MEKANSAL SENTEZ TÜRKİYE

C.10.1 – C.10.2TÜRKİYE’NİN YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ

İÇERİK

1 – TÜRKİYE ARAZİSİNİN JEOLOJİK DEĞİŞİMİa)Türkiye’de volkanizmab)Türkiye’nin fay hatları ve deprem bölgeleri

2 – TÜRKİYE’NİN DAĞLARIa)Bulunduğu yere göre dağlarb)Oluşum özelliğine göre dağlar

3 – TÜRKİYE’NİN PLATO VE OVALARIa)Platolarb))Bulunduğu yere göre ovalar

TÜRKİYE’NİN JEOLOJİK DEĞİŞİMİ • Yer hareketlerinin çok sık yaşandığı bir bölgede bulunmaktadır. • Ülkemiz bir jeoloji laboratuarı görünümünde bir yapıya

sahiptir.• Çünkü ülkemiz hemen her jeolojik devire ait tortul, volkanik,

metamorfik kayalara ve arazilere sahiptir.• Türkiye topraklarında tüm jeolojik zamanlara ait araziler yer

alır.

• Türkiye’nin bugünkü yer şekillerinin oluşmasında orojenez ve epirojenez hareketlerinin rolü vardır

1 – TÜRKİYE ARAZİSİNİN JEOLOJİK DEĞİŞİMİ

Alp OrojenikKuşağındayer alan Türkiyetoprakları oldukçayüksek (Ortalama1132 m.) veengebeli birarazidir.

Dünya üzerinde orojenik kuşakların dağılımı. Pembe renkli alanlar çok yaşlı kratonları göstermektedir.

1. İLKEL ZAMAN (PREKAMBRİYEN)• Günümüzden

yaklaşık 600 milyon yıl önce sona eren bu devrede oluşan arazi örneklerine Türkiye’de bazı orojenik kıvrımların tabanında rastlanır

2. BİRİNCİ JEOLOJİK ZAMAN ( PALEOZOİK)

• 325 milyon yıl süren bu devrede Türkiye’nin bulunduğu alan büyük ölçüde denizlerle kaplıydı. (Tetis okyanusu içerisinde)

• Bugünkü masif alanlarsa bu denizdeki adalar halinde yer almaktaydı .

• Mermer, gnays, kuvarsit, şist gibi metamorfik kayaçlardan oluşan bu kütlelere MASİF adı verilir.

• Masiflerin oluşmasında volkanik olaylar ve metamorfizma etkili olmaktadır.

TÜRKİYE’DEKİ BAŞLICA MASİFLER

MARMARA’DA YILDIZ DAĞLARI

ULUDAĞ

KAZ DAĞLARI

EGE’DE SARUHAN – MENTEŞE

İÇ ANADOLU’DA KIRŞEHİR

NİĞDE

KARADENİZ’DE DADAY – DEVREKANİ

AKDENİZ’DE ALANYA

DOĞU ANADOLU’DA BİTLİS

PÖTÜRGE

Zonguldak çevresindeki taş kömürü yatakları bu jeolojik dönemde oluşmuştur

3 – İKİNCİ JEOLOJİK ZAMAN ( MESOZOİK)

• Kuzey Anadolu ve Toros dağ kuşakları, bu zamandan kalma jeolojik arazilerin yaygın olduğu alanlardır

• Bu zamanda Anadolu’da deniz altı volkanizması başlamıştır.

4 – ÜÇÜNCÜ JEOLOJİK ZAMAN (TERSİYER)

Anadolu’nun büyük bölümü kara haline gelmiştir.

Bu devrin ortalarında Kuzey Anadolu Dağları ve Toros Dağları ortaya çıkmıştır

Anadolu bütün olarak yükselirken Akdeniz ve Karadeniz çanakları derinleşmiştir

ÜÇÜNCÜ JEOLOJİK ZAMAN (TERSİYER)

Nemli ve sıcak iklim şartlarına geçilmesi ile gür ormanlar ve bunların göl ortamlarında birikmesi sonucu zamanla linyit ve petrol yatakları meydana gelmiştir.

Üçüncü zamanın sonlarında ülkemizde tuz ve borasit yatakları oluşmuştur.

ÜÇÜNCÜ JEOLOJİK ZAMAN (TERSİYER)

Bu dönemde Kuzey Anadolu, Doğu Anadolu ve Batı Anadolu fay hatları oluşmuştur.

