích nghóa

Moät khi chòu söï khinh khi hay nhuïc maï cuûa ngöôøi,

khoâng sinh loøng oaùn haän, Khi ñöôïc caáp treân ñoaùi hoaøi,

suûng aùi, phaûi toû loøng cung kính lo sôï, chôù neân kieâu haõnh töï

haøo, maø phaûi xeùt xem taøi ñöùc cuûa mình coù töông xöùng hay

khoâng, Moät khi coù thí aân hay giuùp ñôõ ngöôøi, cuõng khoâng

neân mong ngöôøi baùo ñaùp, Khi bieáu taëng ñoà vaät cho ngöôøi,

khoâng neân hoái haän maø ñoøi trôû laïi.

Chuù: Ngöôøi quaân-töû vì ñöùc-haïnh maø khoâng vì ñòa-vò, vì

thöïc chaát chöù khoâng vì hö danh, vì nghóa maø khoâng vì lôïi.

Neân xem vieäc vinh suûng nhö laø moät noãi lo aâu, laø moät gaùnh

naëng, nhö ngöôøi treøo cao sôï teù naëng, trong loøng luùc naøo cuõng

deø daët caån thaän. Vì theá ngöôøi quaân-töû tuy ôû ñòa vò cao maø

vaãn xem nhö thaáp heøn, neân ôû theá cao maø khoâng nguy hieåm.

Moät khi coâng thaønh danh toaïi thì lo nghó ñeán thoái aån. Tri

thoái neân baát nguy, tri chæ neân baát truïy, tri tuùc neân thöôøng laïc.

Ñoù laø thuaät xöû theá cao-minh cuûa baäc quaân-töû.

35

Ñaëng-Thoâng, laøm quan döôùi trieàu Haùn, ñöôïc Haùn

Vaên-Ñeá suûng aùi. Coù moät laàn Ñaëng-Thoâng nhôø thaày töôùng soá

xem töôùng, thaày töôùng noùi raèng sau naøy Ñaëng-Thoâng seõ bò

cheát ñoùi. Haùn Vaên-Ñeá bieát ñöôïc chuyeän naøy beøn noùi vôùi

Ñaëng-Thoâng:

- Traåm ñem caû nuùi ñoàng ôû ñaát Thuïc ban cho khanh, vaø

cho khanh ñöôïc pheùp ñuùc tieàn, nhö theá khanh seõ giaøu sang

maõi maõi, laøm sao coù theå cheát ñoùi ñöôïc.

Ñaëng-Thoâng töø ñoù trôû neân cöï phuù, nhöng chæ yû vaøo theá löïc

vaø söï che chôû cuûa vua maø khoâng bieát tu thaân tích ñöùc, khi

Haùn Vaên-Ñeá cheát, vua Caûnh-Ñeá leân ngoâi, nhieàu vò quan

trong trieàu vì ñoá kî Ñaëng-Thoâng neân gieøm taâu cuøng vua

Caûnh-Ñeá. Vua Caûnh-Ñeá voán khoâng thích Ñaëng-Thoâng neân

nhaân cô hoäi naøy tòch thu taøi saûn vaø truaát heát quyeàn haønh cuûa

Ñaëng-Thoâng. Ñaëng-Thoâng vì theá trôû neân ngheøo, phaûi ñi aên

xin. Veà sau quaû nhieân bò cheát ñoùi.

Ñôøi Baéc Toáng, quaän Giang-Haï coù quaùn röôïu Taân thò.

Moät hoâm coù moät laõo giaø aên maëc lam-luõ ñeán hoûi chuû quaùn:

- Coù röôïu toát gì cho ta uoáng chaêng?

Chuû tieäm beøn sai töûu baûo ñem röôïu haûo haïng ra cho laõo

giaø uoáng. Laõo giaø aên uoáng say söa roài boû ñi, chaúng traû moät

ñoàng xu naøo caû. Chuû tieäm khoâng ñem loøng traùch oaùn vaø

cuõng khoâng toû veû aân haän.

Nöûa naêm sau, laõo giaø trôû laïi quaùn röôïu cuûa Taân thò.

Nhöng laàn naøy laõo khoâng uoáng röôïu nöõa, maø noùi vôùi Taân thò

raèng:

- Luùc tröôùc laõo uoáng röôïu cuûa caùc-haï, nhöng vì quaù ngheøo

36

khoâng coù tieàn traû, nay laõo ñeán ñaây ñeå ñaùp ôn cho caùc-haï.

Noùi xong beøn thoø tay laáy caây buùt loâng ra, veõ hình moät con

haïc treân böùc töôøng. Veõ xong, laõo noùi vôùi Taân thò:

- Moãi khi coù khaùch ñeán, caùc-haï chæ caàn voã tay thì con haïc

treân böùc töôøng naøy seõ bay ra vaø töï muùa haùt.

Laõo giaø noùi xong beøn boû ñi. Taân thò laøm theo lôøi cuûa laõo

giaø daën, khi voã tay, con haïc laõo giaø ñaõ veõ treân böùc töôøng quaû

nhieân bay ra muùa vaø haùt. Khaùch aên uoáng töø ñoù moãi luùc moät

ñoâng, khoâng bao laâu Taân thò trôû neân cöï phuù trong vuøng.

Möôøi naêm sau, laõo giaø laïi trôû veà quaùn röôïu cuûa Taân thò.

Chuû quaùn gaëp laïi coá nhaân, trong loøng vui möøng voâ taû, noùi

vôùi laõo giaø raèng:

- Vì aân-nhaân maø ta môùi coù ngaøy hoâm nay, mong aân-nhaân

haõy löu laïi ñaây cuøng höôûng caûnh phuù quyù.

Laõo giaø cöôøi ñaùp:

- Ñôøi ngöôøi chaúng qua chæ laø moät kieáp phuø-du, phuù-quyù

vinh hoa ñoái vôùi ta cuõng chæ laø moät giaác mô maø thoâi.

Noùi xong beøn laáy saùo ra thoåi, con haïc töø böùc töôøng bay

xuoáng, ñeán tröôùc maët laõo giaø, vaø laõo côõi haïc ñi bieät tích. Ñeå

kyû nieäm laõo giaø vaø con haïc, taïi nôi choã haïc caát caùnh, chuû

tieäm xaây neân moät laàu, laáy teân laø laàu Hoaøng-Haïc. Nay ôû

thaønh Vuõ-Xöông, tænh Haø-Nam Trung-Hoa.

Laõo giaø côõi haïc ñoù chính laø baùt tieân Löõ Thuaàn-Döông toå-

sö.

Sôû vi thieän-nhaân, nhaân giai kính chi, Thieân-ñaïo höõu

chi, phöôùc loäc tuøy chi, chuùng taø vieãn chi, Thaàn-Linh veä

37

chi, sôû toá taát thaønh, Thaàn-Tieân khaû kí.

Thích nghóa

Ngöôøi haønh thieän, seõ ñöôïc thieân-haï toân-kính, Ñöôïc Trôøi

Phaät phuø hoä, Phöôùc loäc khoâng caàu maø töï ñeán, Taø-Thaàn

AÙc-quyû ñeàu traùnh xa, Laïi ñöôïc Thaàn-Linh hoä trì giuùp ñôõ,

Söï vieäc heã laøm taát thaønh, Laïi coøn hy voïng trôû thaønh Thaàn-

Tieân nöõa.

Chuù: Ñöùc Khoång-Töû noùi: “Thaùnh-nhaân ta chöa ñöôïc

thaáy, nhöng thaáy ngöôøi quaân-töû cuõng xem nhö ñöôïc gaëp

Thaùnh-nhaân vaäy. Ta chöa ñöôïc thaáy ngöôøi thieän, nhöng gaëp

ñöôïc ngöôøi coù haèng taâm laøm vieäc thieän thì cuõng nhö ñöôïc

gaëp ñöôïc ngöôøi thieän vaäy”. Moät ngöôøi ñöôïc xöng laø thieän-

nhaân thì haønh ñoäng vaø vieäc laøm ñeàu hôïp vôùi yù Trôøi, cho neân

quyû Thaàn ñeàu kính troïng. Soáng laø ngöôøi hoaøn thieän treân ñôøi,

khi cheát seõ laø Thaàn-Tieân nôi ñoäng phuû.

Maïnh-Thöôøng-Quaân laø moät nhaø nghóa hieäp trong thôøi

Chieán-Quoác, laøm teå-töôùng cuûa nöôùc Teà, ñöôïc vua Teà phong

aáp ôû ñaát Tieát. Trong phuû oâng luoân luoân nuoâi treân 300 thöïc

khaùch, tính oâng laïi raát roäng raõi, thöôøng ñem tieàn cho ngöôøi

khaùc vay möôïn. Vì thöïc khaùch moãi ngaøy moät ñoâng, soá tieàn

chi tieâu khoâng ñuû, neân moät hoâm oâng sai moät thöïc khaùch laø

Phuøng-Hoan ñi qua ñaát Tieát ñoøi nôï. Tröôùc khi leân ñöôøng,

Phuøng-Hoan hoûi Maïnh-Thöôøng-Quaân:

- Khi thu ñöôïc tieàn nôï, töôùng-coâng coù caàn mua gì veà

chaêng?

Maïnh-Thöôøng-Quaân ñaùp:

38

- Xem trong nhaø thieáu gì thì mua.

Khi ñeán ñaát Tieát, Phuøng-Hoan trieäu taäp daân ñeán tuï hoïp vaø

noùi:

- Hoâm nay ta ñeán ñaây khoâng phaûi laø ñoøi nôï, maø laø ñeán

baùo moät tin möøng, chuû ta laø Maïnh-Thöôøng-Quaân noùi tieàn nôï

cuûa quyù vò phuï laõo ñaõ vay möôïn ñeàu khoûi traû, neân hoâm nay

sai ta ñeán ñaây ñeå huûy boû taát caû nhöõng kheá öôùc maø quyù vò ñaõ

laäp trong luùc vay möôïn.

Phuøng-Hoan noùi xong, lieàn ñem kheá öôùc vay nôï cuûa daân

Tieát mang ra xeù heát vaø ñoát tröôùc maët moïi ngöôøi. Khi ñoát

xong, Phuøng-Hoan töø giaõ daân Tieát, trôû veà baùo caùo cuøng

Maïnh-Thöôøng-Quaân.

Thaáy Phuøng-Hoan veà ñeán nhaø, Maïnh-Thöôøng-Quaân hoûi:

- Thu nôï xong roài coù mua gì veà chaêng?

Phuøng-Hoan ñaùp:

- Tröôùc khi ñi toâi ñaõ xem xeùt kyõ löôõng, thaáy nhaø cuûa

töôùng-coâng ngoïc ngaø chaâu baùu chöùa ñaày kho, ngöôøi ñeïp ñaày

nhaø, choù ngöïa cuõng ñaày chuoàng, chaúng thieáu gì heát. Chæ coù

chöõ nghóa laø chöa ñuû, neân hoâm nay ñi ñoøi nôï toâi ñaõ duøng soá

tieàn ñoù mua chöõ nghóa cho töôùng-coâng roài.

Maïnh-Thöôøng-Quaân nghe Phuøng-Hoan noùi xong, trong

loøng bieán saéc:

- Ta vì lo sôï trong nhaø khaùch ñoâng, boång loäc khoâng ñuû chi

tieâu môùi sai tieân-sinh ñi thu nôï, nay tieàn khoâng thu ñöôïc laïi

ñem giaáy nôï mang ñi ñoát, sau naøy chi tieâu khoâng ñuû thì thöïc

khaùch seõ boû ta maø ñi heát, nhö theá goïi laø mua nghóa hay sao?

Phuøng-Hoan ñaùp:

39

- Ñaát Tieát laø ñaát theá phong cuûa töôùng-coâng, nhaân daân ôû ñoù

seõ laø nhöõng ngöôøi cuøng nhau seû ngoït chia buøi vôùi töôùng-

coâng. Nay keû heøn naøy maïo muoäi ñoát boû giaáy nôï, muïc ñích laø

ñeå daân ñaát aáp bieát caùi ñöùc cuûa töôùng-coâng laø troïng ngöôøi

khinh taøi, nhö theá loøng nhaân nghóa cuûa töôùng-coâng seõ ñöôïc

truyeàn ñi khaép nôi, ñoù laø giuùp töôùng-coâng thu phuïc nhaân taâm

vaäy.

Maïnh-Thöôøng-Quaân nghe Phuøng-Hoan noùi theá, cuõng

khoâng hoûi gì ñeán tieàn nöõa.

Veà sau, Maïnh-Thöôøng-Quaân bò ngöôøi gieøm pha, bò vua

Teà thu hoài aán töôùng vaø ñuoåi veà aáp Tieát. Daân aáp Tieát nhôù ôn

xöa, traêm hoï giaø treû ñeàu dìu nhau ñi ngheânh tieáp. Maïnh-

Thöôøng-Quaân nhìn thaáy caûnh naøy môùi noùi vôùi Phuøng-Hoan:

- YÙ nghóa mua nghóa cuûa tieân-sinh, ñeán baây giôø ta môùi roõ.

Thí ôn cho ngöôøi, ngöôøi seõ ghi loøng taïc daï, caûm nghóa ñôøi

ñôøi.

Löông Ñaøi-San thöôøng ñoïc saùch taïi moät ñình ôû ven

soâng. Moät hoâm San nghe luõ quyû noùi chuyeän vôùi nhau:

- Ngaøy mai coù moät phuï nöõ ñeán nhaûy soâng töï töû, ta seõ ñöôïc

ñi ñaàu thai.

Saùng hoâm sau Ñaøi-San quaû nhieân thaáy moät thieáu phuï ñaàu

toùc boái roái, vöøa ñi vöøa khoùc muoán nhaûy xuoáng soâng töï töû.

Nhìn thaáy caûnh töôïng naøy, Ñaøi-San nhôù tôùi lôøi cuûa con quyû

ñaõ noùi vaøo hoâm qua, beøn lôùn tieáng keâu ngöôøi thieáu phuï.

Thieáu phuï nghe thaáy tieáng ngöôøi, söïc tænh côn meâ maø

döøng laïi. Ñaøi-San leân tieáng hoûi:

- Coâ-nöông gaëp chuyeän gì maø phaûi quyeân sinh vaäy?

40

Thieáu phuï ñaùp:

- Gia ñình thieáp ngheøo, choàng thieáp laïi ham côø baïc, thua

nôï quaù nhieàu, baét thieáp phaûi vaøo laàu-xanh tieáp khaùch laáy

tieàn traû nôï. Thieáp tuy queâ muøa, nhöng ñöôïc söï giaùo huaán

cuûa song-thaân, coøn bieát chuùt ít lieâm-sæ, neân thaø cheát maø

khoâng muoán laøm nhuïc thanh danh.

San noùi:

- Coâ-nöông chôù neân quyeân sinh, toâi coù chuùt ít tieàn baïc coù

theå giuùp ñôõ gia ñình coâ qua khoûi côn hoaïn naïn naøy.

Ñaøi-San vöøa noùi xong thì thaáy moät thanh nieân, thôû hoån

heån chaïy ñeán keùo laáy tay cuûa thieáu phuï.

San noùi vôùi ngöôøi thanh nieân:

- OÂng vì côø baïc maø taùn gia baïi saûn, sau naøy neân chöøa.

Tieàn baïc maát ñi coøn coù theå kieám ñöôïc, ngöôøi cheát ñi roài thì

khoâng theå soáng laïi nöõa. OÂng nôï ngöôøi ta bao nhieâu toâi coù theå

giuùp oâng traû cho.

Hai vôï choàng caûm taï Ñaøi-San maø ñi. Ñeâm ñoù Ñaøi-San laïi

nghe moät quyû noùi:

- Ñaùng leõ ra ta ñaõ ñöôïc ñi ñaàu thai roài, nhöng bò chaøng

thö-sinh laøm hoûng chuyeän.

Moät quyû khaùc giaän noùi:

- Sao khoâng laøm haïi thaèng ñoù ñi?

Quyû khaùc ñaùp:

- Khoâng ñöôïc ñaâu, Thöôïng-Ñeá ñaõ tuyeån ngöôøi naøy laøm

Thöôïng-thö sau naøy, mình khoâng theå haïi noù ñöôïc

Veà sau Ñaøi-San thi ñoã ñöôïc boå laøm chöùc ngöï-söû, vaø sau

cuøng leân chöùc Thöôïng-thö.

41

Baùt-Tieân Taøo Quoác-Cöïu laø em ruoät cuûa Taøo Thaùi-Haäu

ñôøi Toáng. Tuy laø quoác-cöïu (oâng caäu cuûa moät nöôùc) trong

trieàu, nhöng khoâng vì quyeàn theá maø hieån uy vôùi ngöôøi. Taøo

Quoác-Cöïu coù moät ngöôøi em laø Taøo-Nhò, thöôøng hay caäy theá

haïi ngöôøi, laäp beø ñaûng ñeå choáng ngöôøi trung löông trong

trieàu, laïi ñoaït gaùi chieám vôï cuûa daân, chaúng boû ñieàu aùc naøo

maø khoâng laøm, trong trieàu noäi ngoaïi ñeàu oaùn giaän nhöng

khoâng daùm noùi. Taøo Quoác-Cöïu haèng raày Taøo-Nhò, nhöng

tính cuûa Nhò khoâng chöøa, Taøo Quoác-Cöïu than raèng: Laøm

laønh coù phuùc, laøm aùc mang hoïa, ñoù laø luaät Trôøi. Toå-tieân nhaø

ta coù ñöùc neân kieáp naøy môùi ñaëng giaøu sang, nay em mình

laøm nhieàu ñieàu thaát ñöùc baát nhaân, laøm cho thieân haï oaùn

gheùt, khi phuùc ñöùc nhaø ta heát roài thì hoïa seõ ñeán vaø ta cuõng

traùnh khoâng khoûi bò laây. Ta phaûi traùnh tröôùc, neáu khoâng sau

naøy taát mang hoïa.

Quoác-Cöïu vì theá maø ñem heát taøi saûn ra boá thí cho daân

ngheøo, vaø chu du thieân haï ñeå phoûng ñaïo. Veà sau gaëp Haùn

Chung-Ly vaø Löõ Thuaàn-Döông hai vò toå-sö truyeàn thoï taâm-

phaùp, tu chöùng quaû vò, laø moät vò Tieân trong Baùt-Tieân maø daân

gian thöôøng truyeàn tuïng.

Duïc caàu Thieân-Tieân giaû, ñöông laäp nhaát thieân tam

baùch thieän, duïc caàu Ñòa-Tieân giaû, ñöông laäp tam baùch

thieän.

Thích nghóa

Muoán caàu chöùc vò Thieân-Tieân, phaûi laäp moät nghìn ba

traêm (1300) ñieàu thieän, Muoán caàu chöùc vò Ñòa-Tieân thì phaûi

42

laäp ba traêm (300) ñieàu thieän.

Chuù: 1) Ngöôøi tu haønh coù Ñaïo coù ñöùc, chöùng quaû thoaùt

voøng luaân-hoài laø Thieân-Tieân. Ñòa-Tieân laø ngöôøi haønh thieän

cöùu ñôøi, chæ coù phaàn ñöùc nhöng khoâng ñaéc Ñaïo, sau khi cheát

ñöôïc Ñöùc Ngoïc-Ñeá phong laøm Thaàn cuûa moät vuøng, höôûng

höông quaû cuûa ngöôøi cuùng baùi vaøi ba traêm naêm.

Thaàn Tieân ñeàu do ngöôøi tu haønh thaønh, trung hieáu tieát

nghóa laø baäc thang ñöa ngöôøi ñeán coõi Tieân, thieän haønh laø caàu

ñöa ngöôøi rôøi beå khoå veà theá giôùi Cöïc-Laïc. Khi chöa thaønh

Ñaïo, Thaàn Tieân cuõng laø ngöôøi, chæ khaùc nhau ôû choã laø bieát

laäp chí vaø haønh thieän tích ñöùc maø thoâi.

Tuøng-Lang coù ngö-phuû Lyù-Chaùnh, ngöôøi chính-tröïc,

ñaïm baïc danh lôïi, soáng baèng ngheà ñaùnh caù qua ngaøy. Moãi

khi ñaùnh ñöôïc caù, thöôøng hay mua röôïu veà töï nhaép. Moät

hoâm ñang ñaùnh cheùn moät mình, boãng nhieân coù moät ngöôøi

xuaát hieän ñöùng tröôùc cöûa. Lyù-Chaùnh leân tieáng:

- Caùc-haï laø ai vaäy?

Ngöôøi kia ñaùp:

- Ta khoâng phaûi laø ngöôøi maø laø quyû, cheát ôû döôùi soâng naøy

ñaõ naêm naêm, nay thaáy oâng uoáng röôïu thieáu baïn neân muoán

ñeán laøm quen vaø caàu xin moät cheùn.

Lyù-Chaùnh ñaùp:

- Neáu coù höùng thuù thì môøi caùc-haï ngoài chung cuøng nhaép,

laøm baïn vôùi röôïu, ngöôøi hay quyû ñeàu nhö nhau caû.

Quyû nhaän lôøi môøi cuûa Lyù-Chaùnh, ngöôøi vaø quyû ngoài treân

baøn röôïc cheø taïc vôùi nhau. Khi röôïu heát, quyû beøn töø giaõ. Veà

sau quyû thöôøng ñeán uoáng röôïu vôùi Lyù-Chaùnh, moái tình nhaân

43

quyû ñaõ trôû thaønh ñoâi baïn tri giao.

Moät hoâm quyû ñeán gaëp Lyù-Chaùnh:

- Ngaøy mai seõ coù ngöôøi cheát giöõa soâng, ñeä seõ ñöôïc ñi ñaàu

thai, nay ñeán töø giaõ huynh, caàu chuùc söùc khoûe cuûa huynh

ñöôïc doài daøo, bình an.

Vaøi ngaøy sau, Lyù-Chaùnh laïi thaáy ngöôøi baïn quyû ñeán thaêm

vôùi boä maët buoàn baõ. Lyù-Chaùnh hoûi:

- Maáy ngaøy tröôùc huynh ñaõ noùi laø ñi ñaàu thai cô maø, sao

hoâm nay vaãn coøn ôû ñaây?

Quyû ñaùp:

- Ñuùng ra hoâm ñoù coù ngöôøi laùi ñoø bò cheát chìm, nhöng

ngöôøi ñoù moà coâi töø nhoû, laïi phaûi nuoâi theâm moät ngöôøi em

daïi, thaáy maø toäi nghieäp, neân loøng ñeä khoâng nôõ thaáy ngöôøi

cheát ñeå mình ñi ñaàu thai. Cho neân hoâm nay ñeán gaëp huynh

uoáng röôïu giaûi saàu.

Moät thaùng sau, ngöôøi baïn quyû laïi ñeán töø giaõ Lyù-Chaùnh:

- Ngaøy mai coù moät thanh nieân ñeán bôi loäi vaø seõ cheát taïi

ñaây, ñeä seõ ñöôïc ñi ñaàu thai, nay ñeán töø giaõ huynh.

Lyù-Chaùnh:

- Ñeä chuùc möøng cho huynh vaäy.

Qua vaøi ngaøy, trong luùc ñang uoáng röôïu, Lyù-Chaùnh laïi

thaáy ngöôøi baïn quyû xuaát hieän, Lyù-Chaùnh hoûi:

- Huynh vaãn chöa ñöôïc ñaàu thai hay sao?

Quyû ñaùp:

- Soá cuûa ngöôøi ñoù ñuùng ra bò cheát chìm vaøo hoâm ñoù,

nhöng ñeä thaáy ngöôøi ñoù haõy coøn meï giaø phaûi nuoâi, nghó ñeán

maø thöông haïi neân ñeä cöùu ngöôøi thanh nieân ñoù.

44

Lyù-Chaùnh:

- Huynh quaû laø ngöôøi coù loøng nhaân-töø, coù ngaøy seõ ñöôïc

phuùc baùo. Huynh khoâng ñi ñaàu thai nhöng ñeán ñaây taïc cheùn

cuøng ñeä cuõng vui.

Quyû noùi:

- Ngaøy mai coù moät thieáu phuï ñeán nhaûy soâng töï töû, ñeä seõ

ñöôïc ñi ñaàu thai, neân ñeán baùo cho huynh hay.

Lyù-Chaùnh:

- Ñeä cuõng möøng cho huynh, mong huynh ñöôïc ñaàu thai

vaøo gia ñình phuù quyù.

Qua vaøi ngaøy, Lyù-Chaùnh laïi thaáy ngöôøi baïn quyû ñeán neân

ngaïc nhieân hoûi:

- UÛa, huynh vaãn chöa ñöôïc ñaàu thai aø?

Quyû ñaùp:

- Thieáu-phuï nhaûy soâng laø ngöôøi coù chöõa, ñeä laø nam nhi

cheát coøn khoå nhö vaäy, neáu laø ñaøn baø phuï nöõ thì laïi caøng khoå

theâm, ñeä laïi nghó ñeán moät meänh maø cheát ñeán hai ngöôøi, loøng

laïi caøng khoâng nôõ, neân ñeä boû yù ñònh ñi ñaàu thai, laøm moät

ngöôøi baïn quyû vónh vieãn cuøng huynh.

Lyù-Chaùnh:

- Neáu huynh khoâng cheâ ñeä ngheøo, boû chuyeän ñôøi ra

ngoaøi, coù röôïu thì mình nhaép chung, thì laøm ngöôøi hay laøm

quyû cuõng khoâng coù gì khaùc bieät caû, huynh nghó coù ñuùng

khoâng?

Ñoâi baïn nhaân quyû töø ñoù laïi caøng thaám thieát hôn. Moät hoâm

Lyù-Chaùnh thaáy ngöôøi baïn quyû maëc aùo caåm baøo ñeán thaêm

mình, neân ngaïc nhieân hoûi:

45

- Huynh laøm gì maø hoâm nay aên maëc sang troïng ñeán theá?

Ngöôøi baïn quyû ñaùp:

- Hoâm nay ñeä ñeán ñaây ñeå baùo tin möøng vaø cuõng ñeå töø giaõ

huynh. Möøng khoâng phaûi laø ñeä ñöôïc ñi ñaàu thai laøm kieáp

ngöôøi, maø laø laøm Thaàn cuûa soâng naøy. Ñöùc Ngoïc-Ñeá xeùt ñeä

coù loøng nhaân-töø, chaúng nhöõng khoâng nôõ haïi ngöôøi maø coøn coù

loøng cöùu ngöôøi, vì loøng traéc-aån naøy neân ñeä ñöôïc Ñöùc Ngoïc-

Ñeá phong laøm Thaàn.

Caåu hoaëc phi nghóa nhi ñoäng, Boäi lyù nhi haønh, Dó aùc vi

naêng, Nhaãn taùc taøn haïi, AÙm taëc löông thieän.

Thích nghóa

Neáu nhö suy tính ñeán chuyeän phi nghóa, Laøm chuyeän traùi

vôùi ñaïo-lyù, Laøm vieäc aùc maø khoâng bieát hoái caûi laïi cho ñoù laø

taøi naêng cuûa mình, Nhaãn taâm taøn saùt sanh linh, Möu toan

aùm haïi ngöôøi hieàn.

Chuù: 1) Söï vieäc hôïp vôùi nghóa thì baát caåu, vieäc laøm hôïp

vôùi lyù thì traùnh ñöôïc hoïa. Cho neân ngöôøi quaân-töû khi ñoäng

thì xeùt ñeán nghóa, haønh thì xeùt ñeán lyù. Neáu ñoäng maø phi

nghóa thì haønh seõ boäi lyù, vaø loãi töø ñoù maø ra, toäi töø ñoù maø neân.

2) Ñöùc cuûa Trôøi laø haùo sanh vaø aùc töû, loøng ngöôøi cuõng theá.

Coù ngöôøi naøo khoâng ham soáng vaø sôï cheát ñaâu? Vaät vôùi ta

cuøng moät theå, cuõng bieát vui möøng, giaän hôøn, yeâu gheùt, cuõng

bieát ñau ñôùn vaø ham soáng sôï cheát nhö ta. Leõ naøo nhaãn taâm

taøn saùt ñoàng loaïi hay sao?

Ñôøi Toáng coù ngöôøi Chu-Baùi, thích nuoâi boà caâu. Moät

46

hoâm con meøo trong nhaø caén cheát con chim cuûa Baùi, Baùi

giaän, laáy dao chaët ñöùt boán caúng cuûa con meøo, meøo keâu la

thaûm thieát, vaøi ngaøy sau môùi cheát. Veà sau vôï cuûa Chu-Baùi

sinh haï moät ngöôøi con trai, nguõ-quan ñaày ñuû nhöng khoâng

coù chaân tay. Ngöôøi ñöông thôøi cho raèng ñöùa con taøn taät cuûa

Chu-Baùi laø con meøo ñaàu thai ñeå traû thuø.

3) AÙm laø aâm thaàm, taëc laø laøm haïi. Hieáu, ñeã, trung, tín, leã,

nghóa, lieâm, sæ laø baùt ñöùc, laø tính thuaàn löông chí-thieän cuûa

moïi ngöôøi, baåm phuù töø Trôøi, neân Trôøi hæ. AÙm taëc löông thieän

laø ñi nghòch vôùi Thieân-Lyù, ngöôøi vôùi Trôøi ñeàu oaùn, traùnh sao

cho khoûi hoïa.

AÙm vuõ quaân thaân, Maïn kyø tieân sinh.

Thích nghóa

Khi giaáu caáp treân vaø phuï-maãu, Ngaïo maïn, khoâng toân

kính baäc thaày.

Chuù: Vu laø khinh khi, Quaân chæ ngöôøi laõnh ñaïo trong

nöôùc, Thaân chæ cha meï trong nhaø, Maïn laø baát kính, Tieân-

sinh laø thaày hoïc. AÙm vuõ quaân thaân maø khoâng troïng, xem

thöôøng thaày hoïc maø khoâng kính ñeàu laø toäi ngoã nghòch.

Laøng Taân-An coù ngöôøi hoï Uoâng, tö chaát thoâng minh,

naêm leân taùm tuoåi ñaõ bieát laøm thô vaên, moät khi ñoïc ñöôïc saùch

naøo ñeàu khoâng bao giôø queân. Nhöng tính tình ngaïo maïn,

xem trôøi baèng vung, thöôøng hay cheá nhaïo thaày hoïc tröôùc

maët quaàn chuùng. Moät hoâm ngaùp mieäng buoàn nguû, trong

mieäng nhaûy ra moät vaät hình thuø nhö ngöôøi, chæ maët Uoâng

47

traùch raèng: “Ngöôi ñuùng ra laø traïng-nguyeân, nhöng vì khinh

maïn thaày hoïc, ñaéc toäi vôùi Trôøi neân trong soå ñaõ bò xoùa teân.

Vaø ta cuõng khoâng coøn theo haàu nhaø ngöôi nöõa”. Noùi xong

beøn bieán maát. Hoâm sau, Uoâng môû saùch ra ñoïc, khoâng bieát

ñeán moät chöõ, vaø baàn cuøng laän ñaän suoát ñôøi.

Baïn kyø sôû söï, Cuoáng chö voâ thöùc, Baùng chö ñoàng hoïc.

Thích nghóa

Khoâng trung thaønh vôùi chöùc vuï vaø vieäc laøm cuûa mình,

Löøa doái, gaït gaãm keû voâ thöùc, Huûy baùng baïn hoïc ñeå caàu lôïi

cho mình.

Chuù: 1) Baïn laø phaûn-boäi, phaûn-nghòch. Söï neáu hieåu theo

nghóa heïp, laø beà döôùi söï beà treân, nhö ñaày tôù söï chuû, baøy toâi

thôø vua. Hieåu theo nghóa roäng chæ veà cöông vò cuûa moät

ngöôøi ñoái vôùi vieäc laøm, nhö coâng nhaân trong moät coâng

xöôûng, vieân chöùc trong moät coâng ty, coâng-chöùc trong moät cô

quan... Baát cöù ôû trong moät ñòa vò naøo, ta ñeàu phaûi taän taâm,

moät loøng, ñeå laøm troøn boån phaän vaø traùch nhieäm cuûa mình.

Nhö ñaày tôù söï chuû cuõng nhö baøy toâi thôø vua ñeàu phaûi trung.

Neáu ñi ngöôïc laïi thì laø hai loøng, ñoù laø baát trung vaø baát nghóa,

laø söï phaûn boäi. (Neáu gaëp chuû voâ ñaïo hay baát nhaân, baát ñaéc

dó phaûi rôøi boû, laø tröôøng hôïp “Phi ñaïo taéc thoái” maø khoâng

ôû trong phaïm vi boäi-nghòch).

2) Thöùc laø trí-thöùc, Voâ-thöùc chæ haïn ngöôøi taàm thöôøng,

kieán thöùc khoâng cao. Cuoáng laø söï löøa doái, khoâng thöïc. Gaëp

ngöôøi kieán thöùc khoâng baèng mình, laáy taøi trí cuûa mình ñeå

48

giuùp phaàn baát tuùc cuûa ngöôøi laø moät vieäc toát. Neáu lôïi duïng

loøng ngaây ngoâ cuûa ngöôøi maø laáy chuyeän baát thöïc ñeå gaït gaãm

thì laø moät ñieàu aùc vaäy.

Ñoàng hoïc laø ngöôøi cuøng hoïc chung moät thaày. Baïn hoïc

phaûi ñoái xöû vôùi nhau nhö anh em. Ñaõ laø baïn hoïc thì phaûi

giuùp ñôõ laãn nhau, coù phuùc cuøng höôûng, gaëp hoaïn-naïn cuøng

chòu, nhö theá môùi laø tình ñoàng moân. Tình baïn nhö Baõo

Thuùc-Nha ñoái vôùi Quaûn-Troïng thì ñöôïc tieáng thôm muoân

thuôû, coøn nhö Baøng-Quyeân ñoái vôùi Toân-Taãn thì mang tieáng

xaáu ñôøi ñôøi.

Hö vu traù nguïy, Coâng kieát toâng thaân, Cöông cöôøng

baát nhaân, Ngaän leä töï duïng.

Thích nghóa

Duøng chuyeän khoâng thöïc teá ñeå vu oan vaø duøng thuû ñoaïn

xaûo traù ñeå löøa ngöôøi, Bôùi moùc chuyeän tö ñeå coâng kích ngöôøi

ñoàng toäc, Tính tình böôùng bænh, khoâng loøng nhaân-töø, Taùo

baïo chuyeân quyeàn, khoâng nghe lôøi khuyeân baûo cuûa ngöôøi

khaùc.

Chuù: 1) Hö chæ söï vieäc voâ caên cöù, Vu laø bòa chuyeän

khoâng thöïc, Traù laø quyû quyeät, Nguïy laø giaû taïo, ñeàu laø loøng

baát chaùnh haïi ngöôøi, khoâng neân coù.

2) Toâng thaân laø ngöôøi ñoàng toäc. Ngöôøi trong moät toäc nhö

caønh caây chung moät thaân, cuøng moät reã. Thaân nhôø reã môùi

soáng, thaân coù nhaùnh boâng môùi thònh vaø traùi môùi nhieàu. Reã,

thaân, caønh taïo neân caây, thieáu ñi moät thì caây khoâng theå keát

49

traùi. Ngöôøi cuøng toäc cuõng theá, hoã töông hoã trôï môùi laøm raïng

ñöôïc caùi vinh trong hoï, moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc thôm laây. Neáu

vì ganh tî maø bôùi moùc, hay coâng kích ñeå haõm haïi nhau, thì

nhö traùi caây bò hö thoái maø töï sinh doøi, chæ coù haïi maø khoâng

coù lôïi.

3) Cöông cöôøng chæ söï taøn nhaãn hung baïo, Ngaân leä chæ

loøng daï saét ñaù voâ tình, ñeàu laø caùi haïi cuûa loøng nhaân.

Veä-Öôûng laø ngöôøi nöôùc Veä thôøi Chieán-Quoác, chuyeân

duøng hình luaät ñeå trò ngöôøi, Veä-Öôûng ñöôïc Coâng-Toân-Toïa

tieán cöû cho Nguïy Hueä-Vöông. Khi Coâng-Toân-Toïa maát,

Nguïy Hueâ-Vöông khoâng duøng, Veä-Öôûng qua nöôùc Taàn,

ñöôïc Taàn Hieáu-Coâng troïng duïng. Veä-Öôûng chuû tröông raèng

laáy baù-ñaïo trò nöôùc thì nöôùc môùi maïnh, neân ñaët naëng hình

luaät baét daân chuùng phaûi theo. Phaøm nhöõng khu ñaát naøo bò boû

hoang, daân trong vuøng phuï caän phaûi ñi khai khaån, bao nhieâu

ruoäng ñaát khai ñöôïc ñeàu laø quan-ñieàn, ngöôøi daân khoâng

ñöôïc rieâng moät taác ñaát naøo, trai phaûi caøy ruoäng, gaùi phaûi deät

cöûi, ngöôøi khoâng thieát vieäc laøm seõ bò trò toäi. Veà maët quaân söï

Veä-Öôûng ra leänh, laáy ñaàu cuûa giaëc laøm coâng traïng, thuû caáp

nhieàu thì coâng seõ lôùn, ngöôøi naøo sôï traän luøi böôùc thì bò cheùm

ngang löng, ra traän khoâng coâng thì bò töôùc boû chöùc töôùc.

Ngöôøi daân coù vieäc tranh ñaáu hay toá tuïng, baát keå ngöôøi ñuùng

hay sai, caû hai ñeàu bò cheùm. Laïi ñaët ra luaät lieân trò, laáy möôøi

nhaø laøm thaønh moät lieân, moät nhaø coù loãi thì chín nhaø phaûi toá

caùo, neáu khoâng toá caùo thì caû möôøi nhaø cuõng ñeàu bò toäi, haøng

xoùm coù ngöôøi ñeán nguû troï ngöôøi troï ñeàu phaûi coù giaáy pheùp,

neáu traùi leänh thì ngöôøi chuû laãn ngöôøi troï ñeàu bò cheùm.

50

Khi luaät môùi ñöôïc ban haønh, quan ñaïi phu laø Cam-Long

vaø Ñoã-Trí vì nghò luaän can giaùn, ñeàu bò giaùng chöùc, Theá-töû

khoâng theo, Veä-Öôûng taâu vôùi Taàn Hieáu-Coâng, baét toäi cuûa

quan thaùi-sö Coâng Toân-Giaû vaø thaùi-phoù Coâng-töû Kieàu laø

thaày hoïc cuûa theá-töû, ngöôøi bò caét muõi, ngöôøi bò thích chöõ vaøo

maët. Baù quan vaên voõ vì sôï hình luaät cuûa Veä-Öôûng, ñeàu

khoâng daùm nghò luaän. Veä-Öôûng laïi thaân haønh tra xeùt töû

phaïm, moät ngaøy gieát hôn baûy traêm ngöôøi. Baù taùnh ñeàu kinh

sôï luaät haø khaéc cuûa Veä-Öôûng, naèm nguû thöôøng hay giaät

mình.

