Geleneksel taşıyıcı sistemler

DERS NOTLARI

Dr. Erdal COŞKUN

BÖLÜM 1 GİRİŞ, STRÜKTÜR KAVRAMI

VE MALZEME

Giriş

• İnsanoğlunun ilk yapı yapma eylemi, doğanın olumsuz koşullarındanve vahşi hayvanlardan korunmak için kendisine küçük barınak inşaetme isteğinden doğmuştur. İnsan, temel gereksinimlerinden biriolan barınma ihtiyacını başlangıçta mağara gibi doğal oluşumlardakarşılamış, mağaranın sınırladığı alanlar yeterli gelmemeyebaşladıktan sonra çevresinde bulabildiği taş, ağaç gibi doğalmalzemelerle ilk barınaklarını inşa etmiştir.

• Sonraları kerpiç ve tuğla gibi yine doğadan elde ettiğiyle ürettiğimalzemeleri kullanmıştır. Böylece, tarih öncesi insanının sığındığıyeri ya da mağarasını bırakıp kendine daha rahat ve sağlam barınakyapmaya başlamasıyla mimarlık doğmuştur. Şüphesiz ki hangimalzeme çevresinde bol miktarda ise, o malzemeye bağlı yapımteknikleri geliştirmiştir. Örneğin ilkel dönemde insanlar, çevresindebulabildiği ağaç dalları ya da kamışları çatarak oluşturduğumekânları hayvan postlarıyla örtmüşlerdir.

GELENEKSEL STRÜKTÜREL SİSTEMLER VE SORUNLARI

3

Giriş

• Mısır’da bolca bulunan taş, yapıların ana malzemesi olmuş,Mezopotamya’da çok fazla taş bulunmamasından dolayı yapı malzemesiolarak kerpiç kullanılmıştır. Kerpiç, önceleri güneşte kurutularak, sonralarıdaha dayanıklı olması için pişirilerek tuğla elde edilmiştir. Çevrede bulunanmalzemeye bağlı olarak yapım teknikleri ve mimari gelişmiştir.

• İnsanoğlu zamanla becerisini temel strüktürel formlar üzerinde geliştiriptaş, tuğla ya da ahşabı üst üste yığarak kendi eliyle mekânlarbiçimlendirmiş, biçimlendirdiği mekânlara karşı daha duyarlı hale gelmiş vegitgide daha geniş mekânlar oluşturmak istemiştir. Bu nedenle geniş açıklıkgeçme sorunu, yeni örtü sistemleri arayışını da beraberinde getirmiştir. Bubağlamda mimarın görevi, alt yapı ve örtüyü birlikte tasarlamak ve farklımekân tasarımları geliştirmek olmuştur.


4

Strüktür Kavramı

• Mimarlıkta yapının ayakta durabilmesini sağlayan taşıyıcı olarakadlandırılan ‘’strüktür’’ sözcüğü, ‘’inşa etmek’’ anlamındaki Latince‘’stuere’’ sözcüğünden türeyen ‘’structura’’dan gelmektedir.İngilizcesi ‘’structure‘’ dır.

• Kuban’a göre biçim, malzemeyi ayağa kaldıran düzendir ve budüzenin ayakta durmasını sağlayan iskeleti vardır. İşte bu iskelet,yani biçimi ayakta tutacak olan sistem onun strüktürüdür.

• Hasol ise strüktürü ‘’bir yapının taşıyıcı bölümü’’ şeklinde ifade eder.Taşıyıcı sistem, üzerine etkiyen yükleri kendi ağırlığı ile birliktetaşıyarak zemine aktaran ve aynı zamanda bir hacmi örtme vebelirleme görevini de yerine getiren elemanlar topluluğudur. Birbaşka deyişle strüktür, örtü ile taşıyıcılar arasında statik bir dengekurma sistemidir.


5

Geleneksel Strüktür

• Geleneksel strüktür, çağdaş malzeme ve teknikler (betonarme, çelik,v. b.) geliştirilmeden önce, doğal malzemelerin olanakları ilegerçekleştirilmiş strüktürdür. Mimarlığın ilk örneklerindenbaşlayarak, çağdaş strüktür sistemlerinin başlangıcı olarak kabuledilen çeliğin yapılarda kullanılması ve betonarme iskeletsistemlerin yapımına kadar uzanan süreci kapsar.

• İnsan, zamanla yapı yapma eyleminde kendisini geliştirip, taşları vepişmiş kerpiçten oluşturduğu tuğlaları üst üste koyarak ve aralarınıtoprak, su ve çeşitli malzemeleri karıştırarak elde ettiği harçlabağlayarak yığma duvarlar elde etmiş, mekân oluşturmak için deörtü sistemleri geliştirmiştir. Önceleri düz dam biçiminde olan tavanörtüsü geniş mekânlarda yetersiz kalmış, ancak tonoz ve kubbelerlegeniş açıklıkların geçilebilmesi mümkün olabilmiştir. Strüktür, yenimalzemeler ve teknolojik gelişmelere paralel olarak gelişmegöstermiştir.


6

Geleneksel Strüktür

• Tarihi yapıların birçoğunun günümüze kadarayakta kalabilmesi için gerekli olan dayanım,malzemenin ağırlığından çok yapınıngeometrisinden kaynaklanmaktadır.

• Mezopotamya ve Yunan’da uygulanan strüktüreltasarım kuralları bilinmemektedir.

• Ancak Romalıların strüktürel tasarım kuralları ileoluşturdukları yapılar hala ayaktadır. Hepsininbelirli bir geometrisi vardır. Belirli oranların vegeometrik konstrüksiyonların kurallarına göretanımlanırlar.


7

Geleneksel Strüktürler

• Doğal malzemeninolanaklarıyla ikitaşıyıcının arası en ilkelşekilde tek bir taş ya daahşap malzeme ilegeçilmiştir.

• Megalitik mimarlık dadenilen büyük taşlarlagerçekleştirilen ilkelmimarlığa verilebileceken iyi örnek dolmendir.

Stonehenge Dolmenleri, İngiltere


8

İlkel Strüktürler

İlk barınaklar mağaralar iken, sonraları çattığıağaç dalları, üst üste yığdığı taş bloklar ilkmimari strüktürler olmuştur. Bu strüktürler, ilkelstrüktürler olarak da adlandırılabilir.

- Oyulmuş sistemler (mağara)

- Çatılmış sistemler (çadır, kulübe)

- Yığma sistemler (tümülüs, dolmen)

- Karma sistemler (hendek ev)


9

Geleneksel Taşıyıcı Sistemler

Kemer ve Tonoz

Hatıl ve SutunTaşıyıcı Duvar

Düşey Dayanak

Yatay Dayanak

Konsol

Yük

Gotik Uslup


10


Etiyopya


11


Mağara

Yurt


12

Yapılara Etkiyen Dış Yükler

• Düşey Yükler-Sabit YüklerYapının kendi ağırlığı.-Hareketli YüklerYapı elemanına zaman zaman etkiyen ve yer değiştiren statik yüklerdir.İnsan, eşya yükleri, kar yükü gibi.• Yatay Yükler-Rüzgar Yükleri-Deprem Yükleri• Özel Yükleme Halleri-Patlama Yükleri-Çarpma Yükleri-Kar Yükü-Su ve Toprak Yükü-Farklı Oturma-Isı Yükleri


13

Yatay Yükler-Deprem-Rüzgar

DEPREM YÜKLERİ RÜZGAR YÜKLERİ


14

Çekme ve Basınç Etkisi

ÇEKME, Uzama BASINÇ, Kısalma


15

Eğilme ve Burulma Etkileri

EĞİLME, Sehim

BURULMA, Kayma


16

Taşıyıcı Sistem Davranışı

Kemer Davranışı Düşey Yükler Altında Çerçeve Davranışı


17

Gevrek ve Sünek Malzemeler

Malzemeler genellikle gevrek ve sünek malzemeler olarak iki grupta toplanırlar. Kopma uzaması az olanmalzeme gevrek, tersi durumda olan ise sünek malzemedir. Gevrek kırılmada ani kırılma oluşur. Sünekmalzemeler ise kuvvetler altında büyük şekil değiştirmeler yapabilir. Gevrek malzemeye taş, beton, cam sünekmalzemeye yapısal çelik örnek gösterilebilir. Gevrek malzemelerin çekme ve basınç kuvvetleri altındakidavranışı çok farklı olduğu halde, sünek malzeme çekme ve basınç kuvvetleri altında oldukça yakın davranışgösteririler.


18

Süneklik taşıyıcı sistemlerde istenen bir özelliktir. Bu özellik sayesinde sistem göçmeden önce büyük şekildeğiştirmeler yapabilir. Buna karşılık gevrek davranış gösteren bir taşıyıcı sistem fark edilebilen bir şekil değiştirme

yapmadan aniden göçer.

Yığma Yapılar

• Yığma sistemleri belirleyen özellikler taşıyıcı elemanların üst üste yığılıp birbağlayıcı ile bütünleştirerek oluşturulmasıdır.

• Bu taşıyıcı sistem türünde, duvarlar, kolonlar ve payanda gibi düşey ve eğikelemanlar hem taşıyıcı hem mekan sınırlayıcıdır. Ayrıca köprü, su kemerigibi açıklık geçmekte de kullanılmışlardır.

• İnsanoğlunun en eski zamanlardan beri uyguladığı taşıyıcı sistem türüdür.

• Yığma yapılar, süneklilikleri az, gevrek bir malzeme ile inşa edilirler.Yapımlarında ve dayanımlarında işçilik önemli rol oynar.

• Yığma sistemlerin düşey taşıyıcı elemanlarında taş, kerpiç, tuğla vb.malzemeler kullanılır ve sistemde etkin olan gerilme türü basınçtır.

• Yukarıda sayılan malzemenin çekme dayanımı, basınç dayanımın yanındaihmal edilecek kadar küçüktür.


19

Yığma Yapılar

• Binlerce yıl önce inşaa edilmişolan Mısır Pramitleri yer çekimietkisiyle oluşan yığılma konisişekline çok yakın olduğundan, oçağın malzemesi ve teknolojisinegöre etkin bir çözümdür.

• Zaman içinde yığma sistemlerdekimalzemenin azalmasında enbüyük etken kemer, kubbe vetonoz gibi yığma sistemelemanlarını etkin olarakkullanılmasıdır.


20

Yığma Yapılar

Dorik İyonik Korint

İlk çağlarda yapılmış ve kalıntıları günümüze kadar gelmiş yapılara eski Yunan, Mısır, Mezopotamya veAnadolu uygarlıklarında rastlanan yapılarda malzeme olarak taş, tuğla ve ahşap kullanılmıştır. Doğadanelde edilen taş işlenerek kolon adını verdiğimiz düşey taşıyıcılar ve bunların üzerine yatay olarakyerleştirilmiş lento türü kirişler elde edilmiştir


21

Yığma Yapılar

• Yığma sistemlerde döşemeler ve çatılar, ahşap kirişgibi çizgisel (çubuk) taşıyıcılardan veya malzemeninyük taşıma kapasitesine bağlı olarak düzlem veya eğriyüzeyli yüzeysel taşıyıcı elemanlardanoluşturulmaktadır.

• Tarihsel örneklere bakıldığına, yığma yapılarındöşemelerinde küçük ve orta ölçekli açıklık sözkonusu olduğunda, ahşap kirişli döşemeler, ahşapkirişlerin yetmediği açıklıklarda ise yığma kemerler,tonozlar ve kubbeler kullanıldığı görülmektedir.


22

Yığma Yapılar

Panteon-İtalya, Roma


23

Yığma Yapılar

Romalılar döneminde yüzlerce yol, köprü, su yolu,hamam, tiyatro ve arena da inşa edilmiştir.

Kolezyum, Pont du Gard ve Panteon gibi birçok anıtRoma mühendisliği ve kültürünün mirası olarak hâlendurmaktadır.

MÖ1. yüzyılda Romalılar sayısız mimari tasarımaimkan veren betonu kullanmaya başladılar.

MÖ1. yüzyılda Vitruvius muhtemelen tarihteki ilkbilimsel mimari inceleme olan De Architectura'yıyazdı.

Romalılar şehirlere, sanayi bölgelerine ve tarımalanlarına su sağlamak için sayısız su yolları inşaetmişlerdir. Roma şehri toplamda uzunlukları 350kilometre olan on bir su yoluyla besleniyordu. Suyollarının büyük bölümü yerin altındaydı. Yalnızcaufak bir bölümü kemerlerle desteklenmiş olarak yerinüstündeydi.

Istanbul

Roma


24

Ayasofya

Ayasofya, MS 532 - 537 yılları arasında 6. yüzyılın ünlü mimarlarından Milet'li İsidoros ve Tralles'li Anthemius tarafından yapılmıştır.


