1

Zachowania informacyjne

dr Sabina Cisek

Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa

Uniwersytet Jagielloński

2014-11-12

2

Treści merytoryczne przedmiotu 2014/2015 Zachowania informacyjne, wykład

• Wstęp. Czym są zachowania informacyjne? Dlaczego należy i warto się nimi

zajmować? Zachowania informacyjne jako kierunek i obiekt badań w

informatologii.

• Użytkownicy informacji, pojęcie i problematyka.

• Zachowania informacyjne – charakterystyka, uwarunkowania, wybrane

współczesne koncepcje i modele (ELIS, koncepcja Toma Wilsona, przypadkowe

pozyskiwanie informacji, Sense-Making). Jak zachowują się użytkownicy we

współczesnym świecie informacji (m.in. w Internecie)?

• Potrzeby informacyjne, pojęcie i uwarunkowania.

• Bariery informacyjne, charakterystyka i typologia.

• Jak badać zachowania informacyjne? Elementy metodologii badań

użytkowników informacji.

3

Użytkownicy informacji

w nauce o informacji

(informatologii)

4

Niektóre kierunki badań użytkownika informacji we współczesnej informatologii

• bariery informacyjne

• kultura informacyjna i kształcenie użytkowników informacji (information literacy)

• modelowanie użytkownika informacji

• potrzeby informacyjne

• pozyskiwanie, w tym wyszukiwanie informacji

• użytkownicy informacji w Internecie

• zachowania informacyjne, w tym – zachowania informacyjne w życiu codziennym

5

Elementy historii badań użytkowników informacji w informatologii 1

• Zagadnienie użytkowników informacji należy do pola zainteresowań

informatologii od początku istnienia tej dyscypliny, zmieniał się natomiast

sposób jego pojmowania a także podejścia badawcze.

• Za symboliczny początek systematycznych dociekań w tym zakresie

uważa się czasami obrady konferencji Royal Society Scientific

Information Conference w 1948 roku w Londynie [Szczechura 1998, s.

107] [Wilson 2008, s. 458].

• Od tamtego czasu, przez ponad sześćdziesiąt lat nie tylko

przeprowadzono setki, jeżeli nie tysiące badań empirycznych, ale

również skonstruowano rozmaite propozycje teoretyczne, niektóre

zaawansowane, na przykład modele zachowań informacyjnych Toma

Wilsona [Wilson 1999], koncepcje ELIS – Everyday Life Information

Seeking Reijo Savolainena, Information Search Process Carol Kuhlthau,

Sense-Making Brendy Dervin i wiele innych [Cisek 2008] [Kamińska-

Czubała 2007] [Theories 2005].

6

Elementy historii badań użytkowników informacji w informatologii 2

• W Polsce także pojawiły się znaczące opracowania, w tym książkowe, jak

Kształcenie studentów jako użytkowników informacji naukowej [Pindlowa

1984], Informacja a umysł [Próchnicka 1991], Człowiek i komputer.

Dialogowy model wyszukiwania informacji [Próchnicka 2004] czy Bariery

informacyjne [Świgoń 2006].

• Polskojęzyczne podsumowanie badań użytkowników informacji do lat 90.

XX wieku można znaleźć w artykule Użytkownicy informacji. Zarys

problematyki [Szczechura 1998].

• Trzeba też dodać, iż najnowsze perspektywy, modele i koncepcje mają

stosunkowo niewielkie odzwierciedlenie w polskiej literaturze

informatologicznej XXI wieku i wiele kwestii jest po prostu nieznanych, a

badania empiryczne są prowadzone w oparciu o tradycyjne pozytywistyczne

podejście, bez refleksji metateoretycznej. Jeden z niewielu wyjątków

stanowi opracowanie Remigiusza Sapy Potencjał bibliotecznych katalogów

online w zakresie sprzyjania zjawisku przypadkowego pozyskiwania

informacji o literaturze naukowej [Sapa 2008].

7

Najważniejsze publikacje na temat Information Behavior czyli problematyki użytkowników informacji jako obszaru badawczego

• Case, Donald O. (2012). Looking for Information. A Survey of

Research on Information Seeking, Needs, and Behavior. Third Edition.

Bingley: Emerald Group Publishing Limited.

• Fisher, Karen E.; Erdelez, Sanda; McKechnie, Lynne (E. F.), eds. (2005). Theories of Information Behavior. USA: ASIST.

• Szczechura, Kordula (1998). Użytkownicy informacji. Zarys problematyki. W: Informacja naukowa w Polsce. Tradycja i współczesność. Olsztyn: WSP, s. 107-138.

• Wilson, T. D. [Tom] (2000a). Human Information Behavior. Informing Science Vol. 3 No. 2, s. 49-55. http://inform.nu/Articles/Vol3/v3n2p49-56.pdf

• Wilson, Tom (2008). The information user: past, present and future. Journal of Information Science, Vol. 34 No. 4, p. 457-464.

8

Najważniejsze czasopisma, na łamach których porusza się zagadnienia Information Behavior

czyli problematyki użytkowników informacji

• Information Research http://informationr.net/ir/index.html

• JASIST

• Journal of Documentation

9

Konferencje z zakresu Information Behavior czyli problematyki użytkowników informacji

• Cykl konferencji ISIC: the information behaviour conference http://informationr.net/isic/papers.html

– Dostępne są pełne teksty referatów

10

Użytkownicy informacji w nauce o informacji – paradygmaty i ich zmiana 1

• Zmiana paradygmatu

– początek zmian – koniec lat 70., początek lat 80. XX wieku

– „ostateczna” zmiana – przełom XX i XXI wieku

• Dlaczego nastąpiła zmiana?

– Wyczerpanie się „starego” paradygmatu, poprzedniej formuły badań

– Wpływ kognitywizmu – seminarium w Gandawie – 1977

– Metodologia jakościowa (interpretywna) w badaniach użytkownika informacji – kluczowy artykuł – jeden z najbardziej wpływowych: Wilson, Tom (1981; 2006). On user studies and information needs. Journal of Documentation Vol. 31 No. 1 (1981); Vol. 62 No. 6 (2006), s. 658-670

– The user-centered turn – kluczowy artykuł: Dervin, Brenda; Nilan, Michael (1986). Information needs and uses. Annual Review of Information Science and Technology Vol. 21, s. 3-33.

11

Użytkownicy informacji w nauce o informacji – paradygmaty i ich zmiana 2

• „Ważnym przełomem metodologicznym w obszarze użytkowników informacji

była „rewolucja paradygmatyczna” zapoczątkowana w latach 70. i 80. XX wieku.

Generalnie polegała na zdecydowanym podkreśleniu, iż badania empiryczne

muszą być oparte na solidnej i przemyślanej podbudowie teoretycznej, a ta z

kolei powinna w centrum uwagi stawiać ludzi – użytkowników informacji, tj. przez

pryzmat ich cech, potrzeb i zachowań należy ujmować problematykę źródeł czy

systemów informacyjno-wyszukiwawczych – a nie odwrotnie. Temu postulatowi

towarzyszyło promowanie jakościowych (interpretatywnych) podejść i metod

badawczych, w miejsce stosowanych dotąd ujęć ilościowych

(pozytywistycznych).