Neojen Devrinde Kara ve Denizlerin yerleri (23,8 myö ile 1,81 myö arası)

5 – DÖRDÜNCÜ JEOLOJİK ZAMAN (KUVATERNER)

Türkiye hemen hemen bugünkü görünümünü Kuvaternerde kazanmıştır.

Kuzey Anadolu ve Toros Dağlarındaki yükselmeler ile fay kuşakları boyunca çökme ve yükselmeler bu dönemde meydana gelmiştir.

Ege Denizi’nin bulunduğu saha çökmüş, daha önce akarsu vadileri olan İstanbul ve Çanakkale Boğazları oluşarak Akdeniz ve Karadeniz birleşmiştir.

5 – DÖRDÜNCÜ JEOLOJİK ZAMAN (KUVATERNER)

İklim değişmelerine bağlı olarak yüksek dağlık alanlar buzullarla kaplanmıştır.

Bu jeolojik zamanda dört büyük buzul dönemi yaşanmıştır.

Ayrıca Süphan, Nemrut, Erciyes, Tendürek, Hasan Dağı ve Karacadağ gibi volkanik dağlar oluşmuştur.

SÜPHAN

NEMRUT

HASANDAĞI

TÜRKİYE’DE VOLKANİZMA

*Tersiyer başlarından itibaren yüzey volkanizması

*Önceleri çizgisel püskürme, Tersiyer sonlarına doğru merkezi püskürme(sonucu- İç Anadolu ve Doğu Anadolu’da volkanik dağlar sıralar oluşturmuştur)

Nemrut Dağı en son 1692 yılında faaliyete geçmişti

TÜRKİYE’DE VOLKANİZMA

Çatalhöyük’te duvar resminde Karadağ’ın püskürmesi resmedilmiştir

KULA

Kula’da (Katakekaumene) insan ayak izleri

*Ceyhan doğusu ve Hassa çevresinde “leçe’ler” (bazalt akıntıları)

TÜRKİYE’NİN FAY HATLARI ve DEPREM BÖLGELERİ

•Kuzeydeki Rusya platformu sabit kalırken daha hızlı hareket eden Afrika ve Arabistan levhalarının sıkıştırmasıyla Anadolu batıya kaymaktadır.

•Sağ yanal yanal atılımlı KAF,•Sol yanal atılımlı DAF*Normal faylardan oluşan BAF

Türkiye ve çevresindeki levha hareketleri. GPS (ölçümlerine göre, Arap Yarımadası her yıl 18±2 mm kuzeybatıya doğru ilerlemektedir. Buna bağlı olarak Anadolu, Kuzey Anadolu Fayı boyunca senede 24±2mm, Doğu Anadolu fayı boyunca senede 9±2 mm batıya hareket etmektedir. Batı Anadolu ise yılda 30±1 mm güneybatıya hareket etmektedir

• KUZEY ANADOLU DEPREM KUŞAĞI

• Saroz Körfezi, Marmara Denizi, İzmit Körfezi’nden başlar

• Adapazarı, Bolu, Çankırı, Amasya, Tokat, Erzincan ve Bingöl’e kadar uzanır

TÜRKİYE’NİN DEPREM BÖLGELERİ

DOĞU ANADOLU DEPREM KUŞAĞI

TÜRKİYE’NİN DEPREM BÖLGELERİ

BATI ANADOLU DEPREM KUŞAĞI

Ege Bölgesi’ndeki doğu – batı doğrultulu grabenleri içine alan sahadır

Ülkemizde Konya, Karaman, Mersin (Taşeli Platosu), Ergene Havzası ve Mardin Eşiği deprem bakımından güvenli sahalardır

• 1-Ülkemizin kuzey ve güneyinde uzanan dağlar ile fay hatları arasında paralellik var mıdır? Varsa nedenleri nelerdir?

• Paralellik vardır. • Genelde kıvrım dağlarının bulunduğu sahaların kenarlarında fay hatları

uzanır. • Deniz tabanındaki esnek tortular kıvrılmaya uğrarken, sert masif dediğimiz

kütleler sıkışma sırasında kıvrılamayan kırılmış ve fay hatları oluşmuştur.

• 2- Fay hatlarının uzanışı ile kırıklı dağlar, grabenler ve tektonik göllerin uzanışı arasında paralellik var mıdır? Varsa neden?

• Fay hatlarının uzanışı ile; Kırıklı dağlar, Tektonik oluklar (grabenler) ve tektonik göllerle birlikte depremler, kaplıca ve maden suları, volkanizma arasında doğal olarak paralellik vardır.

• Kırılma sonucunda iki yanındaki faylar boyunca yükselen kısımlara Horst, alçalan kısımlara Graben denir.

