Trantsizio demokratikoa Espainian

Mentxu Gandarias Ipiña

Trantsizioa

FRANCOREN OSTEKO

LEHENENGO URTEA

(1975-XI/1976-VII)

Trantsizioa. Francoren osteko 1.urtea


ETA ORAIN, ZER?

JARRAIPENA

ERREFORMA

APURKETA

Francisco Franco 1975eko azaroaren 20an hil zen.

Hil aurretik, Francok bere oinordetza lege ezberdinen bidez

loturik utzi zuen.

1947ko Estatuko Burutzako Ondorengotza Legea

1966ko Lege Organikoa

1969ko Estatu Burutzako Oinordekoaren Izendapena

Francoren testamentu politikoa errespetatu egin zen.


1975eko azaroaren 22an, Joan Karlos I.ak Espainiako erregetza zin

egin zuen.

Handik egun batzuetara hasi zen lanean Arias Navarro, diktadorearen

azkeneko gobernuburua.

Halere, frankismoaren iraupena bideraezina zen.

Sistemaren benetako oinarria zen diktadorea.

Indar politiko frankisten batasunik eza.

Oposizioaren asmoak erregimen demokratikoa ezartzeko

Petrolioaren igoerak eragindako krisi ekonomikoa


Junta (PCE) +

Plataforma (PSOE)

Manifestazioak, grebak. Ezegonkortasuna

FRANCOREN HERIOTZAREN AURREKO JARRERAK

ARIAS NAVARROREN POLITIKAK EZ ZITUEN ASETZEN

HERRITARREN ITXAROPENAK errepresio poliziala

DIKTADURAREN SOSTENGU TRADIZIONALAK

Armada

Eliza

ZATIKETA

PREST ALDAKETARAKO

OPOSIZIO POLITIKOA BATASUNA

Negoziazioa eta mobilizazioa


1976ko uztailean, Carlos Arias Navarrok dimititu egin zuen.

Erregeak, ustekabean, Adolfo Suárez aukeratu zuen.

Katolikoa eta Mugimenduan hezitua zenez, sektore

inmobilistak “konfiantzazko botoa eman zion”.

• Kargu ezberdinetatik pasata, komunikabideak ondo ezagutzen

zituen.

• Gaztea zen, erregearen belaunaldikoa.


ADOLFO SUÁREZEN

GOBERNUA

(1976-1977)

Trantsizioa. Adolfo Suarezen gobernua

Trantsizioa. Adolfo Suarezen gobernua

Trantsizioa. Adolfo Suárezen gobernua

Suárezen helburuak:

Espainia demokratizatzeko neurriak onartu

Hauteskunde orokorrak deitzeko dena prestatu

SUÁREZEN 1.GOBERNUA: GAZTEAK ETA ERREFORMISTAK

LEHENDABIZIKO NEURRIAK: AMNISTIA POLITIKOA GUTIERREZ MELLADO JENERALAREN LEHENDAKARIORDEAREN

IZENDAPENA HAUTESKUNDEAK DEITZEKO ASMOA ADIERAZTEA IDEIA POLITIKOENGATIK KATEDRA GALDURIKO IRAKASLEEI IRAKASTEKO

ESKUBIDEA ITZULTZEA OPOSIZIOAREKIKO ELKARRIZKETAK HASTEA.

ERREFORMA POLITIKORAKO LEGEA (erreferendumean onartua)

ALDERDI POLITIKOAK LEGEZTATZEA Arazoak PCErekin. Lege-dekretu baten bidez

SINBOLOGIA NAZIONALISTAREN ONARPENA


TOP AUZITEGIAREN DESAGERPENA

ERAKUNDE SINDIKALEN ONARPENA


Arazoak :

Sektore inmobilista frankista

Atentatu terroristak:

GRAPO (Grupos de Resistencia Antifascista Primero de Octubre)

ETA

Guerrilleros de Cristo Rey

Monarkikoen zatiketa eta monarkiaren hasiera

ahula.

Juan jaunak koroari uko egin zion.

Aurrerantzean, Bartzelonako konde-titulua

erabiliko zuen.