• W efekcie zmieniło się pojęcie użytkownika informacji, stał się nim każdy, kto

przejawia jakiekolwiek zachowania informacyjne, a nie tylko osoba korzystająca

z formalnych, „oficjalnych” dokumentów, kanałów przekazu czy systemów

informacyjnych. Innymi słowy – użytkownik biblioteki, ośrodka informacji, SIW

albo określonej bazy danych zmienił się w użytkownika informacji w ogóle, w

dowolnym kontekście [Dervin, Nilan 1986] [Wilson 1981; 2006] [Wilson 2008].”

(Cisek 2009)

12

Użytkownicy informacji w nauce o informacji – paradygmaty i ich zmiana 3

• „Od przełomu XX i XXI stulecia mamy do czynienia z (…)

renesansem problematyki użytkowników informacji, jej

nową, przekształconą postacią, zaakceptowaną przez

społeczność uczonych pod szyldem information behavior.

Jest to jedno z najważniejszych i najszybciej rozwijających

się pól badawczych współczesnej informatologii, do tego

stopnia, iż nazywane jest „subdyscypliną” nauki o informacji

[Theories 2005, s. XIX] [Wilson 2008, s. 460].

Subdyscyplina ta stanowi stosunkowo spójny obszar

dociekań o dynamicznie rozwijającej się bazie teoretycznej.”

(Cisek 2009)

13

Użytkownicy informacji w nauce o informacji – paradygmaty i ich zmiana 4

• O historii badań użytkowników informacji w nauce o

informacji, zmianie paradygmatu pisze m.in. profesor Tom

Wilson – Wilson, Tom (2008). The information user: past,

present and future. Journal of Information Science, Vol. 34

No. 4, p. 457-464.

14

Pojęcie użytkownika informacji

15

Pojęcie użytkownika informacji

• „Użytkownik informacji (odbiorca informacji), osoba lub instytucja korzystająca z usług służby informacyjnej bibl. lub z działalności ośrodków informacji (…)” – Głombiowski, Karol; Świderski, Bolesław; Więckowska, Helena

red. (1976). Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa

polskiego. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład

Narodowy im. Ossolińskich, s. 302.

• „Użytkownik informacji – osoba lub zespół osób korzystające z informacji”

– Dembowska, Maria red. (1979). Słownik terminologiczny informacji naukowej. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 119.

16

Pojęcie użytkownika informacji [cd.]

• „Użytkownik informacji – nadawca komunikatu i odbiorca komunikatu.

Czasami tylko odbiorca komunikatu.

• Użytkownik systemu informacyjno-wyszukiwawczego, użytkownik

systemu – użytkownik będący odbiorcą informacji na wyjściu systemu

informacyjno-wyszukiwawczego. Występuje on także w roli nadawcy

informacji, przekazując do systemu komunikat w postaci zapytania

informacyjnego. W wielu systemach użytkownik sam dokonuje

wyszukiwania informacji, samodzielnie określając strategię

wyszukiwawczą lub korzystając ze strategii wyszukiwawczej

systemu, np. w bibliotekach o wolnym dostępie do półek, w

tradycyjnych katalogach i bibliografiach, w Internecie.”

– Bojar, Bożenna red. (2002). Słownik encyklopedyczny informacji, języków i

systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Warszawa: Wydawnictwo SBP, s.

288-289.

– Uwaga! Definicje użytkownika informacji w „Słowniku …” po red. Bożenny Bojar

powstały w ramach systemowej orientacji nauki o informacji (system-oriented

approach)

17

Pojęcie użytkownika informacji [cd.]

• Kisilowska, Małgorzata; Przastek-Samokowa, Maria (2004). Użytkownik czy klient – refleksje terminologiczne. Zagadnienia Informacji Naukowej, nr 2, s. 63-71.

– Dostęp także w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej

– Terminy „czytelnik”, „użytkownik”, „klient”, „odbiorca”, „interesant”

• Użytkownicy informacji w ujęciu kognitywnym

– (Próchnicka, 1991), (Sosińska-Kalata, 1999, s. 37-90), (Woźniak, 1997, s. 10-15)

• Kim jest użytkownik informacji?

– Modele zachowań informacyjnych – a pojęcie użytkownika informacji

18

Inne pojęcia

• Information behavior

– Information behavior (IB) encompasses intentional information seeking as well as unintentional information encounters.

• Information seeking

– Information seeking is a conscious effort to acquire information in response to a need or gap in knowledge.

• Information need

– An information need is a recognition that [one’s] knowledge is inadequate to satisfy a goal.

– http://liswiki.org/wiki/Information_behavior_theories

19

Zachowania informacyjne

20

Użytkownicy informacji – o czym mówimy: nazwy w językach polskim i angielskim

• W literaturze anglojęzycznej problematyka użytkowników informacji współcześnie, tj. w XXI wieku, z reguły określana jest terminem Information Behavior, Human Information Behavior albo Information Behavior Research

• Czyli – termin Information Behavior oznacza: – (1) obszar badawczy, kierunek dociekań w ramach nauki o informacji

– szeroko rozumiane badanie ludzi jako użytkowników informacji (a nie tylko – badanie wykorzystania dokumentów czy systemów przez ludzi)

– albo

– (2) zachowanie/zachowania informacyjne – zachodzące w rzeczywistości

21

Information Behavior jako jeden z obszarów badawczych nauki o informacji

• Information Behavior – jest ‘subdyscypliną’ nauki o

informacji (Information Science) (Wilson, 2008, p. 460) lub

bibliotekoznawstwa i nauki o informacji (Library and

Information Science) (Fisher; Erdelez; McKechnie eds.,

2005, p. XX)

• Zaakceptowana, ukształtowana ‘ostatecznie’ na przełomie

XX i XXI wieku (Fisher; Erdelez; McKechnie eds., 2005, p.

XIX)?

• Stanowi stosunkowo spójny obszar badań, dotyczący

zachowań informacyjnych i tego, co się z nimi wiąże –

konteksty, przyczyny, skutki, uwarunkowania

22

Information Behavior = zachowania informacyjne zachodzące w rzeczywistości

• Dominuje szerokie rozumienie (Wilson, 2000), (Fisher; Erdelez; McKechnie eds., 2005), (Godbold, 2006), (Case, 2007)

• Zachowania informacyjne = wszystkie zachowania ludzi związane ze źródłami i kanałami informacji, w tym aktywne i celowe poszukiwanie informacji, jej pasywny odbiór, a także wykorzystanie informacji. – „Information Behavior is the totality of human behavior in relation to sources

and channels of information, including both active and passive information seeking, and information use. Thus, it includes face-to-face communication with others, as well as the passive reception of information as in, for example, watching TV advertisements, without any intention to act on the information given” (Wilson, 2000, p. 49).

23

Information Behavior = zachowania informacyjne zachodzące w rzeczywistości cd.

• Zachowania informacyjne obejmują – jak ludzie potrzebują, poszukują, zarządzają, podają/udzielają i wykorzystują informację w różnych kontekstach

– „(…) we conceptualize information behavior as including how people need, seek, manage, give, and use information in different contexts” (Fisher; Erdelez; McKechnie eds., 2005, p. XIX)

24

Information Behavior = zachowania informacyjne zachodzące w rzeczywistości [cd.]

