ئهرزان جانالر

شهرقي تۈركىستان ھۆررىيهت نهشىرىياتى

2

!ئهلۋىدا، ئانا يۇرت

1 .ئهتتىگهن ئاۋغۇست،-20يىلى، -1992

ئۇششاقباشنىڭ ئادەتتىكى كۈز ئهتىگىنى، ئۇزاقتىكى قـاراقۇرۇم تاغلىرىـدىن ۇددى سانســـىز خـــئهســـكهن ســـالقىن دەرەخ شـــاخلىرىنى مهيىـــن لىڭشـــىتىپ،

ــۇزاقالردا شــىۋىر ــاۋاز غــىنىغشــىۋىر قىل-قۇشــالرنىڭ ئ ا ئوخشــاش شــىۋىرلىغان ئسهھهرنىڭ سالقىنى جانغا ئارام بېرىپ شـۇنچىلىك خۇشـياقاتتىكى، . چىقىراتتى

. سۈمۈرۈپ نهپهسلهنگۈسىنى كهلتۈرەتتى-سۈمۈرۈپــادەتتىكىچه دىهقـــان ئائىلىلىرىنىـــڭ بىرىـــدە ئهتتىگهنـــدە شـــۇ يهرنىـــڭ ئـ

نــدىلىك تىرىكچىلىكــى ئۈچــۈن ئۆيــدىن چىققــان ئىدرىســخان دەرۋازىنىــڭ كۈتىــدە »قــارت«قىســىلچىقىدا كىچىككىــنه قهغهز باغــاقچىنى كۆرگىنىــدە يــۈرىكى

ــاكى نىبـــۇ. قىلىـــپ قالـــدى ــامالالر ئهكىلىـــپ قىســـتۇرۇپ قويغانمىـــدۇ؟ يـ شـــڭ يوقلۇق ــاراپ تۇرغانالرنى ــۇ ئارقىســىدىن ق ــدۇ؟ ئ ــۇش ىئاخباراتمى ــن بول غــا ئهمى

ئاچتىيۇ، يـۈرىكى . ئۈچۈن كهينىگه شارتتىدە قارىۋېتىپ، ئاندىن باغاقچىنى ئاچتىبــۇنى ھاياجــان دېيىشــكىمۇ، قورقۇنــۇچ دېيىشــكىمۇ . قىلىــپ كهتتــى »شــۇررىدە«

ــدى ــۇش . ئاســاس يوقى ــى تون ــڭ پۇچۇركىس ــان ئۇچۇرنى ــا يېزىلغ پهقهت، باغاقچىغىن يېزىلغـان ئۇچـۇر بۇنداق تونۇش پۇچۇركـا بىـلهن بىـرال كىشـى تهرىپىـد .ئىدى

ــى ــدى تهكرارلىقـ ــۈمكىن ئىـ ــى مـ ــېزىلىپ قېلىشـ ــانال سـ ــاقچىنى . ئاسـ ــۇ باغـ ئـچۈنكى ئارقىسـىدىنال ھويلىغـا چىققـان ئىنىسـى . سىقىمداپال يانچۇقىغا سالدى

شــۇڭا دەرھــال قازناققــا . قولىــدىكى نهرســىنى كــۆرۈپ قېلىشــى مــۈمكىن ئىــدى .ماڭدى

هر ئاســتى پائالىيهتچىلىرىنىــڭ ئــۇ تاســادىپىي كــۆرۈپ قالغــان بىــر كىنــودا ي دېگهننـى تهرجىـمه قىلىـپ ئانـدىن »شـىفىر «شىفىرلىق يېزىشىدىغانلىقى، بۇ

ئوقۇيدۇغانلىقىنى، باشقىالر كۆرگهن تهقدىردىمۇ ئوقۇيالمايـدىغانلىقىنى ئۇقـۇپ، شـۇ شـىفىر دېـگهن «. ۋۇجۇدىنى بىر تۈرلـۈك ھاياجـان لهرزىـگه كهلتـۈرگهن ئىـدى

ى بىزمۇ شۇنى بىلگهن بولساق قانـداق ياخشـى بـوالتتى؟ قانداق نهرسىدۇ؟ كاشكساۋاتنىڭ تۆۋەنلىكىدىن قىلغان ئىشىمىزنىڭ تايىنى يوق ھه دېمهيال تۇتۇلـۇپ،

3

شـۇندىن »!خىتاينىڭ قولىدا نابۇت بولۇپ كېتىۋاتقـان نهۋقىـران باللىغـا ئېسـت مۇشـۇنداق بىـر ئـاالقه «. كېيىن ئـۇ سهبداشـلىرىغا بـۇ ھهقـته كـۆپ گهپ قىلـدى

ــايلى، ــىپ باق ــقا تىرىش ــپ بېقىش ــدا ئىزدىنى ــش يولى ــپ چىقى ــۇلىنى تېپى ئۇس. ، دەپ قاخشىدى، ئهممـا كۆڭـۈل قويۇشـمىدى »مۇناسىۋەتلىك كىتاپالرنى تاپايلى

. دېگىنىمـۇ تالىـپ بالىالرغـا غهلىـته ئاڭالنـدى »كىنـودىن كـۆردۈم «ھهتتا ئۇنىڭ دېيىشـىپ، ئـۇنى »توۋا ئىدرىسـخان كىنوالرغىمـۇ بېرىـپ تـۇرۇدۇكهن ئهمهسـما؟ «

ئـــالال رىزاســـى ئۈچـــۈن نىيىتىمنـــى «ئهممـــا ئىدرىســـخان ئۇالرغـــا . ئهيپلهشـــتىدەپ قاخشــاپ »؟ۋاتىســىلهچۈشــۈنۈڭالر، مهن نــېمه دەۋاتىــمهن، ســىلهر نــېمه ئاڭال

ھهتتا شۇنداق تالىپالرمۇ بارىـدىكى، ئـۇالر باشـقا پهننىـي كىتـاپالرنى . كهتكهنىدىن دېيهلمىســىمۇ، ھهر ھالــدا تۇمشــۇقلىرىنى يامــا. ئوقۇشــنىمۇ خــاالپ كهتمهيتــى

.پۈرۈشتۈرەتتىــۇ ــاچتىباغــاقچىنى ئانــدىن قازناققــا كىرىــپئ ئۇچــۇردا شــۇالر . چىقىرىــپ ئ

:يېزىلغان ئىدىشاھيار ئهتراپلىرىدىكى ھهركهتكه داخىل بولغانالرنىـڭ ھهممىسـى ئـۆزىنى «

غـانالر سـىزنى سىز ئۆزىڭىزمۇ شۇنىڭ ئىچىدە، قال. چهتكه ئېلىشقا مهجبۇر بولدىــۇرۇڭ ــپ ت ــىنى ھهل قىلى ــاش مهسىلىس ــىز قاتن ــارغۇچه س ــزدەپ ب ــۈمكىن . ئى م

سهبداشـلىرىڭىز . بارااليـدىغان بولسـۇن بولغىنىچه چېگرىغا ئهڭ يېقىن يهرگىـچه ھهممىسـى تونۇشـلىرىڭىز . سىلهرگه باشـالمچىلىق قىلىـدۇ K. سىزنى ئىزدەيدۇ

. »يهردە كۆرۈشۈش بۇرۇنقى. بولغاچ پارولغا ئىهتىياج يوقكىمكىنــا؟ ئـۇ بىــز تونۇمايـدىغان بىــرى بولسـا كېــرەك، Kشۇغۇنىسـى ئاشـۇ

.ته-شۇڭا ئىهتىيات يۈزىسىدىن ئىسمى تىلغا ئېلىنمىغان گهپئـۇ ھويلىغـا . بۇنىڭغـا ئارىسـالدىلىق قىلىشـقا بولمـايتى . بۇ بـۇيرۇق ئىـدى

:تاپشۇردى ۋەئۆي ئىشلىرىنى زۆرۈر ئىنىسىگه قايتىپ چىقىپ نــاھىيىگه بارىــدىغان زۆرۈر ئىشــىم چىقىــپ قالــدى، بىــر بولســا مېنىــڭ —

.دېدى —ھايالشىپ قالىمهن، بىر بولسا قايتىپ كېلىمهن، ئاساســىي ئــۆيلهرگه يــۆلهپ بــاغ تهرەپــكه ســېلىنغان ئــايرىم ئىككــى ئانــدىن ئايالى بـۇ چاغـدا بـۇدرۇق ئـوغلىنى . ئۆزىنىڭ ھوجرىسىغا كىردى —ئېغىز ئۆيگه

ــازاپلىق بىلىنــدى . تتىئىمىتىــپ ئولتــۇرا ئــۇ تېخــى . بــۇ ھــال ئۇنىڭغــا بهكمــۇ ئىزىدا پىلـتىڭالپ ڭمۇھهببهتنىڭ سىرلىق دې. ئۆيلهنگىلى ئۇزۇن بولمىغان ئىدى

4

ئۈزۈۋاتقان مهزگىلى ئىدى؛ ئۇنىڭ ئۈسـتىگه ئـالالھ ئۇنىڭغـا شـۇنداق ئومـاق بىـر ــۇل ئاتــا قىلغانىــدىكى، ئۇنىــڭ جــانلىق، ھهركهتچــانلىقى، دايىمــال شــۈ ك ئوغ

تۇرماستىن دىرىڭالپ تۇرۇشى، ھهتتا ياش دادىنىمۇ ھارغۇزۇپ قويۇدۇغان دەرىجىـدە ئۇنىـڭ تـاتلىقلىقىمۇ دەل ئاشـۇ شـوخلۇقىدا بولـۇپ، شـوخ قـارا . تىنىمسىز ئىدى

كۆزلىرىنىــڭ مهســۇمانه چاقنىشــى، ئۈچبــۇرجهك بولــۇپ كۆرۈنۈدىغــان ئاغزىنىــڭ ــداپ بولمــايتى ــلهن ئاخشــاملىرى يوتقــان. ئوماقلىقىغــا چى ئۈســتىدە ئۇنىــڭ بى

ئويناشماق شۇنچىلىك كۆڭۈللـۈك ئىـدىكى، ئـۇ ئالالھقـا بولغـان شـۈكرانلىرىنى ــدى ــقا ئادەتلهنگهنى ــادە قىلىش ــۇنداق ئىپ ــۇنچىلىك «: ش ــا مۇش ــالالھ، ماڭ ــه ئ ئى

چوڭلۇقتــا ئــالتۇن بهرگهن بولســاڭمۇ، مېنــى بۇنچىلىــك بهختىيــار قىاللمــاس .بهرگۈسىز باال ئىدى غائالتۇن —ى بار ھهقىقهتهنمۇ شۇنداق دېگۈچىلىك »!ئىدى

مانــا ئهمــدى بــۇيرۇق بــويىچه ئــۇ بىــر قــانچه سهبدىشــىنى ئېلىــپ چهتــئهلگه ، نىياش ۋە تىپىك سهھرا گـۈزىلى بولغـان ئايـالى ! چىقىپ كېتىشى كېرەك ئىدى

ئايالىغـا نـېمه !ئوغلىنى تهرك ئېتىشى كېـرەك ئىـدى »ئالتۇنغا بهرگۈسىز«ئاشۇ داش كېرەكمۇ؟ راستىنى ئېيتىشى كېرەكمۇ؟ ئۇنىـڭ بېشـى دېيىشى كېرەك؟ ئال

ئــۇ ھىجــرەتكه كهتســه قايتىــپ كېلهلهمــدۇ؟ بــۇ پهقهت مۇشــۇ . پىرقىــراپ كهتتــىمۇدھىش ئىستىالچى ھۆكۈمهت ئاغدۇرۇلغاندىال مۈمكىن بولۇدۇغان ئىـش ئىـدى؛ ــرەپ تۇرغىــدەك ــۇت تى ــدە پ ــنچ ئامــان چىقىــپ كېتهلىســه، بارغــان يهرلىرى ــۇ تې ئ

ا ئېرىشســه، بــۇالرنى ئىلىــپ كېتهلهرمــۇ؟ بۇمــۇ خىتايالرنىــڭ ئىنســاۋىغا ئىمكانغــبـۇ جۇدالىـق كهمكوتىسـىز : ئومـۇمىي جهمئىـي شـۇ ئىـدى . باغلىق ئىـش ئىـدى

.ئاخىرىغا كۆز يهتكۈزگىلى بولمايتى !جۇدالىق ئىدى .ئۇنىڭ بوسۇغىدىال مهڭدەپ تۇرۇشى ئايالغا بهكمۇ يوچۇن تۇيۇلدى

ــد — ــېمه بول ــر ن ــزە ســىلىگه بى ــله، ھهم ــۇرۇپال كهت ىمۇ؟ گاڭســا ئادەمــدەك تپ هســىلىگه ئۆمتۈلــۈپ، ئۆمتۈلــۈپ، جــاۋاپ بولمىغاچقــا نهچــچه كــالپۇك چــۆج

.يىغالمسىراپال كهتتىــاالم، .... ھه، — ــي —كهل بـ ــانلىق روھىـ ــۇ تۇمـ ــال ئاشـ ــۇ ئوخشاشـ ــدى ئـ دېـ

مغــا ۇرۇســىله مېنىــڭ تۇرۇقل ،نــېمه —ھــالهتتىن قۇتۇلــۇپ كېــتهلمىگهن ھالــدا، هت قىلىپ قالدىڭال؟دىقق

يا؟-دىققهت قىلمىغۇلۇقما ئهمىسه؟ شۇندا ئاجايىپال تۇرۇپ كهتتىله —

5

بـــــۇ ئىشـــــالرنى قانـــــداقمۇ . ھهقىقهتهنمـــــۇ قىـــــيىن مهســـــىله ئىـــــدىچۈشهندۈرگۈلۈككىنه؟ ئۇنداق ئـادەم نېمىشـكىمۇ ئۆيلهنـدىكىن؟ ماڭغـان يولـۇڭ

ولۇشـى كۆڭلـۈڭگه بارسا كهلمهس يول تۇرسا، ئاقىۋىتىـڭ بىـر كـۈنى مۇشـۇنداق ب ئايان تۇرسا، خهقنىڭ قىزىغا ئۇۋال قىلىپ، بىگۇنا بىر نارەسىدىگه ئـۇۋال قىلىـپ

ئـى ئـالالھ، ماڭـا ئـۆزەڭ يـاردەم قىـل، بـۇ مېنىـڭ «نېمىشـكىمۇ ئۆيلهنـدىڭكىنه؟ ماڭغـــان يولۇمـــدىن پۇشـــايمان نـــالهم ئهمهس، مۇشـــۇ قىـــيىن مهســـىلىدىن

يــاش جۇۋاننىــڭ پهدازســىز . ى ئــۇدېگهنلهرنــى ئويلىــد »چىقىشــىمغا يــاردەم قىــلــازابى تېخىمــۇ ــدا ئۇنىــڭ ئ ــدىكى تهبىئىــي گــۈزەللىكلهرنى تاماشــا قىلغىنى يۈزى

ئايالنىڭ يوغان كۆزلىرى ئۈستىدە قايرىلما كىرپىكلىرى كۆز بۇالقلىرىغـا . ئارتتىسايه تاشالپ، خۇددى سۈزۈك بۇالق سـۈيىگه بـۇالق بويىـدىكى مهجنۇنتـالالر سـايه

ەك بىلىنهتتى؛ ئىلىپتهك ئىنچىكه ۋە قۇسۇرسىز تۈز قاڭشـىرى بـۇ تاشالپ تۇرغاندكـــۆزلهرنى خـــۇددى ئىككـــى ســـۈزۈك كـــۆلچهكنى ئايرىغـــان قىرلىـــق ئىـــدىرغا

ئېغىزلىرىــدىكى نهپســلىك دەل ئاشــۇ ئومــاق ئوغۇلنىــڭ ئاغزىــدا . ئوخشــايتىئانىسـى -قىزنىـڭ ئاتـا . ئهكسىنى تاپقان ئېرسـىي ئاالھىـدىلىكتىن بىـرى ئىـدى

شــۇنداق بىــر پهرىزاتنــى ئىدرىســخاننىڭ ئىمــانى كــامىللىقى، ئهخالقىــي مانــا مۇپهزىلىتى، دىنىي ئىلمـى ئـانچه يۈكسـهك بولمىسـىمۇ، ئـالالھ سۆيگۈسـى ئۈچـۈن

.ياشايدىغان پاك روھىنى دەپال بهرگهن ئىدىــانچه ــۇ ئـ ــائىله ئهزالىرىمـ ــا ئـ ــۇ پـــاك يىگىتنىـــڭ كىشـــىلهر، ھهتتـ ــا بـ ئهممـ

ئۇ ئالالھ سۆيگۈسـى ئۈچـۈن ياشـىغان ئىـكهن، . ئىدى بىلمهيدىغان بىر تهرىپى بارۋەتهندە تاجاۋۇزچى خىتـاي بـارىكهن، ئـۇ . ئالالھ بۇيرىغان ئىشتىن باش تارتالمايتى

ــنچ ــۇمنى -تې ــي بۇرچ ــۇپ، دىنى ــغۇل بول ــال مهش ــۇش بىلهن ــاز ئوق ــاتىرىجهم نام خئۇنىـڭ تېخىمـۇ مـوھىم بـۇرچى، ۋەتهننـى تاجاۋۇزچىـدىن . ئورۇندۇدۇم دېيهلمهيتى

قۇتۇلدۇرماق، بهندىنىڭ قۇللۇقىدا قالغان ئالالھنىڭ قـۇللىرىنى ئـازات قىلمـاق بــۇ يولنىــڭ ئهنه شــۇنداق شــهرىپى بارىــدى، ئهممــا ئهنه شــۇنداق خهتىــرى . ئىــدى .كۆز يۇمۇپ ئاچقۇچه ئايال تۇل، باال يىتىم بوالتتى. بارىدى

قالـدى، زىلهيخان، ماڭا قاراڭال، مېنىـڭ نـاھىيه بازىرىـدا ئىشـىم چىقىـپ —ــان چىرىــپ چىقــاي، ئۇزۇنىمــۇ ســهپهر، قىسقىســىمۇ ســهپهر، مهن دىككىــدا شــۇ ي

دېگهن گهپ بار ئهمهسما، ئهگهر ھالىمادىس ماڭـا بىـر نهرسـه »سهپهر دېگهن خهتهر«بولۇپ قالسا، خالىساڭال مۇشـۇ ئۆيـدە تـۇرۇپ قـېلىڭال، بولمىسـا ئـۆزەڭالرنىڭكىگه

6

—يتـا يـاتلىق بولسـاڭلىمۇ مهن رازى، كهتسهڭالمۇ مهيلى، يـاش بولغانـدىكىن قا نېمىشكه بۇنداق دېگهنلىكىنى ئۆزىمـۇ . بۇ گهپلهرنى ئۇ بىر يولىال دەۋەتتى. دېدى

بىلمهيدۇ، ئهمما شۇنى بىلهتتىكى، يهنه ئىككىلىنىپ، تىل چايناپ تۇرسا، ئايـالى ســـالدىراپ -شـــۇڭا ئـــۇ ئالـــدىراپ. تېخىمـــۇ يامـــان گۇمانالرغـــا مـــۇپتىال بـــوالتتى

.ىنىنى دەۋەتتىدەيدىغيـا؟ -قارا بېسىپ قاپتۇشت پوق يىمهسته؟ ىنىمانداق گهپلهرنى قىلىال، ئ —

ــا ــۆرۈپ دىۋانىغ ــان ئ ــر ن ــلىرىدىن بى ــىال باش ــان بولس ــۆرۈپ قالغ ــۈش ك ــان چ يامــۋېتىلى ــرى . بېرى ــدا خهۋى ــتىگهن قوپقان ــش، ئهت ــوق ئى ــرى ي ــچ خهۋى ــام ھى ئاخش

ى؟ ئۇنىڭغىمـۇ خـوپ، ئهممـا بولمىغان ئىش، تاالغا چىقىپ چىرىپال نهدىن چىقتـ نېمه شۇم ئېغىزلىـق قىلىـپ كهتـتىله؟ خـۇددى بـۇرۇن ھىـچ قـاغىلىق بازىرىغـا

خوتۇننىـڭ نېپىـز لهۋلىـرى ئـۆمچهيگىلى تۇرۇۋاتـاتتى، —! بېرىپ باقمىغاندەك؟كىيىــك كۆزلىرىــدىمۇ يــاش دۇردانىلىــرى لىغىــرالپ، ھــېلىال تۆكۈلۈشــكه تهييــار

.تۇرغاندەك ئىدىئهممـا ھـازىر دېـگهن چـوڭ . اغان، توغرا، بامىغان يهر ئهمهستىبۇرۇنمۇغۇ ب —

باشـقا بـى ... مايدۇ، شـۇڭا مئادەم بولدۇق، بۇرۇنقى ساياق بالالدەك كېتىۋەرسهك بونىـڭ الىئـۇ شـۇنداق دېـگهچ كېلىـپ ئاي —تهرىپى يوق، يامىنىغا ئهپ كهتمهڭال،

ــۇزدى ــدىن تۇرغ ــپ ئورنى ــدىن تارتى ــودا ئارت . قولى ــۇددى م ــدىن خ ــلىرىدەك ئان ىســن ــارتتى ىچئىـ ــۆزىگه تـ ــدىن ئـ ــوڭ . كه بېلىنىـ ــلهرگه چـ ــىم بهلـ ــداق ئهۋرىشـ بۇنـ

شــــهھهرلهرنىڭ خېنىملىــــرى مىڭــــالرچه ســــوم پــــۇل خهجــــلهپ، گۈزەللىــــك ــۇ ــا قىلىپمـــ گىمناستىكىســـــىغا خهتلىنىـــــپ، ھهم ۋاقىـــــت ھهم پـــــۇل زايـــ

ــدى ــك ئى ــدا .ئېرىشــهلمهيدىغان گۈزەللى ــاۋايى تىلى ــامهت ن ــۈزەل ق ــۇ گ ــالى «: ب تتهرىـپلهنگهن بولسـا، خهلـق دەپ »ن قامىتىڭنى باغدا شهمشـاد ئهيلىگىـل مهجنۇ

دەپ »ئهۋرىشــىمدەك بويالرىڭغــا چىرماشــىپ ئۆلســهم كاشــكى «داســتانلىرىدا .كۈيلهنگهن ئىدى

تـوم نازۇك قامهت يىگىتنىڭ بىجىـرىم قـامىتى بىـلهن يۆگهشـكهندە، ئۇنىـڭ ــز لهۋلهرگه جۈپلهشــ ــلىغان نېپى ــكه باش ــرى ئۆمچۈيۈش ــا دەم . تىلهۋلى لهۋلهر ھهتت

ئېمىزگىنىــڭ ئېغىزلىقىــدەك خــۇددى تارتىلغانــدەك ئۇنىــڭ ئــاغزى ئىچىــگه —قۇۋۋەتلىــك قــوللىرى بولســا نــازۇك بهدەننــى . شــورۇلۇپ كىــرىپال كهتكهنىــدى

ئايالنىڭ دۈمبىسىنى سـىالۋاتقان قـوللىرى . سىالشقا باشلىغانىدى دىنئارقىسى

7

كهنــدە، زىلــۋا بهلــگه نىســبهتهن ئاالھىــدە مۈرىلىرىــدىن باشــالپ، زىلــۋا بهلــدىن ئۆتــىغا ــگهن ساغرىس ــپىس كهل ــپ جى ــۆلچىمىگه ئاجايى ــڭ ئ ــان ۋە گۈزەللىكنى تولغكهلگهندە يۇمشاق، تولغان سـاغرىالردىن قـولى ئـارقىلىق ئـۆتكهن كۈچلـۈك بىـر

ــدىتىۋەتتى ــۈرەكلىرىنى جىغىلــ ــى يــ ــا . ئېلىكتىــــر ئېقىمــ ــدا بولســ ــۇ چاغــ بــــۇدى ــك ۋۇج ــه ئىدرىســخاننىڭ يىگىتلى ــدىن ۋەسۋەس ــوت تهرىپى ــر ئ ــهبىي بى ئهس

ئهممــا ئــۇ يهنه بىــر ئــاز . قىلىنىــپ، تىنىقلىــرى تېزلىشىشــكه باشــلىغان ئىــدى كۆڭۈلنىڭ مهيلىگه بېرىلسه نېمىلهر بولۇشىنى پهملهپ، ئايالىنىـڭ لهۋلىرىـدىن

ئىتتىــك ئىككــى مهڭــزىگه ئۇزۇتــۇپ، چوكۇلــدۇتۇپ -ئاجراتقــان ئــاغزىنى ئىتتىــكھهر ئىككـى كـۆزدە خـۇددى يانارتاغـدەك . ۆزىدىن يىراقالشتۇردىسۆيۈپال، ئايالنى ئ

.قۇدرەتته، بهس كهلگىلى بولمايدىغان شهھۋانىي ئوت يېنىپ تۇراتتىكۆڭلۈڭلىگه ھهقىسما يامان ئوينى كهلتۈرمهڭال، خوتۇن، ئالالھ ساقلىسـا —

ــانچىلىق، ــۈلهپ —ئام ــتىدە ئۆم ــۇپا ئۈس ــپال، س ــدىن ئهركىلىتى دەپ ئىڭهكلىرى !ھهمزە، ھهمزە، كهل باالم، بىر سۆيۈۋېتهي —هن ئوغلىنى چاقىردى، يۈرگ

بــاال دادىســى بىــلهن ئوينۇشــۇپ كۆنــۈپ قالغاچقــا دەرھــال بــۇ ياققــا ئۆمــۈلهپ ئىدرىسخان ئوغلىنى قولىغا ئېلىـپ، ئۇنىـڭ بويـۇنلىرىنى، چـاچلىرىنى، . كهلدى

چكۆزلۈك كـۆزلىرىنى پـۇراپ چىقتـى، ئانـدىن يهنه شـۇ يوسـۇن بىـر خىـل ئــا –يـۈز نىـڭ قولىغـا ىئاندىن بـالىنى ئان . بىلهن ئۇتتۇر كهلگهن يهرلىرىگه سۆيۈپ چىقتى

:بېرىپ . دە، ھوجرىسىدىن چىقىپ كهتتى–دېدى —دۇئا قىلىڭال، —

-ئاتـا . ئهمدى بۇ ئائىلىنىڭ ئاساسىي ئۆيلىرىنىـڭ ئىشـىكىگه قـاراپ ماڭـدى ــدى ــى كېــرەك ئى ــلهن خوشلۇشۇش ــى بى ــۇددى ئىد . ئانىس ــى خ رىســخانغا دادىس

ئـۇ ئوغلىنىـڭ . ئوخشاش بهقۇۋۋەت، جاپاغا بوي بهرمهيدىغان بىجىرىم ئـادەم ئىـدى ــا ــىمۇ دۇئ ــارىمهن دېس ــا، نهگه ب ــان قىلمىغاچق ــدىن گۇم ــدا ئىكهنلىكى ــوغرا يول ت

ــۋېرەتتى ــدىغان دادا، ئهل . قىلىــپ قېلى ــدىن بهكمــۇ پهخىرلىنى ــۇ ئوغلى ــۇرت -ب يئـۆي ئىشـىنى قويـۇپ ،ان ئوغلىنىـڭ ئالدىدا يېشىغا باققاندا ھۆرمىتى چوڭ بولغ

شـۇڭا . مېڭىشىدا چوقـۇم جامـائهتكه پايـدىلىق بىـر مهخسـهت بـار دەپـال بىلهتتـى :بۈگۈنمۇ شۇنداق بولدى. سۈرۈشته قىلىپمۇ كهتمهيتى

دېدى ئـۇ ئوغلىنىـڭ مۈرىسـىگه —ئالالھ ئىشىڭنى ئوڭ قىلسۇن، باالم، — .ئۇرۇپ قويۇپ

8

غا نېمىلهرنـى شـىۋىرلىدىكىن، ئـۇ بىـر ئهمما ئانىنىڭ تۇيغۇن كۆڭلى ئۇنىڭئوغلىنىــڭ يــۈزلىرىنى . ئــاز خوتــۇن كىشــىچه چىڭگىســلىك قىلىــپ كهتتــى

.سىاليتى، كۆزىگه مۆلدۈرلهپ قارايتى، سورىمىغىنى قالمايتىدېــدى ھهمرىيــى ئۇنىــڭ قىلىقلىرىــدىن —! بولــدى قىلىڭــال، ئانىســى —

ئـاقيول ! كهتكۈلۈك ئهمهس ئوغۇل باال دېگهنگه ئانچىۋاال قىلىپ —ئىچى پۇشۇپ، .تىلهپ دۇئا قىلىڭال، ماندا

ئوغۇل ئانىنىڭ پىشانىسىدىن، ئـانىمۇ ئوغۇلنىـڭ پىشانىسـىدىن سۆيۈشـۈپ بۇ ھال دادىغا تازىمۇ مىجىمهرۇق قىلىقتهك تۇيۇلۇپ، مهسـخىرىلىك . خوشالشتى

چــۈنكى، ئىلگىرىلىــرى قــاغىلىق بازىرىغــا كىرىــپ .كۈلــۈپ، ئــۇ ياققــا قارىۋالــدىــداق ئۆمچۈيۈشــۈپ چىق ــى بۇن ــۈن نه ئىدرىســخان، نه ئانىس ــالر ئۈچ ــدىغان ئىش ى

!بۈگۈن نېمه باال، بۇ قهدەر مىچىلداش. يۈرمهيتىــاخىرقى قېــتىم ھويلىــدا . دەپ، ئىشــكتىن چىقتــى »خــوش«ئىدرىســخان ئ

ئىشهكنى توقۇپ، تىرىكچىلىـك ئىشـى ئۈچـۈن جابـدۇنۇۋاتقان ئىنىسـى ئۇنىڭغـا ئهمـدى سـىلهرنى يهنه «ئۇمۇ ئىنىسـىغا خـۇددى . ىلدىبهكال يوچۇن قارىغاندەك ق

دەۋاتقانـــدەك غهلىـــته پـــارقىراپ قارىغـــان ئىـــدى، ئىنىســـى »كۆرەلهمـــدىمكىن؟ئۇنىــڭ گهپ ســوراپ . ئۇنىڭــدىن بىــرنېمه ســورايدىغاندەك ئېغىــز ئۆمهللىــدى

ۋاقىتنــــى ئېلىشــــىدىنمۇ تــــوال، ئۇنىــــڭ كــــۆڭلىگه يوشــــۇرۇۋاتقان ســــىرىنى . لۇپ كېتىپ، دەرھال دەرۋازىنىڭ سـىرتىغا ئـۆزىنى ئالـدى ئېچىۋېتىدىغاندەك تۇيۇ

ئهمـــدى نېفىتلىكنىـــڭ . دېـــدى »ئـــۇھ«تـــا ئارقىســـىدىن دەرۋازا يېپىلغانـــدىال .ماشىنىلىرىغا ئۇچقۇشۇۋېلىش ئۈچۈن يولغا چىقتى

2

دايىم قاغىلىق تىبهت تاشيولىدا قاتناپ تۇرۇدۇغان مهجىد تۇراپ ئىدرىسـخان ئهمهس، خېلـى گېپىنـى ئېلىشـىدىغان يېقىـنالردىن بىلهن يېڭـى تونۇشـالردىن

مهجىد تۇراپ ئىدرىسخان ۋە ئۇنىڭ يولداشـلىرىنىڭ نـېمه ئىشـالر . ھىساپلىناتتىــانلى ــۇپ يۈرۈدۇغ ــلهن مهشــغۇل بول ىنى پهرەز قىاللمىغــۇدەك قاپاقباشــالردىن قبى

قورقـۇپ تۇرسـىمۇ . شۇنداق بولسىمۇ يهنىال ئۇنى ياخشـى كـۆرەتتى . ئهمهس ئىدىئهممـــا ھىـــچ زامـــان ئۇنىـــڭ . ىـــڭ بهزى ئىشـــلىرىغا ياردەملىشـــىپ تـــۇراتتىئۇن

9

»مهنمـۇ قېـتىالي «يـاكى . تهكتىنى سۈرۈشتۈرۈپ باقمايتى -ئىشلىرىنىڭ تېگى ــكه جــۈرئىتى يــوق ئىــدى ــته ئهنه شــۇنداق نۇرغــۇن كىشــىلهر . دېيىش جهمىيهت

ــۈرئهت ــقا جــ ــۆزى قاتنىشىشــ ــىمۇ، ئــ ــلىق قىلســ ــا ھىسىداشــ ئىنقىالپچىالرغــ .مايتىقىالل

مهجىد تۇراپ ماشىنا سېتىۋېلىپ، تىبهتكه بۇغداي، گۈرۈچ ئاپىرىپ سـېتىپ، تهسهك ئېلىپ كېلىپ سېتىشتىن خېلـى پايـدا كـۆرۈپ، قولىـدا -ئۇ ياقتىن تېرە

كۆپتــۇر ئېشــىنچا ھاســىل بولۇشــقا باشــلىغاندىن بېــرى، ئىدرىســخاندەك -ئــازدۇر .بولۇپ قالغان ئىدىمۇنچه ئىئانه بېرىپمۇ تۇرۇدۇغان -دوستلىرىغا ئانچه

دەپ ســورىغان ئىــدى ئىدرىســخان —نــېمىگه بېرىۋاتىســىله ئــادېش؟ — .، ئۇنى سىناش ئۈچۈندەسلهپته ئۆزىگه پۇل تهڭلىگهن مهجىددىن

ــا — ــۈن ...ئـ ــى ئۈچـ ــالالھ رىزاسـ ــۋېرىڭال، ئـ ــالماڭال، ئېلىـ ــكه سـ ــوال گهپـ ، تـ .دېگهن ئىدى مهجىد تۇراپ —ئىشلىتىسىله،

دېــمهك، ئۇنىــڭ بهزى . وچىالپ يــۈرمىگهن ئىــدى ئىدرىســخان ئــارتۇقچه كــ ئىشالرنى پهرەز قىلىدىغانلىقىنى، ياردەم قىلىشقا ھهرقاچان تهييار ئىكهنلىكىنـى

شۇڭا ئۇ ئۇششاقباشتىن يولغا چىقىۋاتقاندىال مهجىدنى كـۆڭلىگه . بىلگهن ئىدىئهگهر مهجىـد يـېڭىال سـهپهردىن قايتىـپ كهلـگهن بولسـا . پۈكۈپ كهلـگهن ئىـدى

شــاپىال جابــدۇتۇپ، يهنه بىــر قېــتىم -داق قىلىــش كېــرەك؟ ئــۇنى ھــاپىال قانــئهمما بۇنىڭغا بىرنهچچه كـۈن ئـارتۇق . باشقا يول يوق. ئاتالندۇرۇش كېرەك ئىدى

