Embed Size (px)
Citation preview
Beran GÜRLEME
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ
Jeofizik Mühendisliği
2012
ADA
YAYLARI
Ada yayı ; çoğunlukla birbirine yaklaşan iki tektonik plaka
arasında bulunan sınıra, paralel ve yakın olarak konumlanan,
yay şeklinde hizalanmış, volkan zincirlerinden oluşan takımada,
yani içinde çok ada olan jeolojik bir yapıdır.
Harita 1. Aleutain Adayayı
Ada yayı Ülke Çukur Kenar Deniz Ağır Basan Plaka Dalan Plaka
Aleutian Adaları: ABD: Aleutian Trench: Bering Denizi: Kuzey Amerika Plakası: Pasifik Plakası:
Kuril Adaları: Rusya: Kuril-Kamchatka
Trench:
Okhotsk Denizi: Kuzey Amerika Plakası: Pasifik Plakası:
Japanese Archipelago: Japonya: Ryukyu Trench: Doğu Çin Denizi: Avrasya Plakası: Filipin Denizi Plakası:
Filipin Adaları: Filipinler: Philippine Trench: Güney Çin Denizi: Avrasya Plakası: Filipin Denizi Plakası:
Sunda Adalar Endonezya Java Trench Java Denizi Avrasya Plakası Avustralya Plakası
Andaman ve Nicobar Adaları Hindistan North Java Trench Andaman Denizi Avrasya Plakası İndo-Avustralya Plakası
Mariana Adaları ABD Mariana Trench Filipin Denizi Plakası Pasifik Plakası
VOLKANİK ADA
YAYLARININ OLUŞUMU
➔ Dalmakta olan levhanın manto ile dokanak halinde olan üstkısmı sürtünme nedeniyle 150-300 km derinliklerdeergimeye başlar ,orada yeni bir magma oluşur.
➔ Manto içine batan litosfer parçası da eriyerek başka bir tipmagmanın oluşumunu sağlar.
ERİME
ADAYAY
I
ÇUKURLUKOKYANUS
KABUĞU
Şekil 1. Litosferin erimesi ve Volkanizma
➔ Bu suretle meydana gelenmagma üst taraftaki levhaiçinde yükselir, yeryüzünekadar çıktıklarında volkanlarıoluşturur.
➔ Yeryüzündeki aktifvolkanların çoğu bu dalma-batma zonları üzerindebulunur.
Şekil 2. Dalma Batma zonu
üzerindeki volkanlar
➔ Üstteki levha okyanusal
nitelikte ise bu volkanlar
Japonya’da olduğu gibi
Adayaylarını meydana
getirir.
➔ Eğer üstteki levha kıtasal ise
volkanlar kara üstündeki
volkan dizileri halinde
gelişirler.(AND DAĞLARI
gibi)Kıtasal kabukta bu yolla
yenilenir,tazelenir.
Resim 1. And Dağları'nın
uçaktan görünümü.(Arjantin)
Şekil 3. Adayayı ve Yay arası havzadaki Mineraller
➔ Akdeniz’de, Karayipler’de,Doğu Hint Okyanus'unda,Kuzey ve Batı Pasifik'teyeni ada yayları vardır.
➔ Eski yaylar, mineralyatakları bakımından zenginolan kıtalar içindedir.
Harita 2. Batı Pasifikteki
Japon Adayayı
➔ Bir yay içinde oluşan mineralleşme
tipi kısmen yayın gelişim devresine,
kısmen yay içinde var olan kıta
kabuklarına ve kıta kenarlarıyla
ilgili durumlara bağlıdır .
➔ Ada yayları içindeki en büyük
ekonomik öneme sahip yataklar,
porfiri bakır yataklarıdır. Büyük,
kabaca eş boyutlu ve önemli
miktarda altın, demir, gümüş içeren
yataklara porfiri bakır yatakları
denir.
Resim 1. And Dağları'nın
uçaktan görünümü.(Arjantin)
ADA YAYLARI’NIN
SİSMOLOJİK
ÖZELLİKLERİ
➔ Ada yaylarındaki hendeklerde iki tür faylanma çözümügösteren depremler oluşmaktadır.
➔ Birinci türün epısantırları tam hendek üzerinde yer alırkenikinci türün epısantırları ada yayı ile hendek arası boşluktayer alırlar.
➔ Birinci tür normal faylanma mekanizmalı ve 45 dereceeğimli bir deprem odak kuşağı oluşturur.
➔ Bu tür depremlere hendek türü depremler denir.İkinci türdepremler kıtasal ve okyanusal levhaların dokanak sınırıboyunca konumlanırlar.
➔ Bunlar alta doğru bindirme depremleri olarak adlandırılır veters faylanma mekanizma çözümleri verirler.
➔ Deprem odak dağılımlarının gözlemlerine göre hendeklerdendağılmaya başlayan okyanusal kabuğun başlangıçtaki eğimiyaklaşık 5 derecedir. 60km.den sonra kabuğun eğimi 30-90derece arasında değişir.