• Zachowania informacyjne obejmują zarówno (świadome) poszukiwanie informacji, jak i inne niezamierzone albo pasywne zachowania (takie jak ‘zerknięcie’ albo przypadkowe ‘natknięcie się’ na informację) oraz celowe zachowania niezwiązane z poszukiwaniem, takie jak aktywne unikanie informacji. – „Information behavior (…) encompasses information

seeking as well as the totality of other unintentional or passive behaviors (such as glimpsing or encountering information), as well as purposive behaviors that do not involve seeking, such as actively avoiding information” (Case, 2007, p. 5).

25

Rodzaje zachowań informacyjnych (Godbold, 2006)

• Istnieją różne zachowania informacyjne, nie tylko

– poszukiwanie informacji (information seeking)

– przekazywanie informacji (information transfer)

– wykorzystanie informacji (information use)

26

Rodzaje zachowań informacyjnych cd.

• Pozyskiwanie informacji (information gathering, people encounter information, Godbold 2006, s. 7)

– aktywne, celowe poszukiwanie i gromadzenie informacji

– rutynowe zbieranie informacji

– przypadkowe pozyskiwanie informacji.

• Reagowanie na informację (people respond to information, Godbold 2006, s. 7)

– dalsze poszukiwanie informacji, poszukiwanie kolejnych informacji

– upowszechnianie zdobytej informacji, dzielenie się z innymi etc.

– taking mental note (‘może się kiedyś przyda’)

– unikanie lub ignorowanie informacji

– niezgoda lub niewiara w informację

– ukrywanie lub niszczenie informacji

• Oraz, oczywiście, wykorzystanie informacji do rozwiązania problemu, wykonania zadania, poradzenia sobie z sytuacją problemową

27

Rodzaje zachowań informacyjnych – kilka terminów (w porządku alfabetycznym)

• Information encountering

• Information gathering

• Information retrieval

• Information searching

• Information seeking

• Information transfer

• Information use

• …

– (Case, 2007, p. 5), (Godbold, 2006), (Materska, 2007, s. 114, 115), (Wilson, 2000, p. 49)

28

Pozyskiwanie, wyszukiwanie informacji jako rodzaj zachowania informacyjnego

• Information Encountering = „przypadkowe” napotykanie informacji

• Information Retrieval = wyszukiwanie informacji w SIW

• Information Searching = wyszukiwanie informacji (dotyczy wyszukiwania w konkretnych zasobach, jest działaniem celowym, ukierunkowanym na odnalezienie potrzebnych informacji)

• Information Seeking = poszukiwanie informacji (pojęcie szersze od information searching)

– (Erdelez, 1999), (Erdelez, 2005), (Materska, 2007, s. 113-124)

29

Pozyskiwanie, wyszukiwanie informacji jako rodzaj zachowania informacyjnego cd.

• Information Retrieval IR= wyszukiwanie informacji, termin używany w ramach systemocentrycznego, „pozytywistycznego” paradygmatu w nauce o informacji

• Information Seeking IS = poszukiwanie informacji, termin używany w ramach „humanistycznego” nurtu w nauce o informacji

• Obecnie – tendencje integracyjne – ISR – Information Seeking and Retrieval

– (Astrom, 2007), (Ingwersen; Järvelin, 2005)

30

Modele wyszukiwania informacji (czyli jednego z wielu możliwych zachowań

informacyjnych)

• Wyszukiwanie informacji = „wielopoziomowy i

wielokierunkowy zespół interakcji użytkownika z systemem

wyszukiwania informacji” (Próchnicka, 2004, s. 24)

• Wyszukiwanie informacji = „sekwencja czynności, których

celem bezpośrednim jest uzyskanie informacji, zmieniającej

stan wiedzy poszukującego” (Próchnicka, 2004, s. 24)

• „Podstawowa funkcja systemu wyszukiwania informacji

polega na dostarczeniu użytkownikowi kompletnej i zgodnej

z jego potrzebami informacji pochodzącej z zasobów

systemu” (Próchnicka, 2004, s. 43)

31

Modele wyszukiwania informacji (czyli jednego z

wielu możliwych zachowań informacyjnych) [cd.]

• Etapy procesu wyszukiwania informacji w systemie

informacyjno-wyszukiwawczym (information searching)

– Potrzeba informacyjna czynności heurystyczne (w umyśle

użytkownika, w interakcji z systemem) pytanie w języku

naturalnym pytanie w języku zrozumiałym dla systemu (języku

sztucznym) wewnątrz-systemowe procedury selekcjonowania

informacji/rekordów z bazy systemu odpowiedź systemu

procesy heurystyczne w umyśle użytkownika (ocena rezultatów

wyszukiwania, ich selekcjonowanie, integrowanie ze strukturami

wiedzy użytkownika i ich modyfikacja, ewentualnie –

przeformułowanie pytania i „od nowa” ) (Próchnicka, 2004, s. 43)

32

Modele wyszukiwania informacji (czyli jednego z

wielu możliwych zachowań informacyjnych) [cd.]

• model algorytmiczny

– porównanie reprezentacji pytania z reprezentacją obiektów w SIW

– potrzeby użytkowników są stałe, precyzyjnie zdefiniowane, procesy umysłowe użytkownika nie mają znaczenia

• model kognitywny

– wyszukiwanie informacji jest uwikłane w rozwiązywanie problemów (pokonywanie sytuacji problemowej)

– nacisk na procesy i struktury poznawcze jednostek

– ciągłość

– zmienność, dynamiczność

– heurystyczny charakter

• model konwersacyjny

– interakcje w wyszukiwaniu informacji – między użytkownikiem, pośrednikiem i systemem

– dialog (Próchnicka, 2004, s. 21-41)

33

Co wpływa na zachowania informacyjne?

• Cechy sytuacji problemowej – problem do rozwiązania, zadanie do wykonania, pytanie

• Determinanty osobnicze, np. doświadczenie, samoocena, stosunek do nowości, wiek, wiedza o przedmiocie, zadaniu i SIW, wykształcenie, zainteresowania ……

• Determinanty związane z pełnioną rolą zawodową

• Determinanty środowiskowe

• Cechy źródła informacji, usługi informacyjnej, dostawcy informacji, systemu informacyjnego etc.

(Niedźwiedzka, 2002, s. 26-27), (Próchnicka, 2004, s. 30-34) i wiele innych publikacji

34

Co już wiemy „na pewno” o zachowaniach informacyjnych użytkowników?

• Principle of Least Effort

– „We have found that people invest little in seeking

information, preferring easy-to-use, accessible

sources to sources of known high quality that are

less easy to use and/or less accessible” (Bates,

2005, s. 4).

35

Wybrane koncepcje, modele

i teorie zachowań

informacyjnych

36

Koncepcje …

• Kilka najważniejszych:

– ELIS, Reijo Savolainen,

– Information Search Process, Seeking Meaning, Carol Collier

Kuhlthau,

– modele Toma Wilsona,

– Opportunistic discovery of information = Information encountering

(przypadkowe pozyskiwanie informacji), Sanda Erdelez,

– Sense-Making, Brenda Dervin.