. ۋاقىت كېتهتتى شۇــۈرۈچ ــۇراپ ماشىنىســىغا گ ــد ت ــدە مهجى ــڭ يېنىغــا كهلگهن ئىدرىســخان ئۇنى

دەپ »يا بىسـمىلالھ «تتىگهندە ئۇنىڭ پىالنى ئهتىسى ئه. بېسىپ قويغان ئىكهنــكهن ــش ئى ــا چىقى ــۇپ . يولغ ــوش بول ــۇنچىلىك خ ــاڭالپ ش ــۇنى ئ ــخان ب ئىدرىس

.دەپ ئويلىدى »بهلكىم بۇ بىر خۇش بىشارەتتۇر«كهتتىكى، شـىككى كـۈن تـۇرۇڭال، مهنمـۇ سـىلى بىـلهن -ئادېش، خاپا بولمـاي بىـر —

.دېدى ئۇ —ماڭىدىغاندەك تۇرۇمهن، يا؟-چاخچاقمۇ —مېنىڭ تهييـارلىقىم پـۈتكىچه . چاخچاق ئهمهس، راست دەۋاتىمهن... ، يا،يا —

ساقالپ تۇراسىله؟

10

يهت قىلغـان ىـ نېمىشقا ئهمدى؟ ماڭىـدىغان بولسـاڭال ئهتىـال مـاڭىلى، ن —نـېمه جىـق ؟الزىمـى يولدىن قېلىشمۇ ياخشـى ئهمهس، شـىككى كۈننىـڭ نـېمه

تهييارلىق بۇ سىلىدىكى؟ .تىبا لىرىمه بىرقانچه ھهمرامهنغۇ تهييا، مېنىڭ يهن — نهگه بارىسىله؟ تىبهتكه تىجارەتكه بارمايدىغانسىله؟ — ...ياق، تىبهتكه ئهمهس، يولنىڭ يېرىمىغىراق، — قهيه ئۇ؟ — .داۋاندىن ئۆتكۈزۈپ قويساڭال بولدى مازا —

قاراقۇرۇمنىــڭ بــۇ . مهجىــد تــۇراپ بۇنىــڭ نــېمه ئىــش ئىكهنلىكىنــى بىلــدى ا سهيلى قىلغـۇدەك سـهيلىگاھ بولمىسـا، بىـر تـوپ يـاش بـاال قاقاس تاغلىقلىرىد

ــاغالردا ئوتۇنچىلىــق قالتتىمــۇ؟ ــاراتتىمۇ؟ گىيــا ئۈنمهيــدىغان بــۇ ت ئــوينىغىلى بنارېسـىدە بـالىلىرىنى، ناتـاۋان . مهجىد تۇراپنىـڭ ئىچىـگه بىـر قورقۇنـۇچ چۈشـتى

ا بـۇ ئىشـتىن ئهممـ . ئانىسىنى ئويلىماي تۇرالمايتى-ئايالىنى، قېرىپ قالغان ئاتاشــۇڭا دوســتىنىڭ تهلىپىنــى جاۋاپســىز . بــاش تارتىشــقىمۇ ۋىجــدانى چىــدىمايتى

.قالدۇرۇپ ئولتۇرۇپال قالدى .دېدى ئۇ ئاخىرىدا بۇرۇنلىرى تهرلهپ —بۇ يامان تهس ئىش جۇما، —. ؟ بىلىـمهن، باشـقا چـارىمىز يـوق ئـادېش تهسلىكىنى مهن بىلمهيمهنمـا —

ا؟ئۆلهمنى ساقالپ ئولتۇرۇمىزم زۆرۈرما؟يامانمۇ شۇنچىۋاال — .يا، ئۆلهمنى ساقالپ تۇساق بولۇدۇ شۇ-دېدىم — ئالالھقا تهۋەككۈل قىپ باقىلى، ئادەم سانىچۇ؟... نچىۋاال بوسا، ائ — .ئهڭ كۆپ بولغاندا يهتته —؟ ســاراڭمۇ ســىله؟ يهتــته ئــادەمنى قهيهگه قويــۇمهن؟ ئهنه كــۆدۈڭال، !يهتــته —

ــته ــادەمنى نهگه ســىغدۇر ماشــىنىدا ژۈك، يهت ــازدىن ئ ــژ ئهمهس، ئاق ــول تى ىمهن؟ ي

①①①①باشــالپ ھهر دوبهنــدەچېگــرا خېتــى ئاالممايســىله، قانــدا . تهكشــۈرۈپ ئۆتكۈزىــدۇ

قىلىمىزكى؟

ســراش نۇقتىســىنى نىــڭ بۇزۇلغــان شــهكلى بولــۇپ، يــول ئا )道班(خىتــايچه —دوبهن ① .ئا—بىلدۈرىدۇ،

11

.بى چارىسىنى تاپامىز، سىله ماقۇ دەڭال بى — ھه ماقا، نېمه چارە قىلىمىز ئهمىسى؟ —ۇرىغا بىر كاۋاك چىقاسـاق، كېچىسى تاغاالنى بىر تهرەپكه ئهپ تۇرۇپ، ئوتت —

شــۇ كاۋاككـــا چىرىـــپ ياتســاق، ئۈســـتىگه يهنه چهلـــله قىلىــپ تاغـــا باســـۇرۇپ يېپىۋەتسهك بومماسما؟

— ... ــپ ــق قىلى ــۇق ئىشــقا ئېنى ــداق قورقۇنۇچل ــۇدۇ«بۇن ــاۋاپنى »بول ــگهن ج دې

غـا »مـاقۇل «شـۇڭا مهجىـد تۇراپنىـڭ شـۈك تۇرۇشـىنى . بېرىشمۇ تهس گهپ ئىدىئهممـا ئـۇ سـهلدىن كېـيىن ئهندىشىسـىنى ئېيتمـاي . التتىھىساپ قىلىشـقا بـو

:تۇرالمىدى... م تۇسـام، ەچـاقىلىق ئـاد -كېيىن چاتىقى چىقىپ قاسا، مهن دېگهن باال —

...نېمه دەپ قۇتۇلغىلى بولۇدىكى؟ئالالھ ساقال، ئادېش، توال ئهنسىرىمهڭال، ياخشى كۈننىـڭ يـامىنى بولـۇپ — 200كىشـى بېشـىغا ‹ۇل تېپىشقا تۇغـان ئـادەم، مهن دېگهن تىجارەتچى، پ«قالسا،

دەسـىله، »دېسـه، پۇلغـا قىزىقىـپ شـۇ پـوقنى يهپ سـاپتىمهن ›كويدىن بېرىمىز قانداق قىلىمىز ئهمدى؟

.ئهمىسه شۇندا دەيلى، بىر ئىش بوالپ قاسا سىلىمۇ شۇندا دېيىشسىله —ئىـش ھهل بولغانـدىن كېـيىن . ئىدرىسخان بۇ ئىشنى شۇنداق ھهل قىلـدى

يېڭـى پـارڭالرنى سېلىشـىپ -دەپ تىنىپ، مهجىد تۇراپ بىلهن بىردەم كونا»ئۇھ«چۈنكى ئىشى تۈگۈگهن ھامـانال قوپـۇپ كېتىـپ قالسـىمۇ سـهت . ئولتۇرۇپ قالدى

شۇنداقال نورمالدا ئۇچرۇشۇش يېرىگىمـۇ كهچـرەك . تۇرۇدۇغاندەك بىلىنگهن ئىدىمهجىـد تـۇراپ . هزمهكچىـدى بارىدىغان ئىش بولغاچقا بىردەم بـۇ يهردە ۋاقىـت ئۆتك

. ئىدرىسـخانمۇ ياسـالما تهكهللـۇپ قىلىـپ ئولتۇرمىـدى . ئايالىغا تاماق بـۇيرۇتتى .شۇنداق قىلىپ، تاماق پىشقىچه ئۇالرغا پاراڭلىشىدىغان ۋاقىت چىقتى

قىـپ بىـز بارىـدىغان ئارىلىقتـا چېگـرا قاراۋۇلخانىسـى يوققـۇ؟ شـۇنچىۋاال —ــىمىز ــا؟ كېتىشــ ــورىد —كېرەكمــ ــدا دەپ ســ ــاراڭ ئارىلىقىــ ــخان پــ ى ئىدرىســ

.قىزىقىشىنى يوشۇرالمايدېـدى مهجىـد —دېدىمغۇ، دوبهنـلهر بـار، ھهر دوبهنـدە قـارىغىلى تـۇرۇدۇ، —

.تۇراپ

12

بۇنىڭ تاشيول ئاسرايدىغان خهق بىلهن نېمه ئاالقىسىكى؟ —–ئۇالر قوشۇمچه قاراپ قويۇدۇ، قوشۇمچه قاراپ قويۇڭال، دەپ تاپشـۇرۇلغان —

.دە ۋاي توۋا، قوشۇمچه قاراپ قويغانغا قوشۇمچه ھهق ئاالمدىغاندۇ؟ —دەپ »خــو«قوشــۇمچه ھهق بېرەمــدا، ئــادېش؟ بىلمهمســىله بــۇ خهقنــى؟ —

ۋاي، ســىلهرنىڭ خىــزمىتىڭالر بهك مــوھىم، «. قويغــانغىال قىلىۋېرىــدىغان گهپر، نامسـىز قهھرىمانالرسـىله ۋەتهننىڭ چېگرا ئالدىنقى سـېپىدىكى قاراۋۇلسـىلهر،

ئىشـتىن سـىرت قوشـۇمچه «دېگهنـدەك ماختـاپ، »... فورمىسىز جهڭچى سـىلهر، دېگهنگىــال مانــا شــۇنداق ھهقــدادىغا يهتكــۈزۈپ، تولــۇقى بىــلهن »قــاراپ قويــۇڭال

.ئورۇندايدىغان گهپسىله ھهپتىدە بىر بوممىسىمۇ ئايدا ئۈچ قاتناپ تۇرۇسـىله، تونـۇش بـوالپ —

ولتاماس؟كهتكهنسىله؟ سىلىنىمۇ تهشكۈرۈپ ئــى — ــى ب ــى بىلمىســهڭلىكهن، ئ ــز خهقن ــادېش؟ بى ــېمه دەيدىغانســىله، ئ ن

ــاپ قويغانغــا »بهنجــاڭ« ــاتنى قوي ــمهن، كــۆزىگه »كۆكتاشــقا مىنىــدۇ«دەپ ئ دەي .ھىچنېمه كۆرۈنمهيدا

بۇيان ئۆتكىچه بى نهسىله ئالغاچ بارىدىغانسىله؟-ئۇيان —-ايمهن، ئۆزلىرىمـۇ ئـۇنى ھه، ئالغاچ بارمامتۇق، ھهر قېتىمدىال قۇرۇق بامـ —

ــۇرۇدۇ ــۇپ ت ــۇنى بۇرۇت ــال . ب ــىنىمۇ ئوخشاش ــالۇدۇ، ئىش ــهڭ ئ ــىمۇ بهس ــۇندا بوس ش .قىلىۋېرىدۇ

ــز « ــداق خهلقمى ــوۋا، قان ــى -ت ــى ھه؟ قېن ــا بىزدىك ــاي ئات ــك؟ خىت ئۆچمهنلىكاشـكى بـۇ تاغالرنىـڭ ق؟قىلغان قايسى خوۋلۇقالر ئۈچۈن شۇنداق قىلىدىغاندۇ

؟ ياخشــىغۇ بــۇ تاغالرنىــڭ ئارىســىدا !رىــدا كۆرســه ئارىســىدىكىلهرنى ئــادەم قاتا ›رەھبهرلىـك ‹ئىشلهيدىغان بىرمـۇ خىتـاي يـوق، ھهممىسـى ناھىيىـدە ئولتـۇرۇپ

قىلىدۇ، بىرەرسى بولـۇپ قالسـا قانچىلىـك خوشـامهت قىلىشـىپ كېتهتتىكىنـا؟ ياشـتىن ئـارتۇق ئۆمــۈر 50تېخـى ئاڭلىسـام قـاراقۇرۇم تاشـيولىدا ئىشـلهيدىغانالر

ــ ــىرىدىن كۆرەلمهي ــاۋا تهس ــۇرى ھ ــۇنداقمىش دىكهن، يوق ــۇنچىۋاال .ش ــۇنىڭغا ش ش .دېگهنلهرنى ئويالپ كهتتى ئىدرىسخان »قىالمدىغاندۇ؟

ــلهن خوشلۇشــۇپ، ــۇ دوســتى بى ــيىن ئ ــاقتىن كې ــلىرىنى تام باشــقا يولداش .غا قاراپ كهتتى»بۇرۇنقى جاي«ئىزدەش ئۈچۈن

13

3 مىـگهن بوسـا مكه قا ھهمـراال ئهگهر باش«ئىدرىسخان بازارغا قاراپ كېتىۋېتىپ،

ــ ــ ددىككى ــر قون ــپ بى ــۆيگه چىقى ــهممىكىچىپ اا ئ ــدىن »س ــى كۆڭلى دېگهنلهرندېگهن بىلهن، ئـۇ تېخـى يـاش، كـۈچ قـۇۋۋىتى ئۇرغـۇپ تۇرغـان يىگىـت . ئۆتكۈزدى

تېخــى ئــائىله ھاياتىنىــڭ لهززەتلىــرىگه كــۆزى تويمىغــان تۇرســا شــۇنداق . ئىــدىن ئۇمــۇ قــان بىــلهن گۆشــتىن پــۈتكهن ئويلىمــاي قاالمــدۇ؟ نىمىلىكــى بولمىســۇ

ئىنسان دېگهن نهپس بىلهن يارىتىلغان تۇرسا سېغىنماي قـاالتتىمۇ؟ . دە-ئىنسانــتىگ ــۇ ھېلىمــۇ ھېلىقــى ئهت ــدا ئۇنىــڭ هنئ ــالى بىــلهن خوشلۇشــۇۋاتقان چاغ ئاي

ئــارقىلىرىنى سىالشــتىن ھاســىل بولغــان ھــارارەت تهســىرىدە يېنىۋاتــاتتى؛ ئاشــۇ .ى ئىنتىلدۈرۈپ تۇراتتىتهخىرسىز ئىستهك ئۇن

بىر كهچلىك دۇكان بولۇپ، بـۇ يهردە پىـۋا، ھـاراق، ۋە سـوغۇق »بۇرۇنقى جاي«ــر يهردە ئۇچرۇشۇشــتىن . ئىچىملىكــلهر ســېتىالتتى ــداق بى ــالىپالر ئۈچــۈن بۇن ت

كهن ىـ كىشـىلهر ئـۇالرنى ھـاراقكهش بـالىالر ئ . مهخسهت بىخهتهرلىك ئۈچۈن ئىدىئۇ كىرىـپ كهلگهنـدە پىۋەخانىنىـڭ بۇلـۇڭ . ىدەپ ئويالپ قېلىشى مۈمكىن ئىد

ئۇالرنىـڭ . تهرىپىدىكى شىرەنى چۆرۈدەپ ئولتۇرۇشقان يىگىتلهرگه كـۆزى چۈشـتى ئهممــا ئــۇالر ئــۆزلىرىنى پىــۋە . ئالدىلىرىــدا قۇتۇلــۇق ســوغۇق ئىچىملىــك بارىــدى

ئىچىۋاتقان لۈكچهكلهرگه تهقلىت قىلىپ تهرتىپسـىزرەك شـهكىلدە ئولتۇرۇشـقان .درىسخانمۇ بىر قۇتا سوغۇق ئىچىملىك ئېلىپ، شۇالرغا قاراپ كهلدىئى. ئىدى

، خېلىـل ئـالتۇن، مـۇھهممهد ئـېمىن )ھهمىد تالىپ(ئۇالر ئابدۇلههمىد قارى . يۇنۇس، مۇھهممهدئېمىن سىيىت، مۇھهممهدئېمىن ئابدۇۋەلى قاتـارلىقالر ئىـدى

ــرى ب ــۇالر ئىلگى ــۇپ، ئ ــتلهر بول ــارلىق يىگى ــى كۇچ ــڭ ھهممىس ــرلىكته بۇالرنى ىشاھيار، توقسۇ ئهتراپلىرىدا بهزى قارشىلىق ھهركهتلىرى، پۇل بۇالش ئىشـلىرىنى

. ئىنقىالپنىـڭ مهبلىخـى قىلىـش ئۈچـۈن زۆرۈر الزىـم ئىـدى ،پـۇل . قىلغان ئىدىئوچـاقلىق بولغـان، -لهردە بولۇپ، ئۆيلۈك27بۇالردىن ئابدۇلههمىد قارىنىڭ يېشى

باشــقىلىرى . دا بولغــان يىگىــت ئىــدىخــۇددى ئىدرىســخانغا ئوخشــاش يــېڭىال دائـۇالر خـۇددى كۈنـدە بىـرگه ئىچىشـىپ . تېخى توي قىلمىغـان نهۋقىـرانالر ئىـدى

.تۇرۇدۇغان لۈكچهك بالىالردەك نايناق ھهركهتلهر بىلهن كۆرۈشتىدەپ سـورىدى —؟ قاچان كهلگهنتىڭال؟ ا ياسىله كۆپ ساقالپ كهتتىڭالم —

ئهممــا شــۇئان ئۇنىــڭ كــۆڭلىگه بىــر . ىنئىدرىســخان كۆرۈشــۈپ بولغانــدىن كېــي

14

ــز«: ۋەھىــمه ھۇجــۇم قىلــدى ــادان خهلقمى ھه؟ شــۇئاندا ئۈســتۈمۈزدىنال -نهقهدەر نــۆۋەتته ــرال نـ ــا بىـ ــىدىغان بولسـ ــگهن گهپ باسـ ــدى، دېـ ــالته ئهركهك تۈگىـ ! ته-ئـ

. يــالغۇزدىن كۆرۈشــۈدىغان ئىشــكهندۇق-مۇشــۇنداقمۇ قــاراملىق بوالمــدۇ؟ يــالغۇزيهنه تىجـارەتچىله، ، ›دەرۋىشـله ‹، ›دىـۋانىله ‹غهيـرى -ى، غهيـرى ھازىر قاغىلىق بازىر

پ كهتـكهن تۇسـا، ھېلىمـۇ تىڭچىال بىلهن تـوال -ئاللىقانداق ساالھىيهتتىكى تىڭ .»ائالالھ ساقالپت

بىز تۈنۈگۈن كهلدۇق، تۈنۈگۈن كېلىـپال بـۇ يهرگه بىـر يولۇقـۇپ بېقىـپ، —دەپ جـاۋاپ —پ كهلگهنتـۇق، سارايغا كهتـكهن، بۈگـۈن يهنه بىـر كهپ باقـايلى دە

.بهردى ئابدۇلههمىد قارى ھهممىڭالر بىلله كهلدىڭالرمۇ؟ ياكى بۇ يهردە تېپىشتىڭالرمۇ؟ — .كۇچاردا تېپىشىپ، بىلله كهلدۇق — بىلله يېتىۋاتامسىلهر؟ — .ساددا بالىالر ھىچنهرسه ئويلىمايال جاۋاپ بېرەتتى —ھهئه، —

ىچىدە يېشى چوڭراق بولغـاچمىكىن يـاكى بۇ بالىالرنىڭ ئ خانئهمما ئىدرىسكىچىكىدىن توال ئوياليدىغان، بولغـاچمىكىن، يـاكى بىرقـانچه كىتـاپنى ئـارتۇق

كىتى، ىھهر ھهر. ئوقۇغاننىڭ خاسىيىتىمىكىن، دايىمال تهپهككۈر قىلىپ تۇراتتىيوقلـۇقى ھهققىـدە پىكىـر -سۆزى توغرىسىدا ئويالپ، ئۇنىڭدا خاتاالر، يوچۇقالر بـار

قارىمامسىلهر، بۇالرنى خىتـايالر «. شۇئان يهنه ئۇ قورقۇپ كهتتى. ۈزۈپ تۇراتتىيۈرگ! يهنه تېخـى بىلـله يېتىپتـۇ ! ئىزدەپ يۈرۈۋاتسا، كۇچاردىال تېپىشىپ، بىلله كهپتۇ

تائاال، بىـزلهرگه ئىشـىمىزغا ەئاھ ئالالھ، سۇبهان ۋ! بۇ يهردىمۇ توپلۇشۇپ ئولتۇرۇپتۇ »!...هن، دۈشمهنلىرىمىزنى غهپلهتته قالدۇرغايسهنالزىملىق ئىلىم ئاتا قىلغايس

ئۇ ئېڭىشىپ تۇرۇپ پىچىرلىـدى، —بۈگۈن ئاخشام بۇ ئادرېسقا بېرىڭالر، —بهك كېچه بولـۇپ كهتسـه كوچىـدا چاراليـدىغانالر گهپ سـوراپ قالسـا، كۇچـاچه —

، گېپىڭالر دەرھال چېنىـپ قـالۇدۇ، ھـازىر بـۇ يهردىـن چىقىـپال شـۇ يهرگه بېـرىڭال ىـرىڭال، چۇپتهن ۋاقتىنـى ئۆتكـۈزۈپ، ئانـدىن ئـۆيگه خـ اندىن خاالدىمۇ، بىريهلهدە ئ

.دېدى ئۇ ئۆزىچه بىر ئاز تهدبىر قىلىپ — ھازىر ماڭايلىمۇ؟ — يهنه بىــــر ھهمرىيىمىــــز بــــا، شــــۇ كهلســــۇنمىكىن، ھه، يــــاق، ســــىله —

.دېدى ئۇ —مېڭىۋېرىڭال، مهن ئۆزەم ساقالي،

15

ــدەك بىــردىنال بىــر چــاال بۇرادەرلهرنىــڭ چىقىــپ كېتىشــىن ــۈپ تۇرغان ى كۈت :تونۇش يىگىت پهيدا بولدى

دېـــدى ئـــۇ قۇلىقىغـــا ئېڭىشـــىپ —ســـاالمۇئهلهيكۇم، ئىدرىســـخان، —بــۇ يهردە بهك ىمۇ؟ لنــى ئــادا قىلــدىلىرىۋەزىپى. بولــۇمهن Kپىچىــرالپ، مهن ئاشــۇ

.ئۇزاق تۇغىلى بوممايدا جۇما .قىلدىم، ئهته سهھهردە ماڭساق بولۇدۇ — ئهمىسه مهن باشقا تهييارلىقنى قىالي، قهيهردە؟ —

.ئىدرىسخان ئادرېسنى پىچىرلىدى-ئۇ شـۇنداق دېـدى —لى، ىبولۇدۇ، سىلى كېتىۋەسىله، ئاشۇ يهدە كۆرۈش —

.دە دەرھال چىقىپ كهتتىيولــدا كېتىۋېتىــپ ئاشــۇ . ئىدرىســخان ئــادىتى بــويىچه يهنه خىيالغــا كهتتــى

ــان يىگىت ــۇم قىلمىغ ــدى ئىســمىنى مهل ــى ئويلى ــڭ «. ن ــۇ بىزنى ــۇ ھهقىقهتهنم ئئادەممىدۇ؟ ياكى مهلۇماتتىن يوچۇق چىققـان بولسـا، ئۇنىـڭ ئورنىغـا خىتاينىـڭ

ــا ــهپلىنىۋالغانمىدۇ؟ ئهجهپ دەرھـــالال ئىشـــىنىپ كېتىپتىمهنـ ۋاي، ! ئـــادىمى سـئالالھ، شۇ بىز خهقنىڭ مۇشۇ سـاددىلىقىمىز شـۇنچه بېشـىمىزغا چىقسـىمۇ يهنه

ئــۇ بــۇ نــاتونۇش يىگىتنىــڭ بــۇ قېتىمقــى ســهپهردە .»تــاڭ-ىزغۇئۆزگهرمهيــدىكهنمــتى ــقا تىرىش ــۈنۈپ بېقىش ــهۋەپنى چۈش ــدىكى س ــك قىلىدىغانلىقى . يېتهكچىلى

ــدى ــان ئىـ ــئهلگه قاچۇرۇلغـ ــلهر چهتـ ــالردىن بهزىـ ــرى سهبداشـ ــۇ . ئىلگىرىلىـ شـمىشـــالردا قـــاغىلىقلىق بىـــر يىگىـــت يـــولالرنى ئوبـــدان -چـــاغالردىكى مىـــش

ئانـدىن ئـۇ . غدا كـۆپ يـۈرگهچكه خېلـى تهجرىبىسـى بـارىكهن ئۇ تا. بىلهرمىشكهنــىز ــر قورقۇمس ــردىن بى ــان، بى ــان قالغ ــىپ، ئام ــلهرگه قاتنىش ــۆپ ھهركهت يهنه ك

چـــۈنكى بـــۇ . بهلكىـــم بـــۇ ئاشـــۇ يىگىـــت بولۇشـــى كېـــرەك . يىگىـــتمىشگورۇپتىكىلهرنىــڭ ھىچبىــرى كۆكيانىــڭ ئــۇ يېقىغــا ئۆتــۈپ باقمىغــان تۇســا، بــۇ

ىــڭ ئارىســىدا ئېزىــپ قالماســتىن چېگرىنــى تېپىشــى ھىســابى يــوق تاغالرن مۈمكىنما؟

-ئۇ خـۇپتهننى مهسـجىدته ئوقۇيمـۇ . تاالدا ئاللىقاچان قاراڭغۇ چۈشكهن ئىدىــدى ــردەم ئىككىلهن ــداق دەپ بى ــال . قان ــا دەرھ ــاق، بو«: ئهمم ــدىكهن، مهن مي ماي

ق نى تونۇمايـدۇ ئهمهسـما، چاتـا لىمهجىدنىڭ ئۆيىدە كۈتۈپ تۇمىسـام، مهجىـد بـال دېگهنلهرنى كۆڭلىدىن كهچۈرۈپ، دەرھـال دوسـتىنىڭ ئـۆيىگه يـول »چىقمىسۇن

16

ئۇنىـڭ . چهكمهيـال ئـاچتى -مهجىد ئۇنى كۈتۈپال تۇرغاندەك ئىشكنى چېكه. ئالدىتىـت بولـۇپ، -تىـت . ساراسىمىلىك چىرايىدىن قورقۇۋاتقانلىقى چىقىپ تۇراتتى

هنلىكىنى قىياس قىلىـش اڭسادەك چۆگۈلهپ يۈرگگقولى ئىشقا بارماي، ئوتتۇرىدا ــدى ــ. تهس ئهمهس ئى ــتى خانئىدرىس ــۇچ چۈش ــگه قورقۇن ــاداش «. نىڭمۇ ئىچى ــا ئ متېـزراق ۋاقىـت بولسـا، يولغـا چىقىـپ »نېمه؟-؟ يېنىۋاالمدۇانىماندا قىلىدىغاند

!دە-كهتسه ئىش تۈگهيتى، مانا مۇشۇنداق كۈتۈش جاننى سىقىدۇكته نامــازلىرىنى ئوقــۇپ خــۇپتهنگه ئهزەن ئېيتىلىــپ، بــۇ ئىككهيــلهن بىــرلى

ئارقىـدىن چېكىلىـپ، بـالىالر كىرىـپ -بولغاندىن كېيىن، ئانـدىن ئىشـك ئارقـا ــازان ســۈيقاش . كېلىشــتى ــالى بىــر ق مهجىــد تۇراپنىــڭ بۇيرۇتمىســى بىــلهن ئاي

:ئاندىن ئىدرىسخان ئۇالرغا. پان چىالپ ئىچىۋېلىشتى-نان. قىلغان ئىدى .دېدى —ڭال، ئاندىن ئىشىمىز با، ئوقۇۋېلى بولساڭال نخۇپتهن ئوقۇمىغا —

ئۇالرنىــڭ ســاالھىيىتى نــامهلۇم سهبدىشــىمۇ كىرىــپ ،ئــۇالر نامــاز ئوۇۋاتقانــدا .ئۇنىڭ قولىدىمۇ ئېغىر بىر سومكا بارىدى. كهلدى

نامازدىن كېـيىن ئـۇالر تىۋىشسـىز ھالـدا ماشـىنا ئۈسـتىگه چىقىـپ، گـۈرۈچ ، ئانـدىن قالغـان تاغـارالرنى يېرىمىنـى ئېلىۋېتىـپ . تاغارلىرىنى پهسكه چۈشۈردى

ــدۇرۇپ تىزىــپ، ئوتتــۇرىنى بىكــار قويۇشــتى ــار تاغــار . كــوزۇپنى ئايالن ئىككــى قاتــال كــالتهكنى ئىككــى تهرەپتىكــى ــدىن كېــيىن بىــرنهچچه ت تىزىلىــپ بولۇنغان

ــى شــهكلىدە ــا چىشــلىتىپ، ئىشكبېش ــتىگه تاغارالرغ ــيىن، ئۈس ــدىن كې قويغانــى ــۇپ، ھېلىق ــارالرنى قوي ــدى . بوشــلۇقنىڭ ئۈســتىنى يېپىشــتى قالغــان تاغ ئال

تهرەپــتىن بىــر ئــادەم پــاتقۇدەك، بىــر تاغــار بىــلهن يېپىلغــۇدەك كىــرىش ئېغىــزى :قالدۇرۇلغاندىن كېيىن، ئىدرىسخان مهجىد تۇراپقا

.دېدى —؟ اىرىۋالىمىزمچقانداق قىلىمىز؟ ھازىرال —بىلىــدۇ، بامــداتنى ئوقــۇپال ماڭىــدىغىنىمنى قوشــنىالرمۇ . ھهئه، ھــازىرال —

مېڭىشىم كېرەك، ئۇ چاغقىچه ما يهنى ئوچۇق قويسـاق ھالىمـادىس بىرەسـىنىڭ .دېدى ئۇ —، اكۆزى چۈشۈپ قالسا بوممايد

:ئۇالرغا Kشۇنىڭ بىلهن ئۇنىــڭ بــۇ . دېــدى —راســت دەيــدۇ، تېچلىــق ئهۋزەل ھــازىرال كىرەيلــى، —

ــدى ــم ھىچنــېمه دېمى ــر ئىكهنلىكىنــى بىلگهچــكه ھىچكى ــۇالر . ســهپهردە ئهمى ئسومكىلىرى بىلهن بىلله تۆشۈكتىن ئىچىگه كىرىپ، ئاسـتىدىكى ئاشـۇ باشـنى

17

كۆتۈرگىلى بولمايدىغان، پهقهت سوزۇلۇپال يېتىشقا بولۇدۇغان تارچۇققا كىرىشـكه بۇ قهدەر يوغان سـومكىالر بىـلهن ھهم بـۇ كىچىككىـنه Kئهمىر —، دىغانىباشلى

نى، ھهم ئۇزاققـا سـوزۇلغان تـاغ يولىـدا بوشلۇققا يهتته ئادەمنىڭ پاتمايـدىغانلىقى بۇنچىــۋاال يــۈك بىــلهن پىيــادە مېڭىشــمۇ مۈشــكۈللۈكىنى بىلگهچــكه، بــالىالرنى

توختــاڭال، بــالال، بــۇ ســومكىال بىــلهن بۇنىــڭ ئىچىــدە تىقىلىــپ —توختــاتتى، ھهممهڭالر سومكاڭالرنى تۆكۈڭال، مهن نېمىنىڭ الزىم، نېمىنىڭ الزىـم قالىمىز،

ــلىكىنى ــانچه ئهمهسـ ــهڭال ھهرقـ ــدىغان نهرسـ ــم بولمايـ ــرىمهن، الزىـ ئېيتىـــپ بېـ .دېدى —! قىممهتلىك بوسىمۇ تاشاليسىله

ھىچكىـم قارشـى گهپ قىلمىـدى، چـۈنكى بـۇ بـۇيرۇق ئىـدى ھهم زۆرۈرىـيهت :ئۆزىنىڭ سومكىسى ھهققىدە ئىزاھات بېرىپ Kئاندىن . ئىدى

بـۇ نېمىشـقا مېنىڭكىسىدە ھهممهيلهنگه كېرەكلىك نهرسـىله بـا، شـۇڭا — .دېدى—ئۆزى بىكا قىممايدىغاندۇ دەپقامماڭال،

يهتــته ئــاەم ئۈچــۈن بــۇ يهر تولىمــۇ تــارلىق قىالتتــى، بىــراق ئىككــى قېــتىم بـــۇ . توشۇشـــنىڭ ئىمكـــانى بولمىغاچقـــا ئـــۇالر بـــۇ يهرگه توغرىســـىغا تىزىلـــدى

ــۇت ــاران -تىزىلىشــتا پ قــولنى يىغىــپ تۈگۈلــۈۋېلىش كېــرەك ئىــدى، شــۇندىال ئئۇالر كىرىپ بولغاندىن كېيىن مهجىد تۇراپ، ئۇالرنىڭ بۇ ئۇزۇن سـهپهردە . ىپاتاتت

.قانچىلىك قىينىلىشىنى تهسهۋۋۇر قىلىپ ئىچى ئاغرىپ كهتتىدەپ ســورىدى ئــۇ قىيمىغانــدەك —بولــدىمۇ، بــالال؟ ئــاغزىنى ئېتهيمــۇ؟ —

.ئاۋازداپ كهتسـه بىـز ماي، ھازىرال ماڭسىال، ۋاقىت ئـۇزۇرا مئهتسىله، ئهمما خاپا بو —

.Kدېدى —بۇنىڭ ئىچىدە ئۆلۈپ قالىدىغاندەك قىلىمىز، ئۇالرنىــڭ نــېمه بولۇشــىنى ئاللىقاچــان ئهقلىــگه كهلتــۈرۈپ بولغــان مهجىــد تۇراپ ئهتتىگهنگىچه بۇالرنى ئارتۇق ئازاپلىغاندىن كۆرە يولغا چىقىـپ كېتىشـنى

ئوچـۇق يهرگه تاغارنىشۇڭا دەرھال مېڭىشقا ماقۇل بولۇپ، . ئۆزىمۇ ئويالپ تۇراتتىيۇمۇلۇتۇپ ئېتىۋەتكهندىن كېيىن، ماشىنىدىن چۈشـۈپ، ئـۆيىگه خوشلۇشـۇش ۋە

.سهپهردە كېرەكلىك نهرسىلىرىنى ئېلىش ئۈچۈن كىرىپ كهتتى

قان قىرغاق

18

1

تىـبهت -قهدىمىي الداق كارۋان يـولىنى ئاسـاس قىلىـپ ياسـالغان قـاغىلىق ــار خهتهرلىــك ــادا داڭقىســى ب ــڭ ئهڭ ئالدىنقىســى بولســا تاشــيولى دۇني يولالرنى