Khi vua Taàn Hieáu-Coâng maát, theá-töû leân ngoâi laø Hueä Vaên-

Coâng. Veä-Öôûng töï phuï mình laø ngöôøi coù coâng vôùi tieân trieàu,

neân ra vaøo ngaïo maïn. Coâng-töû Kieàu tröôùc kia bò Veä-Öôûng

caét muõi, caêm giaän trong loøng neân cuøng Coâng Toân-Giaû taâu

vôùi Hueä Vaên-Coâng:

- Quyeàn theá cuûa ñaïi-thaàn cao thì nöôùc seõ nguy. Veä-Öôûng

laäp pheùp cai trò nöôùc Taàn, tuy nöôùc ñöôïc thònh trò, nhöng

treân döôùi ñeàu cho raèng ñoù laø pheùp cuûa Veä-Öôûng maø khoâng

noùi laø pheùp cuûa nöôùc Taàn, hôn nöõa treân döôùi ñeàu oaùn thuø

Veä-Öôûng, neáu beä-haï khoâng nghó caùch ñoái phoù e sau naøy

nöôùc seõ loaïn.

Hueä Vaên-Coâng voán ñaõ khoâng thích Veä-Öôûng nay nghe lôøi

cuûa Coâng-töû Kieàu vaø Coâng-Toân-Giaû, lieàn sai ngöôøi thu

töôùng aán cuûa Veä-Öôûng vaø ñuoåi veà aáp Thöông-OÂ.

Khi Veä-Öôûng ra ñi, coù traêm quan ñöa tieãn, oai nghi beä veä,

Coâng-Toân-Giaû cuøng Coâng-töû Kieàu maät baùo cho Hueä Vaên-

Coâng hay laø Veä-Öôûng khoâng bieát aên naên hoái loãi, laïi tieám

51

duøng nghi thöùc cuûa vöông giaû, e raèng khi veà ñeán Thöông-OÂ

seõ laøm phaûn. Hai vò quan ñaïi phu Cam-Long vaø Ñoã-Trí luùc

tröôùc bò Veä-Öôûng laøm haïi, cuõng ñöùng ra laøm chöùng laø coù

vieäc naøy. Hueä Vaên-Coâng giaän, laäp töùc sai Coâng-Toân-Giaû

daãn binh ñuoåi baét Veä-Öôûng. Veä-Öôûng ñi xe ra khoûi thaønh ñaõ

traêm daëm, boãng nghe maët sau coù quaân lính ñuoåi theo, bieát laø

Hueä Vaên-Coâng sai ngöôøi ñeán baét, trong loøng lo sôï, voäi truùt

boû aùo muõ, giaû trang laøm thöôøng daân ñi troán. Khi chaïy ñeán

Haøm-Quan thì trôøi saép toái, Veä-Öôûng tìm ñeán moät khaùch saïn

xin nguû troï. Chuû khaùch saïn hoûi laáy giaáy pheùp, Veä-Öôûng

khoâng coù, chuû khaùch saïn noùi:

- Pheùp cuûa Thöông-Quaân (Veä-Öôûng) caám ngöôøi khoâng

giaáy pheùp ñeán nguû troï, neáu phaïm phaùp thì seõ bò toäi, neân

khoâng daùm nhaän oâng.

Veä-Öôûng than thaàm: Chính ta ñaët ra pheùp aáy ñeå haïi ta.

Sau bò Coâng-Toân-Giaû baét ñöôïc. Hueä Vaên-Coâng ra leänh chu

di tam toäc cuûa Veä-Öôûng, laïi sai ngöôøi troùi thaân cuûa Veä-Öôûng

vaø duøng naêm con traâu phanh thaây. Daân chuùng thuø gheùt Veä-

Öôûng neân giaønh laáy thòt cuûa Veä-Öôûng maø aên.

OÂi, chæ vì coâng danh lôïi loäc maø haø khaéc voâ tình, taøn nhaãn

voâ ñaïo, coâng danh ñöôïc toaïi roài thì bò toäi dieät thaân vaø chu di

tam toäc. Chaúng phaûi laø quaû baùo sao!

Thò phi baát ñaùng, Höôùng boäi quai nghi, Ngöôïc haï thuû

coâng, Sieåm thöôïng hy chæ.

Thích nghóa

Khoâng phaân bieät thò phi, cho vieäc xaáu laø toát vaø vieäc toát laø

52

xaáu, Chuyeân laøm vieäc nghòch lyù coù haïi cho xaõ hoäi, Vì tranh

laáy coâng maø baïo ngöôïc vaø haø-khaéc vôùi caáp döôùi, Nònh hoùt

mong ñöôïc loøng cuûa caáp treân.

Chuù: 1) Söï vieäc ñuùng thì noùi ñuùng, sai thì phaûi noùi sai

chôù neân thieân vò maø ñieân ñaûo phaûi traùi.

2) Höôùng laø höôùng theo, boäi laø ñi ngöôïc laïi. Ñieàu hôïp vôùi

nhaân nghóa thì phaûi theo, khoâng hôïp thì neân traùnh, ñoù laø

hôïp-nghi. Ngöôïc laïi, leõ ñaùng theo maø traùnh, leõ ñaùng traùnh

maø theo goïi laø quai-nghi, ñi nghòch vôùi Thieân-lyù.

3) Coâng laø coâng-huaân, thaønh-tích. Coù thaønh-tích töùc coù

coâng, coù coâng thì coù töôùc loäc. Laáy coâng laøm vinh hieån laø

nguyeän voïng cuûa moãi ngöôøi. Tinh trung baùo quoác laø coâng

ñaùng thöôûng, chính trò oån ñònh khoâng coù troäm cöôùp, nhaân

daân aên no maëc aám laø coâng ñaùng möøng, laäp thieän ngoân pheùp

taéc ñeå trò theá laø coâng ñaùng kính. Coøn nhö haø khaéc vôùi caáp

döôùi ñeå laáy coâng laø ñieàu baát nhaân. Khi ñaõ baát nhaân thì traùnh

sao khoûi löôùi Trôøi.

4) Laáy loøng trung nghóa phuïng söï caáp treân laø kính, duøng

lôøi nònh hoùt ñeå mong ñöôïc loøng laø khi maõn khoâng thöïc. Ñaõ

sinh loøng khi maõn thì taâm ñòa baát chaùnh, do ñoù treân döôùi ñeàu

thieân leäch maø ñi ñeán choã sai laàm.

Thuï aân baát caûm, Nieäm oaùn baát höu, Khinh mieät Thieân

daân, Nhieãu loaïn quoác chaùnh.

Thích nghóa

Mang ôn cuûa ngöôøi maø khoâng bieát caûm taï baùo ñaùp, Gaëp

53

oaùn thì nuoâi haän trong loøng maø khoâng queân, Cô may coù

ñöôïc moät chöùc töôùc thì töï kieâu maõn maø khinh mieät quaàn

chuùng, Laøm roái loaïn, quaáy nhieãu quoác-chính.

Chuù: 1) Chòu ôn maø khoâng nghó ñeán ñeàn ñaùp, vì ôn laø

loøng toát cuûa ngöôøi neân deã nhaän vaø mau queân, oaùn laø loøng

xaáu cuûa ngöôøi ñoái vôùi ta neân khoù chòu vaø khoù queân. Chòu ôn

ngöôøi maø nghó ñeán caùch baùo ñaùp laø loøng nhaân, traùi laïi thì laø

baát nghóa. Gaëp oaùn maø khoâng nghó ñeán haän thuø cuõng laø loøng

nghóa, neáu nuoâi haän trong loøng thì deã sinh loøng traû thuø vaø

maàm moùng cuûa caùi hoïa cuõng ñaõ tieàm taøng ôû trong ñoù. Cho

neân ngöôøi ñôøi thöôøng noùi “Oaùn chæ neân giaûi maø khoâng neân

keát” laø vaäy.

Quaùch-Töû-Nghi vaø Lyù-Quang-Baät laø hai vò phoù töôùng

cuûa An-Töû-Thuaän nhaø Ñöôøng. Tính tình cuûa hai ngöôøi voán

khoâng hôïp, yù kieán cuûa hai ngöôøi laïi thöôøng hay xung ñoät laãn

nhau. Nhieàu khi hai ngöôøi cuøng ñi vôùi nhau trong moät chieác

xe, cuøng ngoài chung nhau trong moät baøn tieäc, nhöng hai beân

ñeàu khoâng hoûi han nhau.

Veà sau Quaùch-Töû-Nghi ñöôïc leân laøm töôùng thay An-Töû-

Thuaän. Lyù-Quan-Baät sôï Quaùch-Töû-Nghi vì hieàm-khích maø

laøm haïi mình, neân ñeán gaëp Quaùch-Töû-Nghi vaø noùi raèng:

- Toâi thöôøng hay xích mích vôùi töôùng quaân, neáu coù loãi thì

cheát vaãn cam taâm, coøn vôï con toâi laø ngöôøi voâ toäi, mong

töôùng quaân roäng löôïng dung thöù.

Quaùch-Töû-Nghi nghe Lyù-Quan-Baät noùi theá, trong loøng

hoaûng hoát, lieàn ñaùp laïi:

- Toâi naøo daùm ñem loøng oaùn haän rieâng tö maø ñi haïi töôùng

54

quaân. Töôùng quaân laø ngöôøi taøi ba, trong nöôùc laïi ñang loaïn

laïc, ngoaøi töôùng quaân ra khoâng ai coù theå caàm quaân bình trò

ñöôïc. YÙ kieán baát hôïp chæ laø chuyeän nhoû giöõa ta vaø töôùng

quaân, vieäc nöôùc troïng ñaïi, hai ta leõ naøo laïi vì chuyeän nhoû

nhaët rieâng tö maø laøm haïi ñeán ñaïi söï cuûa nöôùc hay sao?

Quaùch-Töû-Nghi noùi xong, nöôùc maét raøn ruïa, laïi duøng lôøi

trung nghóa ñeå kích leä, vaø phong Lyù-Quan-Baät leân chöùc

Tieát-ñoä-söù. Söï hieàm khích thuø nghòch cuûa hai ngöôøi baêng

thích töø ñoù, vaø thaân thieän vôùi nhau hôn bao giôø heát.

2) Ngöôøi do Trôøi sinh neân goïi laø Thieân-daân. Trôøi sinh

ngöôøi thì cuõng thöông ngöôøi, ta cuõng laø ngöôøi ñoàng theå vôùi

bao nhieâu ngöôøi khaùc, leõ naøo vì ôû trong moät ñòa vò khaùc maø

ta laïi sinh loøng khinh khi xem ngöôøi nhö loaøi vaät maø haø hieáp

hay sao!

3) Quoác-chaùnh laø kyû-cöông cuûa moät nöôùc (haønh-phaùp,

luaät phaùp vaø tö-phaùp), laáy chaùnh ñeå trò nöôùc thì nöôùc yeân,

gaây roái trong vieäc trò an laø hoïa lôùn cuûa nöôùc vaäy.

Thöôûng caäp phi nghóa, Hình caäp voâ coâ.

Thích nghóa

Töôûng thöôûng khoâng ñuùng nghóa, Gia hình phaït cho

ngöôøi voâ toäi.

Chuù: 1) Muïc ñích cuûa söï töôûng thöôûng laø ñeå khuyeán

khích ngöôøi coù coâng, ñeå ngöôøi khaùc noi theo maø laøm. Hình

phaït laø ñeå trò ngöôøi coù loãi, mong keû khaùc laáy ñoù laøm göông

maø khoâng neân theo. Ngöôøi ñaùng thöôûng maø khoâng ñöôïc

thöôûng, ngöôøi khoâng ñaùng thöôûng maø laïi ñöôïc thöôûng laø

55

“Thöôûng caäp phi nghóa”, nhö theá laøm cho ngöôøi quaân-töû thaát

yù, keû tieåu-nhaân ñaéc chí. Ñoù laø maàm moùng cuûa caùi loaïn,

chaúng meâ hoaëc laém sao!

Thôøi Chieán-Quoác, vua Hueä-Vöông nöôùc Nguïy hoûi vò

ñaïi-thaàn laø Thaäp-Bì raèng:

- Khanh nghe ngöôøi ta pheâ bình quaû-nhaân nhö theá naøo?

Thaäp-Bì taâu raèng:

- Moïi ngöôøi ñeàu noùi raèng beä-haï laø ngöôøi nhaân-töø vaø hay

gia ôn cho ngöôøi.

Nghe Thaäp-Bì taâu nhö theá, Nguïy Hueä-Vöông laáy laøm

möøng vaø noùi:

- Nhö theá thì coâng-ñöùc cuûa quaû-nhaân seõ lôùn vaäy.

Thaäp-Bì ñaùp:

- Khoâng phaûi theá ñaâu, haï thaàn e raèng coâng-ñöùc cuûa beä-haï

seõ laøm cho nöôùc bò maát.

Nguïy Hueä-Vöông ngaïc nhieân hoûi:

- Loøng nhaân-töø vaø gia ôn cho ngöôøi ñeàu laø vieäc thieän, laøm

vieäc thieän maø phaûi maát nöôùc nhö theá laø nghóa lyù gì?

Thaäp-Bì thöa:

- Tuy coù loøng nhaân-töø nhöng keát quaû cuûa loøng töø khoâng

mang ñeán vieäc thieän maø ñöa ñeán vieäc aùc thì laø haïi. Beä-haï

khoâng xeùt lyù, ngöôøi coù toäi cuõng khoâng tröøng phaït thì sau naøy

seõ loaïn. Gia ôn cuõng theá, neáu khoâng xeùt lyù thì keû voâ coâng

cuõng ñöôïc thöôûng, nhö vaäy laø thöôûng phaït khoâng coâng bình,

ngöôøi voâ coâng möøng, ngöôøi coù coâng oaùn. Nhö theá nöôùc

chaúng nguy hay sao!

Nguïy Hueä-Vöông cho lôøi noùi cuûa Thaäp-Bì coù lyù, khen

56

Thaäp-Bì raèng:

- Khanh quaû laø hai caùnh tay cuûa quaû-nhaân vaäy.

2) Coâ laø toäi. Hình phaït duøng ñeå tröøng trò keû coù toäi, trong

tröôøng hôïp baát ñaéc dó môùi phaûi duøng ñeán cöïc hình. Vì toäi do

töï gaây, ngöôøi maéc toäi tuy chòu hình nhöng loøng khoâng oaùn

hôøn. Neáu toäi traïng khoâng roõ maø buoäc toäi cho ngöôøi, hay vì

thuø haän rieâng tö, vì nhaän cuûa hoái loä maø coá yù gheùp toäi, gia

hình cho ngöôøi voâ toäi, nhö theá laø laïm hình. Ngöôøi bò hình

chòu oan vaø ngöôøi laïm hình cuõng seõ bò oaùn.

Saùt nhaân thuû taøi, khuynh nhaân thuû vò.

Thích nghóa

Gieát ngöôøi ñeå laáy cuûa, Duøng möu moâ haïi ngöôøi maát chöùc

sau ñoù thöøa cô tieám vò.

Chuù: 1) Taøi laø ñieàu caàn thieát trong sinh hoaït haøng ngaøy,

neân moïi ngöôøi ñeàu muoán, Ñöùc Khoång-Töû noùi: “Quaân-töû aùi

taøi thuû chi höõu ñaïo”. Ngöôøi quaân-töû laáy taøi ñeàu hôïp vôùi ñaïo

nghóa, neáu laøm giaøu maø traùi vôùi ñaïo nghóa, ngöôøi quaân-töû

cho ñoù laø moät ñieàu sæ nhuïc. Tieàn nhö nöôùc, coù theå chôû

thuyeàn vaø cuõng coù theå laøm ñaém thuyeàn. Coù tieàn maø duøng

khoâng ñuùng coøn phaûi mang hoïa, huoáng chi laø gieát ngöôøi ñeå

laáy cuûa, phaïm caû hai toäi laø saùt nhaân vaø ñaïo-taëc. Luaät nöôùc

coøn khoù dung, luaät Trôøi haù laïi sô xuaát hay sao!

2) Khuynh laø khuynh ñaûo. Chöùc töôùc, ñòa vò do taøi ñöùc

maø coù ñöôïc goïi laø ñaéc-vò, Duøng möu moâ laøm cho ñòa vò cuûa

ngöôøi khaùc bò maát maø thöøa cô chieám höôûng laø ñoaït-vò. Ñaéc

57

vò chaùnh, ñoaït vò gian, ñaõ gian thì khoâng theå laâu daøi vaø Trôøi

ñaát cuõng khoâng dung.

Chu luïc haøng phuïc, Bieám chaùnh baøi hieàn, Laêng coâ böùc

quaû, Khí phaùp thuû loä.

Thích nghóa

Saùt haïi ñòch nhaân coù taâm haøng-phuïc, Bieám truïc ngöôøi

chính tröïc, baøi xích ngöôøi hieàn taøi coù ñöùc, Laêng nhuïc coâ-

nhi, aùp böùc quaû-phuï, Laøm vieäc khoâng giöõ chaùnh phaùp,

Nhaän cuûa hoái-loä cuûa ngöôøi.

Chuù: 1) Ñaïo-Ñöùc Kinh cheùp: “Duøng binh laø ñieàu baát

töôøng, trong tröôøng hôïp traùnh khoâng khoûi chieán tranh baát

ñaéc dó môùi duøng ñeán”. Hai beân giao chieán laø ñaùnh baïi ñoái

phöông ñeå tranh laáy phaàn thaéng, khi ñoái phöông baïi traän coù

taâm haøng phuïc töùc laø muoán caàu laáy caùi soáng. Ngöôøi muoán

caàu soáng ta laïi gieát ngöôøi, ñoù laø ñieàu ñaïi aùc, baát nhaân.

Lyù-Quaûng laø vò danh töôùng ñôøi Haùn, coù taøi thieän-xaï

baùch phaùt baùch truùng, giao chieán vôùi quaân Hung-Noâ treân

baûy möôi traän, laäp nhieàu chieán coâng hieån haùch, nhöng chæ

ñöôïc Haùn Voõ-Ñeá phong cho chöùc thaùi-thuù. Trong khi ñoù, boä

haï cuûa Lyù-Quaûng coù nhieàu ngöôøi ñöôïc phong töôùc Haàu.

Lyù-Quaûng laáy laøm buoàn raàu, moät hoâm ñeán gaëp vò töôùng-só

Vöông-Soùc ñeå hoûi roõ nguyeân do.

Vöông-Soùc hoûi:

- Töôùng quaân thöû nghó xem coù laøm chuyeän gì traùi vôùi

löông taâm cuûa mình chaêng?

58

Lyù-Quaûng ñaùp:

- Baûn thaân toâi chöa töøng laøm ñieàu gì aùm muoäi hay thaát

ñöùc naøo caû. Chæ coù moät laàn giao tranh vôùi rôï Hoà, duøng keá

khuyeân duï ñoái phöông ñaàu haøng, nhöng sau ñoù soá ngöôøi ñaàu

haøng treân 800 ngöôøi ñeàu bò toâi ra leänh gieát cheát. Cho ñeán

nay, trong loøng vaãn thöôøng caûm thaáy aên naên, hoái haän.

Vöông-Soùc:

- Gieát ngöôøi coù taâm haøng phuïc laø moät toäi naëng, hôn nöõa soá

ngöôøi cheát vì leänh cuûa töôùng-quaân laïi treân 800 maïng.

Töôùng-quaân khoâng ñöôïc phong haàu laø taïi saùt nghieäp quaù

naëng.

Trong luùc tuoåi giaø, Lyù-Quaûng caùo quan veà höu, nhöng

quaân Hung-Noâ vaãn thöôøng ñeán quaáy nhieãu ñaát Trung-

nguyeân. Lyù-Quaûng laïi tình nguyeän ñem quaân ñi deïp giaëc.

Sau traän chieán, quaân lính cuûa Lyù-Quaûng ñaïi baïi, Lyù-Quaûng

chaïy laïc vaøo röøng. Xong nghó ñeáùn söï thaát baïi maø hoå theïn,

beøn ruùt göôm ra töï vaãn.

Veà sau, chaùu cuûa Lyù-Quaûng laø Lyù-Laêng giao tranh vôùi

quaân Hung-Noâ bò baïi traän, trong tröôøng hôïp baát ñaéc dó phaûi

ñaàu haøng Hung-Noâ, bò vua Haùn gheùp vaøo toäi phaûn nghòch

neân caû gia-toäc ñeàu bò gieát cheát.

2) Nöôùc duøng ngöôøi chính tröïc, hieàn taøi thì nöôùc môùi

maïnh, daân môùi giaøu. Bieám chaùnh baøi hieàn chaúng phaûi laø ñöa

quoác gia ñeán choã suy yeáu hay sao? Nhöõng keû vì lôïi ích caù

nhaân maø laøm haïi cho nöôùc, ñeàu laø toäi nhaân cuûa lòch söû.

Dó khuùc vi tröïc, Dó tröïc vi khuùc, Nhaäp khinh vi troïng.

59

Thích nghóa

Khoâng phaân bieät khuùc-tröïc thò-phi, thaáy coù lôïi cho mình

thì cho sai laø ñuùng, traùi laïi thì cho ñuùng laø sai, Ngöôøi coù loãi

nheï maø xeùt naëng, ñeå ngöôøi chòu khoå.

Chuù: Khuùc laø cong, tröïc laø thaúng, khinh laø nheï, troïng

laø naëng. Phaùp luaät ñaët ra laø ñeå moïi ngöôøi phaûi tuaân theo,

moät khi phaïm phaùp, ñöùng tröôùc vaønh moùng ngöïa thì quan

daân ñeàu bình ñaúng. Neáu vì thieân-vò hay nhaän cuûa hoái loä, hay

vì thuø oaùn rieâng tö maø laøm ñaûo caùn caân phaùp luaät, thì ngöôøi

hieàn seõ bò oan, nhö theá laø nghòch lyù. Ñaõ nghòch lyù thì traùnh

sao cho khoûi hoïa!

Kieán saùt gia noä, Tri quaù baát caûi, Tri thieän baát vi, Töï

toäi daãn tha.

Thích nghóa

Thaáy ngöôøi chòu cöïc hình saép bò gieát maø khoâng toû loøng

thöông haïi, laïi coøn saán noä theâm, Coù loãi maø khoâng bieát hoái

caûi, Bieát ñöôïc vieäc thieän maø khoâng laøm, Töï mình maéc toäi

maø laïi loâi keùo theâm ngöôøi khaùc vaøo, ñeå ngöôøi maéc oan vaø

chòu toäi nhö mình.

Chuù: 1) Treân ñôøi khoâng coù gì quyù hôn sinh maïng, loaøi

coân truøng coøn ham soáng sôï cheát, huoáng chi laø ngöôøi. Moät

ngöôøi duø toäi aùc taøy trôøi, nhöng khi saép cheát cuõng toû loøng hoái

haän. Ta phaûi thöông tieác cho ngöôøi chòu hình phaûi rôøi khoûi

cha meï, vôï con, vaø bieát bao nhieâu thaân nhaân khaùc phaûi ñau

loøng tröôùc caûnh sinh töû ly bieät naøy. Nhìn thaáy caûnh naøy

60

chaúng leõ khoâng ñoäng loøng thöông xoùt hay sao. Kieán saùt gia

noä laø ngöôøi khoâng coù loøng nhaân, cuõng laø ngöôøi aùc vaäy.

Löông Voõ-Ñeá moät hoâm ñi daïo ngoaøi thaønh, thaáy moät

ngöôøi baùn döa ñöùng giöõa chôï chaøo khaùch baùn haøng. Moät

ngöôøi aên maëc sang troïng ñi tôùi, traû giaù raát cao, ngöôøi baùn

döa chaúng nhöõng khoâng chòu baùn, maø coøn giaän döõ chöûi

maéng, cho raèng khaùch giaøu naøy khinh khi mình. Khaùch thaáy

ngöôøi baùn döa giaän döõ beøn boû ñi. Khoâng moät luùc, Voõ-Ñeá

thaáy moät ngöôøi aên maëc lam luõ ñi tôùi muoán mua döa, ngöôøi

baùn döa khi thaáy ngöôøi khaùch naøy ñeán, beøn töôi cöôøi noùi

chuyeän vôùi khaùch nhö ñaõ quen bieát töø laâu vaø taëng luoân traùi

döa cho vò khaùch khoâng quen bieát maø khoâng nhaän laáy moät

ñoàng tieàn naøo. Voõ-Ñeá caûm thaáy kyø laï, beøn ñem chuyeän thaáy

ñöôïc hoûi Chí-Coâng thieàn-sö. Thieàn-sö ñaùp:

“Ngöôøi baùn döa kieáp tröôùc laø moät teân töû-phaïm, khi bò ñöa

ra phaùp tröôøng haønh hình, coù moät ngöôøi thaáy teân töû-phaïm laø

teân ñaïi aùc trong laøng, chaúng nhöõng khoâng toû loøng thöông

xoùt, trong loøng coøn giaän theâm vaø chöûi thaàm: Toäi aùc nhö maøy

phaûi cheát cho sôùm ñeå khoûi haïi ngöôøi, vaø phaûi cheát nhieàu laàn

môùi ñuùng. Coù moät ngöôøi khaùc, khi thaáy teân töû-phaïm saép

cheát, toû loøng thöông haïi vaø nghó thaàm: Tuoåi treû nhö vaäy maø

saép phaûi chòu cöïc hình, toäi nghieäp thaät, neáu ñöôïc quan lôùn

giaûm hình bieát ñaâu sau naøy coù ngaøy seõ bieát aên naên maø caûi taø

quy chaùnh.

Ngöôøi khaùch aên maëc sang troïng chính laø ngöôøi ñaõ chöûi

thaàm teân töû-phaïm, coøn ngöôøi aên maëc lam luõ ñoù laø ngöôøi toû

loøng ñoàng tình thöông xoùt”.

61

Lyù-Nhöôïc-Thuûy laø moät vò quan giöõ chöùc ty-lyù vuøng

Hoaøi-Nam Ñôøi Minh. Vaøo thôøi loaïn laïc, lính cuûa Thuûy baét

ñöôïc naêm teân cöôùp, Thuûy ñeán tra vaán, naêm teân cöôùp muoán

traùnh toäi ñeàu vu khai laø hoøa-thöôïng cuûa moät chuøa noï laø ñoàng

ñaûng cuûa teân ñaàu soï Lyù-Töï-Thaønh, coøn hoï chæ laø nhöõng teân

tieåu toát maø thoâi, mong Thuûy duøng toäi nheï ñeå phaùt laïc. Thuûy

chaúng nhöõng khoâng giaûm toäi maø coøn baét naêm teân cöôùp ra

cheùm, laïi baét vò hoøa-thöôïng ñeán tra taán. Hoøa-Thöôïng keâu

oan laø ngöôøi tu haønh khoâng vöôùng ñeán chuyeän phaøm. leõ naøo

laïi ñoàng loõa vôùi keû cöôùp. Thuûy vaãn khoâng xeùt phaûi traùi, ñem

hoøa-thöôïng ra phaùp tröôøng haønh hình. Khi hoøa-thöôïng cheát,

nguïc toát laø Lyù-Naêng töï nhieân phaùt ñieân, mieäng thoát ra lôøi:

- Hoøa-thöôïng, hoøa-thöôïng, gieát hoøa-thöôïng khoâng phaûi laø

loãi taïi toâi, toâi chæ laø ngöôøi thi haønh leänh cuûa quan ty-lyù maø

thoâi.

Nguïc toát noùi xong, beùn laên ra cheát tuoát. Qua ngaøy thöù hai

Lyù-Nhöôïc-Thuûy cuøng quan laïi trong nha moân ñeàu cheát baát

ñaéc kyø töû.

UÛng taéc phöông thuaät.

Thích nghóa

Coù ñöôïc phöông thuaät höõu ích cho ñôøi maø giaáu dieám, baûo

thuû bí-maät khoâng cho ngöôøi ñôøi hay.

Chuù: Phöông-thuaät khaùc vôùi vu-thuaät. Vu-thuaät laø pheùp

thuaät coù haïi cho ñôøi nhö phuø pheùp, buøa ngaõi... coøn phöông-

thuaät laø thuaät coù ích cho ñôøi nhö y boác, tinh töôùng... Ngöôøi

xöa coù ñöôïc moät phöông-thuaät ñeàu ghi cheùp vaøo saùch vôû ñeå

62

löu truyeàn cho haäu theá, nhö theá môùi giuùp ích ñöôïc cho ngöôøi

ñôøi sau. Chæ coù mình bieát thoâi, moät khi cheát ñi roài cuõng

khoâng theå mang theo ñöôïc, neáu chæ truyeàn cho ngöôøi trong

toäc (gia truyeàn) chæ cuõng giuùp ñöôïc ngöôøi trong gia toäc maø

thoâi. Sao baèng truyeàn laïi cho nhieàu ngöôøi ñeå moïi ngöôøi

trong thieân haï ñeàu höôûng chung moät ôn hueä thì chaúng quyù

laém sao! Khoa hoïc ngaøy nay tieán boä ñöôïc laø nhôø coâng

nghieân cöùu cuûa caùc khoa hoïc gia tieân phong, vaø nhôø keát quaû

cuûa baäc tieàn nhaân löu laïi, neân trong thôøi ñaïi vaên-minh naøy

môùi coù theå ñaït tôùi möùc tuyeät ñænh ñöôïc.

An-Huy coù vò lang y hoï Töôûng, ñöôïc moät toa thuoác

giaûi ñoäc raát hieäu nghieäm. Phaøm ngöôøi, heã uoáng nhaèm tín-

thaïch, khi duøng toa thuoác ñoù ñeàu coù theå khôûi töû hoài sinh.

Nhöng vò lang y naøy ham taøi, moãi khi trò bònh cho ngöôøi ñeàu

töï ñaët giaù tröôùc, neáu bònh nhaân traû noåi thì chöõa cho, traùi laïi

thì ñeå ngöôøi truùng ñoäc maø cheát.

Moät hoâm, vò lang y naøy ñi qua moät laøng khaùc haønh ngheà,

vaø ôû troï trong moät khaùch-saïn. Trong ñeâm nghæ ngôi, boãng

nhieân baïo bònh maø cheát. Ngay trong ñeâm hoâm ñoù, ñeán baùo

moäng cho chuû khaùch-saïn hay:

- Toâi laø moät y só teân xxx. ôû taïi xxx, ñeán ñaây haønh ngheà. Vì

quaù ham taøi, ñem toa thuoác giaûi ñoäc tín-thaïch laáy laøm cuûa

rieâng maø khoâng truyeàn cho ngöôøi khaùc, moät khi chöõa beänh

cho ngöôøi laïi ñaët giaù raát cao, vaø töø choái chöõa bònh cho ngöôøi

ngheøo. Soá ngöôøi cheát vì toâi coù treân möôøi ngöôøi, nay bò Trôøi

phaït, baïo bònh maø cheát taïi ñaây. Dieâm-Vöông phaït toâi phaûi

ñaàu thai möôøi laàn, vaø moãi laàn ñeàu uoáng nhaèm tín-thaïch maø

63

cheát. Nay ñeán baùo moäng vaø truyeàn toa thuoác laïi cho oâng.

Neáu oâng cöùu ñöôïc moät ngöôøi thì toäi cuûa toâi seõ ñöôïc giaûm ñi

moät phaàn, coøn nhö oâng ñem toa thuoác naøy maø truyeàn cho

thieân haï, thì coâng-ñöùc cuûa oâng cuõng seõ voâ löôïng vaäy. Noùi

xong, beøn khoùc thuùt thít maø ñi.

Chuû khaùch-saïn thöùc daäy, lieàn tìm ñeán phoøng nguû cuûa vò

lang y, quaû nhieân thaáy vò lang y hoï Töôûng naøy ñaõ cheát, Sau

ñem toa thuoác giaûi ñoäc trong moäng cuûa lang y ra phoå bieán,

löu truyeàn trong daân gian.

San baùng Thaùnh Hieàn, Xaâm laêng ñaïo-ñöùc.

Thích nghóa

Cöôøi nhaïo vaø huûy baùng Thaùnh Hieàn, AÙp böùc nhöõng

ngöôøi coù ñaïo-ñöùc.

Chuù: 1) Ñöùc Khoång-Töû noùi: “Ngöôøi quaân-töû coù ba ñieàu

sôï: Sôï Thieân-Maïng cuûa Trôøi, sôï ñaïi-nhaân vaø sôï lôøi noùi cuûa

Thaùnh-nhaân”1. Tieân Phaät Thaùnh Hieàn ñeàu phuïng meänh cuûa

Thöôïng-Ñeá giaùng phaøm giaùo hoùa ñoä ngöôøi, kính troïng

Thaùnh Hieàn töùc laø kính troïng Thöôïng-Ñeá. Ngöôøi quaân-töû

coøn kính sôï nhö theá, keû phaøm phu tuïc töû nhö ta laïi daùm huûy

baùng hay sao?

Ñôøi Taán coù vò quan teân Nguyeãn-Chieâm, hoïc vaán

uyeân-baùc vaø coù taøi huøng-bieän, chuû tröông raèng sinh meänh

cuûa loaøi ngöôøi ví nhö ngoïn ñeøn daàu, daàu caïn thì ñeøn taét,

1 Quaân-töû höõu tam-uùy: UÙy Thieân-Meänh, uùy ñaïi-nhaân, uùy Thaùnh-

nhaân chi ngoân.

64

ngöôøi cheát ñi thì heát, chöù khoâng coù quyû Thaàn gì caû. Nhieàu

danh só ñöông thôøi ñeàu caõi luaän vôùi Nguyeãn-Chieâm veà ñieåm

naøy, nhöng caõi khoâng laïi taøi huøng-bieän cuûa Nguyeãn-Chieâm.

Moät hoâm, coù chaøng thö-sinh ñeán gaëp Nguyeãn-Chieâm. Hai

ngöôøi hoûi han nhau, luaän coå suy kim raát laø hôïp yù. Sau cuøng

baøn ñeán chuyeän quyû Thaàn, chaøng thö-sinh cho raèng:

- Con ngöôøi coù hai caùi ta, moät chaân moät giaû. Caùi chaân laø

baûn tính do Thieân phuù, caùi giaû laø phaàn hình haøi do cha meï

sinh. Chaân-ngaõ thì baát sinh baát dieät, coøn phaàn giaû-ngaõ thì

chòu söï caâu thuùc cuûa aâm döông nguõ haønh, neân coù sinh laõo

beänh töû. Moät khi con ngöôøi cheát ñi roài, chæ coù phaàn theå xaùc

hö haïi maø thoâi, coøn phaàn chaân-linh, caùi chaân-ngaõ thì baát

hoaïi. Neáu nhö taïi theá coù haønh ñöùc tích thieän thì thaønh Thaàn,

traùi laïi thì laøm ma laøm quyû.

Chaøng thö-sinh laïi daãn chöùng nhieàu ñieån-tích ñeå chöùng

minh lôøi noùi cuûa mình, nhöng ñeàu bò Nguyeãn-Chieâm phaûn

baùc. Nguyeãn-Chieâm laïi noùi vôùi chaønh thö-sinh raèng:

- Hai chöõ quyû Thaàn chaúng qua laø do ngöôøi xöa bòa ra ñeå

gaït giôùi ngu phu ngu phuï maø thoâi. Caùc-haï laø moät ngöôøi coù

hoïc thöùc, chaúng leõ laïi tin vaøo lôøi leõ dò ñoan ñoù hay sao? Caùc-

haï quaû thaät laø meâ-tín.

Chaøng thö-sinh nghe xong lôøi noùi cuûa Nguyeãn-Chieâm,

lieàn thay ñoåi saéc maët, giaän döõ vaø lôùn tieáng noùi raèng:

- Ta bieát nhaø ngöôi laø moät keû cuoàng-só hay nguïy bieän,

khoâng troïng Thaùnh Hieàn, khoâng kính quyû Thaàn, cho neân

hoâm nay ta môùi ñeán ñaây duøng lyù leõ giaûi baøy cho ngöôi nghe,

khoâng ngôø ngöôi laïi ngoâng cuoàng ñeán theá. Ngöôi khoâng tin

65

coù quyû, ta chính laø quyû ñaây, haõy nhìn roõ maø xem.

Noùi xong, chaøng thö-sinh bieán ñaâu maát, tröôùc maët

Nguyeãn-Chieâm laø moät con quyû döõ tôïn, khua moâi nghieán

raêng, trong giaây laùt thì bieán maát. Nguyeãn-Chieâm maët maøy

taùi meùt, cheát ñieáng caû ngöôøi, khaù laâu môùi noùi neân lôøi. Khoâng

bao laâu, Nguyeãn-Chieâm mang beänh naëng, thuoác thang

khoâng khoûi roài cheát.

2) Ñaïo cao long hoå phuïc, ñöùc troïng quyû Thaàn kinh. Ngöôøi

coù ñaïo-ñöùc quyû Thaàn ñeàu kính troïng, chaúng leõ phaøm phu

chuùng ta laïi mang loøng khinh khi hay sao?

Vua Voõ-Ñeá nhaø Haùn, tính ngöôøi hieáu thaûo vaø haùo

nghóa, thích ñoïc Ñaïo-Ñöùc kinh nhöng khoâng hieåu ñöôïc

huyeàn yù trong kinh. Ñöùc Thaùi-Thöôïng Laõo-Quaân muoán ñoä

hoùa Voõ-Ñeá, hoùa hình thaønh moät oâng giaø, keát lö ôû treân soâng

vaø töï xöng laø Haø Thöôïng-Coâng. Voõ-Ñeá sai söù giaû ñeán hoûi

nhöõng ñieàu nan giaûi trong kinh, khi söù giaû ñeán, Haø Thöôïng-

Coâng noùi: “Ñaïo ñöùc chí toân chí quyù, neáu sai ngöôøi ñeán hoûi

thì ñaïo khoâng quyù”. Söù-giaû trôû veà taâu, Voõ-Ñeá ñích thaân ñeán

gaëp Haø Thöôïng-Coâng hoûi ñaïo. Haø Thöôïng-Coâng nhaém maét

ngoài thieàn baát ñoäng, moät hoài laâu Voõ-Ñeá coù saéc noä, leân tieáng

noùi raèng: “Kinh noùi: Trong thaønh coù boán caùi lôùn, trong ñoù

vua laø moät (Thaønh trung höõu töù ñaïi, vöông cö kyø nhaát), caùc-haï

tuy coù ñaïo, nhöng traåm laø vua cuûa moät nöôùc, sôn haø ñeàu laø

cuûa traåm, caùc-haï cuõng laø thaàn daân cuûa traåm, sao laïi ngaïo

maïn theá? Haø Thöôïng-Coâng hieåu yù cuûa Voõ-Ñeá, hai chaân

nhaûy leân khoâng trung, rôøi ñaát traêm tröôïng roài noùi: “Treân

khoâng ñuïng trôøi, döôùi khoâng ñaïp ñaát, naøo coù thaàn daân xaõ-

66

taéc”. Voõ-Ñeá hoái haän, quyø laïi xin toäi. Haø Thöôïng-Coâng chæ

truyeàn kinh cho Voõ-Ñeá maø khoâng truyeàn ñaïo. Ñuû thaáy ñaïo

ñöùc toân quyù, haù coù theå xaâm laêng laøm nhuïc hay sao!