• Dyskusję i przegląd różnych koncepcji, modeli i teorii można znaleźć

m.in. w:

– (Case, 2007), (Fisher; Erdelez; McKechnie, eds., 2005), (Godbold,

2006), (Joseph i in., 2013, http://InformationR.net/ir/18-

1/paper562.html)

37

Koncepcje …

• Tworzenie dużej liczby różnych modeli i koncepcji zachowań informacyjnych może być przejawem postępowania hipotetyczno-dedukcyjnego w zakresie Information Behavior. Postępowanie hipotetyczno-dedukcyjne jest – wg Karla Raimunda Poppera – przejawem prawidłowego funkcjonowania danej dyscypliny naukowej (Grobler, 2008, s. 63-64)

38

Modele Toma Wilsona

i Barbary Niedźwiedzkiej

39

Koncepcja Toma Wilsona

• (Próchnicka, 2004, s. 21-22, przypis 3), (Wilson, 1981; 2006)

• (Wilson, 2000a) http://inform.nu/Articles/Vol3/v3n2p49-

56.pdf

– Szerokie rozumienie terminu „zachowanie informacyjne”:

„Information Behavior is the totality of human behavior in relation

to sources and channels of information including both active and

passive information seeking, and information use” (Wilson,

2000a, s. 49)

– Information Behavior obejmuje aktywne poszukiwanie, pasywny

odbiór informacji oraz użytkowanie informacji:

• Information Seeking Behavior

• Information Searching Behavior

• Information Use Behavior

40

Koncepcja Barbary Niedźwiedzkiej

• Nawiązuje do modelu zachowania informacyjnego autorstwa Toma Wilsona

• (Niedźwiedzka, 2002)

• (Niedźwiedzka, 2003) http://InformationR.net/ir/9-1/paper164.html

41

Sense-Making

Koncepcja Brendy Dervin

42

Koncepcja Brendy Dervin: Sense-Making

• Szczegółowa charakterystyka koncepcji Sense-Making w

odniesieniu do badań użytkowników znajduje się w (Cisek,

2008), dostęp http://hdl.handle.net/10760/13708,

http://eprints.rclis.org/bitstream/10760/13708/1/cisek-n.pdf

lub http://skryba.inib.uj.edu.pl/wydawnictwa/e05/cisek-n.pdf

• Koncepcja, metateoria powstała w latach 70. XX

wieku; przeszła różne zmiany; obecnie jest

uważana za dojrzałą metodologię, prowadzi się

wiele badań z jej wykorzystaniem

43

Koncepcja Brendy Dervin: Sense-Making cd.

• „Koncepcja Sense-Making, zwana również podejściem, ujęciem a nawet paradygmatem, rozwijana i modyfikowana od 1972 r. do dzisiaj przez Brendę Dervin i kontynuatorów jej myśli, funkcjonuje na trzech poziomach abstrakcji, jest bowiem:

– m e t a t e o r i ą, systemem założeń ontologicznych i epistemologicznych dotyczących rzeczywistości w ogóle oraz natury ludzkiej;

– m e t o d o l o g i ą, obejmującą wynikające z metateorii postulaty co i jak należy badać, w jaki sposób obserwować rzeczywistość, gromadzić, analizować i interpretować dane, budować teorie;

– oraz opartą na metateorii i metodologii m e t o d ą, opisem konkretnych technik i narzędzi badawczych.” (Cisek, 2008, s. 98)

44

Koncepcja Brendy Dervin: Sense-Making cd.

• W nauce o informacji metodologia oparta na koncepcji Sense-Making związana jest z badaniem użytkowników informacji:

– zmiana akcentu w badaniach – ze źródeł informacji na użytkownika informacji; zmiana paradygmatu – na user-centered approach (Dervin, Nilan, 1986)

– łączy się często z interpretywnymi (jakościowymi) metodami badań użytkownika, m.in. z metodą zwaną verbing

– dla badania i modelowania zachowań informacyjnych najważniejsze jest pojęcie luki (gap)

45

ELIS – Everyday Life Information

Seeking

Reijo Savolainen i inni

46

ELIS – Everyday Life Information Seeking

• Wpływowy artykuł – „początek” ELIS – (Savolainen, 1995)

• W polskiej literaturze przedmiotu: (Kamińska-Czubała, 2006), (Kamińska-Czubała, 2007)

• Prekursorzy – już w latach 70. i 80. XX wieku w USA, m.in. Brenda Dervin, Elfreda A. Chatman

• Obecnie: Paula J. McKenzie, Reijo Savolainen, Amanda Spink i inni, m.in. na łamach czasopism: Journal of Documentation, Journal of the American Society of Information Science and Technology, Library and Information Science Research

47

Koncepcja Savolainena: założenia z zakresu nauki o informacji

• (a) przedtem badano głównie użytkowników i ich potrzeby, zachowania etc. w kontekście wykonywanej pracy

• (b) ELIS – badanie użytkowników i ich zachowań w kontekście „sposobu życia” (Way of life), NIE w związku z wykonywaną pracą (non-work information seeking)

• hipoteza: (a) i (b) to NIE to samo – aczkolwiek

mogą być komplementarne, uzupełniają się

48

Koncepcja Savolainena: założenia dotyczące człowieka

• Way of life = „porządek rzeczy” (order of things)

• Mastery of life = sposób utrzymywania „porządku rzeczy” w życiu każdego człowieka, podejście do rozwiązywania codziennych problemów (sytuacji problemowych)

– Co wpływa na Mastery of life? – pochodzenie społeczne, wychowanie (dom, szkoła), przynależność pokoleniowa, cechy indywidualne (biologiczne?), dotychczasowe doświadczenia etc. W efekcie – Mastery of life jest w dużej mierze intuicyjna, „odruchowa”, ma po części charakter zinternalizowanych „wytycznych” społecznych (przykładów, wartości, systemów myślenia etc.)

49

Koncepcja Savolainena cd.

• ELIS odnosi się do różnych „elementów informacyjnych”, które

występują, są wykorzystywane:

– w życiu codziennym, często odruchowo, bezrefleksyjnie

– do rozwiązywania problemów niezwiązanych bezpośrednio z

wykonywaną pracą, zawodem (czas wolny, konsumpcja, zdrowie)

• Charakterystyczny dla każdego z nas sposób „radzenia sobie” z życiem

codziennym i sytuacjami problemowymi (czyli Mastery of life)

determinuje zachowania informacyjne

• 4 typy Mastery of life i odpowiadające im zachowania informacyjne:

– optymistyczno-kognitywny

– pesymistyczno-kognitywny

– defensywno-afektywny

– pesymistyczno-afektywny

50

Przypadkowe pozyskiwanie

informacji

Information encountering

Opportunistic discovery of information

Serendipity

Sanda Erdelez i inni

Publikacje

• Erdelez, Sandra (1999). Information Encountering: It's More Than Just Bumping into Information. Bulletin of the American Society for Information Science Vol. 25 No. 3. http://www.asis.org/Bulletin/Feb-99/erdelez.html

• Information Research. An international electronic journal (2011). Volume 16 No 3, September 2011. http://informationr.net/ir/16-3/infres163.html [numer poświęcony przypadkowemu pozyskiwaniu informacji]

• Sapa, Remigiusz (2008). Potencjał bibliotecznych katalogów online w zakresie sprzyjania zjawisku przypadkowego pozyskiwania informacji o literaturze naukowej. Przegląd Biblioteczny R. 76, z. 1, s. 87–110 [dostęp w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej]

51

52

Analiza i krytyka różnych modeli

zachowań informacyjnych

53

Co winien uwzględnić kompleksowy model zachowania informacyjnego? [1]