25

Mimar Sinan

Mimar Sinan veya Koca Mi'mâr Sinân Âğâ(Sinaneddin Yusuf - Abdulmennan oğluSinan) (Osmanlı Türkçesi: سنانمعمارقوجه

,(آغا ) Osmanlı baş mimarı ve inşaatmühendisi. Osmanlı padişahları I.Süleyman (Kanuni), II. Selim ve III. Muratdönemlerinde baş mimar olarak görevyapan Mimar Sinan, yapıtlarıyla geçmişteve günümüzde dünyaca tanınmıştır.Başyapıtı, "ustalık eserim" dediği SelimiyeCamisi'dir.Sinaneddin Yusuf, Kayseri'nin Agrianos(bugün Ağırnas) köyünde doğmuştur.1511'de Yavuz Sultan Selim zamanındadevşirme olarak İstanbul'a gelmişyeniçeri ocağına alınmıştır.

Mimar Sinan 92 camii, 52 mescit, 57medrese, 22 türbe, 17 imaret, 3 darüşşifa(hastane), 5 su yolu, 8 köprü, 20kervansaray, 36 saray, 8 mahzen ve 48 dehamam olmak üzere 375 eser yapmıştır.Ayrıca, Edirne ilindeki Selimiye CamisiDünya Kültür Mirası listesindedir.

Mimar Sinan, Mimarbaşı olduğu sürecebirbirinden çok değişik konularla uğraştı.Zaman zaman eskileri restore etti. Bukonudaki en büyük çabalarını Ayasofyaiçin harcadı. 1573’te Ayasofya’nınkubbesini onararak çevresine takviyeedici duvarlar yaptı ve eserin bu günleresağlam olarak gelmesini sağladı.


26

Selimiye Cami (Edirne)


27

Yığma Yapılar

Yedikule Surları,IstanbulGalata Kulesi- Istanbul


28

Yığma Yapılar

İzmir

Balat Istanbul


29

Yığma Yapılar

Istanbul-Tekfur Sarayı İstanbul-Tekfur Sarayı


30

Yığma Yapılar

Monadnock Building (www.monadnockbuilding.com)


31

http://www.monadnockbuilding.com/

Yığma Yapılar


32

Avusturya-Viyana

Yığma Köprü

Çok açıklıklı, yığma köprü Prag, Çek Cumhuriyeti


33

Çelik Yapılar

İngiltere, Coalbrookdale Köprüsü


34

Çelik Yapılar

Budapeste- Avrupanın ilk çelik asma köprüsü


35

Çelik Yapılar

Gar Binası,Hollanda, Amsterdam


36

Çelik Yapılar

Fonttan (dökme demir) yapılmıştır.

Sveti Stefan Bulgar Kilisesi, İstanbul


37

Yığma Karma Yapım Sistemleri

• Taş bir temel üzerine kurulan ahşapiskeletin arasına kerpiç ya da tuğlalardoldurulmasıyla oluşturulan yapılar“hımış” (Arseven, tarihsiz), ahşapiskeletin üzerine 2-3 cm genişlikte çıtaçakılarak, sıvananlar “bağdadi” (Hasol,1979), iskeletin dıştan tahta ilekaplanması, içten bağdadinin üzerininsıvanmasıyla oluşturulan ve iç, dışkaplama arası boş bırakılan yapılar da“ahşap kaplamalı” (Arseven, tarihsiz)olarak tanımlanır.

Türkiye’de ahşap iskeletli yapımtekniği ile yapılan en erken tarihlikonut örnekleri onyedinci yüzyılakadar gitmektedir. Ahşap iskeletlikonut yapımı yirminci yüzyılın ilkçeyreğine kadar yaygın olarak devametmiştir. 1940’lardan sonra ise bugelenek, kırsal alanlarda, kısıtlı olarakda olsa sürmüştür.

Safranbolu


38

Yığma Karma Yapım Sistemleri

Geleneksel Ahşap İskeletli Türk Konutunun Deprem Davranışları,

Dilek AKSOY*, Zeynep AHUNBAY , İTÜ Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Taşkışla,Taksim,

İstanbul

Geleneksel ahşap iskeletli yapılarda payanda yerleşimi, Düzce


39


40

BÖLÜM 2GELENEKSEL YAPILARDA

KULLANILAN MALZEMELER VE

ÖZELLİKLERİ

Doğal Taş

• Taş, en eski yapı malzemelerinden birisidir ve kalıcı olması düşünülenyapıların inşasında özellikle tercih edilmiştir. Tarihi yapılarda taşın yaygınolarak kullanılmasının nedeni, hemen hemen her yerde ve arazikoşullarında kolaylıkla temin edilebilir olmasıdır.

• Doğal taş, taşıma gücü ve basınç dayanımı yüksek; çekme dayanımı zayıfolan bir malzemedir. Bu özelliğinden dolayı, yalnız basınç kuvveti alankemerler, tonozlar ve kubbelerde kullanılması uygundur.

• Basınç yüklerini alan duvarlar ve ayaklar da taş malzemeden yapılmıştır.Basınç altında bazı taşların deformasyonu, betonla benzer özelliklergösterir. Betonun elastisite modülü E = (14~30) x 103 MPa iken, granitinelastisite modülü E = (15~70) x 103 MPa mertebesindedir. Elastisitemodülünün bilinmesi, taşıyıcı elemanın yüklenmesi sonucu yaptığı sehimhesabı için gereklidir.


44

Doğal Yapı Taşlarının Ortalama Fiziksel Özellikleri

• Taşlarda genleşme çatlaklarına da rastlanır. Bu durum; çekmegerilmelerinin, malzemenin çekme mukavemetini geçmesihalinde meydana gelir. Taşlarda, dış etkenlerden (sıcaklıkdeğişimleri, rüzgar, su...) kaynaklanan çatlaklar, aşınmalar vebozulmalar meydana gelebilir.

• Küfeki taşı, % 93-100 oranında CaCO3 içermektedir. Yalnız örgüve dış cephe kaplama malzemesi olarak değil, iç mekanlarda,duvarlarda, taşıyıcı öğelerde, döşeme kaplamalarında,kemerlerde, mihraplarda ve parmaklıklarda kullanılmıştır.


45

Sıva ve Harçlar

• Kireç kullanılarak elde edilen sıva ve harçlar, Eski Yunan, Roma ve onu izleyendönemlerden, çimentonun bulunmasına kadar geçen sürede, yapılarıninşalarında kullanılmıştır. Bağlayıcı madde olarak kireç, dolgu malzemesi olarakda agregaların karıştırılmasıyla kireç harcı ve sıvaları elde edilir. Kireçharçlarının hazırlanmasında kirecin veya harcın özelliklerini geliştirmekamacıyla kirece veya harca organik ve inorganik maddelerin katıldığı dabilinmektedir.

• Kirecin hammaddesi, kalsiyum karbonat (CaCO3) minerallerinden oluşan kireçtaşlarıdır. Bu taşlar ısı ile kalsine olup karbondioksit gazının (CO2) yapıdanayrılması sonucunda kalsiyum okside (CaO) dönüşürler. Elde edilen bu ürünesönmemiş kireç adı verilir.

• Kalsinasyon sonucunda elde edilen sönmemiş kireç (CaO), su veya havadabulunan nem ile reaksiyona girerek kalsiyum hidroksite (Ca(OH)2)dönüşmektedir. Bu ürün, sönmüş kireç olarak adlandırılmaktadır. Kirecinsönmesi için havada %15 oranında nisbi nemin olması yeterlidir


46

Sıva ve Harçlar

• Söndürülmüş kirecin uzun yıllar hava ile temas etmeden bekletildikten sonrakullanılması, Roma ve onu izleyen dönemlerden bu yana bilinmektedir. Romadöneminde kirecin en az üç yıl bekletildikten sonra kullanılması gerektiği ilerisürülmüştür.

• Kirecin bekletilme süresi uzadıkça, plastik özelliği ve su tutma kapasitesiartmaktadır.

• Agregalar, kireç harcı ve sıvalarının yapımında dolgu malzemesi olarakkullanılırlar, kireç ile reaksiyona girmeyen (ve reaksiyona giren (puzolan)agregalar olarak sınıflandırılabilirler. Etkisiz agregalar, taş ocağı, dere vedenizlerden elde edilen agregalardır. Puzolanik agregalar kireç ile reaksiyonagirerek harç ve sıvaların nemli ortamlarda, hatta su altında da sertleşmesinisağlayan amorf silikatlar ve alüminatlardan oluşan agregalardır.

• Puzolanlar doğal ve yapay olarak iki grupta incelenebilir. Doğal puzolanlar (tüf,tras, opal vb.) genelde volkanik küllerden oluşmaktadır. Tuğla, kiremit vb.pişirilmiş malzemeler ise yapay puzolan olarak birçok tarihi yapının harç vesıvalarında kullanılmıştır.


47

Sıva ve Harçlar

• Kireç harçlarının hazırlanmasında kirecin veya harcın fiziksel özelliklerinigeliştirmek, karbonatlaşmayı hızlandırmak amacıyla kirece veya harcaorganik ve inorganik maddelerin katıldığı bilinmektedir. Bunlardan bazıları,kan, yumurta, peynir, gübre, arap zamkı, hayvan tutkalı, bitki suları, kazeingibi malzemelerdir.

• Katkı malzemelerinden arap zamkı, hayvan tutkalı ve incirin sütlü suyuyapışkan olarak kullanılmıştır. Çavdar hamuru, domuz yağı, kesik süt, kanve yumurta beyazı kirecin daha çabuk sertleşmesini sağlamaktadır. Arpa,idrar ve hayvan tüyleri dayanıklılığı arttırmaktadır. Şeker, suyun donma-erime periyotlarında meydana getirdiği bozulmaları yavaşlatmaktadır.Balmumu, harçtaki büzülmeyi önlemektedir. Yumurta akı, hayvan tutkalı,şeker, süt, keten tohumu gibi yağlar ise kirecin plastik özelliğini arttırıpkırılganlığı azaltarak, harcın çalışabilirliğini arttırmaktadırlar .


48

Horasan Harcı ve Sıvaları

• Topraktan elde edilen tuğlanın ve kerpicin, yapı malzemesi olarakkullanılması harcın doğmasına neden olmuştur. Tarihte ilk olarakçamur kullanılmıştır. Çamurun ardından, Romalılarla birlikte, kireçharcı kullanılmaya başlanmıştır. Kireç harcından sonra, kum kireçkarışımının içine pişmiş kil veya puzolan denilen volkanik tüfünkarıştırılması ile su karşısında sertleşen bir bağlayıcı elde edilmiştir.Tarihi yığma-kargir yapılarda özellikle, Roma, Bizans, Selçuklu veOsmanlı mimarisinde ise horasan harcı adı verilen bağlayıcıkullanılmıştır (Kuban, 1998).

• Horasan harcı ise, horasan ve kireç (hava kireci) ile üretilen harcadenir. Horasan deyimi, İran’ın doğusundaki Horasan bölgesindengelmektedir. Bu harçlar Roma döneminde ‘Cocciopesto’ Massazzave Pezzuoli (1981), Hindistan’da ‘Surkhi’ Spence (1974), Arapülkelerinde ‘Homra’, Yunanistan’da ‘Korassa’ adını almaktadır.Günümüzde Suudi Arabistan’da betona horasan denilmektedir.


49

Horasan Harcı

• Horasan’ın dayanımı, kirecin kalitesine ve tuğla tozunun inceliğinebağlıdır. Horasan harcının dayanımının yüksek olması, harca katılanince çakıl takviyesi ile orantılıdır. Bunun nedeni; harca katılan kirecinzamanla sertleşmesi olayıdır.. Ayrıca horasan harcının içine rötreyiengellemesi için saman da katılabilir.

• Horasan çok geç sertleşen bir malzemedir. Dayanımını çok uzunzamanda kazanır.

• Malzemenin bu özelliğini bilen eski mimarlar yapının temelinibitirdikten sonra üst yapıya başlamaları için, uzun bir süre yapımaara verirlerdi. Horasanın sertleşme sürecini azaltmak ve dayanımınıkısa sürede kazanabilmesi için çeşitli katkı maddeleri kullanılabilir.

• Hidrolik özelliklerinden dolayı bu harç ve sıvalar Roma, Bizans,Selçuklu ve Osmanlı dönemi sarnıç, su kuyusu, su kemerleri vehamam yapılarında kullanılmıştır.