Xaï phi truïc taåu, Phaùt traäp kinh teâ, Ñieàn huyeät phuùc

saøo, Thöông thai phaù noaõn.

Thích nghóa

Duøng teân saên baén xua ñuoåi caàm thuù, Ñaøo ñaát laøm haïi

ñeán saâu boï, rung ñoäng caây coái laøm kinh ñoäng ñeán loaøi

chim, Laép ñi hang oå ñeå loaøi vaät khoâng choã nöông töïa, Laøm

toån thöông ñeán baøo thai hay tröùng cuûa loaøi vaät, khieán

khoâng theå sinh soâi naåy nôû.

Chuù: Nhaø laø toå aám cuûa loaøi ngöôøi, khoâng ai muoán caên

nhaø aám cuùng cuûa mình bò ngöôøi ngoaøi phaù phaùch, loaøi vaät

cuõng theá. Laép hang phaù toå cuûa loaøi vaät chaúng khaùc gì ñi phaù

hoaïi nhaø cöûa cuûa loaøi ngöôøi vaäy. Trôøi coù ñöùc haùo sanh,

chaúng nhöõng sinh ngöôøi maø cuõng sinh vaät. Loaøi ngöôøi ñeàu

ham soáng vaø sôï cheát, loaøi vaät cuõng theá. Ñöùc Khoång-Töû noùi:

“Ñieáu nhi baát voõng”, Thaùnh-nhaân khuyeân ngöôøi chæ neân laáy

caâu ñeå caâu caù maø khoâng laáy löôùi ñeå baét, vì caàn caâu chæ caâu

moät con, neáu duøng löôùi thì baét caû baày. Thaùnh-nhaân khoâng

muoán nhìn thaáy loaøi vaät bò dieät chuûng. Ñoù laø loøng nhaân vaäy.

Thôøi Khang-Hy ñôøi Thanh, ôû huyeän Ñöùc-Höng coù

ngöôøi hoï Trình chuyeân soáng baèng ngheà saên baén. Moät hoâm ñi

saên veà, thaáy ngöôøi baùn maët naï thuù vaät hình thuø quaùi dò, mua

veà cho ñaøn con trong nhaø giôõn chôi. Saùu ngöôøi con ñeàu

67

mang maët naï vui ñuøa trong nhaø. Hoï Trình nuoâi treân haøng

chuïc choù saên, ñaøn choù töôûng ngöôøi mang maët naï laø thuù thaät,

neân keùo nhau ñeán vaây caén. Saùu ngöôøi con ñeàu bò ñaøn choù

saên caén cheát.

Phöông Hieáu-Nhu ngöôøi ñôøi Minh, laøm quan ñeán chöùc

haøn-laâm hoïc só, vì xuùc phaïm ñeán vua Thaønh-Toå maø bò naïn

dieät toäc. Khi Phöông Hieáu-Nhu chöa traøo ñôøi, thaân-phuï cuûa

Phöông Hieáu-Nhu nhôø thaày ñòa lyù xem phong thuûy ñeå xaây

moä cho ngöôøi cha. Tröôùc khi ñaøo huyeät, thaân-phuï cuûa

Phöông Hieáu-Nhu naèm mô thaáy moät laõo giaø aùo ñoû ñeán tröôùc

maët noùi:

- Huyeät maø caùc-haï choïn chính laø choã ôû cuûa ta, xin cho

pheùp ta hoaõn vaøi ngaøy ñeå con chaùu ta coù thì giôø doïn ñi nôi

khaùc roài môùi ñoäng thoå. Laõo giaø noùi xong laïi van laïy roài môùi

ñi.

Thaân-phuï cuûa Phöông Hieáu-Nhu cho ñoù laø ñieàu moäng mò

khoâng ñaùng tin, hoâm sau sai ngöôøi ñaøo huyeät, thaáy trong

huyeät coù treân traêm con raén maøu ñoû. Vì sôï bò raén laøm haïi neân

laïi sai ngöôøi laáy löûa ñoát huyeät, ñaøn raén bò ngoïn löûa ñoát cheát

heát. Toái hoâm ñoù, thaân-phuï cuûa Phöông Hieáu-Nhu laïi thaáy

laõo giaø aùo ñoû xuaát hieän, giaän döõ ñeán tröôùc maët, vöøa khoùc

vöøa traùch:

- Ta ñaõ van xin oâng cho ta hoaõn vaøi ngaøy ñeå con chaùu ta

coù thì giôø dôøi ñi nôi khaùc roài môùi ñoäng thoå, chaúng nhöõng oâng

khoâng cho hoaõn maø coøn duøng löûa ñoát cheát 800 maïng trong

toäc ta, loøng oâng thaät laø ñoäc aùc. OÂng ñaõ dieät toäc ta, ta cuõng seõ

dieät toäc oâng vaäy. Laõo giaø aùo ñoû noùi xong roài bieán maát.

68

Naêm sau Phöông Hieáu-Nhu traøo ñôøi, löôõi nhö löôõi raén,

tính hay noùi thaúng, veà sau ñaéc toäi vôùi vua Thaønh-Toå, bò vua

chu di möôøi toäc. Soá ngöôøi bò gieát caû thaûy laø 800 maïng, y nhö

soá raén ñaõ bò hoûa thieâu.

Nguyeän nhaân höõu thaát, Huûy nhaân thaønh coâng.

Thích nghóa

Trong loøng luoân mong cho ngöôøi khaùc maéc loãi, thaát baïi,

Thaáy söï vieäc cuûa ngöôøi ñöôïc thaønh coâng thì sinh loøng ñoá-

kî vaø tìm caùch aùm haïi.

Chuù: 1) Nguyeän laø lôøi nguyeàn, mong öôùc. Thaùnh-nhaân

ñeàu coù lôøi nguyeàn, Ñöùc Khoång-Töû mong theá giôùi ñaïi ñoàng,

Ñöùc Quan-Theá-AÂm Boà-Taùt nguyeän ñoä heát chuùng sanh trong

coõi ta-baø, Ñaïi nguyeän cuûa Ñöùc Ñiaï-Taïng-Vöông Boà-Taùt laø

ñoä heát loaøi quyû döôùi coõi aâm-phuû. Ñoù laø ñaïi-nguyeän cöùu theá

cuûa Phaät, Thaùnh. Mong cho gia ñình ñöôïc bình an, giaøu sang

laø nguyeän voïng taàm thöôøng cuûa moïi ngöôøi, tuy laø vò kyû,

nhöng neáu khoâng haïi ngöôøi, cuõng khoâng phaûi laø loøng xaáu.

Nguyeän cho ngöôøi laàm loãi maéc toäi thì laø loøng aùc vaäy.

2) Coâng laø thaønh tích. Xeùt khi laøm moät vieäc, baát keå vieäc

lôùn hay nhoû, khoâng lao löïc cuõng lao taâm, muïc ñích laø mong

coù söï thaønh coâng maø khoâng muoán thaát baïi. Suy buïng ta ra

buïng ngöôøi, loøng ngöôøi laïi nôõ naøo vì ñoá kî maø ñi huûy coâng

cuûa ngöôøi hay sao?

Taàn-Coái thaáy Nhaïc-Phi saép ñaùnh baïi nöôùc Kim, sôï

sau naøy baát lôïi cho mình, neân giaû leänh cuûa vua Toáng haï 12

69

ñaïo kim baøi trieäu Nhaïc-Phi veà trieàu, laïi baét Nhaïc-Phi haï

nguïc. Nguyeân-Soaùi laø Haøn-Theá-Trung haïch vaán Taàn-Coái:

- Nhaïc-Phi vì toäi gì maø bò baét giam.

Taàn-Coái ñaùp:

- “Maïc tu höõu” (khoâng caàn coù toäi).

Sau Nhaïc-Phi bò Taàn-Coái laøm haïi, cheát trong nguïc. Tuy

coâng choáng giaëc cuûa Nhaïc-Phi bò Taàn-Coái ngaên caûn khoâng

thaønh, nhöng loøng trung trinh cuûa Nhaïc-Phi ñöôïc löu danh

muoân thuôû. Ngöôøi Trung-Hoa caûm loøng trung cuûa Nhaïc-Phi

neân laäp mieáu thôø phuïng.

Mieáu Vuõ-Muïc ôû Haøng-Chaâu thôø Ñöùc Nhaïc-Phi, trong

mieáu coù hai böùc töôïng ñuùc baèng saét cuûa vôï choàng Taàn-Coái

quyø tröôùc moä cuûa Ñöùc Nhaïc-Phi. Khaùch haønh höông ñeán

laøm leã, khi ra khoûi mieáu nhìn thaáy hai böùc töôïng saét, maø

nghó ñeán lòch söû cuûa Taàn-Coái ñaõ haïi Ñöùc Nhaïc-Phi neân giaän,

thöôøng hay khaïc nhoå vaø phoùng ueá vaøo hai böùc töôïng saét.

Beân caïnh hai töôïng saét coù caâu ñoái:

Thanh sôn höõu haïnh mai trung coát

Baïch thieát voâ coâ chuù nònh nhaân.

Nuùi xanh gaëp may vì choân xöông coát cuûa ngöôøi trung

thaàn, du khaùch ñeán vieáng moä cuûa Ñöùc Nhaïc-Phi, nuùi vì theá

maø coù tieáng. Saét laø kim loaïi voâ toäi, chæ vì bò ñuùc thaønh töôïng

cuûa hai vôï choàng Taàn-Coái laø keû gian nònh, neân bò ngöôøi ñôøi

khaïc nhoå phoùng ueá.

Giuùp ngöôøi thaønh coâng tuy khoâng ñöôïc tieáng, nhöng söï

thaønh maø loøng ñöôïc vui. Chôù vì ñoá kî maø baïi coâng cuûa

ngöôøi, tuy ngöôøi khoâng thaáy, nhöng quyû Thaàn ñeàu roõ.

70

Nguy nhaân töï an, Giaûm nhaân töï ích.

Thích nghóa

Tìm caùch khieán ngöôøi laâm vaøo caûnh nguy nan maø caàu an

cho mình, Haï thaáp ngöôøi ñeå laáy phaàn lôïi ích cho mình.

Chuù: 1) Traùnh nguy caàu an laø chuyeän thöôøng tình, nhöng

doàn ngöôøi vaøo choã nguy hieåm maø caàu an cho mình thì laø

ñieàu baát nhaân.

Thôøi Chieán-Quoác, coù sao Huyønh-Hoaëc chieáu vaøo ñòa

phaän nöôùc Toáng. Maëc-Töû thaáy vaäy beøn tìm ñeán baùo cho

Toáng Caûnh-Coâng hay:

- Sao Huyønh-Hoaëc chieáu thì chuùa coâng seõ coù hoïa, xin

chuùa coâng haõy ñeà phoøng.

Toáng Caûnh-Coâng trieäu quan thieân-vaên laø Töû-Vi ñeán hoûi:

- Sao Huyønh-Hoaëc chieáu vaøo nöôùc ta, quaû-nhaân laø chuû

moät nöôùc phaûi chòu hoïa, khanh nghó coù caùch gì laøm cho quaû-

nhaân traùnh ñöôïc hoïa chaêng?

Töû-Vi ñaùp:

- Hoïa cuûa chuùa-coâng coù theå dôøi cho baù quan vaên voõ trong

trieàu.

Toáng Caûnh-Coâng ñaùp:

- Baù quan laø tay chaân cuûa quaû-nhaân, khoâng theå laøm ñöôïc.

Töû-Vi laïi taâu:

- Coù theå dôøi cho baù taùnh.

Toáng Caûnh-Coâng ñaùp:

- Vua coù boån phaän baûo veä daân, leõ naøo baét daân mang hoïa,

71

khoâng ñöôïc.

Töû-Vi laïi taâu:

- Nhö theá coù theå ñem muøa maøng naêm nay ñeå ñoåi laáy hoïa

cuûa chuùa-coâng.

Toáng Caûnh-Coâng ñaùp:

- Maát muøa thì baù taùnh phaûi cheát ñoùi, khoâng ñöôïc.

Töû-Vi noùi:

- Chuùa-coâng yeâu baù-quan, thöông baù taùnh, vì ñöùc naøy neân

sao Huyønh-Hoaëc seõ ruùt lui.

Toái hoâm ñoù sao Huyønh-Hoaëc quaû nhieân bieán maát. Töï

nguy maø khoâng muoán ngöôøi khaùc chòu theá, vì theá maø traùnh

ñöôïc hoïa.

Lyù-Tö laø moät vò quan ñôøi Toáng, vua sai ñi an phuû daân

trong vuøng Vónh-An, Lyù-Tö bieát boïn thoå phæ ñang noåi loaïn

taïi Vónh-An, neáu ñi trong luùc naøy seõ nguy haïi ñeán tính maïng

cuûa caû gia ñình, neân giaû bònh vaø taâu vôùi vua sai ngöôøi baïn

hoïc cuûa mình laø Phaïm-Hình ñi theá. Treân ñöôøng ñi, Phaïm-

Hình bò boïn thoå phæ gieát cheát. Veà sau vua sai Lyù-Tö ñi vuøng

Laâm-An, treân ñöôøng ñi nhaäm chöùc, Lyù-Tö cuøng gia quyeán

cuõng bò boïn cöôùp ñöôøng gieát haïi.

2) Giaûm nhaân töï ích sao baèng giaûm kyû ích nhaân. Haï thaáp

mình maø giuùp ích ñöôïc cho ngöôøi, chaúng nhöõng mình khoâng

bò giaûm maø töï mình cuõng ñöôïc phaàn lôïi ích. Moät gieáng coù

nöôùc, tuy traêm ngaøn ngöôøi ñaùnh, nhöng nöôùc trong gieáng

cuõng khoâng vì theá maø giaûm, maø traêm ngaøn ngöôøi laïi coù nöôùc

duøng. Gieáng khoâng ngöôøi ñaùnh laø gieáng hoang, nöôùc cuõng

khoâng trong.

72

Dó aùc dòch haûo, Dó tö pheá coâng.

Thích nghóa

Laáy caùi xaáu cuûa mình ñeå ñoåi laáy caùi toát cuûa ngöôøi khaùc,

Vì tö lôïi caù nhaân maø pheá boû lôïi ích coâng coäng.

Chuù: 1) Caùi thaät khoâng khi naøo giaû, caùi giaû luùc naøo cuõng

khoâng theå bieán thaønh thaät. Nhö duøng vaøng ngoïc giaû ñoåi laáy

vaøng ngoïc thaät, tröôùc sau ngöôøi cuõng bieát.

Toâ-Ñoâng-Pha ñôøi Toáng coù moät vieân ngoïc quyù, ngöôøi

baïn Chöông-Ñaéc ñeán möôïn veà ngoaïn thöôûng vaø ñoåi trao

baèng moät vieân ngoïc giaû töông töï. Toâ-Ñoâng-Pha khoâng hay

bieát. Maõi cho ñeán khi ñi nhaäm chöùc ôû Haøng-Chaâu môùi phaùt

hieän vieân ngoïc cuûa mình bò Chöông-Ñaéc trao ñoåi. Toâ-Ñoâng-

Pha chæ cöôøi maø khoâng traùch baïn. Khoâng bao laâu Chöông-

Ñaéc cheát ôû Ñaøi-Chaâu, coøn vieân ngoïc quyù thì khoâng bieát löu

laïc veà ñaâu. Toâ-Ñoâng-Pha khoâng tieác vieân ngoïc quyù cuûa

mình maø laïi thöông cho ngöôøi baïn. Ngoïc ngaø chaâu baùu tuy

quyù nhöng laø vaät ngoaøi thaân, thanh danh môùi laø cuûa baùu.

2) Coâng laø lôïi ích chung cuûa thieân haï, neân lôùn, Tö laø lôïi

ích rieâng tö cuûa caù nhaân neân nhoû. Vì lôïi ích nhoû rieâng tö maø

pheá vieäc coâng lôùn, neáu ngöôøi khoâng oaùn thì Trôøi cuõng giaän.

Quaùch-Khai laø ngöôøi ñôøi Chieán-Quoác, laøm quan nöôùc

Trieäu vaø ñöôïc vua Trieäu tin duøng. Vua Taàn coù yù ñoà thoáng

nhaát Trung-Hoa, ñònh cöû binh ñaùnh Trieäu, nhöng ngaïi hai vò

töôùng taøi cuûa nöôùc Trieäu laø Lieâm-Pha vaø Lyù-Muïc, neân sai

Vöông-Ngao ñem vaøng baïc ñuùt loùt cho Quaùch-Khai nhôø

73

Khai noùi xaáu Lieâm-Pha ñeå vua Trieäu khoâng duøng. Khi Taàn

ñem quaân ñaùnh Trieäu, Lieâm-Pha ñang ôû nöôùc Nguïy, Vua

Trieäu sai noäi-thò laø Döông-Cöûu trieäu Lieâm-Pha veà nöôùc ñem

quaân choáng Taàn. Quaùch-Khai ñuùt loùt cho Döông-Cöûu taâu vôùi

vua laø Lieâm-Pha ñaõ giaø vaø coù bònh. Vua Trieäu töôûng thaät

neân khoâng trieäu Lieâm-Pha veà nöõa maø duøng Lyù-Muïc thay

theá. Lyù-Muïc cuõng laø moät töôùng taøi, neân Taàn khoâng ñaùnh

thaéng ñöôïc nöôùc Trieäu, hai beân giaûng hoøa.

Vua Taàn laïi sai Vöông-Ngao hoái loä cho Quaùch-Khai,

Khai gieøm taâu cuøng vua Trieäu raèng Lyù-Muïc hôïp vôùi Taàn aâm

möu laøm phaûn. Vua Trieäu hoân meâ nghe lôøi cuûa Quaùch-Khai

neân Lyù-Muïc bò gieát. Taàn vì theá maø dieät ñöôïc nöôùc Trieäu.

Khi nöôùc Trieäu maát, Quaùch-Khai haøng Taàn, ñem theo quyeán

thuoäc vaø chuyeån vaøng baïc chaâu baùu qua Taàn, nhöng giöõa

ñöôøng bò keû cöôùp chaän ñaùnh, Quaùch-Khai vaø caû gia quyeán

ñeàu bò boïn cöôùp gieát saïch.

Vì lôïi ích rieâng tö, töôûng laø coù theå vinh thaân phì gia,

nhöng nöôùc maát thì nhaø cuõng tan, coøn ñeå laïi tieáng xaáu muoân

thuôû.

Ngaøy xöa thaân-maãu cuûa ngaøi Muïc-Lieân khoâng tin

Phaät phaùp, huûy hoaïi tam-baûo, toäi aùc ñaày mình, khi cheát bò sa

ñòa-nguïc. Ngaøi Muïc-Lieân laø ngöôøi chí hieáu, bieát thaân-maãu

chòu khoå trong voøng ngaï-quyû ñaïo, neân duøng söùc thaàn-thoâng

daâng thöùc aên cho thaân-maãu. Vì thaàn-löïc cuûa ngaøi, thöùc aên

caøng aên caøng nhieàu, thaân-maãu cuûa ngaøi thaáy theá, sôï ngaï-quyû

khaùc nhìn thaáy maø ñeán cöôùp giöït neân laáy vaït aùo che daáu.

Naøo ngôø vì yù nieäm rieâng tö heïp hoøi naøy, thöùc aên vaøo ñeán

74

buïng ñeàu bieán thaønh löûa noùng ñoát mình. Ngaøi Muïc-Lieân laïi

duøng thaàn-thoâng ñeå cöùu meï nhöng voâ hieäu, neân phaûi caàu

cöùu Ñöùc Phaät, Phaät daën phaûi nhôø coâng-ñöùc thaäp phöông cuûa

chö Phaät Boà-Taùt môùi cöùu ñöôïc thaân-maãu cuûa ngaøi. Khi chö

Phaät ñeán thuyeát phaùp, thaân-maãu ngaøi môùi saùm-hoái giaùc ngoä

maø thoaùt ly ñòa-nguïc. Ñuû thaáy tö lôïi laø ñòa nguïc, coâng ích laø

thieân ñaøng.

Thieát nhaân chi naêng, teá nhaân chi thieän, Hình nhaân chi

xuù, Kieát nhaân chi tö.

Thích nghóa

Troäm laáy kyõ thuaät vaø taøi naêng cuûa ngöôøi, Thaáy ngöôøi

hieàn ñöùc hôn mình thì tìm caùch dìm laáp, Phoâ baøy chuyeän

xaáu, Bôùi moùc chuyeän tö cuûa ngöôøi khaùc.

Chuù: 1) Thieát laø laáy troäm, Teá laø che laáp. Thaáy taøi naêng

cuûa ngöôøi hôn mình, phaûi troäm nghó taïi sao mình laïi khoâng

baèng ngöôøi maø phaûi laäp chí hoïc hoûi, phaán ñaáu. Ngöôøi coù chí

thì saét cuõng coù theå giuõa thaønh kim. Traùi laïi thaáy ngöôøi coù taøi

ñöùc hôn mình, khoâng bieát phaûn tænh caàu tieán, laïi tìm caùch

haïi ngöôøi, goïi laø töï baïo töï khí, chaúng nhöõng coù haïi cho

ngöôøi, maø coøn laøm haïi ñeán chính mình nöõa. Ta dìm ngöôøi thì

Trôøi cuõng seõ dìm ta, ñoù laø luaät tuaàn hoaøn cuûa Trôøi ñaát.

2) Ngöôøi thöôøng bieát ñöôïc mình coù choã xaáu thöôøng hay

tìm caùch che daáu, khoâng cho ngöôøi hay. Bôùi moùc chuyeän

xaáu cuûa ngöôøi laø moät ñieàu toái kî trong vieäc xöû theá, vì ngöôøi

bò beâu xaáu seõ ñem loøng oaùn haän maø sanh ra söï tranh chaáp.

75

Tai hoïa laïi töø söï tranh chaáp maø ra. Nhöõng ngöôøi caàm vieát laïi

caøng neân thaän troïng, ngoøi vieát saéc beùn hôn ñao buùa, coù theå

gieát ngöôøi maø khoâng thaáy maùu.

Hao nhaân hoùa taøi, Ly nhaân coát nhuïc.

Thích nghóa

Laøm tieâu hao taøi vaät cuûa ngöôøi, Gaây chuyeän thò phi, haïi

ngöôøi coát nhuïc ly taùn.

Chuù: 1) Tieàn baïc cuûa caûi treân ñôøi khoâng theå thieáu, neân

moät ngöôøi duø khoå cöïc ñeán ñaâu cuõng phaûi laøm luïng daønh duïm

ñeå taäu ñöôïc moät soá tieàn vaø vaät duïng caàn thieát trong cuoäc

soáng haøng ngaøy. Tieâu hao taøi vaät phaûi chaêng laøm cho sinh

hoaït cuûa ngöôøi seõ laâm vaøo caûnh tuùng thieáu. Duï doã moät ngöôøi

ñi vaøo con ñöôøng töù ñoå (röôïu cheø, côø baïc, chôi bôøi, ma tuùy...),

chaúng nhöõng laøm cho ngöôøi bò taùn gia baïi saûn, maø coøn ñöa

ngöôøi ta ñi vaøo con ñöôøng toäi loãi. Ñoù laø moät vieäc thaát ñöùc.

2) Coát nhuïc laø tình cha meï con, tình vôï choàng, vaø tình anh

chò em. Moãi ngöôøi ñeàu muoán tình coát nhuïc ñöôïc ñoaøn tuï maø

khoâng muoán coù söï chia ly, vì ñoù laø moái tình thieân-luaân cuûa

loaøi ngöôøi. Thaáy ngöôøi coát nhuïc töông taøn maø ñöùng giöõa

ñieàu hoøa khuyeân giaûi, laø moät ñieàu neân laøm. Haïi ngöôøi coát

nhuïc phaân ly laø ñieàu cöïc aùc phaûi traùnh.

Xaâm nhaân sôû aùi, Trôï nhaân vi phi, Sính chí taùc uy, Nhuïc

nhaân caàu thaéng.

Thích nghóa

76

Xaâm ñoaït sôû aùi cuûa ngöôøi, Giuùp ngöôøi laøm vieäc baát

chaùnh, Khi ñöôïc thôøi thì thöøa theá taùc uy, laøm möa laøm gioù,

Laøm nhuïc ngöôøi khaùc ñeå caàu laáy phaàn thaéng cho mình.

Chuù: 1) Sôû aùi laø vaät yeâu thích. Thaùnh-nhaân voâ duïc neân

voâ aùi, Tieåu-nhaân ña duïc neân ña haïi. Haïi sanh töø loøng ham

muoán, loøng ham muoán laïi sanh töø sôû yeâu. Khi coù ñöôïc sôû

yeâu thì khoâng muoán bò ngöôøi xaâm chieám, neáu ta sinh loøng

chieám ñoaït, duø loøng coù ñöôïc toaïi hay khoâng nhöng caùi hoïa

ñaõ naèm ôû sau löng ta.

2) Phi laø vieäc ñi ngöôïc vôùi ñaïo lyù. Ngöôøi chöa chaéc coù

loøng vi phi nhöng ta laïi uøa theo trôï giuùp, neân laøm taêng loøng

vi phi cuûa ngöôøi. Ngöôøi coù loøng vi phi nhöng vì ta khuyeân

raên maø khoâng laøm, neân traùnh ñöôïc hoïa.

Khoâng khuyeân maø ngoài nhìn ngöôøi haønh vieäc traùi lyù, loøng

daï coøn khoâng ñöôïc yeân, huoáng chi laïi ñi trôï ngöôøi vi phi, thì

coøn aùc naøo lôùn hôn chaêng? Nhöõng keû sieåm nònh caàu vinh

thöôøng hay hieán keá trôï ngöôøi laøm vieäc phi nghóa, nhöng lòch

söû chöùng minh, coù maáy ngöôøi ñöôïc hieån vinh bao giôø, chæ ñeå

laïi tieáng xaáu muoân ñôøi maø thoâi.

3) Ñöôïc theá haønh thieän Trôøi ñaát hoan-hæ, ñöôïc theá laøm

phuùc, Trôøi ñaát ñeàu thích, vì thuaän loøng Trôøi. Traùi laïi ñöôïc

theá maø taùc uy thì ñi ngöôïc vôùi thieân lyù, gaây oaùn vôùi ngöôøi,

taïo neân söï thuø haèn, roát cuïc chæ ñöa ñeán söï dieät vong.

Baïi nhaân mieâu giaù, Phaù nhaân hoân nhaân, Caåu phuù nhi

kieâu, Caåu mieãn voâ sæ.

Thích nghóa

77

Laøm haïi luùa maï cuûa ngöôøi, Phaù hoaïi, ly giaùn hoân-nhaân

cuûa keû khaùc, Cô may coù ñöôïc phuù quyù khoâng bieát haønh

thieän tích ñöùc laïi toû veû kieâu ngaïo khinh ngöôøi, Maéc loãi

phaïm toäi, nhöng may maén traùnh ñöôïc hình phaït, ñaõ khoâng

bieát sæ nhuïc maø hoái caûi, vaãn coøn tính naøo taät naáy.

Chuù: 1) Haït gioáng môùi naåy maàm goïi laø mieâu, maï saép

tröôûng thaønh caây goïi laø giaù. Daân queâ thöôøng laáy ngheà noâng

laøm chuû, ñaàu naêm laøm luïng vaát vaû laø mong cuoái naêm ñöôïc

muøa. Khi luùa maï bò phaù thì caû naêm seõ thaát thu, neáu hoaøn

caûnh gia ñình khoâng khaù thì sinh hoaït seõ phaûi laâm vaøo caûnh

tuùng thieáu. Baïi nhaân mieâu giaù duø laø voâ taâm (nhö sô yù ñeå traâu

boø ñaïp ruoäng cuûa ngöôøi), hay coá yù (vì tranh chaáp thuø haèn maø

daãn nöôùc laøm ngaäp ruoäng ngöôøi...) ñeàu toån phuùc toån thoï.

2) Hoân-nhaân laø söï hoøa-hôïp giöõa ñoâi nam nöõ cuûa hai hoï, laø

khôûi ñaàu cuûa nhaân-luaân. Vôï choàng duø xaáu hay ñeïp, hieàn hay

ngu, phuù quyù hay baàn tieän ñeàu laø duyeân tieàn ñònh. Duyeân

cuûa ngöôøi ñaõ troàng töø nhieàu kieáp tröôùc leõ naøo laïi ñi phaù hoaïi,

ñeå duyeân caàm-saét cuûa ngöôøi khoâng thaønh. Neáu vì thuø oaùn

maø tìm caùch phaù hoaïi ñeå traû thuø, vì tham taøi saéc maø tìm keá

haõm haïi ñeå ngöôøi chia ly vaø sau ñoù chieám ñoaït, ñeàu laø toäi

loãi, luaät Trôøi khoù dung.

Vaøo nieân hieäu naêm thöù hai cuûa vua Hieáu-Ñeá ñôøi

Minh, coù naøng Tieåu-Nga, vôï cuûa moät chaøng thö-sinh teân

Hoùa-Chieâu, laø ngöôøi ñaøn baø coù nhan saéc ñöông thôøi. Tuy gia

caûnh khoâng khaù, phaûi soáng trong caûnh baàn cuøng tuùng thieáu,

nhöng tình nghóa vôï choàng luùc naøo cuõng ñaäm ñaø thaém thieát.

Trong laøng coù ngöôøi nhaø giaøu teân laø Haùo-Saéc, thaáy naøng

78

Tieåu-Nga coù saéc ñeïp neân sinh loøng taø, vaø laäp möu ñeå chieám

ñoaït. Thaáy gia ñình Hoaù-Chieâu thöôøng laâm vaøo caûnh tuùng

thieáu, Haùo-Saéc ñeán laøm quen vôùi Hoùa-Chieâu, laïi ñoùng vai laø

moät ngöôøi baïn thaân vaø mang taøi vaät giuùp ñôõ hai vôï choàng

ngheøo.

Hai naêm sau, Haùo-Saéc ruõ Hoùa-Chieâu ra ngoaøi ñi buoân.

Treân ñöôøng ñi, Haùo-Saéc laáy röôïu phuïc say Hoùa-Chieâu, sau

ñoù ñaåy Hoùa-Chieâu xuoáng soâng. Khi bò ñaåy xuoáng soâng,

Hoùa-Chieâu bò nöôùc soâng laøm tænh, coá bôi leân thuyeàn, Haùo-

Saéc thaáy vaäy beøn laáy caây saøo thoïc cheát Hoùa-Chieâu ôû giöõa

loøng soâng. Khi Hoùa-Chieâu cheát, Haùo-Saéc trôû veà baùo cho

Tieåu-Nga hay laø treân ñöôøng ñi, thuyeàn bò baõo ñaùnh ñaém,

Hoaù-Chieâu khoâng may bò cheát chìm. Haùo-Saéc laïi giaû loøng töï

traùch mình: Cuõng laø loãi cuûa ta, neáu khoâng ruû Hoùa-Chieâu ñi

buoân thì ñaâu coù gaëp naïn naøy. Noùi xong laïi toû loøng thöông

xoùt cho ngöôøi baïn quaù coá vaø an uûi Tieåu-Nga. Haùo-Saéc laïi

höùa seõ lo lieäu veà sinh hoaït cuûa naøng vaø ngöôøi meï choàng giaø.

Vì bieát ñoùng kòch, neân ngöôøi nhaø cuûa Hoùa-Chieâu töôûng

Haùo-Saéc laø ngöôøi toát. Ba naêm sau, khi Tieåu-Nga maõn tang

choàng, Haùo-Saéc sai ngöôøi mai moái ñeán hoûi cöôùi Tieåu-Nga.

Thaân-maãu cuûa Hoùa-Chieâu vì ñöôïc söï giuùp ñôõ cuûa Haùo-Saéc,

laïi khoâng nôõ con daâu mình thuû tieát trong luùc coøn treû, neân

khuyeân naøng daâu taùi giaù ñeå laøm laïi cuoäc ñôøi. Tieåu-Nga trong

tröôøng hôïp baát ñaéc dó naøy phaûi laøm vôï cuûa Haùo-Saéc.

Möôøi naêm sau, vaøo luùc tieát Haï, hoà sen nôû ñaày hoa, Haùo-

Saéc ruû Tieåu-Nga ra ngoaøi hoà ngoaïn caûnh. Khi ñeán bôø hoà,

döôùi hoà sen coù con eách noåi leân, Tieåu-Nga thaáy vaäy laáy caây

79

ra thoïc. EÁch bò ngöôøi thoïc lieàn laën xuoáng, trong choác laùt laïi

noåi leân, Tieåu-Nga thaáy eách noåi leân laïi laáy caây thoïc nöõa, eách

laïi laën xuoáng. Vaø cöù theá, ngöôøi thoïc eách laën, eách noåi ngöôøi

thoïc... Haùo-Saéc thaáy caûnh naøy, töïa nhö caûnh mình ñaõ ñaåy

Hoùa-Chieâu xuoáng soâng roài laáy saøo thoïc cho cheát, neân höùng

caûnh ngaâm leân hai caâu thô:

Hoài öùc thaäp tam nieân tieàn söû

Huyeàn töïa haø moâ laïc thuûy trôøi

(Hoài töôûng söï vieäc möôøi ba naêm tröôùc, töïa nhö caûnh eách

nhaûy laën xuoáng hoà)

Tieåu-Nga nghe hai caâu thô cuûa Haùo-Saéc, möôøng töôïng

ñöôïc moät phaàn naøo söï vieäc ñaõ xaûy ra cho ngöôøi choàng tröôùc

cuûa mình vaøo möôøi ba naêm tröôùc, neân yeâu caàu Haùo-Saéc vieát

laïi ñeå hoøa theo. Haùo-Saéc sao laïi nguyeân vaên cuûa hai caâu thô

cho Tieåu-Nga. Tieåu-Nga ñoïc xong hai caâu thô, quaû quyeát

ñoaùn raèng choàng mình ñaõ bò Haùo-Saéc laøm haïi, neân naém laáy

Haùo-Saéc maø keâu oan. Quan phuû nghe ngöôøi keâu oan, lieàn

baét Haùo-Saéc ñem veà huyeän ñöôøng tra khaûo. Haùo-Saéc nhaän

toäi vaø bò xöû töû veà toäi gieát ngöôøi ñoaït vôï. Tieåu-Nga khi lo

vieäc ma chay vaø choân caát Haùo-Saéc xong, nghó vì nhan saéc

cuûa mình maø haïi cheát hai ngöôøi choàng, beøn töï vaãn maø cheát.

3) Tuïc-Ngöõ coù caâu: Baàn tieän sinh caàn kieäm, caàn kieäm

sinh phuù quyù, phuù quyù sinh kieâu ngaïo, kieâu ngaïo sinh daâm

daät, daâm daät laïi sinh baàn tieän. Ñoù laø nhaân vaø quaû cuûa phuù

quyù baàn tieän. Neáu phuù quyù maø haùo leã, khieâm-toán nhaõ-nhaën,

thöông ngöôøi nhö tay chaân, duø ôû ñòa vò cao nhöng vaãn khoâng

ngöôøi ñoá kî, phuù quyù vì theá maø giöõ ñöôïc laâu daøi.

80

Traàn-Nghieâu-Tö laø moät vò quan ñôøi Toáng, coù taøi thieän

xaï, ngöôøi ñöông thôøi khoâng ai baèng oâng, oâng ta cuõng vì theá

maø sinh loøng kieâu caêng. OÂng thöôøng hay taäp baén trong vöôøn

nhaø. Moät hoâm coù oâng laõo baùn daàu ñi qua thaáy oâng ñang taäp

baén, lieàn ñaët gaùnh xuoáng, nghaáp ngheù xem tieãn thuaät cuûa

oâng. Thaáy oâng baén möôøi phaùt truùng ñöôïc taùm chín, laõo baùn

daàu gaät ñaàu mæm cöôøi. Traàn-Nghieâu-Tö goïi oâng vaøo hoûi:

- Laõo cuõng bieát baén aø? Ta baén chöa ñöôïc gioûi hay sao?

Laõo baùn daàu ñaùp:

- Ñoù chaúng phaûi laø gioûi, chaúng qua chæ laø quen tay maø

thoâi.

Traàn-Nghieâu-Tö giaän noùi:

- Laõo daùm khi ta, nhö theá thì haõy baén thöû xem.

Laõo baùn daàu:

- Laõo khoâng bieát baén, ngheà cuûa laõo laø baùn daàu, laõo chæ

bieát roùt daàu maø thoâi.

Laõo giaø noùi xong, beøn laáy moät caùi baàu ñaët xuoáng ñaát, ñeå

moät ñoàng tieàn leân mieäng, laáy caùi moâi töø töø roùt daàu qua loã

ñoàng tieàn, maø khoâng giaây moät tí daàu naøo vaøo ñoàng tieàn caû.

Traàn-Nghieâu-Tö thaáy vaäy, taám taéc khen laõo baùn daàu. Laõo

noùi:

- Laõo cuõng chaúng gioûi gì, chaúng qua vì ngheà nghieäp, laøm

laâu roài quen tay maø thoâi.

Traàn-Nghieâu-Tö cöôøi, cho laø phaûi. Töø ñoù khoâng coøn kieâu

caêng vaø khoe taøi thieän xaï cuûa mình nöõa.

4) Caåu chæ söï baát ñaùng, mieãn noùi veà söï thoaùt mieãn. Khi

ñaõ coù loãi ñaùng leõ laø seõ chòu phaït, nhöng ngöôøi chaáp phaùp

81

luoân luoân nghó raèng, loøng khoan dung roäng löôïng laø moät cô

hoäi toát ñeå ngöôøi phaïm phaùp bieát aên naên hoái caûi maø töï söûa

mình, neân khoâng baét toäi. Ñöôïc dòp may maén nhö theá maø

khoâng bieát theïn, vaãn ngöïa quen ñöôøng cuõ thì quaû laø ngöôøi

voâ sæ vaäy.

Nhaän aân thoâi quaù, Giaù hoïa maïi aùc, Coå maõi hö döï, Bao

tröõ hieåm taâm.

Thích nghóa

Maïo nhaän laáy aân cuûa ngöôøi vaø ñoå loãi cuûa mình cho keû

khaùc, Töï mình coù toäi maø khoâng nhaän, laïi ngoan coá, vu oan

giaù hoïa cho ngöôøi, Khoâng do taøi naêng thöïc löïc cuûa mình

ñöôïc chöùc, maø duøng tieàn mua laáy hö vò, Tính tình nham

hieåm, thöôøng nuoâi loøng haïi ngöôøi.

Chuù: 1) AÂn laø ban hueä cho ngöôøi, quaù laø loãi taïi nôi mình.

Khoâng phaûi coâng ôn cuûa mình maø nhaän laø maïo nhaän, trong

khi loãi cuûa mình thì khoâng nhaän, laïi ñoå thöøa cho ngöôøi khaùc

laø thoâi quaù, laø töï doái mình vaø doái Trôøi, ñeàu laø haønh ñoäng

cuûa tieåu-nhaân. Nhaän quaù thoâi aân môùi laø quaân-töû.