يايـــاق ھىندىســـتانغا، ،ئـــۇزاق قهدىـــم زامـــانالردا بـــۇ يـــولالردا ئـــاتلىق. كېـــرەككهشمىرگه، ئهرەبىستانغا ھهجگه ماڭغان ئهجداتلىرىمىزدىن قـانچىالر مانـا مۇشـۇ

ئۇ چاغالردا يول دېگۈدەكقۇ يولمۇ يوقىـدى، . يولالردا شېهىت بولۇپ كهتكهن ئىدىيـول —ان ئۇالغلىرىنىڭ مېڭىۋېرىشىدىن شهكىللهنگهن تۇتـۇق ئىـز پهقهت كارۋ

ــاتىالتتى ــا . دەپ ئ ــا مېڭىــپ، يارغ ــتىن ئهۋالتق ــزالردا ئىنســانالر ئهۋالت ــا شــۇ ئى مانسـۇلتان . داۋام قىلىۋەرگهن ئىدىيىقىلغانالرنى يهرلىكسىز، تاشالر بىلهن كۆمۈپ

...يولدىن ماڭغانسۇتۇق تهختكه چىقىپ، كهشمىرگه قوشۇن تارتقاندا مۇشۇ دەپ ســـۈپهتلىۋالغان »خهلقنىــڭ غهمگــۈزارلىرى «ئهمــدىلىكته ئــۆزلىرىنى

نـى »سـوتيالىزمنىڭ داغـدام يـولى «كوممۇنىست خىتايالرمۇ بۇ يهردە ھىچقانداق يولنىـــڭ خهتهرلىـــك ئهگىملىـــرى، تىكلىـــك گرادۇســـىدا . ياســـىۋەتكىنى يـــوق

ل بىـلهن ئېلىشـىش مهيـدانى ھىچقانداق ئۆزگۈرۈش بولمىغاچقا، يول يهنىال ئهجهــته ــپ كهلمهكــــ ــنى داۋام قىلىــــ ــىدىن . بولۇشــــ ــايالق ئوچاستىكىســــ قوزايــــ

چىققىنىڭىــزدىن كېيىــنال بۇلۇتالرغــا تاقاشــقان تىــك داۋان باشــلىنىدۇ، بــۇ ئاقــاز ــدىغان داۋان ــى دەپ ئاتىلىـ ــدىن . داۋىنـ ــڭ تىكلىكىـ ــق 10داۋاننىـ كلومېتېرلىـ

ــۇ داۋان ــلهن تاشــپاقىچه ئۆمــۈلهپ ب ــڭ ياماشــقاندا، خــۇددى غــا ســۈرئهت بى يىالننىئهگىلىــپ، ھهر مىنــۇت يۇمــۇالپ چۈشـۈش خهۋپــى ئاســتىدا داۋانغــا سويلىشـىدەك

ــدىغان گهپ ــاقتىن . چىقىـ ــان چىقمـ ــۇكى، ھهرزامـ ــىيىتى شـ ــڭ خۇسۇسـ داۋاننىـنهچچىنـــى ئهگىـــپ، يهنه ئاشـــۇنداق تـــۈگىمهس ئهگىشـــلهردىن ! چۈشـــمهك تهس

چ ۋە ئىهتىيــات بىــلهن تــۆۋەنگه خــۇددى پىلســىراتتىن ئۆتۈۋاتقانــدەك قورقۇنــۇ ئاقاز ئوچاستىكىسى خاالسـتان . ئاقاز ئوچاستىكىسىغا كېلىسىز چۈشكىنىڭىزدە

دەرياسىنىڭ بويىدا بولۇپ، دەريا ئاقاز داۋاننىڭ غهربىي جهنۇپ ئېتىكىـدە شـىددەت شۇندىن كېيىن يول ئاسراش نۇقتىلىرى دەريـانى بـويالپ، خـۇددى . بىلهن ئاقىدۇ

ى ئېشىپ قىلىنغان يىپقا ئۆتكۈزۈلگهن مارجانالردەك، كـۈدە، جـۇداق، دەريا ۋە يولنيــول دەريــادىن ئايرىلىــپ غهرپــكه ئهگىــپ، . قــارا كــۆۋرۈك نــۇقتىلىرى چېلىقىــدۇ

، ئهمهلىيهتته تاغ ئهگىملىـرى )تۈز سىزىق بويىچه(تهخمىنهن ئونبهش كىلومېتېر

19

ــۇدۇ ــا بۇرۇلـ ــيىن جهنۇپقـ ــاپىدىن كېـ ــۇزۇنراق مۇسـ ــۇ ئـ ــلهن يهنىمـ ــۇ . بىـ ئهنه شـبۇرۇلۇشــنىڭ دوقمۇشــىغا جايالشــقان يــول ئاســراش نۇقتىســى ســېرىق داۋان

.دېگهن ئاجايىپ نامىمۇ بار »قان قىرغاق«ئهمما بۇ يهرنىڭ يهنه . دېيىلىدۇبـۇ . قانلىق قىرغاق، قـان بىـلهن بويالغـان قىرغـاق دېمهكتـۇر ! قان قىرغاق

يىلالرنىــڭ -1980 . اريهرنىــڭ بــۇ نــامنى ئېلىشــىدا ئاالھىــدە بىــر ھىكايىســى بــ نـى ئاڭلىغـان بولغىيـدىڭىز؟ بىـر »قوتاز ۋەقهسى«بېشىدا ۋەتىنىمىزدە تارقالغان

ــۈن ــى ئۈچـ ــاي دېگىنـ ــۇ، ھـ ــوتىزىنى ئېتىپتـ ــكىرى يهرلىكنىـــڭ قـ ــاي ئهسـ خىتـئىگىسىنى ئېتىپتۇ، دەپ ئاڭلىغان بولسىڭىز مانا شـۇ ۋەقهدە بـۇ يهر ئهنه شـۇنداق

ۋەقه ئـاڭلىغىنىڭىزدىن . ى ئالغـان ئىـدى دەھشهت چېچىـپ تۇرۇدىغـان بىـر نـامن پ، قۇربان ھـاپىز ئابـدۇلالھ بىـزلهرگه ئۇقۇلغىنىـدەك تېخىمۇ دەھشهتلىكراق بولۇ

ــپ ــىنى دەپ ئهمهس، كوللىكتىـــ ــڭ كالىســـ ــاي (ئۆزىنىـــ ــته خىتـــ ئهمهلىيهتـــــايىن )ھۆكــۈمىتى ــان بولغــانلىقى مهســىلىنىڭ ئىنت نىــڭ كالىســىنى دەپ قۇرب

.قاتالملىرىنى شهكىللهندۈرگهن ئىدى مۇرەككهپ پىسخولۇگىيىلىك مهناكۇچاردا تۇرۇشلۇق يۈك ئاپتوموبىلى قىسـىملىرى مانـا ،تىبهتكه قاتنايدىغان

تاشـيول ئۇيغـۇر . ئاشۇ جهھهنـنهمگه مهنىـداش بولـۇپ كهتـكهن تاشـيولدا ماڭـاتتى خىتـايالر بۇنـداق »يـاردەمگه چىققـان «چۈنكى . ئىشچىالر تهرىپىدىن ئاسرىالتتى

نى خاالمــدۇ؟ بــۇ يهرلهردە ئىشــلهيدىغانالر ئهللىــك ياشــتىن ئــارتۇق يهردە ئىشلهشــئۆمۈر كۆرەلمهيتى؛ ئىگىز ھاۋا بوشلۇقى كېسـىلى تـۈپهيلى ئۆلـۈم يىـتىم بولـۇپال

بۇرنىدىن قـان كېتىـپ ئۆلـۈش، -سېگىن يېتىشمهسلىكتىن، ئاغزىكئو. تۇراتتىــى ــا روي بېرەتت ــك ئارىلىقت ــۇپ ئاچقۇچىلى ــۆز يۇم ــر يهر . ك ــداق بى ــاي بۇن دە خىت

ئىشــلهمدۇ؟ قــاراقۇرۇم تــاغلىرى دېگهنــدە ئىنســانالر كــۆز ئالــدىغا قانــداق تــاغنى كهلتۈرىدىكىن؟ بۇ تاغالردا باشقا تاغالردىكىدەك تـاغ چاتقـاللىرى، ئارچـا، قارىغـاي

سـاندا -دېگهندەك دەرەخلهر، ئومۇمهن ياغاچ غوللۇق ھىچنهرسه ئۆسمهيدىغان، ئانداۇق ئۆســۈملۈكلىرى ئۆســۈدىغان، شــۇندىمۇ بهك قۇرغــاق كېلىمــات ســامان غوللــ

سـىدام، كۆيـۈك -ئۇزاق ئارىلىقالردا بىـرەر تـال ئۇچرايـدىغان، سـىپ -شاالڭ، ئۇزاقتاغنىـڭ . تاغنىڭ تاشلىرىمۇ خۇددى كۆيـۈپ كهتكهنـدەك قـارا . تۇپراقلىق بىر تاغ

بولماسـلىقى، تاغنىـڭ يانباغرلىرىـدا بىـر ... سىداملىقى، تىك قىياالر، ئۆڭكۈرلهر، .قاغا بولسا ئۇزاقالردىنمۇ كۆرۈنۈپ تۇرۇدۇغانلىقىدىن دېرەك بېرەتتى

. بۇنداق بىر تهبىئىي شارائىتتا، شۇ يهرگه ماسالشقان ھـايۋانالرال ياشـىيااليتى

20

بولۇپمــۇ قوتــاز، پهقهت قوتــازال بــۇ ھــاۋا شــارائىتىغا ئهڭ مــاس كېلىــدىغان ھــايۋان قوتـاز . يهرلهردە قوتـاز باقـاتتى چـارۋىچىلىق مهيـدانى بـۇ -2شۇڭا قـاغىلىق . ئىدى

ــپ ــۇرالردىن تهركى ــدىغانالرمۇ تاشــيول ئىشــچىلىرىغا ئوخشــاش ســاپال ئۇيغ باقىتهرىپىـدىن »ئازاتلىق ئارمىيه«ئاۋغۇستتا -2يىلى -1982مانا شۇ قوتازالر .تاپاتتى

ىنى قلىۋاتقانئهسكهرلهرنىڭ قوتازنى ئېتىپ، ماشـىنىغا بېسـى . ئىدى »ئوۋالنغان«نـى قوغـداش ئۈچـۈن جـان پىـدالىق »دۆلهت مـۈلكى «كـۆرگهن پـادىچى، ئـۇزاقتىن

شۇڭا ئۇ ئـاتلىق . بىلهن ئاتالنسىمۇ، ماشىنىغا يېتىشهلمهيدىغانلىقىنى بىلهتتىــول ئاســراش ــۇدۇلالپ چېپىــپ، ســېرىق داۋان ي ــدىن ئ ــۈز كېســىپ، قىســقا يول ت

ــۇ نۇقتىنىـــڭ مهســـئۇلى ئونبېشـــى ــاپىز ) بهنجـــاڭ(نۇقتىســـىغا كېلىـــپ، نـ ھـتاغـار «ساپ نىيهت، ساددا دىللىق بۇ ئـادەملهر . ۇلالھقا ئهھۋالنى بايان قىلدىئابد

ــۈمهيمهن ــۈمهيمهن، ئۆلســه تۆل ــڭ، يىقىلســا يۆل ــڭ، ئېشــهك باينى ــگهن »باينى دې »قوتــازمۇ خىتاينىــڭ، ئوغۇرلىغــانمۇ خىتــاي، ماڭــا نــېمه؟ «پوزىتســىيه تۇتســىمۇ،

دەيـدىغان »ڭ بولمايـدۇ؟ سـهن نېمىشـكه قـاراپ تـۇرۇپ كارىـ «. دېسىمۇ بولۇدۇغانــۈپهيلى، ــاددىلىقى تـ ــا سـ ــدى، ئهممـ ــوق ئىـ ــاي يـ ــان خىتـ ــاراپ تۇرغـ ــىدا قـ بېشـكوللىكتىپنىــڭ مــۈلكىنى قوغــداش ســاداقىتى بىــلهن مهيدىســىنى كېرىــپ

قوتــاز بىــلهن «يهنه كېلىــپ، ھــاپىز ئابــدۇلالھ تاشــيولچى ئىــدى، . چىقىشــقانىدىمــا، ئاشــۇ ئونبېشــىلىق ئهم. دېيىشــكه تامــامهن ھهقلىــق ئىــدى »نــېمه ئىشــىم؟

دېــيىلگهن »ھۆكــۈمهت«دېگهننــى، بــۇ »كوللىكتىــپ«ئهمهل ئۇنىڭغــا گويــا بــۇ ئۆزىنى بۇ ئاتاقنى ئىلتىپات قىلغان بـۇ . قىلغان ئىدى »ئۆز«تاجاۋۇزچى گورۇھنى

. ياتقا كهلتۈرگهنىـــدىســـىھۆكـــۈمران گورۇھنىـــڭ بىـــر پارچىســـىدەك ســـاددا ھىئالقانغا ئېلىشـقا يهتكـۈدەك مهسـئۇلىيهت ئاشۇنچىلىك بىر ئاتاق ئۇنىڭغا جاننى

ــدى ــۈكلىگهن ئىـ ــڭ نهقهدەر . يـ ــاي دېگهننىـ ــۇ خىتـ ــۇنكى، بـ ــن بىلسـ ــۇ نهدىـ ئـ ،دەپ قىلىـپ سـالغان بولسـا ›ياۋا قوتـازنى ئوۋلىـدۇق ‹خاتا ھالدا «رەزىللىكىنى؟

خاتا قىلغىنىنى، بۇنىڭ يـاۋا قوتـاز ئهمهسـلىكىنى بىلـگهن ھامـان، ئهپـۇ سـوراش ›جهپــاڭجۈن‹چۈشــۈرۈپ بېرىــپ كېتىــدۇ، چــۈنكى، ئــۇالر دېــگهن ئـارىالش قوتــازنى

. دەپ ئويالپ قالغانلىقى چوقۇم »تۇرسا .ھـــاپىز ئابـــدۇلالھ بـــايراقنى چىقىرىـــپ ئهســـكهر ماشـــىنىلىرىنى توســـتى

ھـاپىز بهنجـاڭ ئـۆزىگه خـۇددى بىـر . ئارقا تىزىلىپ توختاشتى-ماشىنىالر ئارقىمۇكىـم يىرالمايدىغانـدەك، يىرغـانالرغىمۇ قوماندان ئىـدى، ئۇنىـڭ بـۇيرۇقىنى ھىچ

21

چــۈنكى ئــۇ . تېتىيااليدىغانــدەك ئهخمىقــانه بىــر ھىســمۇ يــوق ئهمهس ئىــدى ئوياليتىكى، ئۇ ھهق تهرەپتـارى ئىـدى؛ كوللىكتىپنىـڭ، ھۆكۈمهتنىـڭ مـۈلكىنى ــى؟ شــۇڭا ــڭ قىالاليت ــم غى ــا كى ــاتتى؛ بۇنىڭغ ــۈن ھهركهت قىلىۋات ــداش ئۈچ قوغ

هنگهن گـاۋ شـۈينىڭ ماشىنىسـىغا يېقىـنالپ كېلىـپ، ئىشهنچ بىلهن، قوتاز يۈكلئۆزىنىڭ چاال خىتايچىسى بىلهن بۇ ئازاتلىق ئارمىيه جهڭچىسـىنى سـاالملىدى ۋە ــڭ ــته كوللىكتىپنىـ ــاتقىنى ئهمهلىيهتـ ــاز دەپ ئـ ــاۋا قوتـ ــدا يـ ــا ھالـ ــڭ خاتـ ئۇنىـئىكهنلىكىنــــى، ئاتقىنىغــــا بوپتــــۇ قىلىۋېتىــــدىغانلىقىنى، ئهممــــا قوتــــازنى

.كېتىشى كېرەكلىكىنى ئېيتتى چۈشۈرۈۋېتىپكىـم بىلسـۇن، خىتـاي، خىتايغـا خـاس كىبـرى بىـلهن دىمىقىنـى قېقىـپ، ــقا ــدۇرۇپ، مېڭىشـ ــوت ئالـ ــرار ئـ ــىنى تهكـ ــادىلهپ، ماشىنىسـ ــلىق ئىپـ ياراتماسـ

ــهلدى ــدە . تهمش ــاڭ، كۆڭلى ــاپىز بهنج ــاچ «ھ ــدا ياغ ــدىمۇ مان ــڭ ئىچى جهپاڭجۈننىسـهكرەپ، كـاپىنكىگه چىقىـدىغان دەپ ئويالپ، دىككىـدە »يا؟-قۇالقلىرى باكهن

ــۋاش جهڭچىــگه ــۇ بهڭ ــدى ۋە ب ــرو كهل ــلهن روبى ــاۋ شــۈي بى باســقۇچقا چىقىــپ، گــۆزى ــرىيىلهردىن ئـــ ــۇغ نهزىـــ ــدىكى ئۇلـــ ــۈلكى ھهققىـــ ــڭ مـــ كوللىكتىپنىـــ

، كىچىك ۋاقىتلىرىدا مهكتهپـته ئۆگۈتـۈلگهن ئـازاتلىق ئـارمىيه بىلىدىغانلىرىنىنـى ئهسـلىتىپ، بۇنىـڭ »ىز دىقـقهت ئۈچ چوڭ ئىنتىزام، سـهكك «ناخشىلىرىدىن

ــدىكى ــپ «ئىچى ــڭ يى ــلىق -ئاممىنى ــىنىمۇ ئالماس ــاددىنى »يىڭنىس ــگهن م دېسۆزلهپ، ئۇنى قايىل قىلماقچى بولۇۋىدى، كىم بىلسۇن، گـاۋ خىتـاي يېنىـدىكى

جهپـاڭجۈن دېـگهن «. نى ئېلىپال ھاپىز ئابدۇلالنىڭ ئاغزىغا تاقىدى①①①①كىالشىنكوۋىسـى خهلقنـى قۇتقۇزۇدۇغـان تۇرسـا، خهلقنـى خهلقنىڭ ئهسـكىرى، خهلـق جهڭچ

دېگهنگه قهتئىي ئىشىنىشـكه ئۆگۈتـۈلگهن ھـاپىز بهنجـاڭ، گاۋنىـڭ بـۇ »ئاتامدۇ؟ئېڭىكــى ئاســتىغا كىالشــنىكوۋنىڭ قىلمىشــىنى چاخچــاق ھىســابىدا كــۆرۈپ،

.يهنىال ئۆز گېپىنى تهكرارلىدىستۋولى تاقالغان ھالدا الر الۋۇلــداپ، ئــۆزىگه تاجــاۋۇزچى گــاۋ خىتاينىــڭ دىلىــدىكى شوۋىنىســت ئــوت

ئوكرائىنالىق قورال مۇتىخهسىسـى، بـۇ يهردە ئـۇ كهشـپ قىلغـان ئاپتومـات —كىالشنىكوۋ ① ئهللىكىنچى يىلالردا بارلىق كوممۇنىسـت دۆلهتـلهر قـورال تـۈرلىرىنى بىـرلىككه . كۆزدە تۇتۇلۇدۇ

بولۇدۇغـانلىقىنى نهزەردە تۇتـۇپ، كهلتۈرۈشنىڭ ئۇرۇش پهيتلىرىدە ئۆزئارا ماسلىشىشقا پايـدىلىق بۇ خىتـاي كېيىن بۇ خىل قورالنىڭ ئىشلهپچىقىرىش ھوقۇقىنى خىتايغىمۇ بهرگهن، شۇنىڭدىن

.ئا —ئارمىيىسىنىڭ ئاساسلىق قوراللىرىدىن بىرى بولۇپ قالدى،

22

ىدىن بېرىلگهن شوۋىنىسـتلىق تهربىـيه ئـۆز رولىنـى كۆرسـۈتۈپ، پھۆكۈمهت تهرىدە، ئاشـۇ جاسـارەت -كۆز يۇمۇپ ئاچقۇچىلىك ۋاقىت ئىچىدە بىر جاسارەت ئۇرغـۇدى

تــال ئــوق ســىغىدىغان 30! تۈرتكىســىدە ئاپتوماتنىــڭ تهپكىســىنى بېســىۋەتتىئاپتوماتنىــڭ .پـاي ئــوق بارىـدى 27ن ئېشـىپ قالغــان دىسـكىدا قوتـاز ئېتىشــتى

پــاي ئــوق بىــر 27تــالالش كونۇپكىســى ئۈلگــۈجه ئېــتىش نۇقتىســىدا بولغاچقــا -نهقهدەر ئـاددىي گهپ ! چىقىـپ بولـدى . نهچچه سېكونت ئىچىدە چىقىـپ بولـدى

ــدۇلالھ ! ھه؟ چىقىـــپ بولـــدى ــاپىز ئابـ ــلۇقىغا ئهمهس، دەل ھـ ــاۋا بوشـ ــا ھـ ئهممـئـاغزى تهرەپـتىن كىـرگهن ئـوقالر ئۇنىـڭ بـاش سـۆڭىگىنى ! ابهنجاڭنىڭ بېشـىغ

ــۋەتتى ــۇپ چېچى ــا توزۇت ــۈن ئهتراپق ــپ، پۈت ــدەك ئېتى ــا ئاتقان ــېرىق داۋان ! پاخت سشــيول ئاســراش نۇقتىســى بهنجاڭنىــڭ قــان، مېڭىســىنىڭ قېتىقــى، گــۆش ۋە ات

ــارچىلىرى بىــلهن بويۇلــۇپ كهتتــى ــاش، ! ئۇســتىخانلىرىنىڭ ئۇگۇتۇلغــان پ ھهر تھهر سانتىمېتېر يۈزى، ئىشچى ياتاقلىرىنىڭ تـاملىرى مـېڭه قېتىقـى ۋە يولنىڭ

ئهگهر ھــاپىز ئابــدۇلالھ كوللىكتىپنىــڭ مــۈلكىنى ! قىزىــل قــان بىــلهن بويالــدى، ئـۇ ئىـدى بىرەر ئۇيغۇر بۇزۇق ئۇنسۇردىن قوغدايمهن دەپ بۇ ھالغا كهلگهن بولسـا

ئـازاتلىق «ئهممـا ئـۇ . قهھرىمان بولـۇپ گېـزىتلهردە تهشـۋىق قىلىنغـان بـوالتتى ئهمدى نېمه بوالر؟. دىن قوغدىماقچى بولدى»ئارمىيه

گــاۋ شــۈي خىتــاي ھــاپىز ئابــدۇلالھنىڭ باشســىز گهۋدىســى يــول ئۈســتىگه خاتىرىجهم ھالدا ماشىنىسىنى خوتقا سـېلىپ، ،ئوڭدىسىغا يىقىلغاندىن كېيىن

ــدى ــا ئاتالنـ ــدى ! يولغـ ــىز كېلىـ ــاق، جۈرئهتسـ ــايىن قورقۇنچـ ــلىدە ئىنتـ غان ئهسـخىتاينىڭ ئادەم ئۆلتۈرۈشكه جـۈرئهت قىلىشـىنى بىـر چهتـته قويـۇپ تـۇرايلى، بـۇ

تېنىنـى شـۈركهندۈرۈدىغان، ، كـۆرگهن ئادەمنىـڭ نورمال بولمىغـان ئۆلتۈرۈشـتىن ئۆزىنى تۇتۇۋېلىشىنى تهسهۋۋۇر قىلغىلى بولمايـدىغان پهۋقۇلئـاددە ۋەھشـىيلىك

خـۇددى مهڭـدەپ كهتـمهي، اي، سهھنىسىدىن ھىچ قانداق ئهقلىنى يوقۇتۇپ قويمھىــچ ئىــش بولمىغانــدەك ماشــىنىنى ھهيــدەپ كېتهلىشــىدىن بۇنىــڭ ئاســتىدا

ئۆلگــۈچى : ياتقــان تېخىمــۇ قورقۇنۇچلــۇق بىــر مهنــانى چۈشۈنۈۋېلىشــقا بــوالتتى !خىتاينىڭ نهزىرىدە ئادەم ئهمهس ئىدى

لهر بۇ ۋەقه قانداق بىر تهرەپ قىلىنغاندۇ؟ بۇ تاشـيول ئاسـراش نۇقتىسـىدىكى ھاپىز بهنجاڭنىڭ ئىشداشلىرى بۇنىڭدىن قانداق ساۋاق ئالغاندۇ؟ —

ئىككى سوئالنىڭ جاۋاپلىرىنى ئومـۇمىي مهنـتىقه بـويىچه پهرەز قىلغىلىمـۇ

23

ــۇدۇ ــئهت، . بول ــۇچ تهبى ــرۇم، يىرتق ــادالهت تۇيغۇســىدىن مهھ ــداق ئ ــدەك بۇن خىتايم ھىــس نومۇســنى بىلمهيــدىغان بىــر مىللهتنىــڭ مهنتىقىســى بــويىچه ھهر كىــ

قىالاليدۇكى، ئومۇمنىڭ مـۈلكىنى قوغـداش يولىـدا ئـۆزىنى پىـدا قىلغـان ھـاپىز بهنجاڭ بىر چىۋىنچىلىكمۇ قهدىر قىممهتسىز كهتـكهن بولـۇدۇ، ئـۇنى ئۆلتـۈرگهن

همۇ خۇددى چىۋىننى ئۆلتۈرگهن ئادەم قاتىل ھىساپالنمىغاندەك مۇئـامىل غىقاتىل .قىلىنىدۇ

ھـــاپىز ئابــدۇلالھنىڭ باشســـىز . لــدى ئهمهلىيهتتىمــۇ خــۇددى شـــۇنداق بو ھهتتـا . گهۋدىسىنى كۆتۈرۈپ نامايىش قىلىشـالرنىڭ ھىچقانـداق رولـى بولمىـدى

بـۇ ئهسـلىدە خىتـاي ھهربىـي . خىتايالر گاۋشۈينى ھهربىي سوتتىن ئېلىپ قاچتىسوتىغا قىلىنغان ھاقارەت بولۇپ، ئۇنىڭ قاتىللىقى بىر يانـدا تۇرسـۇن، قـاتىلنى

چقــانالرنىڭمۇ ســوتقا ھاقــارەت كهلتــۈرگهن جىنــايىتى ئۈچــۈن ســوتتىن ئېلىــپ قانومۇس، ۋىجـدان : ئهمما نېمه ئامال؟ خىتاي دېگهن شۇ. جازالىنىشى كېرەك ئىدى

دېگهنلهرگه ناتونۇش بولغان بۇ مىللهت بۇ ئىشتا بېزىرىۋېلىش، داۋانـى كونارتىـپ، . شلىتىشـتى قىزغىنلىقنى پهسهيتىش، داۋاگهرلهرنى زېرىكتۈرۈش تاكتىكىسـى ئى

ــادالهت . ھهتتــا قهشــقهر يېڭىشــهردىكى خىتــاي پــۇخرالىرى نامــايىش قىلىشــتى ئ! قــاتىلنى جازالىماســلىق تهلىپــى بىــلهنيهنــى، ! قاتىــل ئۈچــۈنئۈچۈنمــۇ؟ يــاق،

ئۇيغۇرالرنى يوقۇتۇش ئاخىرقى نىشانىمىزغۇ؟ بىـر ئـاز : ئۇالرنىڭ شۇئارى شۇ ئىدى بۇرۇن قول سالسا نېمىسى خاتا؟

مىللهتـلهر « اق قىلىپ، قـاتىلنى جازاالشـنىڭ شـهكلى ئۆزگـۈرۈپ، مانا شۇندــى ــاقى تهربىيىسـ ــى «، »ئىتتىپـ ــاقى تهربىيىسـ ــق ئىتتىپـ ــارمىيه خهلـ ــوال »ئـ تـ

ئىشــلىنىپ، پهقهت خىتــاي مىللىــتىگىال خــاس بولغــان بىزەڭلىــك، زېــرىكمهي ــدۇلالھنىڭ ئانىســــى ــاپىز ئابــ ــقاقلىق بىــــلهن، ھــ ــتهك بۇدۇشــ زېرىكتۈرۈشــ

ــڭ بې ــاغرىتى قهمبهرخاننىــ ــى ئــ ــڭ ۋېرىشــ ــزا دېگهننىــ ــىدە، ئىــ لىش نهتىجىســ »شىنجاڭ گېزىتـى «نېمىلىكىنى ھىچ بىلمهيدىغان كوممۇنىست خىتايالرنىڭ

ئاۋغۇستتىكى سانىدا نومۇسسـىزلىقنىڭ ئهڭ يوقـۇرى پهللىسـى -5يىلى -1985ــۇپ، جىــنىس رېكــورد قامۇســىغا ئېلىشــقا ئهرزىيــدىغان بىــر ئۈچــۈن مىســال بول

ھاپىز ئابدۇلالھنىڭ ئانىسى قاتىلنى ئۆلتۈرمهسـلىكنى تهلهپ «: يالغاننى باستى !»قىلدى، ئۇنى ئۆز ئوغلى ئورنىدا بېقىۋېلىشنى تهلهپ قىلدى

ھـــاپىز بهنجاڭنىـــڭ ئىشداشـــلىرى يـــاكى —ئهمـــدى ئىككىنچـــى ســـوئال

24

شۇنىڭدەك بـارلىق خىزمهتتىكـى ئۇيغـۇرالر بۇنىڭـدىن قانـداق سـاۋاق ئالغانـدۇ؟ ئـۆز ،خهلـق سـاددا ئىـدى . ئۆز مهنتىقىسى بـويىچه بولـدى دېگهنگه كهلسهك، بۇمۇ

دېسـهك »ئهخـمهق بولغاچقـا «ساددا دېدۇق، ئهسلىدە خهلقىمىز بولغىنى ئۈچۈنخىتـاي دېـگهن بهرىبىـر بىـز خهقنـى ئـادەم «بۇنىڭدىن . تېخىمۇ ئۇيغۇن كېلهتتى

، ال دەپ قويۇپ ئىشىمىزنى قىلساق بولـۇدۇكهن ›ھه‹ھىساپلىمايدىكهن، بۇ خهققه دېـگهن سـاۋاقنى »ئۇنىڭ ئىشىغا جان كۆيدۈرۈپ كهتكهنننىڭ پايدىسـى يـوقكهن

خىتـاي —ئهخـمهق خهلـق، بـۇ . ئېلىشى مۈمكىنمۇ؟ ھىـچ مـۈمكىن ئهمهسـىدى دېگهنگه مهڭگـۈ نهپرەتلىنىشـكه يېتىـپ ئاشـىدىغان مۇشـۇنداق بىـر مىسـالدىن ــدەك ــۇپ بېرىلگهنــ ــۈپ قويــ ــدە، چۆگۈلۈتــ ــال ئهخمهقلىقىــ ــۇ ئوخشاشــ كېيىنمــ

بىر ئېغىز ماختاشقا، ھېلىقىـدەك پوققـا ئهرزىمهيـدىغان . اڭسالىقىدا قېلىۋەردىگ !ئونبېشىلىقالرغا شاپاشالشتىن ھىچ توختاپ قالمىدى

ئاۋغۇستىغا كهلگهنـدە بولسـا، بـۇ ئـاچچىق سـاۋاقالردىن -21يىلىنىڭ -1992لىــق »ئونبېشــى«ھىــچ ئىزنــامۇ، ئهســهرمۇ قالمىغاچقــا ھــاپىز ئابــدۇلالھنىڭ

گه ۋارىسـلىق قىلغـان يېڭـى بهنجـاڭ يىـراقتىن قارىسـى كـۆرۈنگهن »ىمهنسىپ« :ماشىنىنى كۆرۈپال

دېـدى جىـددىي —تۇغۇناخۇن، بايراقنى ئاچىقسىال، ماشىنا كېلىۋاتىـدا، — .ئهستايىدىللىق بىلهن

ــىغۇ، — ــد تۇراپنىـــڭ ماشىنىسـ ــىنىنى —مهجىـ ــاخۇن ماشـ ــدى تۇرغۇنـ دېـ .يىراقتىنال تونۇپ

! سا نىم بولۇدا؟ دادامنىـڭ بوسـىمۇ بـى پهقـى يـوق يـا مهجىد تۇراپنىڭ بو — .دېدى بهنجاڭ —تۈزۈم دېگهن تۈزۈم،

ــايراقنى ئېلىــپ چىقتــى ــپ كېتىــپ چاپســانال ب ــا كىرى ــاخۇن ياتاقق . تۇرغۇن :شۇنداق بولسىمۇ يهنىال غۇدراپ قويدى

ېـتىم ئۆتهۋاتقـان قمهجىد تۇراپ دېگهننى بىلمهمدىال، ئايدا ئهڭ ئاز تـۆرت — ۇسا، ئۇ دېگهن يامان ئىش قىلىدىغان ئادەممۇ ئهمهسقۇ؟ئادەم ت

مانــدا مهسئۇلىيهتســـىزلىك ! مانــدا دېمهيمىــز، تۇغۇنـــاخۇن، جۇمۇســۇال —دېــدى بهنجــاڭ —قىســاق تهشــكىلگه قاســى يــۈزۈمىز بىــلهن جــاۋاپ بىيىمىــز؟

اش بايرىقىنىڭ قىزىل رەڭلىكىنى كۆتۈرۈپ، ماشـىنىغا توختـاش ئىشارىسـى نقات .قىلىپ

25

2 ۈرۈچ تاغارلىرىنىڭ ئاستىدا ياتقانالرغا گويا مۇشۇ تاپنىڭ ئۆزىـدىال قىيـامهت گ

كېچىنىڭ يېرىمىدا ماشـىنا قوزغالغانـدىال مۇشـۇنداق بولۇشـى . بولغاندەك ئىدىبهلگىلىــك بولســىمۇ، كېچىنىــڭ ســالقىنىدا ئالالھقــا شــۈكرىكى، يامــان ئهمهس

لى تۇرغـــان، ئهممـــا ئۇالرغـــۇ شـــۇ چاغـــدىال قاقشـــىغى. دېيىشـــكه بولۇدۇكهنـــدۇق : الرغا مهدەت بېرىپىئىدرىسخان بال

خۇداغا شـۈكرى دەڭـال، بـالال، ھـازىر تېخـى كـېچه، كېچىنىـڭ سـالقىنىدا —ھېلى كۈن چىقىپ، چۈشـكه يـېقىن بولغانـدا قانـداق قىلىمىـز؟ . مۇشۇنچىلىك

دەپ چىقىـپال »بولدى جان ئالساڭمۇ ئال«مانىڭدىن ۋايسىغىلى تۇساق ئۇ چاغدا .دېدى —ىزما؟ كېتىم