50

Horasan Harcı

1. Geleneksel Horasan Harcı :a) Dinlendirilmiş kireç + Yumurta akı + Horasan pirinci + Sub) 1 Kireç Kaymağı + 1 Yıkanmış kavrulmuş kum + ½ Alçı + Suc) 2 Kireç + 1 Horasan + Bir miktar dişli kum + Bir miktar meşe külü + Su2. Kum Horasan Harcı :a) Dövülmüş kireç + Yumurta akı + Kum + Horasan pirinci + Su olup, karmasüresi uzundur.3. Lökün :a) Dövme Kireç + Üç ayda suda çürütülmüş pamuk + Sub) Dövme kireç + Zeytinyağı + Keten elyafı + Suc) Dövme kireç + Kızgın zeytinyağı + Koyun yünü elyafı + Su4. Horasan Sıvası :a) Yumurta akı + Alçı + Tuz + Kireçb) 2 Horasan + ½ Perdah kumu + ½ Beyaz çimento + ½ Kireç şerbeti (öneri)olarak sınıflandırılmıştır (Eriç ve diğ. 1990)


51

Kargir Malzeme

• Doğal taş veya pişmiş toprağın (tuğlanın), bir bağlayıcı harçla birliktekullanılması ile elde edilen malzemeye kargir adı verilir. Monolitiktaşıyıcı elemanlar (duvar, destekler), kemer, tonoz ve kubbe vb.kagir malzeme ile yapılır. Kargir malzeme, heterojen bir malzemedir.Birim ağırlığı 21 ∼ 22 kN/m³ arasında değişmektedir.

• Kargir malzeme, basınca belli limitlerde dayanır. Kargirin çekmeyekarşı dayanımı çok azdır. Kargir malzemenin mukavemeti, içindekibağlayıcı harcın mukavemetine eşdeğerdir. Bağlayıcı kireç harcı olankargir malzemede basınç emniyet gerilmesi, σ = 0,2 – 0,6 MPa,horosan harçlı kargir malzeme de ise tahmini σ = 1,5 ~ 3 MPamertebesindedir. Horosanın dayanımının, düşük dozajlı bir çimentoharcın dayanımı civarında olması gerektiği varsayımı yapılabilir.


52

Ahşap Malzeme

Canlı bir organizma olan ağaçtan elde edilen ahşap;

lifli,

heterojen

anizotrop

bir yapı malzemesidir.

Birim hacim ağırlık ahşabın türüne göre ortalama olarak 0.1 t/m3 ile 1.5 t/m3arasında değişir

Doğada çok sayıda ağaç türü olmasına karşın, önemli ekonomik değer taşıyanağaç sayısı sınırlıdır. Yapılarda kullanılan ahşabın önemli bir kısmı çam, meşe,ceviz, dişbudak, kavak, selvi, kayın, köknar, sedir gibi ağaçlardan eldeedilmektedir.


53

Ahşap Malzeme

Kusurlu, heterojen ve anizotrop yapısı nedeniyle ahşabın mekanik özellikleriniincelemek kolay değildir. Ahşabın değişik mekanik etkilere karşı gösterdiği dayanımtürlere göre ve aynı türlerin değişik örneklerine göre farklılıklar gösterir.

Anizotropi nedeniyle ahşabın mekanik özelliklerini iki yönde incelemek.

• Eksenel yön (lifler boyunca),

• Transversal yön (liflere dik doğrultuda)


54

Ahşap Malzeme

• Budaklar, yarıklar, peşlenme (eşit olmayan hacim değişimi), eğik lifler,reçine keseleri kereste kusurlarındandır.


55

Ahşap Malzeme

• Ahşabın elastisite modülü de liflere dik ve paraleldoğrultularda değişmektedir. Elastisite modülü çamlardaliflere paralel doğrultuda 10.000 MPa, liflere dik doğrultuda300 MPa’dır.

• Meşe ve kayın için bu değerler sırasıyla 12.500 MPa ve 600MPa olarak alınabilir.

• Ahşabın eğilme dayanımı 60-130 MPa arasında değişendeğerler alır. Örneğin, III. Sınıf çamın eğilme dayanımı 65 MPa,gürgenin 130 MPa'dır.


56

Ahşap Malzeme

• İşlenmesi ve taşınması kolay bir malzeme olanahşap, yalnız konut mimarisinde yapı malzemesiolarak kullanılmıştır. Hafif, çekme, basınç veeğilmeye karşı dayanımı olduğundan büyükaçıklıklar ahşapla rahatça geçilmiştir. Tarihi yığmakargir yapılarda tavan ve döşeme taşıyıcı sistemimalzemesi olarak ahşap kullanılmıştır.

• Ayrıca çekmeye karşı dayanımından dolayıduvarlarda hatıl olarak, eğilmeye karşıdayanımından dolayı çıkma (saçak, cumba,taşma) olarak kullanılmıştır.


57

Ahşap Malzeme

• Nem, özellikle zararlı mantarların gelişmesini ve canlı organizma saldırısınıkolaylaştırır. Ancak tamamen tatlı su içinde gömülü ahşabın uzun yıllar (50-500 yıl) dayandığı gözlenmiştir.

• Devamlı olarak ıslanma - kuruma etkisinde bulunan ahşap kolayca yıpranır.İyi havalandırılmış ve nemsiz ortamlarda, tarihi yapı ve mobilyalardagörüldüğü gibi ahşap çok fazla (3000 yıl dolaylarında) dayanabilir.

• Ahşabın dayanıklılığı doğal haliyle, koruyucu işlemlere tabi tutulmaksızındış etkenlere dayanmasıdır. Bu dayanıklılık türlere göre değişir. Bazıtürlerde mikroorganizma üreyemez, yapılarında doğal antiseptik maddelervardır. Örneğin kestane, meşe, çam, bu tür etkilere oldukça dayanıklıdır.


58

Ahşap Malzeme

• Ahşabın fiziksel özellikleri, nem oranı ile büyük ölçüde etkilenir. Aynı ahşap değişiknem oranlarında farklı davranış gösterir. Ahşap kururken hacim kaybına uğrayarakbüzülür.

• Ağaç kuruyunca sertlik, dayanım gibi bir kısım özellikleri artar ancak enerji yutmakapasitesi azalır.


59

Tuğla Malzeme

• Tarihi yapılarda, pişirilmiş kilden üretilen tuğlayı oluşturanmalzemeler genellikle dere yataklarında yüzeysel olarak biriken kumtaşlarının kalıntılarından elde edilirdi. Pişmiş kilden üretilen tuğlalar,görünümleri ve işlevlerine göre sınıflandırılır; fırınlarda yüksek ısıaltında pişirilir; fırın teknolojisinin bulunmadığı yerlerde ise güneşısısından yararlanılarak üretildiği bilinmektedir.

• Tuğlayı oluşturan malzemenin kalitesi, kullanılan harç ve tuğlanınörülme düzeni; tuğlanın dayanımını belirler. Tuğlaların basınçdayanımı, malzeme özelliklerine bağlı olarak 10 MPa dan 30 MPa akadar değişir. İyi fırınlanmış tuğla, iyi fırınlanmamış tuğlaya göre üçkat daha fazla dayanıma sahip olabilir. Genel olarak tuğlanın çekmedayanımı basınç dayanımının %10’u, kayma dayanımı ise basınçdayanımının %30’u kadardır .


60

Yığma Yapıların Mekanik Özellikleri

Yığma yapı malzemeleri homojen olmadığı için farklı davranışlar gösterebilirler. Ayrıca,inşa safhalarındaki süreksizlikler sebebiyle farklı türden malzemeler de birbirininyerine kullanılmış olabilmektedir. Bunlar doğal olarak farklı mekanik davranışlargösterecektir.

Yığma yapıların mekanik özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir :

• Mekanik davranış homojen değildir.

• Malzeme izotropik değildir, doğrultuya göre farklı davranışlar gösterir.

• Özellikle uzun vadeli yükler için çekme mukavemeti sıfır kabul edilir.

• Basınç gerilmeleri altında davranışı gevrektir. (akma bölgesine sahip değildir)

• Kayma gerilmeleri altında belirli bir oranda sünek davranış görülür.

• Elemanların gerçek rijitliklerinin hesabında çatlaklar ve elemanlar arasındaki

bağlar dikkate alınmalıdır.

• Mekanik davranış lineer değildir ve sıklıkla da elastik değildir.


61

BÖLÜM 3 GELENEKSEL YAPIYI

OLUŞTURAN TAŞIYICI SİSTEMLER

Sınıflandırma

• Kuban, Mimarlık Kavramları’nda; ‘’Geleneksel strüktürsistemlerinde, sistemin elemanları aynı zamandasınırlandırma görevini de üstlenebilirler. Tarihiüsluplarda bu sınırlandırma, düşey taşıyıcı elemanlar veyatay ya da eğrisel örtü elemanlarıyla yapılmıştır.’’ derve geleneksel strüktür elemanlarını, taşıyıcılar ve örtüelemanları olarak iki grupta inceler.

• Yığma yapılarda strüktürel elemanlar, yapısalbiçimlenişlerine göre ise doğrusal ve düzlemselelemanlar ve eğrisel elemanlar olarak sınıflandırılabilir.


63

Sınıflandırma

1. Eğrisel Elemanlar;• Kemerler,• Tonoz,• Kubbe,• Türk Üçgeni,

2. Doğrusal ve düzlemsel elemanlar;• Sütun, Ayak,• Duvar,• Düz atkı (lento),• Hatıllar• Payanda,


64

Kemerler

• Kemerler, iki sütun veya ayak arasındaki açıklığı geçmek için yapılaneğri eksenli kirişlerdir. Kemerler, taş ya da tuğla ile inşa edilir. Taşkemerler, moloz, kaba yonu, ince yonu veya kesme taştan yapılır.

• Bir kemerde, kemer örgü taşı olarak üzengi, kilit taşı ve kemertaşları olmak üzere üç eleman bulunur. Üzengi taşı, kemerinbaşlama taşıdır. Kilit taşı, kemerin düşey ekseninde bulunan vekendisi ile üzengi arasındaki taşları kilitleyen taştır. Kemer taşları,kilit taşı ile üzengi taşları arasında kemeri oluşturan taşlardır.

• Kemerler, yerçekiminin etkisiyle düşey yük etkisi altındadır. Buyükler yapıdaki detay malzeme ve taşıyıcı sistem malzemesinin(kerpiç, tuğla veya taş) toplamıdır. Kemerler, üzerlerine gelen yükleribasınca çalışan elemanlarıyla taşımaktadır.


65

Kemerin Çeşitli Kısımlarının İsimleri


66

Kemer Yapım Şekilleri


67


68

Kemer Davranışı

• Yığma bir kemeri inşa etmek içiniskele üzerine kama biçimindekesilmiş kemer taşları yerleştirilir.Son taş olan kilit taşı yerineyerleştirilene kadar bu yapı ayaktaduramadığı için iskele bir geçicidestek olarak kullanılır. Destekkaldırıldığında, kemer mesnetleriitmeye başlar.

• Mesnetler kaçınılmaz olarak buitkiye yol verir ve kemer buhareketle beraber hafifçe yayılır,açılır. Kemer taşları, mukavemetigösteremeyen ara yüzeylerdenayrılmasıyla birlikte kemer çatlar veüç mafsallı kemer oluşur. Bu üçmafsallı kemer, mükememelsayılabilcek bir kararlılığa sahiptir.

Kemer Davranışı a) Yeni Yapılan Kemer b) Oturan 3 Mafsallı Kemer


69

Kemer Davranışı

• Doğru kemer tasarımı yapabilmek içinyaygın olarak zincir eğrisinebaşvurulmuştur. İki ucundan tutularakserbest bırakılan zincir, kendi ağırlığıaltında bütün kesitlerde çekmeoluşacak şekilde aşağıya doğru sarkar.

• Bu şeklin ters çevrilmiş halinde inşaedilecek olan kemerde hiç çekmegerilmesi görülmeyecektir. Böylecetamamen basınca çalışan bir kemer eldeedilmiş olur.

• İtki çizgisi kemerin merkezine yakınolduğunda, kemer yalnız basınçgerilmesi taşımaktadır. Bu sebeplekemerin istenilen şekilde davranmasıiçin, itki çizgisi merkeze mümkün olduğukadar yaklaştırılmaktadır.


70

Kemer Davranışı

• Kemerler, geometrikolarak uygun inşaedilmediği takdirde, itkiçizgisinin kesit içindekalmaması sebebiyle(şekil a ve b) göçecektir.

• Ayrıca yüklemedurumuna göre yerdeğiştiren itki çizgisi dekemerin kararlılığınıbozabilir.


71

Kemer Davranışı

• Yığma yapıların deprem etkisi altındadavranışı oldukça kötüdür. Elemanlarıbir arada tutacak güçlü bağlaraihtiyaç duyulan yığma yapılarda, ençok hasarlar kuleler, kubbeler ilekemerlerde meydana gelir.

• Kemerlerde mesnetlerin açılmasınıönlemek amacıyla ahşap veya demirgergiler kullanılır.

• Gergilerde oluşan çekme kuvveti,kemerin açılmasına engel olur.Basınca çalışan kemer ve tonozlardaortaya çıkan çekme gerilmelerininyanında mesnetlerin açılmasınıönleyen gergi demirlerininpaslanması, burkulması vb sebeplerde hasara sebep olur.