2) Giaù laø gaû, maïi laø baùn. Mang caùi hoïa nhö laø gaùi trinh ñeå

gaû cho ngöôøi, ñem caùi aùc ra baùn ñeå ngöôøi mua. Sô yù thì gaëp

hoïa, loøng xaáu thì gaëp aùc. Hoïa aùc ngöôøi ñeàu sôï, neáu bieát aên

naên coøn tha thöù ñöôïc, coøn nhö ñem gaû baùn cho ngöôøi ñeå

ngöôøi maéc oan, chaúng toäi laém hay sao!

3) Caây khoâng reã khoù soáng, nöôùc khoâng nguoàn deã caïn.

Ngöôøi khoâng coù taøi ñöùc maø mua laáy hö vò haù coù theå ngoài laâu

82

ñöôïc sao? Danh laø khaùch cuûa taøi, döï laø khaùch cuûa ñöùc, laäp

chí hoïc haønh cho thaønh taøi, tu thaân haønh ñaïo ñeå laäp ñöùc, coù

taøi coù ñöùc thì danh döï töï nhieân seõ ñeán. Taøi heøn ñöùc baïc maø

ngoài choã cao seõ nguy.

4) Bao laø cuoán goùi laïi khoâng ñeå loä ra ngoaøi, tröõ laø tích

chöùa. Loøng xaáu khoâng che ñaäy, ngöôøi bieát ñeå maø traùnh, aùc

coøn nhoû, bao tröõ thì ngöôøi khoâng thaáy neân khoù phoøng, do ñoù

cöïc kyø nham hieåm. Nhöng möu saâu thì hoïa cuõng saâu, chöôùc

xaûo thì baùo cuõng xaûo.

Toûa nhaân sôû tröôøng, Hoä kyû sôû ñoaûn, Thöøa uy baùch

hieáp, Tuùng baïo saùt thöông.

Thích nghóa

Duïng taâm mai moät sôû-tröôøng cuûa ngöôøi ñeå ngöôøi coù taøi

naêng khoâng ñöôïc thi thoá, Töï mình coù loãi maø khoâng chòu

nhaän, laïi coá tìm caùch ñeå bieän hoä che chôû, Khi ñöôïc thôøi thì

thöøa theá aùp böùc keû khaùc, Khi coù theá thì dung tuùng cho

thuoäc haï cöôùp boùc gieát ngöôøi.

Chuù: 1) Toûa laø giaûm, hoä laø che chôû. Tröôøng laø öu ñieåm,

laø caùi toát, ñoaûn laø khuyeát ñieåm laø caùi xaáu. Kî ngöôøi coù taøi

maø tìm caùch ngaên, laø ngöôøi taâm ñòa heïp hoøi, bao boïc cho loãi

cuûa mình thì taâm ñòa ngu meâ. Ngöôøi khoâng phaûi laø Thaùnh

Hieàn, maáy ai traùnh ñöôïc khoâng loãi, coù loãi maø bieát phaûn tænh,

môùi söûa mình ñöôïc. Bieát loãi maø khoâng söûa laïi coøn bieän hoä,

che ñaäy cuõng nhö ñeâm ñaõ khoâng traêng sao, laïi boû ñeøn maø

khoâng duøng, ñaõ toái roài laïi caøng toái. Chaúng nhöõng sôû ñoaûn

83

cuûa mình khoâng neân che chôû, ngay ñeán loãi cuûa con em cuõng

khoâng neân bao boïc.

Lyù-Tö vaø Haøn-Phi ñeàu laø hoïc troø cuûa Tuaân-Töû. Khi

laøm Thöøa-töôùng nöôùc Taàn, Lyù-Tö khuyeân vua Taàn ñem

quaân ñaùnh nöôùc Haøn. Haøn-Phi phuïng meänh vua Haøn sang

Taàn caàu hoøa. Taàn-Thuûy-Hoaøng gaëp Haøn-Phi, thaáy Haøn-Phi

laø ngöôøi coù taøi, muoán troïng duïng. Lyù-Tö bieát taøi cuûa Haøn-

Phi hôn mình neân gieøm vôùi vua Taàn raèng:

- Coâng-töû cuûa caùc nöôùc ñeàu thaân nöôùc cuûa mình, leõ naøo

laïi ñeå ngöôøi khaùc lôïi duïng. Taàn ñaùnh Haøn, vua Haøn sôï môùi

sai Haøn-Phi vaøo Taàn, bieát ñaâu chaúng phaûi laø gian keá. Xin

beä-haï chôù neân duøng.

Vua Taàn nghe lôøi cuûa Lyù-Tö cuõng coù lyù, neân ñuoåi Haøn-

Phi vaø khoâng duøng. Lyù-Tö laïi taâu vôùi vua Taàn:

- Neáu tha Haøn-Phi veà Haøn sau naøy seõ laø moái hoïa cho Taàn,

chi baèng gieát ñi khoûi lo haäu hoaïn.

Vua Taàn beøn giam caàm Haøn-Phi. ÔÛ trong nguïc, Haøn-Phi

bieát mình saép bò gieát neân hoûi teân cai nguïc:

- Ta coù loãi gì maø bò gieát?

Cai nguïc laø thuoäc haï cuûa Lyù-Tö ñaùp raèng:

- Moät choã ñaäu khoâng theå dung ñöôïc hai con chim, ngöôøi

coù taøi neáu khoâng duøng thì phaûi cheát, caàn gì phaûi coù toäi.

Trong ñeâm ñoù Haøn-Phi laáy giaûi muõ thaét coå töï vaãn maø

cheát.

Khi Taàn-Thuûy-Hoaøng cheát, vua Nhò-Theá leân ngoâi, moïi

vieäc ñeàu tin duøng teân hoaïn quan laø Trieäu-Cao. Lyù-Tö thaáy

vua khoâng lo ñeán vieäc trieàu chính, neân laáy lôøi khuyeân can,

84

Trieäu-Cao oaùn gheùt Lyù-Tö, gieøm taâu vôùi vua Nhò-Theá laø Lyù-

Tö tö thoâng vôùi nöôùc Sôû. Vua Nhò-Theá giaän, ra leänh cheùm

Lyù-Tö vaø chu di caû tam toäc.

Kî taøi Haøn-Phi khoâng duøng, toäi coøn nhoû, gieát Haøn-Phi thì

laø toäi lôùn, neân Lyù-Tö bò Trieäu-Cao laøm haïi ñeán toäi chu di

tam toäc cuõng laø quaû baùo vaäy. Möu saâu hoïa saâu laø theá.

3) Ñöôïc theá thì coù quyeàn, neáu duøng quyeàn theá laøm ñieàu

nhaân nghóa thì loøng ngöôøi caûm phuïc, coøn nhö laïm duïng uy

quyeàn ñeå aùp böùc, chaø ñaïp ngöôøi thì laø ñieàu aùc, loøng ngöôøi seõ

oaùn haän. Ngöôøi ñöôïc thôøi coù luùc, nhö traêng troøn vaãn coù ngaøy

khuyeát, khi thôøi ñi roài theá cuõng maát. Neáu caäy theá hieáp ngöôøi,

moät khi thôøi theá maát roài thì cuõng bò ngöôøi haø hieáp trôû laïi.

Luaät tuaàn hoaøn cuûa trôøi ñaát laø theá.

4) Saùt ñöùng ñaàu trong nguõ-giôùi cuûa nhaø Phaät. Gieát ngöôøi

hay gieát vaät ñeàu toån thöông ñeán hoøa khí cuûa trôøi ñaát, chaúng

nhöõng töï mình khoâng theå phaïm, ngay caû thuoäc caáp cuõng

phaûi traùnh. Dung tuùng cho thuoäc haï baïo ngöôïc gieát ngöôøi

cuõng nhö chính mình ñaõ ra tay gieát ngöôøi vaäy.

Voâ coá tieãn taøi, Phi leã phanh teå, Taùn khí nguõ coác, Lao

nhieãu chuùng sinh.

Thích nghóa

Voâ côù caét may aùo quaàn laøm hoang phí vaûi voùc, Voâ côù saùt

haïi naáu nöôùng loaøi vaät ñeå laøm ngon mieäng mình, Vöùt böøa

laøm hoang phí nguõ coác, Baét ngöôøi lao dòch cho mình maø

khoâng thöông.

Chuù: 1) Laøm ngöôøi phaûi tieác phuùc, aùo quaàn laø ñeå che

85

thaân, maëc raùch thì may môùi, maëc cuõ thì coù theå ñem taëng cho

ngöôøi ngheøo, ñoù laø moät phöông phaùp tích phuùc. Ngöôøi xöa,

chæ coù hoäi heø ñình ñaùm môùi gieát vaät ñeå teá Thaàn, nay thaáy

nhieàu ngöôøi giaøu coù khoâng bieát tieác phuùc, ngaøy ñeâm tieäc

tuøng ñaõi khaùch, ñem thöùc aên dö thöøa mang ñi ñoå, kieáp sau

deã laïc voøng Ngaï-quyû ñaïo.

2) Löông Voõ-Ñeá hoûi Thieàn-sö Chí-Coâng: Phu-nhaân cuûa

traåm kieáp tröôùc coù phuùc ñöùc gì maø kieáp naøy ñöôïc laøm

hoaøng-haäu, cuøng traåm höôûng caûnh phuù quyù?

Thieàn-sö ñaùp:

- Hoaøng-haäu trong ba kieáp tröôùc laø moät con giun, bò hoøa-

thöôïng Cao-Phong sô yù, khi cuoác ñaát troàng hoa cuoác cheát.

Hoøa-Thöôïng nieäm chuù Vaõng-Sanh cho con giun, neân giun

ñöôïc ñaàu thai laøm kieáp ngöôøi. Trong kieáp tröôùc, hoaøng-haäu

laø moät baø goùa ngheøo, haøng ngaøy ñi nhaët töøng haït côm do

ngöôøi vöùt boû döôùi ñaát mang veà röûa saïch maø aên. Thieân-Thaàn

thaáy ngöôøi ngheøo maø coøn bieát tieác phuùc, beøn taâu cuøng Ñöùc

Ngoïc-Ñeá hay, cho neân hoaøng-haäu kieáp naøy ñöôïc höôûng

caûnh phuù quyù ñaáy.

Chaâu-Phuùc-Taän, ngöôøi ñôøi Minh, xuaát thaân trong moät

gia ñình ngheøo naøn, cha meï maát sôùm, moät mình soáng trong

caûnh coâ-ñôn khoå sôû. Naêm 40 tuoåi, töï nhieân hieåu ñöôïc lai lòch

kieáp tröôùc cuûa mình, caûm thaáy sinh töû voâ thöôøng môùi tìm

ñeán Baïch-Vaân-Quan ôû thaønh Baéc-Kinh xuaát gia.

Tröôûng-laõo trong chuøa naøy laø moät vò cao nhaân, bieát ñöôïc

Chaâu-Phuùc-Taän laø sao Töû-Vi xuoáng phaøm, chæ vì höôûng thuï

thaùi quaù, khoâng theå trôû veà Trôøi maø phaûi löu laïc choán hoàng-

86

traàn. Tröôûng-laõo nghó raèng, neáu khoâng ñoïa ñaøy cho cöïc khoå

thì Chaâu-Phuùc-Taän khoù maø trôû veà boån vò, neân môùi noùi vôùi

Chaâu-Phuùc-Taän:

- Con coù bieát tu haønh laø moät vieäc cöïc khoå chaêng? Phaøm

vieäc gì ngöôøi thöôøng khoâng theå nhòn thì ngöôøi tu haønh phaûi

nhòn, vieäc gì ngöôøi thöôøng khoâng chòu ñöôïc thì ngöôøi tu

haønh phaûi chòu laáy. Phaûi aên cay nuoát ñaéng môùi coù theå lieãu

ñöôïc nghieäp cuûa kieáp tröôùc, con coù chòu ñöôïc chaêng?

Chaâu-Phuùc-Taän ñaùp:

- Baïch thaày, con hieåu. Cuùi xin thaày töø-bi thu nhaän con

theo Thaày hoïc ñaïo.

Ñaïo-Tröôûng sai Chaâu-Phuùc-Taän chuyeân lo vieäc ñoå nöôùc

ñaùi, queùt nhaø xí vaø laøm nhöõng coâng vieäc naëng nhoïc. Chaâu-

Phuùc-Taän ngaøy ñeâm laøm luïng vaát vaû, theá maø thöôøng bò sö-

phuï traùch phaït, nhöng trong loøng vaãn khoâng moät chuùt oaùn

hôøn. Nhieàu ngöôøi trong chuøa thaáy ngoä caûnh cuûa Chaâu-Phuùc-

Taän ñeàu toû loøng thöông xoùt vaø baát maõn vôùi Thaày mình.

Vì laøm luïng vaát vaû, neân ôû chuøa môùi coù moät naêm thì Chaâu-

Phuùc-Taän ñaõ laâm bònh. Coù ñeä-töû baùo cho Ñaïo-Tröôûng hay,

Ñaïo-Tröôûng chaúng nhöõng khoâng toû loøng thöông xoùt, maø coøn

noùi vôùi chuùng ñeä-töû raèng:

- Chôù neân kieám thuoác thang cho noù, cöù ñeå noù cheát töï

nhieân, cheát caøng sôùm caøng toát.

Chuùng ñeä-töû nghe thaày mình noùi theá, ñeàu oaùn giaän trong

loøng, nhöng khoâng daùm noùi ra. Qua vaøi ngaøy sau thì Chaâu-

Phuùc-Taän cheát.

Khi Ñaïo-Tröôûng hay tin Chaâu-Phuùc-Taän ñaõ qua ñôøi, daën

87

moät ñeä-töû laáy sôïi daây thöøng buoäc vaøo coå cuûa Chaâu-Phuùc-

Taän vaø noùi:

- Caùc con haõy keùo xaùc cuûa Phuùc-Taän ñi qua hang choù, ra

ngoaøi 40 daëm ñeán bieån Ñoâng-Haûi vaø vöùt xaùc noù ra ngoaøi

bieån, vaø neân nhôù khoâng ñöôïc maëc aùo quan cho noù, chôù neân

traùi meänh.

Chuùng ñeä-töû nghe lôøi thaày, keùo xaùc cuûa Chaâu-Phuùc-Taän

ñi töø hang choù ra ñeán bieån Ñoâng-Haûi, nhöng trong loøng ñeàu

oaùn giaän sö-phuï mình. Khi ñi ñöôïc nöûa ñöôøng, vò ñaïi sö

huynh leân tieáng noùi:

- Sö-phuï thöôøng daïy ta raèng, ngöôøi xuaát gia phaûi laáy hai

chöõ töø-bi laøm goác, nhöng loøng cuûa sö-phuï thì laïi baát nhaân

nhö theá. Chaâu-Phuùc-Taän chaúng phaïm toäi gì maø bò thaày ta

haønh haï ñeán cheát, khi cheát roài laïi khoâng cho ngöôøi laøm leã

mai taùng. Chuùng ta daãu sao cuõng coù tình sö huynh ñeä vôùi

Phuùc-Taän, ta haõy kieám moät boä ñoà môùi vaø moät chieác quan taøi

ñeå khaâm lieäm vaø kieám moät choã toát ñeå mai taùng cho sö ñeä, ñeå

noù ñöôïc yeân ôû nôi suoái vaøng, nhö theá ta cuõng laøm troøn ñöôïc

tình ñoàng-moân. Khi veà chuøa, neáu ta khoâng noùi thì sö-phuï

cuõng khoâng theå bieát ñöôïc.

Moïi ngöôøi ñeàu ñoàng yù vaø laøm theo lôøi cuûa vò sö-huynh,

queân maát lôøi daën cuûa sö-phuï mình. Khi moïi vieäc xong xuoâi,

trôû veà ñeán chuøa, moïi ngöôøi ñeàu töôûng raèng thaày mình khoâng

bieát ñöôïc söï tình. Ai ngôø khi môùi vaøo chuøa thì thaáy Ñaïo-

Tröôûng böôùc ra, giaän raèng:

- Maáy ngöôøi sao daùm traùi leänh ta, maáy ngöôi ñaõ laøm haïi

vò moân ñoà toát cuûa ta roài, coù bieát chaêng?

88

Chuùng ñeä-töû khoâng ai daùm noùi naêng, Ñaïo-Tröôûng laïi noùi

tieáp:

- Caùc con laøm nhö theá töôûng laø thöông haïi cho Phuùc-Taän,

coù bieát ñaâu laøm nhö theá laø ñaõ haïi noù. Thaày bieát ñöôïc noù laø

sao Töû-Vi xuoáng phaøm, chæ vì höôûng thuï thaùi quaù maø khoâng

bieát tieác phuùc, neân khoâng theå trôû veà boån vò, cho neân thaày

môùi haønh haï noù, khoâng cho noù aên no maëc aám, muïc ñích laø

lieãu tröø nghieäp tröôùc cuûa noù ñaõ laøm ñeå khoûi chòu nghieäp baùo

trong kieáp sau. Maáy con khoâng hieåu, cho raèng thaày laø ngöôøi

taøn nhaãn baát nhaân, kieáp tröôùc noù ngoä saùt nhieàu ngöôøi, kieáp

sau seõ phaûi chòu quaû baùo. Thaày sai maáy con keùo coå noù töø

hang choù ra ngoaøi boán chuïc daëm, ñeå kieáp sau noù mieãn ñöôïc

naïn dao binh, vöùt xaùc noù xuoáng bieån ñeå sau naøy noù ñaàu thai

laøm vua nöôùc ngoaøi höôûng caûnh phuù quyù. Phaûi traûi qua moät

kieáp nhö vaäy noù seõ hoaøn ñöôïc boån vò. Maáy con khoâng roõ ñaïo

Trôøi, laïi töôûng raèng thaày khoâng thöông noù.

Ngöng moät luùc, Ñaïo-Tröôûng laïi than raèng:

- Vaän meänh cuûa nhaø Minh saép söûa suy ñoài, maáy con choân

caát noù nhö vaäy, sau naøy noù seõ ñaàu thai laøm vua nhaø Minh.

OÂi! Laøm vua trong thôøi loaïn ly thaät laø bi thöông, coøn khoå

hôn laøm daân ñen nöõa, sau naøy laïi cheát baát ñaéc kyø töû.

Chuùng ñeä-töû nghe xong lôøi cuûa Ñaïo-Tröôûng, môùi hoái haän

veà vieäc mình ñaõ laøm, taát caû ñeàu quyø xuoáng baïch raèng:

- Baïch thaày, chuùng con ngu doát laøm traùi meänh thaày, toäi

thaät ñaùng cheát. Cuùi xin thaày töø-bi xaù toäi.

Ñaïo-Tröôûng noùi:

- AÂu cuõng laø kieáp soá cuûa Chaâu-Phuùc-Taän. Thieân-lyù tuaàn

89

hoaøn, moät khi ñaõ taïo nghieäp roài thì Thieân-Tieân vaø phaøm phu

cuõng ñeàu nhö nhau.

Sau khi Chaâu-Phuùc-Taän cheát, ñaàu thai vaøo choán hoaøng-

cung laøm thaùi-töû, veà sau leân noái ngoâi laø vua Suøng-Trinh, vò

vua cuoái cuøng cuûa nhaø Minh.

Thôøi kyø Minh maït, giaëc giaõ noåi leân khaép nôi, quaân Maõn-

Thanh cuõng noåi daäy ñaùnh phaù quaân Minh. Veà sau hoaøng-

cung bò teân giaëc Lyù-Töï-Thaønh ñem binh vaây haõm, Vua

Suøng-Trinh trong côn noäi öu ngoaïi hoaïn aáy, phaûi thaét coå töï

vaãn maø cheát. Laøm vua chöa ñaày 15 naêm, phaûi nhìn caûnh

nöôùc maát nhaø tan. Quaû thaät ñaùng thöông!

3) Lao laø lao ñoäng, nhieãu laø söï phieàn nhieãu, chuùng-sinh

chæ ngöôøi laãn vaät. Sai ngöôøi hay baét vaät laøm vieäc lao ñoäng

giuùp mình ñeàu phaûi coù luùc vaø khoâng theå quaù söùc. Nhö theá

ngöôøi vui maø ta cuõng ñöôïc vieäc. Neáu söùc ngöôøi yeáu keùm maø

baét ngöôøi laøm vieäc naëng nhoïc... thì thuoäc lao nhieãu vaäy.

Phaù nhaân chi gia thuû kyø taøi baûo, Quyeát thuûy phoùng

hoûa dó haïi daân cö.

Thích nghóa

Haïi ngöôøi taùn gia baïi saûn sau ñoù chieám laáy taøi vaät, Phaù

ñeâ laøm haïi muøa maøng, phoùng hoûa ñoát nhaø ñeå haïi ngöôøi

khoâng nôi truù nguï.

Chuù: 1) Taøi laø tieàn baïc, baûo laø vaät quyù (ngoïc ngaø chaâu

baùu). Giaøu ngheøo coù soá, meänh khoâng coù maø möu keá haïi

ngöôøi ñeå ñoaït, duø laáy ñöôïc cuõng khoâng laâu daøi. Tuïc ngöõ coù

90

caâu: “Cuûa phi nghóa coù giaøu ñaâu”. Chaúng nhöõng khoâng giaøu,

maø coøn di hoïa cho con chaùu.

2) Nhaø laø nôi ñeå traùnh naéng che möa, laø toå aám vaø cuõng laø

taøi saûn cuûa loaøi ngöôøi. Troäm caép vaøo nhaø chæ maát tieàn baïc,

naïn luït loäi hoûa hoaïn chaúng nhöõng nhaø cöûa tieâu tan, sinh

maïng cuûa ngöôøi haïi ngöôøi khoâng nheï, do ñoù toäi quaù cuõng

naëng.

Ngaøy xöa Löông Voõ-Ñeá nghe lôøi cuûa Vöông-Tuùc, ñaép

ñeâ chaén nöôùc soâng Hoaøi ñeå coâng ñaát Thoï-Döông. Nöôùc lôùn

ñeâ vôõ, treân chuïc vaïn ngöôøi trong thaønh Hoaøi ñeàu laâm naïn.

Veà sau Löông Voõ-Ñeá bò Haàu-Caûnh laøm phaûn vaây ôû Ñaøi-

Thaønh maø cheát. Vöông-Tuùc cuõng bò naïn dieät toäc.

Vaên loaïn quy moâ dó baïi nhaân coâng, Toån tha khí vaät dó

cuøng nhaân duïng.

Thích nghóa

Laøm loaïn quy cuõ, khuoân pheùp cuûa ngöôøi, ñeå coâng lao khoå

cöïc cuûa ngöôøi trôû neân thaát baïi, Laøm hö toån ñeán vaät duïng

cuûa ngöôøi, ñeå ngöôøi khoâng ñöôïc söû duïng.

Chuù: 1) Vaên loaïn laø laøm cho sai laàm, laøm loaïn. Quy laø

quy cuõ, moâ laø moâ phaïm. Ñoù laø chöông trình, hay keá hoaïch

maø ngöôøi ñaõ soaïn thaûo vaø hoaïch ñònh, laø taâm huyeát keát tinh

töø bao nhieâu kinh nghieäm cuûa ñôøi ngöôøi môùi coù ñöôïc, laø

khuoân pheùp maãu möïc ñeå ñi ñeán thaønh coâng. Ngöôøi quaân-töû

luoân nghó ñeán trò theá, möu caàu sinh lôïi cho ñôøi, laø loøng coâng.

Keû tieåu-nhaân thì nghó ñeán loaïn ñeå ñöôïc thôøi, neân vaên loaïn

91

quy moâ cuûa ngöôøi ñeå laáy danh lôïi caù nhaân. Coù bieát ñaâu, vì

caùi lôïi rieâng tö cuûa mình maø taïo neân caùi hoïa cho nöôùc.

2) Vì möôïn caàu khoâng ñöôïc maø sinh loøng oaùn giaän, vì

ñoàng nghieäp sinh loøng ñoá kî, hay vì thaáy ngöôøi coù maø ta

khoâng, neân sinh loøng baát bình maø huûy hoaïi vaät duïng cuûa

ngöôøi, ñeàu traùnh khoâng khoûi baùo öùng.

Kieán tha vinh-quy nguyeän tha löu bieám, Kieán tha phuù-

quyù nguyeän tha phaù taùn.

Thích nghóa

Thaáy ngöôøi ñöôïc vinh-hieån, caàu mong cho ngöôøi bò thaát

baïi, löu bieám, Thaáy ngöôøi coù ñöôïc phuù-quyù giaøu sang, caàu

mong cho ngöôøi bò phaù saûn.

Chuù: Löu laø bò löu ñaøy, bieám laø bò giaùng chöùc. Vinh hoa

phuù quyù laø do meänh, khoâng theå cöôøng caàu. Ngöôøi ñöôïc phuù

quyù giaøu sang laø nhôø ñöùc cuûa toå-tieân, hay laø ñaõ tích ñöùc töø

nhieàu kieáp, hoaëc laø do sieâng naêng caàn maãn maø laøm neân.

Kieáp tröôùc troàng phuùc kieáp naøy ñöôïc höôûng, phuùc lôùn thì

vinh quy ñöôïc laâu daøi, phuùc ít thì höôûng ngaén, ñoù laø soá maïng

cuûa töøng ngöôøi maø khoâng phaûi vì lôøi nguyeàn ruûa cuûa moät

ngöôøi naøo maø bò löu bieám hay phaù saûn. Nguyeàn ruûa ngöôøi

chöa chaéc ñaõ ñöôïc nhö yù, nhöng töï mình ñaõ mang toäi vôùi

Trôøi.

Kieán tha saéc myõ khôûi taâm tö chi, Phuï tha hoùa taøi

nguyeän tha thaân töû.

92

Thích nghóa

Thaáy nöõ giôùi coù saéc ñeïp, trong loøng beøn suy nghó ñeán

chuyeän taø daâm, Maéc nôï cuûa ngöôøi thì mong chuû nôï cheát

sôùm ñeå khoûi traû.

Chuù: 1) Saéc laø ñao buùa haïi ngöôøi, neân ngöôøi quaân-töû

phoøng saéc nhö phoøng hoå, thaän troïng maø khoâng daùm sô hôû.

Thaáy saéc ñoäng loøng coøn khoâng ñöôïc huoáng chi laø phaïm vaøo

toäi daâm, neân Coå-ñöùc coù caâu: “Vaïn aùc daâm vi thuû”2 laø vaäy.

Ngöôøi phaïm saéc giôùi chæ trong moät khoaûnh khaéc, neáu khoâng

bieát phaûn-tænh, thaän-ñoäc thì moät yù nieäm taø daâm coù theå ñöa

ñeán choã baïi ñöùc. Khi maét thaáy, taâm ñoäng, haõy suy nghó laïi

caùi haïi cuûa loøng duïc seõ mang ñeán, suy tö roài laïi suy tö, nhö

coù maét töø thaäp phöông ñang nhìn, tay töø thaäp phöông ñang

chæ. Söï thaän-ñoäc naøy coù theå laøm cho taø nieäm laéng xuoáng maø

traùnh ñöôïc hoïa.

Kinh Phaät vieát: Thaáy ngöôøi lôùn tuoåi thì xem nhö ngöôøi

chò, gaëp ngöôøi nhoû tuoåi thì xem nhö ngöôøi em gaùi trong nhaø,

loøng taø töï nhieân seõ dieät.

Moät hoïc troø cuûa Vöông-Kheâ bieát mình hay ñoäng loøng taø

daâm, moät hoâm hoûi Vöông-Kheâ veà phöông phaùp trò beänh naøy.

Vöông-Kheâ ñaùp: Giaû söû trong phoøng coù kyõ nöõ ñeïp, ngöôøi

thaáy töï nhieân ñoäng loøng taø, nhöng neáu nghó raèng ngöôøi trong

phoøng tröôùng laø con em cuûa mình, thì loøng daâm laäp töùc tieâu

tan.

Vaïn söï ñeàu do taâm sanh, neáu mieäng khoâng noùi ñeán vieäc

2 Daâm ñöùng ñaàu trong moïi toäi aùc.

93

phi leã, taâm khoâng nghó ñeán vieäc phi leã, maét khoâng nhìn ñeán

vieäc phi leã, thaân khoâng laøm vieäc phi leã, thì taø nieäm töø ñaâu

maø sinh? Gaëp saéc maø khoâng sinh loøng daâm, phuùc ñöùc seõ

theo sau.

Vöông-Hoa, ngöôøi tænh Chieát-Giang ñôøi Minh, tính

ñoác haäu, phuïng döôõng meï giaø chí hieáu. Thôøi thanh nieân daïy

hoïc taïi moät tröôøng tö thuïc trong laøng, chuû tröôøng tuoåi quaù

trung nieân, tuy coù theâ thieáp, nhöng vaãn chöa coù ñöôïc moät

muïn con. Thaáy Vöông-Hoa tuoåi treû taøi cao, neân sai ngöôøi

thieáp ñeïp aên naèm cuøng Vöông-Hoa ñeå caàu con noái doõi toâng

ñöôøng. Moät hoâm, ngöôøi thieáp beùn leõn ñeán phoøng cuûa

Vöông-Hoa vaø trao laù thö cuûa ngöôøi choàng ñaõ vieát ñeå toû

tình. Vöông-Hoa môû laù thö ra xem thaáy coù naêm chöõ:

“Duïc caàu nhaân gian chuûng” (muoán caàu gioáng theá gian),

hieåu ñöôïc yù cuûa chuû tröôøng, beøn laáy buùt vieát leân naêm chöõ ñeå

cöï tuyeät: “Duy khuûng Thieân thöôïng Thaàn” (Lo sôï Thaàn treân

trôøi). Ngaøy hoâm sau, Vöông-Hoa vì söï vieäc naøy maø töø chöùc.

Chuû tröôøng thaáy söï vieäc khoâng thaønh, thænh moät ñaïo-só

ñeán nhaø laäp ñaøn caàu töï. Ñaïo-só ñoïc chuù caàu nguyeän xong

beøn cuùi ñaàu quyø laïy, nhöng qua moät thôøi gian vaãn khoâng

thaáy ngoài daäy. Chuû tröôøng hoaûng sôï, lieàn tieán gaàn ñaïo-só ñeå

xem xeùt söï tình. Vöøa ñeán beân caïnh thì ñaïo-só ñöùng daäy. Chuû

tröôøng hoûi roõ nguyeân do, ñaïo-só ñaùp:

- Treân ñöôøng ñeán Thieân-ñình thì gaëp leã nghinh tieáp traïng-

nguyeân, neân veà treã.

Chuû tröôøng laïi hoûi:

- Traïng-nguyeân naêm nay laø ngöôøi naøo vaäy?

94

Ñaïo só:

- Nghe Thaàn treân Trôøi ñoïc hai caâu thô: “Duïc caàu nhaân

gian chuûng, Duy khuûng Thieân thöôïng Thaàn”.

Chuû tröôøng bieát ñöôïc yù nghóa cuûa hai caâu naøy laø chæ

Vöông-Hoa. Naêm ñoù, Vöông-Hoa quaû nhieân truùng traïng-

nguyeân. Veà sau thaân-maãu cuûa Vöông-Hoa soáng ñeán traêm

tuoåi môùi taï theá, con laø Vöông-Döông-Minh, ngöôøi chuû

tröông hoïc thuyeát Tri haønh hôïp nhaát, laøm quan ñeán chöùc

Binh-Boä Thöôïng-Thö môùi veà höu.

2) Ngöôøi cho ta möôïn taøi vaät, giuùp ta traùnh ñöôïc hoaïn

naïn, khoûi côn nguy caáp, laø ngöôøi coù ôn vôùi ta. Thieáu nôï maø

khoâng traû, mang ôn maø khoâng baùo ñaùp laïi coøn mong ngöôøi

cheát sôùm ñeå ñöôïc thoaùt nôï, chaúng boäi baïc vaø ñoäc aùc laém

sao! Kinh Phaät vieát: “Nôï ngöôøi taùm löôïng traû nöûa caân”.

Kieáp naøy khoâng traû thì kieáp sau vaãn phaûi hoaøn. Traùnh khoâng

khoûi luaän nhaân quaû.

Can caàu baát toaïi tieän sanh chuù haän, Kieán tha thaát tieän

tieän thuyeát tha quaù.

Thích nghóa

Khi loøng caàu ngöôøi khoâng ñöôïc toaïi nguyeän thì sinh loøng

nguyeàn ruûa, oaùn giaän. Thaáy ngöôøi sa cô thaát theá thì baøn

luaän ñeán khuyeát ñieåm vaø loãi laàm cuûa ngöôøi.

Chuù: 1) Chí-nhaân voâ duïc, neân khoâng voïng caàu, khoâng

voïng caàu neân khoâng oaùn, voâ oaùn neân thöôøng laïc, vui thuù töï

nhieân. Tieåu-nhaân ña duïc neân ña caàu, ña caàu neân ña oaùn.

Vieäc ñôøi treân theá gian möôøi phaàn coù ñeán taùm phaàn khoâng

95

ñöôïc nhö yù, khoâng vöøa yù thì sinh loøng oaùn haän. Caàu ngöôøi laø

ñi nhôø ngöôøi nhöng giuùp hay khoâng laø quyeàn cuûa ngöôøi.

Möôïn tieàn ngöôøi khoâng ñöôïc toaïi thì traùch ngöôøi buûn xæn,

keo kieät. Caàu ngöôøi khoâng ñöôïc ngöôøi giuùp thì traùch ngöôøi

voâ tình, nhö theá chaúng phaûi töï mình ñi tìm laáy söï phieàn naõo

hay sao!

Ñôøi Toáng coù ngöôøi hoï Lö ñem cuûa hoái loä cho Vöông-

Ñaùn ñeå caàu xin moät chöùc quan nhoû ôû Giang-Hoaøi. Vöông-

Ñaùn noùi:

- OÂng khoâng coù taøi laøm sao toâi coù theå tieán cöû cho oâng

ñöôïc, chaúng leõ ta vì nhaän tieàn cuûa oâng maø laøm traùi luaät nöôùc

hay sao?

Lö caêm giaän Vöông-Ñaùn, veà nhaø thaép nhang ngöôùc maët

leân Trôøi nguyeàn ruûa cho Vöông-Ñaùn gaëp naïn vaø cheát sôùm.

Toái hoâm ñoù Lö mô thaáy Thaàn ñeán quôû traùch:

- Vöông-Ñaùn laø ngöôøi trung hieáu löôõng toaøn, laøm quan

thanh-lieâm, ngöôi nguyeàn ruûa ngöôøi trung löông, Ngoïc-Ñeá

laáy lôøi nguyeàn aùc ñoäc ñoù ñeå trò toäi ngöôi. Vaøi ngaøy sau, Lö

voâ côù baïo bònh maø cheát.

2) Treân ñôøi coù maáy ai ñöôïc hoaøn myõ vaø toaøn thieän, ngöôøi

thöôøng chuùng ta khi coù choã sai thöôøng hay töï baøo chöõa laáy

mình, ngöôøi coù choã khoâng ñuùng ta laïi ñem loøng cheâ bai noùi

xaáu, nhö theá chaúng baát coâng laém hay sao! Neáu ñem loøng

traùch ngöôøi ñeå traùch mình, ñem loøng baøo chöõa cho mình maø

baøo chöõa cho ngöôøi thì thieân haï seõ khoâng coù oaùn thuø.

Kieán tha theå töôùng baát cuï nhi tieáu chi, Kieán tha taøi

96

naêng khaû xöng nhi öùc chi.

Thích nghóa

Thaáy nguõ-quan, töù-chi cuûa ngöôøi khoâng ñöôïc troïn veïn

thì sinh loøng cheâ cöôøi. Thaáy ngöôøi coù taøi naêng ñöôïc troïng

duïng, beøn tìm caùch ñeø eùp ngaên cheá, ñeå ngöôøi khoâng coù dòp

thi thoá.

Chuù: 1) Ngöôøi xaáu hay ñeïp, luøn hay thaáp, muø, ñieác hay

caâm ñeàu laø nhaân ñaõ gieo töø nhöõng kieáp tröôùc. Tröôøng hôïp

töôùng maïo cuûa ta xaáu xí, hay töù-chi nguõ-quan coù choã khieám

khuyeát, ta caûm thaáy maëc caûm töï-ti. Ta naøo muoán nhö theá,

cha meï ta cuõng naøo muoán sinh ta nhö theá? Neáu bò ngöôøi cheâ

cöôøi, loøng ta seõ ra sao? Caâu tuïc ngöõ “Cöôøi ngöôøi chôù coù cöôøi

laâu, cöôøi ngöôøi hoâm tröôùc hoâm sau ngöôøi cöôøi”, ñaõ haøm

chöùa yù nghóa nhaân quaû trong ñoù. Hoâm nay ta cöôøi ngöôøi, bieát

ñaâu ngaøy mai ta cuõng bò ngöôøi cheâ. Hieän nay nhieàu nöôùc AÂu

Myõ coù luaät khoâng ñöôïc kyø thò ngöôøi taøn taät, baõi ñaäu xe phaûi

coù choã daønh rieâng cho ngöôøi pheá taät, cô quan chính phuû

cuõng nhö nhieàu coâng ty tö nhaân ñeàu coù ñieän thoaïi daønh

rieâng cho ngöôøi caâm ñieác, ñeå nhöõng ngöôøi khoâng may maén

vì bò thöông hay pheá vaãn coù ñöôïc moät neáp soáng nhö ngöôøi

thöôøng. Thaät laø moät ñieàu hay vaäy.

Lö-Kyû laø teå-töôùng cuûa vua Duïc-Toâng ñôøi Ñöôøng,

ngöôøi chaúng nhöõng xaáu xí laïi coù theâm moät boä maët maøu xaùm.

Moïi ngöôøi luùc ñaàu gaëp Lö-Kyû ñeàu töôûng laø ñaõ gaëp phaûi quyû.

Loái aên maëc cuûa Lö-Kyû cuõng thaät laø caàu kyø, nhìn veû ngoaøi ai

cuõng cho raèng Lö-Kyû laø ngöôøi ñaïm baïc thanh lieâm, nhöng

97

söï thöïc thì khaùc haún, oâng ta laø moät ngöôøi nham hieåm trong

trieàu.

Vaøo nieân hieäu kieán-trung naêm thöù nhaát, Lö-Kyû giöõ chöùc

ngöï-söû trung thöøa, ñöông luùc Quaùch-Töû-Nghi bò bònh, Lö-Kyû

mang theo leã vaät ñi thaêm Quaùch-Töû-Nghi. Quaùch-Töû-Nghi

laø vò laõo-töôùng boán trieàu, coâng-huaân raát lôùn, neân khi oâng bò

bònh, baù quan trong trieàu ñeàu ñeán thaêm oâng. Naèm treân

giöôøng beänh, oâng khoâng theå ra ngoaøi tieáp ñoùn neân sai theâ

thieáp vaø ngöôøi nhaø tieáp khaùch. Nhöng khi hay tin Lö-Kyû ñeán

thaêm mình thì Quaùch-Töû-Nghi daën theâ thieáp vaø tì nöõ giuùp

vieäc trong nhaø ñeàu khoâng ñöôïc ñeán phoøng khaùch cuõng nhö

ñeán gaàn phoøng cuûa oâng, ñeå moät mình oâng ôû trong phoøng noùi

chuyeän vôùi Lö-Kyû. Sau khi Lö-Kyû ra veà ngöôøi nhaø môùi hoûi

taïi sao oâng phaûi laøm nhö theá vaø coù duïng yù gì.

