Олон улсын худалдаа

Макро эдийн засаг хичээлА.Гэлэгжамц

2009 он

Эдийн засгийн ухааны олонсалбаруудын дотроос хамгийн эртүүссэн салбар бол олон улсынэдийн засаг юм. Олон улсынэдийн засаг нь улс орнуудынхоорондох бараа, үйлчилгээ,капиталын хөдөлгөөнийгсудална.

Гадаад худалдаа гэж юу вэ?

XVI-XVII зууны үеэс ОУ-ынхудалдааг судалж эхэлсэн бөгөөдтэр үеийн эдийн засагчдыгмеркантилистууд гэнэ...................

XVIII зууны эцсээр....................меркантилистуудын үзэл байрсууриа алдаж, чөлөөт худалдааныүзэл гарч ирсэн..........................

ОУ-ын худалдаа хийх нь чухамяагаад ашигтай байдаг вэгэдгийг ОУ-ын худалдааны:

1. Туйлын давуу талын онол

2. Харьцангуй давуу талын онолоортайлбарладаг.

Туйлын давуу талын онолСонгодог онолын анхны төлөөлөгчА.Смит туйлын давуу талынонолыг анх үндэслэж, улсорнуудын хоорондох гадаадхудалдааг тайлбарласан. Улсорнууд ОУ-ын худалдаандоролцсоноор:

Адам СМИТ (1723-1790)

• Хямд зардлаар хэрэгцээгээ хангах• Бага зардлаар ихийг үйлдвэрлэж, үйлдвэрлэхийнхээхэмжээг нэмэгдүүлэх боломжийг олж авдаг.

Туйлын давуу талын онолоорОУ-ын худалдаа хийгдэхэддараах зүйлс шалтгаан нь болжбайдаг гэж үздэг.

• Үйлдвэрлэлийн нөхцөлийн ялгаа• Хэрэглэгчдийн сонирхолын ялгаа• Технологи нь ялгаатай

Харьцангуй давуу талын онол

Д.Рикардо XIX зууны эхээр өөрийнхарьцангуй онолоо боловсруулж,туйлын давуу талын онолынтайлбарлаж чадаагүй тодорхойасуултанд хариулт өгсөн байдаг.

• Харьцангуй давуу талын онолоор ямар чбүтээгдэхүүнээр туйлын давуу талгүй улсолон улсын худалдаанаас ашиг олж болохыгтайлбарласан байдаг.

David Ricardo (1772-1823)

Үйлдвэрлэлийн боломж

A

B

Кофе

(тон

н)

Кофе

(тон

н)

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

30

25

20

15

10

5

05 10 15 20 25 30 5 10 15 20

Цагаан будаа (тонн) Цагаан будаа (тонн )

А улс Б улс

А улс цагаан будаагаараа харьцангуй давуу талтай

Б улс кофегоороо харьцангуй давуу талтай

Харьцангуй давуу талын тухай...Үйлдвэрлэлийн боломж

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр аль улс ньхарьцангуй давуу талтай вэ? гэдгийг түүнийүйлдвэрлэлийн харьцангуй зардлаартодорхойлдог. Харьцангуй зардлыг тухайнбүтээгдэхүүн үйлчилгээний үйлдвэрлэлийналдагдсан боломжийн зардлаар хэмждэг.

Худалдааны нөхцөл

Худалдаанаас олох ашигШинэ сонголт

Худалдааны боломж

Судлах нь…

Харьцангуй давуу талын тухай...Үйлдвэрлэлийн боломж

Кофе

(тон

н)

Кофе

(тон

н)

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

30

25

20

15

10

5

05 10 15 20 25 30 5 10 15 20

A

B

Худалдааны боломжит шулуун

Худалдааны боломжит шулуун

Цагаан будаа(тонн) Цагаан будаа (тонн)

А улс Б улсХарьцангуй давуу талын тухай...

Үйлдвэрлэлийн боломж

Худалдааны боломжит шулуун

Кофе

(тон

н)

Кофе

(тон

н)

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

30

25

20

15

10

5

05 10 15 20 25 30 5 10 15 20

A

B

Худалдааны боломжит шулуун

Худалдааны боломжит шулуунA’

B’

Цагаан будаа(тонн) Цагаан будаа (тонн)

Худалдаанаас олох ашигА улс Б улс

Худалдааны боломжит шулуун

Кофе

(тон

н)

Кофе

(тон

н)

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

30

25

20

15

10

5

05 10 15 20 25 30 5 10 15 20

A

B

Худалдааны боломжит шулуун

Худалдааны боломжит шулуунA’

B’

Цагаан будаа(тонн) Цагаан будаа (тонн)

Худалдаанаас олох ашигА улс Б улс

Чөлөөт худалдааны асуудал...