72

Kemer Davranışı


73

Kemerlerde yedi farklı göçme mekanizmasıMonasterio’ nun Manuscript leri

Beittedine Sarayı, Lübnan


74

Beittedine Sarayı, Lübnan


75

Kemerler

• Düşey yükün şiddetinin yatay yükten büyük olması sonucu, kesit içerisindekiçekme kuvvetlerinin şiddeti azalır. Kemerlerde kesit boyutlarının oldukçabüyük olmasının sebebi, taş veya tuğla kemerlerin kendi ağırlıklarının, kemerinstabilitesine sağladığı avantajdır. Kemerin herhangi bir noktasında oluşacakçekme kuvveti; zaten, çekme kuvvetlerine karşı çok zayıf olan taş veya tuğlanınçatlamasına sebep olacaktır.

• Kemerlerin stabilitesinin bozulmasına neden olan en büyük etken, mesnetlerinaçıklık yönünde açılmasıdır. Bu nedenle, pek çok tarihi yapının taş, tuğlakemerlerinde ahşap veya metal gergi çubuğu kullanılmıştır. Gergi çubukları ikiayak, bir ayak bir duvar veya iki duvar arasında kullanılmıştır. Taşıyıcı öğelerüzerine, üst örtünün üzengi seviyesinde veya hemen altında bulunan taşaoyulmuş yuva ya da duvar içerisine bırakılmış boşluklaramesnetlendirilmişlerdir.

• Gergi çubuklarının bir başka özelliği ise de, ayakların kemer itkisindenetkilenmesini önlemektir. Gergi ile bağlanması istenmeyen durumlarda,duvarlara payandalarla desteklenmiş ayaklar uzatılarak, eksenleridoğrultusunda, kemer mesnetleri üzerine ağırlık kütleleri asılmıştır .


76

Edirne-Selimiye Cami


77


78

Tarsus-Adana Roma Su kemeri

Tonozlar

• Tonoz, bir kemerin kendi düzleminde, dik doğrultusundaötelenmesi sonucu meydana gelen; yükleri, kemerlerin yüktaşıma prensibi ilkesine göre taşıyan, aynı zamanda dakabuk özelliği gösteren tek eğrilikli yapı elemanıdır.Tonozlarda, basınç kuvvetlerinden ötürü basınç gerilmelerioluşur .

• Tonoz çeşitleri; tek tonoz, çoklu tonoz, enine tonoz, haçvaritonoz ve çoklu haçvari tonoz olarak söylenebilir. Tonoz,kendi ağırlığı ile birlikte üzerindeki kaplama yüklerini detaşır. Bir tonozun kesiti, aynı eğrilikteki bir kemerineşdeğeridir. Tonoz mesnetlerinde oluşan yanal kuvvetler,temellere doğru kalınlaştırılmış duvarlar, kemerlerde olduğugibi gergiler veya payandalarla taşınır .


79

Tonoz Biçimleri


80

Tonozlar


81


82


83

Kubbeler

• Kubbe, bir kemerin simetri ekseni etrafında dönmesiyle eldeedilir. Kuvvetleri pozitif çift eğrilikli yüzeylerde taşıyankabuklardır. Tromp (tonoz mesnet), pandantif (küreselmesnet) ve Türk üçgeni, kubbeli mekan örtüsünde geçitelemanı olarak kullanılan en sık karşılaşılan formların başındagelmektedir (Kuban, 1998).

• Tarihi yığma kargir yapılarda kubbeler, küre parçası olarakyapılmışlardır. Kargirin çekmeye karşı gösterdiği olumsuzperformans, kubbe içinde yapılan pencerelerin oluşturduğuçekme gerilmeleri; bu iki olayın sonucunda pencerelerinbulunduğu noktalarda kubbede çatlakların oluşmasınasebebiyet verir .


84

Kubbeler

• Kubbeler sadece basınca çalışacakşekilde tasarlanmalarına rağmen,kasnağa yakın bölgelerde, derinolmayan çevre boyunca dağılançekme gerilmeleri görülür. Kubbe,aslında bir kemerin düşey eksenetrafında çevrilmesinden oluşanbir geometriye sahip bir dizikemerden meydana gelir.

• Kubbelerin geometrik tasarımkuralları kemerler ile benzerliktaşır. Çift yönlü eğrilik sebebiyle,bir yöndeki gerilmeler diğeryöndeki davranışı da etkiler.Poisson oranı kubbelerde önemkazanır.


85

Kubbeler

• Kubbenin maruz kaldığı yükün düşeybileşeni, kubbeyi taşıyan kemer,duvar vs elemanlarla zemineaktarılırken, yatay bileşen depayandalar ve gergilerle karşılanarakkubbenin açılması önlenir.

• Kubbede açılmaya sebep olan yataykuvvet, kalın beden duvarlarıylakarşılanabileceği gibi ağırlık kuleleriyardımıyla kuvvetin düşey bileşeninibüyütmek suretiyle kısa yoldanaşağıya doğru yönlendirilmesivasıtasıyla daha ince duvarlarla dataşınabilir.

• Bu yatay kuvvet, kubbeye mesnetlikyapan ve kubbenin açılmasınıönleyen kasnak kısmında yataydoğrultuda çekme, düşey doğrultudakayma gerilmeleri meydana getirir.

Payanda


86

Kubbeler

• Kubbenin tabanında oluşacak çekmegerilmelerine karşı alınacak en hayatiönlem, bölgenin çekme gerilmelerinedayanıklı bir malzemeden yapılmış birçember ile kuşatılmasıdır. Büyükkubbeli yapılardaki kasnaklar masif veağır yapısıyla, bu bölgede oluşacakçekme kuvvetlerini etkisiz halegetirirler .

• Kubbenin yükü, kubbe ayaklarıvasıtasıyla mesnet yüklerinin düşeybileşenlerini kemerlere; yanalbileşenleri ise kemer düzlemlerine dikdoğrultuda yerleştirilmiş yarımkemerler veya payandalarla alınır.Kubbeden kemerlere taşınan düşeyyüklerin kemer düzlemi içindekiitkileri de gergilerle alınır .


87

Kubbe Formları


88

Vatikan

Vatikan- Saint Pietro


89

Beyrut


90

Türk Üçgeni

Kare bir alt mekân üzerine kubbenin oturtulabilmesiiçin yapılan bu mimari geçiş öğesine; pandantif ya daTürk üçgeni de denilir.


91


Isfahan Cami, İran

92

Sütunlar ve Ayaklar

• Mekan örtü yüklerinin tekil noktalardan iletilmesihallerinde, düşey taşıyıcılar ayak ve sütunlardanoluşur. Sütunlar yekpare ya da birkaç blok taş ileoluşturulmuş düşey yapı elemanlarıdır.

• Birkaç blokla oluşturulduklarında, ağaç veyabronz kenetler yardımıyla birleştirilirler. Daha çokkare, çokgen ve daire kesitli olan sütunlarıntaşıdığı kiriş ya da kemer yükünü toplamak içinsütun başlığı, yükü altındaki yapı elemanınayaymak için sütun tabanı yapılır .


93


94

Beyrut-Byblos


95

Ayaklar

• Ayaklar, en kesitisütunlardan daha büyük;duvar gibi örülerek yapılandüşey taşıyıcılardır.

• Mekan örtüsünün formu vekullanım amacına veyüklerin iletiliş biçimlerinegöre karmaşık birgeometride üretilmişlerdir.


96

Ayaklar

• Ana taşıyıcı ayaklarda meydana gelebilecek birçatlak veya mafsal oluşumu, yapının stabilitesinibozarak tamamen yıkılmasına neden olabilir. Busebeple, bu tür elemanlarda kesitin eğilmeeksenine dik doğrultudaki boyutunun üçtebirinden fazla bir bölümde çekme gerilmesioluşmayacak çok büyük kesit boyutlarına ihtiyaçvardır.

• Tarihi yapılarda görünen büyük kesite sahip sütunve ayakların, geçmişte yıkılan yapılardan alınanderslere göre bu şekilde yapıldığı anlaşılmaktadır .


97

Duvarlar

• Düşey yüklerin yanı sıra kendi ağırlığını da taşıyan duvarlar,yatay yüklerin karşılanmasına da yardımcı olur. Yapılarısınırlandıran taşıyıcı duvarlar, yatay yüklerin büyükbölümünü alarak sütunların stabilitesine yardımcı olur.Yığma yapılarda taşıyıcı duvar kalınlığı, taşıdığı elemanlarınağırlıklarına bağlı olarak artar ya da azalır.

• Yığma yapıların depreme dayanıklılığını gösteren en önemliölçütlerden biri taşıyıcı duvarlar üzerindeki boşluk yüzdesiya da uzunluğudur. Bunun yanısıra duvarlarda oluşturulanpencere ya da kapı boşluklarının bina köşelerine olanmesafeleri ve bu boşluklar arasında kalan dolu uzunluklarında ilgili yönetmeliklerce belirli koşulları sağlaması gereklidir(DBYBHY, 2007).


98

Duvarlar

• Bir yapının kendi ağırlığından, döşeme ve çatınınöz ağırlığından kaynaklanan düşey yükler; rüzgar,deprem gibi dış etkilerden kaynaklanan yatayyükler; kemer, tonoz gibi eğrisel örtüelemanlarından kaynaklanan eğik yükler, duvarkalınlığını etkileyen faktörlerdir.

• Bunun yanı sıra kapı ve pencere boşlukları daduvarın özellikle yatay yük taşıma gücünü azaltır.Duvarın girintili çıkıntılı olması ya da duvaryüzeyinde destekleyiciler (payanda) olması iseduvar dayanımını artırıcı etkenlerdir.


99

Duvarlar

• Yığma yapılarda duvarlar düzlem dışı etkiler ile kaymaetkileri altında güç tükenmesine ulaşır. Oldukça büyüken kesitlere sahip olan duvarlarda, normalgerilmelerden kaynaklanan hasar tiplerine pekrastlanılmaz. Genellikle yığma duvarlar kapasitelerininçok küçük bir oranında normal gerilme taşırlar. Duvardanormal gerilmeler mevcut kapasitenin % 10-15’inigeçmez.

• Bağlayıcı harcın güç tükenmesine erişmesi veya yığmabirim ile bağlayıcı arasındaki aderansın kaybolmasısebebiyle kayma mekanizması oluşur. Bumekanizmalardan bazılarında ise yığma birim derzdenönce güç tükenmesine ulaşmaktadır.


100

Kayma Etkisi Altında Duvar-Göçme Mekanizmaları ve Gerilme Dağılımı


101

Duvarlar

• Kâgir yapıların düşey yüklere ve yatay depremyüklerine dayanımı; duvar geometrisine, kullanılanmalzeme dayanımına, yığma blokların birleştirilmeşekline bağlıdır. Kalın bir kâgir duvar, dolu ya da arasıboşluklu yapılabilir. Kalın duvarların iki yüzünüoluşturan duvarlar aynı tip blokla yapılabildiği gibi herbir duvar ayrı tip blokla, karma, oluşturulabilir.

• Duvarlar arası boş bırakılır ya da moloz taş ve harçladoldurulur. Dolu duvara tek cidarlı, iki yüzü arasıboşluklu yapılana; içi boş bırakıldıysa iki, doldurulduysaüç cidarlı duvar ya da sandık duvar denir


102

Duvarlar

• Kâgir yapıların düşey yüklere ve yatay depremyüklerine dayanımı; duvar geometrisine, kullanılanmalzeme dayanımına, yığma blokların birleştirilmeşekline bağlıdır.

• Kalın bir kâgir duvar, dolu ya da arası boşlukluyapılabilir. Kalın duvarların iki yüzünü oluşturanduvarlar aynı tip blokla yapılabildiği gibi her bir duvarayrı tip blokla, karma, oluşturulabilir.

• Duvarlar arası boş bırakılır ya da moloz taş ve harçladoldurulur. Dolu duvara tek cidarlı, iki yüzü arasıboşluklu yapılana; içi boş bırakıldıysa iki, doldurulduysaüç cidarlı duvar ya da sandık duvar denir.


103

Taşıyıcı Duvarlarda Toplam Uzunluk Sınırı

• Planda birbirine dikdoğrultuların her biriboyunca uzanan taşıyıcıduvarların, pencere vekapı boşluklarısayılmaksızın toplamuzunluğunun brüt katalanına ( konsol döşemealanlarındaki alan) oran(0.2 I) m/m2 ’den dahaaz olmamalıdır.


104

Taşıyıcı Duvarların En Büyük Desteklenmemiş Uzunluğu

• Herhangi bir taşıyıcı duvarın planda kendisine dik olarak saplanan taşıyıcı duvar eksenleriarasında kalan desteklenmemi uzunluğu birinci derece deprem bölgesinde en çok 5.5 m,diğer deprem bölgelerinde en çok 7.5 m olacaktır.

• Kerpiç Duvarları yığma binalarda desteklenmemiş duvar uzunluğu en fazla 4.5 m olacaktır.