• Zachowanie informacyjne nie zawsze jest linearne, sekwencyjne; często bywa właśnie nielinearne, wielokierunkowe – Modele Wilsona i Dervin sugerują „linearność”,

sekwencyjność zachowań użytkownika – nie są w stanie uchwycić (niewystarczająca moc eksplanacyjna – explanatory power) wielokierunkowości zachowań informacyjnych, chociaż ich autorzy zdają sobie sprawę z problemu

– „The order of information seeking tasks may be reversed or convoluted, and includes dead-ends, changes of direction, iteration, abandonment and beginning again. It therefore seems timely to develop a diagram which explicitly shows the myriad paths that can be taken through the different modes of information behaviour, from confusion to revelation and back again, until such time as the information excursion is deemed to be over” (Godbold 2006, s. 5)

54

Co winien uwzględnić kompleksowy model zachowania informacyjnego? [2]

• Zachowanie informacyjne nie zawsze jest celowe,

zaplanowane (purposive)

• Istnieją różne zachowania informacyjne

• Wszystkie zachowania informacyjne są strategiami

wytwarzania, nadawania sensu (sense-making

strategies)

• Zachowanie informacyjne zawsze odbywa się w

jakimś kontekście (information seeking in context)

– (Godbold 2006, http://InformationR.net/ir/11-4/paper269.html)

55

Co winien uwzględnić kompleksowy model zachowania informacyjnego? [3]

• Pojawienie się luki (gap) może wywołać następujące reakcje

użytkownika:

– „poprawianie” internal reality

– „poprawianie” external reality

– ignorowanie luki

• Wszystkie te reakcje są związane z różnymi zachowaniami

informacyjnymi (Godbold 2006, s. 8)

• Luka zawsze wywołuje zachowania informacyjne (niekoniecznie

poszukiwanie informacji, czasami może być to unikanie albo nawet

niszczenie informacji) – ale nie każde zachowanie informacyjne pojawia

się w efekcie wystąpienia luki; istnieją zachowania informacyjne

niezwiązane z luką, podejmowane dla przyjemności, dla nich samych,

bez konkretnego celu (Godbold 2006, s. 12)

• Istnieją luki, których prawdopodobnie nigdy nie da się przekroczyć

56

Potrzeby informacyjne

57

Potrzeby informacyjne – kontrowersje, zagadnienia

• Czym jest potrzeba informacyjna? Jak jest definiowana i konceptualizowana?

• Jak istnieją potrzeby informacyjne?

• Jak poznajemy potrzeby informacyjne? Jakimi metodami można je badać?

58

Potrzeba informacyjna – definicje, konceptualizacje, konteksty

• Savolainen, Reijo (2011). Elaborating the motivational attributes of

information need and uncertainty. Information Research Vol. 17 No. 2,

paper 516. http://InformationR.net/ir/17-2/paper516.html

• Savolainen, Reijo (2012). Conceptualizing information need in context.

Information Research Vol. 17 No. 4, paper 534.

http://InformationR.net/ir/17-4/paper534.html

• O pojęciu potrzeb informacyjnych można przeczytać także w

– (Próchnicka 1991, s. 28-36)

– (Urban 2005) http://informacjacyfrowa.wsb.edu.pl/pdfs/urban.pdf

– (Woźniak 1989) [dostęp w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej]

59

Potrzeba informacyjna – definicje … cd.

• „Potrzeby informacyjne nie mają charakteru

potrzeb autonomicznych, lecz stanowią

element systemu współzależnych potrzeb

człowieka, generowanego przez trzy

podstawowe kategorie potrzeb: potrzeby

fizjologiczne, emocjonalne oraz poznawcze”

(Próchnicka, 2004, s. 24)

60

Potrzeba informacyjna: dwa główne podejścia

• (1) Potrzeba jest „wewnętrznym” stanem mentalnym, stanem umysłu

konkretnego, indywidualnego użytkownika, np. stan ASK, poczucie

niedoboru, niepokój, uczucie „braku sensu” etc. (indywidualizm:

kognitywizm, Peter Ingwersen)

• (2) Potrzeba jest „obiektywnie istniejącym warunkiem realizacji celu”

(Próchnicka, 2004, s. 24), tzn. jest zasobem, zbiorem dokumentów,

informacji przydatnych, niezbędnych do rozwiązania jakiegoś problemu,

niezależnie, czy użytkownik zdaje sobie z tego sprawę czy nie, czy

uświadamia sobie – i w jakim stopniu – swoją potrzebę czy też nie.

– Inaczej: potrzeba informacyjna = zasób wiedzy relewantny do

wykonania pewnego zadania z punktu widzenia stanu wiedzy w

jakiejś dziedzinie i/lub z punktu widzenia pewnej grupy społecznej

(analiza domen, Birger Hjorland)

61

Czy potrzeby informacyjne są materialne czy niematerialne?

• Zauważmy: w obydwu przypadkach (zob. poprzedni slajd) potrzeba informacyjna jest niematerialna*

– *z wyjątkiem sytuacji: potrzeba = zbiór dokumentów zawierających informację relewantną

• (1) potrzeba informacyjna = wewnętrzny stan umysłu potrzeba jest niematerialna, psychiczna (Świat 2 Poppera?)

• (2) potrzeba informacyjna = niezależny od podmiotu (ale zależny od stanu wiedzy – w jakiejś dziedzinie albo – ludzkości ) zasób informacji niezbędny do rozwiązania problemu potrzeba jest niematerialna, idealna (Świat 3 Poppera?)

62

Czy potrzeby informacyjne istnieją obiektywnie czy subiektywnie?

• W obydwu przypadkach mamy przynajmniej możliwość, że potrzeby informacyjne istnieją bądź obiektywnie bądź subiektywnie, tzn. istnieją niezależnie lub zależnie od podmiotu postrzegającego (użytkownika) lub poznającego (badacza)

63

Czy potrzeby informacyjne istnieją realnie? Czy da się je zbadać?

• Potrzeba informacyjna jest pojęciem teoretycznym,

stworzonym (wymyślonym) by lepiej opisać zachowania

informacyjne (zwłaszcza wyjaśnić co je powoduje)

• Potrzeby informacyjnej nikt nie widział, zachowania

informacyjne natomiast są obserwowalne.

– Przed rozpoczęciem empirycznych badań trzeba pojęcie potrzeby

informacyjnej zoperacjonalizować.

– Innymi słowy – istnienie potrzeby informacyjnej można stwierdzić

wyłącznie po zaobserwowaniu jej przejawów albo skutków

(użytkownik szuka informacji, więc pewnie ma potrzebę

informacyjną, ale – jest to rozumowanie indukcyjne, więc zawodne,

użytkownik może szukać informacji bez wystąpienia potrzeby

informacyjnej).

64

Skąd się biorą potrzeby informacyjne? I dlaczego są takie a nie inne?

• Co powoduje powstawanie potrzeb informacyjnych? („że są”)

Istnieją różne poglądy

– luka wg koncepcji Sense-Making

– potrzeby bardziej podstawowe – fizjologiczne, emocjonalne,

poznawcze wywołują potrzeby informacyjne (Próchnicka 2004, s.

24)

– sytuacja problemowa (= „dysonans między aktualnym a

antycypowanym stanem wiedzy użytkownika”, Próchnicka 2004, s.