А улсын экспортын нийлүүлэлт ба импортын эрэлт

А улсын хөнгөн цагааны дотоодын

зах зээл

А улсын экспорт ба импорт

Dd

Sd

Хэрвээ дэлхийн ЗЗ-ийн А улсынхаас 25

центээр илүү гэвэл

$1.50

1.25

1.00

.75

.50

.25

Үнэ

(нэг

кг/до

ллар

)

10050 75 125 150Хэмжээ

10050

Үнэ

(нэг

кг/до

ллар

)

$1.50

1.25

1.00

.75

.50

.25

Хэмжээ

Экспорт = 50$1.50

1.25

1.00

.75

.50

.25

10050

Dd

Үнэ

(нэг

кг/до

ллар

)

Үнэ

(нэг

кг/до

ллар

)

10050 75 125 150

илүүдэл = 50

$1.50

1.25

1.00

.75

.50

.25

Хэрвээ дэлхийн зах зээл дээр үнэ цааш өссөн

гэвэл...

Sd

Хэмжээ Хэмжээ

А улсын экспортын нийлүүлэлт ба импортын эрэлт

А улсын хөнгөн цагааны дотоодын

зах зээл

А улсын экспорт ба импорт

Экспорт = 50

Экспорт = 100$1.50

1.25

1.00

.75

.50

.25

10050

Dd

Үнэ

(нэг

кг/до

ллар

)

Үнэ

(нэг

кг/до

ллар

)

10050 75 125 150

илүүдэл = 50

илүүдэл = 100 $1.50

1.25

1.00

.75

.50

.25

Хэрвээ дэлхийн ЗЗ дээр үнэ 1$-оос бага гэвэл...

Sd

А улсын экспорт

Хэмжээ Хэмжээ

А улсын экспортын нийлүүлэлт ба импортын эрэлт

А улсын хөнгөн цагааны дотоодын

зах зээл

А улсын экспорт ба импорт

хомсдол = 50

$1.50

1.25

1.00

.75

.50

.25

10050

Dd

Үнэ

(нэг

кг/до

ллар

)

Үнэ

(нэг

кг/до

ллар

)

10050 75 125 150

илүүдэл = 50

илүүдэл = 100 $1.50

1.25

1.00

.75

.50

.25

Sd

экспорт = 50

экспорт = 100

импорт = 50

А улсын экспорт

Хэмжээ Хэмжээ

А улсын экспортын нийлүүлэлт ба импортын эрэлт

А улсын хөнгөн цагааны дотоодын

зах зээл

А улсын экспорт ба импорт

хомсдол = 50

хомсдол = 100

$1.50

1.25

1.00

.75

.50

.25

10050

Dd

Үнэ

(нэг

кг/до

ллар

)

Үнэ

(нэг

кг/до

ллар

)

10050 75 125 150

илүүдэл = 50

илүүдэл = 100

А улсын экспорт

экспорт = 50

экспорт = 100

импорт = 50

импорт = 100

А улсын импорт

$1.50

1.25

1.00

.75

.50

.25

Sd

Хэмжээ Хэмжээ

А улсын экспортын нийлүүлэлт ба импортын эрэлт

А улсын хөнгөн цагааны дотоодын

зах зээл

А улсын экспорт ба импорт

DdХомсдол = 50

$1.50

1.25

1.00

.75

.50

.25

10050

Үнэ

(нэг

кг/до

ллар

)

Үнэ

(нэг

кг/до

ллар

)

10050 75 125 150

Илүүдэл = 100

С улсын экспорт

С улсын импорт

$1.50

1.25

1.00

.75

.50

.25

Sd

Илүүдэл = 50

Хэмжээ Хэмжээ

С улсын экспортын нийлүүлэлт ба импортын эрэлт

С улсын хөнгөн цагааны дотоодын

зах зээл

С улсын экспорт ба импорт

Дэлхийн ЗЗ дээрх экспорт болон импортын тэнцвэрт үнэ ба тоо хэмжээ

Үнэ

(нэг

кг/до

ллар

)А улсын экспорт

А улсын импорт

Хэмжээ

С улсын экспорт

С улсын импорт

10050

$1.50

1.25

1.00

.75

.50

.25

25

.88 Тэнцвэр

Олон улсын худалдааны бодлого

Тухайн улсын экспорт, импортынхэмжээг өөрчлөх замаар эдийнзасгийн төлөв байдалднөлөөлөхөд чиглэсэн төрөлбүрийн хөтөлбөр, үйл ажиллагааголон улсын худалдааны бодлогогэнэ.