• Deprem Yönetmeliği 2007, 5.4.5.2 – 5.4.5.1’de belirtilen en büyük desteklenmemiş duvarboyu koşulunun sağlanamaması durumunda bina köşelerinde ve söz konusu duvarda plandaeksenden eksene aralıkları 4.0 m.’yi geçmeyen betonarme düşey hatıllar yapılacaktır.

• Ancak bu tür düşey hatıllarla desteklenen duvarların toplam uzunluğu 16.0 m’yi geçemez.


105

Taşıyıcı Duvar Boşlukları

Her bir kapı ve pencere boşluğunun plandaki uzunluğu 3.0 m’den daha büyükolamaz. Kerpiç duvarlı binalarda kapı boşlukları yatayda 1.0 m ’den, düşeyde 1.90

m’den; pencere boşlukları yatayda 0.90 m’den, düşeyde 1.20 m’den daha büyükolamaz.


106

İstanbul Depreminden


107

1766’da İstanbul’da yaşanan deprem, zelzele-i şedide

Hatıllar

• Kalın kâgir duvarların düşey yükleraltında şişip açılmasını önlemekamacıyla belli seviyelerde düzenlenenhatıllar, duvar yüzlerini birbirinebağlayıp sağlamlaştırmanın yanındaduvarın yükseklik/kalınlık oranınıazaltır ve ilk çatlağın oluşacağı yeribelirleyerek çatlakların yapıya tehlikeoluşturacak şekilde bir başka yerdeortaya çıkmasını önler.

• Duvarlarda oturmaları ve açılmalarıönlemek için ahşap, beton, tuğladuvarlarda taş, taş duvarlarda tuğlahatıllar kullanılır. Ahşap hatıllarınkagir duvarlarda kullanılması 2500yıldır bilinen bir tekniktir, ancakahşabın zaman içinde çürümesi, suetkisiyle şişip sonra kuruması duvardaoturmalara yol açar.


108

ANALYSIS AND STRENGTHENING METHODS FOR HISTORICAL MASONRY STRUCTURES

Hafez Keypour1, Yasin M. Fahjan2, Ali Bayraktar3

Ahşap Hatıllar


109

Duvar örgüleri

Üç cidarlı duvar örgüsü


110

Duvar Örgüleri

a) Kuruduvar, b) Kiklop örgüsü (mozaik örgü), c) Moloz taş duvar,d) Kaba yonu, e) Düzensiz ince yonu, f) Düzgün ince yonu, g) Kesme taş

a b c

d e f g


111

Duvar Örgüleri

a b

c d

e f

g h

a. Normal yarım tuğla örgüsü, b. İngiliz örgüsü (blok örgü), c. Normal bir tuğla örgüsü, d. Gotik ya da Polonya örgüsü, e: Atlamalı örgü, f: Dörtte bir kaydırmalı yarım tuğla örgüsü, g: Hollanda ya da Flaman örgüsü, h: Haç biçimi örgü


112

Harçlar


113

Payanda


114

Payanda ve Uçan Payanda

Uçan Payanda


115

Temeller

• Temeller, yapının kendi ağırlığını, kullanımyüklerini, kar, rüzgar ve deprem yüklerinizemine ileten taşıyıcı elemanlardır.

• Yapı tekniğinin günümüz şartlarına göre çokilkel kaldığı, tarihi yapı temellerine bakılırsa,bugünkü anlamda temel oluşturmaolanaklarından bahsedilemez ve temel türleride birkaç adedi geçmez.


116

Temeller

• Sağlam zeminlerde genellikle sığ temeller (yüzeysel temel) yapılmıştır. Butemeller; ayak ve sütunların altına gelen ayrık temellerdir.


117

Temeller

• Ayrık ve sürekli temellerin, farklı boyutta yatay olarakkonmuş ahşap elemanların oluşturduğu bir (ızgara) yamesnetlendirildiği görülmektedir. Izgara sistemi, yapıyüklerinin daha büyük bir temel alanı boyunca zemineiletilmesi görevini üstlenmiştir.

• Derin temeller (ahşap kazıklı temeller), dolgu veya yumuşakzeminlerde, daha çok su içinde inşaa edilen yapılardakullanılmış, aynı zamanda bu yapılar zemine çakılankazıkların oluşturduğu bir temel sistemine oturtulmuştur.Kazık başlarının ahşap bir ızgara ile bağlandığı da görülür.

• Ahşap kazıkların genellikle su içinde bulunması ve hava iletemas etmemiş olması, bozulma ve çürüme olayınıgeciktirmiş hatta ve hatta en aza indirmiştir .


118

Döşemeler

• Döşemeler, binanın iki katını, yapının oturduğu zeminlekapalı hacmi ya da en üst kat ile dış mekanı, ayırmagörevi üstlenen yatay taşıyıcı yapı elemanıdır. Yapıdöşemeleri, inşa edildikleri malzemenin cinsine göreahşap, kargir döşeme gibi isimlendirilir .

• Döşemeler düşey yükler altında, çeşitli yük aktarımşekilleri dışında yapının genel davranışını etkilemezler;fakat deprem sırasında diyafram etkisi nedeniyle yatayyük aktarımı bakımından döşemelerin önemi artar.Döşemenin olmaması ya da boşlukların bulunmasıbinada düzensiz plan oluşturur ve yapının depremekarşı davranışını olumsuz etkiler .


119

Taş Döşeme

Mardin-Deyrulzafaran Manastrı


120

Ahşap Döşemeler


121

Adi Volta Döşeme

• 0.50 – 0.56 m. aks aralığında bir dizilmiş olan NPIprofiller arasına üç tuğladan yapılan tonozdöşemedir. Tuğlaları bağlayıcı olarak, genellikleçimento harcı veya yapının yaşına uygun olaraközel karışım harçları kullanılmıştır.

• Tuğlaların üstü çelik profil başlıklarının seviyesinekadar curuf betonu ile doldurularak tesviye edilirve döşeme kaplaması yapılır. Profillerin altı sıvateli ile kaplanarak tuğlalarla birlikte sıvanmasınınyanı sıra yalnız tuğlaların altı sıvanıp profillerin altıboyanabilir.


122

Adi Volta Döşeme


123

Düz Tavanlı Adi Volta Döşeme


124

Volta Döşeme

• 1.50 m. aks aralığında dizilmiş profiller arasına kalıpyapılarak, tuğlalarla tonoz şeklinde inşa edilir. Kalıplar,profillere asılan kancalara oturtulurlar. Bu döşemelerdeduvar dibinde başlangıcın profille başlamasına ihtiyaçyoktur. Tonoz, duvara oturtulur. Tonoz örgüsündebağlayıcı olarak, yapım yılı dikkate alındığında çimentoya da özel karışım harçları kullanıldığı görülür.

• Dolgu malzemesi olarak curuf betonu kullanıldığındaputrellerin üstünü örtecek kalınlıkta yapılmasıuygundur .


125


126

Volta Döşeme


127

Amsterdam Tren Garı


128

BÖLÜM 4

GELENEKSELYAPILARDA HASAR

TESPİT YÖNTEMLERİ

Giriş

Mevcut Durumun Tespiti :• Yapının hangi tarihte yapıldığı, zaman içersinde hangi amaç

veya amaçlarla kullanıldığı,• Herhangi bir afete (deprem, yangın, sel vb) maruz kalıp

kalmadığı, kaldıysa afet sonucunda onarım veyagüçlendirme yapılıp yapılmadığı,

• Hangi tür malzemelerin kullanıldığı,• Yapının geometrisinin, zemin profilinin ve temel şeklinin ne

olduğu,• Yapının taşıyıcı sistemini oluşturan duvarların yapım sistemi

ve mevcut durumu ile yapı taşıyıcı sistemi içindeki metal veahşap elemanların durumunun ne durumda olduğu,


130

Rölöve

• Yapının rölövesinin yanısıra düzenlenecek çizimlerdetaşıyıcı sistemin üzerinde belirlenen tüm sorunlarayrıntılı biçimde gösterilmelidir.

• Rölövede belirtilen diğer bilgilere ek olarak, çatlakgenişlikleri ve derinlikleri, düşeyden ve yataydansapmalar, görünür/gömülü metal/ ahşap elemanlar veyapı taşıyıcı sisteminin özelliklerinin belirlenmesindeyardımcı olabilecek her türlü bilgi verilmelidir.

• Gözlemlerin esas amacı, zaman içinde taşıyıcısisteminin nasıl çalıştığı ve nasıl zorlandığının doğruolarak tespit edilebilmesidir.


131

Yapısal HasarBiçimlerinin Belirlenmesi

• Yığma yapı elemanlarında çatlak oluşumu,

• Yığma yapı elemanlarında ezilme,

• Kemer ve tonozlarda oluşan deformasyonlar,

• Yığma duvarlarda oluşan dönmeler,

• Gergilerdeki hasarlar,

• Temellerde farklı oturmalar,

• Kubbe hasarları,

• Ahşap çerçevelerdeki bozulmalar.


132

Yığma Duvarlarda Düzlem Dışı Etkiler

• Duvar kesitlerinin geniş olmasısebebiyle en kesitte meydanagelebilecek ayrılmalar dahasarlara sebep olmaktadır.

• Düzlem dışı etkiler, yığmaduvarlar için çoğu zaman karşıkonulması zor etkilerdir.

• Düzlem dışı etkilere maruzkalan duvarlar, yatay hareketedirenmek için diğer yöndekiduvarlara iyice mesnetlenmişolmalıdır.


133

Moloz Dolgu Duvarlarda Donmanın Etkisi


134


135

[Giuffrè, 1999].

Harçsız (Kuru) Duvarlarda Kabarma Sorunu


136

Çatlak Oluşumu

• Yapıda çatlak oluşumu, o bölgedeki dayanımın sonaermesi ve yapıda serbest hareketin başladığı anlamınagelir.

• Yığma yapılarda oluşan çatlaklarda, öncelikle çatlağınyeni ya da eski olduğuna bakılmalıdır. Yeni çatlaklardaha net ve keskin kenarlı olup eski çatlaklar daha kirlive yuvarlak kenarlıdır.

• Çatlakların yerleri ve yapı üzerindeki dağılımı, yapıdakigerilme dağılımı ile çatlak oluşumunun sebeplerinindeğerlendirilmesi açısından bir fikir verecektir. Ayrıcayapıda çatlak rölövesinin çıkarılması tavsiye edilir.


137

Çatlak Oluşumu

• Çatlaklar her zaman yapıda göçmeye nedenolmaz. Önemli olan çatlağın zaman içindegelişip yapının güvenliğini tehdit etmesidir.Böyle bir olasılıktan kuşkulanılırsa çatlağınizlenmesi gerekir.

• Çatlağın genişliği, yapıda hareketli yük vesıcaklık değişimlerine bağlı olarak artıpeksilebilir. Burada önemli olan çatlakgelişiminin zaman içindeki devinimidir.


138

Yapının Dinamik Özelliklerinin Belirlenmesi

• Tarihi yapının deprem yükleri altındakidavranışını belirlemek amacıyla elastik titreşimperiyotlarının, sönüm oranının ve modşekillerinin hesaplanması gerekir.

• Bu büyüklüklerin tarihi yapıya zarar vermeden,hasarsız yöntemlerle, örneğin mikro titreşimyöntemi ile belirlenmesi mümkün olduğu gibideneysel olarak elde edilen mekanik özellikleraracılığıyla sayısal olarak da belirlenebilir.


139

Yapının İzlenmesi

Yapının mevcut güvenlik düzeyinin yeterli olupolmadığına karar verebilmek amacıyla yapılacakhesaplamalar ile birlikte yapıda belirlenenbozulmaların izlenmesi, yapıda kullanılmış olanher tür malzemenin mekanik özellikleri ile temelzemini ve temel sisteminin tüm özelliklerininbelirlenmesi gerekir.


140

Temel Zemini ile ilgiliÇalışmalar

• Temel zemini ile ilgili yeterli bilgi bulunmamasıdurumunda temel zemininin yeterli sayıda gözlemçukurları ve sondajlar ile incelenmesi gerekir. Sondajsayısı yapı alanı, derinliği ise temel genişliği ile orantılıdır. Kabaca 100 m2 için bir sondaj yapılması, sondajderinliğinin temel altında en az 5 m olacak şekildeseçilmesi uygun olmaktadır.

• Tarihi yapılarda zemin sorunları genelde yapının inşaedilmesinden hemen ya da bir süre sonra ortayaçıkmaktadır. Genelde bu tür yapılarda olası oturmalaryıllar önce tamamlanmış durumdadır.


141

Kemerlerde gergi sorunu


142


143

State of the Art of Research on Historic Structures in ItalyL. Binda and A. SaisiDept. of Structural Engineering - Politecnico of Milan. Italy


144

Malzeme ile ilgili Çalışmalar

• Tarihi yapılarda basınç gerilmesi seviyesinin, taş ve tuğla ileharç arasındaki kayma gerilmesinin, elastisite modülününve malzeme kalitesinin belirlenmesi için yaygın olaraksertlik, ultrases, flatjack vb. tahribatsız deneyyöntemlerinden yararlanılır.