. شـۇندىال ھهممهيـلهن بـۇ تهرىپىنـى كــۆز ئالـدىغا كهلتـۈرۈپ، جىـم بولۇشــتى ــدۇرۇلغاچقا، ــدەك جىپىســال تول ــادەم خــۇددى ياپســا كهلتــۈرۈپ قاچىلىغان ــته ئ يهت

ــدى ــوق ئى ــلۇق ي ــازراقمۇ بوش ــدا ئ ــوزۇپ . ئارىلىرى ــڭ، يهنه ك ــڭ، گۈرۈچنى تاغارنىبۇغـۇ تېخـى ياخشـىدى، . اقشىتاتتىنهپهسلهرنى قياغىچىنىڭ ئۆزىگه خاس پۇرىقى

ــان ــدىن چىققـ ــڭ تېنىـ ــلىنىپ، بهزىلهرنىـ ــنال تهرلهش باشـ ــازدىن كېيىـ ــر ئـ بىـــۇراق ئــۇالر نهپهســلىنىدىغان ھــاۋانى تولــدۇرۇۋەتتى ــا شــۇنىڭ ! چىدىغۇســىز پ مان

ئـۇالر كـۆزى تېڭىـپ . بىلهن ئۇالرنىڭ قىيىنچىلىقى رەسـمىي باشـالنغان بولـدى پهقهت ئـۆزلىرى . هگه كهلگهنلىكىنىمـۇ بىلمهيتـى قويۇلغان قـارىغۇ چاشـقاندەك ن

نىڭ ئىچىدە ئهمـدى ئۆلۈدىغـان بولـدۇق، دەپ »ئۆلۈك ساندۇقى«قاچىالنغان ئاشۇ . ئۆلۈمگه تامامهن ھازىرالنغان چاغدا بولسا، چۈش ۋاقتى بولغـانلىقىنى بىلىشـتى

ھهر ئهتتىگهنال ۋايساشقا باشلىغانالرنىڭ بۇ ۋاقىتتىكى ھالىنى تهسهۋۋۇر قىلىـش كــوزۇپ ئاســتىدىكى شــالنىڭ بهزى يېرىقلىرىــدىن . ھالــدا تهس بولمىســا كېــرەك

ئازراق يـورۇق كـۆرۈنهتتى، شـۇنداقال غۇيۇلـداپ ئارقـا تهرەپـكه ئۆتۈۋاتقـان يـول غـۇۋا بىــرىگه ئۇچراشــقان يهرلىرىــدە -يــان تهرەپلهردىنمــۇ تاغارالرنىــڭ بىــر . بىلىنهتتــى

ــازراق يورۇقلــ ــن . ۇق كــۆرۈنهتتىقالغــان كىچىــك يوچــۇقالردىن ئ ــۇ يهردى ئهممــا ئ . ھىچنهرسىنى كۆرگىلى بولمايتى

—دېدى بىرى بوغۇلغـان ئـاۋازدا، —ساق بارالمايدىغان ئوخشىمامدۇق؟ —

26

.دېدى ئۇ ناله قىلىپ —شۇئاندا بۇ يهردە خېمىر بولسا چوقۇم پىشاتتى، دېـــدى يهنه ئىدرىســـخان مهدەت —ئالالھقـــا شـــۈكرى قىاليلـــى، بـــالال، —

بــۇ دوزاق ئۈچــۈن بىــر كهففــارەت، ئــالالھ بىزنىــڭ ئهجرىمىزنــى —ىــپ، ئىيتــالال ــهت، ب ــر پۇرس ــان بى ــۈن بېرىۋاتق ــۆپهيتىش ئۈچ ــۇ . ك ــىق دوزاقتىنم ــۇ ئىسس ب

①①①①ئىسسىقمىتى؟ ئويالڭال، بـالال، بىاللنـى ئـويالڭال، ئهرەبىسـتاننىڭ ئاشـۇ تۇخـۇم

چ قورسـۇقىغا پىشىدىغان ئىسسىقىدا قىزىپ كهتكهن تاشالرنى بىاللنىـڭ يالىڭـا ئېلىپ قويۇپ قىينىغان ئهمهسمىدى؟ بۇ ئىسسىق شۇنىڭدىنمۇ يامانمىدۇ؟

چىدىماي باشقا بىـر تـالالش ئىمكـانىمۇ . ياش يىگىتلهر بىر دەم جىم بولدىــدى ــوق ئى ــالر . ي ــۈمكىنكى، ۋايساش ــكهن بولۇشــى م ــىدىن كهت ــۇالر ھۇش پهقهت ئ

ىدىغان ئاقــاز داۋانغــا چېگــرا رايــون تهۋەســى ھىســاپلىن . تامــامهن توختــاپ قالــدىداۋانغـــا . ياماشـــقاندا بولســـا يهنه بىـــر ئـــاز ســـالقىنلىغاندەك بولـــۇپ قېلىشـــتى

ــىنىنى كەاتقانــــدۈۋنۈچۈك يامىشــىۋاتقاندا غىڭىلــداپ، تاشــپاقىدەك ڭماشـــتــاغ . ئاســتا مېڭىشــى داۋاننىــڭ قانچىلىــك تىــك ئىكهنلىكىنــى چۈشــهندۈرەتتى

دە ياتقانالر ئۈچـۈن ئاالھىـدە راھهتـتهك تاغار تېگى. ھاۋاسى ھهرھالدا سالقىن ئىدى. بىلىنگىنى پهقهت ئىلگىرىكىگه قارىغاندا بىر ئاز پهرقلىـق بولغـانلىقىال ئىـدى

بولمىسا بـۇ تىقىنچىلىقنىـڭ ئىچىـدىكى ئاللىقاچـان سېسـىپ كهتـكهن ھـاۋانى تاغ ئۈسـتىگه يېقىنالشقانسـېرى بـۇرۇن تۆشـۈكلىرى . سالقىن دېگىلى بولمايتى

بىـر -س سـىقىلغاندەك بولۇۋىـدى، بـۇ تهرەپـلهر ھهققىـدە بىـردىن ئېچىشىپ، نهپه :ھهمرالىرىنى ئاگاھالندۇردى Kمهلۇماتى بولغان

بۇ يهرلهردە تۈتهك بار، ئۇخالپ قالسـاڭالر تـۈتهك ئېلىـپ كېتىـدۇ، ھهرگىـز — .ئۇخلىماڭالر

دېمىسىمۇ بۇ دوزاقتا ئۇخلىغىلى بوالتتىمۇ؟ ھهر كىم ۋاقىتنىڭ ئۆتكىنىنى تهبىئىيكـى، . قلېىش ئۈمىدىـدە ئـۆز خىياللىرىغـا غهرق بولۇشـقان ئىـدى ئۇنتۇپ

ئايالى بولغانالر ئايالى بالىلىرى ھهققىدە شېرىن كهچمىشـلىرىنىڭ ۋاراقلىرىنـى ۋاراقالپ، ئهڭ بهختىيـار دەملىرىنـى قايتىـدىن روھهن باشـتىن كهچـۈرۈپ، ئـۆزىگه

ــاتتى ــكه تىرىش ــوزۇر بېرىش ــ . ھ ــۆيلهنمىگهن يىگىتلهرنىڭم ــلۇق ئ ــۆزىگه چۇش ۇ ئ

نهبهۋىـي مهسـجىدىنىڭ . قارا تهنلىك مۇسۇلمان. رەسۇلىلالھنىڭ ساھابىلىرىدىن —بىالل ① .ئا—ھايات ۋاقتىدىال جهننهتتىن خۇشبىشارەت بېرىلگهن ساھابىنىڭ بىرى، ۇنجى مۇئهززىنى، ت

27

ئېلىشـقا پۈتۈشـكهن اليىقلىـرى، مهكـتهپ ھاياتىـدا . شېرىن خاتىرىلىرى بارىـدى بىلله ئوقۇغان چاغلىرىـدا كـۆزىگه ئىسسـىق كـۆرۈنگهن قىـزالر؛ يـاكى ئىـنقىالپ ســــېپىگه قانــــداق قوشــــۇلغانلىق جهريــــانىنى ئهســــلىگىنىدە، ئۆزلىرىنىــــڭ

ــداق ھ ــادان بىــر ســاياق بالىــدىن قان ىــدايهت تاپقــانلىقى، ئىمــانى بىلگىســىز، نقانــداق كــۈچلهنگهنلىكى، قانــداق قىلىــپ ئۆزىنىــڭ مۆمىنلىــك ۋە ئىنســانلىق بــۇرچىنى تونــۇپ يهتكهنلىكــى قاتــارلىق سىياســىي ھايــاتى ئىچىــدىكى بۇرۇلــۇش

ئهمـدى . نۇقتىلىرىدىمۇ تاالي ھاياجانلىق مومېنتالرنى باشتىن كهچۈرگهن ئىـدى ئانىسـىغا، يـۇرت -جابدۇپ كېتىۋاتقاندا بولسـا ئاتـا مۇشۇنداق بارسا كهلمهس يولغا

ماكانىغا، سۆيگهن ۋە سـۆيۈلگهن كىشـىلىرىگه قىيماسـلىق تۇيغۇسـى قىسـمهن چـۈنكى ئـادەم دېـگهن قـان بىـلهن گۆشـتىن پـۈتكهن . باش كۆتۈرمهيمۇ قالمىـدى

جاپاغا، ئۆلۈم تهھلىكىسىگه دۇچ كهلگهنـدە ماڭغـان يـولى تۇرسا، ماشىنا بولمىسا، دە قايتا كۆزدىن كهچۈرۈش ئېلىـپ بارمايـدۇ دېگىلـى بوالمـدۇ؟ ئهممـا ئـۇالر ھهققى

ئهجهبــا، خاتــا يولغــا ماڭغانمىــدىم؟ قىلغــانلىرىم خاتــا بولغاچقــا ئــالالھ بۇنىــڭ «ــنى ــۇربهتكه سۈرۈلۈشــ ــۋارچىلىقنى، غــ ــۇ دىشــ ــىمغا بــ ــۈن بېشــ ــى ئۈچــ جازاســ

ىن تــۈس دېگهنلىرىنــى ئويلىغىنىــدا دەرھــال جــاۋاپلىرى كهســك »ســالغانمىدۇر؟ياق، بۇ ھهق يول، بۇ ئالالھ رازى بولۇدۇغان يـول، ئـالالھ ئـۆزى بۇيرىغـان «: ئاالتتىــول ــىدىن ئهمهس، . يـ ــڭ خاتاسـ ــۇ يولۇمىزنىـ ــى ھهرگىزمـ ــكۈالتنىڭ بولۇشـ مۈشـ

ــۈن ــۆپهيتىش ئۈچ ــى ك ــدىلىرىنىڭ ئهجرىن ــۆرگهن بهن ــى ك ــڭ ئهڭ ياخش ئالالھنى .»مۈشكۈل سىناقالرغا مۇپتىال قىلىدىغانلىقىدىن

ــو ــۆتهتتى ئ ــدا تېــز ئ ــويالش بىــلهن ۋاقىــت ھهر ھال ــدىن . ي ئ ــاز داۋان ــۇالر ئاق ئبـۇنى . ئېشىپ، ئۇ تهرەپكه ئاقاز يـول ئاسـراش نۇقتىسـىغا چۈشـۈپ بولغـان ئىـدى

ئــۇالر ماشــىنىنىڭ توختىغانلىقىــدىنال ئهمهس، مهجىــد تۇراپنىــڭ كابىنكىنىــڭ نا يېنىغــا ماشــى. ئــۇرۇپ قويۇشــىدىنمۇ بىلــگهن ئىــدى »تــوك-تــوك«ئارقىســىنى

:كهلگهن بىرلىرىنىڭ مهجىد تۇراپ بىلهن سۆزلهشكهنلىرى ئاڭالندىھه، مىجىتــاخۇن يهنه ماڭغــان ئوخشــىمامدۇق؟ پايــدا دېــگهن ئــادەمنى —

ھه؟-ئوتتاغۇزمايداتىرىكچىلىــك، قانــدا قىلىمىــز؟ تىرىكچىلىــك دېمىســهك باللىنىــڭ —

ــۈمى ــپ ژۈگ ــولالدا مېڭى ــۇ ي ــپ، مۇش ــدىن ئارىلى ــىق قوينى ــال، ئىسس ــا، دەڭ ز بام سىلىنىڭ مۇشۇ تۈتهكته، تاغ ئارىسىدا ئىشلهپ ژۈگۈڭال باما؟

28

—جاھاننىڭ قـاتتىقچىلىقى شـۇ، . راست دەيسىله، ئادې، راست دەيسىله —ھه، —قىسقا ھاللىشىشالردىن كېيىن يول ئىشچىسـى رەسـمىي گهپـكه ئۆتـۈپ،

مىجىتاخۇن، ماشىناڭلىدا غهيرى ئادەم يوقتۇ؟ له، ئاينا؟كۆرەۋاتقانسى —كۆرەشنىغۇ كۆرەۋاتىمىز، كهبىنكهڭال قۇرۇق تـۇرۇدۇ، ئاينىكـا، مـا تاغانىـڭ —

تېگىدە بىر نېمه يوقتۇ؟ئـادې، بىـز بـى بىلىشـمهيدىغان ئادەملىـدىن بوممىسـاق، ... چىك-چىك —

شۇندامۇ دېيىشىپ كېتىمىزما؟ تاغانىڭ تېگىدە نېمه بوال سىلىنىڭچه؟دېـگهن گهپ بـا ئهمهسـما؟ پۇلنىـڭ كهيـنىگه ياق، دەيمىنا، نهپس شهيتان —

!چىرىپ بى يامان پوق يهپ قالدىڭلىمىكى دەيمىنائاينــا ماشــىنا، مهن تىقىۋاممىــدىم، ئاينــا تــۇرۇدۇ، ! قــارىۋېلىڭال، ئــادې —

.ئوبدانراق تهشكۈرۈڭال. غـــۇرۇس ئـــاۋاز بىـــلهن بىرىنىـــڭ كوزۇپقـــا ياماشـــقىنى بىلىنـــدى -غـــاراس

غان تۆشۈكلهردىن بىرى ھېلىقى ئادەمنىڭ بېشـى ئىچىدىكىلهرگه يورۇق چۈشۈدىــۇۋېلىندى ــدىن توسـ ــدى . تهرىپىـ ــۈكته كۆرۈنـ ــۇ تۆشـ ــۆزى ئاشـ ــر كـ ــڭ بىـ . ئۇنىـ

ئىچىــدىكىلهر ئۇنىــڭ كــۆزىنى كــۆردى، ئهممــا تېشىدىكىســى قــاراڭغۇلۇقتىن ئىدرىســـخان يهنه بايىقىـــدەك خىيـــالالرنى كۆڭلىـــدىن . ھىچنـــېمه كۆرەلمىـــدى

ــېم «. ئۆتكــۈزەتتى ــدۈرۈپ مۇشــۇ خهقــقه ن ــوق؟ كىــم ئۈچــۈن شــۇنچه جــان كۆي ه يبوممىسا كۆرۈۋاتقـان ! كېتىدىكىنا؟ خۇددى چوڭ دادىسىنىڭ ئىشىغا كۆيگهندەك

ــۇ ــۇقى بـ ــز. خوۋلـ ــزا، ھهجهپ خهقكهنمىـ ــۆزىگه ! ھهجهپ خهقكهنمىـ ئالالھنىـــڭ ئـ .»ئامانهت، بىز خهقكه ھېلىمۇ تېخى ئاز ئوخشايدا

ــدا ــار ئاقــاز داۋان نۇقتىســىدىن قوزغۇلــۇپ ماڭغان خــۇددى چىــڭ تارتىلغــان تئۈزۈلهي دەپ قالغاندا بىردىنال بوشۇتۇلغاندەك بىر ھال تاغـار تېگىـدىكىلهردە روي

ئهمما بۇ تېخى قۇتۇلـۇش ئهمهس . دېيىشىپ كهتتى »ئۇھ، ئۇھ«ھهممىسى . بهردىئۇالرنىڭ ئالدىدا يهنه كۈدە، سۆگهتلىك داۋان، جـۇداق، قـارا كـۆۋرۈك دېـگهن . ئىدى

ــۇقتىالر بار ــدىن ــان . ى ــا تىزىلغ ــۇددى يىپق ــۇالر خاالســتان دەرياســىغا خ ــدىن ئ ئانغهرپـكه قـاراپ . مارجانالردەك تىزىلغان نۇقتىالردىن ئايرىلىپ، غهرپكه بۇرۇلۇشـتى

ــدىن 15 ــيولچىالر تهرىپىـ ــىنا يهنه تاشـ ــيىن ماشـ ــدىن كېـ ــومېتېرچه ماڭغانـ كلـق داۋان بـۇ تاشـيولنىڭ دەل جهنۇپقـا ئهگىلـگهن دوقمۇشـىدىكى سـېرى . توسۇلدى

29

نۇقتىســى ئىــدى؛ ســېرىق داۋان دەل بىــز ھهققىــدە يــېقىن ئۆتمۈشــنىڭ ئهڭ .شۇ ئىدى »قان قىرغاق«پاجىئهلىك ھىكايىسىنى ئاڭالتقان ئاشۇ

قــان قىرغاقتــا ئــۇزاقتىن مهجىــد تۇراپنىــڭ ماشىنىســى كۆرۈنۈشــى بىلهنــال . غانىـدى بهنجاڭنىڭ تۇرغۇناخۇنغـا بـايراقنى ئاچىقتۇرغانلىقىـدىن خهۋىرىمىـز بول

.ئۇالر ئۆز ئارا ياخشى تونۇشاتتى. ماشىنا كېلىپ توختىدى .سورىدى بهنجاڭ —ھه، ئادې، يهنه ماڭدۇقما؟ ماشىنىدا نېمه بار بۇ دا؟ —ئــۇ . دېــدى مهجىــد تــۇراپ —نىــم بولــۇدۇ دەيســىله، ئــادېش، گــۇرۇچ، —

ئىچىــدىكى قورقۇنچىســىنىڭ تېشــىغا تېپىــپ بىلىنىــپ قېلىشــىدىن بهكمــۇ ەپ تۇرغاچقا، ئىالج قىلىپ، تهبىئىيـرەك كۆرۈنـۈش ئۈچـۈن ئـۇالرنى گهپـكه ئهنسىر

.تۇتۇشقا تىرىشاتتىشۇنداق بولسىمۇ ئـۆز ئىشـىغا پۇختـا بهنجـاڭ، مهجىـد تۇراپنىـڭ سـۆزلىرىگه

:جاۋاپ بېرىش بىلهن بىرگه ماشىنىنى تهكشۈرۈشنىمۇ جايىدا بېجىرىۋاتاتتى —قـاراپ چىقىڭـال مانـدا بـى، تۇغۇناخۇن، ماشىنىنىڭ تېگىگه چىرىڭال، —

.دېدى ئۇ يېنىدىكى ھهمراھىغادېــدى مهجىــد تــۇراپ ئــۇنى جىملىگهنــدەك قىلىــپ ھهم —يائــالالھ، —

ــېلىپ، ــارقىلىق ئېســـىگه سـ ــداش ئـ ــۇنچىۋاال قىـــپ —يېقىنلىقىنـــى قېيـ شـئهمهلىيهتـته —... تىك،-تىك... كهتمىسهڭال مهن بى يات ئادەم بوممىغاندىكىن،

ــۇراپ ئۈ چــۈن ماشــىنا ئاســتىنىڭ تهكشۈرۈلۈشــى قورقۇنۇچلــۇق ئهمهس مهجىــد ت .چۆرۈپ قاالرمۇ دەپال يۈرىكى سۇ ئىدى–پهقهت تاغارنى ئۆرۈپ . ئىدى

دېـدى —دە، ئادې، -شۇندا بوسىمۇ، خىزمهت ئهمهسما، توغرا چۈشۈنۈسىله —ئۇ يهنه مهجىد تۇراپنىـڭ توختىمـاي گهپ قىلىشـلىرىغا قـۇالق سـېلىپ . بهنجاڭ

ئـاۋالقى نـۇقتىالردىكى . اشىنا ئۈستىگه چىقىـپ بېقىشـنى ئۇنۇتمىـدى تۇرۇپمۇ مــۈپال ــاز كۆتۈرۈل تهكشۈرۈشــلهردە ئۈســتىگه چىقمــاي، يېنىــدىن ئېســىلىپ، بىــر ئ

مهجىـد . ئۈستىگه قاراپ باققان بولسا، مانا ئهمـدى رەسـمىي ئۈسـتىگه چىقىشـتى رالرنىــڭ بهنجــاڭ تاغا. تۇراپنىــڭ يــۈرىكى قېپىــدىن چىقىــپ كېــتهيال دەپ قالــدى

-ئۈســتىدە لهڭ ئــۇرۇپ، ئېغىرلىقىنــى ســېلىپ، بىــرەر يهر ئولتۇرۇشــۇپ كېتهمــدۇــيىن، ــدىن كېـ ــتىدە يۈرگهنـ ــار ئۈسـ ــمه تاغـ ــپ، ھهمـ ــدەك قىلىـ ــداق دېگهنـ قانـ

ئـۇ . دەپـال ئويلىـدى »!ئۆلـدۈم «مهجىد تـۇراپ شـۇئان . ئارىلىقالردىن سىنچىلىدىنهزەردە تۇتـۇپ، كېچىـدە ئۈستىگه يېپىلغان تاغـارالرنى كېچىـدە ياپقـانلىقلىرىنى

30

ــولغىلى بولمــايتى، -ئارىلىقالرنىــڭ ھىــم بولغــان ــانچه ئهمىــن ب بولمىغىنىغــا ئدەپ قورقۇشـى تهبىئىـي »كامار كۆرۈنـۈپ قاالرمـا «ئهمدى بۇنىڭغا كۈندۈزى قارىسا

ــا . ئهھــۋال ئىــدى ــدا يېــرىم يات ــۇ بهنجاڭنىــڭ دىققىتىنــى ھىــچ بولمىغان شــۇڭا ئــۈن داۋ ــالغىتىش ئۈچ ــىمۇ چ ــۇردى بولس ــپال ت ــق گهپ قىلى ــاغىلىقتىكى . املى ق

ــۇپ ــايىالرنى توق ــق ھىك ــۇ قهدەر بهتقىلى ــدە ئ ــالالر ھهققى ــا ئاي ــېڭىلىقالر، ھهتت ي .سۆزلىدىكى، گويا شۇ بهتقىلىقالرنى ئۆزى قىلغاندەك دەپ بېرىۋاتاتتى

دېدى بهنجاڭ ئاخىرى چىدىيالماي، —ىتاخۇن، بولدى قىلىڭال، جمى! ۋې —گهپلهنـــى قىلىــدىغان بــوالپ كهتـــتىڭال؟ ســىلىنى بىـــز نىمانــداغ يالغــان —

ېپىڭالغــا گبىلمهمــدۇق يــا؟ ســىلى دېــگهن بــى بهش نامــاز ئــادەم تۇســاڭال، ئاشــۇ ئىشىنهمىزما؟

ــا تۈگهشــتىم « ــۇ »!ئىــم، مان ــاپتىن «. دەپ ئويلىــدى ئ ــېمه دەپ بۇنچىــۋاال ت نــا ــدى رەســمىي گۇمانغ ــا ئهم ــنهپ، مان ــمهي، چهت ــۇدۇمنى بىل ــنه؟ خ چىكهتتىمكى

.»الىدىغان بولدۇم، جۇماقئـۇ ماشـىنا كوزۇپىـدىن . ئهمما بهنجاڭ باشقىچه گۇمان قىلغاندەك قىلمايتى

. چۈشتىــادېش؟ — ــدىڭلىماۋا ئ ــاچ كهممى ــېمه ئاغ ــزگه ھىچن ــۇ —بى دەپ ســورىدى ئ

.ئىشىنى تۈگۈتۈپ بولۇپدېـدى كـۆڭلى تىنغـان —سىلىگه قاچان بـى قـۇرۇق كهپ باققـان بىـز، —

ــن ــۇراپ يى ــد ت ــا مهجى ــر تۈگــۈنچهكنى ئېلىــپ بهنجاڭغ ــدىن بى ىكلهپ ۋە كابىنكىئهسـلىدە . ئۇنىڭدا بازارنىڭ گىردىلىرى ھهم ئازراق قۇرۇق يىمىش بارىدى. ئۇزاتتى

.قوغۇن ئېلىۋالماقچىدى، بهرىبىر يولدا يىيىلىپ كېتهتتىــردەم ئوتتۇراســىله، — ــۈڭال، بى ــدى مهجىــد —ج ــدى تۇرغۇنــاخۇنمۇ ئهم دې

.لىپتۇراپنى تهكلىپ قىياق، مهن ماڭـاي، مـا قېـتىم ئالـدىراپ قالـدىم، ئىشـتىگرەك كهلمىسـهم —

دېـدى مهجىـد تـۇراپ ئۇالرغـا ئىگىلىـپ تـۇرۇپ —بولمايدىغان ئىشىم بېيىـدى، .خوش ئېيتىپ

مانا شۇنداق قىلىپ، ئالالھ نېسىپ قىلغان بولسا، مهجىد تـۇراپ ئهڭ يامـان . بۇرالغـان يولـدىن يـۈرۈپ كهتتـى ئۇ ئهمدى جهنـۇپ تهرەپـكه .توساقتىنمۇ قۇتۇلدى

ئهمـدى ئۇنىـڭ . ئىچىدە ئالالھقـا ھهمـد ئېيتىشـقا، تهسـبىه ئېيتىشـقا باشـلىدى

31

مـازار داۋانـدىن ئۆتـۈپال ئاشـۇ . مازار داۋان قالغان ئىـدى —ئالدىدا ئاخىرقى توساق ئېغىـــر يـــۈكلهردىن قۇتۇلۇۋالســـىال، ئىككىنچـــى بۇنـــداق كۆڭـــۈلچهكلىكنى

مـا قېـتىم بـى پـوق يهپ قـاپتىمهن، «. زىگه ۋەدە قىلىـۋەتتى ئۆ-قىلمايدىغانغا ئۆز .دەپ ئويلىدى ئۇ »!ئهمدى بۇندا پوقنى ئىككىنچى يىمهسمهنا

يېـرىم . كلـومېتېرچه يـول ئىـدى 20بۇ ناھايىتى شـۇ . مازار داۋانغىمۇ كهلدى. سائهت ئۆتكهندە ئۇنىڭ نېرۋىلىـرى ئىككىنچـى قېـتىم چىڭقىلىشـقا باشـلىدى

جىــپ توختۇتــۇپ »بېيجىــڭ«دىشــىگه ســالغىنى بــۇ يهردە بىــر ئــۇنى تېخىمــۇ ئهنقويۇلغان بولۇپ، ئـادەتته بۇنـداق جىـپالردا يـا باشـلىقالر ئولتـۇراتتى، يـا بولمىسـا

بـۇ جىپنىـڭ بـۇ يهرلهردە . ساقچىالر مهلۇم جىددىي ۋەزىـپه ئۆتىگهنـدە مىنىشـهتتى .ئىدى توختاپ تۇرۇشى نىمىلىكىم بولمىسۇن ياخشىلىقتىن بىشارەت ئهمهس

دەپ سورىدى مهجىـد تـۇراپ —ىڭال با ئوخشىمامدا؟ ىنھه، بهنجاڭ، مىهم —جىپنى ئىشارە قىلىپ، ئۇستۇلۇق بىلهن ماشـىنىنىڭ كىملىكىنـى ئېنىقالشـقا

.تىرىشىپسهككىز كادىر چىقىپتىكهن، مـا تاشـقوغان بىـلهن -ھه، ناھىيىدىن يهتته —

شىنىســىنى قويــۇپ پىشــادە ئــارىمىزدىكى يــايالق ماجراســىنى ھهل قىلىشــقا، ما .بهش كۈن بولۇپ قالدى-بۈگۈن تۆرت. چېگراغىچه بارىمىش. كېتىشتى

دېـدى مهجىـد تـۇراپ ئۇالرنىـڭ سـاالھىيىتى —كۈرەمدىكهن؟ شيايالق ته — .ھهققىدە گۇمانلىنىشنىمۇ، ئىشىنىشنىمۇ بىلهلمهي

ه، قان قىرغاقتـا تهكشـۈرۈپ ماڭـدۇرۇلۇدۇغانلىقىنى ئۇالرمـۇ بىلگهچـك ماشىنا. كلومېتېردىن كېيىن يهنه ئۇنچىۋاال قاتتىق تهكشـۈرۈپ كهتمهيتـى 20ئارىدىكى

بــۇ يهردىكىــلهر بىلهنمــۇ ئهنه شــۇنداق خوشلۇشــۇپ، ئهمــدى شــهرق مهجىــد تــۇراپبــۇ يهر . كهچقــۇرۇن بولغانــدا توختىــدى. تهرەپــكه بۇرالغــان يولــدىن يــۈرۈپ كهتتــى

كهچ كىرىــپ قالغاچقـــا . ىئــاالھىزەل مــازاردىن ئــون كىلـــومېتېر ئۇزاقتــا ئىــد ــدى ــۈمكىن ئهمهس ئىـ ــى مـ ــڭ بولۇشـ ــڭ . يولۇچىالرنىـ ــازاردىكىلهرمۇ ئۇالرنىـ مـ

مانـا بـۇ يهردە ئـۇ يىنىـك تىـن ئېلىـپ، ماشـىنا كوزۇپىغـا . قارىسىنى كۆرەلمهيتى .چىقتىكهلــدۇق، تېگىــدىن —دېــدى ئــۇ، —بــامۇ يــا ســىلى؟ —! بــالال، بــالال —

ۇيالمـايمهن جۇمـا، مهۋە تـۈتهك، كۇچـۇغىلى تاغانى يۆلۈشـۈپ بهمىسـهڭال مهن كۇچ !بوممايدا، ھه مانا ماۋۇ باشتىكى تاغا، تهڭ كۇچايلى، ھه

32

ئۇالر شۇنداق قىلىپ بىرىنچى تاغارنى ئۈستىگه ئـۆرۈپ، كاۋاكنىـڭ ئـاغزىنى ــاچتى ــىپ . ئ ــرى ئالدىرىش ــىدىن بى ــرى ئارقىس ــتلهر بى ــكهن يىگى ــدىراپ كهت ئال

نــداق ئــاچكۆزلۈك بىــلهن دەم تارتىــپ ئۇالرنىــڭ پــاكىز ھــاۋانى قا . چىقىشــتىئـۇالر خېلـى ئـۇزاق .لتۇرۇشقا ھاجهت بولمىسـا كېـرەك وكېتىشكهنلىكىنى دەپ ئ

ئانـدىن مهجىـد . بىـرەر بۇردىـدىن نـان يىيىشـتى . سـۇ ئىچىشـتى . ئېسىنى ئالدى .تۇراپنىڭ ئالدىرىتىشى بىلهن ئىشقا كىرىشتى

پ، كامـــارنى قـــول تاغـــاالرنى ئـــۆرۈ -بـــالال، كـــېلىڭال ئهمـــدى قولمـــۇ —يـۈك چۈشـۈگهن يهدىكىـلهر، نىـم كامـادۇ بـۇ دەپ گۇمـان قىـپ »تىندۇرۇۋېتىلى«

.قاممىسۇنــداق ــاۋال ئاســتىغا بال ــۇرۇپ، ئ ــۇالر ئۈســتىگه ياپقــان تاغــارالرنى ئاغــدۇرۇپ ت ئ

ــدىن تاغــارنى ئاســتىدىن تىزىــپ . قىلىــپ قويغــان كــالتهكلهرنى ئېلىــۋەتتى ئانــ . چىقىشــتى ى ئــالغۇچه ئوڭشــاپ بولــۇپ، ئانــدىن مهجىــد تۇراپنىــڭ رازىلىقىن

.ماشىنىدىن چۈشتىــالال، — ــلىرىنى —ب ــاخىرقى تاپىالش ــتلىرىغا ئ ــۇراپ دوس ــد ت ــدى مهجى دې

پهر جىپ تـۇرۇدۇ، نـېمه دېيىشـكهنلىكىمنى »بېيجىڭ«مازاردا بىر —تهكرارالپ، كۈرۈش دەپ كهپتـۇمىش، شـ ئاڭلىغانسىله ھهقىچـان؟ بىـر گـورۇپ ئـادەم يـايالق ته

ــرا بو ــدۇ چېگــ ــى دەيــ ــا كهتتــ ــېمه . يلىرىغــ ــڭ نــ ــۇ خهقنىــ ــدۇ، ئــ ــالال بىلىــ ئــئالالغا ئامانهت، دىققهت قىلىڭال، ئاشۇ خهقـتىن كـۆڭلهم تـازا ! تهشكۈرىدىغىنىنى .خاتىرىجهم ئهمهس

. ئــۇالر مهجىــت تۇراپنىــڭ بــۇ ســهمىمىي ئاگاھالندۇرشــىغا رەخــمهت ئېيتتــى ۇقتىسـى سـۈپىتىدە رەخمهتقۇ ئېيتتـى، ئهممـا بـۇنى كۆڭۈللىرىـدە بىـر دىقـقهت ن

.تۇتتىمۇ؟ ياكى دەرھالال ئۇنتۇپ كهتتىمۇ؟ بىلىپ بولمايتىبالىالرنىــڭ تهرەپ تۇيغـــۇلىرى . ئــۇالر ئــۆز ئــارا قۇچاقلىشــىپ خوشالشــتى

ــى ــمهي بېش ــىنىمۇ بىلمهل ــدىغان يۆنۈلۈش ــكه ماڭى ــۇپ كهتكهچ ــان بول قااليمىقشـۇئانكى . تىمهجىـد تـۇراپ ئۇالرغـا غهرپ تهرەپنـى كۆرسـهت . چۆگۈلهپ كهتكهنىدى

يولنىڭ دەريا ياقىلىغان بۇ بـۆلىكى . يول زەرەپشان دەرياسىنى بويالپ كېتىۋاتاتتىــۇ ئهتراپالردىكــى چــوڭ . مــازاردىن باشــلىناتتى ــېقىن–ب دەرياالرنىــڭ -كىچىــك ئ

بـۇ زەرەپشـان دەرياسـى بولسـا . ھهممىسىال يهكهن دەرياسـىنىڭ شاخچىسـى ئىـدى ئالالھقا شۈكرىكى، بۇنىسى خاالسـتان . شۇالرنىڭ ئىچىدىكى ئهڭ غوللۇقى ئىدى

33

. دەرياسىدەك شىددەتلىك ئهمهس، يېيىلىپ ئاقاتتى. يىگىتلهر تاڭ ئـاتقۇچه تاشـيول بويىـدىن ئۇزاقلىشـىپ كهتمىسـه بولمـايتى