Худалдааны хориг саад

Тарифын хориг саадОрлогын тарифХамгаалалтын тарифИмпортын квотТарифын бус хориг саадДемпинг

Тарифын ЭЗ-ийн үр дүн

1. Жижиг улсын эдийн засаг анализ

2. Том улсын эдийн засгийн анализ

PY

QYO

S

D

P w

P t

F

A

G

a b c d

ОУ-ын ЗЗ-ийн үнэ

Татварын дараах импорт

① үнийн өсөлт

Q1 Q2Q3 Q4

Татварын өмнөх импорт

② татварын дараах импортын бууралт

eB

C

H

③a+b+c+d нь хэрэглэгчийн алдагдал

④ a нь үйлдвэрлэгчийн илүүдлийн өсөлт

⑤ c нь засгийн газрын тарифын орлого

Алдагдал：a+b+c+d（хэрэглэгч）Ашиг ：a（үйлдвэрлэгч）+c（засгийн газар）

⑥ (b+d） нь цэвэр ашиг

1. Жижиг улсын эдийн засаг анализ

1. Том улсын эдийн засгийн анализ

PY

QYO

S

D

Pw

Pt

PW1

Pt1

Q1 Q3 Q4 Q4

a b c df

t

PW1：Том улсын импортын бууралт, ОУ-ын зах зээлийн үнийн уналт

Pt1：татварын дараах дотоодын бууралт

O

P

QD

S

PW

PQ

Q1 Q3 Q4 Q2

a b c d

Импортын квотын ЭЗ-ийн үр дүн

Импортын квотын ЭЗ-ийн үр дүн

PW

PW&Q

SD

DD

P

Q

Квот тогтоогчийн

орлогоSW&Q

Үйлдвэрлэгчийн илүүдлийн өсөлт

Үхмэл хэмжээ/ алдагдал

Квот

Демпинг

ЭЗ-ийн үр дүн P,C

QQ O

DF

MRF

MCMC

DD MRD

PF

PD

Үнийн ялгаварлал

Гадаадын ЗЗ

Дотоодын ЗЗ

Гадаадын ЗЗ нь дотоодын ЗЗ-ээс илүү их мэдрэмжтэй

байна...Дотоодын ЗЗ-ийнүнэ гадаад ЗЗ-ийнүнээс өндөр байх...

ТАРИФЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН НӨЛӨӨ

Шууд үр дүн:• Хэрэглээг зохицуулах• Дотоодын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх

• Импортоос татгалзах• Тарифын орлогоШууд бус үр дүн

ТАРИФЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН НӨЛӨӨ

Квотын эдийн засгийн нөлөө

Тариф болон квотын цэвэр зардал

Орлогын хуваарилалтын нөлөө

Үр ашиггүй үйлдвэрлэл нь нийгмийн зардлыг бий болгох

ба хэрэглээний илүүдэл.

Экспортын татаас

DD

S

Хэмжээ

Үнэ

Pw Дэлхийн ЗЗ-ийн үнэ

Чөлөөт худалдааны үед, Pw нь дэлхийн ЗЗ-ийн үнэ

Qd

Qd -хэрэглээний эрэлт

Qs

Qs- үйлдвэрлэл GE нь экспорт.

G E Татаас Татаасын үед Qd' нь үйлдвэрлэгчдийн нийлүүлэлт Qs'нь дотоодын ЗЗ үйлдвэрлэл.

Pw+ s

Qd' Q`s'

AB нь шинэ экспорт.

A B

Дэлхийн худалдааны байгууллага (WTO)•Улс хоорондын худалдааны харилцааг зохицуулах зорилгоор 1947 онд Тариф Худалдааны Ерөнхий хэлэлцээр / ГАТТ/ байгуулагдсан

•1947-1995 оныг хүртэл 8 удаагийн урт хэлэлцээр явагдаж...

•1995 оны 1 сард Дэлхийн худалдааны байгууллагыг бий болгох тухай хэлэлцээр хүчин төгөлдөр болж үүссэн.

ДЭЛХИЙН ХУДАЛДААНЫ БАЙГУУЛЛАГА

Дэлхийн худалдааны байгууллага (WTO)•Тарифын хөнгөлөлт•Шинэ бодлогоор худалдааг идэвхжүүлэх

•Худалдааг чөлөөтэй болгох, гадуурхах бодлогыг устгахад дөхөм үзүүлэх

•Худалдааны элдэв саадыг арилгахад тус тус чиглэсэн байдаг.