Quaùch-Töû-Nghi ñaùp:

- Lö-Kyû laø moät ngöôøi coù taøi nhöng töôùng maïo xaáu xí vaø

loøng daï hieåm ñoäc. Tính ñaøn baø thöôøng hay ñuøa côït, neáu ñeå

theâ thieáp noâ tì troâng thaáy, coù ngöôøi khoâng nhòn ñöôïc theá naøo

cuõng cöôøi, nhö theá thì Lö-Kyû seõ oaùn haän trong loøng, sau naøy

khi ñaéc theá thì ta seõ traùnh khoâng khoûi hoïa.

Quaû nhieân khoâng ngoaøi söï phaùn xeùt cuûa Quaùch-Töû-Nghi,

veà sau Lö-Kyû ñöôïc vua Duïc-Toâng suûng thích, oâng ñöôïc theá

vaø gieát haïi nhöõng ngöôøi ñaõ töøng cöôøi nhaïo oâng, chæ coù

Quaùch-Töû-Nghi vì bieát tröôùc neân traùnh ñöôïc hoïa.

2) Baøi vaø bieám chæ ngöôøi ñaõ coù ñòa vò maø tìm caùch baøi

xích. ÖÙc cheá laø chæ ngöôøi ñang caàu tieán maø tìm caùch ngaên

trôû. Haønh ñoäng tuy khaùc nhöng loøng aùc thì nhö nhau, ñeàu vì

98

ñoá kî maø ra.

Mai coå yeám nhaân, Duïng döôïc saùt thuï.

Thích nghóa

Duøng buøa ngaõi taø thuaät ñeå haïi ngöôøi, Duøng thuoác ñoäc ñeå

gieát caây coái.

Chuù: 1) Buøa ngaõi vu thuaät thuoäc taø, neân ngöôøi chaùnh ñaïo

khoâng hoïc. Ngöôøi bieát cuõng khoâng neân duøng. Ñaïo-Kinh

vieát: Ngöôøi tu ñaïo bieát buøa ngaõi maø khoâng duøng thì deã gaëp

chaân-sö, ñaéc chaân phaùp.

2) Thöïc vaät cuõng nhö ñoäng vaät, ñeàu coù phaàn linh. Coå thuï

laâu naêm, haáp thuï tinh hoa cuûa trôøi ñaát, laø nôi nöông naùu cuûa

quyû Thaàn, khoâng neân ñoán chaët. Laáy goã ñeå duøng vaøo vieäc

höõu ích maø ñoán caây laø taän caùi duïng cuûa caây, neân khoâng toån

ñeán hoøa khí cuûa trôøi ñaát. Neáu vì loøng thuø haèn maø duøng thuoác

gieát caây thì phaïm luaät Trôøi.

Khueå noä sö-phoù, Ñeå xuùc phuï huynh, Cöôøng thuû cöôøng

caàu, Haùo xaâm haùo ñoaït, Loã löôïc trí phuù.

Thích nghóa

Voâ leã vaø sinh loøng giaän hôøn vôùi baäc thaày, baát hieáu vôùi

cha meï, Xung ñoät vôùi baäc huynh tröôûng, Soá mình khoâng coù,

maø duøng voõ löïc hay möu keá ñeå chieám ñoaït, coá caàu cho kyø

ñöôïc, Tính hay xaâm laán, cöôõng ñoaït taøi vaät cuûa ngöôøi,

Haønh ngheà cöôùp boùc ñeå laøm giaøu.

Chuù: 1) Giaùo hoùa laø sö, truyeàn nghieäp laø phoù. Ngöôøi daïy

99

lyù cho ta, truyeàn ngheà cho ta töùc laø thaày ta. Cha meï nuoâi

döôõng ta, neáu khoâng coù thaày daïy ta thì khoâng theå laäp thaân ôû

ñôøi. Cho neân ôn nghóa cuûa baäc thaày ngang haøng vôùi cha meï,

neân phaûi toân kính. Oaùn giaän sö phoù cuõng nhö ngoã nghòch vôùi

cha meï vaäy, ñeàu mang toäi baát kính.

2) Ñeå laø choáng ñoái, xuùc laø xung ñoät. Con caùi ñoái vôùi cha

meï, em ñoái vôùi anh chò phaûi coù loøng kính maø khoâng theå coù

loøng khinh, leõ naøo laïi choáng ñoái maø phaïm toäi ngoã nghòch baát

kính. Khi baäc phuï huynh coù choã sai laàm, boån phaän laøm con

em chæ coù theå thuaän khuyeân maø khoâng theå nghòch caõi. Naëng

lôøi lôùn tieáng, trôïn maét giaãm chaân, cheâ bai caõi lôøi, hay oaùn

haän... ñeàu laø haønh ñoäng boäi luaân nghòch lyù phaûi traùnh.

3) Thuû laáy hôïp nghóa, caàu xin coù lyù laø chuyeän thöôøng tình,

thuû laáy khoâng ñöôïc, caàu xin khoâng coù, maø coá laáy coá xin ñeàu

thuoäc phi lyù phi nghóa. Giaøu ngheøo soá ñònh leõ naøo coù theå

duøng möu keá ñeå xaâm chieám, hay laáy söùc ñeå cöôõng ñoaït ñöôïc

sao.

Ngaøy xöa, Trieäu Veä-Coâng trong thôøi haøn vi, nhaø

ngheøo khoâng ñuû söùc nuoâi döôõng meï giaø, hai vôï choàng oâm

nhau maø khoùc. Moät hoâm nhaët ñöôïc moät neùn baïc 25 löôïng,

gia ñình traùnh ñöôïc côn ñoùi. Sau Veä-Coâng ñöôïc laøm quan,

vôùi löông boång laø 100 löôïng baïc moät thaùng. Nhöng löông

ñaàu thaùng Veä-Coâng chæ nhaän ñöôïc 3 neùn, thieáu ñi 25 löôïng,

Veä-Coâng ñònh caät vaán vò quan phaùt löông. Ñeâm hoâm ñoù coù

Thaàn ñeán noùi:

- Neùn baïc maø töôùng-quaân ñaõ nhaët ñöôïc laø trích töø löông

boång cuûa töôùng-quaân, cho neân thaùng ñaàu bò tröø, töø thaùng sau

100

trôû ñi töôùng quaân seõ laõnh ñuû moät traêm löôïng khoâng thieáu.

Veä-Coâng ñem chuyeän naøy noùi vôùi ñoàng-lieâu vaø khuyeân

ngöôøi khoâng neân cöôøng thuû cöôøng caàu.

4) Loã löôïc laø haønh ñoäng cöôùp ñoaït traùi pheùp. Haø khaéc

laøm giaøu, gia saûn coøn bò hao taùn, gieát ngöôøi phoùng hoûa, cöôùp

giaät laøm giaøu, toäi aùc coøn naëng hôn.

Xaûo traù caàu thieân, Thöôûng phaït baát bình, Daät laïc quaù

tieát.

Thích nghóa

Duøng thuû ñoaïn xaûo traù ñeå möu caàu thaêng quan tieán

chöùc, Thi haønh thöôûng phaït khoâng ñöôïc coâng baèng, Höôûng

laïc thaùi quaù maø khoâng coù tieát ñoä.

Chuù: 1) Thaêng giaùng coù soá, danh vò coù phaän, khoâng phaûi

do xaûo traù maø caàu ñöôïc. Neáu khoâng laáy ñaïo nghóa maø duøng

thuû ñoaïn ñeå ñaït ñeán muïc ñích, duø coù ñöôïc ñòa vò nhöng taâm

thuaät baát chính vaãn khoâng giöõ ñöôïc laâu daøi.

2) Coâng coù lôùn coù nhoû, toäi coù naëng coù nheï, neân thöôûng

phaït coù haäu coù baïc. Thöôûng phaït phaûi caên cöù vaøo coâng vaø

toäi, coâng vaø toäi laïi caên cöù vaøo thieân lyù maø ñònh. Cho neân

ngöôøi quaân-töû duøng taâm ñeå phaùn xeùt, duøng lyù ñeå caân nhaéc,

khoâng thieân vò nhaân tình, khoâng muoäi thieân lyù, neân thöôûng

phaït coâng bình. Tieåu-nhaân khoâng xeùt lyù, laáy nhaân tình laøm

khinh troïng, laáy cuûa hoái loâï laøm haäu baïc, neân thöôûng phaït baát

coâng, nghòch vôùi thieân lyù maø töï chuoác laáy hoïa.

3) Daät laø an-daät, chæ söï höôûng nhaøn, laïc laø hæ-laïc, chæ söï

101

höôûng laïc, tieát laø tieát-ñoä, coù chöøng möïc. An nhaøn höôûng laïc

moïi ngöôøi ñeàu muoán, neáu coù tieát ñoä thì seõ ñöôïc höôûng thuï

laâu daøi. Neáu thaùi quaù thì laïc cöïc seõ sinh bi. Nhö laáy löông

cuûa moät thaùng tieâu trong moät ngaøy, tuy ñöôïc sung söôùng haû

heâ trong moät ngaøy, nhöng vui thuù cuûa ngaøy hoâm nay seõ laø

caùi khoå cuûa nhöõng ngaøy keá tieáp. Ngöôøi coù phuùc moät ñôøi

nhöng nöûa ñôøi ñaõ duøng heát thì nöûa ñôøi sau seõ cuøng quaãn vaäy.

Haø ngöôïc kyø haï, Khuûng haùch ö tha.

Thích nghóa

Haø khaéc vaø ngöôïc ñaõi vôùi caáp döôùi, Khuûng boá doïa naït,

laøm ngöôøi lo sôï khoâng yeân.

Chuù: 1) Ngöôøi tuy coù sang heøn nhöng thaân ngöôøi nhö

nhau, ñeàu do cha meï sinh, bieát ñau khoå, bieát vinh nhuïc.

Ngöôøi ñaõ ôû döôùi ta, giuùp vieäc cho ta, thì phaûi thöông nhö con

chaùu trong nhaø, coù choã khoâng ñuùng thì daïy baûo dìu daét,

ngöôøi seõ caùm ôn vaø trung thaønh vôùi ta. Coøn nhö laêng nhuïc

thuoäc haï, hay ñaùnh ñaäp noâ boäc ñeàu laø haønh ñoäng haø khaéc

baïo ngöôïc, ngöôøi deã phaûn ta, Trôøi cuõng seõ hoïa ta.

2) Gaëp ngöôøi trong caûnh nguy nan lo sôï, ñem loøng an uûi

ñeå ngöôøi ñöôïc yeân, ñoù laø loøng nhaân. Thaáy ngöôøi thaát theá,

thöøa cô khuûng haùch, haêm doïa ñeå laøm lôïi hay ñeå traû thuø, laø

nhöõng ñieàu khoâng neân laøm.

Oaùn Thieân vöu nhaân, Ha phong maï vuõ.

Thích nghóa

102

Khi söï vieäc khoâng ñöôïc nhö yù thì ñem loøng oaùn Trôøi

traùch ngöôøi, Chöûi gioù maéng möa.

Chuù: 1) Oaùn laø söï baát bình, vöu laø quy loãi cho ngöôøi.

Ñaéc thaát ôû trong loøng ngöôøi, phuùc hoïa caên nôi thieän aùc, phuù

quyù baàn tieän laø nhaân cuûa kieáp tröôùc, ñeàu do chính mình töï

taïo. Chæ coù tieán ñöùc tu nghieäp môùi coù theå xoay vaàn ñoåi cô,

traùi laïi ñaõ khoâng phaûn tænh ôû nôi mình maø laïi ñem loøng oaùn

Trôøi traùch ngöôøi thì hoïa caøng lôùn, vaø toäi caøng naëng.

Ngaøy xöa coù chaøng Vöông-Sinh, aên chay nieäm Phaät

ñaõ ba naêm. Chaúng may maéc phaûi moät chöùng beänh laï, khaép

mình ñeàu sinh muïn ñoäc, ngöùa ngaùy khoù chòu.

Moät ngöôøi baïn chí thaân cuûa Vöông-Sinh ñeán thaêm vaø an

uûi raèng:

- Anh aên chay, thaønh taâm nieäm Phaät nhö vaäy, chö Phaät

Boà-Taùt theá naøo cuõng phuø hoä, toâi tin raèng chaúng bao laâu bònh

anh seõ khoûi.

Vöông-Sinh noùi:

- Ta aên chay ñaõ ba naêm, chaúng nhöõng khoâng ñöôïc moät

maûy phuùc naøo, maø laïi maéc phaûi caùi bònh khoán naïn naøy, ñuû

thaáy aên chay coù ích gì ñaâu. Lôøi Phaät noùi ñeàu laø doái ngöôøi caû.

Ngöôøi baïn noùi:

- Anh chôù neân noùi theá, aên chay coù coâng-ñöùc ñaáy, ít ra anh

ñaõ khoâng keát oaùn vôùi luïc suùc. Neáu anh khoâng laáy coâng-ñöùc

ñoù thì anh ñem baùn laïi cho toâi.

Vöông-Sinh ngaïc nhieân hoûi:

- AÊn chay laøm sao baùn ñöôïc, vaø baùn nhö theá naøo?

Ngöôøi baïn traû lôøi:

103

- Toâi traû cho anh moät ngaøy chay moät phaân tieàn, anh aên ba

naêm, caû thaûy laø möôøi laïng taùm ñoàng tieàn. Neáu anh ñoàng yù

baùn thì anh vieát tôø kheá öôùc cho toâi, toâi seõ traû cho anh vôùi soá

tieàn ñoù.

Vöông-Sinh nghó thaàm: Chaøng naøy ngoác thaät, coù ai ñi

mua caùi chay cuûa ngöôøi ta bao giôø ñaâu. Nay noù muoán mua

thì ta cuõng baùn cho, vì ñoái vôùi ta chaúng coù thieät thoøi gì caû.

Nghó xong, beøn noùi vôùi ngöôøi baïn raèng:

- Neáu anh cho raèng caùi aên chay cuûa toâi baùn ñöôïc, toâi baèng

loøng baùn cho anh.

Vöông-Sinh vieát tôø kheá öôùc cho ngöôøi baïn, hai beân ñoàng

yù giao dòch vôùi nhau. Chaøng Vöông laáy ñöôïc soá tieàn, trong

loøng möøng rôõ muoân phaàn, queân heát noãi khoå cuûa mình vaø

nghó raèng: “Vôùi soá tieàn naøy, ta coù theå môøi löông y ñeán trò

bònh”.

Trong toái hoâm ñoù, khi ñi nguû, Vöông-Sinh mô maøng thaáy

hai con quyû söù ñeán beân caïnh giöôøng naït raèng:

- Tuoåi thoï cuûa oâng ñaõ maõn vaøo möôøi thaùng tröôùc, nhöng

vì oâng aên chay môùi keùo daøi ñöôïc, nay oâng khoâng tieáp tuïc

nieäm Phaät hoïc ñaïo, maø laïi coøn cho raèng aên chay laø voâ ích,

ñem coâng aên chay ñoåi chaùc cho ngöôøi, töï mình laøm ñöùt Phaät

caên. Nay soá oâng ñaõ tôùi, hai ta vaâng leänh Dieâm-Vöông ñeán

baét oâng, haõy ñi theo ta ñeán aâm-phuû trình dieän.

Hai teân quyû noùi xong, lieàn daét Vöông-Sinh ñi. Vöông-

Sinh hoaûng hoàn, quyø xuoáng van xin:

- Cuùi xin hai vò cho toâi hoaõn laïi moät ngaøy, ñaëng toâi traû laïi

soá tieàn cho ngöôøi baïn, huûy boû tôø kheá öôùc vaø tieáp tuïc aên chay

104

trôû laïi.

Hai teân quyû voâ-thöôøng baèng loøng cho Vöông-Sinh hoaõn

laïi moät ngaøy. Chaøng Vöông möøng rôõ muoân phaàn. Hoâm sau

beøn ñi gaëp ngöôøi baïn vaø noùi roõ tình hình cuûa mình, ñoàng thôøi

giao traû laïi soá tieàn ñaõ nhaän cho ngöôøi baïn ñeå laáy laïi tôø kheá

öôùc.

Ngöôøi baïn noùi:

- Ta ñaõ ñoát tôø kheá öôùc tröôùc baøn thôø, caùo cuøng chö Phaät

Boà-Taùt roài.

Chaøng Vöông ñi veà nhaø vôùi boä maët saàu thaûm. Beänh tình

töø ñoù laïi caøng naëng theâm, khoâng bao laâu roài cheát.

2) Trôøi ñaát sinh ngöôøi sinh vaät, laáy saám seùt gioù möa ñeå

öùng boán muøa vaø hoùa duïc muoân vaät. Saám seùt coù thôøi, gioù möa

coù luùc, ñoù laø söï vaän chuyeån cuûa cô trôøi. Loøng ngöôøi aên ôû

hieàn laønh thì thieän khí xung thieân neân gioù thuaän möa hoøa.

Neáu loøng ngöôøi aùc thì aùc khí xung thieân neân môùi coù möa

gioâng baõo toá. Ñoù laø loøng ngöôøi ñaõ “caûm” neân loøng Trôøi môùi

“öùng”. Haù coù theå nguyeàn ruûa oâng Trôøi baát coâng!

Ñaáu hôïp tranh tuïng, vong truïc baèng ñaûng.

Thích nghóa

Gaây chuyeän thò phi ñeå hai beân sinh vieäc toá tuïng maø ñöùng

giöõa truïc lôïi, Keát beø laäp ñaûng, theo ngöôøi laøm vieäc phi

phaùp, nguy haïi ñeán an ninh quoác gia.

Chuù: 1) Ñaáu laø duøng keá laøm cho hai beân baát hoøa sinh

oaùn, hôïp laø ñöùng ôû giöõa laøm hoøa cho ñoâi beân. Ñoù laø laøm cho

105

hai beân thuø nghòch maø sinh vieäc toá tuïng roài ñöùng giöõa laøm

hoøa ñeå truïc lôïi.

2) Voïng laø khoâng phaân bieät phaûi traùi, truïc laø ñi theo.

Ngöôøi cuøng chí laø baèng, hôïp baèng maø thaønh ñaûng. Khi coù

baèng ñaûng taát coù söï ñoái laäp, nhö nöôùc löûa khoâng hôïp, vaø

loaïn töø ñoù maø ra. Ngöôøi quaân-töû laáy ñaïo laøm baèng, laáy ñöùc

laøm ñaûng maø khoâng a dua theo beø phaùi. Keû tieåu-nhaân thì

khaùc haún, vì lôïi maø keát beø ñaûng vaø mong cho thieân haï loaïn

ñeå tranh quyeàn ñoaït lôïi, coù bieát ñaâu xaõ hoäi vì theá maø loaïn,

nöôùc vì theá maø nguy.

Duïng theâ thieáp ngöõ, Vi phuï-maãu huaán, Ñaéc taân vong

coá.

Thích nghóa

Nghe lôøi cuûa theâ thieáp maø laøm traùi lôøi giaùo huaán cuûa cha

meï, Khoâng bieát oân coá tri taân, khi ñöôïc caùi môùi thì boû queân

caùi cuõ.

Chuù: 1) Vôï chaùnh laø theâ, vôï leõ laø thieáp. Theâ thieáp laø

ngöôøi cuøng baäc vôùi ta, phuï giuùp ta trong vieäc daïy doã con caùi,

phuïng döôõng cha meï vaø lo vieäc noäi trôï. Cha meï laø ngöôøi

sinh ra ta, nuoâi döôõng ta, cöôùi hoûi cho ta, duø quyù nhö baäc

vua chuùa nhöng cha meï luùc naøo cuõng laø baäc treân cuûa ta, phaûi

phuïng söï sôùm chieàu. Lôøi cuûa theâ thieáp phaûi suy nghó phaùn

xeùt, lôøi baát chaùnh thì khoâng neân theo, hôïp lyù thì neân nghe

nhöng phaûi laøm ñeïp loøng cha meï. Trong tröôøng hôïp cha meï

coù loãi laàm, boån phaän laøm con chæ coù theå khuyeân giaùn maø

106

khoâng theå chæ trích ñeå cha meï ñöôïc vui loøng. Ñoù laø ñaïo hieáu.

Nghe lôøi theâ thieáp maø ñi nghòch lyù vôùi cha meï thì xem cha

meï laø cöøu ñòch, vaø theâ thieáp laø aân-nhaân, ñoù chaúng phaûi boäi

luaân hay sao!

2) Coá laø xöa, cuõ. Caùi cuõ baây giôø laø caùi môùi cuûa luùc tröôùc.

Tình baïn beø, vôï choàng khoâng coù cuõ vaø môùi, neáu toàn thieân lyù

thì loøng chung thuûy cuûa ngöôøi khoâng vì cuõ môùi maø thay ñoåi.

Ñöôïc môùi maø queân cuõ thì thieân lyù trong loøng ngöôøi ñaõ bò lu

môø maø maát ñi nhaân nghóa, trôû neân vong baûn. Maát ñi nhaân

nghóa thì ngöôøi thaân seõ thaønh ngöôøi laï, baïn seõ bieán thaønh

thuø.

Khaåu thò taâm phi, Tham maïo ö taøi, Khi voõng kyø

thöôïng.

Thích nghóa

Khaåu Phaät taâm xaø, lôøi noùi khoâng ñi ñoâi vôùi vieäc laøm,

Tham cuûa haùo taøi, Khi giaáu löøa gaït caáp treân.

Chuù: 1) Quaân-töû vaø tieåu-nhaân khaùc nhau ôû choã toàn taâm,

taâm voâ hình khoâng theå thaáy nhöng xeùt veà söï vieäc thì töø choã

quang-minh vaø aùm-muoäi maø bieát ñöôïc söï toàn taâm laø chaùnh

hay taø. Lôøi noùi phaùt xuaát töø taâm, xeùt taâm thì bieát ñöôïc lôøi noùi

laø thöïc hay doái.

2) Tham laø loøng ham muoán, Maïo laø khoâng coù maø coá tìm

caùch ñeå chieám laáy, ñaït ñöôïc. Laøm quan maø boùc loät nhaân

daân, hoái loä tham nhuõng, bieån thuû coâng quyõ ñeàu thuoäc haønh

ñoäng gaït döôùi löøa treân. Vì ñaõ sinh loøng tham neân phaûi che

107

giaáu söï thaät.

Taïo taùc aùc ngöõ, Saøm huûy bình nhaân.

Thích nghóa

Bòa ñaët lôøi xaáu, Gieøm sieåm, huûy baùng ñeå pheâ bình ngöôøi.

Chuù: 1) Ngöôøi coù loãi ta coøn phaûi tìm caùch bao dung che

daáu, mong ngöôøi coù cô hoäi hoái caûi. Ngöôøi voâ côù ta laïi bòa ñaët

lôøi xaáu ñeå haïi ngöôøi, chaúng oan laém sao.

Mieäng ngöôøi deã phaïm boán ñieàu toäi loãi, laø aùc-khaåu 3,

löôõng-thieät 4, yû-ngoân 5, vaø voïng-ngöõ 6. Ñoù laø khaåu nghieäp.

Lôøi noùi khoâng maát tieàn mua, khen ngöôøi moät caâu duø laø

moät lôøi taâng boác, nhöng ngöôøi nghe nhö ñöôïc hoùng gioù

xuaân, trong loøng caûm thaáy maùt dòu. AÙc ngöõ tuy chæ moät lôøi

nhöng ngöôøi nghe nhö gaëp phaûi gioù ñoâng, maø caûm thaáy laïnh

thaáu xöông. Mieäng löôõi cuûa ngöôøi saéc beùn nhö dao, coù theå

giuùp ngöôøi, cuõng coù theå haïi ngöôøi, haù khoâng thaän troïng hay

sao!

Huûy nhaân xöng tröïc, Maï Thaàn xöng chính, Khí thuaän

hieäu nghòch, Boäi thaân höôùng sô.

Thích nghóa

3 Lôøi noùi aùc ñoäc, nhö nguyeàn ruûa, chöûi bôùi.4 Hai löôõi, gaëp oâng Giaùp noùi moät ñaøng, ñoái vôùi oâng AÁt laïi noùi moät

neûo, gaây chuyeän thò phi ñeå ngöôøi nghi kî laãn nhau.5 Lôøi noùi theâu deät boùng baåy, laøm cho ngöôøi say meâ.6 Lôøi noùi bòa ñaëc khoâng thaät.

108

Huûy baùng thanh danh cuûa ngöôøi khaùc, cho mình laø ngay

thaúng, Maï lî Thaàn-Thaùnh cho mình laø ñuùng, Vì lôïi ích caù

nhaân maø khoâng haønh theo ñaïo lyù, chuyeân laøm ñieàu traùi

nghòch, Ñi ngöôïc vôùi ngöôøi thaân maø chaïy theo ngöôøi ngoaøi.

Chuù: 1) Tröïc laø ngay thaúng, chính laø khoâng thieân leäch.

Chính tröïc moät nghóa, laø coâng bình ngay thaúng. Moät ngöôøi

haønh ñoäng quang minh loãi laïc töùc laø chính tröïc, keû ñi huûy

ngöôøi taát khoâng phaûi laø hieàn. Chæ coù caûi taø quy chaùnh môùi

trôû thaønh ngöôøi hieàn, leõ naøo ñem loøng huûy baùng ngöôøi maø

laïi coù theå trôû thaønh ngöôøi chính tröïc hay sao?

2) Ngöôøi chính tröïc môùi thaønh Thaàn, chaúng leõ Thaàn

khoâng roõ phaûi traùi maø phaûi nghe theo lôøi daïy baûo vaø chæ

trích cuûa ngöôøi hay sao! Ñaéc toäi vôùi Trôøi thì khoù maø van xin.

3) Khí laø töø boû, thuaän laø leõ phaûi, hieäu laø noi theo, nghòch

laø ñieàu traùi. Thuaän nghòch laø phaûi xeùt theo lyù. Cha meï töø,

con caùi hieáu, vôï hoøa choàng thuaän, baïn beø giöõ tín... ñoù laø ñaïo

laøm ngöôøi maø moïi ngöôøi ñeàu phaûi thuaän theo. Hôïp lyù maø

khoâng haønh, traùi ñaïo maø laïi theo, laø nghòch vôùi leõ Trôøi vaäy.

4) Boäi laø phaûn, höôùng laø theo. Ngöôøi thaân nhaát treân ñôøi

khoâng ai thaân hôn cha meï, vôï choàng, anh chò em, keá ñeán laø

thaân thích. Thaân coù ñaúng caáp, chia treân döôùi, bieät xa gaàn, sô

thì khoâng thaân. Höôùng thaân boäi sô laø thieân tính cuûa ngöôøi.

Boäi thaân laø ngoã, höôùng sô thì nghòch. Ngoã nghòch traùi ñaïo

luaân thöôøng. Tæ nhö cha meï ñang trong côn hoaïn naïn maø

khoâng lo, laïi ñi giuùp ngöôøi ngoaøi aên sung maëc söôùng, nhö

theá laø traùi ñaïo.

109

Chæ Thieân-ñòa dó chöùng bæ hoaøi, Daãn Thaàn-minh nhi

giaùm hieäp söï.

Thích nghóa

Trong taâm suy tính ñeán chuyeän baát chính maø coøn chæ

Trôøi ñaát chöùng giaùm, Ñaõ laøm chuyeän nhô ueá xaáu xa maø laïi

theà laïy Thaàn-minh laøm chöùng.

Chuù: Bæ laø bæ-oåi, ñeâ heøn, Hieäp söï laø vieäc nhô-nhuoác, xaáu

xa. Thieân-Ñòa coù chaùnh-khí, Thaàn-Minh chaùnh tröïc quang

minh, leõ naøo laïi laøm chöùng cho nhöõng vieäc nhô nhuoác xaáu

xa cuûa ngöôøi ñôøi.

Ñaát Töø-Chaâu coù chaøng Trieäu-sinh laáy ngöôøi hoï Vu.

Vu thò coù ngöôøi em gaùi thöôøng hay ñeán nhaø Trieäu-sinh thaêm

ngöôøi chò, khoâng bao laâu laïi yeâu thaàm ngöôøi anh reå, vaø hai

ngöôøi phaùt sinh ra caûm tình töø ñoù.

Moät hoâm ngöôøi em gaùi ñaùnh maát chieác traâm caøi toùc baèng

ngoïc taïi nhaø Trieäu-sinh, nhöng tìm maõi vaãn khoâng thaáy.

Ngöôøi em gaùi naøy cho raèng ngöôøi haàu cuûa chò mình ñaõ laáy

caép. Ngöôøi haàu bò maéc oan, môùi ñeán moät mieáu keá caän caàu

xin Thaàn-Minh chæ daãn. Vò Tieân ñeán giaùng cô laø Haø-Tieân-

Coâ. Tieân-Coâ vieát:

- Chuyeän naøy khoâng theå noùi ñöôïc.

Gia nhaân laïi khoùc loùc caàu theâm:

- Ngöôøi phaøm khoâng bieát môùi caàu ñeán Thaàn-Tieân, chaúng

leõ Thaàn-Tieân laïi ñeå ngöôøi laønh maéc oan hay sao? Cuùi xin

Tieân-Coâ töø-bi chæ giuùp.

Tieân-Coâ vieát:

110

- Veà nhaø tìm treân giöôøng cuûa chuû nhaø seõ thaáy.

Ngöôøi haàu ñem lôøi cuûa Tieân-Coâ veà baùo cho baø chuû hay.

Vôï Trieäu-sinh trôû veà phoøng mình, quaû nhieân tìm thaáy chieác

traâm caøi toùc cuûa ngöôøi em gaùi mình ñeå treân ñaàu giöôøng.

Ngöôøi chò ñem chieác traâm traû laïi cho em gaùi vaø traùch ngöôøi

em veà toäi baát trinh, gian thoâng vôùi choàng mình.

Ngöôøi em giaän vaø noùi:

- Roõ laø ngöôøi nhaø cuûa chò laáy caép maø chò laïi coøn vu oan vaø

laøm nhuïc danh tieát cuûa em.

Noùi xong beøn khoùc oøa leân, vaø laáy tay chæ leân trôøi theà raèng:

- Neáu em coù laøm chuyeän aùm-muoäi vôùi choàng chò thì seõ bò

Thieân-loâi ñaùnh cheát.

Ngöôøi chò tin vaøo lôøi theà cuûa ngöôøi em gaùi, vaø ñuoåi ngöôøi

haàu ñi ra khoûi nhaø.

Trong ñeâm hoâm ñoù, Trieäu-sinh laïi cuøng coâ em vôï heïn hoø

vôùi nhau. Boãng nhieân möa to gioù lôùn, saám seùt ñaùnh vaøo nhaø

Trieäu-sinh. Vu thò thaáy ñeâm ñaõ khuya maø vaãn chöa thaáy

ngöôøi choàng trôû veà phoøng, trong loøng caûm thaáy kyø laï. Saùng

hoâm sau thöùc daäy, Vu thò thaáy ngöôøi choàng vaø em gaùi mình

ñeàu bò seùt ñaùnh cheát, hai xaùc naèm loõa loä ôû haäu saân, thaân

mình chaùy ñen, troâng thaät thaûm thöông.

Thí döõ haäu hoái, Giaû taù baát hoaøn.

Thích nghóa

Khi ñaõ giuùp ñôõ hay boá thí cho ngöôøi roài, laïi sinh loøng hoái

haän, Möôïn taøi vaät cuûa ngöôøi maø khoâng traû.

Chuù: Giuùp ngöôøi sau laïi hoái haän töùc laø khoâng coù loøng

111

thaønh, laøm vieäc nghóa maø nghó ñeán lôïi laø coøn tính ích kyû,

thuoäc loøng taø. Ngöôøi cho ta möôïn taøi vaät giuùp ta traùnh ñöôïc

caûnh khoán, neáu möôïn maø khoâng traû quaû thaät laø ngöôøi voâ

nghóa vaäy.

Traàn-Hi-Di toå-sö sau khi ñaéc ñaïo, bieát ñöôïc quan

thaùi-thuù Löu-Tónh laø vò ôn nhaân cuûa mình trong ba kieáp

tröôùc. Vì muoán tìm caùch daãn ñoä vò ôn nhaân naøy, neân baøy moät

chieác baøn tröôùc cöûa nha-moân cuûa quan Thaùi-thuù ñeå xem

töôùng cho ngöôøi qua laïi.

Moät hoâm Traàn-toå thaáy Löu-Tónh cuøng vôùi moät ngöôøi haàu

ñi ra, neân ñeán noùi vôùi Löu-Tónh raèng:

- Dieän maïo cuûa ñaïi-nhaân kyø laï laém, môøi ñaïi-nhaân haõy

ngoài laïi ñaây ñeå baàn-ñaïo xem töôùng cho ñaïi-nhaân.

Löu-Tónh thaáy daùng cuûa Traàn-toå coù veû thoaùt tuïc, cuõng

muoán döøng laïi nhôø Traàn-toå xem töôùng, nhöng ngaët vì trong

mình coù coâng vuï neân traû lôøi:

- Hoâm nay vì baän coâng vuï, ngaøy mai xin ñaïo-tröôûng ñeán

nhaø tieåu quan chæ giaùo.

Ngaøy thöù hai, Löu-Tónh cho ngöôøi môøi Traàn-toå ñeán nhaø,

vaø duøng leã thöôïng khaùch tieáp ñaõi.

Löu-Tónh hoûi Traàn-toå:

- Xin ñaïo-tröôûng chæ ñieåm, xem con ñöôøng töông lai cuûa

tieåu quan sau naøy coù khaù chaêng?

Traàn-toå nhìn qua töôùng maïo cuûa Löu-Tónh moät luùc roài

noùi:

- Töôùng cuûa ñaïi-nhaân hôi khaùc vôùi ngöôøi thöôøng, xin ñaïi-

nhaân chôù neân baét toäi, ñeå baàn-ñaïo noùi thaät.

112

Löu-Tónh ñaùp:

- Khoâng sao ñaâu, coù gì ñaïo-tröôûng cöù noùi thaúng, soá meänh

toát hay xaáu ñeàu laø nhaân ñaõ taïo töø nhöõng kieáp tröôùc. Vaû laïi

töôùng do taâm chuyeån, cuõng coù theå thay ñoåi ñöôïc.

Traàn-toå noùi:

- Töôùng maïo cuûa ñaïi-nhaân maët tröôùc roäng, maët sau heïp.

Ñieåm naøy chöùng toû raèng coâng danh phuù quyù cuûa ñaïi-nhaân

chæ höôûng ñöôïc coù moät nöûa, khi giaø seõ phaûi chòu caûnh baàn

cuøng vaø coâ ñôn.

Löu-Tónh nghó thaàm: Ta ñöôøng ñöôøng moät vò thaùi-thuù, duø

tieàn baïc khoâng coù bao nhieâu nhöng ñoàng löông cuõng ñuû cho

ta soáng, hôn nöõa vôùi ruoäng vöôøn cuûa oâng cha ta ñeå laïi, duø aên

caû ñôøi cuõng khoâng heát, laøm sao coù theå ngheøo ñöôïc? Döôùi ta

coù nhieàu ngöôøi haàu haï nhö vaäy, laøm sao maø coâ ñôn ñöôïc?

Cho neân khoâng maáy gì tin vaøo lôøi cuûa Traàn-toå, nhöng trong

loøng khoâng noùi ra.

Traàn-Toå laïi hoûi:

- Ñaïi-nhaân coøn muoán hoûi theâm gì nöõa khoâng?

Löu-Tónh ñaùp:

- Maáy caâu noùi cuûa ñaïo-tröôûng ñaõ ñònh ñoaït chung thaân

cuûa tieåu-quan roài, coøn hoûi gì nöõa.

Noùi xong, lieàn sai ngöôøi nhaø ñem moät neùn baïc cho Traàn-

toå ñeå ñaùp leã. Traàn-toå noùi:

- Ngöôøi xuaát gia khoâng tích tieàn baïc, xin ñaïi-nhaân haõy giöõ

laïi.

Löu-Tónh thaáy Traàn-toå khoâng nhaän tieàn, beøn sai moät gia

boäc tieãn Traàn-toå ra veà. Traàn-toå noùi vôùi ngöôøi gia boäc raèng:

113

- Naêm naêm sau, gia ñình quan thaùi-thuù seõ gaëp tai bieán,

baàn-ñaïo vôùi quan thaùi-thuù coù duyeân, sau naøy khi gaëp tai

bieán, haõy ñeán nuùi Hoa-Sôn kieám baàn-ñaïo.

Ba naêm sau, vì bò ngöôøi gieøm pha, Löu-Tónh bò vua caùch

chöùc, con trai lôùn bò cheùm, ngöôøi con thöù hai bò tuø vaø cheát

trong lao nguïc, ngöôøi con thöù ba thì bò bònh naëng maø cheát.

Ñeán naêm thöù naêm, ngöôøi vôï cuøng ngöôøi thieáp vaø ñöùa con uùt

cuõng laàn löôït qua ñôøi. Nhöõng ngöôøi giuùp vieäc trong nhaø thaáy

gia ñaïo cuûa Löu-Tónh ñaõ suy ñoài, cuõng laàn löôït boû ñi, chæ

coøn laïi moät gia boäc thaân caän trung thaønh beân caïnh.

Tröôùc söï bieán ñoåi lôùn lao naøy, Löu-Tónh caûm thaáy buoàn

raàu voâ haïn vaø coâ ñôn hôn bao giôø heát, neân noùi vôùi ngöôøi gia

boäc trung thaønh:

- Ta chaúng laøm ñieàu gì aùc caû, sao oâng Trôøi laïi baét haïi ta

ñeán theá?

Nghe lôøi than cuûa chuû nhaân mình, ngöôøi gia boäc söïc nhôù

tôùi lôøi daën cuûa Traàn-Hi-Di toå-sö, môùi noùi vôùi Löu-Tónh:

- Luùc tröôùc oâng ñaïo-só coù noùi vôùi con raèng, khi naøo ñaïi-

nhaân gaëp tai bieán thì haõy ñeán nuùi Hoa-Sôn gaëp oâng ta.

Löu-Tónh nghó ñeán lôøi cuûa Traàn-toå ñaõ töøng noùi vôùi mình:

“Maët tröôùc roäng, maët sau heïp, neân phuù quyù chæ höôûng ñöôïc

coù moät nöûa”, nay quaû nhieân öùng nghieäm vaø khen thaàm

töôùng thuaät cao-minh cuûa Traàn-Toå, neân ñi vôùi ngöôøi gia boäc

ñeán nuùi Hoa-Sôn tìm Hi-Di toå-sö.