• Ayrıca çöken çanaklara suların birikmesi ile tektonik göller oluşmaktadır.

•TÜRKİYE’DE OROJENEZ

2 – TÜRKİYE’NİN DAĞLARI

TÜRKİYE’NİN DAĞLARI

TÜRKİYE ALP – HİMALAYA KIVRIM SİSTEMİNDEN YER ALIR…

Kuzey Anadolu Dağları, Toros Dağları ve Doğu Anadolu’daki dağlar KIVRIM OROJENEZİ,

Batı Anadolu’daki dağlar KIRIK OROJENEZİ,

İç ve Doğu Anadolu’daki bazı alanlarda VOLKANİZMA sonucu oluşmuş dağlar görülür

TÜRKİYE’NİN DAĞLARI • İç kuvvetlerin etkisiyle oluşan ve çevresine göre yüksekte olan

yüzey şekillerine dağ denir.• Genel olarak ülkemiz engebeli ve yüksek bir yapıya sahiptir. • Ortalama 1132 m. İle Avrupa’nın en yüksek ülkesidir. • Dağlar ülkemizin yer şekillerinin önemli bir kısmını oluşturur. • Kısa mesafelerde bile büyük yükselti farklarına rastlanılabilir. • Ülkemizde yükselti batıdan- doğuya, kıyıdan- iç kesimlere doğru

artar. • Kuzey ve güneyde uzanan sıradağlar doğuda birleşirler bu da

doğunun yükseltisini arttırmıştır, • Kuzey ve Güneyde kıyıya paralel uzanan dağlar bu kıyıların girintisi

çıkıntısı az sade bir özellik göstermesini sağlamıştır.

TÜRKİYE’NİN DAĞLARI

• Ülkemizde yükseltinin fazla olma nedenleri;• 1-Alp-Himalaya Orojenezi sonucu oluşan genç bir

arazi olması,• 2- Epirojenik hareketlerle toptan yükselmiş olmasıdır.• Ülkemizde dağlar doğu- batı doğrultusunda uzanır. • Ülkenin dağlarının Doğu-Batı uzantılı olması Alp-

Himalaya kuşağının arasında kalmasından dolayıdır.

TÜRKİYE’NİN DAĞLARI• Ülkemizde ki dağlar genel olarak I. zamanda

oluşmaya başlamıştır. • II. Zamanda aşınmaya uğramış ve alçalmışlardır. • II. zamanda aşınan tortular deniz ortamlarında

birikmiş; III. zamanda oluşan Alp dağ Oluşum Hareketiyle kıvrılarak yükselmiş ve orojenik dağlarımız oluşmuştur.

• IV. Zamanda Epirojenez ile yükseklikleri artmıştır. • Ayrıca III. zamandan beri devam eden volkanik

olaylarla da volkan konileri oluşmuştur.

TÜRKİYE FİZİK HARİTASI

KIVRILMA İLE DAĞ OLUŞUMU

• Deniz tabanına biriken tortuların sıkışarak kıvrılıp yükselmesi ile oluşur.• Kuzey Anadolu ve Toros Dağları

Alp-Himalaya kıvrım sisteminin Anadolu’daki uzantılarıdır.

KIVRILMA İLE DAĞ OLUŞUMU

• Bunların dışında İç Batı Anadolu, İç Anadolu ve Doğu Anadolu’da orojenik hareketlerle meydana gelmiş 2.derece dağ sıraları bulunur.

ANTİKLİNAL VE SENKLİNAL

KIVRIMLI YAPILAR

KIRILMA İLE DAĞ OLUŞUMU

• Yer kabuğundaki kırık hatları (Fay hatları) boyunca blok halinde yükselme ve çökmelerle dağlar oluşmaktadır.

• Kırılma sonucunda iki yanındaki faylar boyunca yükselen kısımlara Horst, alçalan kısımlara Graben denir.

• Ege Bölgesi’ndeki Yunt dağı, Bozdağlar ve Aydın Dağları horst, bunlar arasındaki Gediz, Büyük Menderes ve Küçük Menderes ovaları ise tipik birer grabendir.

HORST VE GRABEN

VOLKANİK DAĞLARIMIZ

• Volkanlardan çıkan malzemelerin birikmesiyle oluşan dağlara volkanik dağlar (volkan konisi) denir.