• Tahribatsız deney yapılan elemanlardan alınan karotnumuneleri ile karot alınamayan malzemelerdenlaboratuarda numune hazırlanması için örnekler alınır,gerekli deneyler yapılır.

• Deneylerden elde edilen sonuçlar ile tahribatsız deneysonuçları,birlikte değerlendirilir, böylece tarihi yapının veonu oluşturan malzemelerin performansı belirlenir.Çatlakların derinliği ve yönü ultrases ölçümleri ile araştırılır.


145

MALZEME ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ İÇİN YAPILANÇALIŞMALAR

• Ölçüm yapılacak bölgeler kodlanır,• Ölçüm yapılacak bölgelerde varsa

kaplama kaldırılır, yüzey temizlenir,• Yüzey sıcaklığı ve nemi belirlenir,• Ultrases aleti ile ses geçiş süresi ölçülür,• Yüzey sertliği ölçülür,• Yapıdaki basınç gerilme seviyesi Flat-

Jack aleti ile belirlenir, gerilme-şekildeğiştirme ilişkisi araştırılır,

• Yapıda tuğla veya taş ile harç arasındakikayma dayanımı belirlenir,

• Gerektiğinde georadar ve endoskopikmuayene yöntemlerine başvurulur,

• Yapıdan yeterli sayıda örnek alınır (karotvb.).

Laboratuarda Yapılan Çalışmalar:

• Alındığı yapıya, kata ve elemana görekodlanmış numuneler deneye hazırlanır,

• Ultrases aleti ile karşılıklı yüzeylerde ses geçişsüresi ölçülür,

• Kondisyonlanan numunelerde birim ağırlık,su emme, özgül ağırlık deneyleri yapılır,

• Tek eksenli basınç deneyi yapılır.• Onarımda kullanılacak malzemelerin fiziksel

ve mekanik özellikleri belirlenen bu özgünmalzeme ile uyumunun araştırılması için,yapıdan alınan özgün taş, tuğla ve özellikleharç numunelerin mikroyapısal özellikleribelirlenir.

• Bu amaçla;a) İç yapı incelemesi yapılır (XRD,SEM-EDS,…).b) Renk ölçümü yapılarak, orijinalmalzeme ile onarımda kullanılacakmalzemenin renk uyumu araştırılır.


146

MALZEME ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ İÇİN YAPILANÇALIŞMALAR

Yerinde Yapılan Çalışmalar

• Ölçüm yapılacak bölgeler kodlanır,

• Ölçüm yapılacak bölgelerde varsa kaplamakaldırılır, yüzey temizlenir,

• Yüzey sıcaklığı ve nemi belirlenir,

• Ultrases aleti ile ses geçiş süresi ölçülür,

• Yüzey sertliği ölçülür,

• Yapıdaki basınç gerilme seviyesi Flat-Jackaleti ile belirlenir, gerilme-şekil değiştirmeilişkisi araştırılır,

• Yapıda tuğla veya taş ile harç arasındakikayma dayanımı belirlenir,

• Gerektiğinde georadar ve endoskopikmuayene yöntemlerine başvurulur,

• Yapıdan yeterli sayıda örnek alınır (karot vb.).

Laboratuarda Yapılan Çalışmalar

• Alındığı yapıya, kata ve elemana görekodlanmış numuneler deneye hazırlanır,

• Ultrases aleti ile karşılıklı yüzeylerde ses geçişsüresi ölçülür,

• Kondisyonlanan numunelerde birim ağırlık,su emme, özgül ağırlık deneyleri yapılır,

• Tek eksenli basınç deneyi yapılır.• Onarımda kullanılacak malzemelerin fiziksel

ve mekanik özellikleri belirlenen bu özgünmalzeme ile uyumunun araştırılması için,yapıdan alınan özgün taş, tuğla ve özellikleharç numunelerin mikroyapısal özellikleribelirlenir.

• Bu amaçla;a) İç yapı incelemesi yapılır (XRD,SEM-EDS,…).b) Renk ölçümü yapılarak, orijinalmalzeme ile onarımda kullanılacakmalzemenin renk uyumu araştırılır.


147

Sertlik ve Ölçümü

• Malzemelerin en önemli mekanik özellikleri, süneklik,elastisite, dayanım, tokluk ve sertliktir. Sertlik, birmalzemenin yüzeyine batırılan sert bir cisme karşıgösterdiği dirençtir.

• Sertliğin belirlenmesi ile malzemenin kökeni hakkındabilgi edinilir, farklı iki numunenin aynı malzemeye aitolup olmadığı anlaşılır. Sertlik deneylerinin yapılmasıkolaydır, deneyde malzeme tahrip edilmez.

• Sertlik değerinden malzemenin iç yapısına bağlıözelliklere geçilebilmesi için cismin homojen olması,yüzey özelliklerinin iç yapıdan farklı olmaması gerekir.


148

Sertlik ve Ölçümü

• Yapı malzemelerinde sertliğin belirlenmesi içinçoğunlukla geri sıçramanın ölçülmesi prensibinedayanan N tipi veya P tipi Schmit çekicindenyararlanılır. Bunlardan, N tipinde, bir bilye, P tipinde isebir pandül, arkasında bulunan yay yardımı ile yüzeyefırlatılır. Bilye veya pandül taş cismin yüzeyineçarptıktan sonra geri sıçrar, geri sıçrama ne kadarbüyükse sertlik o kadar yüksektir.

• Elemanın yüzeyindeki sıva veya kaplama kaldırıldıktansonra değişik noktalara en az 10 vuruş yapılmalı,maksimum vuruş değeri ile minimum vuruş değeriarasındaki fark 10’dan küçük olmalıdır.


149

Yüzey Sertliğinin Ölçülmesi

N tipi Schmit Çekici P tipi Schmit Çekici


150

Ultrases Ölçümü

• Frekansı 16.000’in üzerinde olan ve insan kulağıtarafından işitilmeyen ultrases dalgaları katı, sıvı ve gaziçinde belirli bir hız ile yayılır. Ultrases dalgaları da ışıkdalgaları gibi yayılır, yansır, kırılır ve difraksiyona uğrar.

• Ultrases deney tekniğinde, ses dalgaları cisme boşlukbırakılmaksızın temas ettirilen piezoelektrik transduserile gönderilir ve aynı özellikteki transduser yardımı ilealınır. Alıcı ve verici problar arasındaki ses dalgalarınıniletim süresi ve hızı zaman ölçer devre ile ölçülür.

• Cismin yoğunluğu düşük ise ve/veya bünyesindeçatlaklar var ise ses dalgalarının yayınımı ve dolayısıylases geçiş hızı düşük olur.


151

Ultrases Ölçümü

• Ultrases aleti ile karşılıklı yüzeylerde doğrudan ya daaynı yüzden dolaylı ölçüm yapılarak ses geçiş süresi (t,μs) ölçülür ve ses geçiş hızı (V, km/s) hesaplanır. Sesgeçiş hızının yüksek olması, boşlukların az, dolayısıyladayanımın yüksek olduğu anlamına gelir; ancak budeney dayanımının belirlenmesi için tek başına yeterlideğildir. Diğer ölçümle birlikte değerlendirilir.

• Özellikle çelik yapılarda çatlak oluşumunu izlemek içingözlem yapılacak bölgelere problar yerleştirilir, sesgeçiş süresi sürekli ölçülür ve kaydedilir. Ultrases geçişsüresindeki kayıtlar izlenerek çatlak oluşumu tespitedilir.


152

Ultrases Ölçümü

Doğrudan Ölçüm

Dolaylı Ölçüm

Çatlak Derinliği Araştırması

Çatlak Yönünün Araştırılması


153

Radyoaktif Yöntemler

• Malzemelerin incelenmesi için 1950’lerde radyoaktif deney metodugeliştirilmiştir. Bu metodun esası, elektromanyetik radyasyon üretenve yayan kaynak ile radyasyonun eleman içinden geçmesi için geçenzaman aralığını ölçen sensörden oluşmaktadır. Bu teknikte sistem,sensör, özel fotoğraf filmi formunda ise radyografi, gelenradyasyonu elektrik dalgalarına çevirir özellikte ise radyometriolarak adlandırılır.

• Malzemelerin iç yapısındaki elementler ile ilgili radyografikaraştırmalar için başlangıçta, 1940’ların sonunda, X ışınlarıkullanılmasına odaklanılmış; ancak 1950’lerde dikkatler gamaışınlarına yönelmiştir. İki ışının radyasyon yayma özelliğindeki temelfark, radyasyonun üretim kaynağı ve yayınım özelliğidir. X ışınları,yüksek voltajlı elektronik aletler ile üretilir, gama ışınları ise,radyoaktif izotopların bölünmesi sonucu açığa çıkan yan ürünlerdir.


154

Yerinde Basınç Deneyi

• Yığma yapılarda, ASTM C 1196-92 (Reapproved1997)’ye uygun olarak gerçekleştirilen yerindebasınç deneyinde; elemana uygulanan kuvvetin(P,kN) ve kuvvete karşılık gelen boy değişiminin(Δl, mm) ölçülmesine olanak sağlayan flatjackdeney düzeneğinden yararlanılır.

• Bu deney düzeneği, basınç uygulayan birkompresör ve bir basınç ölçer, basınç kuvvetiniyüzeye uygulamaya yarayan plaklar, deplasmanıölçmeye yarayan komparatör ve komparatörütespit etmeye yarayan pimlerden oluşmaktadır.


155



156


• Deneyin uygulanmasında, öncelikle deplasmanlarınölçüleceği pimler, şablona uygun olarak yapıştırılır;başlangıçtaki uzaklık (Lo, mm) ölçülür. Elemanda, tercihenyatay derzde plağın yerleştirileceği bölge, matkap ile açılır,harç kaldırıldığı için yapının zati yükü nedeni ile ölçümbölgesinde meydana gelen boy değişiminin belirlenmesiiçin pimler arasındaki mesafe (Δl, mm) tekrar ölçülür.

• Açılan bölgeye plak yerleştirilir, gerekli bağlantılar yapılır,kuvvet uygulanır, belirli aralıklarla kuvvet ve deplasmanlarölçülür. Deneylerden gerilme ve şekil değiştirmeler,elastisite modülü (E, MPa) ve ölçüm yapılan bölgedekigerilme seviyesi belirlenir. Bu gerilme seviyesi, şekildeğiştirmenin başlangıçtaki değerine ulaştığı gerilme düzeyiolarak kabul edilir.


157

Yerinde Kayma Deneyi

• Yığma yapıdaki kayma dayanımının ASTM C 1531-03 (American Society for Testing and Materials)’euygun olarak belirlendiği deney seti, kuvvetuygulayan kompresör, kuvvet ölçer ve deplasmanıtespit eden transducer’den oluşmaktadır.

• Deneyin uygulanmasında ölçüm yapılacakbölgenin iki tarafı açılır, bir taraftan yatay kuvvet(Py, kN) uygulanır, diğer tarafa yerleştirilentransduserin deplasmanı kaydettiği andaki kaymagerilmesi, yapıdaki kayma dayanımı olarak tespitedilir.


158



159


• Tahribatsız ölçümlerin yapıldığı bölgelerde, karotalınacak yerler belirlenir TS10465 (1992), yeterlisayıda 50 mm çapında, h (mm) yüksekliğindekarot numune çıkarılır, numune kodlanarakplastik torba içerisinde korumaya alınır.

• Laboratuara getirilen karotların ortama açıkyüzeyinden minimum 3 cm kalınlığında parçakesilir, karot alınan bölgeler, tekniğine uygunolarak kapatılırken, bu parça yüzeye kapak olarakyerleştirilir, karot olarak alınan bölgelerin görüntüolarak algılanması da önlenir.


160

İnfrared Tomografi Yöntemi

• İnfrared Tomografi Yöntemi, kızılötesi ışınlar ile yüzeysıcaklığı ölçülerek yüzeye yakın hasarlı bölgelerinbelirlendiği bir tekniktir. Bu tekniğin esası, yüzeyinsıcaklığına bağlı olarak belirli bir yoğunluktaelektromanyetik radyasyon yaymasına dayanır. Yüzey,yaklaşık oda sıcaklığında iken radyasyon, elektromanyetikspektrumunun (infrared) kızılötesi ışınlar bölgesindedir.

• Eğer elemanda dışarıdan içeriye veya içinden dışarıya bir ısıakışı var ise, kusurlu bölgeler çevresindeki malzeme farklıtermal iletkenlik gösterdiği için bu durum ısı akışını etkiler,ısı akışı farklılığı nedeni ile yüzey sıcaklığı üniform olmaz.Yüzey sıcaklığı ölçülerek kusurun varlığı anlaşılır, yeribelirlenir. Pratikte yüzey sıcaklığı, video kamera sisteminebenzer şekilde çalışan infrared tarayıcılar yardımı ile ölçülür.