➔ İki levhanın dokanak yüzeyi (60km) üzerindeki çok büyük tersatımlı depremlerin hemen hepsinin çok düşük eğimli düğümdüzlemleri gösterdiği belirtilmiştir. Verilerin sonucu genelanlamda 60 km’den daha derinlerde okyanusal kabuğun dahadik eğimle daldığını gösterir.
➔ Dalma batma zonlarının kıta tarafında sürekli olarak sığ depremler olmaktadır.
➔ Bu depremler dalan okyanus parçası üzerinde konumlanan ters faylanma türü depremlerden daha değişik bir gerilme rejimi tarafından oluştururlar.
➔ Örnek olarak Japon Adaları ve yakın çevresindeki depremler verilebilir.Harita 3. 1995 Kobe Depremi
ve artçıları
➔ Wadati 1935’de Japonya’nın altında uzanan derin birtektonik kuşağın varlığından söz etmiş ve bu kuşağın 100-200km. derinliklerde yer alan depremlerle Japon Adalarıüzerindeki yanardağ kuşağı ilişkisine değinmiştir.
➔ Benioff ise dalan bu deprem kuşağını iki katı yapı arasındayer alan dev bir ters faylanma olarak yorumlamıştır.
➔ Bu nedenle levha tektoniğinde dalan deprem kuşaklarınaBenioff-Wadati kuşağı denir
➔ Son yıllarda metodolojikgelişmeler sağlamak vedepremleri önceden kestirmekamacıyla pek çok çalışmayapılmaktadır.
➔ Bu tür çalışmaların başında,yoğun yöresel istasyonşebekesiyle deprem odaklarınıolabildiğince sağlıklısaptayabilmek gelmektedir.
➔ Bu tür incelemelerden birimerkezi Aleutian adalarındagerçekleştirilmiştir.
Harita 4. Aleutian adaları
Sismotektoniği
➔ Ada yaylarındaki genel sismotektoniközellikleri birbirine benzemekle beraberayrıntılı olarak incelendiğinde her birinin farklıbirtakım niteliklere sahip oldukları görülür.
➔ Örneğin Alaska ve Aleuten adayaylarındabüyük depremler gözlenirken, kuzeybatıPasifik'ten Japonya’ya kadar daha küçükdepremler gözlenir.
➔ Tipik bir örnek olarak, Izu-Bonin yayındabüyük depremlere rastlanmaz.
Harita 5. Izu-Bonin Yayı
➔ Okyanus çukuru bölgesinde litosferin bükülmesi çeşitli yaysistemlerinde birbirinden fraklı olabilmektedir.
➔ Ada yaylarından geriye, okyanus basenine doğru levhanındüşey hareketinin azalması, aşırı basitleştirilmiş levhatektoniği modellerinde mükemmel elastik bir levhanınbükülmesi biçiminde düşünülmekteyse de gerçekte bu olaylevha dış kenarlarındaki çekme gerilmeleri nedeniyle blokfaylanmalar biçiminde gelişmektedir.
➔ Genel olarak yatay gerilme alanının sıkışmasına karşınbükülme sonucu oluşan yöresel çekme gerilmeleri okyanusçukurunun okyanus yanı yamacında basamak faylanmalarıve graben yapılarının oluşmasına neden olmaktadır
➔ Okyanus ile gravite minimumu arasındaki graviteanomalilerine yakından bakıldığında kıta kenarındaki darhavzalar ve teraslarındaki tortul katmanlardakideğişimlerin gravite anomalilerine yansıdığını görürüz.
➔ Gravite anomalileriyle topoğrafya arasında iyi bir uyumbulunduğundan, ancak ayrıntıyla incelendiklerinde kıyıhavzalarında önemli değişiklikler bulunmaktadır.
➔ Nitekim Aleutian yayının gerisinde hava anomalisi hemenhemen sıfır mgal değerindedir.
➔ Buna karşın İzu-Bonin ve Mariana yaylarının gerisinde belirti 5-15mgal arasında pozitif değerler taşımakta, Kuril yayı gerisinde Okhotsk baseninde ise 40mgal değerinde bir pozitif serbest hava anomalisi yer almaktadır.
➔ Watts ve diğerleri (1976) pozitif gravite anomalilerinin yay gerisinde gerilme tektoniği sonucunda oluşan havzaların,jeolojik imzaları olduğunu düşünmektedirler.
Grafik 1. Kuril yayı
gravite anomalisi
➔ Pasifik çevresi derin deniz çukurlarının deniz etrafındakipozitif serbest hava gravite anomalilerinin maksimum değeri40-50mgal arasındadır ve bu maksimum , çukur eksenindenyaklaşık 140 km ötede oluşmaktadır.
➔ Pozitif gravite anomalileri çukur ekseninden yaklaşık 400 kmuzağa kadar devam etmektedir.Tüm bu bulguların ışığındaWatts vb., 1976 Pasifik'te okyanus çukurlarının denizetrafındaki pozitif gravite anomalilerinin okyanuslitosferindeki bükülmeden ileri geldiğini ifade etmektedirler.