ДЭЛХИЙН ХУДАЛДААНЫ БАЙГУУЛЛАГА

Гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт /Монгол улс/

1 949 149,6

2 539 265,0

2 170 133,2

3 615 832,6

0,0

450 000,0

900 000,0

1 350 000,0

1 800 000,0

2 250 000,0

2 700 000,0

3 150 000,0

3 600 000,0

4 050 000,0

4 500 000,0

Экспорт / Export Импорт / Import

мян.ам.доллар

2007 оны эхний 12 сар 2008 оны эхний 12 сар

Экспортын барааны гүйцэтгэл 2008 он

1 - 64,2%

2 - 6,9%

3 - 6,5%

4 - 6,4%

5 - 4,4%

6 - 3,3%

7 - 8,2%

1 - Хятад 1631302 64.2%2 - Канад 174597 6.9%3 - Их Британи 165824 6.5%4 - Люксембург 161961 6.4%

5 - Америкийн Hэгдсэн Улс 112670 4.4%

6 - ОХУ 84629 3.3%7 - Бусад 208281 8.2%

2539265100.0%

Импортын барааны гүйцэтгэл 2008 он

1 - 34,4%

2 - 32,7%

3 - 6,6%

4 - 5,4%

5 - 4,3%

6 - 2,6%

7 - 14,0%

1 - ОХУ 1244538.844 34.4%2 - Хятад 1182599.502 32.7%3 - Япон 238855.8992 6.6%4 - БНСУ 194594.8076 5.4%

5 - Америкийн Hэгдсэн Улс 156687.6028 4.3%

6 - ХБHГУ 93339.37765 2.6%7 - Бусад 505,216.5 14.0%

3615832.554 100.0%

Экспортын барааны бүтэц 2008 он

1 - 60,1%

2 - 23,6%

3 - 8,9%

4 - 1,6%5 - 5,8%

1 -Эрдэс бvтээгдэхvvн 60.1%

2 -Сувд, vнэт ба хагас vнэт чулуу, vнэт металл, гоёлын зvйлс, зоос

23.6%

3 -Нэхмэл болон нэхмэл бvтээгдэхvvн 8.9%4 -Арьс ширэн тvvхий эд болон боловсруулсан

арьс, шир, ангийн vс, эдгээрээр хийсэн эдлэл1.6%

5 -Бусад 5.8%

Импортын барааны бүтэц 2008 он

1 - 26,7%2 - 16,8%

3 - 12,7%

4 - 11,5%5 - 7,4%

6 - 6,4%7 - 4,4%

8 - 14,1%

1 -Эрдэс бvтээгдэхvvн 26.7%

2 -Машин, механик тоног төхөөрөмж ба эд анги, цахилгаан хэрэгсэл, тэдгээрийн сэлбэг 16.8%

3 -Авто, агаарын ба усан замын тээврийн хэрэгсэл, тэдгээрийн эд, анги 12.7%

4 -Целлюлоз цаас, картон 11.5%5 - Vндсэн төмөрлөг болон тvvгээр хийсэн бvтээгдэхvvн 7.4%6 -Хvнсний бэлэн бvтээгдэхvvн 6.4%7 -Ургамлын гаралтай бvтээгдэхvvн 4.4%8 - Бусад 14.1%

Монгол улсын гадаад худалдааны бодлого!!!

Худалдаа

Худалдаа

Худалдаа

Ашигласан ном, сурах бичгийн жагсаалт

•Б. Сувд, Б.Алтанцэцэг “Экономикс”, 2000 он, Улаанбаатар хот•К.Р.Макконелл, С.Л.Брю “Экономикс”•П.Самуельсон, В.Нордхаус “Экономикс”•Б.Баярдаваа, Д.Гансүлд. “Макро экономикс”, 2005 он, Улаанбаатар хот•Н.Г.Мэнкью “ Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ•З.Баярмаа, Б.Нарантунгалаг “Макро эдийн засаг” 2004 он, УБ•Марк Скаузэн “Эдийн засгийн ухаан эдүгээчлэгдсэн замнал” 2003 он, УБ•Р.Оросоо “Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ•Р.Амаржаргал “Макро эдийн засгийн суурь” 2005 он, УБ•Д.Болдбаатар “Макро эдийн засгийн ухаан” 2006 он, УБ•Б.Баярдаваа “Эдийн засгийн онол” 2006 он, УБ•Peter Jochumzen “Essentials of Macroeconomics” •Stephanie Schmitt-Grohe Martin Uribe “International Macroeconomics” 2008 он•David A.Dilts “Introduction to Macroeconomics” 2006 он•Robert M. Kunst “Introduction to Macroeconomics” 2006 он•Antonio Mele “Lecture Notes in Financial Economics” 2009 он•John C.Driscoll “Lecture Notes in Macroeconomics” 2001 он•Martin Uribe “Lectures in Open Economy Macroeconomics” 2007 он•Brian Krauth “Macroeconomic Theory” 2004 он•Dirk Krueger “Macroeconomic Theory” 2004 он•David Andolfatto “Macroeconomic Theory and Policy” 2005 он•Гэх мэт ...