Zo maakt deva k s ch o o lgeen kans

In het overdrachtsdossier van devorige minister van OnderwijsMarja van Bijsterveldt (CDA)aan de nieuwe minster Jet Bus-

semaker (PvdA) stond een veelzeg-gende grafiek: in 2020 volgt nogmaar een kwart van de leerlingen inhet voortgezet onderwijs een be-roepsopleiding op het vmbo. Overzeven jaar zit driekwart van alle leer-lingen op het vmbo-t (de oude mavo),de havo en het vwo.

Met deze voorspelling zit het mi-nisterie van Onderwijs nog aan devoorzichtige kant, gezien de leeg-loop van de afgelopen negen jaar. In2003 gingen nog bijna 79.000 leer-lingen naar het derde leerjaar vmbo-basis en kader, de beroepsopleidendeleerwegen van het vmbo. In 2012 wa-ren dit er 68.000. Dit is een terugloopvan 11.000 leerlingen.

Het aantal leerlingen in het derdeleerjaar van het vmbo-t bleef stabiel:rond de 37.000 leerlingen. Het aantalleerlingen in het derde leerjaar vanhavo en vwo groeide, van 84.500 naar92.500. Via de achterdeur is er in Ne-derland een soort algemeen vormen-de middenschool ingevoerd.

Natuurlijk, het is fijn dat Neder-land hoger opgeleid raakt (dat wil-den we toch?), maar de leegloop van

het vmbo heeft wel grote gevolgen –een schreeuwend tekort aan tech-nisch personeel bijvoorbeeld, zoalsdeze krant twee weken geleden be-richtte. De teruggang van het aantalvmbo-leerlingen in de zorg is zelfsnog groter dan in de techniek. Eenkleine stijging van het aantal leerlin-gen wordt alleen nog geconstateerdin de opleiding administratie. Juistdaar zijn de arbeidsmarktperspectie-ven niet rooskleurig.

Onlangs publiceerde het ministe-rie van Onderwijs een meevaller in destudiefinanciering. Er waren mindermbo-studenten dan verwacht. Dit isook niet zo raar als het aantal vmbo-leerlingen terugloopt.

In dit licht mag ook de ‘fusie’ tus-sen de Rotterdamse roc’s Zadkine enAlbeda worden bekeken. Het samen-gaan van hun mbo-afdelingen tech-

Het vmbo loopt leeg, want kinderen willentheorie. We moeten af van het idee dat met de

handen werken dom is, schrijft Anja Vink.

x x x x

x x x x

x x x x

x x x x

x x x x

x x x x

x

x

xx x x x

x x x x

x x x x

x x x x

x x x x

x x x x

FBV

G

‘Doorsturen’ wa sklassenbepaald:vader bouwvakkerzoon bouwvakker

niek is noodzakelijk omdat deze af-delingen heel duur zijn. Het vmboging het mbo al voor. Menig afdelingtechniek is opgeheven, omdat het teduur is om deze in stand te houdenvoor een paar leerlingen. Dat we eentekort aan technisch personeel heb-ben, ligt dus niet zozeer aan het feitdat jongeren niet voor vmbo tech-niek kiezen – die leerlingen zijn ergewoon nauwelijks meer. Die zittenondertussen op de havo en het vwo.

Vreemd genoeg staat dit weinigmensen in het vmbo helder op hetnetvlies. Men blijft pleisters plakken,met ‘techniek breed’ en ‘zorg breed’,blijft dure voorlichtingsfoldersdrukken om leerlingen – die niet be-staan – te werven voor techniek enroept een vmbo-lerarenopleiding inhet leven (nu pas?).

Besturen en directeuren vanvmbo’s wringen zich in de vreemdstebochten om hun scholen overeind tehouden. De concurrentie tussen devmbo’s is moordend. In AmsterdamWest gaan drie vmbo’s uit nood sa-menwerken om te overleven.

Eigenlijk is er niets nieuws onderde zon. De leegloop van het lager be-roepsonderwijs begon op het mo-ment dat opleidingen als mulo, mmsen hbs en later de mavo, havo en vwobinnen bereik kwamen van arbei-derskinderen. De Ambachtsschoolwerd lts en de huishoudschool delhno, maar er veranderde niets. Devorming van het vmbo in 1999 washet sluitstuk om de leegloop tegen tegaan.

Meer dan tien jaar later luidt deconclusie: die poging is faliekantmislukt.

Wat we niet willen zien, is dat wesinds de Tweede Wereldoorlog éénonderwerp in het onderwijs niet heb-ben willen aanpakken. We sturen on-ze ‘domste’ leerlingen op twaalfjari-ge leeftijd door in een beroep met hetargument dat deze kinderen lievermet hun handen werken.

Wat is dom? Voorheen was datdoorsturen klassenbepaald: vaderbouwvakker, zoon ook bouwvakker– ongeacht zijn intellectuele vermo-gens. Met de emancipatie van de ar-beidersklasse wilden ouders voorhun kinderen een beter bestaan enwilden ze af van het stempel datslechte leerprestaties samengaanmet handwerk. Dit noemden wevooruitgang .

Diezelfde ouders krijgen nu deschuld van de leegloop van het vmbo;ze zouden te hoge adviezen afdwin-gen bij de basisscholen. Er wordt ge-traind met Citotoetsen. Huiswerk-cursussen tieren welig.