31)

• Co wpływa na przedmiot, treść potrzeb informacyjnych?

(„jakie są”, czego dotyczą)

– wszystko

65

Cztery poziomy potrzeby rozumianej indywidualistycznie

• Potrzeba wewnętrzna

• Potrzeba wyrażona w języku potocznym, potrzeba uświadomiona

• Potrzeba wyrażona w języku sformalizowanym SIW, potrzeba sformalizowana

• Potrzeba kompromisowa

– (Próchnicka, 2004, s. 33, 34, 156, 157)

66

Potrzeby a zachowania informacyjne

• Potrzeba informacyjna ≠zachowanie informacyjne, czyli:

– potrzeba informacyjna ≠ wykorzystywane źródła informacji

– potrzeba informacyjna ≠ zadawane pytania

– potrzeba informacyjna ≠ (zgłaszane) zapotrzebowanie na

informację

– information need ≠information demand, information want

• „Potrzeby informacyjne są bezpośrednim czynnikiem

sprawczym inicjującym wyszukiwanie informacji”

(Próchnicka, 2004, s. 33), ale możliwe są zachowania

informacyjne niewynikające z potrzeb informacyjnych

(Godbold, 2006)

67

Cechy potrzeb informacyjnych

• Potrzeby informacyjne są dynamiczne,

zmieniają się również w trakcie

pozyskiwania i przetwarzania informacji

• Potrzeby informacyjne nie zawsze są

uświadomione

• Na potrzeby informacyjne wpływa wiele

czynników, także – „niemerytoryczne”

68

Potrzeby informacyjne z punktu widzenia praktyka – profesjonalisty informacji: co należy

ustalić w wywiadzie informacyjnym z użytkownikiem?

• Zobacz prezentacja „Klienci brokera informacji. Użytkownicy informacji biznesowej” http://www.slideshare.net/sabinacisek/klienci-brokera-informacji-uytkownicy-informacji-biznesowej

69

Bariery informacyjne

70

Bariery informacyjne – definicje

• „Przez bariery informacyjne rozumie się trudności, jakie pojawiają się podczas poszukiwania informacji, jej wykorzystywania i rozpowszechniania” (Woźniak, 2004, s. 107)

• „Bariery informacyjne są to przeszkody, które utrudniają, opóźniają lub uniemożliwiają dostęp do informacji, czyli pozyskiwanie i korzystanie z informacji. W literaturze można spotkać inne zbliżone nazwy tego zjawiska, np. bariery w dostępie do informacji, bariery komunikacyjne, bariery w przepływie wiedzy, wynikające ze wzajemnych relacji między pojęciami informacja, komunikacja i wiedza” (Świgoń, 2006, s. 23)

• Związek barier informacyjnych z potrzebami i zachowaniami informacyjnymi – zobacz (Świgoń, 2006, s. 18-23)

71

Bariery informacyjne – rodzaje

• Rodzaje i typologia barier informacyjnych – zobacz

(Świgoń, 2006, s. 24-122), (Woźniak, 2004, s. 107)

• Przykład typologii barier informacyjnych (Świgoń, 2006, s.

43-52)

– Bariery związane z użytkownikiem informacji (np. brak czasu, brak

wiedzy, library anxiety, nieświadomość istnienia zasobów

informacyjnych, pasywna postawa)

– Bariery interpersonalne (np. brak pomocy ze strony pośredników)

– Bariery środowiskowe (np. finansowe, geograficzne, kulturowe,

prawne)

– Bariery związane ze źródłami informacji (tworzone przez biblioteki;

tworzone przez autorów i wydawców źródeł informacji)

72

Bariery informacyjne – przykładowe publikacje

• Banacka, Marianna (2004). Współczesne bariery w

dostępie do informacji – kilka uwag w związku z ich

typologiami i rodzajami. http://e-

pedagogiczna.edu.pl/upload/file/dokumenty/jarocin1.pdf

73

Strategie i metody badań użytkowników informacji

74

Przykłady publikacji na temat podejść, metod i technik badania użytkowników informacji

• Activity theory (Wilson, 2006) http://InformationR.net/ir/11-

4/paper260.html

• Badanie w działaniu (Action Research) i inne metody jakościowe

(Wilson, 2000b) http://informationr.net/ir/5-3/paper76.html

• Obserwacja uczestnicząca i nieuczestnicząca (Cooper; Lewis; Urquhart,

2004) http://InformationR.net/ir/9-4/paper184.html

• Cisek, Sabina (2009). Metodologia badań użytkowników informacji w

świetle anglojęzycznej literatury przedmiotu w XXI wieku

– pełny tekst http://www.slideshare.net/sabinacisek/metodologia-

badan-uzytkownikow-inf-21-wiek

– prezentacja http://www.slideshare.net/sabinacisek/metodologia-

badan-uzytkownikw-informacji-w-xxi-wieku

75

Metodologie (strategie badawcze): ilościowa (pozytywistyczna), jakościowa (rozumiejąca),

mieszana (MMR)

Strategia ilościowa

• zjawiska społeczne być może różnią się od fizycznych, ale wszystkie mogą być badane takimi samymi metodami

• data (dane) próbuje się uzyskać materiał badawczy wolny od subiektywnych uwarunkowań

• badanie „próbek” – study of samples

• analiza przyczynowo-skutkowa, przewidywanie

Strategia jakościowa

• zjawiska społeczne różnią się od fizycznych, dlatego muszą być badane odmiennymi metodami

• evidence (dane empiryczne, materiał badawczy) nigdy nie są wolne od ocen i wartościowania

• pogłębione badanie przypadków – study of cases

• interpretacja i zrozumienie; trzeba wyjaśnić jak przebiegała interpretacja

76

Strategia ilościowa (pozytywistyczna) – niektóre metody i techniki badań

• Metody statystyczne

• Sondaż diagnostyczny (metoda sondażowa) – ankieta

– wywiad standaryzowany

• Metody ilościowe w badaniach użytkowników informacji często były używane niewłaściwie – gromadzenie danych ilościowych, brak teorii, niezadowalające rezultaty badań

77

Strategia jakościowa (rozumiejąca) – niektóre metody i techniki badań

• Metody jakościowe w badaniach użytkowników informacji: – action research – badanie w działaniu

– case study – studium przypadku

– critical incident analysis – metoda zdarzeń krytycznych

– critical literature review – analiza i krytyka piśmiennictwa

– etnography – metody etnograficzne

– grounded theory – teoria ugruntowana

• Techniki badawcze w metodologii jakościowej (źródła

danych, materiału empirycznego, evidence): – dokumenty, teksty

– obserwacja, w tym – etnograficzna, uczestnicząca i inne

– wywiady, w tym – grupowy (fokus), narracyjny, swobodny, wywiad

Sense-Making (micro-moment time-line interview)

– wrażenia i reakcje badacza

78

Badania użytkowników – przykłady publikacji, w których szczegółowo opisano procedury

badawcze

• Banwell, Linda; Coulson, Graham (2004). Users and user study

methodology: the JUBILEE Project. Information Research Vol. 9 No. 2

paper 167. http://InformationR.net/ir/9-2/paper167.html

• Bieniecka, Sabina (2013). Badanie zachowań informacyjnych.