Traàn-toå hoûi raèng:

- Laâu naêm khoâng gaëp ñaïi-nhaân, ñaïi-nhaân gaàn ñaây maïnh

gioûi chöù?

114

Löu-Tónh öùa nöôùc maét, ñem bieán coá cuûa mình keå cho

Traàn-toå hay. Traàn-toå an uûi:

- Söï ñaõ nhö vaäy, ñaïi-nhaân coù khoùc cuõng voâ ích.

Löu-Tónh:

- Xin ñaïo-tröôûng chæ ñieåm.

Traàn-toå noùi:

- Baàn-ñaïo khoâng phaûi laø ngöôøi xem boùi, chæ vì baàn-ñaïo coù

duyeân vôùi ñaïi-nhaân, bieát phuùc cuûa ñaïi-nhaân chæ höôûng ñeán

60 tuoåi laø heát, neân muoán ñoä ñaïi-nhaân tu ñaïo ñeå thoaùt caûnh

luaân-hoài. Ñaïi-nhaân trong kieáp tröôùc laø moät ngöôøi haønh thieän,

ñem taøi vaät boá thí giuùp ngöôøi baàn cuøng, nhöng ñeán naêm 60

tuoåi, vì gaëp tai bieán, laøm aên khoâng xuoâi, baét ñaàu huûy baùng

Thaùnh hieàn, traùch Trôøi khoâng coù maét, cho neân phuùc cuûa ñaïi-

nhaân chæ ñöôïc höôûng ñeán naêm 60 tuoåi maø thoâi. Dieän maïo

cuûa ñaïi-nhaân, maët tröôùc roäng, maët sau heïp töùc laø tröôùc coù

phuùc, sau gaëp hoïa, vì haønh thieän höõu thuûy voâ chung vaø huûy

baùng Trôøi Phaät. Nay ñaïi-nhaân coøn laïi moät soá gia saûn, ñaïi-

nhaân haõy baùn heát ñeå laáy tieàn giuùp ñôõ cho keû ngheøo. Moät khi

tích ñuû coâng ñöùc, xöông ngoïc-chaåm sau oùt cuûa ñaïi-nhaân seõ

noåi leân, luùc ñoù ñaïi-nhaân seõ ñöôïc höôûng phuùc trôû laïi. Nhöng

hoàng-phuùc trong theá gian khoâng ñöôïc laâu daøi, mong ñaïi-

nhaân haõy theo baàn-ñaïo tu ñaïo, sau naøy höôûng phaàn thanh-

phuùc, tieâu-dao mieàn cöïc laïc.

Löu-Tónh nghe xong lôøi chæ thò cuûa Traàn-toå, beøn töø giaõ,

cuøng vôùi ngöôøi gia boäc trôû veà nhaø.

Trong thôøi kyø ñoù, quaân Hung-Noâ ñeán quaáy nhieãu nöôùc

Toáng vaø baét hôn ba ngaøn ngöôøi, goàm caû ngöôøi giaø vôùi treû

115

con. Quaân Hung-Noâ ñaët ñieàu kieän, phaûi laáy moät vaïn neùn

vaøng ra chuoäc môùi chòu traû ngöôøi, neáu khoâng möôøi ngaøy sau

soá ngöôøi bò baét, baát keå giaø treû hay lôùn beù ñeàu bò gieát.

Löu-Tónh hay ñöôïc tin naøy, baùn heát gia saûn cuûa mình, laáy

ñuû soá vaøng giao cho quaân Hung-Noâ ñeå chuoäc laïi soá ngöôøi ñaõ

bò baét. Trong toái hoâm ñoù, khi ñi nguû, ñang naèm xuoáng

giöôøng, Löu-Tónh ñoät nhieân caûm thaáy xöông ngoïc-chaåm nôi

oùt sau töï nhieân loài leân, tinh thaàn saûng khoaùi muoân phaàn, môùi

nghó tôùi lôøi noùi cuûa Traàn-toå:

“Khi naøo xöông ngoïc-chaåm nhoâ ra thì phuùc seõ ñeán”, nay

quaû thaät linh nghieäm. Nhöng laïi nghó thaàm: Tuoåi mình ñaõ

ngoaøi saùu möôi roài, coøn phuùc gì maø höôûng nöõa! Chi baèng

ñeán nuùi Hoa-Sôn theo Traàn-Hi-Di hoïc ñaïo coøn hôn.

Saùng hoâm sau, khi thöùc daäy, Löu-Tónh thaáy coù caû ngaøn

ngöôøi ñang ñöùng tröôùc cöûa nhaø mình. Löu-Tónh ngaïc nhieân

hoûi:

- Caùc ngöôøi ñeán ñaây coù vieäc gì chaêng?

Nhöõng ngöôøi ñöùng tröôùc cöûa ñeàu laø ngöôøi bò quaân Hung-

Noâ baét, khi thaáy Löu-Tónh, taát caû ñeàu quyø xuoáng, ñoàng

thanh noùi raèng:

- Chuùng toâi ñeàu laø ngöôøi bò giaëc Hung-Noâ baét, may nhôø

ñaïi-nhaân cöùu giuùp neân môùi baûo toàn ñöôïc tính maïng, nay

chuùng toâi keû ít ngöôøi nhieàu, goùp tieàn giao traû cho ñaïi-nhaân.

Löu-Tónh khoâng nhaän vaø noùi raèng:

- Ñoù laø söùc cuûa ta laøm ñöôïc, maáy ngöôøi chôù neân laøm nhö

vaäy.

Coù moät ngöôøi, vì thaáy vôï con cuûa quan thaùi-thuù ñeàu ñaõ

116

cheát, beøn ñem ngöôøi con gaùi cuûa mình gaõ cho Löu-Tónh.

Löu-Tónh töø choái, song quaàn chuùng ñeàu quyø xuoáng vaø noùi:

- Ñaïi-nhaân khoâng bieát, thaày Maïnh-Töû coù noùi: Khoâng con

noái doõi toâng ñöôøng laø moät ñieàu ñaïi baát hieáu, xin ñaïi-nhaân

chôù neân khöôùc töø.

Löu-Tónh trong tröôøng hôïp ñoù khoâng töø choái ñöôïc, neân

môùi tuïc huyeàn. Naêm sau ngöôøi vôï treû sinh ñöôïc hai ñöùa con

sinh ñoâi, moät trai vaø moät gaùi.

Nghóa cöû laáy vaøng chuoäc ngöôøi cuûa Löu-Tónh truyeàn ñeán

tai vua Toáng, nhaø vua ra leänh phuïc chöùc cho Löu-Tónh. Hai

ngöôøi con cuûa Löu-Tónh sau naøy, ngöôøi con trai ñoã traïng-

nguyeân, con gaùi ñöôïc tuyeån laøm cung phi. Caû hai ñeàu höôûng

caûnh vinh hoa phuù quyù.

Ñeán naêm baûy möôi, Löu-Tónh töø chöùc veà höu, vaø leân

Hoa-Sôn theo Traàn-Hi-Di toå-sö hoïc ñaïo.

Vaøo muøa Thu naêm Maäu-Ngoï ñôøi Khang-Hy, thaønh

Yeân-Kinh coù ngöôøi teân Tröông-Nguyeân, nuoâi moät con löøa,

moät ngaøy coù theå chaïy hai traêm daëm. Löøa naøy raát kyø laï, ngoaøi

ba cha con Tröông-Nguyeân ra khoâng moät ngöôøi naøo coù theå

côõi ñöôïc, ngöôøi côõi ñeàu bò löøa caén vaø haát caúng ñaù. Moät hoâm

coù chaøng Döông-Sinh möôïn löøa cuûa Tröông-Nguyeân côõi

chôi, löøa toû veû hieàn laønh, chòu cho Döông-Sinh côõi. Ñeâm

hoâm ñoù, Döông-Sinh naèm mô thaáy moät ngöôøi maëc aùo ñen

ñeán noùi raèng: Ta laø con löøa cuûa Tröông-Nguyeân, sinh thôøi

thieáu oâng ba traêm ñoàng khoâng traû, nay cho oâng côõi ñeå traû nôï

tröôùc. Hoâm qua oâng côõi toâi 280 daëm, mong saùng mai oâng seõ

côõi toâi theâm 20 daëm cho ñuû soá.

117

Döông-Sinh hoûi:

- OÂng nôï Tröông-Nguyeân bao nhieâu tieàn.

Ngöôøi aùo ñen ñaùp:

- Nhieàu laém, khoâng theå ñeám ñöôïc.

Döông-Sinh caûm thaáy giaác mô kyø laï, saùng hoâm sau laïi

qua möôïn löøa cuûa Tröông-Nguyeân ñeå côõi chôi, ñi ñöôïc hai

möôi daëm, löøa khoâng ñi nöõa maø nhaûy tung taêng, Döông-Sinh

bò löøa haát xuoáng ñaát. Thaáy hôïp vôùi lôøi cuûa ngöôøi aùo ñen noùi

trong giaác moäng, neân Döông-Sinh noùi vôùi löøa raèng: Ta ñaõ

bieát roài, ngöôi ñaõ khoâng coøn thieáu nôï cuûa ta nöõa, nhöng phaûi

ñi boä hai möôi daëm ñöôøng veà nhaø thaät laø moät vieäc khoù cho

ta. Nay ta laáy möôøi ñoàng tieàn mua coû cho ngöôi aên, ngöôi

chòu ñöa ta veà chaêng?

Löøa nhö hieåu ñöôïc yù ngöôøi, hai maét nhìn Döông-Sinh toû

veû baèng loøng vaø ñöa Döông-Sinh veà nhaø.

Veà sau Döông-Sinh möôïn löøa cuûa Tröông-Nguyeân ñeå côõi,

löøa vaãn haát caúng ñaù Döông-Sinh nhö moïi ngöôøi khaùc.

Phaân ngoaïi doanh caàu, Löïc thöôïng thí thieát.

Thích nghóa

Khoâng bieát an phaän, soá meänh khoâng coù maø coá caàu cho

kyø ñöôïc, Ñua ñoøi, chaïy theo söï xa hoa loeø loeït beân ngoaøi.

Chuù: Giaøu ngheøo coù soá, neáu trong meänh coù thì khoâng

caàn caàu cuõng coù ñöôïc, neáu soá khoâng coù thì duø coá caàu cuõng

khoâng ñeán. Giaøu maø khoâng tieát kieäm, aên chôi xa hoa laïi deã

mang hoïa vaøo thaân.

118

Thaïch-Suøng laø ngöôøi Nam-Bì ñôøi Taàn, laøm thöù-söû ñaát

Kinh-Chaâu, sau ñoåi laøm Veä-uùy. Nhôø sai khieån khaùch haøng

haûi maø laøm giaøu. Thaïch-Suøng keát baïn cuøng Vöông-Khaûi,

Döông-Chaâu, laø boïn aên chôi xa hoa ñöông thôøi. Khaûi vaø

Suøng thöôøng hay khoe giaøu. Khaûi laøm taám luïa daøi 40 daëm

ñeå traûi ñöôøng, muïc ñích laø ñeå phoâ tröông söï giaøu sang cuûa

mình, Suøng sai ngöôøi deät moät taám gaám daøi 50 daëm traûi daøi

hôn cuûa Khaûi. Coù moät laàn Khaûi ñem moät baùu vaät baèng san-

hoâ do nhaø vua taëng mang ra khoe vôùi Suøng, Suøng nhìn xong,

laáy caây thieát nhö-yù ñaäp naùt caây san-hoâ vaø sai ngöôøi ñem moät

caây khaùc daøi gaáp ba laàn ñeå boài thöôøng cho Khaûi. Khaûi giaän

vaø aám öùc trong loøng.

Thaïch-Suøng coù moät ngöôøi thieáp ñeïp laø Luïc-Chaâu coù taøi

muùa haùt, raát ñöôïc Thaïch-Suøng suûng aùi vaø caát rieâng moät bieät

thöï laáy teân laø Kim-Coác-Vieân cuøng Luïc-Chaâu mua vui muùa

haùt taïi ñoù. Moät vöông coâng trong trieàu laø Toân-Tuù thaáy Luïc-

Chaâu coù nhan saéc, muoán Thaïch-Suøng nhöôøng laïi, nhöng

Suøng khoâng baèng loøng, Toân-Tuù duøng quyeàn cöôõng ñoaït,

Luïc-Chaâu khoâng chòu, nhaûy xuoáng laàu töï töû. Toân-Tuù giaän,

neân gieøm taâu vôùi Trieäu-Vöông laø Tö-Maõ-Luaân, maø gieát

Thaïch-Suøng. Suøng vì theá maø bò haïi cheát.

Daâm duïc quaù ñoä, Taâm ñoäc maïo töø.

Thích nghóa

Höôûng thuï thaùi quaù, daâm duïc quaù ñoä, Beà ngoaøi toû veû

nhaân töø, nhöng beân trong thì taâm ñòa nham hieåm.

Chuù: 1) Daâm duïc quaù ñoä, tinh yeáu khí suy, chöa giaø ñaõ

119

bònh, sinh con ngu ñaàn. Ñoù laø moät ñieàu baát hieáu vôùi toå-toâng.

2) Loøng aùc töôùng döõ, ngöôøi bieát ñöôïc laø taøn nhaãn, taâm

hieåm maïo quyeät ngöôøi bieát laø gian. Ngöôøi bieát neân deã traùnh.

Coøn taâm ñoäc maïo töø thì khoù xeùt, ñoù laø haïn ngöôøi chöùa dao

trong buïng, loøng daï cöïc kyø nham hieåm, ñoäc nhö raén reát.

Lyù-Laâm-Phuû laø moät ngöôøi coù taøi hoa, tinh thoâng caû

caàm kyø thi hoïa, nhöng cuõng laø moät ngöôøi giaûo-hoaït nham

hieåm. Laøm quan döôùi trieàu vua Ñöôøng Huyeàn-Toân, vì tính

hay nònh hoùt, chaúng nhöõng ñoái vôùi nhaø vua ngay caû nhöõng vò

phi töû cuûa Ñöôøng Huyeàn-Toân, Lyù-Laâm-Phuû cuõng ñeàu duøng

lôøi ngoït ngaøo ñeå mua chuoäc neân ñöôïc vua suûng aùi. Khi giao

thieäp vôùi ngöôøi, beà ngoaøi luoân toû veû thaân thieän töôi cöôøi,

moïi ngöôøi ñeàu töôûng oâng laø moät ngöôøi ñaùng tin, neân ñem lôøi

pheá phuû cuõng nhö nhöõng ñieàu bí maät ñeàu thoå loä cho Lyù-

Laâm-Phuû hay. Ngöôøi ñöông thôøi goïi oâng laø ngöôøi khaåu-maät

phuùc-kieám7. Nhieàu ngöôøi coù taøi ñeàu bò oâng haõm haïi maø cheát.

Lyù-Thích-Chi laø baïn ñoàng-lieâu vôùi oâng, chæ vì moät söï hieåu

laàm nhoû nhen, nhöng Lyù-Laâm-Phuû nuoâi haän trong loøng vaø

nghó caùch haïi Lyù-Thích-Chi. Moät hoâm Lyù-Laâm-Phuû noùi vôùi

Lyù-Thích-Chi raèng:

- Nghe noùi nuùi Hoa-Sôn coù moû vaøng, neáu coù keá hoaïch

khai moû laáy vaøng thì raát coù lôïi cho nöôùc, ta vì baän vieäc neân

khoâng coù thì giôø lo veà vieäc naøy, nay cho huynh hay ñeå

huynh taâu vôùi vua. Neáu keá hoaïch thaønh thì coâng cuûa huynh

7 Mieäng ngoït nhö maät ong, nhöng trong loøng mang göôm gieát

ngöôøi.

120

seõ khoâng nhoû.

Lyù-Thích-Chi töôûng Lyù-Laâm-Phuû coù loøng giuùp mình, neân

ñem keá hoaïch khai moû Hoa-Sôn taâu cuøng vua Huyeàn-Toân.

Nhaø vua laáy laøm möøng, vaø ñem vieäc khai moû cuûa Lyù-Thích-

Chi hoûi yù kieán cuûa Lyù-Laâm-Phuû.

Lyù-Laâm-Phuû ñaùp:

- Haï thaàn cuõng bieát Hoa-Sôn coù moû vaøng, nhöng nôi ñoù

laïi laø long-huyeät cuûa beä-haï, e raèng khai moû seõ phaù ñi huyeát

maïch maø coù haïi cho ñeá nghieäp cuûa beä-haï, cho neân haï thaàn

khoâng daùm taâu. Chaéc Lyù-Thích-Chi cuõng bieát ñöôïc vieäc

naøy, nhöng chæ nghó ñeán lôïi cho mình maø khoâng lo ñeán phuùc

cuûa beä-haï, quaû thaät laø coù yù baát löông, mong beä-haï chôù neân

nghe lôøi.

Ñöôøng Huyeàn-Toân nghe Lyù-Laâm-Phuû noùi nhö theá neân

giaän, vaø laøm toäi Lyù-Thích-Chi.

Vì aùm haïi ngöôøi trung löông, toäi aùc taøy trôøi, veà sau Lyù-

Laâm-Phuû bò ma quyû hieän hình ñeán vaät cheát. Khi cheát aùo

quan laïi bò ngöôøi böûa, cheát khoâng toaøn thaây. Nieân-hieäu

nguyeân-hoøa ñôøi Ñöôøng ôû Hueä-Chaâu, moät kyõ nöõ bò seùt ñaùnh

cheát, döôùi naùch coù ba chöõ Lyù-Laâm-Phuû. Nieân-hieäu thieäu-

höng ñôøi Toáng, seùt ñaùnh cheát moät thieáu-phuï hoï Traàn, treân

mình cuõng xuaát hieän ba chöõ Lyù-Laâm-Phuû. Vaøo nieân-hieäu

Hoàng-voõ ñôøi Minh, tænh Sôn-Ñoâng coù ngöôøi Luïc-An-Bình

gieát gaø ñaõi khaùch, khi nhoå loâng thaáy treân mình gaø coù naêm

chöõ “Ñöôøng töôùng Lyù-Laâm-Phuû”.

Möu saâu hoïa cuõng saâu, haïi ngöôøi chæ moät thôøi nhöng aùc

nghieäp ñi theo maõi. Gôùm thay!

121

Ueá thöïc uûy nhaân, Taû-ñaïo hoaëc chuùng.

Thích nghóa

Laáy ñoà nhô ueá dô baån cho ngöôøi aên, Duøng taø ñaïo yeâu

thuaät ñeå meâ hoaëc, löøa gaït quaàn chuùng.

Chuù: 1) AÊn nhaèm thöùc aên nhô ueá deã sinh bònh taät, töï

mình khoâng muoán maø nuoâi ngöôøi aên, chaúng phaûi xem ngöôøi

nhö suùc vaät hay sao!

2) Ñaïo chæ coù moät, laáy tu thaân söûa mình laøm goác, laáy cöùu

nguy teá baàn laøm thieän. Ñaïo maø rôøi taâm thì laø taø ñaïo. Taø ñaïo

laø söï meâ tín, haïi ngöôøi naëng hôn thuù döõ, neân luaät Trôøi phaït

cuõng naëng.

Thôøi Xuaân-Thu, nöôùc Nguïy coù moät vò quan laø Taây-

Moân-Baùo, ñöôïc Nguïy Vaên-Haàu sai ñi traán thuû ñaát Nghieäp-

Ñoâ.

Khi ñeán nôi nhaäm chöùc, thaáy caûnh vaät nôi ñaây thaät tieâu

ñieàu, daân cö thöa thôùt, Taây-Moân-Baùo lieàn trieäu phuï laõo ñaát

Nghieäp Ñoâ ñeán hoûi roõ nguyeân do.

Phuï laõo ñeàu traû lôøi:

- Daân chuùng toâi ôû ñaây khoå veà moät noãi Haø-Baù laáy vôï.

Taây-Moân-Baùo noùi:

- Quaùi laï! Haø-Baù laáy vôï ra sao? Caùc ngöôi noùi roõ cho ta

nghe xem.

Phuï laõo:

- Ñaát Nghieäp-Ñoâ naøy coù moät con soâng Chöông, Haø-Baù laø

vò Thaàn cuûa soâng naøy. Thaàn naøy thích vôï ñeïp, moãi naêm baét

122

daân phaûi noäp moät gaùi ñeïp trong laøng. Neáu chòu noäp thì ñöôïc

möa thuaän gioù hoøa, hoa maøu töôi toát, neáu khoâng noäp thì bò vò

Thaàn phaït, daâng nöôùc leân laøm haïi nhaø cöûa, ruoäng nöông.

Taây-Moân-Baùo:

- Ñaàu tieân ai baøy ra vieäc naøy? Laøm sao bieát ñöôïc Haø-Baù

laáy vôï?

Phuï laõo ñaùp:

- Boïn ñoàng coát ôû aáp baøy ra vieäc naøy. Daân chuùng toâi sôï

naïn nöôùc luït, neân phaûi thuaän theo. Moãi naêm caùc haøo tröôûng

trong laøng cuøng boïn ñoàng coát baét daân phaûi noäp maáy traêm

quan tieàn, moät phaàn duøng laøm phí toån laáy vôï cho Haø-Baù,

phaàn coøn laïi thì hoï chia nhau.

Taây-Moân-Baùo hoûi:

- Chuùng noù chia nhau maø daân laïi khoâng noùi gì hay sao?

Phuï laõo ñaùp:

- Boïn ñoàng coát thì giöõ vieäc caàu cuùng, coøn caùc haøo tröôûng

trong laøng thì cho raèng hoï cuõng coù coâng, neân cuõng phaûi aên

moät phaàn, chuùng toâi ñaâu daùm phaøn naøn. Coøn moät ñieàu khoå

hôn nöõa laø cöù veà ñaàu naêm, boïn ñoàng coát thaáy con gaùi nhaø ai

coù nhan saéc, thì baét ngöôøi con gaùi ñoù phaûi laøm vôï Haø-Baù,

neáu nhö coù ñuùt tieàn cho hoï thì seõ ñöôïc hoï tha cho maø ñi baét

ngöôøi khaùc. Ngöôøi naøo ngheøo khoù, khoâng coù tieàn leã cho hoï

thì seõ phaûi noäp con cho Haø-Baù. Boïn ñoàng coát laäp moät traïi

cuùng ôû bôø soâng, maøn tre tröôùng ruû, trang hoaøng röïc rôõ, baét

ngöôøi con gaùi bò noäp taém goäi thay aùo roài cho ôû ñoù. Khi choïn

ñöôïc ngaøy toát, ñem ngöôøi con gaùi aáy ngoài vaøo caùi beø lau, roài

thaû ra giöõa loøng soâng, beø troâi ñöôïc vaøi möôi daëm thì chìm.

123

Nhieàu ngöôøi vì thöông con, khoâng muoán noäp cho Haø-Baù laøm

vôï thì daãn con troán ñi nôi khaùc. Caûnh töôïng trong thaønh vì

theá môùi tieâu ñieàu vaéng veû.

Taây-Moân-Baùo hoûi:

- AÁp caùc ngöôi bò luït bao giôø chöa?

Phuï laõo ñaùp:

- Moãi naêm chuùng toâi ñeàu noäp gaùi cho Haø-Baù neân chöa heà

bò thaàn tröøng phaït.

Taây-Moân-Baùo noùi:

- Thaàn ñaõ thieâng nhö vaäy, khi naøo coù laøm leã noäp gaùi thì

cho ta hay, ñeå ta caàu ñaûo cho caùc ngöôi.

Tôùi kyø daâng gaùi, phuï laõo ñeán baåm. Taây-Moân-Baùo aùo muõ

nghieâm chænh, thaân haønh ra ñöùng nôi bôø soâng. Quan laïi

trong aáp ñeàu tuï taäp ñoâng ñuû, daân trong aáp keùo nhau ra xem

ñeán haøng ngaøn ngöôøi. Boïn haøo tröôûng ñöa moät baø ñoàng ra,

vôùi boä maët kieâu haõnh. Nöõ ñeä-töû cuûa baø ñoàng ñi theo hôn hai

möôi ngöôøi, ñeàu vôùi khaên aùo saëc sôõ.

Taây-Moân-Baùo baûo baø ñoàng giaø ñeán vaø noùi raèng:

- Daùm phieàn baø daét vôï Haø-Baù ñeán, ñeå ta xem maët.

Baø ñoàng sai ñeä-töû daét ngöôøi con gaùi ñeán. Taây-Moân-Baùo

thaáy ngöôøi con gaùi ñoù nhan saéc taàm thöôøng, beøn baûo vôùi baø

ñoàng vaø boïn haøo tröôûng:

- Haø-Baù laø baäc quyû thaàn, phaûi tìm ngöôøi con gaùi thaät ñeïp

môùi xöùng ñaùng, gaùi naøy khoâng ñeïp, nay ta phieàn baø ñoàng

xuoáng soâng noùi vôùi Haø-Baù raèng, vaâng lôøi quan thaùi-thuù, ñi

tìm gaùi khaùc ñeïp hôn, hoâm sau seõ noäp.

Noùi xong, lieàn sai lính traùng neùm baø ñoàng giaø xuoáng soâng.

124

Moïi ngöôøi chung quanh ai cuõng kinh hoàn maát vía. Taây-Moân-

Baùo vaãn ngoài yeân nhö ñeå ñôïi baø ñoàng trôû laïi, moät hoài laâu

môùi ñöùng daäy noùi:

- Baø ñoàng tuoåi ñaõ giaø, khoâng laøm ñöôïc vieäc, xuoáng soâng

ñaõ laâu vaãn chöa thaáy trôû laïi, caùc coâ ñeä-töû phaûi xuoáng giuïc

cho ta.

Taây-Moân-Baùo laïi sai quaân lính baét moät coâ ñeä-töû cuûa baø

ñoàng vöùt xuoáng soâng. Ñöôïc ít laâu, Taây-Moân-Baùo laïi noùi:

- Coâ ñoù khoâng laøm ñöôïc vieäc, ñi laâu nhö theá maø vaãn chöa

veà.

Noùi xong, laïi baét moät ñeä-töû khaùc xuoáng soâng giuïc. Moät

luùc sau, Taây-Moân-Baùo cho laø chaäm, laïi baét theâm moät ngöôøi

ñi xuoáng nöõa. Caû thaûy ba nöõ ñeä-töû cuûa baø ñoàng xuoáng soâng

ñeàu khoâng thaáy trôû veà.

Taây-Moân-Baùo noùi vôùi boïn haøo tröôûng:

- Boïn aáy ñeàu laø nöõ löu, noùi naêng khoâng roõ, phieàn oâng naøo

xuoáng hoä, giuùp vieäc cho ñöôïc nhanh choùng.

Noùi xong, sai lính baét moät haøo tröôûng neùm xuoáng soâng vaø

noùi:

- Ñi mau! Keát quaû theá naøo phaûi trôû veà gaáp ñeå traû lôøi cho

ta bieát.

Haøo tröôûng coøn laïi ñeàu sôï seät, quyø laïy van xin, khoâng

daùm ngaång coå ñöùng daäy.

Taây-Moân-Baùo noùi:

- Nöôùc soâng cuoàn cuoän, naøo thaáy Haø-Baù ôû ñaâu? Caùc ngöôøi

laøm haïi bieát bao nhieâu con gaùi nhaø laønh, caùi toäi aáy caùc ngöôøi

phaûi ñeàn maïng.

125

Boïn haøo tröôûng laïi quyø suïp keâu van:

- Chuùng toâi voâ tri, xöa nay bò ñaùm ñoàng coát löøa doái maø

khoâng hay, xin ñaïi-nhaân thöù toäi.

Taây-Moân-Baùo noùi:

- Baø ñoàng ñaõ cheát roài, töø nay veà sau neáu ai coøn baøy ra

vieäc Haø-Baù laáy vôï nöõa, thì baét ngay ngöôøi aáy laøm moái xuoáng

noùi vôùi Haø-Baù. Maáy ngöôøi ñaõ thu ñöôïc bao nhieâu tieàn cuûa

daân, baây giôø phaûi traû laïi heát.

Taây-Moân-Baùo truyeàn cho phuï laõo choïn nhöõng trai laønh,

ngöôøi naøo lôùn tuoåi maø chöa coù vôï thì ñem nöõ ñeä-töû cuûa baø

ñoàng ra gaû cho. Ñaát Nghieäp-Ñoâ töø ñoù khoâng coøn thoùi ñoàng

coát, soá daân ñi troán töø tröôùc ñeàu trôû veà laøm aên nhö xöa.

Moät ngöôøi haønh ñoäng quang minh chính tröïc, khi cheát ñi

seõ ñöôïc Ngoïc-Hoaøng Ñaïi-Ñeá phong laøm Thaàn. Ñaõ laø Thaàn

thì khoâng vì ngöôøi cuùng teá hay sieåm nònh maø giaùng phuùc,

cuõng khoâng vì ngöôøi khoâng cung kính, cuùng döôøng maø giaùng

hoïa.

Meâ tín dò ñoan, nhoû thì haïi mình haïi ngöôøi, lôùn thì haïi caû

moät nöôùc. Saùch Luaän-Ngöõ vieát: “Töû baát ngoân quaùi, löïc,

loaïn, thaàn”. Ñöùc Khoång-Töû khoâng noùi ñeán boán chöõ naøy, vì

bieát ñöôïc quaùi, löïc, loaïn, thaàn deã laøm cho ngöôøi rôøi khoûi

chaùnh ñaïo maø ñi vaøo con ñöôøng taø.

Ñoaûn xích hieäp ñoä, Khinh xöng tieåu thaêng, Dó nguïy

taïp chaân, Thaùi thuû gian lôïi.

Thích nghóa

Ño löôøng baát chính trong vieäc buoân baùn, Mua vaøo thì

126

mong ngöôøi ño daøi vaø caân nhieàu cho mình, khi baùn ra thì

ño ngaén vaø caân ít cho ngöôøi, Duøng haøng giaû troän vôùi haøng

thaät, hay baùn haøng giaû cho ngöôøi khaùc, Chuyeân haønh ngheà

baát chaùnh ñeå truïc lôïi.

Chuù: 1) Laâm Vaïn-Phuù, ngöôøi ñôøi Minh, chuû tieäm chaïp

phoâ Ñaïi-Nam, laø ngöôøi giaøu coù ôû ñaát Döông-Chaâu. Khi bieát

mình saép cheát, beøn daën vôùi ngöôøi con duy nhaát Laâm Thieân-

Phaùt raèng: “Ta laøm giaøu ñöôïc laø nhôø vaøo caùi caân. Caân naøy

do ta ñaëc cheá baèng goã oâ-hôïp, giöõa caân coù moät khoaûng troáng

chöùa thuûy ngaân. Khi caân vaøo giöõ cho möïc thuûy ngaân ôû phaàn

döôùi caùn caân neân caân vaøo nhieàu, khi caân ra thì giöõ cho thuûy

ngaân di ñoäng ñeán ñaàu caùn caân, con phaûi ghi nhôù laáy”. Ngöôøi

con nghe xong lôøi daën, bieát ñöôïc cha mình gian laän trong

vieäc buoân vaøo baùn ra, nhöng khoâng daùm noùi, ñôïi khi ngöôøi

cha maát roài, ngöôøi con môùi ñem caùi caân ño löôøng baát chính

ñoù mang ñi huûy. Ba thaùng sau, hai ñöùa con cuûa Laâm Thieân-

Phaùt ñeàu bò bònh maø cheát. Laâm Thieân-Phaùt ñau loøng vaø oaùn

thaàm: “Cha ta laøm aên baát chaùnh maø gia ñình ñöôïc bình yeân

vaø giaøu coù, coøn ta buoân baùn chính tröïc nhö vaäy maø phaûi cheát

ñi hai ngöôøi con, nhö theá chaúng baát coâng laém sao?” Toái hoâm

ñoù Laâm Thieân-Phaùt naèm mô thaáy moät vò Thaàn ñeán noùi raèng:

“Cha ngöôi laøm aên khoâng thaønh thaät, giaøu coù ñöôïc laø phaàn

phuùc cuûa kieáp tröôùc, nhöng vì ño löôøng baát chaùnh neân Trôøi

noä, sai hai vì sao Thieân-Saùt vaø Ñòa-Kieáp xuoáng ñaàu thai laøm

con cuûa ngöôi, khi lôùn leân, hai ñöùa con naøy seõ laøm baïi hoaïi

gia ñình cuûa ngöôi. Nay vì ngöôi bieát thaân-phuï laøm aên gian

laän maø huûy ñi caùi caân baát chaùnh ñoù, neân Thöôïng-Ñeá trieäu

127

hoài hai vò tinh ñoù veà Trôøi. Tuy vaäy, sau naøy ngöôi cuõng seõ

ñöôïc hai ñöùa con khaùc, vinh dieäu toå-toâng. Ba naêm sau, vôï

cuûa Laâm Thieân-Phaùt quaû nhieân sinh ñöôïc hai ñöùa con sinh

ñoâi.

2) Buoân baùn giao dòch ñeå laáy lôøi laø leõ töï nhieân. Buoân baùn

soøng phaúng, ngöôøi baùn ñöôïc lôøi, ngöôøi mua ñöôïc haøng, hai

beân ñeàu vui. Neáu duøng thuû ñoaïn quyû quyeät ñeå gaït ngöôøi thì

khoâng ñuùng. Nhö baøy haøng thaät maø baùn haøng giaû, laáy haøng

giaû troän vôùi haøng thaät, hay giaû maïo haøng cuûa ngöôøi ñeå baùn...

ñeàu laø thuû ñoaïn, ngöôøi mua bò gaït. Laáy giaáy baïc giaû, hay

vaøng baïc giaû ñeå mua hay trao ñoåi haøng hoùa thì ngöôøi baùn bò

thieät thoøi. Keû baùn ngöôøi mua, neáu moät beân bò thieät thoøi thì

giao dòch khoâng ñöôïc coâng bình, laø gian laän. Ñöôïc lôøi nhö

theá laø gian lôïi.

3) Gian lôïi laø laøm lôïi baát chaùnh. Nhö môû soøng baïc laáy

xaâu, chöùa gaùi giang hoà, nuoâi troäm cöôùp ñeå laáy lôøi... ñeàu laø

nhöõng ñoàng tieàn oâ nhuïc khoâng saïch. Muoán con chaùu ñöôïc

toát, chôù neân haønh nhöõng ngheà baïi hoaïi ñeán thuaàn phong myõ

tuïc, chaúng nhöõng khoâng ñöôïc laâu daøi, maø laïi di hoïa cho ñôøi

sau.

AÙp löông vi tieän, Maïn mòch ngu nhaân.

Thích nghóa

Duøng taøi theá aùp böùc ngöôøi haønh ngheà ñeâ tieän, Löøa doái,

gaït gaãm keû ngu ñaàn.

Chuù: 1) Löông laø ngöôøi hieàn, tieän laø vieäc heøn. Ngöôøi

hieàn aên ôû löông thieän, chæ vì khoâng ñöôïc thôøi maø sinh ngheøo,

128

gaëp ngöôøi trong hoaøn caûnh naøy leõ ra phaûi toû loøng thöông

giuùp, loøng naøo laïi nôõ eùp ngöôøi laøm ngheà heøn. Nhöõng keû

buoân baùn noâ boäc, baét ngöôøi baùn daâm, chaúng nhöõng laøm nhô

nhuoác thanh danh cuûa moät ngöôøi maø thoâi, coøn laøm cho ngöôøi

trong toâng toäc phaûi mang tieáng, chòu söï nhuïc nhaõ. Thaät laø toäi

loãi.

2) Ngu nhaân laø ngöôøi kieán thöùc thieån baïc. Chôù töôûng

ngöôøi ngu khoâng bieát maø gaït. Tuïc ngöõ noùi: “Ngöôøi hieàn

ngöôøi khi Trôøi khoâng khi”. Ngöôøi ngu tuy khoâng bieát nhöng

treân coù Trôøi giaùm saùt, coù Thaàn luïc toäi.

Tham lam voâ yeám, Chuù trôû caàu tröïc.

Thích nghóa

Loøng tham khoâng ñaùy, haùo taøi haùo cuûa, Nguyeàn ruûa ñeå

caàu laáy phaàn chính cho mình.

Chuù: 1) Yeám laø chaùn. Voâ yeám chæ loøng tham cuûa ngöôøi

nhö tuùi khoâng ñaùy, khoâng khi naøo thoûa maõn ñöôïc. Tham lam

laø tính vò kyû, vì vò kyû neân sinh loøng haïi ngöôøi maø ñi nghòch

vôùi thieân-lyù. Baïn beø vì chöõ tham maø maát ñi chöõ tín, anh em

vì chöõ tham maø trôû neân baát hoøa,... Ñeàu laø tai hoïa cuûa chöõ

tham maø ra caû.

2) Keâu Trôøi la ñaát maø maéng ngöôøi laø chuù trôû, laø söï

nguyeàn ruûa. Phaøm lôøi nguyeàn ruûa, duø laø vieäc phaûi nhöng

ngöôøi troâng thaáy cuõng khoâng thích. Chuù trôû vieäc quaáy maø

caàu phaûi, Trôøi khoâng noä thì ngöôøi cuõng giaän. Neáu chòu oan

khoâng theå bieän baïch vôùi ngöôøi maø caàu Thaàn cuùng Phaät

mong ñöôïc giaûi oan, Trôøi Phaät vì leõ phaûi maø thöông tình,

129

oan tình coù ngaøy seõ ñöôïc röûa. Neáu nguyeàn ruûa maø caàu thì ñaõ

maéc loãi vôùi Trôøi, leõ naøo oan laïi traéng ñöôïc?

Thò töûu boäi loaïn, Coát nhuïc phaãn tranh.

Thích nghóa

Sau meâ röôïu cheø, maát ñi nhaân tính maø laøm chuyeän traùi

ngöôïc vôùi luaân-lyù ñaïo-ñöùc, Thöôøng hay phaãn noä, tranh

chaáp vôùi anh chò em trong nhaø.

Chuù: 1) Röôïu laøm loaïn tính ngöôøi, laø moät trong nguõ giôùi

cuûa nhaø Phaät, khi röôïu thaám buïng thì saùt, ñaïo, daâm, voïng

ñeàu noái goùt theo sau.

Vaøo cuoái ñôøi nhaø Minh, chuøa Thöùu-Phong ôû Tröôøng-

An coù hoøa-thöôïng Teá-Chaâu, ñaïo haïnh tinh tieán nhöng cho

röôïu khoâng thuoäc nguõ-huaân8, tuy khoâng uoáng thöôøng nhöng

vaãn uoáng röôïu ngaâm thuoác cho boå cô theå. Moät hoâm hoøa-

thöôïng naèm mô thaáy moät nöõ thí chuû trong chuøa ñeán noùi:

- Baïch thaày, con ñaõ rôøi khoûi theá gian. Trong suoát ñôøi con,

chöa töøng laøm moät ñieàu gì aùc caû, nhöng cuõng chöa laøm ñöôïc

moät vieäc thieän naøo, mong thaày tuïng kinh Phaùp-Hoa hoài

höôùng cho con, ñaëng con ñöôïc ñaàu thai vaøo choã toát.