ADOLFO SUÁREZ

MANUEL FRAGA SANTIAGO CARRILLO

FELIPE GONZÁLEZ

1977ko EKAINEKO HAUTESKUNDE OROKORRAK




UCDren LEHENENGO

AGINTALDIA

(1977-1979)

Trantsizioa. UCDren 1.agintaldia

HIRU HELBURU NAGUSI

ITUN EKONOMIKOA

ITUN AUTONOMIKOA

ITUN POLITIKOA

MONCLOAKO ITUNAK

AURREAUTONOMIAK

1978ko KONSTITUZIOA



1)- KRISI EKONOMIKOA ARINTZEKO BEHARRA

ARAZO EKONOMIKOAK

– INFLAZIOA

– LANGABEZIA

– DEFIZITA

– OGASUN SISTEMA

KONPONBIDEAK – SOLDATEN KONTROLA

– DEFIZITAREN KONTROLA

– SEGURANTZA SOZIALAREN ERREFORMA

– OGASUNAREN ERREFORMA • Gastuaren gaineko zergak • Pertsona fisikoen eta sozietateen

errentaren gainekoak

• Ondarearen eta transmisioen gainekoak

ITUN EKONOMIKOA

(alderdi politikoak, patronala eta

sindikatuak):

MONCLOAko ITUNAK (1977)


2)- ESTATUAREN LURRALDE ANTOLAKETA ETA

ALDARRIKAPEN NAZIONALISTAK

Aldarrikapen

autonomikoen indarra

Zentralismo frankista zorrotzaren kontrako sentimendu bizia

AURREAUTONOMIKOAK ZIREN AKORDIOAK




GENERALITATen BERRESKURAPENA TARRADELLAS PRESIDENTen ITZULERA

1977-X. “Ciutadans de Catalunya : Ja soc aquí”

KATALUNIAN Adolfo Suárezek 1954tik Generalitat-eko president kargua erbestean zuen

Josep Tarradellas-kin elkartu zen jaioterrira itzultzeko eta gobernu autonomikoa berrezartzeko.

1977ko irailaren 11an (Diada eguna, aberri katalandar eguna, Francoren heriotzaz geroztik ospatu zen bigarrena) milioitik gora kataluniar manifestatu ziren autonomiaren eta amnistiaren alde.

Suárezek Tarraldellasi Espainiara itzultzeko baimena eman zion eta dekretu bidez president kargua eman zion, aurreautonomikoa zen gobernuburu izendatuz eta era horretan prozesua legitimizatuz.

EUSKAL PROBINTZIETAN Gizartea oso zatituta politikoki (3 ala 4 probintzia? Autonomia ala

independentzia?....) ETAren indarkeria Suárezek erbestean zegoen Leizaola lehendakariarekin harremanak izaten

ahalegindu zen baina Leizaolak Suárezekin zuzenean negoziatzeari uko egin zion. Suárezen gobernuak zenbait neurri hartu zituen, ikurrina legeztatzea, amnistia…,

baina euskal lurretan ez zen normaltasunik lortzen.

1978ko urtarrilean, ETAren jarduera eteteko onena zelakoan, EUSKAL KONTSEILU NAGUSIA (EKN) osatzeko baimena luzatu zuen Gobernuak dekretu bidez. Instituzio aurreautonomiko honetan Araban, Gipuzkoan, Bizkaian eta Nafarroan hauteskunde orokorretan hautaturiko diputatuak eta senatariak sartu ahal izango ziren. Kontseilua eratu zenean, Nafarroako ordezkariek parte ez hartzea erabaki zuten.

EKNk autonomi estatutua prestatu behar zuen eta bitartean, Estatuak erakunde aurreautonomikoari transferitu behar zizkion eskumenak negoziatu.




Estatutua prestatzea


Leizaola lehendakaria

EUSKAL KONTSEILU NAGUSIA (EKN)

Konstituzioa onetsi aurreko hilabeteetan, beste lurraldeetara ere zabaldu zen autonomia eta Autonomi Estatua egituratzen hasi zen. Gobernu zentralak beretzat gorde zituen ahalmen nagusiak: kanpo-harremanak, defentsa, ejertzitoa, sistema monetarioa eta ogasuna.