• Türkiye’nin en önemli volkanik sahaları 3 bölgemizde toplanmıştır;

• 1-Doğu Anadolu bölgesi• 2-İç Anadolu Bölgesi• 3-Batı Anadolu bölgesi

VOLKANİK DAĞLARIMIZ

• Ayrıca bir veya birkaç merkezden meydana gelen püskürmelerle lav ve çeşitli boyuttaki taneli maddelerin birikmesiyle koni şeklindeki dağlar meydana gelmiştir.

• Lavlar bazen de araziye yayılarak bazalt platolarını oluşturmuştur.

• Ülkemizdeki yanardağlar bu gün aktif olmayan sönmüş yanardağlardır.

TÜRKİYE’NİN DAĞLARI HARİTASI

Bölgelere Göre Dağlar

D. Anadolu. Dağları

Kuzey Anadolu dağları

İç Anadolu dağlarıGüney Anadolu

dağlarıBatı Anadolu

dağları:

Kargapazarı Dağları

Allahüekber Dağları

Mercan Dağları

Karasu Aras Dağları

Aras Güneyi Dağları

Palandöken

B. ve K. Ağrı

Küre Dağları

Canik Dağları

Giresun Dağları

Gümüşhane Dağı

Kalkanlı Dağı

Trabzon ve Rize dağları

Köroğlu Dağı

Ilgaz Dağı

Sündiken dağı

Elmadağı

İdris Dağı

Yıldız Dağı

Sivrihisar Dağları

Hınzır Dağı

Tecer Dağı

Erciyes

Ak dağlar

Bey Dağları

Dedegöl

Geyik Dağları

Bolkar Dağları

Aladağlar

Tahtalı Dağları

Binboğa Dağları

Bozdağlar

Aydın Dağları

Uludağ

Madra Dağı Ve Yunt Dağı

Menteşe Dağları

Kaz dağları

Biga Dağları

Eğrigöz dağıNemrut dağı

Yıldız dağları,Çimen dağları

MelendizNur, Engizek, Nurhak dağları

Murat DağıTendürek ve Süphan dağları

Kop, Mescit, Yalnız Çam dağ.

Hasan, Karadağ, Karacadağ.

Sandıklı dağlarıAkçakara, Sat ve Hakkâri dağ.

Ülkemizde Oluşumuna Göre dağlar:

Ülkemizde Oluşumuna Göre dağlar:

Kıvrımlı DağlarKıvrımlı Dağlar Volkanik DağlarVolkanik Dağlar Kırıklı DağlarKırıklı Dağlar

Tahtalı Dağı, Ak dağlarTahtalı Dağı, Ak dağlar

Küre Dağları, Giresun DağlarıKüre Dağları, Giresun Dağları

Sündiken dağı, Tecer dağıSündiken dağı, Tecer dağı

Sultan Dağı, Geyik DağlarıSultan Dağı, Geyik Dağları

Mercan Dağı, Karasu DağıMercan Dağı, Karasu Dağı

Canik Dağları, Kalkanlı DağıCanik Dağları, Kalkanlı Dağı

Akdağlar, İdris Dağı Akdağlar, İdris Dağı

Geyik Dağları,Bolkar DağlarıGeyik Dağları,Bolkar Dağları

Trabzon ve Rize dağlarıTrabzon ve Rize dağları

Nur, Engizek, Nurhak dağları

Nur, Engizek, Nurhak dağları

B. ve K. Ağrı DağıB. ve K. Ağrı Dağı

Tendürek dağıTendürek dağı

Süphan Dağı Süphan Dağı

Nemrut Dağı Nemrut Dağı

Erciyes DağıErciyes Dağı

Melendiz DağıMelendiz Dağı

Hasan DağıHasan Dağı

Karadağ DağıKaradağ Dağı

Karacadağ Dağı Karacadağ Dağı

Kula DağlarıKula Dağları

BozdağlarBozdağlar

Aydın DağlarıAydın Dağları

Madra DağıMadra Dağı

Yunt DağıYunt Dağı

Menteşe DağlarıMenteşe Dağları

Kaz DağlarıKaz Dağları

Dumanlı DağıDumanlı Dağı

Kozak DağıKozak Dağı

Kudret GÜL

Kaz

Madra

Yunt

BozAydın

Nur

Akdeniz: Amanos (Nur) Dağları

Ege : Kazdağı, Aydın, Madra, Yunt, Boz dağlar, Menteşe Dağları

Kırıklı Dağlar

Ülkemizde Oluşumuna Göre dağlar:

Ülkemizde Oluşumuna Göre dağlar:

Kıvrımlı DağlarKıvrımlı Dağlar Volkanik DağlarVolkanik Dağlar Kırıklı DağlarKırıklı Dağlar