ــۆتتى ــپ ئ ــدىن كېچى ــاياز يهرلىرى ــڭ س ــۇڭا دەريانى ــى . ش ــڭ غهرب ــدىن دەريانى ئانان تاغــدىن ئېشــىپ كېــتىش ياقىســىنى بــويالپ دەريــا بىــلهن پاراللېــل ســوزۇلغ

تاغ بـارلىق قـارا قـۇرۇم تاغلىرىـدەك كۆيـۈك تۇپراقلىـق، سـىدام، . ئۈچۈن ياماشتىئۇالرنىـڭ ئـۇھ . بىـر ئـادەمنى يوشـۇرغۇدەكمۇ دالدىسـى يـوق ئىـدى . قاقاس ئىـدى

دېگۈدەك ماجالى بولمىسىمۇ، غهيرەت قىلىپ تاغدىن ئارتىلىپ ئۆتمىگىچه ئـارام .ىئېلىشى مۈمكىن ئهمهس ئىد

مهندمۇ؟ىقهھرىمانمۇ؟ قهھر

ــر ــدە بى ــقان يهرلىرى ــمىرگه تۇتاش ــڭ كهش ــۇزاق چېگرىلىرىمىزنى ــرىگه -ئ بىمـۇنچه -يانداش چېگرىسى بولغـان تاشـقورغان ۋە قـاغىلىق ناھىيىسـىنىڭ ئـانچه

بـۇ يهرلهر يهكهن دەرياسـىنىڭ . كۆرۈلۈپ قالىدىغان يايالق جېدىلى بولۇپ تـۇراتتى نۇرغـۇن تارمـاق . باشلىنىش نۇقتىلىرى بولۇپ، تاغ سۈيى شىددەت بىلهن ئاقاتتى

ــدى ــهخچىلىرى بارى ــرى . ش ــا، بهزىلى ــىدىن باشالنس ــقورغان تهۋەس ــرى تاش بهزىلىىگىچه ەســھهتتــا خــوتهن تهۋ. تىقــاغلىق ناھىيىســىنىڭ تهۋەلىرىــدىن باشــلىنات

.ئىچكىرىلهپ كهتكهن غولراق ئېقىنلىرىمۇ بوالتتىئاشۇ چېگـرا بويلىرىـدا بولۇدۇغـان ئىككـى ناھىيهنىـڭ يـايالق تاالشـلىرىنى تهكشۈرۈش، ناھىيه چېگراسىنى بېكىتىش ئىشلىرى ئۈچۈن ئىككى ناھىيىنىـڭ

ــىپ، ب ــلهن ئاالقىلىشــ ــۇن بىــ ــدارىلىرى تىلىپــ ــىۋەتلىك ئىــ ــرلىكته مۇناســ ىــقــاغلىق خهلــق ئىشــلىرى ئىدارىســىنىڭ . تهكشۈرۈشــكه چىقىــدىغان بولۇشــتى

بــۇ كىشــى قــاغىلىق يىــتىم لوقۇملــۇق (باشــلىقى تــوختى مــۇھهممهد ســىيىت تاشــقورغاندىكى كهسپدىشــى مــۇنى تابىلــدىغا تېلىپــۇن قىلىــپ، قاچــان ) ئىــدى

شــېئىر مــۇنى تابىلـدى ئۇيغـۇر تىلىـدا . قهيهردە ئۇچرۇشـۇش ھهققىـدە كېلىشـتى .يازىدىغان تاجىك شائىر ئىدى

ــورۇن پۈتۈشــۈۋېلىنغاندىن كېــيىن تــوختى مــۇھهممهد ســىيىت ۋاقىــت ۋە ئئاۋغۇسـتتا -16مۇناسىۋەتلىك خادىمالردىن يهتتىنى ئۆزى بىـلهن بىـرگه ئېلىـپ،

34

مــاركىلىق ســهككىز كىشــىلىك »بېيجىــڭ«ئــۇالر . قــاغىلىقتىن يولغــا چىقتــىبېرزېنـت ئۈسـت قاپلىمىسـىدىن تومۇزنىـڭ جىپنىـڭ . جىپقا مىنىشكهن ئىدى

ئهممـا بـۇ . ئىسسىقى ئۆتۈپ، زىچ ئولتۇرغان سهككىز ئـادەمنى تهرلىتىـپ تـۇراتتى سهككىز نهپهر يهرلىك كادىر دۆلهت خىزمىتـى ئۈچـۈن جـان پىـدا قىلىشـقا تهييـار ــا ــاي، جاپاغـ ــىقتىن زارالنمـ ــا ئىسسـ ــالر بولغاچقـ ــي يولداشـ ــپ، ئىنقىالبىـ ئاكتىـ

بــۇ گورۇپپىنىــڭ مۇئــاۋىن . فىــڭ روھىنــى ئهســلهپ كېتىۋاتــاتتى يولۇققانــدا لېــيباشلىقى سېقى جېلىل تاجىك بولـۇپ، ناھىيىلىـك چـارۋىچىلىق ئىدارىسـىنىڭ

قالغانالرنىـڭ ھهممىسـى ئىنقىالبىـي ئۇيغـۇر كـادىرالر . مۇئاۋىن باشلىقى ئىـدى .ئىدى

ا يــول شــۇندىن كېــيىن جهنۇپقــ. ئــۇالر مــازارغىچه ماشــىنا بىــلهن كېلىشــتى شۇڭا ئۇالر مۇشۇ يهردە ماشـىنىنى توختۇتـۇپ قويـۇپ، زەرەپشـان . بۇرۇلۇپ كېتهتتى

باشلىقالر ئانچه ياشـمۇ ئهمهس .دەرياسىدىن ئۆتۈپ، پىيادە غهرپكه قاراپ كېتىشتىشـۇنداق بولسـىمۇ ئۇالرنىـڭ ئىنقىالبىـي كوممۇنىسـتىك روھىغـا تارىختـا . ئىدى

هنىــۋىي ئــوزۇق بولــۇپ تۇرغاچقــا، ئــۆتكهن كوممۇنىســت قهھرىمانالرنىــڭ روھــى مچــۈنكى بــۇ خىزمهتنــى ئۇالرغــا . قهتئىــي تهۋرەنمهســتىن يــولنى داۋام قىلــدى

ئــۇالر كومپارتىيىنىــڭ ئىشهنچىســىنى . كومپــارتىيه ئىشــىنىپ تاپشــۇرغان ئىــدىئــاقالش، ئۈمىــدىنى يهردە قويماســلىق ئۈچــۈن قهتئىــي بوشاشماســلىقى كېــرەك

.ئىدىتاجىك كادىرالر ئىنقىالبىي روھىنـى جـارى قىلىـپ، بۇ ئىنقىالبىي ئۇيغۇر ۋە

كلـومېتېر 36دەك جاسـارەت بىـلهن تـاغ ئېشـىپ، »يۈگوڭنىڭ تاغنى يۆتكىشى«ئـۈزۈك . يول باسقاندىن كېيىن، تاشقورغان چېگرىسى ئىچىدىكى ئۈزۈككه كهلدى

بـۇ يهردە ئـون توققـۇز ئـائىله ئۇيغـۇر . تاجىكالر تهرىپىدىن رەسـكهم دەپ ئـاتىالتتى ــۇز ئائىلىنىــڭ ئومــۇمىي نوپۇســى . شــايتىيا ــون توقق ــۇ ئ ــۇ . جــان ئىــدى 119ب ب

ئۈزۈك خهلقى موھىم تاغ يولى ئۈستىدە بولغاچقـا، تـارىختىن بېـرى —ئائىلىلهر چېگرىــدىن ئۆتــۈپ چهتــئهلگه چىقىــدىغانالر مۇشــۇ كىشــىلهرنىڭ تىرىكچىلىــك

ــايتى ــۆتمهي قالمـ ــىدىن ئـ ــالىيهت دائىرىسـ ــاقاليدىغان . پائـ ــرا سـ ــكهر چېگـ ئهسـدېگىنىمىز نورمالدا يوغان بىر تاشقىي ھۇجۇمغا قارىتىلغـان كـۈچ ئىـدى؛ چېگـرا

ئۇالرمۇ تاغ ئېغىزلىرىـدىكى تهكشـۈرۈش نۇقتىلىرىـدا تـۇرۇپ، ساقچىسى دېگهندە ئىككىـدىن بولـۇپ چېگرىـدىن –ئهمما، بىرەر . يولدىن ئۆتكهنلهرنى تهكشۈرەتتى

35

ىيه، نه سـاقچى توسـۇپ قااللمـايتى؛ چىقىدىغان، كىرىدىغان شهخسـلهرنى نه ئـارم بۇنــداقالرنى مانــا شــۇ چېگــرا بويلىرىــدا ياشــايدىغان خهلــق . يهنــى بايقىيالمــايتى

چــۈنكى ئــۇالر مۇشــۇ مۇھىتتــا ياشــايدىغانالر . ۆزدىن قاچۇرمــايتىكــھهرگىزمــۇ ــوي ــا ئـ ــى -بولغاچقـ ــىنى بىلهتتـ ــڭ ھهممىسـ ــۇ . چوڭقۇرنىـ ــڭ كۆزلىرىمـ ئۇالرنىـ

لغاچقــا ئۇزاقتــا كــۆرۈنگهن قــارا نېمىنىــڭ قارىســى؟ شــۇڭقارنىڭكىدەك ئۆتكــۈر بوــى ــال ھۆكــۈم قىالاليت ــال . دەرھ ــادەملىكىنى دەرھ ــاكى يوچــۇن ئ ــادەم ي ــك ئ يهرلى

.تونۇيااليتىشـــۇڭا تـــارىختىن بېـــرى ھۆكـــۈمرانالر بـــۇالردىن پايـــدىلىنىپ چېگرانىـــڭ

ــاتتى ــاقالپ كېلىۋاتـ ــانلىقىنى سـ ــا . ئامـ ــدىن بېـــرى ئۇالرغـ ــارتىيه كهلگهنـ كومپـــۇالر »ورلــۇقغهمخ« قىلىــپ، ئۇالرنىــڭ ئاكتىپچــانلىقىنى جــارى قىلــدۇرغاچقا، ئ

ــۇزۇق ئادەملهرنىــڭ چهتــئهلگه قــېچىش ئۇرۇنۇشــلىرىنى يــۈزلىگهن، مىڭلىغــان بپارتىيىنىـڭ . قازانىڭ ئالدىنى ئالغان ئىدى-ۋاقتىدا تهشكىلگه خهۋەر قىلىپ، باال

بهشــته «، »ار چــارۋىچىئىلغــ«دەتنامه، اھاى بىــرەر لهۋھه، شــ»غهمخورلــۇق«ئۇالرغــا ــاكى »ياخشــى چــارۋىچى ــدەكلهر؛ ي ــاراۋۇلى «دېگهن ــدەك »نامســىز چېگــرا ق دېگهن

ــام« ــهرەپلىك نــ ــادىلىنهتتى »شــ ــهكلىدە ئىپــ ــرانه . بېــــرىش شــ ئۇالرنىــــڭ ۋەيــــى ــۇ تىپتىكــ ــان مۇشــ ــدا ھهر قاچــ ــۆر تېمىــ ــڭ تــ ــڭ «كهپىلىرىنىــ پارتىيهنىــ

ئـۇالر . ى كۆرەتتىڭىزدىن بىرەر ئۆرنهكنىڭ ئېسىغلىق تۇرغىنىن»غهمخورلۇقلىرىگويــا بېشــىغا كــۈن چۈشــكهندە ساتســا پــۇل بولۇدۇغــان ئالتۇنــدەك كــۆرۈپ، مۇشــۇ شاھادەتنامىلهردىن كۆڭلى توق، خۇددى كۆڭـۈل ئاۋۇنـدۇرغۇچى بىـر خوشـلۇقتهك

مانا شۇ روھىي شاتلىق تۈپهيلىدىن ئۇالر چېگرىنى خـۇددى ئـۆز . ھىسىياتتا ئىدىبهلكىم تېخى ئۇنىڭدىنمۇ ئېشـىپ چۈشـۈدىغان ئۆيىنى قوغدىغاندەك ساداقهتته،

بىـر ھهقىقهتكـى، ئـۇالر ئهممـا شۇنىسـى . قىزغىن، پىداكارلىق بىـلهن قوغـدايتى يــۇ، -دېگهننــى، ئۇنىــڭ كونكېرېــت مهنىلىرىنــى ھىــچ چۈشــهنمهيتى »ۋەتهن« »ۋەتهننىـــڭ چېگرىســـىنى قوغـــدىغان قىـــران بۈركـــۈت «ىتـــايالر تهرىپىـــدىن خ

.بېرىلسه سۆيۈنۈپ كېتىشهتتى »شهرەپلىك نام«دېگهندەك توختى مۇھهممهد سىيىتلهر ئۈزۈككه يېتىـپ كېلىـپ، ئهنه شـۇ توپـا چىـراي،

نامراتلىقتىن ئېغىزلىـرى شورلۇشـۇپ تۇرۇدۇغـان ئاھـاله جۇل،-ئۈستىبېشى جۇلدېيىشـىپ ھهر تهرەپـتىن »كـادىرالر كهپتـۇ «بىچارە ساددا ئاھـاله . بىلهن كۆرۈشتى

ــتى ــپ كۆرۈشـ ــۈپ كېلىـ ــۈپ . يۈگرۈشـ ــلهن كۆرۈشـ ــى بىـ ــۇددى ماجۇشـ ــۇالر خـ ئـ

36

ــاتتى ــاتلىنىپ كېتىۋات ــدەك ش ــان تۇلۇم ــۆمگهن قۇرب ــا چ ــۇ . بهختىيارلىقق ــا ب گويــا ــادىرالر ئۇالرغـ ــتان«كـ ــۇق ئىشـ ــا »ئىنجۇلـ ــدەك بهختىيارلىققـ ــاچ كهلگهنـ ئالغـ

پارتىيهنىــڭ غهمخورلــۇق «ئهمهلىيهتــته كــادىرالر ئۇالرغــا . چۆمۈلۈشــكهن ئىــدى ساددا خهلق يىلالر بويى ئۆزلىرىمۇ ئېغىـز . لگهن بوالتتىنىال ئېلىپ كه»سالىمى

ــان ــاقالپ قويۇدۇغ ــانالرنى دەپ س ــز مىهم ــۇنداق ئهزى ــا مۇش ــدىغان، مان تېگهلمهيئېسىل نهرسىلىرىنى قىلـچه ئىككىلهنـمهي ئوتتۇرىغـا تۆكـۈپ، ئـۇالرنى مىهمـان

.بۇ يهردە ئۇالر تاشقورغان گورۇپپىسى بىلهن ئۇچراشتى. قىلىشتىــۇنى تا ــدى باشــچىلىقىدىكى تاشــقورغان گورۇپپىســىمۇ م كىشــىدىن 8بىل

تهركىپ تاپقان بولۇپ، مۇئاۋىن گورۇپپا باشلىقى بىـر خىتـاي ئىـدى، قالغـانلىرى ــدى ــاجىكالر ئى ــدىغان . ت ــي شــارائىتتىكى جــايالردا قىلى ــيىن تهبىئى ــداق قى بۇن

ۈلكه ئىشالرغا خىتاينى باشلىق قىلىپ ئهۋەتمهي، مۇئـاۋىن قىلىـپ قويۇشـمۇ، تـ بىز شـۇئاندا «بىزنىڭكىلهر ئۆزلىرىنى . خىتايالرنىڭ بىر تۈرلۈك ئۇستۇلۇقى ئىدى

-پــارتىيه نهقهدەر ئادىــل، كهڭ قوســاقدەمىــز، هخهنـزۇ يولداشــتىنمۇ ئۈســتۈن مهۋق دەپ ئويالپ، تېخىمۇ ئاكتىپ شاپاشلىسۇن دېگهن قۇۋلـۇقتىن باشـقا نهرسـه »ھه؟

ى بىـر گورۇپپىنىــڭ باشـلىقى يــاكى ئهمهلىيهتـته ئــۇ خىتـاي مهيلــ . ئهمهس ئىـدى . ھهتتا ئهزاسى بولسۇن، بهرىبىر ئۇنىـڭ گېپـى گهپ بولۇدۇغـانلىقى ئېنىـق ئىـدى

ــا ــورۇنالردا خىتايغ ــداق س ــويىچه بۇن ــدۈرۈلگىنى ب ــزنىڭكىلهر ئادەتلهن ــۈنكى بى چمهسـىلهن ھهتتـا . ياخشى كۆرۈنۈش بويىچه ئومۇمىي مۇسابىقه شـهكىللهندۈرەتتى

ــاغلىق مهھه ــى ت ــقان ھېلىق ــۇالر داس ــدىمۇ، ئ ــۇۋاتقان چاغ ــان بولۇش ــدە مىهم للى :ئۈستىدەــداق — ــڭ مۇنـ ــگهن ئۇيغۇرالرنىـ ــۇ دېـ ــڭ، بـ ــدىن يهپ بېقىـ -الۋۋاڭ، بۇنىڭـ .تامىقى... مۇنداق،ــۋى — ــڭ ئهنئهنىـ ــۇ چارۋىچىالرنىـ ــڭ، بـ ــپ بېقىـ ــدىن تېتىـ الۋۋاڭ، بۇنىڭـ ...تامىقى،

ىلىشـــىپ دېيىشـــىپ، گويـــا ســـورۇندا ئۇنىڭـــدىن باشـــقا ئـــادەم يـــوقتهك ق ئۇيغۇرالرنىڭ ئومۇمىي ئادىتى بـويىچه تهبئىـي ھالـدا بـۇ سـۆھبهتلهر . كېتىشهتتى

چۈنكى ئۇيغـۇرالردىن ئوتتـۇزى ئارىسـىدا بىـر نهپهرال باشـقا . خىتاي تىلىدا بوالتتىمىلــلهت كىشىســى بولســا، ئىالجىكــى بــار ئۇنىــڭ تىلىــدا ســۆزلهيدىغان، ھهتتــا

مىدايدىغان ئـادەت بـويىچه، بـۇ يهردىمـۇ بىلمىسىمۇ قىينىلىپ تۇرۇپ بولسىمۇ يا

37

يهرلىـك ئاھـالىمۇ گورۇپپىنىـڭ باشـلىقى كىـم؟ ھهتتـا . ئهنه شۇنداق بولۇۋاتـاتتى دېـگهن »چوڭ بولۇدۇغۇبار يهردە شۇسى ھهقىچان خىتاي «دەپ سوراپ ئولتۇرمايال،

كىالسسىك قـاراش بـويىچه ئهڭ ئهزىـز مىهمـان سـۈپىتىدە ئـۇنى خـوش قىلىشـقا ئۇزاپ ماڭمـاقچى بولغانـدىمۇ بالىلىرىغـا بهرمهي سـاقلىغان ئېسـىل . تىرىشاتتى

بۇنچىــۋاال . نهرسـىلىرىدىن بىــرەر ســوغاتلىق يوللــۇق تۇتمـاي كــۆڭلى ئۇنىمــايتى خۇشــامهتنى نېمىشــكه، قايســى مهخســهت ئۈچــۈن قىلىــۋاتقىنىنى ئۆزلىرىمــۇ

!سبۇ ئومۇمهن قانغا سىڭىپ قالغان قۇلچۇلۇق ئۇدۇمى ئىدى، خاال. بىلمهيتىئىككى گورۇپپا ئۇچرۇشۇپ، تاماگهر نهپسلىرىمۇ ئوبدان تويۇپ، بىـرەر ئىككـى

ۇمـاردىن چىققانـدىن كېـيىن ئانـدىن ئـۇالر نـېمىلهر قىلىـش، قهيهرلهرنـى خكۈن ئۇالرنىڭ خىزمهتكه بولغـان . چارالش ھهققىدە كونكېرېت مهسلىههتكه ئېشىندىرىغانـدا كـۆپ تـۆۋەن دېيىشـكه كۆيۈنۈشى ھهر ھالدا ئـاۋۇ نـامرات، سـاددا خهلقـقه قا

ھىچ بولمىغاندىمۇ، ئۇالر ئـۆز شهخسـىي نهپسـىدىن كېيىـنال خىزمهتنـى . بوالتتىئۇالرنىڭ خىزمهت مۇزاكىرىسىدىن شۇ نهرسه مهلـۇم بولـدىكى، ئـۇالر .ئويلىشاتتى

يايالق تهكشۈرۈش نىقاۋى ئاسـتىدا چېگـرا ئامـانلىقى مهسـىلىرىنى تهكشـۈرۈش، پىلهرنـــى ئورۇنالشـــتۇرۇش؛ تـــاغ يوللىرىـــدىكى يوشـــۇرۇن يهرلىـــك ئاھـــالىگه ۋەزى

يوچــۇقالرنى، ئــاجىز ھــالقىالرنى تهكشــۈرۈپ بېكىتىــپ، شــۇنىڭغا قارىتــا تهدبىــر ــدى ــلهر ئىـ ــۈن كهلگهنـ ــلهش ئۈچـ ــۇنچه . بهلگىـ ــدىن بىرمـ ــك ئاھالىـ ــۇالر يهرلىـ ئـ

ــا ــابىغا، ئۇالرغ ــېلىش ھىس ــوۋغاتالرنى ئ ــارۋا مهھســۇالتلىرىدىن س ــا چ قىممهتباھــۇرۇق ــ«قــ ــامشــ ــوق »هرەپلىك نــ ــى يــ ــېمىگه پايدىســ ــى بېرىــــپ، ھىچنــ الرنــ

رىغبهتلهندۈرۈشـــــلهرنى تۆكـــــۈپ، خىزمهتنىـــــڭ نـــــۆۋەتتىكى زىچلىقـــــى ۋە بىر تۈركـۈم . جىددىيلىكىنى تهكىتلهپ، ئۇالرغا بىرمۇنچه مهجبۇرىيهت يۈكلهشتى

ــارائىتلىرى ــدە ياشــاش ش ــكهت ئىچى ــۈنچى ئۇنســۇرالرنىڭ مهملى ــك بۆلگ خهتهرلى. لگه قېچىش ئىهتىماللىقى يۈكسـهلگهنلىكىدىن ئاگاھالنـدۇردى تارىيىپ، چهتئه

ــىمايدىغانلىقى، ــا ئوخشـ ــادەتتىكى قاچقۇنالرغـ ــۇرالرنىڭ ئـ ــۈنچى ئۇنسـ ــۇ بۆلگـ بـئۇالرنىڭ كۆپ قېتىم دىلو سادىر قىلغانلىقى، ئادەم ئۆلتۈرۈشـكه جۈرئهتكـارلىقى،

ــاللىقى ھهقق ــى ئىهتىم ــارتىلىتىش ئۈســكۈنۈلىرى بولۇش ــورال، پ ــدا ق ىــدە قولىتاپىالشلىرىنى تۈگهتكهندىن كېيىن، ئاندىن بۇ بىرلهشمه گورۇپپـا بىـرلىكته يهنه

ــار ــڭ بـ ــول ۋە يوچۇقالرنىـ ــۇرۇن يـ ــقا يوشـ ــۈن -باشـ ــۈرۈش ئۈچـ ــۇقىنى تهكشـ يوقلـ .ئاۋغۇست ئىدى-21بۇ . ئاتلىنىشتى

38

كه يــېقىن ئــوپران چــئاۋغۇســت كۈنىــدە كه-23يىلىنىــڭ -1992بــۇ گورۇپپــا ــپ ــا يېتىـ ــىنىڭ بويىغـ ــتى دەرياسـ ــكه . كېلىشـ ــمىر تهرەپـ ــۇ يهر كهشـ 16-15بـ

ھهققىقىـي كومپـارتىيه . كلومېتېرال كېلىـدىغان ئىنتـايىن مـوھىم جـاي ئىـدى ــوختى ــان ت ــدا كېتىۋاتق ــۆز قوشــۇنىنىڭ ئالدى ــلهن ئ ئهزاســىغا خــاس جاســارەت بىــۈكتىن ــان تۆپۈل ــكىل قىلغ ــىنى تهش ــر قېش ــڭ بى ــىيىت دەريانى ــۇھهممهد س م

بىـر كىشـىنىڭ ئىككى يۈز مېتېـرچه يـانتۇ تۆۋەنـدە —چىقىشىغىال دەريا بويىدا دە، دەرھال كهينىگه چېكىنىپ، ھهمرالىرىغـا ئـۆزلىرىنى -قارىسىنى كۆرۈپ قالدى

توختى جۇجاڭ ئۆزىنىڭ ئهزالىرىـدىن بىرىـدىن . دالدىغا ئېلىشقا ئىشارەت قىلدىدۇربــۇننى ئېلىــپ، دۆڭنىــڭ ئارقىســىدا يېتىــپ، بىــر ئــازال بېشــىنى چىقىرىــپ،

بۇ چاغدا باشقىالرمۇ يېتىـپ كېلىشـىپ، . قى ئادەمنى كۈزۈتۈشكه باشلىدىھېلىئۆمۈلــۈگهنچه ئىگىزلىكنىــڭ ئارقىســىغا يېتىــپ، ئىهتىيــات بىــلهن باشــلىرىنى

توختىنىــڭ دۇربۇنــدا . ئــوپران دەريــا بويىغــا قارىشــىۋاتاتتى —چىقىرىــپ، پهســكه ــدى ــت ئىـ ــر يىگىـ ــاش بىـ ــۆرگىنى يـ ــد . كـ ــدا تاغـ ــىدىن قارىغانـ ىكى ئۈستىبېشـ

شهھهرلىك ياشالردەك كېيىنگهن بـۇ يىگىتنىـڭ . چارۋىچىالرغا ھىچ ئوخشىمايتىبۇ يهرلهردە نېمه ئىشى بولۇشى مۈمكىن؟ بۇ ناھايىتى ئاسـان گۇمـان قوزغايـدىغان

.ئهھۋال ئىدىتېخىمۇ گۇماننى تهسـتىقلىغان ئىـش شـۇ بولـدىكى، قاياقتىنـدۇر يهنه ئـالته

هممىسىدە لىق بىرنهرسـه قاچىالنغـان سـومكا بۇالرنىڭ ھ. يىگىت پهيدا بولۇشتىــدى ــومكىالر، . بارى ــداق س ــنهزەر، بۇن ــىدىن قهتئىي ــېمىلهر بولۇش ــومكىلىرىدا ن س

بۇنداق ئۈسـتىباش پهقهتـال بـۇ تـاغ ئارىسـىدا يوچـۇن، ئاالھىـدە بىلىنىـپ قالغـان ئۇالرنىـڭ . ئۇالرنىڭ ھهممىسىنىڭ پىچـاق ئېسـىۋالغانلىقىمۇ بىلىنهتتـى .ئىدى

مېتىــر تۆۋەنــدە بولســىمۇ، دۇربۇنــدا قارىغــان كــادىرالر ئــۇالرنى 200ئــارىلىقى ــقهت ــرىگه دىق ــانلىق ھهركهتلى ــڭ گۇم ــا ئۇالرنى ــۆرۈپ تۇرغاچق ــدەكال ك يېنىدىكى

يىگىتلهر كهچ كىرىپ قالغـانلىقىنى نهزەردە تۇتـۇپ، دەريـادىن . قىلماي قالمايتىبولغاچقا، ئـېقىم دەريانىڭ بېشى تهرەپ بهك ئىگىز. ئۆتۈشكه جۈرئهت قىاللمىدى

سۇ ئانچه ئۇلـۇق بولمىغـان بىـلهن تېـز ئاققاچقـا . تىك، بهكمۇ شىددەتلىك ئىدىكېچىـدە دەريـادىن ئۆتۈشـكه تهۋەككـۈل قىلىشـنىڭ بىـر . قوقۇنۇچلۇق تۇيـۇالتتى

ــۈلچىلىكنى ــداق تهۋەكك ــم بۇن ــدا ھىچكى ــى ئويلىغان ــارمۇ؟ خهتهرن ــى ب زۆرۈرىيىت .قىلمايتى

39

ه تهمشــىلىپ بېقىــپ كېــيىن يالتايغــانلىقىنى ئۇالرنىــڭ دەريــادىن ئۆتۈشــكــات ــۇ پورۇلېتارىيــ ــىيىت، ھهقىقهتهنمــ ــۇھهممهد ســ ــوختى مــ ــان تــ جهزم قىلغــ

بۇالرنىـڭ . جهڭچىسىگه خاس ھۇشيارلىق بىلهن، ۋەزىيهتنى خاتاسىز مۆلچهرلىـدى بۇ دېمهك، ئهتىگىـچه . دەريادىن ئۆتۈشنى ئهتىگه قالدۇرغانلىقىغا تولۇق ئىشهندى

ان ســـاقچى قىســـىملىرىمىز يېتىـــپ كېلىـــپ، بـــۇ قـــاچقۇن بىزنىـــڭ قهھرىمـــ .بۆلگۈنچى ئۇنسۇرالرغا زەربه بېرىش ئۈچۈن يېتهرلىك ۋاقىت بار دېگهنلىك ئىدى

دېـدى ئـۇ الۋ —دەرھال سىمسىز ئاپپارات ئـارقىلىق مهلۇمـات يـولاليلى، —گهرچه كهسپىي تهڭتۇشى مـۇنى تابىلـدى بولسـىمۇ ئـۇ يهنىـال . ۋاڭ خىتايغا قاراپ

ىتاي دېگهن ئۇلـۇغ بولـۇدۇ ئهمهسـمۇ دېـگهن ھىسـىياتتا ئۇنىڭـدىن مهسـلىههت خ .ئېلىۋاتاتتى

تو جۇجاڭ، بۇ دېگهن چاخچـاق قىلىـدىغان ئىـش ئهمهس، ئهگهر مهلۇمـات —خاتا بولۇپ قالسـا، دۆلهتنىـڭ بىـر تىـك ئۇچـار ئـايروپالنى نۇرغـۇن چىقىـم بىـلهن

ــان گهپ، شــۇڭا ســالماقراق بولســاق ــاۋارە بولۇدۇغ ــۇالر . ئ ــايلى، ب ــۈپ باق يهنه كۆزۈت ھهقىقهتهنمۇ يامان ئادەملهرمۇ، ئهمهسمۇ؟

ۋاڭ زۇجـــاڭ، قهتئىـــي ئىشـــهنچىم كامىـــل دەيـــمهن، بـــۇالر شـــهھهرنىڭ — .دەپ تۇرۇۋالدى توختى —باللىرىدەكال تۇرمامدۇ ئاينا،

تـوختى مـۇھهممهد ســىيىت، . تـارتىش قىلىشـتى -ئـۇالر خېلـى ئـۇزاق تـاالش پهقهت ئـاچچىق مـۇچنى تـوال . ىڭ پوزىتسىيهسى قاتتىق بولـدى مۇنى تابىلدىالرن

. يهپ، كۆزىنىڭ خۇنى قالمىغان يۇمۇق خىتاينىڭ كۆزى ھىچنېمه كۆرمهيۋاتـاتتى ئهممـا . ھهتتا پهرق قىلغۇدەكمـۇ ھالـدا ئهمهس ئىـدى شۇڭا ئۇ كۆرۈنگهن قارىالرنى

ــ ــاداقىتى ئ ــىز س ــان چهكس ــۈمهتكه بولغ ــارتىيه ۋە ھۆك ــڭ پ ــوختى جۇجاڭنى ۇنى تقهتئىيرەك بولۇشـقا ئۈنـدەپ، خىتاينىـڭ ئىككىلىـنىش، ئارىسـالدىلىقلىرىغىمۇ پىسهنت قىلماي، بۆلگۈنچىلهر ھهققىدە دەرھال مهلۇمات بېرىش توغرىسـىدا قـارار

:چىقىرىشىغا تۈرتكه بولدىدېـدى ئـۇ —خاتا بولۇپ قالسا مهسئۇلىيهتنى ئۆزەم ئۈسـتۈمگه ئـالىمهن، —

ــلهن، ــك بىـ ــاچه، ئه —قهتئىيلىـ ــاراتنى ئـ ــى —كه، ئاپـ ــۇيرۇدى خىزمهتچـ دەپ بـ .خادىمىغا

قارشـى . ئاپارات تهڭشهلدى، قاغىلىق ناھىيىلىك ساقچى ئىدارىسىغا ئۇالندىتـوختى مـۇھهممهد . تهرەپته بىر رادىسـت ئـۇالرنى گهپ قىلىشـقا سـۈيلهپ تـۇراتتى

40

ــرەر ــلهن بى ــى بى ــگهن خىتايچىس ــاال بىل ــته چ ــايچه سۆزلهش ــا خىت ــىيىت ھهتت س :قۇشماسلىق كېلىپ چىقىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن، رادىستقائۇ

جۇجاڭ گو جىشهنگه بېرىلىدىغان جىددىي مهلۇمات بـار، مهن مهلۇمـاتنى —كهشــمىر چېگرىســىغا يــېقىن يهردىــن بېرىــۋاتىمهن، شــۇڭا بىــر ئۇيغــۇر تېپىــپ ســۆزلىرىمنى ئاڭلىتىــڭ، ئۇقۇشماســلىق بولۇشــىدىن قورقــۇمهن، مهلۇمــات بهك

.دېدى —ئهته سهھهردىن قالسا ئهھمىيىتى قالمايدۇ، بهك جىددىي، . ىجىدد. رادىست ئۇنىڭغا ماقۇل بولۇپ دەرھال بىر ئۇيغۇر سـاقچىنى تېپىـپ كهلـدى

قارشـــى تهرەپـــتىن ئۇيغۇرنىـــڭ ئـــاۋازى كهلگهنـــدىن كېيىـــنال، تـــوختى ئانـــدىن .خاتىرىجهم بولۇپ رەسمىي سۆزگه ئۆتتى

ىلىۋالسـىال ۋە شـۇئان گـو جۇجـاڭنى ئۆيـدىن تولۇق ئاڭالپ ئانـدىن خاتىر —ــاللى ــه ك ــهۋەنلىك كۆرۈلس ــۈزۈڭ، س ــۇپ، يهتك ــىمۇ ئويغۇت ــان بولس لىرىئۇخالۋاتق

ــرى ــاۋاپ بې ــلهن ج ــيىن، —، البى ــدىن كې ــلىرىنى تۈگهتكهن مهن —دەپ تاپىالشتوختى مۇھهممهد سىيىت، ناھىيىلىك خهلق ئىشلىرى ئىدارىسـىنىڭ جۇجـاڭى،

ــ را تهكشــۈرۈش گورۇپپىســىنىڭ زۇجــاڭى، مهن ھــازىر شــۇئاندىكى ۋەزىــپهم چېگدەريـا بويىـدا يهتـته . كىلومېتېر كېلىدىغان ئوپران دەرياسى بويىدا 16كهشمىرگه