Theo lôøi thænh caàu, Teá-Chaâu hoøa-thöôïng quyø tröôùc Phaät

ñöôøng nieäm kinh Phaùp-Hoa hoài höôùng cho nöõ thí chuû. Tieát

trôøi ñöông vaøo muøa haï, khí haäu noùng nöïc, khi tuïng ñeán

quyeån thöù naêm hoøa-thöôïng caûm thaáy moâi khoâ vaø khaùt nöôùc,

vì kieám khoâng coù traø, hoøa-thöôïng beøn laáy röôïu thuoác ñeå giaûi

8 Haønh, heï, toûi, cuû kieäu, thuoác laù.

130

khaùt vaø tieáp tuïc tuïng heát quyeån kinh.

Qua ngaøy thöù hai, nöõ thí chuû ñeán baùo moäng cho hoøa-

thöôïng:

- Caùm ôn thaày ñaõ tuïng kinh hoài höôùng cho con. Khi thaày

tuïng töø quyeån thöù nhaát ñeán quyeån thöù tö, döôùi aâm-phuû ñeàu

coù kim quang xuaát hieän, Dieâm-Vöông chuaån bò cho con ñi

ñaàu thai, nhöng töø quyeån thöù naêm trôû ñi thì kim quang

khoâng xuaát hieän nöõa, chæ ngöûi thaáy muøi röôïu xoâng muõi. Nay

mong thaày töø-bi tuïng theâm moät laàn cho con, con seõ ñoäi ôn

thaày.

Khi hoøa-thöôïng tænh daäy, mình noåi da gaø, töø ñoù thaâm tín

röôïu laø moät giôùi phaûi giöõ vaø chöøa röôïu töø ñoù.

2) Coát nhuïc chæ tình ruoät thòt. Anh chò em trong nhaø nhö

tay chaân trong thaân ngöôøi, töù chi ñau thì ngöôøi khoâng khoûe,

töù chi khuyeát laø ngöôøi taøn taät.

Söï vieäc khoâng nhaãn nhuïc seõ sinh phaãn. Phaãn sinh töø söï

baát bình, töø söï baát bình maø sinh ra söï tranh chaáp, vì tranh

chaáp maø coát nhuïc töông taøn, maát ñaïo nhaân-luaân maø baát hieáu

vôùi cha meï. Anh em thöôøng vì gia taøi cuûa cha meï, hay vì

nghe lôøi cuûa ngöôøi vôï maø sinh ra söï tranh chaáp. Neáu xeùt kyõ,

tieàn baïc ñaâu naëng baèng tình ruoät thòt, nghe lôøi cuûa ngöôøi vôï

trong moät luùc maø laøm toån thöông ñeán tình huynh ñeä cuûa moät

ñôøi ngöôøi, coù ñaùng chaêng? Thò phi phaûi traùi, tình baïn coøn

neân laáy chöõ hoøa ñeå giaûi, huoáng chi laø tình ruoät thòt!

Vaøo ñôøi Minh ôû Boá-Giang coù gia ñình Trònh-Lieâm laø

131

moät ñaïi gia toäc, töø ñôøi hieán-toå 9 truyeàn xuoáng ñaõ hôn hai

traêm naêm. Gia toäc treân ngaøn ngöôøi maø khoâng khi naøo coù söï

baát hoøa hay caõi nhau xaûy ra. Daân ñòa phöông ñeàu goïi gia toäc

naøy laø Nghóa-Moân. Thaùi-thuù vuøng naøy laäp moät taám bieån lôùn

“Thieân Haï Ñeä Nhaát Gia” ñeå tröôùc cöûa laøng. Tin naøy truyeàn

ñeán tai cuûa Minh Thaùi-Toå. Thaùi-Toå cho ngöôøi môøi Trònh-

Lieâm ñeán hoûi:

- Gia-toäc khanh coù bao nhieâu ngöôøi?

Trònh-Lieâm ñaùp:

- Thöa beä-haï, coù treân moät ngaøn ngöôøi.

Thaùi-Toå laïi hoûi:

- Gia-toäc lôùn nhö vaäy ôû chung nhau maø hoøa-muïc ñöôïc thì

quaû laø Thieân haï ñeä nhaát gia. Khanh laáy pheùp gì trò gia maø

treân döôùi ñöôïc hoøa thuaän nhö theá?

Trònh-Lieâm ñaùp:

- Taâu beä-haï, khoâng coù pheùp chi caû, chæ khoâng nghe lôøi

cuûa ñaøn baø maø thoâi.

Vua Thaùi-Toå cöôøi. Ñöông luùc coù ngöôøi töø Haø-Nam daâng

moät thuøng leâ cho nhaø vua, vua taëng cho Trònh-Lieâm hai quaû.

Trònh-Lieâm quyø xuoáng nhaän leã, hai tay caàm hai traùi leâ ñoäi

treân ñaàu, vaø töø giaõ Minh Thaùi-Toå. Thaùi-Toå laïi sai ngöôøi

ngaám ngaàm ñi theo Trònh-Lieâm.

Khi Trònh-Lieâm veà ñeán nhaø, beøn trieäu taäp taát caû moïi

ngöôøi trong gia toäc ñeán, höôùng maët veà cung thaønh vaø quyø

xuoáng ñeå taï ôn vua. Laïi sai ngöôøi chuaån bò hai thuøng nöôùc

9 Treân cha laø toå, treân toå laø taêng-toå, treân taêng-toå laø cao-toå, treân cao-

toå laø thaùi-toå, treân thaùi-toå laø huyeàn-toå, treân huyeàn-toå laø hieán-toå.

132

lôùn, ñem hai traùi leâ cuûa vua taëng ñaäp naùt ra boû vaøo hai thuøng

nöôùc, khuaáy ñeàu ñeå moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc höôûng muøi vò cuûa leâ

maø vua ñaõ taëng.

Khi söù-giaû trôû veà, vua Thaùi-Toå hoûi:

- Trònh-Lieâm chia leâ baèng caùch naøo?

Söù-giaû ñem vieäc thaáy ñöôïc thuaät laïi cho Minh Thaùi-Toå

hay, nhaø vua möøng vaø ñích thaân vieát moät taám bieån ñeà ba chöõ

“Hieáu Nghóa Gia” taëng cho gia toäc naøy.

Veà sau coù ngöôøi taâu vôùi Minh Thaùi-Toå: Gia toäc Trònh-

Lieâm coù ngöôøi caáu keát vôùi quan laïi trong trieàu ñình laøm vieäc

phi phaùp. Vua Thaùi-Toå cöôøi ñaùp:

- Gia-toäc naøy khoâng coù nhöõng haïng ngöôøi nhö theá.

Veà sau Minh Thaùi-Toå laïi sai ngöôøi môøi nhöõng ngöôøi treân

ba möôi tuoåi trong gia ñình cuûa Trònh-Lieâm ra laøm quan.

Nam baát trung-löông, Nöõ baát nhu thuaän, Baát hoøa kyø

thaát, Baát kính kyø phu.

Thích nghóa

Laøm trai khoâng trung vôùi nöôùc, Phaän gaùi khoâng nhu-mì,

khoâng hoøa thuaän, Boån phaän laøm choàng khoâng thöông yeâu

vôï, Boån phaän laøm vôï khoâng toân kính choàng.

Chuù: 1) Trai laáy trung hieáu laøm ñaàu, gaùi laáy ñöùc haïnh

laøm goác. Ñöùc Khoång-Töû daïy: “Hieáu baét ñaàu töø choã söï thaân,

keá laø söï quaân, sau cuøng laø laäp thaân”. Ñem loøng hieáu thaûo

thôø cha meï maø thôø vua giuùp nöôùc thì laø trung. Ngaøy xöa caùc

baäc quaân vöông ñeàu tìm toâi hieàn nôi hieáu töû, vì ngöôøi chí

hieáu, ôû nhaø hieáu thuaän khi ra giuùp nöôùc cuõng laø baäc toâi

133

trung. Coâng ôn cha meï lôùn nhö Trôøi ñaát, laøm con leõ naøo laïi

khoâng hieáu thaûo, nôï nöôùc saâu nhö bieån caû, laøm daân leõ naøo

laïi khoâng trung thaønh. Quoác gia toàn vong thaát phu höõu traùch,

nöôùc maát roài thì nhaø cuõng khoâng coøn maø phaûi laøm noâ leä cho

ngöôøi, soáng trong caûnh tuûi nhuïc.

Ngaøy xöa vua Caûnh-Coâng nöôùc Teà ñaùnh nhau vôùi

quaân Taàn. Teà Caûnh-Coâng thua to, quaân só ñeàu troán heát, boû

laïi Teà Caûnh-Coâng ngoài moät mình trong xe. May coù moät

noâng phu troâng thaáy, voäi ñaåy xe cho vua Caûnh-Coâng ñi troán.

Nhöng quaân Taàn ñuoåi theo raát gaét, ngöôøi noâng phu thaáy tình

hình nguy ngaäp, beøn noùi cuøng Teà Caûnh-Coâng:

- Chuùa coâng ñöa aùo muõ cho thaûo daân maëc, vaø mau troán

vaøo röøng, ñeå moät mình thaûo daân ngoài treân xe cheát thay chuùa

coâng.

Teà Caûnh-Coâng noùi:

- Traåm thoaùt naïn maø khanh phaûi cheát, loøng traåm thaät

khoâng nôõ.

Ngöôøi noâng-phu noùi:

- Thaûo daân cheát ñi cuõng chæ nhö trong röøng thieáu ñi moät

caây, neáu chuùa coâng cheát thì caû giang san nöôùc Teà ñeàu maát,

xin chuùa coâng chôù ngaàn ngaïi haõy côûi aùo cho tieän daân, neáu

treã keûo khoâng kòp.

Teà Caûnh-Coâng nghe lôøi cuûa vò noâng phu trung thaønh, côûi

boû long baøo giao cho noâng phu vaø maëc aùo nhaø noâng chaïy

troán vaøo röøng. Khi quaân Taàn baét ñöôïc xe cuûa vua Teà, töôûng

ngöôøi maëc long baøo ngoài treân xe laø Teà Caûnh-Coâng, neân baét

veà naïp cho vua Taàn. Vua Taàn nhaän ra ngöôøi noâng phu

134

khoâng phaûi laø vua Teà, neân giaän vaø truyeàn leänh ñem cheùm.

Ngöôøi noâng phu khoâng sôï cheát, ung dung noùi vôùi vua

Taàn:

- Muïc ñích cuûa ta laø cheát thay chuùa, nay chuùa ta ñaõ thoaùt

naïn roài, ta cheát laø leõ ñöông nhieân. Nhöng chæ tieác raèng sau

khi ta bò gieát roài, thì sau naøy khoâng ai daùm hy sinh tính

maïng cuûa mình ñeå cöùu chuùa cuûa hoï nöõa.

Vua Taàn nghe ngöôøi noâng phu noùi raát coù lyù. Nghó raèng

moät ngöôøi noâng phu taàm thöôøng nhö vaäy cuõng bieát trung vôùi

vua, quaû thaät laø hieám coù, ñaùng laøm göông cho ngöôøi sau,

neân tha toäi cho ngöôøi noâng phu.

2) Trai noi theo ñaïo Trôøi laø haønh kieän, boán muøa vaän

chuyeån, trung trinh baát nhò, gaùi hieäu phaùp ñaïo cuûa ñaát laø

nhaãn nhuïc chôû naëng, thuaän theo boán muøa maø sinh vaïn vaät.

Vôï choàng laø khôûi ñaàu cuûa nhaân-luaân, choàng khoâng neân cheâ

vôï xaáu, vôï khoâng hieàn thì daïy cho hieàn, khoâng ñöùc thì laáy

ñöùc ñeå daïy. Vôï cuõng khoâng neân cheâ choàng ngheøo, phuù quyù

baàn tieän ñeàu laø duyeân tieàn ñònh, khoâng neân boû, hieàn ngu ñeàu

do soá ngöôøi chôù neân khinh, maø phaûi kính. Vôï choàng hoøa

muïc gia ñaïo môùi thònh, con chaùu môùi hieån vinh.

Höùa-Doaõn laø moät tieán-só ñôøi Toáng, Vôï cuûa Höùa-Doaõn

laø Nguyeãn-Thò, luùc hai ngöôøi chöa laáy nhau, Höùa-Doaõn cho

Nguyeãn-Thò laø ñeïp, sau khi keát thaønh vôï choàng roài Doaõn

caûm thaáy vôï mình xaáu xí, vaø coù yù ñònh boû vôï ñeå laáy ngöôøi

khaùc.

Moät hoâm Höùa-Doaõn noùi vôùi vôï raèng:

135

- Trong töù-ñöùc10 cuûa phuï nöõ, xin hoûi naøng coù ñöôïc maáy

ñöùc.

Nguyeãn-Thò ñaùp:

- Trong töù-ñöùc thieáp chæ thieáu chöõ “dung” maø thoâi.

Nguyeãn-Thò ñaùp xong beøn hoûi laïi choàng:

- Keû só coù baùch-haïnh, thieáp xin hoûi chaøng coù ñöôïc maáy

haïnh?

Höùa-Doaõn ñaùp:

- Ta ñaây coù ñuû caû baùch haïnh.

Nguyeãn-Thò noùi:

- Trong baùch haïnh coù chöõ “ñöùc”, chaøng laø ngöôøi haùo saéc

chöù khoâng haùo ñöùc, sao coù theå noùi laø baùch haïnh ñöôïc?

Höùa-Doaõn nghe vôï noùi xong, caûm thaáy hoå theïn. Töø ñoù

khoâng coøn cheâ vôï nöõa, hai ngöôøi kính troïng laãn nhau, vôï

choàng aên ôû hoøa thuaän ñeán baïc ñaàu.

Chu-Maõi-Thaàn ngöôøi ñôøi Haùn, luùc chöa hieån ñaït chæ

laø moät thö-sinh ngheøo naøn, phaûi leân röøng ñoán cuûi ñoä nhaät.

Ngöôøi vôï cheâ oâng ngheøo, cöôøi nhaïo oâng chæ laø ngöôøi daøi

löng toán vaûi, chaúng laøm neân chuyeän. Chu-Maõi-Thaàn khuyeân

vôï haõy chòu khoù ôû vôùi oâng vaøi naêm, ñeán naêm 50 tuoåi theá naøo

cuõng ñoã ñaït, luùc ñoã ñaït roài vôï choàng seõ cuøng nhau höôûng

caûnh phuù quyù. Ngöôøi vôï khoâng nghe, boû oâng ñi theo ngöôøi

khaùc.

Sau vaøi naêm trau doài kinh-söû, Chu-Maõi-Thaàn thi ñoã vaø

laøm quan ñeán chöùc thaùi-thuù. Ngöôøi vôï xin veà ôû vôùi oâng. OÂng

10 Töù-ñöùc: Coâng, dung, ngoân, haïnh.

136

noùi: Thöû ñem thuøng nöôùc ñaày ñoå treân löng ngöïa, neáu nöôùc

ñoå roài maø coøn ñoùn laïi ñöôïc cho ñaày thì ta seõ baèng loøng cho

veà ôû chung. Ngöôøi vôï bieát chuyeän khoâng thaønh, caûm thaáy

xaáu hoå, veà nhaø treo coå töï vaãn maø cheát.

Moãi haùo caêng khoa, Thöôøng haønh ñoá-kî.

Thích nghóa

Tính hay khoe khoang, thöôøng sinh loøng ñoá kî.

Chuù: 1) Coù taøi maø khoâng khoe, ñöôïc phuù quyù maø khoâng

kieâu seõ ñöôïc ngöôøi kính maø khoâng ñoá kî, vì ngöôøi khoâng kî

neân taøi cao khoâng bò haïi, phuù quyù ñöôïc laâu daøi. Coù taøi maø

caäy taøi thì chöõ taøi seõ ñi vôùi chöõ tai, vì ngöôøi seõ ñoá kî, do ñoù

hoïa seõ ñeán.

2) Ñoá kî ngöôøi trong moät luùc coøn khoâng neân coù, coù loøng

thì sinh hoïa, thöôøng haønh thì sinh tai.

Baøng-Quyeân laø ngöôøi nöôùc Nguïy, Toân-Taãn laø ngöôøi

nöôùc Teà, hai ngöôøi ñeàu laø hoïc troø cuûa Quyû-Coác-Töû. Khi

Baøng-Quyeân haï san tìm ñöôøng coâng danh. Toân-Taãn tieãn

Baøng-Quyeân xuoáng ñeán chaân nuùi, Quyeân noùi:

- Tieåu ñeä cuøng ñaïi huynh coù nghóa keát giao, theà giaøu sang

coù nhau, phuù quyù cuøng höôûng. Chuyeán ñi naøy neáu gaëp böôùc

tieán thaân, tieåu ñeä seõ tieán cöû ñaïi huynh ñeå cuøng nhau laäp söï

nghieäp.

Toân-Taãn noùi:

- Hieàn-ñeä coù giöõ ñöôïc lôøi höùa khoâng?

Baøng-Quyeân ñaùp:

137

- Neáu tieåu ñeä laøm traùi lôøi theà thì seõ phaûi cheát döôùi muoân

ngaøn muõi teân.

Khi veà ñeán nöôùc Nguïy, Baøng-Quyeân ñöôïc Nguïy Hueä-

Vöông tin duøng, phong laøm nguyeân-soaùi. Khoâng bao laâu

Toân-Taãn ñöôïc Maïc-Töû tieán cöû cho Nguïy Hueä-Vöông. Baøng-

Quyeân bieát taøi hoïc cuûa Toân-Taãn hôn mình, sôï raèng khi Nguïy

vöông troïng duïng Toân-Taãn thì sau naøy binh quyeàn seõ veà tay

cuûa Toân-Taãn. Neân Quyeân laäp möu, duøng keá gheùp Toân-Taãn

vaøo toäi tö thoâng vôùi Teà, buoäc vaøo toäi phaûn loaïn maø chaët

chaân cuûa Toân-Taãn. Toân-Taãn bieát ñöôïc möu cuûa Quyeân neân

giaû ñieân, sau ñöôïc moân ñeä cuûa Maïc-Töû laø Caàm-Hoaït cöùu ra

khoûi nöôùc Nguïy, ñeán nöôùc Teà, ñöôïc Teà Tuyeân-Vöông phong

laøm quaân-sö. Khi Baøng-Quyeân daãn binh nöôùc Nguïy ñaùnh

nöôùc Haøn, vua Haøn AÙi-Haàu sai söù sang Teà caàu cöùu. Vua Teà

duøng Ñieàn-Kî laøm töôùng vaø Toân-Taãn laøm quaân-sö daãn binh

ñaùnh vaøo nöôùc Nguïy. Baøng-Quyeân ñöôïc tin Teà ñem binh

ñaùnh Nguïy, lieàn daãn binh töø nöôùc Haøn trôû veà nöôùc Nguïy,

treân ñöôøng bò Toân-Taãn duøng keá vaây khoán ôû Maõ-Laêng vaø bò

haøng ngaøn muõi teân baén cheát, öùng vôùi lôøi ñaõ theà vôùi Toân-Taãn

trong luùc haï san.

Voâ haønh ö theâ töû, Thaát leã ö cöïu coâ.

Thích nghóa

Ngöôøi choàng khoâng laøm troøn boån phaän ñoái vôùi vôï con,

Boån phaän laøm daâu khoâng toân kính cha meï choàng.

Chuù: 1) Choàng phaûi laáy leã ñoái xöû vôùi vôï, khoâng theå xem

ngöôøi vôï nhö ngöôøi haàu hay laø noâ tì. Cha phaûi coù loøng nhaân-

138

töø thöông con, laáy leõ phaûi ñeå daïy con. Choàng ngay vôï hieàn,

cha töø con hieáu, gia ñaïo nhö theá môùi thònh.

2) Caäu coâ laø cha meï choàng. Xuaát giaù toøng phu laø moät

trong ñaïo tam-toøng cuûa ngöôøi phuï nöõ. Moät khi ñaõ rôøi khoûi

cha meï veà nhaø choàng thì gia ñình cuûa ngöôøi choàng laø gia

ñình cuûa mình. Cha meï choàng cuõng laø cha meï mình, ñaõ kính

choàng thì phaûi kính caû cha meï choàng. Khi coøn ôû nhaø vôùi cha

meï, neáu coù choã sai laàm khoâng ñuùng, cha meï coøn coù theå dung

thöù, ôû vôùi cha meï choàng maø khoâng kính, chaúng nhöõng laø moät

toäi loãi, cuõng laø moät ñieàu sæ nhuïc cho cha meï thaân sinh. Vì

ngöôøi ñôøi vaãn cho raèng ôû nhaø cha meï khoâng daïy doã neân veà

nhaø choàng khoâng bieát hieáu nghóa.

Töø-Trung ngöôøi huyeän Vaân-An, coù ngöôøi vôï ñeïp laø

Nhan thò nhöng khoâng hieáu thaûo vôùi meï choàng. Trung ñi

buoân ôû ngoaøi, moãi laàn veà nhaø Nhan thò ñeàu keå leå raèng bò

ngöôøi meï noùi xaáu vaø ngöôïc ñaõi. Trung nghe vôï noùi nhieàu ñaõ

nhaøm tai vaø giaän ngöôøi vôï baát hieáu naøy. Moät hoâm vôï laïi

phaøn naøn raèng bò ngöôøi meï noùi xaáu. Töø-Trung giaän, ñeán nhaø

beáp caàm moät caây dao ñeán noùi vôùi vôï:

- Anh khoâng coù phöông phaùp gì laøm cho meï khoâng ngöôïc

ñaõi vôùi em, chæ coù caùch laø gieát meï ñi nhö theá em seõ khoâng

coøn bò meï raày nöõa, em nghó sao?

Ngöôøi vôï vui möøng noùi:

- Em seõ giuùp anh.

Töø-Trung laïi noùi:

- Tröôùc khi gieát meï anh muoán em phaûi heát loøng phuïng söï

cho meï moät thaùng ñeå ngöôøi haøng xoùm bieát raèng em laø moät

139

ngöôøi hieáu thaûo vôùi meï choàng, sau naøy anh gieát meï roài

ngöôøi ta seõ noùi laø meï khoâng ñuùng, vaø em cuõng khoâng bò

mang tieáng, em baèng loøng chöù?

Nhan-thò nghe lôøi choàng, sôùm chieàu ñeàu cung kính hoûi

thaêm meï choàng, töï lo lieäu moïi vieäc trong nhaø, meï sai gì laøm

naáy, laïi mua thöùc aên toát cho ngöôøi meï...

Thôøi gian moät thaùng troâi qua, chaøng Töø-Trung hoûi vôï

raèng:

- Luùc naøy meï ñoái xöû vôùi em coù khaù hôn luùc tröôùc khoâng?

Vôï ñaùp:

- Meï ñoái xöû vôùi em raát toát, anh thaáy luùc naøy em raát vui

veû, ñaâu coù keå loãi cuûa meï ñaâu.

Töø-Trung noùi:

- Nhö theá thì toát laém, em haõy hieáu thaûo vôùi meï theâm moät

thaùng nöõa, neáu thaùng sau em vaãn laøm cho meï khoâng coù söï

phaøn naøn veà em thì anh seõ ra tay.

Moät thaùng sau, Töø-Trung caàm caây dao ñeán tröôùc maët vôï

hoûi:

- Thaùng naøy meï ñoái vôùi em coù toát hôn thaùng tröôùc khoâng?

Vôï ñaùp:

- Töø ngaøy em laøm theo lôøi cuûa anh, thaáy meï ñoái xöû vôùi

em raát toát, tính em cuõng khoâng coøn böïc töùc nhö tröôùc nöõa,

anh haõy boû yù ñònh gieát meï ñi.

Nghe vôï noùi xong, Töø-Trung giaän, naém laáy aùo cuûa ngöôøi

vôï noùi:

- Em coù khi naøo nghe ñeán con gieát meï khoâng?

Vôï ñaùp: - Khoâng.

140

Töø-Trung laïi hoûi:

- Coù khi naøo nghe tin choàng gieát vôï chöa?

Vôï ñaùp: - Coù.

Töø-Trung noùi:

- Ôn cuûa cha meï cao nhö nuùi, saâu nhö bieån, gieát mình loùc

thòt cuûa ta vaãn khoâng theå baùo ñaùp ñöôïc ôn cuø lao ñoù. Ta laáy

ngöôi laø mong ngöôi giuùp ñôõ, phuïng döôõng cha meï ta trong

luùc tuoåi giaø. Ngöôi laø phaän laøm daâu maø khoâng hieáu thaûo vôùi

meï ta, laïi noùi xaáu meï ta, ñeå ta mang tieáng ngoã nghòch, baát

hieáu. YÙ ta muoán gieát ngöôi töø laâu, hai thaùng nay laø ñeå ngöôi

bieát chæ caàn heát loøng thôø meï ta thì moïi ñieàu phaøn naøn ñeàu

khoâng coù. Meï ta ñoái vôùi ngöôi luùc naøo cuõng theá, hai thaùng

tröôùc cuõng theá, hai thaùng sau cuõng vaäy, ñuû thaáy laø loãi taïi

ngöôi. Nay thaáy ngöôi bieát hoái caûi, ta cuõng chaúng gieát ngöôi

laøm chi nhöng phaûi ñi theo ta ñeán quan phuû ñeå laøm giaáy tôø

ly dò, ngöôi khoâng xöùng ñaùng laøm vôï cuûa ta nöõa.

Ngöôøi vôï khoùc loùc quyø xuoáng:

- Em ñaõ bieát loãi, em van xin anh chôù neân ñuoåi em, töø nay

trôû ñi em nguyeän seõ haàu haï vaø hieáu thaûo vôùi meï ñeán suoát

ñôøi.

Ngöôøi meï cuûa Töø-Trung thaáy con daâu luùc naøy hieáu thaûo

hôn luùc tröôùc, cuõng khuyeân con khoâng neân ñuoåi vôï. Töø-

Trung nghe lôøi meï. Töø ñoù meï choàng naøng daâu soáng hoøa muïc

laãn nhau.

Nhöõng ngöôøi hay nghe lôøi vôï laøm phaät yù cha meï, so vôùi

Töø-Trung, chaúng hoå theïn laém sao!

141

Khinh maïn tieân-linh, Vi nghòch thöôïng meänh, Taùc vi

voâ ích, Hoaøi hieäp ngoaïi taâm.

Thích nghóa

Khoâng coù loøng thaønh thôø cuùng toå-tieân, Vi phaïm, hay laøm

traùi leänh cuûa thöôïng-caáp, AÊn khoâng ngoài roài, chôi bôøi leâu

loång, hay laøm nhöõng ñieàu voâ ích, Loøng daï ña taâm baát

chuyeân.

Chuù: Tieân-linh laø anh linh cuûa toå-tieân. Coù toå-tieân môùi coù

ta, uoáng nöôùc phaûi nhôù nguoàn, tuy ngöôøi tröôùc ñaõ khoâng coøn

nhöng anh linh vaãn toàn taïi, neân trong ngaøy gioã hay nhaøng

ngaøy leã, teát... boån phaän laøm con chaùu phaûi coù loøng thaønh thôø

kính toå-tieân. Ñöùc Khoång-Töû noùi: “Söï töû nhö söï sinh”. Thôø

phuïng linh hoàn cuûa ngöôøi quaù coá nhö thôøi luùc coøn soáng, ñoù

laø ñaïo hieáu. Ñaõ laø ngöôøi ñeàu traùnh khoâng khoûi caùi cheát, moät

khi thaân nhaân töø giaõ coõi ñôøi, boån phaän laøm con chaùu phaûi tìm

moät choã toát ñeå an taùng, quan quaùch cuõng khoâng theå sô saøi,

ñeå ngöôøi quaù coá ñöôïc yeân loøng döôùi suoái vaøng. Neáu vì tranh

giaønh taøi saûn, hay vì meâ tín tin vaøo phong thuûy maø boû hoang

quan quaùch, thì laø moät söï khinh maïn ñoái vôùi ngöôøi quaù coá.

Vaøo nieân hieäu Ñaïi-Quan ñôøi Toáng coù moät thaùi hoïc

sinh La-Cuûng, cha meï ñeàu baát haïnh lieân tuïc qua ñôøi. Hai

anh em thoái thaùc traùch nhieäm laãn nhau. La-Cuûng cho raèng

vieäc choân caát cha meï laø boån phaän cuûa ngöôøi anh caû, coøn

ngöôøi anh laïi cho laø cha meï laø cuûa chung, ngöôøi em cuõng coù

phaàn neân linh cöûu cuûa song thaân quaøng taïi nhaø ñaõ ba naêm

maø vaãn chöa choân caát. Veà sau La-Cuûng leân kinh öùng thi,

142

Nôi kinh thaønh coù mieáu Quan-Ñeá raát linh, só-töû tröôùc khi döï

thi thöôøng hay ñeán mieáu naøy cuùng vaùy xin xaêm. La-Cuûng

cuõng ñeán mieáu Quan-Ñeá caàu cuùng. Trong toái hoâm ñoù, Cuûng

mô thaáy Ñöùc Quan-Thaùnh Ñeá-Quaân ñeán, chæ vaøo caëp quan

taøi maø traùch:

- Ñöùc Khoång-Töû noùi veà ñaïo hieáu laø cheát phaûi duøng leã ñeå

mai taùng, duøng leã ñeå teá. Nay cha meï ngöôi cheát ñaõ laâu maø

vaãn chöa choân caát, ñoù laø moät ñieàu ñaïi baát hieáu, Minh-Ty ñaõ

ghi luïc toäi aùc cuûa ngöôi, khoù traùnh cho khoûi, caàu cuùng voâ

ích, haõy tìm ñöôøng veà nhaø ñi. La-Cuûng khoâng phuïc ñaùp

raèng:

- Toâi coøn moät ngöôøi anh, traùch nhieäm cuûa anh caû lôùn sao

Minh-Ty toaøn ghi toäi cuûa toâi, chaúng leõ anh toâi khoâng coù loãi

hay sao?

Ñöùc Quan-Thaùnh giaän:

- Anh ngöôi cuõng coù toäi, nhöng anh ngöôi laø ngöôøi khoâng

coù hoïc, coøn ngöôi laø ngöôøi ñoïc saùch Thaùnh Hieàn, phaûi hieåu

leã nghóa, bieát maø khoâng laøm, toäi naëng gaáp ñoâi.

La-Cuûng tænh daäy, moà hoâi ñaãm öôùt ñaày mình, loøng raát lo

sôï, beøn ñaùp thuyeàn veà nhaø. Treân ñöôøng veà, thuyeàn gaëp soùng

gioù bò ñaém, La-Cuûng cuõng chòu chung soá phaän vôùi chieác

thuyeàn, cheát chìm giöõa loøng soâng.

2) Beà döôùi ñoái vôùi beà treân, nhö con caùi ñoái vôùi cha meï,

em ñoái vôùi anh, hoïc troø ñoái vôùi thaày, thuoäc haï ñoái vôùi thöôïng

caáp... ñeàu phaûi coù loøng phuïc tuøng. Trong tröôøng hôïp baäc treân

coù choã sai, thuaän theo söï traùi thì khoâng ñuùng nhöng can giaùn

söï traùi laïi laø moät leõ phaûi, neáu khoâng can giaùn, ñeå baäc treân

143

mang tieáng baát nghóa, hay laø xem baäc treân nhö ngöôøi thuø,

ñeàu ñi nghòch vôùi lyù.

3) Ñöùc Thaùi-Thöôïng noùi: “Ngöôøi quaân-töû phaûi laäp Ñöùc

tröôùc, keá laø laäp Ngoân vaø sau cuøng laø laäp Coâng”. Ñoù laø tam

baát-huû cuûa ngöôøi quaân-töû ñeå laïi cho ñôøi. Coøn nhö duøng tinh

thaàn vaø söùc löïc ñeå laøm ñieàu voâ ích thì laø moät söï hoang phí.

Nhöõng ngöôøi vieát saùch baùo khieâu daâm, saùng taùc nhaïc uûy mò,

chaúng nhöõng khoâng coù ích cho ñôøi, maø coøn di haïi cho theá heä

sau. Thi-Naïi-Am laø ngöôøi coù hoïc vaán uyeân baùc, vì khoâng

hôïp vôùi quan laïi ñöông thôøi neân vieát truyeän Thuûy-Höû, trong

ñoù moâ taû caûnh daâm daät cuûa Phan Kim-Lieân vaø Taây Moân-

Khaùnh, con chaùu ba ñôøi ñeàu bò caâm. Vöông-Nguyeân-Myõ, taùc

giaû cuûa cuoán Kim-Bình-Mai, laáy hai nhaân vaät trong truyeän

Thuûy-Höû laø Phan Kim-Lieân vaø Taây Moân-Khaùnh ñeå vieát

chuyeän daâm maø bò muø. Coù taøi maø duøng vaøo choã khoâng ñuùng,

toäi thay!

4) Hoaøi laø aån taøng khoâng ñeå loä, hieäp laø oâm aáp trong loøng

khoâng ngöôøi hay, ngoaïi taâm laø loøng khaùc (hai loøng). Baïn beø

maø hoaøi hieäp ngoaïi taâm thì tình baïn khoâng beàn, vôï choàng aên

ôû vôùi nhau maø hai loøng thì tình nghóa khoâng laâu.

Töï chuù chuù tha, Thieân taêng thieân aùi.

Thích nghóa

Hay laáy mình theà thoát vaø nguyeàn ruûa keû khaùc, Tính hay

thieân vò, yeâu gheùt khoâng ñuùng lyù, khoâng hôïp tình.

Chuù: 1) Yeân-Ñieàn coù ngöôøi vôï thöôøng hay tö thoâng vôùi

144

ngöôøi, moät hoâm ngöôøi vôï laáy troäm khaên cuûa ngöôøi haøng

xoùm, ngöôøi naøy giaän vôï cuûa Yeân-Ñieàn troäm ñoà cuûa mình,

neân ñem chuyeän ngoaïi tình cuûa baø vôï keå cho Yeân-Ñieàn hay,

muïc ñích laø ñeå Yeân-Ñieàn tröøng phaït ngöôøi vôï baát trinh naøy.

Yeân-Ñieàn giaän ngöôøi haøng xoùm noùi xaáu vôï mình beøn chæ

Trôøi theà raèng: Xin ngöôi ñöøng noùi xaáu vôï ta. Vôï ta ta hieåu,

neáu vôï ta coù tö thoâng vôùi ngöôøi khaùc vaø laáy troäm khaên cuûa

ngöôi thì Thieân-loâi seõ ñaùnh ta, traùi laïi thì ngöôi seõ bò Trôøi

ñaùnh.

Khoâng bao laâu, seùt ñaùnh vaøo nhaø cuûa Yeân-Ñieàn, hai vôï

choàng ñeàu bò seùt ñaùnh cheát. Trong mình cuûa Yeân-Ñieàn hieän

ra boán chöõ “Ngu nhaân baûo theâ”11, thaân cuûa ngöôøi vôï coù boán

chöõ “Haønh gian vi ñaïo”12.

2) Yeâu vaø gheùt laø chuyeän thöôøng tình cuûa loaøi ngöôøi,

nhöng neáu vì lôïi ích rieâng tö hay loøng thieân vò maø yeâu gheùt

khoâng ñuùng, thì seõ mang hoïa. Nhö ngöôøi choàng coù vôï beù maø

gheùt vôï caû, meï gheû chæ thöông con mình maø gheùt con

choàng... gia ñình seõ baát hoøa vaø deã sinh hoïa.

Vieät tònh vieät taùo, kieâu thöïc kieâu nhaân.

Thích nghóa

Chaïy nhaûy qua gieáng vaø loø beáp, Nhaûy qua thöùc aên vaø ñaàu

ngöôøi.

Chuù: Nöôùc vaø löûa laø hai yeáu toá caàn thieát trong cuoäc soáng

11 Ngöôøi ngu beânh vöïc vôï.12 Gian daâm troäm caép.

145

haøng ngaøy. Gieáng coù nöôùc vaø coù Thaàn Gieáng chuû söï, loø beáp

coù Thaàn Taùo-Quaân. Thöùc aên nhö nguõ coác rau quaû ñeàu do

Trôøi ñaát sinh ra ñeå nuoâi ngöôøi, khi nhaûy qua thì trôû thaønh

nhô ueá. Treân thaân cuûa moãi ngöôøi ñeàu coù Thaàn hoä maïng.

Chaïy nhaûy qua gieáng, loø beáp, thöùc aên vaø ñaàu ngöôøi ñeàu xuùc

phaïm ñeán Trôøi ñaát, Thaàn-minh.

Toån töû ñoïa thai, Haønh ña aån tích.

Thích nghóa

Gieát con phaù thai, Haønh ñoäng, vieäc laøm thöôøng aùm muoäi

baát chaùnh.

Chuù: 1) Vì quan nieäm troïng nam khinh nöõ chæ nuoâi trai

maø gieát gaùi hay vì sinh con coù taät maø khoâng nuoâi, hay vì gia

ñình ngheøo khoù khoâng ñuû söùc nuoâi... khi sinh ra hay coøn ôû

trong baøo thai meï thì gieát ñi. OÂi, loaøi hoå lang tuy hung döõ

coøn khoâng aên thòt con, loøng ngöôøi laïi nôõ ñem coát nhuïc cuûa

mình maø gieát sao! Thôøi ñaïi vaên minh, nam nöõ bình ñaúng,

loøng ngöôøi chæ muoán höôûng thuï maø khoâng nghó ñeán boån

phaän vaø traùch nhieäm, nam nöõ vöôït voøng leã giaùo, bieát bao

nhieâu sinh meänh chöa chaøo ñôøi thì ñaõ bò cheát oan. Chaúng toäi

laém sao. Mong sao nam nöõ trong thieân haï haõy giöõ leã nghóa

maø traùnh toäi loãi.

2) AÅn laø leùn luùt, aùm muoäi, quyû quyeät khoâng cho ngöôøi

hay, tích laø kyø dò baát chính. Nhöõng gì maø khoâng daùm cho

ngöôøi thaáy, cho ngöôøi hay, nhö aâm möu quyû keá, troäm cöôùp

haïi ngöôøi, gian traù taø daâm... ñeàu laø aån tích. Ñoù laø haønh ñoäng

146

aùm muoäi cuûa keû tieåu-nhaân, ngöôøi quaân-töû khoâng laøm.

Hoái laïp ca vuõ, Soùc ñaùn hieäu noä, Ñoái Baéc theá thoùa caäp

nòch, Ñoái Taùo ngaâm vònh caäp khoác.

Thích nghóa

Muùa haùt vaøo nhöõng ngaøy cuoái thaùng vaø nhöõng ngaøy laïp,

Giaän hôøn phaùt caùu vaøo ngaøy moàng moät ñaàu thaùng vaø moãi

luùc bình-minh, Quay maët veà phöông Baéc ñeå hæ muõi, khaïc

nhoå, hay tieåu tieän, Ca haùt vaø khoùc loùc nôi nhaø beáp.