161

Georadar Yöntemi

• Georadar yönteminde bir ortamiçinden elektromanyetik dalgalargönderilir, alıcı ve verici arasındageçen zaman kaydedilir vehedeflenen bir bölge taranır.Böylece ortamdaki fizikselsüreksizliklerin varlığına bağlıolarak bilinmeyen karakteristikleraçığa çıkarılabilir.

• Bu yöntem ile malzemeninmekanik özellikleri araştırılamazancak yapının gözle veya karotlabelirlenemeyen fizikselkarakteristikleri belirlenebilir.


162

Endoskopik Yöntem

• Yapıda kullanılan taşıyıcıelemanların boyutlarının çokbüyük olması, gözle veya karot ileulaşılamayan bölgelerdekullanılan malzemelerin nelerolduğuna karar verilememesidurumunda son zamanlardakullanılan yöntemlerden biridir vetıpta kullanılan uygulamadanfarklı değildir.

• Bu yöntem ile yapıda sadece 1 cmçapında delik açılır ve içeriyegönderilen kablo ile görüntüalınarak istenilen derinliktekullanılan malzemenin neolduğuna karar verilir


163

Yapıdan Numune Alınması

• Tahribatsız ölçümlerin yapıldığı bölgelerde, karotalınacak yerler belirlenir TS10465 (1992), yeterlisayıda 50 mm çapında, h (mm) yüksekliğindekarot numune çıkarılır, numune kodlanarakplastik torba içerisinde korumaya alınır.

• Laboratuara getirilen karotların ortama açıkyüzeyinden minimum 3 cm kalınlığında parçakesilir, karot alınan bölgeler, tekniğine uygunolarak kapatılırken, bu parça yüzeye kapak olarakyerleştirilir, karot olarak alınan bölgelerin görüntüolarak algılanması da önlenir .


164

Yapıdan Numune Alınması

Aköz, Yüzer, 2008


165

Karot Numunelerde Mekanik Deneyler

• Alındığı yapıya ve elemana göre kodlanan karot numunelerin,deneye hazırlanması için öncelikle birbirine paralel iki başıçap/yükseklik oranı 1/1 olacak şekilde taş kesme aleti ile düzeltilir.Bu numuneler, ortalama 48 saat süre ile sıcaklığı 20±2 °C, bağıl nemi%65±5 olan rüzgarsız laboratuar ortamında bekletilir. Numunelerinçapı ve yüksekliği ölçülür, birim ağırlığının belirlenmesi için tartılır,ses geçiş süresi ölçülür.

• Ölçüm ve tartım işleminden sonra düzeltilen yüzeylere alçı, çimentokarışımı hamur ile toplam 5-6 mm kalınlığında başlık yapılır. Başlığınsertleşmesinden sonra başlıklı yükseklik (h,mm) ölçülür. Bunumunelerde tek eksenli basınç deneyi yapılır, basınç etkisindemeydana gelen boy değişimi (Δl, mm) yük-boy değişimi ve kırmayükü (Pk, kN) belirlenir, basınç mukavemeti (fc , N/mm²), hesaplanır.


166

Örneklerde Mekanik Deneyler

• Laboratuarda ilgili standartlara uygun olarak numune hazırlanır vedeneyler gerçekleştirilir. Örneğin tuğlada mekanik deneyler için TS704 ve TS 705’e uygun olarak hazırlanan numunelerde, tek eksenlibasınç deneyi yapılır ,kırma yükü (Pk, kN) belirlenir, kırma yükününkuvvet uygulanan yüzeye oranlanması ile basınç dayanımı (fb,N/mm²) hesaplanır.

• Deney sonuçların verildiği çizelgede tuğlaların nominal boyutları,dar kenarı (e), uzun kenarı (l) ve kalınlığı (h) da verilir.

• Fiziksel deneyler için hazırlanan numunelerde kılcal su emme veağırlıkça su emme deneyler yapılır, deney sonuçlarından boşluklubirim hacim ağırlık (β, gr/cm3), ağırlıkça su emme (as, %), hacimce suemme (hs, %) ve kılcal su emme katsayıları (K, cm²/s) belirlenir.


167

Taş, Tuğla ve Harç ÖrneklerdeMikroyapısal Özellikler

• Fiziksel ve mekanik özellikleri belirlenen malzemelerin,onarımda kullanılacak malzeme ile uyumununaraştırılması amacı ile taş, tuğla ve özelikle harçnumunelerin mikroyapısal özelliklerinin belirlenmesigerekmektedir. Bu amaçla XRD ve SEM-EDS analizleriyapılır.

• XRD, kristal yapılarının X ışınları kullanılarakincelenmesi esasına dayanır ve mikroyapı özelliklerininaraştırılmasında yaygın olarak kullanılmaktadır.Taramalı elektron mikroskobu (SEM) ile mikro ölçektegörüntüleme ve istenilen noktada analiz (EDS) yapılarakelementel kompozisyonlar belirlenmektedir.


168

BÖLÜM 5

GELENEKSEL YAPILARDA UYGULANAN ONARIM VE

GÜÇLENDİRME TEKNİKLERİ

GİRİŞ

• Tarihi yapılarda yapılacak olan her türlü işlemin1964 yılında tarihi yapılarla ilgili olarak yapılantoplantıda alınan kararların özetlendiği VenedikTüzüğü’ne uygun olması gerekmektedir.

• Bu tüzüğe göre, restorasyon ile ilgili tüm işlemlerayrıntılı bir arkeolojik ve tarih araştırmasınıizlemeli, yapıda değişik periyotlara ait katkılarkorunmalı, yapıya eksik parçalar ve bölümler,yanlış anlamaya neden olmayacak ve özgünyapıdan farklı anlaşılacak şekilde birleştirilmeli,mevcut yapıya eklentiler yapılmamalıdır.

170GELENEKSEL STRÜKTÜREL SİSTEMLER VE

SORUNLARI

GİRİŞ

• Restorasyon işlemi geriye dönebilecek ya da gerektiğindesökülebilecek/düzeltilebilecek şekilde olmalı, her zaman özgünyapım yöntemleri ve malzeme özellikleri kullanılmalıdır. Tarihi yığmayapıların onarım ve güçlendirilmesinde öncelikle yapının gözlenmesigerekmektedir.

• Bu süreçte; yığma yapı elemanlarında onarım ve güçlendirmeaşamasında, çatlak oluşumu ve çatlağın eski/yeni olma durumu,yığma yapı elemanlarında ezilme durumu, kemer ve tonozlardakideformasyonlar, yığma duvarlarda oluşan dönmeler, farklıoturmalar, gergilerdeki mesnet sıyrılmaları ve kopmaları, yapıtaşıyıcı sistemini oluşturan duvarların yapım sistemi ve mevcutdurumu gözlemlenir ve zaman içinde yapı taşıyıcı sisteminin neşekilde zorlandığı belirlenmeye çalışılır .


171

Tarihi Yapıların Korunmasındaki Amaç

• Tarihi eserlerin korunmasında ana amaç, onlarınyapısal bütünlüklerini koruyarak geleceğe güvenleaktarılmalarının sağlanmasıdır. Ancak, buyapılırken tarihi eserin özgün niteliklerinibozmadan belge değerinin korunmaya çalışılmasıesastır.

• Tarihi yapıların onarım ve güçlendirilmesi biruzmanlık gerektirmekte, bu tür yapılarınrestorasyonu gereği gibi yapılmadığında geridönülmez hatalara neden olunabilmektedir.


SORUNLARI

TARİHİ YAPILARDA UYGULANAN ONARIM VEGÜÇLENDİRME TEKNİKLERİ

Sağlamlaştırma,

Bütünleme,

Yenileme,

Yeniden Yapma,

Temizleme ve Taşımadır.


SORUNLARI

Sağlamlaştırma

• Tarihi Yapının Malzemesinin,

• Taşıyıcı Sisteminin

• Üzerinde Bulunduğu ZemininSağlamlaştırılması


SORUNLARI

Tarihi yapının yapıldığı malzemesininsağlamlaştırılması

• Kerpiç malzemenin sağlamlaştırılması

• Ahşap öğelerin sağlamlaştırılması

• Taş öğelerin sağlamlaştırılması


SORUNLARI

Ahşap öğelerin sağlamlaştırılması

• Ahşap döşemeler genelde iki ve tek katlı yapılardagörülmektedir. Bu tür döşemeler için söz konusuiyileştirme yöntemi; genelde mevcut taşıyıcıdöşemenin gözden geçirilip, taşıyıcılık özellikleriniyitirmiş parçaların değiştirilmesidir.

• Taşıyıcı vasfı istenilen özellikte olmayan döşemeelemanlarının (ahşap döşeme kirişlerinde çürüme,mantarlaşma vb.) taşıyıcılık özelliklerinin iyileştirilmesi,mevcut malzemeden ya da döşemenin davranışına tersyönde hareket etmeyecek malzemeyle takviyeedilmesiyle sağlanır.


SORUNLARI


• Ahşap kirişli döşeme, deprem anında binanıntaşıyıcı elemanlarına yükü gerektiği gibiaktaramaması (diyafram etkisi gösterememesi)durumunda duvarlar kat yüksekliklerinin dahaüstünde bir boya sahipmiş gibi davranır.

• Bunun önlenmesi için çelik çubuk/profilleryardımıyla döşemenin altında X şeklindebağlantılar yapılabilir. Yapılan müdahalelerlebirlikte döşemeyi taşıyan ahşap kirişlerin sayısı daartırılabilir.


SORUNLARI


• İkinci adımda döşemenin mevcut taşıyıcıelemanları, yapının taşıyıcı duvarlarıyla mutlakabağlanmasıdır. Aynı zamanda döşemenin ikidoğrultulu çalışabilmesi için mevcut taşıyıcı tahtamalzemenin üzerine dik doğrultuda ikinci birtahta malzeme çivilenir.

• Her ne kadar uygulanması tarihi yığma kargiryapının kimliğini bozsa da bir başka alternatif dedöşemenin üzerine hasır çelikli ince birbetonarme tabaka yapılmasıdır.


SORUNLARI



SORUNLARI

Volta döşemeler

• Volta döşemeler, çelik kirişler arasına normal tuğlalarınkemer şeklinde örülmesiyle elde edilen, tek doğrultudaçalışan bir döşeme çeşididir. Düşey döşeme yüklerinituğla tonoz kemerleri basınca çalışarak uzundoğrultudaki çelik kirişlere, kirişler de üzerine oturduğuduvarlara ya da kirişlere aktarır.

• Deprem yükleri altında çelik profiller kayabilir, tuğlakemerler, düzlemine dik ve düzlemi doğrultusundakieğilme ile zayıflayabilir, çelik kirişlerle tuğla arasındaetkileşim olabilir ve sistem bir diyafram çalışmasıgöstermeyebilir.


SORUNLARI

Volta döşemeler

• Volta döşemelerde kemer açıklığının kiriş açıklığının 1/3’ündenbüyük olmaması istenir. Döşemenin diyafram etkisigösterememesi, kemer açıklığının kiriş açıklığının 1/3’ündenbüyük olması vb. durumlarda, volta döşemelerde uygulanacakgüçlendirme çeşidi çelik çubuk ya da profiller yardımıyladöşemenin altına X şeklinde bağlantılar yapılmasıyla olabilir.


SORUNLARI

Duvarların güçlendirilmesi

• Bünyesinde doğal hidrolik kireç, rötre engelleyici, doğalsu tutucular, süper akışkanlaştırıcıları barındırır. Çatlaknedeniyle yük taşıma fonksiyonu azalmış ya dakaybolmuş tarihi değer taşıyan taş, tuğla ve tüfyapılarda, boşlukların ve büyük oyuklarındoldurulmasında, voltaların içine enjeksiyon, duvarlarıniçine enjeksiyon, çatlakların yapıştırılması vetemellerde kullanılması tavsiye edilir.

• Hiçbir orijinal yapı malzemesi ve restorasyon işlemisırasında ve sonrasında kullanılan herhangi başka birmalzeme ile olumsuz kimyasal etkileşim yaratmadığıkullanıcılar tarafından belirtilmektedir.


SORUNLARI

Çatlak onarımı

• Yığma yapılardaki çatlaklarınonarılabilmesi için çatlaklarındurmuş/durdurulmuş olması gerekir.Çatlak onarımı kendi başına bir olaydeğildir. Çatlak etkileyen bir kuvvetkarşısında dayanım yetersizliğininifadesidir. Çatlağa yol açan etki ortadankaldırıldıktan sonra çatlak onarımıyapılmalıdır

• Taş öğelerde meydana gelen en belirginbozulma, çatlaklardır. Bu bölümü küçükçatlakların ve geniş çatlakların onarımıolarak ikiye ayırabiliriz.