ــدى ــادەم بايقال ــانلىق ئ ــۇالر . نهپهر گۇم ــهڭال ئ ــپ كېلهلمىس ــتىگهن يېتى ئهته ئهتاردەك يهتـته نهپهر ئـادەم، ئـۇالردا قـورال بـ . قېچىپ كېتىدۇ، توسۇشـقا ئامالسـىزمىز

مهن ھـازىر ئاپـاراتنى تېخنىكىمىزغـا بېـرىمهن، ئـۇ سـىزگه خهرىتىـدىكى . قىلىدۇخاتـا بولـۇپ قالسـا تاپالمـاي . رەسمىي ئورنىنى ئېيتىپ بېرىدۇ، خاتىرىلىۋالسـىال

ئاڭغىچه بـۇزۇق ئـادەملهرگه قېچىـپ كېـتىش . چۆگۈلهپ كهتسه، ۋاقىت زايا بولۇدۇ .لىك بولسىالئۈچۈن پۇرسهت چىقىدۇ، شۇڭا بهك دىققهت

توختى جۇجاڭ بارلىق كوممۇنىست باشـلىقالرغا ئوخشـاش ھـۇرراچىلىقتىن خهرىــته . يېتىشــىپ چىققــان ئاكتىــپ بولغاچقــا، ســاۋادى يېتهرلىــك ئهمهســىدى

ــى چۈشــهنمهيتى ــگهن . دېگهنن ــپ كهل ــله ئېلى ــاراتىنى بىل شــۇڭا سۆزلۈشــۈش ئاپ .تېخنىڭ خادىمغا ئۇزاتتى

دەريـا كۆرۈنـدۇ، . پاراللېل ئهتراپىـدا 36°ان، مېردىي 76°رەسمىي ئورنىمىز — ...دەريانىڭ ئهتراپىدىكى يهر تۈزۈلۈشى مۇنداق،

ئۇيغــۇر تىلــى . مهلۇمــات ئۇيغــۇر تىلـى بىــلهن يولالنــدى . مهلۇمـات يولالنــدى سـۆيۈملۈك ئانـا تىلنـى . بىلهن مۇشۇ تىلنىڭ دۈشمهنلىرىگه مهلۇمـات بېرىلـدى

41

ىزنىــــڭ دۈشــــمهنلىرىگه مهلۇمــــات ســــۆيۈملۈك ئانىالرنىــــڭ ۋە گــــۈزەل تىلىمبـۇ ئـادەملهر نېمىنـى ئۈمىـت قىلىـپ ! قانداق دەھشـهت !تىيهتكۈزۈشكه ئىشلهت ئۆزلىرىنىڭ توغرا قىلىۋاتقانلىقىدىن قانچىلىك ئېمىندۇ؟ياشايدىغاندۇر؟ ئۇالر

»دادا سىال،ۋەزىپه بهك موھىم، دۇئا قىل«1

ىنى تولۇقراقمــۇ گــو جىشــهننىڭ تۇيۇقســىز چاقىرتىشــى بىــلهن ئۈستىبېشــ

كهيمهي چېپىپ چىقىـپ كهتـكهن ئـوغلى سـىيىت ھوشـۇرنى كـۆز نـۇرى بىـلهن ــدا ســهھرادىن ــڭ ئالدى ــرنهچچه كۈننى ــى بى ــوۋاي، تېخ ــۇر ب ــان ھوش ــۇپ قالغ ئۇزۇت

بـوۋاي . كېلىپ، پهخىرلىك ئوغلى سىيىتنىڭ ئۆيىدە مىهمان بولـۇپ تۇرۇۋاتـاتتى ه ســـازاۋەر بـــولغىنىنى، ئوغلىنىـــڭ ئهمهلـــدار بولـــۇپ، كىشـــىلهرنىڭ ھـــۆرمىتىگ

دەپ قول باغالپ تۇرۇشلىرىنى كۆرگىنىـدە »ۋاي جۇجاڭ«بىرمۇنچه ساقچىالرنىڭ شۇغۇنىســى ئوغلىنىــڭ . كــۆڭلىنى پهۋەس ئىپتىخــار ھىسســى تولــدۇرغان ئىــدى

ئىشى مانا شۇنداق ۋاقىت قهرەلى يوق ئىشكهن ئهمهسمۇ؟چېپىـپ »ى ئۈچۈنكۆپنىڭ ئىش«ئۇ نامازلىرىدا ئوغلىغا دۇئا قىلىپ، ئۇنىڭ

ــۈچ ــا ك ــۈرگهن پاچاقلىرىغ ــى -ي ــۇۋۋەت تىلهيت ــدەك . ق ــى ئۇنىڭ ــى بالىس شۇغۇنىسمىــدىال ئهمهس، دادىســىنىڭ نامــاز ئوقۇشــىنىمۇ دايىمــال لبو. نامازخــان بولمىــدى

. مهسخىرە قىلىپ قوياتتىــلهيدىغان — ــدا ئىش ــه، قولۇم ــدىكىلهر كۆرس ــى ئىدارى ــۇ قىلىقلىرىن دادا، ش

زە، بىزگه ماركىسـزىمنى سـۆزلىگهن -بۇ سىيىت جۇجاڭ«اال؟ ئادەملهر نېمه دەپ ق. دەپ خاپــا بولۇپمــۇ كېتهتتــى —دېمهســما؟ »بىــلهن، دادىســىنى ئۆزگهرتهلمهپتــۇ

ئۇنى جۇجاڭ دەپ ئۆيلىرىگه مىهمانغا چاقىرىپ تۇرۇدۇغانالرمۇ كۆپ بولغاچقا، ئـۇ ــى ــۆيگه كېلهتت ــپ ئ ــدا شــىر كهي ــهلگهن ھال ــۈدەك تهڭش ــ. ھهر ئاخشــىمى دېگ ۇ ب

بالىســـى ئۈچـــۈن نېمىدىنـــدۇر ئهندىشـــه . بوۋاينىـــڭ يـــۈرىكىنى ئېچىشـــتۇراتتى .قىالتتى

ئۈچـۈن »كۆپنىـڭ ئامـانلىقى «شـۇنداق بولسـىمۇ دادا ئهمهسـمۇ، ئوغلىنىـڭ بهلكىـم . كۆيۈپ پىشىدىغان بىر ئىشتا ئىكهنلىكىـدىن كـۆڭلى قانـائهت تاپـاتتى

42

ولۇدۇغانـدۇ، دەپ ئـوياليتى نامازنىڭ ئورنىغا كهففـارەت ب »ساۋاپلىق ئىش«بۇنداق ئائىلىــدىكىلهر ســىيىت جۇجاڭنىــڭ ئالــدىراش ئىشــلىرىغا كۆنــۈك . ســاددا ئــادەم

ئهممـا . بولغاچقا كۆرۈۋاتقان تېلىۋىزىيه فىلىمىنـى تۈگۈتـۈپال ئـۇخالپ قېلىشـتى بۇنــداق ئالدىراشــلىقالرغا كۆنــۈكمىگهن ســهھرالىق دادا بولســا ئــوغلى ھهققىــدە

ئۇ خۇپتهنـدىن كېـيىن بىرمـۇنچه نهفـل نامـاز ئوقـۇپ، .ۋايىم يهپ ئۇخلىيالمىدىــا قىلــدى -ئوغلىنىــڭ ئامــان ــادىن كېــيىن پهقهت .ئېســهنلىكى ئۈچــۈن دۇئ دۇئ

ئۆيدىكى كېلىن، بالىالرنى خاپا بولمىسۇن دەپال ئورۇنغا كىرىپ ياتقان بولسـىمۇ، ىـڭ يازن. يهنىال ئۇيقۇسى كهلمهي، جاھاننى سورۇپ، ئـوي ئـويالپ ئۇيقۇسـىز يـاتتى

قا بولۇدۇغـــان بولســـىمۇ، ئۇيقۇســـىز ئـــادەم ئۈچـــۈن ســـتـــۈنلىرى شـــۇنچىلىك قى .شۇنچىلىك ئۇزۇن ۋە ئازاپلىق ئىدى

ئۇ مۇشۇنداق ئۇيقۇسىز تولغۇنۇپ يېتىۋېرىشتىن زېرىكىپ، ناماز بامـداتتىن ئاۋايالپ ئىشكنى ئېچىپ ھويلىغـا چىقىـپ . خېلى بۇرۇن ئورنىدىن تۇرۇپ كهتتى

تقا ئهزان چىققۇچه يهنه بىر نهچچه رەكـئهت تهۋەججـۇد نـامىزى بامدا. تاھارەت ئالدىئـۇ تهۋەججـۇد نـامىزدىن ئىككـى رەكـئهت ئوقـۇپ، .ئوقۇشنى نىيهت قىلغان ئىدى

. سـاالم بېرىـپ، يهنه ئىككـى رەكـئهت ئۈچـۈن تۇرغانـدا ھـويال ئىشـىكى قېقىلـدى كـېلىن . ئهمما ھوشۇر بـوۋاي نامـازنى بۇزالمـايتى . سىيىت قايتىپ كهلگهن ئىدى

بولسا شېرىن ئۇيقۇدا تاكى سائهت توققۇز بولمىغـۇچه ئورنىـدىن تۇرمـايتى، ھهتتـا لىغىمۇ ناشتىلىق داستىخان سالمايدىغانغا كۆنگهن، تـازىمۇ غئىشقا بارىدىغان ئو

ئوغلى ھهر كۈنى دېگۈدەك ناشتىسـىز ئىشـقا كېتهتتـى، . ئېسىلزادىلهردىن ئىدىــابرويى-يــۈز «لىنىــڭ جهمىيهتتىكــى ئهممــا بــوۋاي بىلمهيتىكــى، ئوغ. بىچــارە »ئ

ــا ناشــتىغا ــان ھهر چايخان ــدا ســهھهر ئېچىلغ ــڭ كوچىلىرى ــدىن ناھىيىنى تۈپهيلى .تهكلىپ قىلىپ خۇشامهت قىلىدىغانلىقىنى

كېچىكىـپ ئېچىلغـان . ئىشـكنى ئـاچتى نهتىجىدە بـوۋاي نامـازدىن كېـيىن .ئىشىك سىيىت جۇجاڭنى خاپا قىلغان ئىدى

.دېدى ئۇ غۇدراپ —مهن كهلگىلى نهۋاق، ! قاتتىق نىمانچه ئۇيقۇڭالر — .مهن ئۇخلىمىغانتىم، باالم، نامازدىتىم — —ئىشــىكنى ئېچىۋېتىــپ، ئانــدىن كهچكىــچه ئوقۇۋالســىال بولمــامتى؟ —

ئـوغلى ئـادەتته دادىسـىغا خېلـى كۆيۈنـۈپ مۇئـامىله . دېدى ئـۇ ئـۆزىنى باسـالماي وھـى ھالىتىـدىن بولـۇۋاتقىنىنى بۈگـۈنكى مۇئـامىله ئۇنىـڭ جىـددىي ر . قىالتتى

43

چۈشهنگهن بوۋاي خاپا بولمىـدى، ئهكسـىچه ئـوغلىنى قانـداق بىـر ئىشـنىڭ خاپـا .تىت بولدى-قىلغانلىقىنى بىلگۈسى كېلىپ تىت

... بىرە خاپىلىق بولمىغاندۇ، بـاالم؟ چېچىلىـپ قاپسـهن، شـۇڭا دەيمىنـا، — .دېدى بوۋاي —

جىـددىي ۋەزىـپه . كېتىپ بارىمهن مهن بىر يهرگه. بولدى، باشقا ئىش يوق — .دېدى ئۇ —ئۆيگه ئالدىراپال كهلدىم، ئالىدىغان نهرسىلىرىم بارىدى، . بىلهن

ــا بو — ــهھهردە ماڭمىس ــۇنچه س ــېنىڭ مب ــاالم؟ س ــتۇ، ب ــدا ئىش ــدىغان قان ماي ...،ئهجهپ تهس ئىشكهن ...،ئىشىڭنىڭمۇ شۇ

دېــدى —! رنىبــۇزۇق ئــادەملهرنى تۇتۇدۇغــان ئىــش، دادا، قاچقــان بــۇزۇقال — .جۇجاڭ دادىسىغا ئاسانراق چۈشهندۈرۈش ئۈچۈن

.سورىدى دادا ئهنسىرەپ —خهتىرى يوقتۇ، باالم؟ —دېـــدى ســـىيىت جۇجـــاڭ بىـــر يهرلهرنـــى —ھىچنـــېمه دەپ بولمايـــدۇ، —

ئاڭلىسـاق، بـۇزۇقالردا —ئاختۇرۇپ، بىـر نېمىلهرنـى ئېلىـپ سـومكىغا سـالغاچ، .قورال بارىمىش

ــۆ — ــڭ ئـ ــڭ ئالالھنىـ ــهن، كۆپنىـ ــات قىالسـ ــاالم، ئىهتىيـ ــانهت بـ زىگه ئامـسـاقال، ئـۆزى ۋاتقان خاسىيهتلىك ئىش بوغاندىكىن ئالالھ قىلىئامانلىقىنى دەپ

.دېدى ئۇ يهنه ئىشهنچ بىلهن —دېـدى ئـۇ مېيىغىـدا —ۋەزىپه جىددىي ھهم مۈشكۈل، دۇئا قىلسىال، دادا، —

.ۋېتىپئىشىك تۈۋىدە خوشلۇشۇ ،كۈلۈپ، دادىسىغا قاراپ . ئىنشائالال، باالم، دۇئا قىلمامدىغان، قىلىمهن، سېنى ئالالھقا تاپشۇدۇم —

بـوۋاي، ھىچنـېمه بىـلهن ئىشـى . سىيىت شۇنچه ئالدىراشال چىقىـپ كهتتـى ئېـرى «. يوق كالىدەك ياتقان كېلىنىدىن شۇ بۈگۈننىڭ ئۆزىـدىال خوشـى كهتتـى

ارىماي، سېسـىق ئوسـۇرۇپ جاننى ئالقانغا ئېلىپ كېتىۋاتسىمۇ خوش دېيىشكه يئهممـا »!... كېلىنلىرىمـۇ شـۇ -؟ مۇشـۇ كهمنىـڭ قىـز !ياتقان قانـداق خوتـۇن بـۇ

بوۋاي ئوغلىنىڭ ئۆزىدىن دۇئا تهلهپ قىلغانلىقىنى بىر ياخشـى باشـلىنىش دەپ چــۈنكى بــۇ ســاددا ئــادەم ئوغلىنىــڭ بــۇ گهپلهرنــى دېــگهن . ئــويالپ بهك ســۆيۈندى

شىنى كـۆرمىگهن يـاكى دىقـقهت قىلمىغـان چاغدىكى مهسخىرىلىك كۈلۈمسىرىشۇڭا ئۇ ئىلگىرىلىرى نامازنى خۇراپـاتلىق دەپ ئـاچچىغى بىـلهن سـۆكۈپ . ئىدى

تۇرۇدۇغان ئوغلىنىڭ دۇئاغـا مۇھتـاج بولغـانلىقى، دۇئاغـا ئىشـهنگهنلىكى دېـگهن

44

ــۇر ــۆزىچه ئوغلىنىــڭ قهلبىنىــڭ چوڭق ــۇنى ياخشــىلىققا جــورۇپ، ئ پهرەز بىــلهن ب. مۇسۇلمانلىقنىڭ بىخى ئۆلمىگهنلىكىدىن سۆيۈنۈپ كېتىۋاتـاتتى قېتىدا يهنىال

ــمهك ھــازىر مــ ــيىن ودې ــدىن كې ــان، كادىرالرنىــڭ پېنســىيىگه چىققان دا بولۇۋاتقــۈنى مهســجىد ــر ك ــاخىرى بى ــۇ ئ ــان بولۇۋېلىشــىغا ئوخشــاش، ئوغلىنىڭم نامازخ

.ئهھلىدىن بولۇشىنى تهسهۋۋۇر قىلدى

2 .ان قايغۇسىقاسساپتا ماي قايغۇسى، ئۆچكىدە ج

خهلق تهمسىلى —

سىيىت ھوشۇر ئىدارىغا كهلگهندە باشلىق گو جىشـهن ۋە بىـرنهچچه سـاقچى ــدى ــۇ يهردە ئى ــوق . ئ ــتىلىرىدە ئ ــان، ئۈس ــۇق قورالالنغ ــى تول ــڭ ھهممىس ئۇالرنى

. ئۇ كهلگهن ئارىلىقتا يهنه بىـرنهچچهيلهن كېلىشـتى . ئۆتمهس جىلىتكه بار ئىدىــخ ــۇرمۇ دەرھــال ئىش ــىيىت ھوش ــۆتمهس جىلىتكىنــى س ــپ، ئــوق ئ انىغا كىرى

ئۇالرنىــــڭ ئاساســــىي قىســــمى قىســــقا ســــتۋوللۇق ئاپتومــــات . كىيىۋالــــدىــرى كىالشــنىكوۋ ئاســقان )كىالشــنىكوۋنى ئىســالھ قىلىــپ ياســالغان ( ، بهزىلى

پهۋقۇلئاددە مهرگهن ئـاتىقى بـار ئىككىيلهنـدە دۇربـۇن بېكىـتىلگهن ئـۇزۇن . ئىدى .ستۋوللۇق مىلتىق بار ئىدى

دېـدى گوجىشـهن، —ئۇقتۇرۇش ئالغانالرنىڭ ھهممىسى كېلىپ بولدى، —بىز ھازىر داال ئـارمىيه گازارمىسـىغا بېرىـپ، ئـۇ يهردە . تهييارلىقلىرىمىز پۈتتى —

باشقا ئىشالر بارمۇ؟. بىزنى ساقالۋاتقان تىك ئۇچار بىلهن دەرھال ئاتلىنىمىزقېتىمقـــى راســـتىنى دېگهنـــدە بـــۇ . دېـــدى ســـىيىت ھوشـــۇر —يـــوق، —

ــنهمگه يوللىشــى مــۈمكىن ــى جهھهن ئوپېراتســىيه بۇالرنىــڭ ئىچىــدىكى بهزىلهرنئهممــا ھايــاتال قالغــانالر بۇنىڭــدىن شــۇنچىلىك پايــدا ئــاالتتىكى، بۇنــداق . ئىــدى

قــانچىالر مۇكاپــات پــۇلى، . ئــامهت ئىنســانغا ئهر ئۆمرىــدە بىــر كېلىشــى مــۈمكىن .ىغانلىقىدا گهپ يوققانچىالر ئهمهل، قانچىالر شهرەپ نامى ئالىد

سهپهرگه ھازىر بولغانالر ئالته خىتـاي، ئـالته ئۇيغـۇر، بىـر تـاجىكتىن ئىبـارەت ــدى 13 ــى ئى ــاي ساقچىس ــپ داال . نهپهر خىت ــىنىلىرىغا چىقى ــاقچى ماش ــۇالر س ئ

45

ئارمىيه گازارمىسـىغا كېتىۋاتقـان چېغىـدا گوجىشـهن بىـر ئهپ پۇرسـهت تېپىـپ، :بىلهن پىچىرلىدىىتاي ساقچى شياۋ خۇغا ئىهتىيات خ

ــالرنىڭ — ــاۋۇ ئايالمباش ــان م ــوي، ھهر قاچ ــۈزۈپ ق ــالرغا يهتك ــقا يولداش باشئارقىسىدا بولۇشقا دىققهت قىلىڭـالر، بۇالرغـا ئىشـهنگىلى بولمايـدۇ، ھهتتـا بـۇالر جان پىدا قىلىۋاتقان تهقدىردىمۇ بىر پۇرسهتته ئاينىپ، قورالنى بىـزگه قاراتمايـدۇ

تۇرماڭالر، ئارقىسـىدىن ھهركهت ئۇالرغـا نـازارەتنى بوشاشـ شـۇڭا . دېگىلى بولمايدۇ .قىلىڭالر

ئۇالر دەسـلهپته شـهرقىي . شياۋخۇ بۇرۇن ئۆزىگه بېرىلگهن تهلىمنى ئهسلىدىــداق ــدە قان ــۇرالر ھهققى ــا مهخســۇس ئۇيغ ــدە ئۇالرغ ــپ كهلگهن تۈركىســتانغا يېتى

ــۇ . پوزىتســىيهدە بولــۇش ھهققىــدىكى قىزىلتاشــلىق كىتــاپ بېــرىلگهن ئىــدى بئۇيغۇرنىڭ رەئىس بولغىنىنىمـۇ دۈشـمهن دەپ قـاراڭالر، پهقهت ھه دەپ «: تهلىمدە

قويۇسىلهر، ھالقىلىق ۋاقىتالرغا توغرا كهلگهنـدە ئـۇالرنى ئـادەتتىكى بىـر ئۇيغـۇر ــه ھىـــچ ئىككىلهنـــمهي ــۇدۇ، غهيـــرى ئهھـــۋال سېزىلسـ قاتارىـــدا كۆرســـهڭالر بولـ

.تهربىيىدىن ئۆتكۈزۈلگهن ئىدى-دېگهن مهزمۇندا شوۋىنىست تهلىم »ئاتىسىلهرئۇالرنىــڭ ھهممىسـى بــۇ . شـياۋخۇ يېنىــدىكى باشـقا خىتايالرغــا پىچىرلىـدى

ــتى ــلىرىگه ئېلىۋېلىش ــىنى ئهس ــۇ . ھهركهت پىرىنىس ــۇ بهكم ــۈن ب ــايالر ئۈچ خىتئـادەتته ھىسـابىنى ئېلىـپ، . كۆڭۈللۈك بىر ئوۋ پائالىيىتى بولۇپ ھىسـاپلىناتتى

ــزمهتتىن ــۈن خى ــى ئۈچ ــر تېل ــۇ بى ــوق، ب ــان ئ ــهۋەپ بولۇدۇغ ــكىچه س ھهيدىلىشبولۇپمـۇ بـۇ ئوۋنىـڭ . قانچىلىـك ئاتسـا مهيلـى ئىـدى . ھهركهتته ھىساپسىز ئىدى

ئوبېكتى ئۇيغۇر دەپ ئاتىلىدىغان، مۇشۇ زېمىننىڭ ئهسـلى ئىگىلىـرى بولغانـدا شىياۋخۇالر ئامېرىكىنىڭ يېڭـى قۇرۇلغـان . بۇ تېخىمۇ قىزىق بولۇشىدا گهپ يوق

نىـڭ ھىنـدىيانالرنى خـۇددى يـاۋايى غـازنى )كـاۋبوي (الر »كـالىچى «ىكى دەۋرلىرىدــۇنچىلىك ــدا شـ ــۆرگهن چاغلىرىـ ــولىرىنى كـ ــۈرگهن كىنـ ــپ يـ ــدەك ئېتىـ ئاتقانـ

بۇنـداق كىنـوالرنى كۆرگهنـدە ئـادەتته ياۋروپـالىق . ھاياجانالنغانلىقىنى ئهسلىدىــدىيانالرغا ئ ــك ھىن ــۆزلىرىنى، يهرلى ــا ئ ــۆچمهن كاۋبويالرغ ــۇرالرك ــال نۇيغ ى تىمس

قىلىپ، خۇددى ئاشۇ ئاتلىقالرنىڭ بىپايـان ئامېرىكـا چۆللىرىـدە، جاڭگاللىرىـدا، ــهتتى ــۇپ كېتىشـ ــۇ ھوزۇرلۇنـ ــلىرىدىن بهكمـ ــدىيان ئوۋالشـ ــدا ھىنـ .يايالقلىرىـ

ــۇدەك ــادىن چىقق ــا پۇخ ــىنى، راس ــهت بولۇش ــر پۇرس ــۇنداق بى ــۇ ئاش ئهمهلىيهتتىم .ئېتىۋېلىشنى ئارزۇ قىلىشقان ئىدى

46

شۇغۇنىسـى بـۇ كۆڭۈللـۈك . ئاشـۇ پۇرسـهت كهلگهنـدەك قىالتتـى مانا ئهمـدى چۈنكى ئوۋلىنىدىغان ئۇيغـۇر پهقهت . كىنو بهك قىسقا بولۇپ قالىدىغاندەك ئىدى

شۇڭا تهلهيلىكلهرگه بىـرەردىن تـوغرا كېلىـپ، . ئوۋچى ئىدى 13يهتته، ئۇالر بولسا پ، يهنه كېلىـــ . باشـــقىلىرىنىڭ قـــولى تهگمهســـتىنال ئىـــش ئاخىرلىشـــاتتى

پىرىنســىپ بــويىچه ئۇيغــۇرالر ئالــدى ســهپ بولۇشــى كېــرەك، شــۇنداق بولغاچقــا، شــــىياۋخۇالر قــــوراللىرىنى بهتــــلهپ بــــولغىچىال بــــۇ ئايالمباشــــالر ئۆزىنىــــڭ

ئۇ ھالدا بىر پـايمۇ ئـوق . قېرىنداشلىرىنى بىز ئۈچۈن ئېتىپ بولۇشىمۇ مۈمكىنئىـه، بىـر كـۈنلىرى ! هھ-ئاتالماي قالساڭ نهقهدەر ئهپسۇسـلىنارلىق ئىـش بولـۇدۇ

ئۆي كىرىپ قىرىپالۋېتىدىغان ئىـش بولسـا نهقهدەر -كېلىپ، مۇشۇ خهقنى ئۆيمۇ !ھه-ادىن چىقاتتۇقخپۇ

ــدا ــدىغان پاي ــيىن كېلى ــدىن كې ــايالر جهڭ ــارلىق خىت ــىياۋخۇ قات ــدى ش ئهممهيلى بىرەرسىنى ئاتالىسۇن، ئاتالمىسۇن، بـۇ . ھهققىدە ئويالشقا باشلىغان ئىدى

گه قاتنىشىش بهخـتىگه مۇيهسسـهر بولغانالرنىـڭ ھهممىسـىگه بىـر ئوپېراتسىيىــايتى ــمهي قالم ــه تهگ ــىتىالم . نهرس ــاكى بىۋاس ــكه ي ــاڭ ۋىاليهت ــو جۇج ــم گ بهلكى

-ئۈرۈمچىگه ئۆستۈرۈلهر؛ ئۇنىڭ بوشىغان ئورنىغا سـىيىت ھوشـۇر ئۆسـهرمۇ؟ يـاق ئـۇ . ئايالمباشـالرنىڭ تهقـدىرى مهڭگـۈ مۇئـاۋىن بولـۇش ياق، بۇ مۈمكىن ئهمهس،

ئۇنـداقتا ئىككـى ئـورۇن . ئۆسۈشى مۈمكىن ئهمما يهنىـال مۇئـاۋىن بولـۇپ ئۆسـۈدۇ . كىم جۇجاڭ بـوالر؟ بهلكـى مهن؟ ھىـچ بولمىسـا مۇئـاۋىن بـوالرمهن . بىكار بولۇدۇ

مـاۋۇ قارشـىمدا ئولتۇرغـان ئهخـمهق . ياق، مۇئاۋىن دېگهن ئايالمباشالرنىڭ ئىشىر شـۇ تاپتـا قانچىلىـك ھاياجانـدىكىن؟ بىـز بۇال. قهھرىمانالردىن بىرى بولۇپ قاالر

ئۈچۈن جـان پىـدا قىلىـۋاتقىنىنى، ئاخىرىـدا ئۆزلىرىنىڭمـۇ بىزنىـڭ نهزىرىمىـزدە يهنىال دۈشمهن ھىساپلىنىشتىن قۇتۇاللمايدىغانلىقىنى بىلهمدىغاندۇ؟

قارشــىدا ئولتۇرغــان ئۇيغــۇرالردىن سىياســىي بۆلۈمنىــڭ ساقچىســى ســاۋۇت ن تاقالغان يېرىم ئاپتوماتىك مىلتىقىنـى باغرىـدا تۇتـۇپ ئۇزۇن ستۋوللۇق، دۇربۇ

ھىچكىمنـــى كـــۆزگه ئىلمهيـــدىغان روھــــى ئۈســـتۈنلۈك بىـــلهن گىــــدىيىپ دۇربۇن بېكىـتىلگهن قـورال . ئۇنىڭ مهرگهن دېگهن ئاتىقى بار ئىدى. كېتىۋاتاتتى

شـۇڭا ئـۇ مهغـرۇر ھالـدا . تۇرۇۋەرسۇن، دۇربۇنسىزمۇ بهشـته بهش نىشـانغا ئاتـااليتى ئوۋاليدىغىنىمىز پهقهتال يهتته بۆلگۈنچى تۇرسـا، ماۋۇالرغـا نـېمه ئىـش «. وياليتىئ

بارىكىنه؟ مهن بىلهن بىرەر قارىشىپ بېرىدىغان بىرسـى بولسـىال خـۇددى تېـزەك

47

ــر ــدىم-تهرگهنــــدەك بىــ ــالرنىڭ . بىــــرلهپ تىرىۋەتمهمــ ــزۇ يولداشــ ــۇ خهنــ مۇشــمىــدۇ؟ بــۇنچه ئــادەمگه قورقۇنچاقلىقىمىــدۇ بــۇ؟ يــاكى ئــارتۇقچه ئىهتىياتچانلىقى

نــېمه كېــرەك بــارىكىنه؟ ھېلــى كــۆرۈمىز، خهنــزۇ يولداشــالر قورقــۇپ ئارقىمىزغــا –مۆككىلى تۇرۇدۇ، ئاڭغىچه بىزلهر كومال قويۇمىز، بـۇالر قـوراللىرىنى بىكـاردىن

يهنه تېخــى بــۇالر خىــزمهت . بىكــار كۆتــۈرۈپ بېرىــپ، كۆتــۈرۈپ يانــدۇرۇپ كېلىــدۇ قانــدا قىلىمىــز، تهقــدىر شــۇنداق، . شــىمۇ مــۈمكىنكۆرســهتكهن بولــۇپ باھالىنى

ھوقۇق مۇشـۇالرنىڭ قولىـدا تۇرسـا، ئـۇالر ئاكـا مىلـلهت بولغانـدىكىن، شـۇالردىن بـۇ قېـتىم سـىيىت جۇجـاڭ ئۆسـهپ قهشـقهگه كېتىـپ قاسـا، ! دە-ئاشسا بىزنىڭ

بـۇ قېتىمقــى ئىشــتا مهن خىــزمهت ! ماڭـا ئۇنىــڭ ئــورنى تېگىـپ قاالمــدۇ، تېخــى ئـۇزاقتىكىلهر . مهندە گهپ يـوق ! م، بۇنداق جاننىڭ نېمه كېرىكىكۆرسىتهلمىسه

ــڭ ــىمۇ مېنى ــاننى ! دېمىس ــۇزاقتىكى نىش ــلهن ئ ــورال بى ــىتۋوللۇق ق ــقا س قىسيېقىندىكىلىرىمۇ بىزلىدىن ئاشسـا ئانـدىن . ئاتىمهن دېگهن بىكارال ئاۋارىچىلىق

»!... دە-باشقىسىغا تېگىدۇئۇنىڭمـــۇ ئـــۆز . لىـــدا ئىـــدىدۇربۇنلـــۇق يهنه بىـــر مىلتىـــق تاجىكنىـــڭ قو

ئۇ قاغىلىقتـا ئازسـانلىق مىلـلهت بولۇپمـۇ يهنه ئازسـانلىق . خامچوتلىرى بارىدى. هنزۇ يولداشالر ئۇنىڭغا غهمخورلۇق قىلىـپ، ئېتىـۋار بېرىـپ تـۇراتتى خبولغاچقا،

ــۇ ئېرىشــكهن ــپ، ئ ــارلىقى كېلى ــا ت ــازە مۇشــۇ ئۇيغــۇر ئاداشــالرنىڭ ئۇنىڭغ ئهمم. پۇرسـهت تاپسـىال غاجىشـىپ تۇرۇدۇغـانلىقىنى سـېزەتتى ئېتىۋارنى قىزغىنىپ،

ياخشىمۇ بهختىمىزگه خهنـزۇ يولداشـالر بولـۇپ قـاپتىكهن، «شۇڭا ئۇ ئوياليتىكى، بولمىسا مۇشۇ ئۇيغۇر خهقنىڭ قولىغا قالساق بىـزدەك ئازسـانلىقالرنى مىجىـپال

هتمهيـدۇ، ياخشىمىغۇ، خهنزۇ يولداشالر ئۇيغۇرالرغا بهك ئىشـىنىپ ك ! قويۇدۇ جۇماــۇق ــا، بۇزغۇنچۇلـ ــتىن چىقىۋاتسـ ــۇ خهقـ ــۈنچىلهر مۇشـ ــه بۆلگـ ــۈنكى ھهمىشـ چـھهركهتلىرىنى قىلىدىغان يامان نىيهتتىكـى دۈشـمهن ئۇنسـۇرالرنىڭ ھهممىسـى

ــا، ــتىن چىقىۋاتس ــۇ خهق ــىقى كهڭ، ... مۇش ــڭ قورس ــزۇ خهقنى ــا خهن ــۇ م ھېلىمبــۇ . دۇ جۇمــابولمىســا بــۇ خهقنــى ئوتتۇرىــدىن يــوقال قىلىۋەتســىمۇ قىلىۋېتهلهيــ

بىـر تاجىـك مهن ئىكهنـمهن، ھىـچ ئىـش -قېتىم بۇ ھهركهتكه قاتناشقان بىـردىن قىاللمىســـاممۇ ئېتىـــۋار بېـــرىش يۈزىســـىدىن بولســـىمۇ بىـــرنېمه تهگـــمهي

»قالمايدىغۇ

48

ئۇنىـــڭ يېنىـــدىكى باشـــقا ئۇيغۇرالردىمـــۇ خـــۇددى ئهيـــنهن شـــۇ تىپتىكـــى ــدى ــۇق بارى ــۇپ . مهغرۇرل ــار يهرگه قون ــك ئۇچ ــۇالر تى ــهكرەپ ئ ــۇچىال يهرگه س بولغ

خهنزۇ يولداشـالر چوقـۇم . چۈشۈپ، دۈشمهنلهرگه ئوت ئېچىشنى كۆڭلىگه پۈكهتتىمىس ھهركهتلهر بىلهن ۋاقىتنـى ئېلىـپ، جـاننى ئايايـدىغاننىڭ قـازىنىنى -مىس

ــگهن ــا تهۋەككــۈل قىلىــش دې ــارام ئۇيغــۇر تۇرســاق، جانغ ــگهن ق ــز دې ئاســىدۇ، بىئىشـنى »پتۇل يهپ، ئۈچكىسـىنى ئـايرىغۇچه قېرى خوتۇن شا«؟ !قانچىلىك ئىش

