МУУҮА-ийн ерөнхийлөгч: Н.Алгаа

“БИД ХАМТДАА” ҮНДЭСНИЙ ФОРУМ

УУЛ УУРХАЙ БА БИЗНЕСИЙН ЭРХ ЧӨЛӨӨ

Улаанбаатар хот2015.10.27

2

Монгол улсын эдийн засагт эрдэс баялгийн салбарын эзлэх хувь хэмжээ

МОНГОЛ УЛСАД УУЛ УУРХАЙ ЯМАР БАЙР СУУРЬТАЙ БАЙНА ВЭ?УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

2011 2012 2013 2014

20.2% 18.6% 18.5% 17.1%

69.6% 67.1% 68.3% 65.1%

89.2% 91.3%82.8% 83.0%

41.1% 39.0% 40.1%

ДНБ АҮНБ Экспорт Төсвийн орлого

• Уул уурхайн салбарт оруулсан 1 төгрөгийн хөрөнгө оруулалт эдийн засгийн бусад салбарт 2-3 төгрөгийн нэмэлт эрэлт хэрэгцээг бий болгодог.•Уул уурхайн салбарт бий болсон 1 ажлын байр нь эдийн засгийн бусад салбарт 3-4 ажлын байрыг бий болгодог.

Даялах нөлөөлөл (Multiplier effect)

Эх сурвалж: Purplebook.mn “Уул уурхайн тойм судалгаа”

3

Газар ашиглалт

Ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбай 0.6%

Хайгуулын тусгай зөвшөөрөлтэй талбай 7.1%

Хилийн зурвас, эдэлбэр, төмөр замын зурвас 7.2 %

УТХГН 18.7%

Шинээр ТЗ олгох нутаг 19.9%

Урт нэртэй хуулиар хориглосон 20.0 %

Орон нутгийн ТХГН 32.5 %

МОНГОЛ УЛСАД УУЛ УУРХАЙ ЯМАР БАЙР СУУРЬТАЙ БАЙНА ВЭ?

Монгол улсын нийт газар нутгийн хэмжээ156.6 сая га

эх сурвалж: АМГ

УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

Газар тариалангийн талбай

4

№ Ус хэрэглээний төрөлУс хэрэглээ Эзлэх

хэмжээ/сая м3/

1 Хүн амын хэрэглээ 54.9 10.8%

2 Хөдөө аж ахуйМал аж ахуй, гахай шувуу 77.2 15.1%Усалгаатай газар тариалан 133.7 26.2%

3 Үйлдвэр

Боловсруулах үйлдвэрүүд 3.5 0.7%

Уул уурхай, олборлох үйлдвэрүүд 35.2 6.9%

Эрчим хүч усан болон ДЦС-ууд 202.1 39.6%

4 Аялал жуулчлал, ногоон байгууламж 1.95 0.4%5 Барилга, зам тээвэр 1.8 0.4%

Дүн: 510.3 100.0%

Ус ашиглалт

Эх сурвалж: Жамьяангийн Далай “Ус ба говь” 27-р хуудас

МОНГОЛ УЛСАД УУЛ УУРХАЙ ЯМАР БАЙР СУУРЬТАЙ БАЙНА ВЭ?УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

5

Маш өндөр эрсдэлтэй• 1:1000 оролдлого тутамд нэг орд нээх

магадлалтай байдаг

Их хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаарддаг• Хөнгөн үйлдвэрийн салбарт нэг ажлын байр

бий болгох хөрөнгө оруулалтаас 3-4 дахин их

Нэмэлт хөрөнгө оруулалт шаардлагатай• Дэд бүтэц /эрчим хүч, тээвэр, ус хангамж/

УУЛ УУРХАЙН САЛБАРЫН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ОНЦЛОГООС

Ийм эрсдэлтэй салбарт их хэмжээгээр хөрөнгө оруулалт хийх чадамж бидэнд бий юу?

УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

6

ХАЙГУУЛ АШИГЛАЛТЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ САНХҮҮЖҮҮЛДЭГ АРГУУД

• Хувийн хөрөнгө оруулалт-зах зээл• Улсын төсөв – төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засаг

(татвар төлөгчдийн мөнгө)

Гадаадын хөрөнгө оруулалт зайлшгүй шаардлагатай

o 1992-ҮХo 1992-ГХОтХo 1994-АМтХ

УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

7

• Шинээр олгосон лицензүүдийн тоо• Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ

ХЭРЭГЖИЛТИЙН ШАЛГУУР

Бодлогын хэрэгжилтийг хэмжих шалгуур:

УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

8

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2013

9 59 74357 401

545

790

1287

2216

788

1248

145

3 074

0109

093 134

182

176110 90 95 72

Шинээр олгосон хайгуулын лиценз Шинээр олгосон ашиглалтын лицензЭх сурвалж: Ашигт малтмалын газар

1994 оны АМтХ

1997 оны АМтХ 2006 оны АМтХ

ЦЭтХ (2009 он)

Эрдэсийн бүтээгдэхүүн үнийн уналтын мөчлөг эхэлж байсанМонголыг гадаадад таниагүй байсанДалайд гарцгүй зах зээлээс холГеологийн потенциал сайтай

Үнийн өсөлтийн мөчлөг эхэлж улам өссөнОюу Толгой нээгдэж, улмаар дэлхийд танигдаж эхэлсэнУрьд э/з-ийн хувьд ашиггүй төслүүд ашигтай болж эхэлсэнДэлхийн хайгуулын зардлын 4%-г Монгол татаж чадсанМонголын эрдсийн экспортын бүтээгдэхүүний үндсэн зах зээл Хятад болж эхэлсэн

Оюу толгой, Таван толгой хэрэгжүүлэх асуудлаар УИХ-н шийдвэрүүд гарсанМонгол улс дэлхийн анхаарлын төвд орж эхэлсэнЭрдэс баялгийн эрх зүйн орчин дордож эхэлсэнЭрдэс баялгийн үндсэрхэх үзэл эхэлсэн

УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? : ХЭРЭГЖИЛТИЙН ҮР ДҮН

Гадаад дотоод нөхцөл байдал ба АМтХ-н хэрэгжилт

9

20002001

20022003

20042005

20062007

20082009

20102011

20122013

20140

1000

2000

3000

4000

5000

6000

800

Уул уурхайн бус ГШХӨ Нийт ГШХӨ

УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

ГШХӨ-н хэмжээ, 2000-2013 (сая.дол)

2011: OT, ТТ бүтээн байгуулалтөрнөсөн

2012: ГХО зохицуулах тухай хууль

2001: OT орд нээгдсэн

2009: УИХ OT, ТТ

Эх сурвалж: “OECD – Sustaining competitiveness and Attracting FDI in the Mongolian Mining Sector” тайланАшигт малтмалын газар, Үндэсний статистикийн хороо

10

• Хүлээн зөвшөөрөгдсөн, цогцоор нь оношлох арга зүй байхгүй.

• Судалдаг, оношлодог хүлээн зөвшөөрөгдсөн бүтэц (байгууллага) байхгүй.

• Хүлээн зөвшөөрөгдсөн байгууллагаас• Хүлээн зөвшөөрөгдсөн аргачлалаар цогцоор нь судалсан үр дүнг

ашиглан харьцуулбал:

Хөрөнгө оруулалтын бодлогын хэрэгжилт амжилтгүй болсон шалтгааныг оношлох шаардлагатай болсон:

СУДАЛГАА, ОНОШЛОГООУУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

Монголд:

Олон улсад:

11

• Судалгааны байгууллагууд, аргачлал

СУДАЛГАА, ОНОШЛОГООУУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

• Эдийн засгийн эрх чөлөөний индекс • Уул уурхайн компаниудын саналын судалгаа • Дэлхийн томоохон уул уурхайн хурлууд дээр үр дүнг нь ашигладаг

Эх сурвалж: www.fraserinstitute.org

12

Эдийн засгийн эрх чөлөө

1. Том төр 2. Хууль эрх зүйн тогтолцоо , өмчлөх эрх3. Мөнгө ба түүний нийлүүлэлт 4. Арилжааны эрх чөлөө 5. Бизнесийн эрх зүйн зохицуулалт

Эдийн засгийн эрх чөлөөг хязгаарлаж буй хүчин зүйлүүдийн индексийг 5 бүлэгт хуваасан 24 үзүүлэлтүүдийг ашиглан тодорхойлдог байна.

УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

13

1. Том төр

2. Хууль эрх зүйн тогтолцоо

3. Мөнгө ба түүний нийлүүлэлт 4. Арилжааны эрх чөлөө

5. Бизнесийн эрх зүйн зохицуулалт

0

5

10

Үндсэн 5 үзүүлэлтийн харьцуулалт (2012 он)

Монгол Австрали Венесуэл Дэлхийн дундаж

СУДАЛГАА, ОНОШЛОГОО

• Шүүхийн өмнө тэгш байх зарчим

• Хараат бус шүүх• Өмчлөх эрхийн хамгаалалт• Гэрээ, хэлэлцээрийн

хэрэгжилт

• Мөнгөний нийлүүлэлт өсөлт • Инфляцийн хэлбэлзэл

• Тарифын бус хязгаарлалтууд• Импорт , экспортын үйл

ажиллагааны зохицуулалт• Валютын хар зах дээрхи ханш• Хөрөнгө , мөнгө, ажиллах хүч

оруулах, гаргах боломж )

• Банкны өмчлөл• Хувийн секторын зээл олголт • Зээлийн хүүнд тавих хяналт• Хөдөлмөрийн зах зээлийн зохицуулалт,• Хүнд суртал, бизнес эхлүүлэхэд учирдаг

хүндрэлүүд, гар цайлгах г.м

• Төсвийн зардал, татаасууд, • Төрийн өмчийн компаниудын

хөрөнгө оруулалт, • Татварын хувь хэмжээ

УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

14

1. Бие даасан хараат бус шүүх

2. Шүүхийн өмнө тэгш байх зарчмын хэрэгжилт

3. Өмчлөх эрхийн хамгаалалт

4. Импорт , экспортын үйл ажиллагааны зохицуулалтуудыг хэрэгжүүлэх өртөг

5. Захиргааны шаардлагууд (лиценз, зөвшөөрөл, дүрэм журам)

6. Нэмэлт зардлууд (авилга, хээл хахууль)

0

5

10

Монгол улсын хамгийн муу дүнтэй 6 үзүүлэлт (2012 он)

Монгол Австрали Венесуэл

СУДАЛГАА, ОНОШЛОГОО

Эдийн засгийн эрх чөлөө

УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

15

93

11

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

ЗимбабвеВенесуэл

БоливМонгол улс

ФилиппинПапуа нью

КазахстанОХУ

КонгоИндонезКолумбБНХАУ

Өмнөд АфрикЭквадор

ПеруЗамби

ЭнэтхэгКалифорни

Буркино ФасоВашингтон

АргентинТанзани

МалиГана

БотсванаИрландБразил

Шинэ ЗеландТурк

Монтана.........

ФинльяндЧили

Мексик Швед

Альяаска..........

Испани..........

Манитоба

Монгол улс энэхүү судалгаанд 2004/2005

оноос эхлэн хамрагдаж анх 33 оноогоор

64 орон, бүс нутгаас /муж/ 52-р байранд,

2005/2006 онд 54 оноогоор 64 орноос

33-р байранд орсон болхамгийн сүүлийн буюу

энэхүү судалгаагаар дөнгөж 11 оноо авч

65 орноос 62-р байр луу ухарчээ.

Фрэйзер институтаас уул уурхайн компаниудын дунд жил бүр явуулдаг судалгааны улс орны бодлогын чадамжийг тодорхойлох индекс 2006-2007

СУДАЛГАА, ОНОШЛОГООУУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

16

Эдийн засгийн эрх чөлөөг боогдуулсан жишээнүүд:

• 106 тусгай зөвшөөрөл • Урт нэртэй хууль• Хаан Ресурс компанийн маргаан

Эдийн засгийн эрх чөлөө

Өмчлөх эрхийн баталгаа

Том төр (татварын хувь хэмжээ)