Warszawa: Związek Pracodawców Warszawy i Mazowsza.

http://www.mcig.pl/images/raporty/02_badanie%20zachowan.pdf

• Maik, Robert i in. (2010). Strategiczne źródła informacji w działalności

przedsiębiorstw. Raport z badania. Warszawa: PARP.

http://www.parp.gov.pl/files/74/81/380/7620.pdf

79

Bibliografia

80

Bibliografia 1 • Astrom, Fredrik (2007). Changes in the LIS Research Front: Time-Sliced Cocitation Analyses of LIS

Journal Articles, 1990-2004. JASIST Vol. 58 No. 7, s. 947-957.

• Banacka, Marianna (2004). Współczesne bariery w dostępie do informacji – kilka uwag w związku z ich

typologiami i rodzajami. http://e-pedagogiczna.edu.pl/upload/file/dokumenty/jarocin1.pdf

• Banwell, Linda; Coulson, Graham (2004). Users and user study methodology: the JUBILEE Project.

Information Research Vol. 9 No. 2 paper 167. http://InformationR.net/ir/9-2/paper167.html

• Bates, Marcia J. (2005). An Introduction to Metatheories, Theories, and Models. W: Theories of

Information Behavior. USA: ASIST, s. 1-24.

• Bates, Marcia J. (2007). What is browsing – really? A model drawing from behavioural science research.

Information Research Vol. 12 No. 4 paper 330. http://InformationR.net/ir/12-4/paper330.html

• Bieniecka, Sabina (2013). Badanie zachowań informacyjnych. Warszawa: Związek Pracodawców

Warszawy i Mazowsza. http://www.mcig.pl/images/raporty/02_badanie%20zachowan.pdf

• Bojar, Bożenna red. (2002). Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-

wyszukiwawczych. Warszawa: Wydaw. SBP

• Case, Donald O. (2006). Information Behavior. ARIST Vol. 40, s. 293-327.

• Case, Donald O. (2012). Looking for Information. A Survey of Research on Information Seeking, Needs,

and Behavior. Third Edition. Bingley: Emerald Group Publishing Limited.

• Cisek, Sabina (2008). Badanie zachowań informacyjnych użytkowników bibliotek: metodologia Sense-

Making. W: Biblioteka: klucz do sukcesu użytkowników. Red. Maria Kocójowa. Kraków: IINiB UJ.

http://eprints.rclis.org/handle/10760/13708

• Cisek, Sabina (2011 – ). Information Literacy in the School Sector.

http://informationliteracyintheschoolsector.blogspot.com/

• Cisek, Sabina (2008 – ). Methodology and Philosophy of LIS (Information Science).

http://methodologyphilosophyinfoscience.blogspot.com/

81

Bibliografia 2

• Cisek, Sabina (2009). Metodologia badań użytkowników informacji w XXI wieku w świetle anglojęzycznej

literatury przedmiotu. Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej 2009 nr 4, s. 3-11.

http://www.slideshare.net/sabinacisek/metodologia-badan-uzytkownikow-inf-21-wiek

• Cooper, Janet; Lewis, Rachael; Urquhart, Christine (2004). Using participant or non-participant

observation to explain information behaviour. Information Research Vol. 9 No. 4 paper 184.

http://InformationR.net/ir/9-4/paper184.html

• Dembowska, Maria red. (1979). Słownik terminologiczny informacji naukowej. Wrocław, Warszawa,

Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

• Derfert-Wolf, Lidia (2005). Information literacy – koncepcje i nauczanie umiejętności informacyjnych.

Biuletyn EBIB nr 1 (62). http://ebib.oss.wroc.pl/2005/62/derfert.php

• Derfert-Wolf, Lidia (2006). Elektroniczne usługi informacyjne typu pytanie-odpowiedź – światowe trendy i

doświadczenia bibliotek. Biuletyn EBIB Nr 1 (71). http://www.ebib.info/2006/71/derfert.php

• Dervin, Brenda (1999). On studying information seeking methodologically: The implication of connecting

metatheory to method. Information Processing and Management Vol. 35, s. 727-750.

• Dervin, Brenda (2003). Human Studies and User Studies: A Call for Methodological Inter-disciplinarity.

Information Research Vol. 9 (1) paper 166. http://InformationR.net/ir/9-1/paper166.html

• Dervin, Brenda (2005 – ). Sense-Making Methodology Site. http://communication.sbs.ohio-

state.edu/sense-making/

• Dervin, Brenda; Nilan, Michael (1986). Information needs and uses. Annual Review of Information

Science and Technology Vol. 21, s. 3-33.

• Du, Jia Tina; Spink, Amanda (2011). Toward a Web Search Model: Integrating Multitasking, Cognitive

Coordination, and Cognitive Shifts. JASIST Vol. 62 (8), p. 1446-1472.

82

Bibliografia 3 • Eldredge, Jonathan D. (2004). Inventory of research methods for librarianship and informatics. Journal of

the Medical Library Association Vol. 92, s. 83-90.

http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=314107#id2579454

• Erdelez, Sanda (1999). Information Encountering: It's More Than Just Bumping into Information. Bulletin

of the American Society for Information Science Vol. 25 No. 3. http://www.asis.org/Bulletin/Feb-

99/erdelez.html

• Erdelez, Sanda (2005). Information encountering. W: Theories of Information Behavior. USA: ASIST, s.

179-184.

• Fisher, Karen E.; Erdelez, Sanda; McKechnie, Lynne (E. F.), eds. (2005). Theories of Information

Behavior. USA: ASIST.

• Gałczyński, Julian (1996). Pertynencja jako wspólny cel użytkowników i pracowników informacji. PTINT t.

4 nr 3, s. 14-21.

• Godbold, Natalya (2006). Beyond information seeking: towards a general model of information behaviour.

Information Research Vol. 11 No. 4, paper 269. http://InformationR.net/ir/11-4/paper269.html

• Information Research. An international electronic journal (2011). Volume 16 No 3 September 2011.

http://informationr.net/ir/16-3/infres163.html [numer poświęcony przypadkowemu pozyskiwaniu

informacji]

• Ingwersen, Peter; Järvelin, Kalervo (2005). The Turn: Integration of Information Seeking and Retrieval in

Context. Dordrecht: Springer.

• Järvelin, Kalervo; Wilson, Thomas D. (2003). On conceptual models for information seeking and retrieval

research. Information Research Vol. 9 No. 1 paper 163. http://InformationR.net/ir/9-1/paper163.html

83

Bibliografia 4

• Joseph, Pauline; Debowski, Shelda; Goldschmidt, Peter (2013). Models of information search: a

comparative analysis. Information Research, Vol. 18(1) paper 562. http://InformationR.net/ir/18-

1/paper562.html

• Kamińska-Czubała, Barbara (2006). Zachowania informacyjne w życiu codziennym – kierunki badań. W:

Kierunki i priorytety rozwoju informacji naukowej w kontekście budowania społeczeństwa wiedzy.

Katowice: PTIN, s. 35-39.

• Kamińska-Czubała, Barbara (2007). Zachowania informacyjne w życiu codziennym: wybrane aspekty

teoretyczne. W: Między przeszłością a przyszłością. Książka, biblioteka, informacja naukowa – funkcje

społeczne na przestrzeni dziejów. Kraków: Wydaw. UJ, s. 195-202.

• Kamińska-Czubała, Barbara (2014). Zachowania informacyjne w życiu codziennym. Warszawa: Wydaw.