Chuù: Hoái laø ngaøy cuoái thaùng, Laïp chæ nguõ-laïp. Moàng

moät thaùng gieâng laø Thieân laïp, moàng naêm thaùng naêm laø Ñòa

laïp, moàng baûy thaùng baûy laø Ñaïo-ñöùc laïp, moàng 12 thaùng 10

laø Daân-tueá laïp, moàng 8 thaùng 12 laø Vöông-haàu laïp. Nhöõng

ngaøy laïp naøy, laø ngaøy khaûo haïch coâng quaù cuûa Thieân-thaàn.

Soùc laø ngaøy ñaàu thaùng, Ñaùn laø luùc bình minh.

Ca muùa laø söï phoùng ñaõng, deã laøm cho ngöôøi trôû neân

phoùng tuùng daâm daät, ngaøy thöôøng coøn neân traùnh, huoáng chi

trong nhöõng ngaøy hoái, laïp coù soùc ñaùn!

2) Sao Baéc-Ñaåu ôû phía Baéc vaø caùc vì sao khaùc ñeàu trieàu

höôùng veà phía naøy. Höôùng veà phöông Baéc chöûi ruûa, hay

phoùng ueá ñeàu phaïm toäi baát kính vôùi Trôøi.

3) Nhaø beáp coù Thaàn Taùo-Quaân. Ca haùt, cöôøi, khoùc nôi nhaø

beáp, ñoái vôùi Thaàn Taùo-Quaân ñeàu baát kính.

Höïu dó Taùo hoûa thieâu höông, Ueá saøi taùc thöïc, Daï khôûi

loõa loä, Baùt-tieát haønh hình.

147

Thích nghóa

Laáy löûa trong loø beáp ñeå thaép nhang, Duøng cuûi oâ ueá ñeå

naáu aên, Thöùc daäy traàn truoàng vaøo luùc toái, Thi haønh hình

phaït trong nhöõng ngaøy baùt tieát.

Chuù: 1) Saùch Ñaïo goïi löûa cuûa loø beáp laø Phuïc-Long thæ

(phaân), khoâng neân laáy löûa beáp thaép nhang, vì ñoái vôùi Tieân

Phaät khoâng kính.

2) Cuûi laáy töø choã baát-tònh, hay caây gaäy ñaõ töøng ñaùnh ñaäp

ngöôøi vaø vaät ñeàu thuoäc ueá saøi, khoâng neân mang vaøo loø ñoát.

3) Ban ñeâm duø coù traêng hay khoâng, ñeàu coù Thaàn Daï-Du

ñi tuaàn, neân khi thöùc daäy ra ngoaøi, hay ñi tieåu, ñeàu khoâng

theå traàn truoàng.

4) Baùt-tieát laø Laäp-xuaân, Xuaân-phaân, Laäp-haï, Haï-chí, Laäp-

thu, Thu-phaân, Laäp-ñoâng vaø Ñoâng-chí. Trong nhöõng ngaøy

baùt-tieát, coõi Treân xeùt veà vieäc thieän cuûa loaøi ngöôøi, neân ngöôøi

caàm quyeàn khoâng neân thi haønh hình phaït, vaø baäc phuï huynh

khoâng neân ñaùnh ñaäp con em trong nhöõng ngaøy naøy.

Thoùa löu-tinh, Chæ hoàng-ngheâ, Trieáp chæ tam-quang,

Cöûu thò nhaät nguyeät.

Thích nghóa

Khaïc nhoå tröôùc löu-tinh, Laáy tay chæ caàu-voàng, Thöôøng

duøng tay chæ maët trôøi, maët traêng vaø caùc vì sao, Chaêm troá

nhìn maët trôøi vaø maët traêng.

Chuù: 1) Löu-tinh laø nhöõng vì sao dôøi cung ñoåi vò.

2) Hoàng-ngheâ laø hai khí aâm döông cuûa Trôøi ñaát, Hoàng

148

thuoäc döông, Ngheâ thuoäc aâm, Ngheâ hoàng töông hôïp maø

thaønh caàu voàng, thöôøng hay xuaát hieän sau nhöõng côn möa

vaøo luùc muøa xuaân.

3) Tam-quang laø Nhaät, Nguyeät vaø Tinh. Chuû cung Nhaät

laø Thaùi-Döông Tinh-Quaân, Chuû cung Nguyeät laø Thaùi-AÂm

Tinh-Quaân, Tinh tuù tuy nhieàu nhöng ñeàu do Nhò-Thaäp-Baùt

tuù quaûn. Khaïc nhoå, phoùng ueá, hay laáy tay chæ Nhaät, Nguyeät,

Tinh-tuù ñeàu laø baát kính. (Cuõng nhö ta laáy tay chæ tröôùc maët

ngöôøi, hay phoùng ueá tröôùc maët ngöôøi vaäy)

Xuaân nguyeät lieäu laïp, Ñoái Baéc aùc maï, Voâ coá saùt quy ñaû

xaø.

Thích nghóa

Duøng löûa hay teân ñeå saên baét loaøi thuù vaøo muøa Xuaân, Maët

höôùng veà phöông Baéc nguyeàn ruûa chöûi theà, Voâ côù ñaùnh raén

gieát ruøa.

Chuù: 1) Muøa xuaân laø muøa sinh soâi naûy nôû cuûa loaøi caàm

thuù, chaúng nhöõng khoâng neân saên baén vaøo muøa naøy, ngay caû

ngaøy thöôøng cuõng neân traùnh. Nôõ loøng vì moät thuù vui cuûa

mình maø laøm haïi ñeán loaøi vaät hay sao?

Huyeän Ñöùc-Höng coù ngöôøi hoï Trònh, chuyeân haønh

ngheà saên baén. Moät hoâm ñi saên veà gaëp ngöôøi baùn maët naï thuù

vaät, Trònh mua saùu maët naï veà cho saùu ngöôøi con mang chôi.

Nhaø Trònh nuoâi haøng chuïc choù saên, baøy choù thaáy maët naï cuûa

loaøi thuù töôûng laø thuù thaät, neân ñua nhau ñeán caén xeù. Saùu

ngöôøi con mang maët naï cuûa Trònh ñeàu bò ñaøn choù caén cheát.

149

2) Phía Baéc coù Thaàn, khoâng neân höôùng veà phía naøy ñeå

khaïc nhoå, phoùng ueá, hay chöûi ngöôøi.

3) Ruøa vaø raén laø hai linh vaät cuûa Huyeàn-Voõ Tinh-Quaân,

raén voâ coá khoâng caén haïi ngöôøi, ruøa laïi khoâng phaûi laø loaøi vaät

coù haïi, nôõ loøng naøo ñi saùt haïi ñeå mang toäi.

Nhö thöû ñaúng toäi, Tö-Meänh tuøy kyø khinh troïng, Ñoaït

kyø kyû toaùn, Toaùn taän taéc töû, Töû höõu dö traùi naõi öông caäp

töû toân.

Thích nghóa

Taát caû nhöõng toäi phaïm keå treân, Thaàn Tö-Meänh seõ tuøy

theo toäi naëng hay nheï maø giaûm ñi tuoåi thoï (nheï thì ñoaït

Toaùn, lôùn thì ñoaït Kyû), Moät khi tuoåi thoï bò giaûm heát roài thì

cheát, Neáu nhö ñaõ cheát roài maø toäi haõy coøn, thì phaàn dö laïi

con chaùu phaûi chòu theá.

Chuù: Töø “Phi nghóa nhi ñoäng” ñeán “voâ coá saùt quy ñaû xaø”

ñeàu laø nhöõng ñieàu maø Ñöùc Thaùi-Thöôïng khuyeân ngöôøi neân

traùnh. Thieän aùc hai ngaõ ñeàu do taâm sinh, Thaàn Ti-Meänh caên

cöù vaøo toäi phaïm maø caân nhaéc hình phaït, toäi phaïm tuy nhieàu

nhöng luaät Trôøi luùc naøo cuõng coâng baèng, khoâng khi naøo sô

hôû. Toäi naëng traû khoâng heát thì vôï con phaûi chòu theá, neáu vôï

con vaãn traû khoâng heát thì seõ dôøi ñeán kieáp sau.

Nhaø Phaät noùi: “Vaïn ban ñaùi baát taåu, duy höõu nghieäp tuøy

thaân”. Ñôøi ngöôøi ngaén nguûi, luùc soáng thì taùc oai taùc quaùi,

nhaø cöûa traêm caên, vaøng baïc chaát ñaày röông, nhöng moät khi

hôi thôû ñöùt roài, ngöôøi thaân nhö vôï con, vaät quyù nhö chaâu baùu

150

ñeàu khoâng theå mang theo, chæ coù nghieäp tuøy thaân, theo ta töø

kieáp naøy sang kieáp khaùc. Ngöôøi thaáu hieåu leõ Trôøi, roõ luaät

nhaân quaû, khoâng khi naøo phuï ngöôøi vaø ñi ngöôïc vôùi ñaïo

Trôøi.

Höïu chö hoaønh thuû nhaân taøi giaû, naõi keá kyø theâ töû gia

khaåu dó ñöông chi, tieäm chí töû taùng.

Thích nghóa

Coøn nhö duøng theá löïc ñeå aùp böùc, hay duøng keá ñoaït ngang

taøi saûn cuûa ngöôøi, thì vôï con trong gia ñình phaûi gaùnh chòu,

maõi cho ñeán cheát môùi thoâi.

Chuù: Tieàn baïc laø vaät ngoaøi thaân, luùc sinh ra khoâng mang

ñeán, khi cheát ñi roài cuõng chaúng mang theo ñöôïc. Ngöôøi thaân

khoâng ai baèng vôï con, laáy sinh meänh cuûa vôï con ñoåi laáy cuûa

phi nghóa, chaúng daïi laém sao!

Hình-Truø laø moät vò quan ñôøi Haùn, ñöôïc vua sai söù

sang nöôùc Cao-Ly. Khi maõn nhieäm trôû veà nöôùc, ñeán vuøng

Thaàn-Sôn gaëp vaøi chuïc thöông gia ñang chuyeån haøng leân

taøu. Hình-Truø noåi loøng tham, sai lính giaû trang thaønh keû

cöôùp, ñoaït heát haøng hoùa vaø gieát heát ñoaøn ngöôøi buoân baùn

trong moät ñeâm. Veà sau ñöùa con cuûa Hình-Truø laø Hình-Dòch

theo Vöông-Kyø möu phaûn, caû gia toäc ñeàu bò chu di.

Nhöôïc baát töû taùng, taéc höõu thuûy hoûa ñaïo taëc, di vong

khí vaät, taät bònh khaåu thieät chö söï, dó ñöông vong thuû chi

tröïc.

151

Thích nghóa

Neáu nhö khoâng cheát cuõng gaëp naïn thuûy hoûa, troäm caép,

maát cuûa hao taøi, bònh taät, hay chuyeän thò phi, ñeå ñeàn buø laïi

taøi vaät ñaõ laáy cuûa ngöôøi.

Chuù: Tuoåi thoï cuûa ngöôøi khoâng ñaày traêm, laïi gaây loãi

phaïm toäi maø töï giaûm phuùc toån thoï. Treân ñôøi bieát bao nhieâu

ngöôøi luùc ñaàu phuù quyù, veà sau thì baàn tieän; Bieát bao nhieâu

ngöôøi ñaõ töøng vang danh moät thôøi, nöûa ñôøi sau naèm lieät treân

giöôøng bònh maø khoâng ngöôøi hoûi han, con chaùu baàn-cuøng

lieâu-ñaûo. Ñoù chaúng phaûi laø luaät nhaân quaû hay sao. Phuùc ñöùc

ví nhö ñeøn daàu, neáu chæ thaép maø khoâng cheá theâm, moät khi

daàu caïn thì ñeøn seõ taét. Muoán ñöôïc phuù quyù thì phaûi tích ñöùc,

muoán tích ñöùc, böôùc ñaàu laø phaûi traùnh vieäc aùc vaø laøm vieäc

thieän. Giaøu sang ai cuõng muoán, nhöng khoâng phaûi ai cuõng coù

ñöôïc, chæ nhöõng ngöôøi coù ñöùc môùi giöõ ñöôïc maø thoâi. Neáu

laøm giaøu theo con ñöôøng phi nghóa thì naïn thuûy hoûa ñaïo taëc,

bònh taät seõ ñeán vieáng, hay laø bò con chaùu laøm cho taùn gia baïi

saûn. Luaät Trôøi luùc naøo cuõng phaân minh.

Höïu uoång saùt nhaân giaû, thò dòch ñao binh nhi töông saùt

daõ.

Thích nghóa

Neáu nhö gieát ngöôøi cheát oan, thì gaëp naïn ñao binh, töông

saùt laãn nhau maø cheát.

Chuù: Uoång saùt laø khoâng coá yù, töùc laø sô yù gieát ngöôøi. Nhö

ngöôøi haønh ngheà y döôïc chaån beänh khoâng ñuùng, boác laàm

152

thuoác laøm cho beänh nhaân bò cheát, ngöôøi haønh ngheà ñòa-lyù vì

hoïc ngheà chöa tinh, ñaøo maû dôøi huyeät khoâng ñuùng caùch, laøm

cho gia ñình thaân chuû coù ngöôøi bò cheát, hay quan toøa khoâng

caån thaän keát aùn sai laàm laøm cho ngöôøi maéc toäi cheát oan...

ñeàu thuoäc uoång saùt. Phöông phaùp tuy khaùc nhau, nhöng ñeàu

haïi ngöôøi cheát oan. Ñaõ haïi cheát ngöôøi thì hình hoïa seõ theo

sau. Nhöõng ngöôøi cheát vì laïc ñaïn, hay voâ côù bò ngöôøi cheùm

gieát, kieáp tröôùc laø ngöôøi ñaõ töøng haïi ngöôøi cheát oan.

Thôøi Löông Voõ-Ñeá coù vò taêng Khaïp-Ñaàu-Sö, tinh

thoâng tam-taïng, giôùi luaät tinh nghieâm. Voõ-Ñeá moä danh, moät

hoâm sai söù giaû ñi trieäu veà kinh thuyeát phaùp. Khi Sö ñeán, Voõ-

Ñeá ñang ñaùnh côø vôùi moät vò ñaïi thaàn, ñöông gaëp côø cuûa ñoái

phöông ôû trong theá bí, Voõ-Ñeá noåi höùng lôùn tieáng la leân: “Ta

gieát ngöôi ñaây”. Söù giaû hieåu laàm, cho raèng Voõ-Ñeá ra leänh

gieát Khaïp-Ñaàu-Sö, neân daét sö ra phaùp tröôøng xöû traûm.

Khi Voõ-Ñeá ñaùnh xong baøn côø, cho trieäu Khaïp-Ñaàu-Sö

vaøo thì söù giaû taâu raèng: “Ñaõ phuïng meänh cuûa Beä-haï cheùm

ñaàu cuûa sö roài”. Löông Voõ-Ñeá than khoùc: “Traåm ñaõ haïi sö

roài, Traåm ñaõ haïi sö roài”. Khoùc xong, Voõ-Ñeá laïi hoûi: “Tröôùc

khi cheát, sö coù noùi lôøi gì chaêng?”

Söù giaû ñaùp: “Sö coù noùi: Baàn-taêng voâ toäi, chæ vì ba kieáp

tröôùc, khi coøn laø sa-di, vì sô yù cuoác cheát moät con giun, con

giun naøy laø tieàn thaân ba kieáp cuûa beä-haï, neân kieáp naøy bò beä-

haï gieát”.

Voâ yù gieát moät con giun coøn gaëp quaû baùo nhö theá, huoáng

chi gieát laàm ngöôøi. Nhöõng ngöôøi caàm caùn caân phaùp luaät (luaät

sö, thaåm phaùn, quan toøa..) phaûi chaêng neân thaän troïng trong

153

vieäc xeùt aùn?

Thuû phi nghóa chi taøi, thí nhö laäu-boâ cöùu cô, chaåm-töûu

chæ khaùt, phi baát taïm baõo, töû dieäc caäp chi.

Thích nghóa

Laáy cuûa phi nghóa ñeå laøm giaøu, nhö aên phaûi thòt taåm

thuoác ñoäc ñeå caàu no, uoáng röôïu ñoäc ñeå chæ khaùt, chaúng

nhöõng khoâng ñöôïc no trong moät luùc, maø laïi coøn nguy ñeán

tính meänh nöõa.

Chuù: Laäu-boâ laø thòt coù taåm thuoác ñoäc, Chaåm-töûu laø loaïi

röôïu cöïc ñoäc. AÊn laäu-boâ ñeå cöùu ñoùi, nhöng ñoùi chöa heát thì

ngöôøi ñaõ truùng ñoäc maø cheát. Uoáng chaåm-töûu ñeå chæ khaùt,

khaùt chöa heát thì meänh ñaõ oâ hoâ. Cuûa phi nghóa cuõng theá, chæ

laø cuûa taïm thôøi, moät khi hoïa ñeán thì cuûa cuõng maát vaø aùc baùo

cuõng theo sau, hay laø cuûa chöa ñöôïc höôûng thì meänh ñaõ maát.

Sieâng naêng caàn kieäm laø moät phöông phaùp laøm giaøu, neáu nhö

maïnh ñöôïc yeáu thua, thì keû xaûo traù luùc naøo cuõng phuù quyù vaø

ngöôøi thaät thaø luùc naøo cuõng baàn tieän, keû aùc luoân luoân hôn

ngöôøi hieàn. Ngöôøi muoán nhö vaäy nhöng Trôøi khoâng cho, vì

caùn caân thieân-lyù luùc naøo cuõng caân baèng.

Phuø taâm khôûi ö thieän, thieän tuy vò vi, nhi Caùt-Thaàn dó

tuøy chi, Hoaëc taâm khôûi ö aùc, aùc tuy vò vi, nhi Hung-Thaàn

dó tuøy chi.

Thích nghóa

Neáu trong taâm coù loøng haønh thieän, duø vieäc thieän chöa

154

laøm, nhöng Caùt-Thaàn ñaõ theo sau, Coøn nhö trong taâm nuoâi

loøng aùc, duø vieäc aùc chöa laøm, nhöng Hung-Thaàn ñaõ theo

sau.

Chuù: Caùt-Thaàn laø Thaàn gieo phuùc ñöùc, Hung-Thaàn laø

Thaàn giaùng tai hoïa. Kinh Phaät vieát: “Vaïn phaùp ñeàu do taâm

sinh, vaïn phaùp ñeàu do taâm dieät”. Taâm laø caên nguyeân cuûa toäi

aùc vaø cuõng laø nguoàn coäi cuûa phuùc ñöùc. Taâm naûy moät yù nieäm

toát thì loøng saùng vaèng vaëc nhö traêng thu vaø Caùt-Thaàn theo

sau ñeå hoä trì. Taâm sinh aùc nieäm thì loøng toái nhö ñeâm khoâng

traêng sao vaø Hung-Thaàn theo sau laøm haïi.

Ñôøi Toáng coù An thieàn-sö truï trì chuøa Thaønh-Thaùi, moät

hoâm trong luùc thieàn ñònh thaáy hai vò sö trong chuøa töïa vaøo

lan can noùi chuyeän vôùi nhau. Luùc ñaàu coù Thieân-Thaàn ñeán

uûng hoä nghe phaùp, nhöng chæ trong choác laùt thì ñi maát, moät

luùc sau thaáy coù aùc quyû ñeán chöûi maéng hai ngöôøi. Thieàn-sö

caûm thaáy kyø laï, beøn trieäu hai vò sö tôùi hoûi nguyeân do. Hai vò

sö ñaùp: Luùc ñaàu hai ngöôøi baøn veà Phaät phaùp, sau laïi noùi veà

tieàn baïc.

Lôøi noùi cuûa ngöôøi tu haønh caån thaän nhö vaäy maø coøn coù

choã sô hôû, huoáng chi ngöôøi thöôøng, haù khoâng caån thaän sao!

Nguyeãn Töø-Thöùc giaän ngöôøi baïn hoï Maâu vong aân boäi

nghóa, canh naêm caàm dao ñeán nhaø ñeå gieát Maâu. Khi ñi

ngang moät am, am chuû laø OÂng Hieân-Vieân ñöông luùc tuïng

kinh, boãng thaáy coù khoaûng hai ba traêm quyû hình thuø quaùi laï,

maët maøy döõ tôïn vaùc buùa caàm dao ñi theo Töø-Thöùc. Am chuû

caûm thaáy choät daï, muoán ñöùng daäy ñi theo ñeå xem xeùt tình

155

hình, nhöng chæ vaøi phuùt sau thaáy Töø-Thöùc quay ñaàu trôû veà,

luõ aùc quyû cuõng bieán maát, theo sau Töø-Thöùc laø moät lôùp ngöôøi

aùo muõ caân ñai, tay caàm côø xí vaø hoa laï ñi theo Töø-Thöùc vôùi

boä maët hoan hæ. Hoøa-thöôïng ñem vieäc thaáy ñöôïc keå cho Töø-

Thöùc hay. Töø-Thöùc noùi:

- Luùc ñaàu ta haän Maâu ñeán taän xöông tuûy, caøng nghó caøng

giaän haén laø ngöôøi vong ôn phaûn boäi, neân caàm dao ñeán nhaø

ñeå gieát haén. Khi vöøa ñeán cöûa thaáy vôï con cuûa Maâu cuøng vôùi

ngöôøi meï giaø, loøng daï töï nhieân se laïi, nghó raèng tuy Maâu coù

phuï ta, nhöng meï giaø cuøng vôùi vôï con cuûa Maâu ñaâu coù toäi gì,

neáu ta gieát Maâu thì caû gia ñình Maâu seõ chòu khoå, côn giaän vì

theá maø laéng dòu, neân quay ñaàu trôû laïi vaø boû yù ñònh gieát

ngöôøi.

Hoøa-Thöôïng noùi vôùi Töø-Thöùc:

- Baàn-taêng chuùc möøng cho caùc-haï, hieåu vieäc nghóa maø boû

oaùn thuø, treân coù Thaàn-Minh giaùm saùt, phuùc cuûa caùc-haï sau

naøy seõ khoâng nhoû.

Ñuùng vôùi lôøi hoøa-thöôïng ñaõ noùi, con chaùu cuûa Töø-Thöùc veà

sau ñeàu hieån ñaït.

Kyø höõu taèng haønh aùc söï, haäu töï caûi hoái, chö aùc maïc

taùc, chuùng thieän phuïng haønh, cöûu cöûu taát hoä caùt khaùnh,

sôû vi chuyeån hoïa vi phuùc daõ.

Thích nghóa

Neáu nhö trong quaù khöù ñaõ töøng laøm chuyeän aùc, sau bieát

hoái caûi, boû vieäc aùc khoâng laøm, moät loøng haønh thieän, khoâng

bao laâu nhöõng ñieàu may maén töï nhieân seõ ñeán. Ñoù goïi laø

156

chuyeån hoïa thaønh phuùc.

Chuù: Treân ñôøi, ngöôøi laøm vieäc aùc nhieàu hôn laø laøm vieäc

thieän laø bôûi vì thò phi khoâng roõ, lyù leõ baát minh. Moät ngöôøi

tuy ñaõ töøng haønh aùc, neáu bieát hoái caûi maø haønh thieän, töùc laø

ngöôøi hieàn. Cho neân Ñöùc Thaùi-Thöôïng vaïch ra moät con

ñöôøng cho nhöõng ngöôøi ñaõ töøng laàm ñöôøng laïc loái ñeå trôû veà

con ñöôøng chính, baèng caùch aên naên saùm hoái. Saùm laø ñem

vieäc laàm loãi baøy ra cho ngöôøi hay maø khoâng giaáu dieám, hoái

laø hoái caûi, söûa ñoåi vaø seõ khoâng bao giôø taùi phaïm. Neáu chæ

saùm maø khoâng hoái thì loãi vaãn phaïm vaø toäi vaãn coøn, khoù rôøi

beå aùc maø caëp beán thieän.

A-Na-Luaät laø moät trong möôøi ñaïi ñeä-töû cuûa Ñöùc Phaät

Thích-Ca. Tieàn kieáp cuûa ngaøi A-Na-Luaät laø moät teân cöôùp,

moät ñeâm ñi vaøo chuøa ñeå troäm ñoà, gaëp luùc moät ngoïn ñeøn daàu

saép taét, beøn ruùt teân ra ñeå kheâu baác ñeøn. Khi vöøa kheâu xong,

ngoïn ñeøn toûa ra haøo quang chieáu khaép boán phöông. Ngaøi

hoaûng sôï, hai chaân nhö moïc caùnh chaïy ra khoûi chuøa. Töø ñoù

aên naên saùm-hoái boû ngheà troäm cöôùp maø tu haønh.

Coá caùt-nhaân ngöõ thieän, thò thieän, haønh thieän. Nhaát

nhaät höõu tam thieän, tam nieân Thieân taát giaùng chi phuùc.

Hung-nhaân ngöõ aùc, thò aùc, haønh aùc. Nhaát nhaät höõu tam

aùc, tam nieân Thieân taát giaùng chi hoïa. Hoà baát mieãn nhi

haùnh chi!

Thích nghóa

Cho neân lôøi noùi cuûa Thieän-nhaân ñeàu toát, maét nhìn moïi

157

vieäc ñeàu toát, haønh ñoäng vaø vieäc laøm ñeàu toát. Moät ngaøy laøm

ba ñieàu thieän, ba naêm sau Trôøi seõ giaùng phuùc cho. Traùi laïi,

ñoái vôùi ngöôøi aùc, ngoân, thò vaø haønh ñeàu aùc caû. Moät ngaøy

laøm ba ñieàu aùc, ba naêm sau Trôøi seõ giaùng hoïa. Löôùi Trôøi

loàng loäng, luaät nhaân-quaû phaân minh, haù khoâng caån thaän,

laøm laønh traùnh aùc sao!

Chuù: Phuùc hoïa hai ñöôøng khoâng ngoaøi moät taâm. Ngaïn

ngöõ coù caâu: “Thieän laø chí-baûo, suoát ñôøi tieâu duøng khoâng heát.

Taâm laø thöûa ruoäng, traêm naêm canh taùc coù dö”. Ngöôøi tu

thieän nhö gieo haït gioáng toát xuoáng maûnh vöôøn, ñem coâng ra

ñeå vun xôùi boài ñaép, ñeán muøa gaët thì khoâng lo sôï ñeán naïn ñoùi

keùm. Ngöôøi khoâng tu nhö thöûa ruoäng bò boû hoang, coû daïi seõ

moïc ñaày vöôøn, Thieän cuõng nhö hoa maøu, phaûi laáy coâng

troàng môùi coù gaët haùi, aùc thì nhö coû daïi, khoâng caàn gieo

gioáng maø cuõng moïc khaép nôi. Cho neân ngöôøi quaân-töû thaän

troïng veà lôøi noùi cuõng nhö haønh ñoäng vaø vieäc laøm, khoâng ñeå

cho moät yù nieäm xaáu naøo moïc treân thöûa ruoäng loøng cuûa mình.

Haønh thieän coù nhieàu phöông phaùp, ñöùng ñaàu laø boá thí. Boá

thí laø ban ôn giuùp ngöôøi, coù theå baèng taøi vaät (taøi-thí), coù theå

baèng lôøi noùi (phaùp-thí), cuõng coù theå baèng tinh thaàn (voâ uùy-thí).

Coù tieàn môùi thí cuûa ñöôïc, neân taøi-thí coù haïn, coøn phaùp-thí thì

voâ haïn, lôøi noùi xuaát phaùt töø mieäng maø khoâng maát tieàn mua,

neân moïi ngöôøi ñeàu coù theå laøm ñöôïc. Ngoân laø lôøi noùi, haønh

phaùp-thí. Moät nuï cöôøi hieàn hoøa, nhö ngoïn gioù xuaân, coù theå

laøm maùt loøng moät ngöôøi ñang giaän, moät lôøi an uûi quan taâm

cuõng coù theå giaûi ñi moät noãi saàu man maùc trong loøng ngöôøi.

Giaûng ñaïo thuyeát phaùp giuùp ngöôøi môû hueä, thoaùt voøng luaân-

158

hoài thì coâng ñöùc voâ löôïng. Thò laø nhìn, xem, xem moïi ngöôøi

cuøng theå nhö mình. Thaáy ngöôøi ngheøo ñoùi khoå cöïc maø ñoäng

loøng traéc aån, ñoù laø loøng nhaân-töø. Phaät xem loaøi vaät nhö laø

cha meï vaø thaân quyeán cuûa ta trong nhöõng kieáp tröôùc neân

khoâng saùt sanh, thaáy chuùng sanh ñeàu coù Phaät-tính, ñeàu coù

theå thaønh Phaät neân phaùt taâm hoùa ñoä. Ñoù laø loøng töø-bi. Haønh

laø vieäc laøm, laøm vieäc nhaân nghóa töùc laø haønh thieän. Ñaïo-ñöùc

khoâng coù ngaøy nghæ, moät ngaøy laøm ba ñieàu thieän, moät naêm

thì ñuû moät nghìn, ba naêm thì ba nghìn. Laáy vieäc thieän laøm

baïn thì hoïa seõ khoâng ñeán, khoâng coù hoïa töùc laø ñöôïc phuùc.

Ngöôïc laïi, laáy aùc laøm baïn thì töï chuoác laáy hoïa vaäy. Kinh

Dòch vieát: “Thieän baát tích baát tuùc dó thaønh danh, aùc baát tích

baát tuùc dó dieät thaân”. Muoán neân danh thì phaûi tích ñöùc, muoán

traùnh hoïa thì phaûi boû aùc maø khoâng laøm. Lôøi noùi cuûa Thaùnh-

nhaân laø khuoân vaøng thöôùc ngoïc vaïn ñôøi khoâng sai, haù khoâng

gaéng maø theo hay sao!

159

Caûm-ÖÙng-Thieân

Hieäu-nghieäm luïc

Uoâng Tinh-Hö, ngöôøi Tieàn-Ñöôøng, thöôøng trì tuïng Caûm-

ÖÙng-Thieân vaø coù loøng phaùt taâm aán toáng, nhöng taâm-nguyeän

chöa ñöôïc toaïi thì ñaõ qua ñôøi. Ngöôøi con laø Uoâng-Nguyeân, tuoåi

tuy coøn nhoû, nhöng chòu aûnh höôûng cuûa thaân-phuï, sôùm chieàu

ñeàu ñoïc kinh, khi cha maát, beøn baùn ñi moät phaàn gia saûn cuûa

ngöôøi cha, ñoàng thôøi khuyeân nhöõng nhaø haûo-taâm quyeân tieàn

cuøng nhau aán toáng moät vaïn quyeån Caûm-ÖÙng-Thieân.

Moät ñeâm Uoâng-Nguyeân mô thaáy ngöôøi cha ñeán noùi:

- Con chaúng nhöõng noái chí cuûa cha, laïi coøn khuyeân ngöôøi

phaùt taâm cuøng nhau aán toáng Caûm-ÖÙng-Thieân, nay cha ñaõ ñöôïc

thaêng leân Thieân-Ñaøng, meï con cuõng ñöôïc taêng theâm tuoåi thoï.

Coøn con vaø nhöõng ngöôøi phaùt taâm aán toáng, ñeàu ñöôïc ghi coâng

vaøo soå tòch nôi Thieân-Taøo.

Veà sau, quaû ñuùng nhö lôøi cuûa ngöôøi cha noùi trong moäng,

thaân-maãu cuûa Uoâng-Nguyeân soáng ñeán 90 tuoåi môùi qua ñôøi.

Uoâng-Nguyeân vaø nhöõng ngöôøi quyeân tieàn in kinh ñeàu ñöôïc

phuù quyù.

***0***

ÔÛ Tuøng-Giang coù ngöôøi Tröông-Ñöùc-Boå, haøng ngaøy ñeàu tuïng

nieäm Caûm-ÖÙng-Thieân. Ñeán tuoåi giaø, töï tay cheùp laáy hai quyeån

chia cho hai ngöôøi con moãi ngöôøi moät quyeån vaø daën raèng:

- Ñaây laø gia taøi cuûa cha chia cho hai con, ñaïo laøm ngöôøi vaø

160

laøm giaøu ñeàu ôû trong cuoán Caûm-ÖÙng-Thieân naøy. Mong hai con

haõy giöõ laáy vaø laøm theo lôøi trong kinh daïy.

Hai ngöôøi con hoûi:

- Saùch cuûa Thaùnh Hieàn ñaâu coù daïy ngöôøi phöông phaùp laøm

giaøu ñaâu?

Tröông-Ñöùc-Boå ñaùp:

- Trong kinh vieát: “Toaùn giaûm taéc baàn hao” laø chæ veà söï

baàn-cuøng, vaø “Phöôùc loäc tuøy chi” chæ veà phuù quyù cuûa ngöôøi.

Ñoù chaúng phaûi laø daïy ngöôøi caùch buoân baùn hay sao?

Hai ngöôøi con nghe lôøi daën cuûa cha, haønh trì theo lôøi daïy

trong Caûm-ÖÙng-Thieân. Veà sau hai anh em laäp gia thaát, con caùi

ñeàu hieån ñaït.

***0***

Döông-Thuû-Nghieäp, ngöôøi Haø-Giang, tuoåi 60 maø vaãn chöa

con, thöôøng lo aâu khoâng ngöôøi noái doõi toâng-ñöôøng. Tình côø ñoïc

Caûm-ÖÙng-Thieân, thaáy caâu “Hoïa phuùc voâ moân duy nhaân töï

trieäu”, beøn haønh trì theo lôøi kinh, tu ñöùc tích thieän vaø ra tieàn

aán toáng kinh.

Hai naêm sau, Döông-Thuû-Nghieäp bò beänh naëng cheát. Khi

ngöôøi vôï ñang chuaån bò quan quaùch nhaäp lieãm thì oâng tænh

daäy soáng laïi. Ngöôøi vôï kinh-haõi ñònh boû chaïy. OÂng leân tieáng

noùi vôùi ngöôøi vôï:

- Mình chôù neân sôï, ta chöa cheát ñaâu.

Ngöôøi vôï vöøa möøng vöøa ngaïc nhieân, beøn hoûi nguyeân do.

OÂng noùi:

161

- Khi ta theo quyû voâ-thöôøng ñeán aâm-ty, thaáy moät vò quan noùi

vôùi quyû voâ-thöôøng raèng: “Soá cuûa ngöôøi naøy tuy ñaõ maõn vaø

khoâng coù con, nhöng vì tuïng trì Caûm-ÖÙng-Thieân vaø phaùt taâm

khaéc in, neân ñöôïc taêng theâm tuoåi thoï vaø ñöôïc con”. Ta vì theá

maø ñöôïc hoaøn döông trôû laïi.

Naêm sau, vôï Döông-Thuû-Nghieäp quaû nhieân sinh ñöôïc moät

ngöôøi con trai.

***0***

Tri meänh vaø laäp meänh

Vöông-Phuïng-Nghi thieän-nhaân noùi: Meänh coù Tuùc-Meänh,

AÂm-Meänh vaø Thieân-Meänh.

- Tuùc-Meänh: Laø söï baàn-cuøng, phuù-quyù, thoï yeåu cuûa kieáp

naøy. Neáu nhö kieáp tröôùc tích ñöùc haønh thieän, thì kieáp naøy seõ

ñöôïc höôûng phuùc. Ñoù laø ngöôøi coù tuùc-meänh toát. Traùi laïi, ngöôøi

coù tuùc-meänh xaáu thì phaûi chòu caûnh baàn-cuøng, long ñong,

hoaëc laø mang beänh taät... ñeàu laø do nghieäp ñaõ taïo töø kieáp tröôùc,

neân kieáp naøy phaûi chòu laáy. Ñoù laø luaät nhaân-quaû. Kinh Phaät

cheùp: “Muoán bieát nhaân cuûa kieáp tröôùc, thì xem quaû chòu trong

kieáp naøy; muoán bieát quaû cuûa kieáp sau, thì haõy xem haønh vi vaø

vieäc laøm cuûa kieáp naøy”.

- AÂm-Meänh: Laø phaàn taäp-tính xaáu coù töø haäu-thieân, nhö Töûu,

Saéc, Taøi, Khí, do söï tieâm nhieãm töø hoaøn caûnh beân ngoaøi, ñeàu

thuoäc phaàn aâm-meänh.

- Thieân-Meänh: Laø baûn tính tieân-thieân do Trôøi phuù. Saùch

162

Trung-Dung vieát: “Thieân meänh chi vò tính”, Tính naøy chí-thieän

voâ aùc, Thaùnh phaøm nhö nhau, haøm chöùa nguõ-ñöùc laø Nhaân, Leã,

Nghóa, Trí, Tín.

Tuùc meänh toát hay xaáu laø do nhaân ñaõ taïo töø kieáp tröôùc. Anh

chò em sinh ñoâi, nhöng soá meänh cuûa hai ngöôøi ñeàu khaùc bieät

nhau, luaät nhaân-quaû coù theå giaûi thích ñöôïc söï khaùc bieät naøy.

Phaàn aâm-meänh laø nhöõng taäp tính xaáu tieâm nhieãm töø haäu-

thieân, coù haïi cho phaàn tuùc-meänh vaø thieân-meänh. Neáu nhö moät

ngöôøi coù ñöôïc phaàn tuùc-meänh toát, nhöng hay côø baïc röôïu cheø,

caäy theá hieáp ngöôøi... töï nhieân seõ laøm haïi ñeán phaàn tuùc-meänh

maø giaûm ñi hoàng-phuùc vaø tuoåi thoï cuûa kieáp naøy, ñoàng thôøi

cuõng taïo neân nghieäp seõ phaûi chòu trong kieáp sau. Traùi laïi, ñoái

vôùi ngöôøi coù tuùc-meänh xaáu, cuõng khoâng neân than van oaùn

traùch, maø phaûi nghó raèng mình khoâng baèng ngöôøi ñeàu laø do ñaõ

troàng nhaân xaáu, haõy an phaän vôùi soá maïng cuûa mình vaø phaûi

tích ñöùc haønh thieän, sau naøy seõ ñöôïc Trôøi giaùng phuùc.

Thaùnh-nhaân khoâng coù phaàn aâm-meänh, voâ taâm vôùi tuùc-

meänh, xem giaøu ngheøo, thoï yeåu nhö laø moät giaác moäng khoâng

thöïc, neân an baàn laïc ñaïo, tu taâm döôõng tính ñeå phaùt huy baûn

tính tieân-thieân laø löông-tri löông-naêng ñeán möùc chí-thieän. Ñöùc

Khoång-Töû noùi:

“Baát tri meänh voâ dó vi quaân-töû”. Baát tri meänh, chaïy theo

ñöôøng duïc voïng, thuoäc keû phaøm phu. Boû phaàn aâm-meänh, tu

phaàn tuùc-meänh, laø ñaáng tröôïng-phu. Tri meänh vaø bieát laäp

meänh laø ngöôøi quaân-töû vaäy.

ooo0ooo