Konpetentziak eskuratzea


1978ko KONSTITUZIOA

TESTUINGURU HISTORIKOA

Francoren diktaduraren bukaera eta Joan Karlos I.aren erreinaldiaren hasiera. Gizartearen mobilizazioak eta aldarrikapenak Arias Navarroren gobernuaren osteko Suárezen hautaketa Oposizioarekiko elkarrizketak eta Erreforma Politikorako Legea. PCEren legeztapena. UCDren garaipena 1977ko hauteskundeetan. Aldarrikapen autonomikoak Petrolio krisiak eragindako krisi ekonomikoa. Estatua udalerri, probintzia eta sortzeko diren autonomia-erkidegoetan antolatzen da

3)- ESPAINIAKO KONSTITUZIOA EGITEA

Trantsizioa. UCDren 1.agintaldia 1978ko KONSTITUZIOA

EGILEAK ETA PROZESU ERAIKITZAILEA

Ideologia ezberdineko 7 politikarik (UCDko 3, PSOEko 1, APko 1, PCEko 1, eta nazionalista katalan 1) batzordea osartu zuten . Konstituzioaren “aitak”. Proiektua Gorteetan eztabaidatu/moldatu/onartu egin zen. Herritarrek erreferendum batean onartu egin zuten (1978-XII-06) Erregeak berretsi egin zuen (1978-XII.27).

SUBIRANOTASUNA

Nazionala

ESTATU MOTA

Zuzenbideko Estatu sozial eta demokratikoa. Monarkia parlamentarioa.


BO

TERE B

AN

AK

ETA

EXEKUTIBOA nor

aginteak

Estatuburua erregea da. Monarkia oinordetzan oinarritzen da. Konstituzioak koroaren eskumenak mugatzen ditu eta era berean erregeak konstituzioa eta autonomi erkidegoen eskubideak errespetatuko dituela zin egin behar du. Erregea Estatuaren ordezkaritza gorena da nazioarteko harremanetan.

Gobernuburua presidentea da. Lau urterako agintaldia. Honek ministroak aukeratzen ditu. Ministroen Kontseilua gobernu organo gorena da.

LEGEGILEA nor

sufragioa aginteak

Bi ganbarako sistema legegilea: Diputatuen Kongresua eta Senatua.

Diputatuak (300-400) sufragio unibertsalaren bidez aukeratuak izango dira, 4 urterako. Botoa emateko eskubidea 18 urterekin. Hautesle-barrutia probintzia da eta populazioaren araberako diputatuak izango dira. Parlamentuaren eginkizunak: lan legegilea, aurrekontuak onestea eta gobernuaren jardueraren kontrola. Presidentea aukeratzen du.

Senatuan probintzia bakoitzeko 4 senatari egongo dira sufragio unibertsalaz aukeratuak.

JUDIZIALA nor

aginteak

Botere judiziala askea eta independientea izango da. Justizia erakunde nagusiak: Auzitegi Gorena, Auzitegi Nazionala eta Auzitegi Konstituzionala.


GIZABANAKOEN ESKUBIDEAK

Gizabanakoen eskubideak: berdintasuna, iritzi-askatasuna, mugitzekoa, hezkuntza aukeratzeko eskubidea, etxebizitzaren bortxaezintasuna, postaren bortxaezintasuna,…

Eskubide politiko-sozialak: elkartzekoa, manifestazioak egitekoa, alderdi politikoak sortzekoa, sindikatzekoa,…

Herritarren eskubide eta betebeharrak: zerbitzu militarra (egun desagertua), ogasunari ordaintzekoa, jabego pribatua izatekoa, lan egiteko betebehar eta eskubidea, inguruneaz gozatzeko eskubidea eta zaintzeko betebeharra,…

1978ko KONSTITUZIOA


LURRALDEEN ANTOLAKETA

Espainiako nazioaren batasuna ezin da hautsi, espainiar guztien aberri banaezina da baina era berean, Espainia osatzen duten nazionalitate eta eskualdeen autonomia-eskubidea eta haien arteko elkartasuna aitortzen eta bermaten ditu.

Nazionalitate historikoez gain, autonomi erkidegoa sortzeko aukera gainontzeko lurraldeetara ere zabaltzen du. Ez du autonomien mapa diseinatzen, lurralde autonomoak osatzeko eskubidea eta hori lortzeko baldintzak, besterik ez.