SBP.

• Kisilowska, Małgorzata; Przastek-Samokowa, Maria (2004). Użytkownik czy klient – refleksje

terminologiczne. Zagadnienia Informacji Naukowej, nr 2, s. 63-71 [dostęp w Bibliologicznej Bibliotece

Cyfrowej]

• Konecki, Krzysztof (2002-2009). Studia z metodologii badań jakościowych. (Także inne interesujące

publikacje) http://krzysztofkonecki.prv.pl/

• Kuhlthau, Carol C. (2004) Seeking meaning: a process approach to library and information services. 2nd

edition. Westport, CT: Libraries Unlimited.

• Materska, Katarzyna (2007). Informacja w organizacjach społeczeństwa wiedzy. Warszawa: Wydaw. SBP.

• Mierzecka-Szczepańska, Anna (2013). Badania zachowań informacyjnych. Warszawa: Wydaw. SBP.

• Myers, Michael D. (1997- ). Qualitative Research in Information Systems.

http://www.qual.auckland.ac.nz/#Welcome

84

Bibliografia 5 • Niedźwiedzka, Barbara (2002). Modyfikacja modelu zachowań informacyjnych T. D. Wilsona w świetle

wyników badania zachowań informacyjnych menedżerów. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 1, s. 22-

33.

• Niedźwiedzka, Barbara (2003). A proposed general model of information behaviour. Information Research

Vol. 9 No. 1 paper 164. http://InformationR.net/ir/9-1/paper164.html

• Pickard, Alison; Dixon, Pat (2004). The applicability of constructivist user studies: How can constructivist

inquiry inform service providers and systems designers? Information Research Vol. 9 No. 3 paper 175.

http://InformationR.net/ir/9-3/paper175.html

• Próchnicka, Maria (1991). Informacja a umysł. Kraków: Universitas.

• Próchnicka, Maria (2004). Człowiek i komputer. Dialogowy model wyszukiwania informacji. Kraków:

Wydaw. UJ

• Reitz, Joan M. (2004-2013). Information need. W: Online Dictionary for Library and Information Science.

(Reitz, 2013) http://www.abc-clio.com/ODLIS/odlis_i.aspx

• Sapa, Remigiusz (2008). Potencjał bibliotecznych katalogów online w zakresie sprzyjania zjawisku

przypadkowego pozyskiwania informacji o literaturze naukowej. Przegląd Biblioteczny R. 76, z. 1, s. 87–

110.

• Savolainen, Reijo (1995). Everyday Life Information Seeking: Approaching Information Seeking in the

Context of „Way of Life”. Library and Information Science Research Vol. 17, s. 259-294.

• Savolainen, Reijo (2005). Everyday Life Information Seeking. W: Encyclopedia of Library and Information

Science. 2nd edition, s. 155-163.

http://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=0BDWcWT8tDMC&oi=fnd&pg=PA155&ots=IjzCorbDDC&si

g=RPFg_hoq4WajBGvRStsME-Zru2Q

85

Bibliografia 6

• Savolainen, Reijo (2011). Elaborating the motivational attributes of information need and uncertainty.

Information Research Vol. 17 No. 2, paper 516. http://InformationR.net/ir/17-2/paper516.html

• Savolainen, Reijo (2012). Conceptualizing information need in context. Information Research Vol. 17 No.

4, paper 534. http://InformationR.net/ir/17-4/paper534.html

• Sobielga, Jolanta (1999). Psychologiczne uwarunkowania zachowań informacyjnych. Zagadnienia

Informacji Naukowej nr 2, s. 96-102.

• Sosińska-Kalata, Barbara (1999). Modele organizacji wiedzy w systemach wyszukiwania informacji o

dokumentach. Warszawa: Wydaw. SBP, s. 37-90 (Część druga: Wiedza prywatna użytkownika).

• Spink, Amanda (2004). Multitasking information behavior and information switching: an exploratory study.

Journal of Documentation Vol. 60 No. 4, s. 336-351.

• Spink, Amanda; Currier, James (2006). Towards an evolutionary perspective for human information

behavior. An exploratory study. Journal of Documentation Vol. 62 No. 2, pp. 171-193.

• Szczechura, Kordula (1998). Użytkownicy informacji. Zarys problematyki. W: Informacja naukowa w

Polsce. Tradycja i współczesność. Olsztyn: WSP, s. 107-138.

• Szwalbe, Jerzy (1982). Badania potrzeb użytkowników informacji. Zarys problematyki i metodyki badań.

Warszawa: IINTE.

• Świgoń, Marzena (2006). Bariery informacyjne. Podstawy teoretyczne i próba badań w środowisku

naukowym. Warszawa: Wydaw. SBP, s. 13-122 (rozdziały 1, 2, 3).

• Świgoń, Marzena (2014). Bariery i ograniczenia w dostępie do wiedzy i informacji – terminologia i

klasyfikacja. Nowa Biblioteka nr 1 (14). S. 7-14.

• Talja, S., & McKenzie, P. J. (2007). Editors' introduction: Special issue on discursive approaches to

information seeking in context. Library Quarterly, Vol. 77, p. 97−108.

86

Bibliografia 7 • Tidline, Tonyia J. (2005). Dervin’s Sense-Making. W: Theories of Information Behavior. USA: ASIST, s.

113-117.

• Urban, Bogumiła (2005). Potrzeby informacyjne – klucz do zrozumienia użytkowników biblioteki

akademickiej. http://informacjacyfrowa.wsb.edu.pl/pdfs/urban.pdf

• Wilson, Tom D. (1999). Models in information behaviour research. Journal of Documentation Vol. 55 No.

3, p. 249-270. http://informationr.net/tdw/publ/papers/1999JDoc.html

• Wilson, Tom D. (2000). Human Information Behavior. Informing Science Vol. 3 No. 2, p. 49-55.

http://inform.nu/Articles/Vol3/v3n2p49-56.pdf lub http://informationr.net/tdw/publ/papers/2000HIB.pdf

• Wilson, Tom D. (1981; 2006). On user studies and information needs. Journal of Documentation Vol. 31

No. 1 (1981); Vol. 62 No. 6 (2006), s. 658-670.

• Wilson, Tom D. (2000b). Recent trends in user studies: action research and qualitative methods.

Information Research Vol. 5 No. 3. http://informationr.net/ir/5-3/paper76.html

• Wilson, Tom D. (2006). A re-examination of information seeking behaviour in the context of activity theory.

Information Research, Vol. 11 No. 4 paper 260. http://InformationR.net/ir/11-4/paper260.html

• Wilson, Tom D. (2008). The information user: past, present and future. Journal of Information Science,

Vol. 34 No. 4, p. 457-464.

• Woźniak, Jadwiga (1989). O tak zwanych potrzebach informacyjnych. Zagadnienia Informacji Naukowej

nr 1, s. 39-59. [dostęp w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej]

• Woźniak, Jadwiga (1997). Kognitywizm w informacji. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 2 (70), s. 3-16

(zwłaszcza – na temat użytkowników informacji – s. 10-15)

• Woźniak, Jadwiga (2004). Informacyjne progi i bariery – spojrzenie z perspektywy języków informacyjno-

wyszukiwawczych. W: Przestrzeń informacji i komunikacji społecznej. Kraków: Wydaw. UJ, s. 106-111.