!تۈگۈتۈپ قاراپ ئولتۇرۇمىز چوقۇمبۇنداق شېرىن ئويالر سىيىت ھوشۇر بىـلهن گوجىشـهندە بولمـايتىمۇ؟ ئـۇالر دېگهن بۇ قېتىمقـى ھهركهتنىـڭ قومانـدانلىرى تۇرسـا، ئهلـۋەتته تۆھپىنىـڭ تـوم

ر شهھرىدە ئىشـلهش سىيىت ھوشۇرنىڭ ئارزۇسى قهشقه! دە-بېشى ئۇالرغا تېگىدۇسۆيۈملۈك خـانىمى قهشـقهر كوچىلىرىـدا غىتتىڭشـىپ مېڭىـپ كهتسـه، . ئىدى

ئاخشاملىرى باغچىدا سهيلى قىلسا، ھهممه ئـادەم ھېلىقـى قاغىلىقنىـڭ چېگـرا -رايونىدا خىزمهت كۆرسهتكهن قهھرىمان شۇكهن، دېيىشىپ، شىۋىرلىشـىپ، بىـر

ماننىــڭ خوتــۇنى بولــۇپ بىــرىگه كۆرســۈتۈپ كېتىشســه، خــانىمى بىــر قهھرى ئـون كـۈن -دادىسىنى ئهكىلىپ، ھهپـته . قالغىنىدىن ئىپتىخارغا چۆمۈلۈپ كهتسه

ــۇزۇپ، ــا تۇرغـ ــدىن مهمنۇنلۇققـ ــۇلنى تاپقىنىـ ــان ئوغـ ــر قهھرىمـ ــۇنداق بىـ مۇشـئـــۇھ بـــۇالرنى ئويلىغانـــدا قانـــداقمۇ ھاياجانالنمـــاي تـــۇرغىلى ... چۆمدۈرۈۋەتســـه،

بولسۇن؟گازارمىنىـڭ . ۇتقىمۇ قالماي گازارمىغا كېلىشتىئۇالر يولغا چىقىپ ئون مىن

كهڭ ھويلىســىنىڭ ئوتتۇرىســىدا تىــك ئۇچــار ئــايروپالن قانــاتلىرى ئىشــلهۋاتقان بىــرنهچچه ئهســكهرمۇ تىــك ئۇچارنىــڭ يېقىنــراق . ھــالهتته كۈتــۈپ تۇرغــان ئىــدى

سـاقچىالر ماشـىنىدىن چۈشـۈپ، ئهسـكهرلهرگه . يېرىدە بۇالرنى كۈتـۈپ تۇرغانىـدى ــاقچى ئۆزلىر ىنىڭمـــۇ ئهســـكهرلهردىن قېلىشـــمايدىغانلىقىنى كۆرســـۈتۈپ قويمـ

. بولۇۋاتقاندەك جهڭگىۋار سـهپ بولـۇپ تىزىلىـپ، تىـك ئۇچارغـا قـاراپ مېڭىشـتى كۈتۈپ تۇرغان ئهسكهرلهر گوجىشهننى ساالملىدى، سـاالم تامـا قىلىـپ ھىجايغـان

ــلهن ــدەك، ياراتماســلىق بى ــر نهرســىگه قارىغان ــاراپ ســىيىت ھوشــۇرغا پهس بى ق :قويۇپ، گوجىشهنگه

.دەپ سورىدى —كهلدىڭالرمۇ؟ ھهممىڭالر مۇشۇمۇ؟ — .ماڭساقال بولۇدۇ. ھه، كهلدۇق، ھهممه تهييارلىقىمىز تهق —

49

بولۇدۇ، ئهمىسـه، ئهگهر يـاردەم كېـرەك بولسـا ئۇچقۇچىغـا ئېيتسـاڭالر، ئـۇ — .سىمسىز ئاپارات بىلهن بىزگه يهتكۈزۈدۇ

جاڭ، مېنىڭچه ئۇنچىۋاالمۇ بولۇپ كهتـمهس، ئـۆزىمىز بولۇدۇ، رەخمهت، تۈەن — .يېتىشىپ كهتسهك كېرەك

!بولۇدۇ ئهمىسه، مېڭىڭالر، مۇۋەپپىقىيهت تىلهيمهن —ــۇردى ــقىلى ت ــپ جايالش ــا چىقى ــك ئۇچارغ ــلهن تى ــك بى ــۇالر تېزلى ــاۋال . ئ ئ

كىرگهنلهرنىــڭ ئارقــا ئورۇنــدۇققا جايلىشــىدىغانلىقىنى پهم ئهتــكهن خىتــايالر بــۇ ــچ چانماســـتىنال يهرد ــار بولۇۋېلىشـــقاچقا ھىـ ــلهن ئالـــدى قاتـ ــتۇلۇق بىـ ە ئۇسـ

.ئۇيغۇرالرنىڭ ئارقىسىدىن ئورۇن ئېلىشتىــلىغاندىال ــكه باش ــا كۆتۈرۈلۈش ــار ھاۋاغ ــك ئۇچ ــۇپ، تى ــىپ بول ــۇالر جايلىش ئ. سىيىت ھوشۇر بايا داال ئارمىيه تۈەنجاڭىنىڭ ئىلتىپاتسـىزلىقىنى يادىغـا ئالـدى

ھهربىـي يولداشـالغىمۇ تهس جۇمـۇ، «ئهكسـىچه . اغرىنمىـدى ئهمما ئۇ ئۇنىڭدىن ئياقـا جايالرغـا كېلىـپ، بىـز خهقنـى دەپ -يۇرتلىرىدىن ئايرىلىپ مۇشۇنداق چهت

خىزمهت قىلىۋاتسا، يهنه بىز بهغهرەز خهق ياخشىلىققا يامانلىق قىلىـپ، دايىمـال هنمۇ شـۇ سـ ‹بىچارىالرنىڭ بېشىنى ئاغرىتىپ تۇرۇۋاتقاندىكىن، كۆڭلىدە مېنىمـۇ

ئهممـا بــۇ قېتىمقـى ھهركهتــته . دەپ شــۇنداق قىلسـىمۇ قىلغانــدۇ ›تائىپىـدىنغۇ تولۇق غهلىبه بىلهن قايتىـپ كهلـگهن چېغىمىـزدا كۆرۈمىزغـۇ، مېنىـڭ ئۇنـداق بۇزۇق ئۇيغۇرالرغـا ئوخشـىمايدىغان، ئىنقىالبىـي ئۇيغـۇر ئىكهنلىكىمنـى كـۆرۈپ

»!... يېتىپ، ئهپۇ سوراپ كېتهمدۇ تېخىــك ئۇ ــلىغاندا، تى ــاراپ ئۇچۇشــقا باش ــكه ق ــۈپ، غهرپ تهرەپ ــا كۆتۈرۈل ــار ھاۋاغ چ

-24بـۇ .قاغىلىقنىڭ مهسجىدلىرىدىن بامداتنىڭ ئهزىنى ئاڭلىنىشقا باشـلىدى .ئاۋغۇستنىڭ تېڭى ئىدى

ئوپران دەرياسى قانقان بولۇپ ئاق

ــنى ئهتىســىگه ــادىن ئۆتۈش ــپ، دەري ــته كهچ قېلى ــادىن ئۆتۈش ــۈن دەري تۈنۈگئاۋغۇستنىڭ تاڭ سهھهرىدە ئورۇنلىرىـدىن تـۇرۇپ، جانـدىن -24ىگىتلهر، قويغان ي

ــتى ــارەت ئېلىش ــۈيىدە تاھ ــاغ س ــوغۇق ت ــۈدەك س ــۇپ . ئۆتك ــائهت بول ــدىن جام ئانــۇدى ــازلىرىنى ئوقـ ــتى . نامـ ــا قىلىشـ ــۇزاق دۇئـ ــيىن ئـ ــازدىن كېـ ــدىن . نامـ ئانـ

50

ىـر ئورۇنلىرىدىن تۇرۇپ، دەريانىڭ ئۆتۈشكه ئهپلىكـرەك يېرىنـى تېـپىش ئۈچـۈن ب نىـڭ K. تۆۋەنگه، بىر يوقۇرىغا مېڭىپ، ئاخىرى بىر يهرنـى مۇۋاپىـق دەپ قاراشـتى

بۇ يهرلهردىكـى شـىددەتلىك ئاقىـدىغان دەريـاالردىن ئۆتۈشـته مهلـۇم تهجرىبىسـى ئـۇ مۇشـۇنداق گـورۇپپىالردىن بىرنهچچىنـى يولغـا سـالغان بولغاچقـا، ئـۇ . بارىدى

. كېچىكنى بېكىتتىردىن ئۆتۈش قـارار قىلىنغانـدىن كېـيىن، ئالـدى ېچىكنى بېكىتىپ، شۇ يهك

ــلهن ــدى Kبىـ ــاقچى بولـ ــىناپ باقمـ ــۈپ سـ ــۆزى ئۆتـ ــى . ئـ ــا قارشـ ھهر ئىهتىمالغـــردى ــۇغا كى ــۇپ، س ــىنى قوي ــىدىن . سومكىس ــڭ ئېرىش ــاغالردىكى قارالرنى ــۇ ت س

كهلگهنلىكى، شۇنداقال بۇ يهرلهرمۇ ئىگىزلىكته بولغاچقا تومۇز بولۇشىغا قارىمـاي ئـۇ ئېقىننىـڭ ئهڭ ئۇلـۇق ئاققـان .كېتىـدىغان سـوغۇق ئىـدى سۆڭهككه ئۆتـۈپ

ئوتتۇرا قىسمىغا قهدەر بېرىپ، ئۆتۈشـكه بولـۇدۇكهن دېگهننـى جهزمـلهپ قايتىـپ :دە-ئاندىن سومكىسىنى ئېلىپ، مۈرىسىگه ئاستى. كهلدى

ــمىلالھ دەپ، — ــېڭىڭالر، بىسـ ــدىن مـ ــه ئارقامـ ــۆزى —ئهمىسـ ــدى ۋە ئـ دېـبايــامقى ســوغۇق تــېخىچه جېنــى . ى تىقتــىدەپ ســۇغا پــۇتىن »بىســمىلالھ«

ــى ــۇپ كهتت ــىز توڭ ــۇ چىدىغۇس ــۇڭا ئ ــۇراتتى، ش ــىتىپ ت ــدىكىلهرمۇ . قاخش ئارقىدەريـا گهرچه كىچىـك بولسـىمۇ تېـز . توختىماي سۈرىلهرنى پىچىرالپ كېلىشهتتى

.ئاققاچقىال شۇنچه خهتهرلىك ئىدىرلهپ بهلگىــچه پاچاققــا ئۇرۇلغــان ســۇالر تۈرۈلــۈپ، ئــۆ. دەريــادىن ئۆتۈۋېلىشــتى

ــكهن، ســهھهرنىڭ ســوغۇق ــۇپ كهت ــۆل بول ــكه، ئۈستىبېشــى ھ ــپ كهتكهچ چىقى. بىـرىگه تېگىـپ كاسـىلداپ تـۇراتتى -ھاۋاسى قوشۇلۇپ، ئۇالرنىڭ چىشلىرى بىر

بىــر ئــاز ئــوغرى تىــكهن، قامغــاقتهك بىرنېمىلهرنــى تېپىــپ كېلىــپ بىــر يهرگه ــوت يېقىــپ دۆۋىــلهپ، ــۇپ . ئىسسىنىۋالمىســا چىدىغۇســىز ئىــدى ئ كېســهل بول

ــدى ــۈمكىن ئىـ ــىمۇ مـ ــم . قېلىشـ ــلهن ھهر كىـ ــۇيرۇقى بىـ ــڭ بـ ــۇڭا ئهمىرنىـ شـــۆل ــۇق چ ــامان غولل ــۈرۈپ س ــۈپ ي ــكه يۈگرۈش ــالپ ھهر تهرەپ ــومكىلىرىنى تاش س

بـۇ چاغـدا تـاڭ سـۈزۈلۈپ، ئهتـراپ تامـامهن . رىدىن توپالشقا باشلىدىىئۆسۈملۈكل .يورۇپ كهتكهن ئىدى

خـۇددى . بىرنهرسه تېپىشـمۇ تهس ئىـدى بۇ سىدام تاغالردىن ئوت قالىغۇدەك تازنىــڭ بېشــىدەك تــاقىر تاغنىــڭ يانباغرىــدا يــۈگرەپ يــۈرگهن يىگىــتلهر ھهم

ــلهن ئىســىپ قېلىشــنى ئۈمىــت قىلىشــاتتى ــكهت بى ــۇالر ئهنه شــۇنداق . ھهرى ئ

51

ــپ ــۈملۈكلهرنى تېرى ــۇرۇق ئۆس ــپ، ق ــپ كېلى ــان يهرگه بېرى ــنى قويغ سومكىسئهڭ . ىۋاتقانـدەك موتۇرنىـڭ ئـاۋازى كهلـدى يۈرگهندە ئۇزاق يهرنىـڭ تېگىـدىن كېل

قولىدىكى ئىشـىنى قويـۇپ، قـۇلىقىنى دىـڭ قىلىـپ Kئهۋۋەل بۇ ئاۋازنى تۇيغان بــۇ . ھهقىقهتهنمـۇ يېقىـنالپ كېلىۋاتقــان موتـۇر ئـاۋازى ئىـدى . بىـردەم تىڭشـىدى

.يهرلهردە يول بولمىغاچقا بۇنىڭ ماشىنا موتۇرى بولۇشى مۈمكىن ئهمهس ئىدىK تۇرۇپ تىڭشـاۋاتقانلىقىغا دىقـقهت قىلغـان ئىدرىسـخانمۇ جىـم نىڭ جىم

بىـر ! يۇ، تاتىرىـپ كهتتـى -ئاڭلىدى. تۇرۇپ تىڭشاپ، ئۇمۇ موتۇر ئاۋازىنى ئاڭلىدى: دەقىقه ئىچىدە كۆز ئالدىدىن نۇرغـۇن كۆرۈنۈشـلهر تىزىلىـپ ئۆتۈشـكه ئۈلگـۈردى

بويى جاپـادىن باشـقا زىلۋا بويلۇق سهھرا گۈزىلى ئايالى، ئوماققىنه ئوغلى، ھاياتىكۆرگۈلۈكى بولمىغان جاپاكهش دادىسى، دايىم ئېزىلىپ يـاش تۆكـۈپال تۇرۇدۇغـان

قـاغىلىق بـازىرى، قهشـقهر شـهھرى، ... ناتاۋان ئانىسى، ئىنىسى، باشقا كىچىكلهر،چېكى كۆرۈنمهيـدىغان تـاغالر، -ئۇششاقباش يېزىسى، كۆك ئاسمان، قاقاس ۋە ئۇچ

تۇل قالغـان چىرايلىـق ئايـال، ... قىستاقالر، جازا مهيدانى،-تۈرمه، ئازاپلىق قىيىنيىتىم بولغان ئومـاق ئوغـۇل ۋە يىتىملىكـته، يوقسـۇزلۇقتا نىمجـان، كېسـهلچان

....بولۇپ ئۆسۈش، غېرىپچىلىق،ئۆزىمـۇ دەر ھـال يـۈگرەپ . Kۋارقىرىـدى —! تېز بولۇڭال، بالال، تىك ئۇچـار —

.سومكىسىغا يېتىشىشكه تىرىشتىــۇ كه ــىغا بـ ــڭ سومكىسـ ــدى ۋە ئۇالرنىـ ــۇ كۆرۈنـ ــار ئۆزىمـ ــك ئۇچـ ــچه تىـ مگىـ

بىـر تهرەپـتىن . يېقىنلىشىشىغا يول بهرمهي، ئۈلگۈجىسـىگه ئېتىشـقا باشـلىدى ــىلىككه ــنه تهكش ــدىكى كىچىككى ــا بويى ــتىن پهســلهپ، دەري ــر تهرەپ ــپ، بى ئېتى

ــدى مېتېــرچه 100تىــك ئۇچــار قونغــان يهر بىــلهن بالىالرنىــڭ ئــارىلىقى . قونقونمـاي ئېتىلىـپ سـىرتقا چىققـان سـاقچىالر ئـۆزىنى -تىك ئۇچار قونا. تىكېلهت

بىرلىــرى ئــوق . يهرگه تاشــالپ يېتىــپ، بــۇالر تهرەپــكه ئــوق ياغدۇرۇشــقا باشــلىدىئېتىپ مىلىكه قىلغان پۇرسهتته بىرلىـرى يىگىـتلهرگه يېقىنلىشـىپ، ئىمكـان

.بار تىرىك تۇتۇش ئۈچۈن ئىلگىرىلىمهكته ئىدى .Kدەپ ۋارقىرايتى —غا يېقىنلىشىڭالر، يۇمۇالپ مېڭىڭالر، تېز، دەريا —

سومكىسـىنى ئېچىـپ نېمىنىـدۇر . ئۇ جىددىي ئۆمۈلهپ سومكىسىغا يهتتـى ــاتتى ــقا تىرىش ــپ ئېلىش ــزدەپ تېپى ــوقتىن . ئى ــدۇرۇلغان ئ ــۈجه ياغ ــا ئۈلگ ئهمم

ــمايتى ــازا قوالش ــى ت ــۇ ھهركىت ــۈن ب ــاقلىنىش ئۈچ ــلهپكى . س ــدا ئهڭ دەس ــۇ ئارى ب

52

يهردە سـوزۇلۇپ يېتىۋالغـان يىگىـتلهردىن بهزىلىـرىگه يېـتهي ساقچىالر تۇرشاۋۇلسومكىســىدىن بىــر تــال قــول Kمۇشــۇ ھــالقىلىق پهيتــته . دەپــال قالغــان ئىــدى

.بومبىسىنى ئېلىپ ساقچىالر تهرەپكه ئېتىۋەتتىدېـــگهن ۋەھىمىلىـــك چوقـــان بىـــلهن تهڭ، ئـــوق —! قـــول بومبىســـى —

يهرگه »گۈپپىـــدە«قچىالرنىڭ ھهممىســـى ياغـــدۇرغاچ بېســـىپ كېلىۋاتقـــان ســـا .قولىغا بىر تاپانچا ئېلىشقا ئۈلگۈرگهن ئىدى Kبۇ پۇرسهتته . يېتىۋېلىشتى

دەپ توۋلىغــاچ ئۆزىمــۇ دەريــا تهرەپــكه قــاراپ —! دەرياغــا قــاراپ يۇمــۇالڭالر —ئارىدىن ئىككـى مىنـۇت ئـۆتكهن بولۇشـىغا قارىمـاي، قـول بومبىسـى . يۇمۇلىدى

ــدى ــ. پارتلىمى ــدى ئهس ــرەك ئى ــى كې ــېكونتتا پارتلىش ــالته س ــدىن . لىدە ئ بۇنىڭقــول بومبىســىنىڭ بىــخهتهر قۇلــۇپى . ســاقچىالر دەرھــال ئورۇنلىرىــدىن تۇرۇشــتى

!تارتىلمايال تاشالنغان ئىدىــۆتكهن ــا ئـ ــۇرۇپ ھۇجۇمغـ ــدىن تـ ــاتىرىجهم ئورۇنلىرىـ ــامهن خـ ــدى تامـ ئهمـ

لىـل ئـالتۇننى قارىغـا ساقچىالردىن ساۋۇت مهرگهن دەريا بويىغا يېقىنالشـقان خې قىلىپال ئېتىۋىدى، خېلىل ئالتۇن بېشىنى زورىغا بىـر كۆتـۈرۈپ، »گۇم«ئېلىپ،

! ساقچىالر يېقىنالشـماقتا ئىـدى . ئارقىدىن گىرۋەكتىكى سۇغا پاالققىدە چۈشتىئۇالر مـۈمكىن قهدەر تىرىـك تۇتۇشـنى كـۆزلىگهچكه ئاتقـان ئـوقلىرى نىشـانلىق

ريـــا ئېقىنـــى بىـــلهن ئېقىـــپ، كـــۆزدىن يۈتـــۈش پهقهت دە. دېيىشـــكه بولمـــايتىبىـر سهبدىشـىنىڭ ئـۆلگهنلىكىنى . ئۇرۇنۇشلىرى تۇغۇلغاندىال ئاتمىسا بولمايتى

ــۆرگهن ــاتتى Kكــ ــپ ئــ ــاقچىالرغا قارىتىــ ــىنى ســ ــۇ بهك . تاپانچىســ ــا ئــ ئهممــشـۇڭا ھىچبىـر . جىددىيلىشىپ كهتكهچكه ھىچ نىشان ئېلىـپ ئاتمىغـان ئىـدى

ئۇيغۇر ساقچىدىن بىرى ھهمىـد تـالىپنى . كهتمىدى ئوقى بىرەر ساقچىغا تېگىپھهمىد تالىـپ خېلـى كۈچلـۈك بولغاچقـا سـاقچىنىڭ قولىغـا كـويزا . بېسىۋالدى

پىچاقنى كـۆرگهن . سېلىۋېلىشىغا ئىمكان بهرمهي، يېنىدىن پىچىقىنى چىقاردىســاقچى كــۆز يۇمـــۇپ ئاچقۇچىلىــك ئارىلىقتـــا جىــددىي قـــارار ئېلىــپ، كـــويزا

ــىسېلىشــتىن ۋاز ــاتتى -كهچت ــكه ئ ــان تهرەپ ــۆزىنى ي ــا . دە، ئ يهر تۈزۈلۈشــىمۇ دەريــتى ــا چۈش ــۇ يېنىغ ــزال س ــا، تې ــايغان بولغاچق ــكه قىس ــارى . دەرەپ ــد ق ئابدۇلههمى

ــا تىقىــش ئۈچــۈن ــاقنى ئۇنىڭغ ــدىكى پىچ ــا قولى ــۈرۈپ، ئۇنىڭغ گهۋدىســىنى كۆتئېــتىالي دېيىشــىگىال، ئارقىــدىكى يهنه بىــر ســاقچى سهبدىشــىغا يــۈزلهنگهن

ئابدۇلههمىــد ! هرنــى كــۆرۈپ، دەرھــال ئۇنىڭغــا قارىتىــپ تهپكىنــى بېســىۋەتتىخهت

53

قارى توپتهك نهچچه قاڭقىپ، دەلدەڭلهپ بېرىپ، دەريانىڭ ئوتتۇرىغا يـېقىن يهرگه ــتى ــدە . چۈش ــڭ ئىچى ــدىيۇ، ئېقىننى ــدەك قىل ــاز ئاققان ــر ئ ــىدى بى ــڭ جهس ئۇنى

ئهممـا ئۇنىڭـدىن . چوقچۇيۇپ تۇرغـان بىـر تاشـقا بېرىـپ تاقىلىـپ تـۇرۇپ قالـدى ئېقىۋاتقان قىزىل قان مۇزدەك تـاغ سـۈيىنى قىزىلغـا بوياشـقا تىرىشـىۋاتقاندەك،

.بهسلىشىپ ئېقىۋاتقاندەك قىالتتىئۇنىڭـدا ئـارتۇق . ئـوقىنى تـۈگهتتى تـال نىشانسىز ئېتىپ يهتـته Kبۇ چاغدا

ياخشــى بــولغىنى ئــۇ بــۇ ئېــتىش خاســىيىتىدە دەريــا بويىغــا . ئوقمــۇ يــوق ئىــدىئۆزىـدىن باشـقىالرنىڭ . ۋەزىيهتنىڭ چاتاقلىقىغا كۆزى يهتتـى . ۋالغان ئىدىكېلى

ھهممىسى دېگۈدەك دۈشمهننىڭ چاڭگىلىدا دېسىمۇ بولۇدۇغان ئارىلىقتا بولـۇپ، K ــاردىمى تهگمهيتــى ــداق ي ــۇال . نىــڭ ئۇالرغــا ھىچقان دا ردۈشــمهننىڭ دىققىتــى ئ

ۇلـۇق يېـرىگه ئېتىـپ، ئۆزىنى سۇنىڭ ئ Kبولۇۋاتقان پۇرسهتنى غهنىمهت بىلگهن .يېتىق ھالهتته شىددەتلىك ئېقىۋاتقان دەريادا ئېقىپ، ئۇزاقلىشىپ كهتتى

ــاغ ئارىســىدا ئــوق ئاۋازلىرىنىــڭ ئهكــس ساداســى شــۇنچىلىك شــاۋقۇنلۇق تــر قوشــۇننىڭ ئېلىشىشــى ــۈمهن كىشــىلىك بى ــۇ يهردە ت ــا ب ــاتتىكى، گوي ئاڭلىن

ــدەك ــد . بولۇۋاتقانـ ــاقچىلىرى مۇجاھىـ ــنالپ، تىرىـــك خىتايالرنىـــڭ سـ الرغا يېقىـــدى ــقا ئۇرۇنۇنماقتىـ ــاق . تۇتۇشـ ــا پىچـ ــمهي، قولىغـ ــوش كهلـ ــۇ بـ ــا ئۇالرمـ ئهممـ

. ئېلىۋالغاچقــا، قورقــۇپ يــېقىن كېلىشــهلمهي، ئېتىشــقا مهجبــۇر بولۇۋاتــاتتى مۇجاھىدالرنىڭ مهخسىدىمۇ ئـۇالرنى ئېتىشـقا مهجبـۇر قىلىـپ شـېهىت بولـۇش

بـۇ ھالـدا تىرىـك قولغـا چۈشسـه . چۈنكى قۇتۇلۇشتىن ئۈمىـد يـوق ئىـدى . ئىدىــات ۋەھشــىي ــون ق خىتايالرنىــڭ قىــيىن قىســتاقلىرى فاشســتالرنىڭكىدىنمۇ ئ

. تىرىــك قولغــا چۈشمهســلىك ئهڭ ياخشــى چــارە ئىــدى. ئىكهنلىكىنــى بىلهتتــىۋارقىــراپ ھهيــۋە قىلىــپ »!كېلىشــه اللمــا ئىــتالر«شــۇڭا ئــۇالر پىچــاقنى تۇتــۇپ

. تۇراتتى .دەپ ۋارقىرىدى خىتاي گو جىشهن —! تىرىك تۇتۇش كېرەك — قولىدا پىچاق تۇرسا، قانداق يېقىنلىشىمىز؟ —ئهمــدى ئۇالرغــا قولنىــڭ الزىمــى ! قولىغــا ئېتىــپ، قــولىنى ئــۈزۈۋېتىڭالر — !بولمايدۇ

شۇڭا ئۇالر قولىغـا ئـاتتۇق . بۇ بۇيرۇق خىتاينىڭ ساقچىلىرىغا جۈرئهت بهردىبهدەنـگه يـېقىن بولغانـدىكىن ئـۇنى دەپ قااليمىقان ئېتىشـقا باشـلىۋىدى، قـول

54

ــالپ، ــپ تاشـ ــى تىتىـ ــوقالر بهدەنلهرنـ ــان ئـ ــۇپ، ئاتقـ ــتىش تهس بولـ ــايرىم ئېـ ئـپهقهت ســاۋۇت مهرگهنــال . بىــرنهچچهيلهن دەريــا بويىــدىكى دۆڭ ســايازغا يىقىلــدى

دە، شـۇئان تهييـار -ئىدرىسخاننىڭ پىچاق تۇتقان قـولىنى بېغىشـىدىن ئـۈزۈۋەتتى .ساقچى ئۇنى قۇچاقالپال تۇتۇۋالدى تۇرغان يهنه بىر ئۇيغۇربىـر تهرەپـته ھهمـمه . تهڭسىز بىر سـىناق مهيـدانى ئىـدى . جهڭ ئاخىرالشتى

. بىر تهرەپته بولسا بىر قول بومبىسـى بىـلهن بىـر تاپـانچىال بارىـدى . قورال بارىدىتاپانچىـدىكى سـاناقلىقال ئـوق ھىـچ . شۇندىمۇ تېخى قول بومبىسى پارتلىمىـدى

تهربىيىسىز، مهشقسىز، تهجرىبىسـىز مۇجاھىـدالر . پ تۈگىدىلىىنهتىجىسىز ئېتخۇددى بىرنهچچه تال دان بىلهنال قاپقانغا چۈشكهن قۇشقاچتهك، چىقىمسىز بىـر

ئالتهيلهننىـڭ قانچىسـى . شهكىلدە خىتايالرنىڭ ئوۋچىلىرى تهرىپىدىن ئوۋالندىڭ ھهمــمه چــۈنكى شــۇئاندا ئۇالرنىــ. ئۆلــۈك؟ قانچىســى تىرىــك بىلىــپ بولمــايتى

يېرىــدىن قــان ئېقىۋاتقاچقــا، ئۆلمىگهنلهرمــۇ ھۇشــىدىن كهتــكهن بولۇشــىدا گهپ بۇ ھالدا قانچه تىرىك بارلىقىنى كىم بىلسۇن؟. يوق

ئانا ۋەتهننىڭ ئهڭ چوڭ دەرياسى بولغان تارىمغا بېرىـپ قوشـۇلۇدۇغان يهكهن دىن دەرياسىنىڭ بۇ كىچىككىنه شاخچىسـى ئـوپران ئـالته مۇجاھىـدنىڭ قانلىرىـ

بۇ قىزىل قانالر يهكهن دەرياسىغا، ئاندىن تارىمغـا قوشـۇلۇپ . قىزىل بولۇپ ئاقتىتـاغالر، بـۇ سـىدام . ئانـا دىيـارنى سـۇغۇرۇدۇ، چـۆللهرگه سـىڭىپ كېتىـدۇ . كېتىدۇ

تاغالر مۇجاھىدالرغا خائىنلىق قىلغانلىقىدىن خىجىل بولۇۋاتقاندەك مۇسـىبهت -شاۋقۇنالردىن كېيىن ئهتراپتـا جىـم -رەنبايىقى سۈ. ئىلكىدە ھوھۇلداپ تۇراتتى

بــۇ جىملىقتــا يــالغۇز قېلىشــىدىن . جىتلىــق ئــۆز ســهلتهنىتىنى يايغــان ئىــدى ئـۇ سـىدام بولـۇپ . ئهنسىرىگهندەك، پۈتكۈل قاراقۇرۇمدا بىر ئۆكسۈش سـېزىلهتتى

قــالغىنى، قىيــاالر، يــارالر، ھــاڭالر، يــاكى چاتقــالالر، دەرەخــلهر بىــلهن قاپالنمىغــان . قىدىن بۇ جانالرغا زامىن بولغىنى ئۈچۈن ئـۆزۈر سـوراۋاتقاندەك قىالتتـى سىداملى

ــۇ تاغالر ــر تهســهللىي ئ ــا بى ــڭ روھىغ ــاك جانالرنى ــدىغان نىــڭشــۇنداقال پ ھوھۇلسىدام يۈزۈمدە يوشۇرۇنغىدەك يهر تاپالمـاي، مـۇداپىئهگه «: تىلىدىن تۆكۈلۈۋاتاتتى

ــالر، ئور ــا تاش ــۇق، قىي ــىزلىقتىن ئهرزان كهتت ــچ قواليس ــا ھى ــان بولس ــانالر بولغ مبولمىســا بىــرەر ئىككــى خىتــاي ساقچىســىنىڭ جېنىنــى ئېلىــپ ئانــدىن جــان ــاڭالر، ــدىڭ دەپ ئاغرىنم ــاغالر بولغىي ــۇم ت ــداق ش ــمىدۇق، قان ــلىم ئهتمهس تهس

ئهي ‹باراقسان جهننهتلهرنىڭ سـهككىز دەرۋازىسـىدىن چاقىرماقتـا؛ -سىلهرنى بۈك

55

ــر ــن كى ــۇ يهردى ــاالنچى ب ــۇنچى! پ ــر ئهي پوك ــدىن كى ــۇ دەرۋازى ــىپ ›ب دەپ تالىشكېتىلىــدىغان دەرىجىــلهرگه ئېرىشــتىڭالر، ئــالالھ ســىلهرگه ئهڭ يۈكســهك ماقــام

.دەۋاتقاندەك قىالتتى »ئىلتىپات قىلدىدەپ كېسىپال ئېيتىلغان شېهىتالرنىڭ روھلىرى بولسا »ئۆلمهيدۇ«قۇرئاندا

ــى ــاۋاپ بېرەتتـ ــۇنداق جـ ــادالىرىغا شـ ــىز سـ ــڭ ئۈنسـ ــېهىت «: تاغالرنىـ ــز شـ بىـبولغانلىقىمىزدىن چهكسىز بهختىيـارمىز، قىلغـان ئىشـىمىزدىن ئۆكۈنۈشـۈمىز

ــوق ــداق شىكهســت يهتكــۈزەلمهي . ي ــال ئالالھنىــڭ دۈشــمهنلىرىگه ھىچقان پهقهت .»مىزىئهرزان كهتكىنىمىز ئۈچۈن ئهپسۇسلۇن

نىـڭ ئانا ۋەتهننىڭ تاغلىرى بىلهن ئانا ۋەتهننىڭ ئهڭ سـۆيۈملۈك پهرزەنتلىرى ، خىتـــاي ئارىســـىدا ئاشـــۇ ســـاماۋىي ســـۆھبهت بولۇۋاتقـــان چاغـــدا لىـــرىروھ

قورقۇنــــۇچلىرى پهســــكارىغا چۈشــــكهن، جىددىلىشىشــــتىن ســــاقچىلىرىنىڭئۆپكىلىرى ئېچىپ ھاسىراپ قالغـان ساراسـىمىلىك كهيپىيـاتلىرىمۇ پهسـهيگهن بولۇپ، ئهمدى ئۇالر غهلىبىلىرىنـى خوجايىنلىرىغـا مهلـۇم قىلىـپ، تامـا قىلغـان

.ندىلىرىنى ئىچىشكه ئالدىراشتىيۇتىرىك ھهممىسـىنى بېسـىڭالر، ھىچنهرسـه چۈشـۈپ قالمىسـۇن، -ئۆلۈك —

.دېدى گوجىشهن —ئـۇ ئۆزىنىڭمـۇ . دەپ بـۇيرۇقنى يېڭىلىـدى سـىيىت ھوشـۇر —! تېز، تېز —

شـۇنداق دەپ بولـۇپ، خـۇددى . بىر قوماندان ئىكهنلىكىنى تهكىتلىمهكچى ئىدىــدەك ت ــان نوچى ــهنى ئالغ ــرەر ش ــاچ، بى ــاڭالپ ماڭغ ــو«ايت ــدە »خ ــاڭالش ئۈمىدى ئ

.گوجىشهنگه قارىدى— 干的好! ) دەپ ماختــــاپ قويــــدى ئۇمــــۇ —، ) ياخشــــى قىلــــدىڭالر

.خوجايىنالرچه تهلهپپۇزدا رىغبهتلهندۈرۈپــى، ــان تهنلىرىن ــالپ قالغ ــهتلىرىنى، الكاس ــدالرنىڭ جهس ــاقچىالر مۇجاھى س