Bi bide ezberdin estatutua eta erkidegoa lortzeko: bide azkarra lurralde historikoentzat (151.art) eta bide motela gainontzeko guztientzat (143.art.)

Estatuak eskumen esklusiboak izango ditu (guziten eskubide bermatzeko araudian, nazionalitatean, inmigrazio eta emigrazioan, atzerritartasunean, nazioarteko harremanetan, Armadan, Gizarte-Segurantzaren oinarrizko legegintza eta ekonomi erregimenean, erreferendum bidez, herri kontsulta egiteko deiaren baimenean).


ELIZAREN ETA ESTATUAREN

ARTEKO HARREMANA

Estatu ez-konfesionala den arren, gizartearen erlijio tradizionala katolikoa dela jakinda, lankidetza-harremanak izatera bultzatzen ditu botere publikoak.

EKONOMIA ETA OGASUNA

Herritar guztiek Ogasunari aportazioa eman beharko diote era orekatu eta justu batean.

Gobernuak urtero aurrekontuak aurkeztu behar ditu Parlamentuan.

Jabego pribatua eta merkatu librea aintzat hartzen dituen arren, Estatuari bizitza ekonomikoan esku hartzeko ahalmena onartzen dio, baita desjabetzeak egiteko ere.

ARMADA Erregea da Indar Armatuen ofizial gorena. Derrigorrezko zerbitzu militarra.

KULTURA ETA HEZKUNTZA

Estatuko hizkuntza ofiziala gaztelania da.

KONSTITUZIOAREN BALORAZIOA IDEOLOGIA

Aurrerakoia eta demokratikoa. Indar politiko ezberdinen adostasunean oinarrituta.

IRAUPENA 1978tik aurrera. Oraindik indarrean dago.

ONDORIOAK Autonomien mapa pixkanaka egituratuz joan zen lurraldeek eskatu eta euren estatutuak onartuak izan ahala.

BALIO HISTORIKOA

Erroldaren %67k parte hartu zuen erreferendumean eta hautesleen %88ak onartu zuen. Egungo Euskadin abstentzioa (EAJ) zein ezezko (HB) botoen proportzioa handiagoa izan zen.

Konstituzio demokratikoa, erregimen demokratikorako marko juridiko berria. Diktadura batetik monarkia parlamentariora pasa zen.

Ez du berrikuntza erradikalik, aurreko konstituzio espainiarretan eta batez ere, Bigarren Mundu Gerraren osteko konstituzio europearretan oinarrituta.

1948an onarturiko Giza Eskubideen Aldarrikapenaren eragina askatasun eta eskubideen zerrendan nabarmena da.

Konstituzio gogorra da, prozedura zehatza du bere edukia erreformatzeko.

Egun, alderdi politiko batzuek konstituzioaren hainbat atalen erreforma eskatzen dute baina eztabaidak ez du inoiz emaitzik eman (moneta mota, monarkiaren ondorengotza, zerbitzu militar derrigorrezkoa, Europar Batasunaren partaidetza,…)



HAUTESKUNDE DEIALDIAK

1979-III. HAUTESKUNDE OROKORRAK

1979-IV. UDAL-HAUTESKUNDEAK

DEMOKRAZIAREN FINKAPENA UCDren 2.AGINTALDIA ETA KRISIALDIA ( 1979-1982)


UCDren garaipena

UCDren BIGARREN

AGINTALDIA

(1979-1982)


KONSTITUZIOA ETA ESTATUTUAK ERATZEKO BIDEAK. 1979KO GERNIKAKO ESTATUTUA


Espainiako nazioaren batasuna ezin da hautsi, espainiar guztien aberri banaezina da baina era berean, Espainia osatzen duten nazionalitate eta eskualdeen autonomia-eskubidea eta haien arteko elkartasuna aitortzen eta bermaten ditu. Nazionalitate historikoez gain, autonomi erkidegoa sortzeko aukera gainontzeko lurraldeetara ere zabaltzen du. Ez du autonomien mapa diseinatzen, lurralde autonomoak osatzeko eskubidea eta hori lortzeko baldintzak, besterik ez. Bi bide ezberdin estatutua eta erkidegoa lortzeko: bide azkarra lurralde historikoentzat (151.art) eta bide motela gainontzeko guztientzat (143.art.)