• Küçük çatlakların onarımı : 0.2 mm denküçük çatlakların onarımına ihtiyaç yoktur.

• 0.3 mm den büyük 3 mm den küçükçatlakların onarımı için epoksi harcıkullanılabilir.


SORUNLARI

Çatlakların onarımı

Bu uygulamada şu adımlar izlenir:• Çatlakların etrafından son kat (sıva...), temizlenerekuzaklaştırılır, sonra hava jeti veya su jeti ile tozlar ve kalanharçlar veya maddeler kırığın etrafından temizlenir.• Deliğin 5 cm içine doğru meme ucu uzatılır.• Meme ucunun bulunduğu yer enjeksiyon macunu ilekapatılır.• Macun iyice sertleştikten sonra kırık epoksi iledoldurulur. Uygulanan enjeksiyon 3 Mpa basınçtauygulanmalıdır.• Bu işlemlerden sonra çatlak tekrar hava jeti iletemizlenir.


SORUNLARI

Çatlaklarda epoksi harcı uygulanması


SORUNLARI

Uygulanacak epoksi malzemenin özellikleri

• Uygulanacak epoksi malzemenin özellikleri;

• Epoksi 5 Cº den aşağıda kullanılamaz.

• Epoksi ortam sıcaklığına göre akışkanlığını taşır yada sertleşir.

• Sertleşme süresi, sıcaklığa bağlıdır.

• İdeal uygulama sıcaklığı 20 – 25 Cº dir.

• İnce çatlaklarda düşük basınç ve uzun süre, dahabüyük çatlaklarda büyük basınçta kısa süreuygulanır.


SORUNLARI

Geniş çatlakların onarımı

• Çatlak eğer 3 mm den büyük ise grout enjeksiyonu dauygulanabilir; ama çatlaklar 10 mm den büyükse veyaduvarı oluşturan taş ya da tuğlalar düşmüşse, dahageniş bir uygulama gerekecektir. Uygulanacak metodbir çeşit duvar güçlendirme yöntemi olaraktanımlanabilir.

• Düşey çatlaklarda çatlağa bitişik taş ya da tuğlalarçıkarılır ve dikiş elemanları ya da çelik barlar eklenir, taştuğla duvarın boşlukları, betonla ya da zengin çimentogrout ile birlikte uygun olarak. Bu yöntem duvarın diğeryüzünde de uygulanmalıdır .


SORUNLARI

Duvardaki çatlakların çelik çubuk ya da dikiş elemanı ile giderilmesi


SORUNLARI


SORUNLARI


SORUNLARI


SORUNLARI

Çatlak bölgesinin onarılması

• Duvarda, taşların ya da tuğlaların 15 – 20 cmgenişliğinde düşey olarak birbirinden ayrılması halinde,çatlak büyütülerek tuğla veya taşla ve zengin harçlaçatlak bölgesi onarılır . Bir diğer alternatif; bütüngevşek taş veya tuğlalar uzaklaştırılır.

• Çatlak tümüyle betonla doldurulur. Bu yöntemde tuğladuvarda kolon oluşması sağlanır. φ 14 lük donatıkolonun içine φ 8 lik etriyelerle sarılarak monte edilir.

• Diğer bir alternatif; tuğla duvarda tuğlalar çıkarılarakyerlerine betonarme eleman yapılmasıdır. Böylelikletuğla duvar üzerine gelen gerilmeleri karşılamış olur.


SORUNLARI



SORUNLARI


• Yığma duvar büyük ölçüde zarar görmüşse, meselasürekli yanal çarpıklıklar, bükülmeler veya duvargenişliğinde baştan başa meydana gelenkamburlaşmalar gibi problemli duvar parçaları tümüyleuzaklaştırılır ve duvarın o kısmı yeniden yapılır.

• Dağılmış ya da kamburlaşmış durumda olan duvarlareğer kalıp kurulacak kadar stabil ise, duvarın tamamenyeniden yapılmasından kaçınılmalıdır.

• Uygulamada duvarın hasarlı kısmı uzaklaştırılır, hasarlıkısmın boşlukları beton ya da çimento grout iledoldurulur.


SORUNLARI

Duvar birleşimlerinde onarım ve güçlendirme

• Duvar birleşimleri statik (işletme yükleri, çarpmaetkileri, trafik) ve dinamik etkiler (deprem)altında, yetersiz bağlantı veya bağlantıların yeterlidayanımda olmaması sonucunda, geniş düşeykırıklar veya ayrılmalar oluşabilir.

• Duvardaki birleşimleri iyileştirmek için birçokyöntem vardır. Günümüzde en sık kullanılanyöntemleri şu başlıklar altında sıralayabiliriz, taşveya tuğla ekleme, çelik levhalarla sarılarakgüçlendirme, lifli polimer ile güçlendirme.


SORUNLARI

Tuğla örme ya da taş ekleme yöntemi

• Tuğla örmek veya kırıkboyunca taş eklemekkullanılan bir yöntemdir.

• Bitişik (komşu) tuğla veyataş 1 ve 2 numaralı yerdegösterildiği gibi çıkarılır veyeni tuğla veya taş 3numarada gösterildiği gibiyerleştirilir.

• Taş yerleştirilirken yüksekçimento grout ile içineyerleştirilir ve iki duvararasındaki boşluk zengingrout ile doldurulur.


SORUNLARI

Tuğla örme ya da taş ekleme yöntemi

• Eğer köşe tamamen kopmuşsa, mevcut duvarıgüçlendirmek için; ilk önce çatı veya taşıyıcısistem geçici desteğe alınmalıdır, sonra yığmaduvardaki ek yerler çıkarılmalı ve temizlenmelidir.

• Betonarme donatısı hazırlanıp köşe duvarlarıniçine bağlanmalıdır. Bu uygulama duvarbirleşimini de güçlendirebilir.

• Uygulaması yapılacak olan bu çeşit kolonlarminimum 4φ16 boyuna donatılı ve φ8/20 etriyeliolmalıdır.


SORUNLARI

Duvarda kolon oluşturulması


SORUNLARI

Çelik kuşaklarla güçlendirme

• Diğer bir yöntem, duvarlarçelik levhalarla kuşaklanarakveya duvarın her yüzündeçatıya veya döşemediyaframlarına monteedilerek kullanılan çeliklevhalarlagüçlendirilmesidir.

• Bu çeşit kuşaklama dikeykuvvetlere karşı duvarıgüçlendirir fakat, duvarıyatay (düzlem) kuvvetlerekarşı güçlendirmez.


SORUNLARI


• Çemberlitaş’ın yüksekliğikaidesiyle birlikte 33 metredir.6 parça porfir silindir bloğunüst üste gelmesiyleoluşmuştur. Sütun altıgen birkaide üzerine oturur.

• 1672’deki büyük yangındadikilitaş, çevresindeki yapılarlabirlikte büyük zarar gördü veporfir bloklar çatladı. II.Mustafa döneminde 1701’deçatlayan sütunlar, çemberlerlesağlamlaştırıldı.

200

Çemberlitaş



Çelik Levhalarla Duvarın KuşaklanmasıÇelik Levhalarla Güçlendirme


SORUNLARI

Kubbe ve kasnak eteğinde çelik şerit uygulaması


SORUNLARI

Sütunlarda çatlak onarımı


SORUNLARI

Lifli polimer uygulaması (FRP Uygulaması)

• Yığma duvarlarda yapılabilecek diğer biruygulama ise lifli polimer ile güçlendirmedir.Bu malzemelerin, geleneksel olarak kullanılançelik lama-plak takviyesine karşı başta gelenüstünlükleri korozyona dayanıklı olmaları, hafifolmalarıdır.

• Yüksek maliyeti, en önemli dezavantajıdır.Cam, karbon ve aramid olarak üç çeşittirler.


SORUNLARI

Lifli polimer uygulaması


SORUNLARI


• Yığma yapıların duvarları taşıyıcı özelliktedir.Bu duvarların kesmeye ve eğilmeye karşımukavemeti lif takviyeli polimer sistemlerlearttırılabilir.

• Duvarlardaki hasarı onarmak için, çatlaklarepoksi bazlı yüksek mukavemetli tamirharçlarıyla doldurulur, eğilmeye karşı boyuna,kesmeye karşı enine doğrultuda lifli polimeruygulanabilir.


SORUNLARI



SORUNLARI

Duvar İlave Etme

208

Yeni parça ile diğer kısımların Birlikte çalışma problemi vardır.


Kemerlerde güçlendirme

209

Beton Dolgu

Bağlantı Çubukları

Yapıştırıcı Yüzey

Beton Dolgu



210

Püskürtme Beton Dolgu



Ayağa ek Destek

Çelik Destek Mesnette Kesme


Örnekler

211

(Page, 1996)



212

Alt Payandalama

Nehir yatağı

Kazı


213

Duvar Kalınlığı Payanda

Payandalarla ilgili geometrik düzenlemeler (IAEE, 1986).


Kazık çakma (micro-piling)


SORUNLARI

Püskürtme beton uygulaması

• Duvarın güçlendirmesinde bir yöntem; hasır çelikdonatı tek yönlü ya da iki yönlü olarak taşıyıcı duvarauygulanır, üstten ∅18, ∅20 gibi çelik ankrajlarla tavandöşemesine tespit edilir. Bu işlemlere binada bir simetridahilinde başlanır, daha sonra diğer bölümlere geçilir. İçduvar yüzlerinde sıva temizlenip, çimento şerbetipüskürtülerek, yüzey hazırlanır.

• Püskürtme beton uygulanırken yeterli uzaklık bırakmakzor olduğundan bina içlerinde 450 dozlu sıvauygulanabilir. Taşıyıcı duvarların yeniden örülmesigerektiğinde, kalan duvarlar geçici iksaya alınmadanmevcut duvarlar yıkılmamalıdır.


SORUNLARI

Püskürtme beton uygulaması

• Projesine uygun olarak takviye yapılacak bina köşe bölgelerininişaretlenmesi yapılır, bu bölgeler içindeki sıvalar kaldırılır, derz aralıklarıkısmen açılır, yüzey yabancı maddelerden olabildiğince temizlendiktensonra çimento şerbeti püskürtülerek yüzey hazırlığı yapılıp gerekli ankrajdelikleri açılır. Ankraj delikleri toz ve nemden arındırıldıktan sonra, ankrajçubukları projesine uygun olarak dolu tuğla veya taş duvarlarda epoksi ileyerleştirilir.

• Duvar yüzeyine ankrajlar (örneğin:metrekarede 4 adet) yerleştirilerek hasırçelik monte edilir. Öngörülenyerlere özenle yerleştirilen donatılar aderansızayıflatacak her türlü kirden arındırılmış, temiz olmalıdır. Hasır çeliklerdebindirmeler bir veya bir buçuk göz olacak şekilde yapılır. Hasır donatınınmevcut duvarlardan belirli bir uzaklıkta tutulabilmesi için mesafeayarlayıcılar kullanılmalıdır. Hasır çelikler gevşek olmadan sıkı bir şekildetespit edilmelidir. Bu işlemler bittikten sonra püskürtme beton uygulaması(shotcrete) yapılır .


SORUNLARI

Kaynaklar

1. “Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik”, 2007. Bayındırlık ve İskan BakanlığıDeprem Araştırma Enstitüsü.2. AKMAN, M.S., 2000. “Yapı Hasarları ve Onarım İlkeleri”, TMMOB İnşaat müh. Odası İstanbul ŞubesiYayını, İstanbul.3. BAYÜLKE, N., 1980. “Yığma Yapılar”, İmar ve İskan Bakanlığı Deprem Araştırma Enstitüsü Başkanlığı,Ankara.4. BAYÜLKE, N., 1978. “Tuğla Yığma Yapıların Depremdeki Davranışları”, Deprem Araştırma EnstitüsüBülteni, No: 22, 26-42.5. ÇILI, F., 1978. “Yığma Yapıların Yatay Yüklere Göre Hesabı”, Deprem Araştırma Enstitüsü Bülteni, No:22, 7-257. GÜREL, M.A., 2001. “Kargir Dolgu Duvarların Düzlemlerine Dik Deprem Etkileri Altında Davranışları”,Doktora Tezi, İ.T.Ü. İnşaat Fakültesi, İstanbul.8. YORULMAZ, M., DABIJA, F.,DABIJA, E., DULACSKA, E., and VINTZELEOU, E., Design and Construction ofStone and Brick–Masonry Buildings, Building Construction under Seismic Conditions in the BalkanRegion,Vienna, 1984.9. ÇELİK, O.C., SESİGÜR, H. ÇILI,F., Turkish Experience on Seismic Retrofit of Buildings Using SteelMembers, National Symposiumon Steel, Timber and CompositeStructures, 18-19 May, Sofia,2006.10. DRYSDALE, G.R., HAMID, A.A., BAKER, L.R., Masonry Structures, Prentice Hall, 1994.


217

Sorular ?