شـۇندىن . ئۇچارغا ئاپىرىپ باستىتهنلىرىنىڭ پارچىلىرىنى، سومكىلىرىنى تىك غېـرىچ ئـارىالپ، -كېيىنمۇ بۇيرۇق بويىچه جهڭ مهيدانىنى چاال قويماي، غېرىچمـۇ

ھهر ئۇششاق تاشالر ئارىسـىغا سـىنچىالپ، ھهر يهرنـى ئـوۋچى ئىتلىرىـدەك پـۇراپ مۇئـاۋىن . ئاندىن تىـك ئۇچـار يېنىغـا بېرىـپ تىزىلىشـتى . تهكشۈرۈپ چىقىشتى :بىلهن باشلىقىغا سىيىت ھوشۇر راپورت بهردىبولۇش ساالھىيىتى

56

ئــۆلگهنلهر ۋە يارىالنغــانالر ! گورۇپپىــدىكى ھهمــمه جهڭچــى ھــازىر بولــدى — !يوق

ھهر مىلــلهت خهلقــىپــارتىيه ۋە ! ياخشــى قىلــدىڭالر ئهزىمهتـلهر ! ياخشـى —! ئىزلىرىڭالرنــى ئۇنتــۇپ قالمايــدۇ-ســىلهرنىڭ قىلغــان بــۇ قهھرىمــانلىق ئىــش

!ئاتلىنايلىقېنى ئهمىسه شـۇنچىلىك قىسـقا مـۇددەت . ئهمدى ئـۇالر تىـك ئۇچـاردىن ئـورۇن ئېلىشـتى

جىراالرنى شـاۋقۇن بىـلهن تولـدۇرۇپ ئېلىـپ بېرىلغـان ئوپېراتسـىيه -ئىچىدە تاغئوپېراتسـىيىنىڭ مـۇزەپپهرلىرى .ئاخىرلىشىپ، تىك ئۇچـار ئاسـمانغا كۆتۈرۈلـدى

ىـڭ ئۈسـتىدىن يۇققـان قـانالر كـۆزلىرى، ئۈستىبېشـى مهيـنهت، مۇجاھىتالرن -يۈزبىلهن ئىپالسـالنغان بولۇشـىغا قارىمـاي، چىرايىـدىن غهلىـبه شـاتلىقى يېغىـپ

ئهمدى ئۇالرنىـڭ كېلىـۋاتقىچه قىلىشـقان شـېرىن خىيـاللىرى تېخىمـۇ . تۇراتتىــدى وك ــان ئى ــۈس ئالغ ــت ت ــقا، . نكرې ــالالرنى قىلىش ــداق خىي ــۇالر بۇن ــدى ئ ئهم

.تلىق قىلىشقا تامامهن ھهق قازانغان ئىدىبولغۇسى نىمهتلهردىن ئاغزىنى تا. ساۋۇت ئۆزىنىڭ تۆھپىسىنىڭ ھهممىدىن زورلىقىنى ھىس قىلىپ تـۇراتتى

شۇڭا ئۇ بۇ يهردىكى ھهممهيلهندىن ئىگىـزلهپ كهتـكهن ھىسـىياتتا، ھهمرالىرىغـا ئۇنىـڭ بىـلهن قارىشـىپ . يوقۇرىدىن قاراپ، مهمنـۇنىيهت بىـلهن كۈلۈمسـىرەيتى

ــىيا ــان شـ ــا، ئولتۇرغـ ــى «ۋخۇ بولسـ ــنىڭ ئهقلىنـ ــا ئايالمباشـ ــوۋا، مـ ــڭ ! تـ ئۆزىنىـشۇئاندا تېخى ئۇ قهھرىمـان بولـدۇم ! يا-قېرىندىشىنى ھىچ ئىككىلهنمهيال ئاتتى

دېمىســـىمۇ ئهگهر ئۇنىـــڭ . دېـــگهن تۇيغـــۇدا شـــۇنچىلىك خوشـــال كۆرۈنۈۋاتىـــدۇمهملىـكهت بـويىچه . دە-قىلغىنىنى مهن قىلىپ قالغان بولسام ئىشىم پۈتـۈتتى

بۇ بىچـارىگىمۇ بىـر نهرسـىلهر تـېگهر، ئهممـا، ئـۇ بۇنىـڭ نهقهدەر . اڭقىم چىقاتتىدرەزىللىــــك ئىكهنلىكىنــــى، ئــــۆز مىللىــــتىگه خــــائىنلىق ئىكهنلىكىنــــى ــدۇ؟ ــىنى دەپ قىلىۋېرەمدىغانـ ــىمۇ، نهپسـ ــاكى چۈشهنسـ ــهنمهمدىغاندۇ؟ يـ چۈشـ

ــ لهن بىزدىمـــۇ بولمىغانمىـــدى، يـــاپونالر بېســـىۋالغان چـــاغالردا، يـــاپونالر بىـياپونالرنىـڭ اللمـا ‹ھهمكارلىشىدىغان خىتايالر ئاز ئهمهس ئىدىغۇ؟ ئۇالرنى خهلق

ئهممــا بــۇالرنى نــېمه دەپ ئاتايدىغانــدۇ؟ بــۇالرنى اللمــا ئىــت . دەپ ئاتــايتى ›ئىتــىــرەك ــا كې ــاز بولس ــدىغانالر بهك ئ ــگهن . دەي ــلهت دې ــالردا ۋەتهن، مىل ــۇ ئايالمباش بقۇم بۇالرنى بىز بىـلهن ئوخشاشـال قهھرىمـان ئۇقۇممۇ بهك تۆۋەنكهن ئهمهسمۇ، چو

ئهگهر بىـر . دەپ بىلىدىغان بېشى ئايلىنىپ قالغانلىرى كۆپ ساندا بولسا كېرەك

57

چىقىـپ كهتسـه، ئـۇ كۈنلىرى كېلىـپ، بـۇ يـۇرت بىزنىـڭ مۇسـتهملىكىمىزدىن چاغدا بۇ سىيىت ھوشۇرالر، بۇ ساۋۇتالر نېمه ئاتاقالردا تىلغا ئېلىنىشىنى ئـويالپ

ــدۇ؟كۆرە ــا »مدىغان ــى، ئهمم ــدىن بىلهتت ــادىرالرنى ئىلگىرى ــۇر ك ــۇ ئۇيغ ــياۋ خ شئۇالرنىــڭ كــۈلكه چىــراي كۆرســۈتۈپ، خوشــامهتگۇيلۇق بىــلهن تۇرۇشــلىرىنى ھارامزادىلىــك، ئىچىــدە خىتايالرغــا ئــۆچ، يالغانــدىن ئاشــۇنداق كۆرۈنــۈدۇ، دەپ

ىـدالىق بىـلهن، بۈگۈنكى ئهمهلىي جهڭ ئۈستىدە بۇالرنىڭ ئۇ قهدەر جان پ. قارايتىمـاددىي مهنـپهئهت تـۈگهپ كېتىـدىغان بىـر خۇددى بىكارغـا تارقىتىۋاتقـان مهلـۇم

ئالــدىراپ، تالىشــىپ ئالــدىغا ئۆتــۈپ ئۆلــۈمگه قــاراپ يۈگرەشــلىرىنى كــۆرۈپ، بــۇ ئاشـــۇنداق ئۆلۈمـــدىن . خهقنىـــڭ نهقهدەر رەزىللىكىـــگه ھهيـــران قالغـــان ئىـــدى

ىرى ئۈچـۈن ئهمهس، غـالچىلىق بىـلهن، قورقمايدىغان روھى بار تۇرۇپ، ئـۇنى ئـۆزل خوجــايىنلىرى ئۈچــۈن ئىشلىتىشــى ئۇنىڭغــا تــازىمۇ ئهقىــل قوبــۇل قىلغۇســىز

ممۇ، يـا ەئهجهبـا بـۇالر ھهقىقهتهنمـۇ ئـاد «شۇڭا ئۇ ئالدىـدىكىلهرگه . تۇيۇلغان ئىدىدېـمهك « .قـاراپ قويۇۋاتـاتتى -دەپ ئىشىنهلمهيۋاتقاندەك قاراپ »باشقا مهخلۇقمۇ؟

ايىن جـ ىـر تـوپ اللمىمىـز بولـۇپ تـۇرۇدۇكهن، بـۇ زېمىنـدا مهڭگـۈ خو مۇشۇنداق ب .، دېگهن كهسكىن قىياسقا كهلگهنىدى»بولۇشىمىزدا گهپ يوقكهن

ئۈستىگه دۆۋىلهنگهن ئۆلۈكلهرنىڭ يېنىدا ئالدىـدىكى ئورۇنـدۇقنىڭ -ئۈستى تېـنهپال -ئولتۇرغۇزۇپ قويۇلغان ئىدرىسخان، ئالدىراپ ، يهرگىاليۆلهنچۈكىگه يۆلهپ

باغالپ قويۇلغان قول بېغىشـىنىڭ مېڭىنـى زىڭىلدىتىۋېتىـدىغان ئاغرىقىـدىن ھۇشــىغا كېلىــپ، ئۆزلىرىنىــڭ خىتــاي ســاقچىلىرى ئارىســىدا تىــك ئۇچــاردا

. ئــۇ ئۆزىـدىن باشـقا ســاق قالغـانالر يـوقتهك پهرەز قىلــدى . ئولتـۇرغىنىنى كـۆردى ــۇدى ــاۋۇتنى تون ــان س ــىدا ئولتۇرغ ــڭ . قارشىس ــاۋۇت ئۆزىنى ــۇ س ــك مۇش مهرگهنلى

ھـــۈنىرىنى جـــارى قىلـــدۇرۇپ، ئۇنىـــڭ پىچـــاق تۇتقـــان قـــولىنى بېغىشـــىدىن ــۇئۇ ــدىچ ــىگه . رۇۋەتكهن ئى ــېهىتلىك مهرتىۋىس ــقىالردەك ش ــۇ باش ــا ئۇم بولمىس

ئهمــــدى تىرىــــك قېلىشــــنىڭ نېمىــــدىن دېــــرەك . ئېرىشــــكهن بــــوالتتى ! بېرىدىغانلىقىنى ئويالشمۇ بىر دەھشهت ئىدى

دەل قانــداق يىتىــپ كهلــدى؟ تۈنۈگــۈن بىزنــى بــۇالر شــۇنچه تېــز، شــۇنچه « كۆرگهن ئادەملهرنىڭ ئىچىدە خىتايالر يوقتهك ئىـدى، كىمـلهر مهلـۇم قىلغانـدۇر؟ بۇنچه چهكسـىز تـاغلىقالردىكى چېگرىنـى بىـرنهچچه يهردىكـى قـاراۋۇل پـونكىتى ــۆزىمىزگه ــهن ئ ــايالر ئاساس ــۈمكىن ئهمهس، خىت ــش م ــونترول قىلى ــارقىلىق ك ئ

58

تۇتۇلغان ھىساپسىز مۇجاھىتالرنىڭ ھىچبىرىنـى . خسهتكه يېتىدۇتايىنىپ بۇ مهخىتاي ئهسكهرلىرى، ساقچىلىرى كۆرۈپ قالغان ئهمهس، شـۇ تـاغالردا ياشـايدىغان

ــان ــىلىرىمىز بايقىغ ــك كىش ــگهن . يهرلى ــۈن دې ــم ئۈچ ــۈن؟ كى ــېمه ئۈچ ــۇالر ن ئر بىزنـى سوئالالرنى قويۇپ ئويالپ باقمايال مۇشۇنداق ئىشنى قىالمدىغانـدۇ؟ ئـۇال

ھهقىقهتهنمۇ خهلقنىڭ، ۋەتهننىڭ دۈشـمهنلىرى دېگهنـگه ئىشـهنگهچكه شـۇنداق ــدۇ؟ ــهت قىالمدىغانـ ــداق دەھشـ ــپ ! قانـ ــت قىلىـ ــى ئۈمىـ ــادەملهر نېمىنـ ــۇ ئـ بـ

ئاشـۇ .دەپ ئـوياليتى ئىدرىسـخان »ياشايدىغاندۇ؟ ئۇالر بىزنـى نـېمه كۆرۈدۈغانـدۇ؟ ىنـــى ئويلىســـىال مهلـــۇم قىلىـــپ قويغـــۇچىالر نېمىنـــى بولمىســـۇن بىـــر نېم

كــۆز ئالدىــدىكى مهنــپهئهت، كــۆز . ياخشــىدىغۇ، ئهممــا ئــۇالردا ئويالشــمۇ يوقىــدى .كۇتىسىز ماڭقۇرتالر ئىدى-ئۇالر كهم .ئالدىدىكى دۇنياال ھۆكۈمران ئىدى

ھهي، بىزغــۇ نىمىــال بولمىســۇن ئوتنىــڭ ئىچىــدە كۆيۈپتــۇق، نــېمه بولســا «-اپ ئاداشقا يامان بولۇدۇغـان بولـدى ئۆزىمىزنىڭ تاللىغىنى شۇ، بىچارە مهجىد تۇر

ئهممـا ئــۇنى ! چـاقىلىق ئادەمـدى، ئائىلىسـى ۋەيـران بولۇدۇغـان بولـدى –بـاال ! دەئهمما مهن تىرىك، مانـا . توغرا، ئۇنى بىلىدىغان بىرال مهن بار. ھىچكىم بىلمهيدۇ

شۇڭا دەيمهن، بۇنداق ھايات قېلىشىمدىن ئۆلـۈپ كهتكىـنىم ! دە-شۇنىسى يامانقىلغـان ئهجرىمنـى . ئـالالھ، ئـۆزەڭ بىـر چىقىـش يـولى بهرگىـن ! شىدىكۆپ ياخ

مۇنــاپىقلىق بىــلهن ژۇيــۇپ تاشــاليدىغان شــهرمهندە بىــر قىســمهتكه قــويمىغىن ــالالھ ــمهي ! ئـ ــدىغانالرنى دېـ ــدى مهن بىلىـ ــتۈم، ئهمـ ــا چۈشـ ــك قولغـ مهن تىرىـ

! ايمهنقۇتۇالالمدىم؟ مىڭ تۈرلۈك ئازاپالرغا چىدامدىم؟ ئـالالھ مهدەت بهرسـه چىـد ئهمما، ھهرخىل بىهـۇش قىلىـش ئۇسـۇللىرى، جۆيلۈتـۈش ئۇسـۇللىرى بـارىمىش،

مهجىـــد تـــۇراپتىن باشـــقا نېمىنـــى ... ئۇنىڭــدىن قانـــداق قۇتـــۇلغىلى بولـــۇدۇ؟ ماڭا رەھبهرلىك قىلغـۇچىنى كـۆرۈپ باقمىـدىم، خۇداغـا ! بىلىمهن؟ ھىچنېمىنى

»!... دە-ىينايدۇبىلمهيمهن دېگىنىمگه خىتاي ئىشهنمهي بهرىبىر ق. شۈكرىئۇنىـڭ . زىلهيخان نـېمه بولـۇپ كېـتهر؟ قانـداق لىـۋەن خوتـۇن ئىـدى ... ئى،«

مانـا ئهمـدى ئۇنىڭغـا نـېمه بـوالر؟ مېنـى . دە-بهلهنلىكىنى بىـرال ئـۆزەم بىلىـمهن ســاقالپ ئــۆمرى ئۆتهرمــۇ؟ ئۆزىنىــڭ ئــۆيىگه قــايتىپال كهتســه باشــقا ئهرگه بېرىــدۇ

ــگهن گهپ ــقا ئهرگه —! دې ــڭ باش ــڭ ئۇنى ــهۋۋۇر ئۇنى ــدىكى تهس ــى ھهققى تېگىشھهتتـا قولىنىـڭ ! يۈرىكىدە يانارتـاغچه رەشـق ئـوتى يـاقتىكى، تولغۇشـۇپ كهتتـى

مهن دېــگهن . يــاق، زىلهيخــان مېنــى ســاقاليدۇ —! ئــاغرىقىنىمۇ ئۇنۇتقــۇزۇۋەتتى

59

؟ ئهممـا، بـالىنى اھهمزىنىڭ دادىسـى تۇسـام، بـالىنى يىـتىم قىلغۇسـى كېلهمـد ؟ ئۇ تېخى ئهمدىال يىگىرمه ياشـقا اپ ئۆمرىنى ئۆتكۈزۈۋېتهمديىتىم قىلمايمهن دە

ــۇرۇپ، ئاشــۇنداقال سولۇشــۇپ كېتهمــ ــۇنچه ت ــر غ ــان بى ــدىن اتولۇۋاتق ــاق، كونى ؟ يــۇدۇم شــۇ ــان ئ ــالىنى يىــتىم قىلماســلىق ئۈچــۈن : كېلىۋاتق ئاكىســى ئۆلســه، ب

بهلكىـم ئىككـى ئائىلىـدىكىلهر ھهمزىنىـڭ . ئىنىسىگه نىكاھاليدىغان ئىش بـار بهرىبىـر ئۆزىـدىن »؟مىكىبهختىنى ئويالپ، زىلهيخاننى ئىنىمگه نىكاھالپ قويـا

باشــقا بىرىنىــڭ زىلهيخانغــا يېقىنلىشىشــىنى ئويلىغىنىــدا ئۇنىــڭ قهلبىــدىكى ــويى، ! رەشــق ماگمىســى پارتلىمــاي قالمىــدى زىلهيخاننىــڭ كېلىشــكهن زىلــۋا ب

لىدىغان كۆكسـىدەك، شهھهر ئاياللىرىنىڭ سۈنئىي ئىشلهملهر بىلهن چوقچايتىۋائهممــــا ھىچقانــــداق ســــۈنئىيلىك ئارىالشــــمىغان كۆكســــى، بويۇنلىرىنىــــڭ سۈزۈكلىكى، يىڭىچـكه بهلـدىن ئۆتـۈپال بىـردىن دومبۇيـۇپ كۆتـۈرۈلگهن تولـۇق،

نـى ...بىجىرىم ساغرىالر ۋە ئۇنىـڭ قـان تومـۇرلىرى كۆرۈنگىـدەك سـۈزۈكلىكىنى، .تهسهۋۋۇر قىلغىنىدا رەشقتىن ئۆرتۈنۈپ كهتتى

ــا « ــادەمنى مهھلىي ــۇنچىلىقى، ئهكىلىكــى، ئ ــڭ ئوي ــوال؟ ئۇنى ــېمه ب ــزە ن ھهم؟ مهن اقىلىپ ئۆزىگه ئامراق قىلىۋالىدىغان جىمىكى خۇلقى ئهمدى بهرباد بوالمـ

ىپ، بويۇن قىسـىپ تۇرۇشـلىرى، رنۇرغۇن يىتىملهنى كۆمۈدۈممۇ؟ ئۇالرنىڭ ساغىــدۈلهپ تىكى ــىلهگه مۆلـ ــدىغان نهسـ ــدىكى يهيـ ــقىالنىڭ قولىـ ــلىرىنى باشـ لىشـ

ئىسـالمدىكى يىـتىملهرگه كۆڭـۈل بۆلـۈش، يىـتىمگه تامـاق .... كۆرمۈدۈممۇ؟ ھه،بېرىش، يىتىمنىڭ بېشىنى سـىالش ھهققىـدىكى تاپىالشـالرنىڭ ھىكمىتـى بـۇ

كاشكى شۇ بىزنىڭ خهلق ھهقىقىـي مۇسـۇلمان بولغـان ! يهردە ئىكهن ئهمهسمۇ؟ىــــدىغان بوســــىغۇ، بوســــىغۇ، دىنىمىزنىــــڭ ھهمــــمه تهلهپلىــــرىگه ئهمهل قىل

ئهمما بىزنىڭ خهلـق نامـازنى ... ئهنسىرەشنىڭ ھاجىتىمۇ بولمايدىكهندۇق، ھهي،ــلهن، ــان بى ــادەت ھىســابىدىال داۋام قىلىۋاتق ــۈپ قالغــان ئ ــاكى كۆن ــۇدۇم، ي بىــر ئ

شـۇڭا ھهتتـا بىـزدەك ئـالالھ يولىـدا، ئالالھنىـڭ . ئهمهلىيهتته دىننى چۈشهنمهيدۇــۇ ــۇ مهزلــ ــۆزلهپ، ئاشــ ــىنى كــ ــۈنلهرگه رىزاســ ــۇنداق كــ ــى دەپ مۇشــ م خهلقنــ

خىتاي قىلغان تهشۋىقاتقا ئىشـىنىپ، . قالغىنىمىزنىمۇ چۈشهنگۈدەك ھالى يوقدەپ ›سىڭگهن نېنىنى يېسه بولمامـدۇ؟ ‹! بىزنى يامان ئادەملهر دەپ قارايدۇ تېخى

ئهمما ئۇالر بىـر مۇسـۇلمان، كـاپىرالر ۋەتىنىنـى بېسـىۋالغان . ئهيپلىشىپ بېرىدۇئولتۇرسا گۇناھكـار بولۇدۇغـانلىقىنى، بهنـدىنىڭ ›سىڭگهن نېنىنى يهپ‹ئهھۋالدا

60

ــۇقىنى تهن ئېلىشـــنىڭ ئالالھنىـــڭ قۇللـــۇقىنى رەت قىلىشـــقا بـــارابهر قۇللـھهي، ھهمـــزە، ھهي ھهمـــزە، ھـــازىر نـــېمه !... بولۇشـــىنى چۈشـــهنمهيدۇ ئهمهســـمۇ

سـېپىپ ئـارامنى سـۈپۈرۈپ، سـۇ -قىلىۋاتىدىكىن؟ ئانىسى ئورنىدىن تۇرۇپ ھويالبىكار بولغۇچه ئۇخاليدىغان، بهلكىم، بـۇ ئۇالرنىـڭ ناشـتا ۋاقتىغـۇ دەيـمهن؟ يـاق،

ئاللىقاچـان قوزاچـۈش ۋاقتـى بولـۇپ بىز جهڭ بىلهن بولۇپ ۋاقتنىمۇ ئۇنتۇپتـۇق، ھه بۇ چاغدا ھهمزە نـېمه قىالتتـى؟ ئانىسـىچۇ؟ زىلهيخـان مالغـا . قالغاندەك تۇرۇدۇ

. شۇنىڭدەك باشقا ئۆي ئىشلىرىنى قىلىـدۇ ... ىدۇ،ئوت ئالۇدۇ، ئوت سالۇدۇ، سۇ بېرئانىسى ئۆي ئىشلىرى بىلهن بولۇۋاتقان چاغالردا ھهمزە بهزىـدە ھويلىـدا ئۆمـۈلهپ

يىقىلىـپ قوپـۇپ، ئۈستىبېشـى توپـا . يۈرۈدۇ، ياكى سۇپىنى تۇتۇپ مېڭىپ يۈرۈدۇىلىنىـپ چاڭغـا م -توپا. قانداق تاتلىق! دە-ئالال، يېزىنىڭ بالىسى-تهرەت، ئالال–

ئانىسـىچۇ، خـۇددى ئۇنىڭغـا ! دە جانۋارنىـڭ -كهتكهن يۈزلىرىمۇ شـۇنداق ئومـاقتى كـۆزى كـۈيه، توپـا يـاكى -ئوخشاش، ئانىسىمۇ شۇ، پهردازنى بىلمهيدۇ، سهھراچه، يۈز

—... ئوتنىـڭ كـۆكى چىقىـپ قالغـان، شـۇنداق بولسـىمۇ شـۇنداق يېقىملىــق، ، ھهرتهرەپـكه ئــات پاناتلىنىــئىدرىسـخاننىڭ ھهمزىـدىن باشــلىغان خىيـاللىرى ق

بــۇنى كېــيىن ســهزگهن ئىدرىســخان، قايتىــدىن ھهمــزە . چېپىــپ كهتــكهن ئىــدىھهققىدە ئويالپ، ئۇنىڭ ئىشىنى توغرا بىر تهرەپ قىلىشـقا تىرىشـىپ باقمـاقچى

ــدەك ــۇربى يېتىدىغان ــا ئۇنىــڭ مۇشــۇنداق قىلىشــقا ق ــدى، گوي ئانىســى —! بولدەۋاتامدىغاندۇ؟ مېنىڭ بـازاردا ›نچۇق ئهكىلىدۇداداڭ ساڭا بازاردىن ئويۇ‹ھهمزىگه

ئاڭلىسـا . دە، ئۇالنىـڭ -ئهمهس، مازاردا ئىكهنلىكىـم ئۇخلىسـا چۈشـىگه چىمهيـدۇ ھهي، شـۇ ھهمزىنـى دېگهنـدە يهنىـال زىلهيخاننىـڭ ! قورقۇپ ژۈرىكى چىقىپ كېته

بـۇ ئىشـال بولـۇپ بولغانـدا . ئىنىمگه يـاتلىق بولۇشـى ئهڭ ياخشىسـىدەك تـۇرۇدۇ قۇتۇلۇپ چىقىپ قالسام نېمه بولۇپ كېته؟ ياق، مۈمكىنمـا؟ مۇشـۇ خىتـايال مهن

»... مېنى قويۇۋېتهما؟ــدىكى قورقۇنۇچلــۇق داۋانالرنىــڭ ئۈســتىدىن تىــك ئۇچــار قــاراقۇرۇم تاغلىرىئۇچۇپ ئۆتـۈپ، دەسـلهپكى يـۇرتالر ئۈسـتىدە كېتىۋاتقانـدا، ئىدرىسـخاننىڭ كـۆزى

تقـــان ئېتىـــزالر، يـــولالر، ئورمـــانالر بىـــلهن ئىختىيارســـىز ھالـــدا پهســـته كۆرۈنۈۋاــتى ــا چۈشـ ــنهتلهنگهن ئېرىقالرغـ ــك . زىنـ ــۇددى رەڭلىـ ــى خـ ــڭ ھهممىسـ بۇالرنىـ

ئېتىزالردىكـــى . قېرىنـــداش بىـــلهن قهغهزگه ســـىزغان رەســـىمدەكال كـــۆرۈنهتتى زىرائهتلهرنىڭ رەڭگى ياكى زىرائىتى ئورۇۋېلىنغان ئېڭىزلىقالر بويىچه ئايرىلىـپ،

61

مهلگه سېرىق تاۋاردىن ياماق سالغاندەك؛ ياكى سـېرىق تـاۋار خۇددى يېشىل مهخ . يوتقانغا يېشىل مهخمهلدىن ياماق سالغاندەك كۆرۈنهتتى

ــۇقمىكىن؟ « ــمىنىدىن ئۆتتــ ــنىڭ ئاســ ــۇ »ئۇششاقباشــ ــدى ئــ دەپ ئويلىــۋە يـــۇرتىنى ئـــاخىرقى قېـــتىم كـــۆرۈۋېلىش ئىســـتىكىدە . ئىختىيارســـىز ھالـــدا

ئهســلىدە ئــۇ يــۇرتىنىال ئهمهس، . پال قالــدىكــۆزلىرىنى پهســتىن ئالمــاي تىكىلىــئۆزى ئۆسكهن ئاشۇ ئهسكى كېسهك ئۆينى، ھويلىدا يۈرگهن بولسـا ئۆيـدىكىلهرنى،

خــۇددى بــۇ ئىگىــزلىكتىن . زىلهيخــاننى، ھهمزىنــى كۆرۈۋېلىشــنى تامــا قىالتتــى ئـۇ ئۈمىـدى ئهمهلـگه ! پهستىكى ئـادەملهرنى كـۆرگىلى، تونـۇغىلى بولۇدۇغانـدەك

چىدىغۇسـىز ئاغرىـپ تۇرۇۋاتقـان . دەك بىر تۇيغۇ بىلهن لهرزىگه كهلدىئېشىۋاتقانــاغرىقىنى يهنه بىــر كهررە ئۇنتــۇپ قالــدى ــۇپ ! قولىنىــڭ ئ ــۇ ئۇششاقباشــنى تون ئ

ئارقىــدىن ئىشــقا -شــۇڭا ئــۇ ئهمــدى باشــقا ئــارزۇلىرىمۇ ئارقــا ! قالغــان ئىــدى لىدى، ئاشىدىغاندەك بېشـىنى تېخىمـۇ پهسـكه ئىگىـپ، ئـۆيىنى ئىزدەشـكه باشـ

ــىپ ــمانغا قارىش ــۈپال ئاس ــۇنى كۈت ــلهن ئ ــدا ھهممهي ــىال ھويلى ــۆيىنى تېپىۋالس ئ .تۇرغاندەك بىر ئهخمىقانه ھىس بارىدى

2

زىلهيخان كۈندىلىك ئادەت بويىچه قوزا چـۈش مهھهلـدە ئـۇالغالرنى سـۇغۇرۇپ، ھهمــزە پاچىقىغــا ئېســىلىپ . ئوقۇرالرغــا ئــوت ســېلىش ئۈچــۈن ھويلىغــا چىقتــى

تاالدا كۆيـدۈرگۈچى چېقىـر ئاپتـاپ . ۇرۇۋالغاچقا، ئۇنى كۆتۈرۈپ چىقتىئهركىلهپ تبـالىنى ھـويال سۇپىسـى تۈۋىـدە تۇرغـۇزۇپ قويـۇپ، ئۇنىـڭ . قايناپ كهتكهن ئىـدى

.بىلهن گهپلهشكهچ ئىشىغا تۇتۇندىمېنىڭ بـاالم بهك ئهقىللىـق، خاپـا قىلمايـدۇ، ئـۆزى ئوينـاپ تـۇرۇدۇ، مهن —

زىلهيخان سۇپا تۈۋىدىن قوتان تهرەپكه —ئوينۇتۇمهن، ئىشىمنى تۈگۈتۈپ باالمنى ســۇپىنى تۇتــۇپ بىــر . يىــراقالپ كېتىشــى بىلهنــال ھهمــزە يىغالشــقا تهمشــهلدى

ئۇياققـــا، بىـــر بۇياققـــا مېڭىۋاتقـــان بـــاال، قانـــداق قىلســـىمۇ ئانىســـى تهرەپـــكه .كېلهلمهيۋاتقىنىنى چۈشهنمهستىن جىلى بولغانىدى

زىلهيخـان ئـۇنى —م باالم، بىردەم ئويناپ تـۇر، مانا ھازىر كېلىمهن، جېنى — .بىردەم گولالپ، ئىشىغا داۋام قىلدى

62

زىلهيخاننىڭ ئىشىمۇ تـۈگهپ تۇرۇشـىغا، ھهمـزە سـۇپا تۈۋىـدە سـهندىرەكلهپ، .سۇپىنى تۇتۇۋېلىشقا ئۈلگۈرمهي، بۇ ياق تهرەپكه يىقىلىپ، يىغالپ كهتتى

دېـدى زىلهيخـان يـۈگرەپ —ا، خاپا بولما، باالم، ئاناڭ ئهسـكى، خاپـا بولمـ —كېلىپ، ۋە بالىنى قۇچىقىغـا ئېلىـپ شـېرىن ئهركىلىتىشـلهر بىـلهن بهزلهشـكه

ــاالم —تىرىشــتى، ــدۇ، ب ــازاردىن ياخشــى ئويۇنچــۇق ئهكىلى باالمنىــڭ دادىســى بــهن؟ ــدەپ ئوينامس ــدا ھهي ــاالم؟ ھويلى ــۇنمۇ ب ــىنا ئهكهلس ــاڭا ماش ــدۇ، س —ئويناي

ــزىلهي ــدا ئىك خ ــالىنى قۇچىقى ــا چ ان ب ــى يانغ ــۇق اك ــاچ، ئويۇنچ ــول قىلغ ــاپ گ يقھهي ي، ئهتـتىگهن ئـاۋۇ كـۈنى نېمىشـكه بالىغـا «. ھهققىدە ئويالپ قالغان ئىـدى

ئهمما تېـزال، . دەپ ئۆكۈندى ئۇ »ئويۇنچۇق ئالغاچ كېلىڭال دەپ بۇيرۇمۇغاندىمهن؟ئۇ چوقۇم بىر نهرسه ئېلىپ كېلىـدۇ، بالىسـىنى يهپ قويغـۇدەك ياخشـى كـۆرۈدۇ «

دەل شـۇ چاغـدا قـاراقۇرۇم . دەپ ئىشـهندى »مۇ، چوقۇم بىر نهرسـه ئهكىلىـدۇ ئهمهستهرەپــتىن تىــك ئۇچارنىــڭ ئــاۋازى غوڭۇلــداپ ئاڭلىنىــپ، ئارقىــدىن ئــاق بۇلــۇتالر

تـوپ لهيـلهپ يـۈرگهن، ئهممـا بۇلۇتسـىز يهرلىـرى زەڭـگهررەڭ -تىدەك تازا، تـوپ خپائويۇنچـۇق ھهققىـدىكى ىـڭ زىلهيخانن. كۆك ئاسماندا بىر تىك ئۇچار پهيـدا بولـدى

ــدى، ــۇلغان ئى ــه قوش ــر نهرس ــت بى ــدى كونكرې ــهۋۋۇرىغا ئهم ــاالم، —تهس ــارا، ب قكۆردۇڭمۇ ئۇ تىك ئۇچارنى؟ سهنمۇ تىك ئۇچاردا ئۇچامسهن؟ داداڭ ساڭا تىك ئۇچـار

ــدا ئۇچۇرۇســهن، ــۇنى ھويلى ــهن ئ ــدۇ، س ــڭ —ئهكىلى ــڭ قولىنى ــدى ۋە بالىنى دېــۈرۈپ، ــز كۆت ــۇپ ئىگى ــانالر — بېغىشــىدىن تۇت دەپ —! ھهي، ئۇچــۇپ كېتىۋاتق

مهنمۇ بىر كـۈنى ئۇچـۇمهن، سـىلهردىنمۇ —تى، تتوۋالپ، بالىنىڭ قولىنى پۇالڭالباال ئۈچۈن، ئۇنىڭ تىلىدا بۇ خىتـاپنى قىلىـپ، يىغىـدىن —! ئىگىز ئۇچااليمهن

توختاپ دىـرىڭالپ، ئهركىلهشـكه باشـلىغان ئـوغلىنى باغرىغـا باسـقىنىچه، ئـۇنى .كىرىپ كهتتىئهقويۇش ئۈچۈن ئۆيگه ئۇخلۇتۇپ

ــان ئۇيغــۇر نهشــرىياتى « تهرىپىــدىن نهشــىر »تهكلىماك

ــاملىق »يىلــــى 15بــــارىن ئىنقىالبىنىــــڭ «قىلىنغــــان نــ .كىتاپچىدا بېرىلگهن ئاخباراتالر ئاساس قىلىندى

كۈنى-11ئاينىڭ -2يىلى -2011