Tahtalı Dağı, Ak dağlarTahtalı Dağı, Ak dağlar

Küre Dağları, Giresun DağlarıKüre Dağları, Giresun Dağları

Sündiken dağı, Tecer dağıSündiken dağı, Tecer dağı

Sultan Dağı, Geyik DağlarıSultan Dağı, Geyik Dağları

Mercan Dağı, Karasu DağıMercan Dağı, Karasu Dağı

Canik Dağları, Kalkanlı DağıCanik Dağları, Kalkanlı Dağı

Akdağlar, İdris Dağı Akdağlar, İdris Dağı

Geyik Dağları,Bolkar DağlarıGeyik Dağları,Bolkar Dağları

Trabzon ve Rize dağlarıTrabzon ve Rize dağları

Nur, Engizek, Nurhak dağları

Nur, Engizek, Nurhak dağları

B. ve K. Ağrı DağıB. ve K. Ağrı Dağı

Tendürek dağıTendürek dağı

Süphan Dağı Süphan Dağı

Nemrut Dağı Nemrut Dağı

Erciyes DağıErciyes Dağı

Melendiz DağıMelendiz Dağı

Hasan DağıHasan Dağı

Karadağ DağıKaradağ Dağı

Karacadağ Dağı Karacadağ Dağı

Kula DağlarıKula Dağları

BozdağlarBozdağlar

Aydın DağlarıAydın Dağları

Madra DağıMadra Dağı

Yunt DağıYunt Dağı

Menteşe DağlarıMenteşe Dağları

Kaz DağlarıKaz Dağları

Dumanlı DağıDumanlı Dağı

Kozak DağıKozak Dağı

DOĞU ANADOLU: Ağrı,Nemrut, Süphan, Tendürek

Kudret GÜL

Ağrı

K.AğrıTendürekSüphan

Nemrut

Bingöl Dğl.

Karacadağ

ErciyesMelendizHasan

Karacadağ

Karadağ

Uludağ

Kula Volkanları

Köroğlu Dğl.

VOLKANİZMA SONUCU OLUŞAN DAĞLAR

MARMARA: UludağKARADENİZ : KöroğluEGE: Kula volkanları (en genç)GÜNEYDOĞU ANADOLU: KaracadağİÇ ANADOLU: Erciyes, Hasan, Melendiz, Karadağ, Karacadağ

Volkanik Dağlar

AĞRI DAĞI

AĞRI DAĞI

AĞRI DAĞI

NEMRUT DAĞI

TENDÜREK DAĞI

SÜPHAN DAĞI

CİLO DAĞLARI

KUZEY ANADOLU DAĞLARI

Kocaeli Yarımadası’nın doğusundan başlayarak Gürcistan sınırına kadar uzanır.

Trakya’nın kuzeyinde yer alan Yıldız Dağları ( Istrancalar) Kuzey Anadolu Dağları’nın devamı olarak kabul edilir

KÜRE DAĞLARI

CANİK DAĞLARI

GİRESUN DAĞLARI

KAÇKAR DAĞLARI

KÖROĞLU DAĞLARI

ILGAZ DAĞLARI

YALNIZÇAM DAĞLARI

İÇ ANADOLU DAĞLARI

SÜNDİKEN DAĞLARI

TECER DAĞLARI

HINZIR DAĞI

İDRİS DAĞI

ERCİYES DAĞI

ERCİYES DAĞI

MELENDİZ DAĞI

HASAN DAĞI

KARADAĞ

KARACADAĞ

GÜNEYDOĞU ANADOLU DAĞLARI

KARACADAĞ

AKDENİZ DAĞLARI (TOROSLAR)

SULTAN DAĞLARI

BEY DAĞLARI

DEDEGÖL DAĞLARI

GEYİK DAĞLARI

TAHTALI DAĞI

BOLKAR DAĞLARI

ALADAĞLAR-DEMİRKAZIK

BİNBOĞA DAĞLARI

NUR DAĞLARI-AMANOSLAR

MARMARA BÖLGESİ DAĞLARI

ULUDAĞ

ULUDAĞ

ULUDAĞ

YILDIZ DAĞLARI

SAMANLI DAĞLARI

EGE (BATI ANADOLU) DAĞLARI

KAZ DAĞLARI

MADRA DAĞI

BOZDAĞLAR

AYDIN DAĞLARI

MURAT DAĞI

SANDIKLI DAĞLARI

EĞRİGÖZ DAĞLARI

EMİRDAĞ