KONSTITUZIOA ETA ESTATUTUAK ERATZEKO BIDEAK. 1979KO GERNIKAKO ESTATUTUA

Lehenengo idatzi eta onartu ziren autonomi estatutuak euskalduna, kataluniarra (1979ko urrian) eta galiziarra (1980ko amaieran) izan ziren.

Euskal Estatutuaren proiektua Euskal Kontseilu Nagusiak (II.Errepublikan onartutakoan oinarriturik) idatzi zuen.Bukatutakoan, erreferenduma egin zen eta estatutua onartu egin zen (1979ko urriaren 25ean).

Hauteskunde autonomikoetan EAJk irabazi zuen eta Eusko Jaurlaritza osatu zuen. Lehenengo lehendakaria Karlos Garaikoetxea izan zen.


1979 eta 1983 urteen bitartean, egituratu zen autonomia estatua eta, horren arabera, estatu espainiarra 17 autonomia erkidegotan antolatutako lurraldea bihurtu zen..

Trantsizioa. UCDren 2.agintaldia 1979ko GERNIKAKO ESTATUTUA

Euskal Estatutua Lege organikoa da. Estatutua da erkidegoaren oinarrizko arau instituzionala,lurralde autonomoko lege nagusia.

Erkidegoaren eskumenak, betebeharrak, eta lurralde horren barneeraentza agertzen dira. Halaber, estatutuaren erreforma eta garapenerako prozesua ere zehaztu eta arautu ohi da.

Gernikako estatutuaren arabera, Euskal Herria autonomi erkidego bihurtzen da Espainiako Estatuaren barruan.

Euskadi edo Euskal Herria (País Vasco) izenak erabiliko dira erkidegoa izendatzeko.

Arabak, Gipuzkoak eta Bizkaiak, baita Nafarroak ere EAE osatzeko eskubidea dute. Lurraldea Araba, Gipuzkoa, Bizkaia eta Nafarroako probintzien mugekin bat datozen lurralde historikoek osatzen dute, baldin eta Nafarroak erkidegoan sartzea erabakitzen badu.


Euskara hizkuntza ofiziala da gaztelaniarekin batera eta guztiek daukate bi hizkuntzak ezagutzeko eta erabiltzeko eskubidea.

Euskadiko bandera ikurrina da.

Botere banaketa: Botere legegilea: Parlamentua edo Legebiltzarra, sufragio unibertsalez

hautatua. Berezitasunik handiena hiru lurralde historikoek Legebiltzarrean ordezkari-kopuru berdina (25) izatea da.

Botere exekutiboa: Gobernu autonomikoa edo Eusko Jaurlaritza.

Botere judiziala: Justizia Auzitegi Nagusia.

Gobernu zentralak gobernu ordezkaria izendatzen du erkidego bakoitzean.


ESKUMENAK Politika arloan: autogobernurako erakundeen egituraketa Ekonomian: nekazaritza, abelazkuntza, basogintza, arrrantza, ehiza,

barruko azokak, artisautza, garapenaren sustapena,etab. Azpiegitura eta garraioetan: herrilanak, errepideak, trenbideak, portuak,

aireportuak, etab. Lurraldearen antolamenduan Hirigintzan Ingurugiroan Etxebizitzan Eskumen sozialak: gizarte laguntza, Osasun arlokoak: osasunbidea, higienea, eraikin eta instalazioen babesa,

etb. Kultura, kirol edo astialdian: museoak, liburutegiak, ikerketa, turismoa,

kirola, etb.

Erkidegoaren finantzaketa: Euskadik bere Hazienda autonomoa izango du. Kontzertu ekonomikoak

ESTATUARI DAGOZKION ESKUMEN ESKLUSIBOAK: Edozein espainiarrek dituen eskubideak eta Konstituzioak ematen

dizkion eginkizunak betetzeko beharrezkoa den egoera arautzea. Naziotasun, inmigrazio-, emigrazio-, atzerritartasun- eta babes-

arazoak. Nazioarteko harremanak. Defentsa eta Indar armatuak. Gizarte-segurantzaren oinarrizko legegintza eta ekonomi erregimena,

Autonomia Erkidegoek alor honetan duten eskuhartzearen kaltetan izan gabe.