Uit onderzoek van de Inspectievan het Onderwijs blijkt dat het welmeevalt met die te hoge adviezen.Het gebeurt zeker, maar niet in zulkemate dat het de stijging van het on-derwijsniveau verklaart. De verkla-ring is waarschijnlijk eerder te zoe-ken in een combinatie van hogerewelvaart met ouders die zelf hogeropgeleid zijn.

Een andere belangrijkereoorzaak van de leegloopvan het vmbo is dat het spe-ciaal onderwijs in 1999 bij

het vmbo werd gevoegd. Deze leer-lingen met leer- en gedragsproble-men moesten opgenomen worden inhet leerwegondersteunend onder-wijs (lwoo). Dit lwoo groeide sinds-dien als kool.

Dat heeft tot gevolg dat in de basis-beroepsgerichte leerweg meer dan dehelft van de leerlingen een lwoo-ver-klaring heeft. Deze leerlingen heb-ben vaak niets met ‘met hun handenwerken’. Ze komen in het vmbo om-dat hun IQ te laag zou zijn, omdat zeeen taalachterstand van twee jaar ofmeer hebben of omdat ze zijn gedia-gnosticeerd voor ADHD of een ande-re gedragsafwijking.

Deze taalachterstand is vaak onno-dig, constateert de Inspectie van hetOnderwijs. De basisschool blijft ingebreke. Wel heeft het tot gevolg datze voortdurend in alle vakken, ookwiskunde, oplopen tegen die taal-

achterstand. Die taalachterstandwordt hierdoor verward met dom-heid.

De verwijzing van de basisschoolnaar het vmbo zien deze leerlingenzelf wel als een afgang. Al sinds groepzes van de basisschool weten ze heelgoed dat ze onderaan bungelen. Mis-schien nog veelzeggender is dat delwoo-leerlingen onlangs door hetministerie van Onderwijs het nieuwte vormen ‘passend onderwijs’ in zijngeschoven – terug naar de situatievan voor het vmbo. De scheidslijntussen speciaal voortgezet onderwijsen het vmbo wordt steeds dunner.

We moeten in het Neder-landse onderwijs afvan het vooroorlogseidee dat je met je han-

den moet werken als je ‘dom’ bent.We hebben een archaïsch beeld vaneen beroep dat nog stamt uit de tijdvan de ambachtsschool. Waar je voor-heen met een lts-diploma nog heelaardig kon sleutelen aan een auto,moet een automonteur nu minimaalmbo-niveau 4 hebben, om te kunnenwerken met computers.

De zorg vraagt steeds meer mbo+-opgeleiden (kinderopvang, peuter-leidsters, verpleging). Met een diplo-ma vmbo-b word je hooguit toegela-ten op mbo-niveau 2 – als je nietwordt afgewezen vanwege een telaag taal- of rekenniveau of een ver-keerde werkhouding.

We kunnen natuurlijk wachtentot de wal het schip heeft gekeerd,het vmbo echt een restcategorie is ge-worden en we werknemers uit ande-re landen moeten halen. Eerder in-grijpen lijkt verstandiger.

De grote dupe van de leegloop vanhet vmbo zijn natuurlijk de leerlin-gen op het vmbo-b en -k. Vaak zijndeze leerlingen helemaal niet dom;ze hebben meestal de pech om te zijngeboren in de verkeerde omstandig-heden. Ze hebben een ander soort on-derwijs nodig. Eerst zullen ze huntaal- en leerachterstand moeten in-halen, voordat ze een vervolgoplei-ding kunnen gaan doen.

Maak klassen na de basisschool –of eerder – waar ze hun achterstandinhalen. Neem een voorbeeld aan desuccesvolle ‘kopklassen’ in de grotesteden, voor talentvolle havo- en vwoleerlingen met net iets te veel taal-achterstand. De Onderwijsraad deedeenzelfde voorstel in 2010, met devorming van Junior Colleges.

Of doe het zoals de KTS, een vmboin Voorhout, Zuid-Holland. Dezevoormalige technische school heeftsinds een paar jaar een ‘t e ch n o m av o ’.De leerlingen hiervan komen vanheinde en verre. Soms kiezen leerlin-gen met een havo-advies voor dezeschool, omdat ze op de havo niet methun handen kunnen werken. Deschool heeft zelfs vergevorderdeplannen voor een technohavo. Dit isgeen raar idee, als je naar de populai-re technasia op het vwo kijkt.

Waarom pakken de grote stedenhet niet slimmer aan en zetten ze insamenwerking met het bedrijfsleventechnocolleges op voor alle niveaus:voortgezet onderwijs, mbo en hbo?Hetzelfde kun je verzinnen voorzorg & welzijn. Wellicht kunnen devoormalige vmbo-leerlingen dan opveertienjarige leeftijd instromen opdie technomavo’s en die techcolle-g e s.

Anja Vink is onderwijsjournalist enwerkt onder meer voor NRC Handels-blad, Vrij Nederland en het VPRO-pro-gramma Argos. In september ver-schijnt haar boek over een schooljaarin klas 1D van de GKH, een Rotter-dams vmbo.

We kunnen natuurlijkwachten tot het vmboecht een restcategorieis geworden