Segurantza Publikoa, Autonomia Erkidegoek beren Estatutuetan, lege organiko batek xedatzen duen markoan, poliziak eratzeko duten ahalbidearen kaltetan izan gabe.

Errefendum bidez, herri kontsulta egiteko deiaren baimena.



UCDren 2.AGINTALDIAREN ARAZO NAGUSIAK

KRISI

EKONOMIKOA

TERRORISMOA

URTEA HILDAKOAK

ETA GRAPO ESKUIN

MUTURRA 1975 16 5 - 1976 17 1 3 1977 12 7 8 1978 65 6 1 1979 78 31 6 1980 96 6 20 1981 30 5 1


UCDren 2.AGINTALDIAREN ARAZO NAGUSIAK

ARAZOAK UCD BARRUAN

1. KOALIZIOAREN AHULEZIA 2. ESPAINIAREN EGITURA DESZENTRALIZATUA 3. DIBORTZIOA ONARTZEKO LEGEAREN AURREKO DIFERENTZIAK 4. UCDren EMAITZA ESKASAK AUTONOMI HAUTESKUNDEETAN. 5. PSOEren OPOSIZIO INDARTSUA PARLAMENTUAN 6. SUÁREZEN LAGUNTZEN MURRIZKETA

CALVO SOTELO GOBERNUBURU BERRIA (1981)

(1981-I)


OTSAILAREN 23ko ESTATU-KOLPEA

ALDARRIKAPEN AUTONOMIKOAK LOAPAren kontrako kritikak


CALVO SOTELOREN ARAZOAK (1981-82)

NATO/OTAN

DIBORTZIO LEGEAREN ONARPENA

KOLTZAREN KRISIA ALMERIAKO KASUA

ESTATU-KOLPE MILITARRA

Trantsizioa. UCDren 2.agintaldia Trantsizioa. UCDren 2.agintaldia

CALVO SOTELOREN ARAZOAK (1981-82)

1982ko HAUTESKUNDE OROKORRAK

Trantsizioa.PSOEren agintaldia

1982ko HAUTESKUNDE OROKORRAK


PSOEren LEHENENGO

AGINTALDIA

(1982-1986)

Trantsizioa.PSOEren agintaldia ERRONKA EKONOMIKOAK

PETROLIOAREN PREZIOAREN BILAKAERA 1973-1985

DEFIZITA INFLAZIO ETENGABEA ATZERAPEN TEKNOLOGIKOA ENPRESEN LEHIAKORTASUN FALTA ANTOLAKUNTZA ENPRESARIAL DESEGOKIA LANPOSTUEN GALERA

SOLDATEN KONTROLA LEHIAKORTASUNAREN ETA SEKTORE/TEKNOLOGIA DINAMIKOEN ALDEKO APOSTUA MODERNIZAZIOA ETA ESPEZIALIZAZIOA

INDUSTRIAREN BIRMOLDAKETA


ONTZIOLEN ETA SIDERURGIAREN KRISIA LANGABEZIEN IGOERA LANGILEEN ALDARRIKAPENAK

SEKTO

RE K

LASIK

OEN

KR

ISIALID

A


RUMASA HOLDING-AREN DESJABETZEA

BANKETXEEN ELKARKETAK


HEGOALDEKO NEKAZAL JORNALARIEN EGOERA HOBETZEKO PER (PLAN EMPLEO RURAL) SORTU ZUEN

BEZA EZARRI ZEN IRUZUR FISKALAREN KONTRAKO POLITIKA

HEZKUNTZAREN MODERNIZAZIOA


GIZARTEA MODERNIZATZEKO NEURRIAK

ABORTOAREN LEGEA (1985)

EJERTZITOAREN ERREFORMA

ZERBITZU SOZIAL PUBLIKOEN HOBEKUNTZA

LANGABETUENTZAKO PRESTAZIOEN HOBEKUNTZA: INEM

PENTSIOEN ERREFORMA


GIZARTEA MODERNIZATZEKO NEURRIAK

1986. ESPAINIA EEEko KIDE NATO ERAKUNDEAN MANTENTZEKO ERREFERENDUMA

Trantsizioa.PSOEren agintaldia KANPO-POLITIKA


1986. HAUTESKUNDE

OROKORRAK

GARAIPEN SOZIALISTA

Education

Trantsizio demokratikoa Espainian