• “SGS” компанийн ажилтан татвар нуусан гэх маргаан

• АМНАТ-ын жишиг үнэтэй холбоотой маргаан

УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

17

1. Байгалийн баялгийн үндсэрхэх үзэл:• Популизм• Улс төржилт• Хийрхэл

2. Тогтворгүй эрх зүйн орчин, хэрэгждэггүй гэрээ хэлэлцээр

3. Хараат шүүх4. Хүнд суртал5. Авилга, хээл хахууль

Онош

СУДАЛГАА, ОНОШЛОГООУУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

хараат шүүх

Байгалийн баялгаар үндсэрхэх үзлийн төрлүүд

Жишээ улс орнууд

Бодлогыг хөдөлгөгч үндсэн хүчин зүйлүүд

Хөрөнгө оруулагчдад үзүүлэх нөлөө

Төрийн давамгай үүрэг

Стратегийн ордыг ашиглахад Засгийн газрын дийлэнхи оролцоо болон

хатуу хяналт

ОХУВенесуэл

БоливБНХАУ

Саудын Араб

* Геополитикийн ашиг сонирхлууд болон баялгийн дипломат харилцаа* Популист улс төрийн болон эдийн засгийн хөтөлбөр* Төрийн өмчит томоохон компаниуд

* Нийгэмчлэх болон лиценз цуцлах аюул•* Гадаадын компанийг төсөлд цөөнхи болон оролцохыг шахан тулгадаг•* Хөрөнгө оруулалтын уян хатан загварыг боловсруулах шаардлага гардаг

Төрийн тэнцвэртэй оролцооЗасгийн газраас хяналт

тогтоодог, гэхдээ гадаадын хөрөнгө оруулалтын

оролцоог зөвшөөрдөг

КазахстанЧилиКатар

* Гадаадын харилцааг өргөжүүлэх, бататгах зорилтод байгалийн баялгийг ашигладаг* Аливаа төслөөс маш их хэмжээний эдийн засгийн үр өгөөж хүртэхийг хүсдэг

* Гэрээний болон эрхийн тогтворгүй байдал* Төсөлд мэдэгдэхүйц хэмжээний төрийн оролцоо

Геополитикийн ашиг сонирхол

Засгийн газар нь геополитикийн бодлогын

үндсэн дээр тодорхой ордыг ашиглах эрхийг

олгодог

КиргизстанУзбекистан

* Байгалийн баялгийг эдийн засгийн болон гадаад бодлогын зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд ашигладаг

-* Нийгэмчлэх болон лиценз цуцлах аюул -* Геополитикийн бодлогоос хамгаалах түшиц хайх шаардлага тулгардаг

Илүү өргөн хүрээтэй эдийн засгийн оролцоо

Засгийн газар ашигт малтмалын олборлолтоос

их хэмжээний эдийн засгийн ашиг хонжоо

эрэлхийлдэг

Монгол улсПеру

Өмнөд Африк

* Дотоодын эдийн засгийн зорилтууд* Улс төрийн хөтөлбөрүүд

-* Гэнэтийн ашгийн татвар-* Татварын орчин байнга өөрчлөгддөг-* Үйл ажиллагааны ашигт дарамт учруулдаг

* 2007 оны PDAC олон улсын хөрөнгө оруулагчдын чуулга уулзалтанд тавьсан илтгэлээс 18

19

Цаашид юу хийх вэ?

1. Хууль эрх зүйн орчны тогтвортой байдлыг бий болгохХууль тогтоох үйл явцыг олон нийтийн хяналтанд оруулах

2. Шүүхийн үйл ажиллагаанд олон нийтийн хяналтыг тогтоох замаар шүүхийн хараат бус, тэгш байх зарчмын хэрэгжилтийг баталгаатай болгох

3. Аж ахуйн нэгжүүд, хөрөнгө оруулагчдын хууль есны эрх ашгийг  хууль бус үйл ажиллагаанаас найдвартай хамгаалдаг болох

ДҮГНЭЛТУУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

20

4. Уул уурхайн талаар олон нийтэд үнэн, бодит, тэнцвэртэй мэдээлэл хүргэх талаар талууд хамтарч ажиллах тогтолцоо болон талуудын зөвшилцлийн механиз бий болгох 

5. Тусгай зөвшөөрлийг зөвхөн Ашигт малтмалын тухай хуульд заасан үндэслэлээр цуцалдаг байх эрх зүйн жишиг тогтоох 

6. Тусгай зөвшөөрлийн тогтолцооноос бүртгэлийн тогтолцоонд

7. Төрийн байгууллагуудыг татвар төлөгчидөд (иргэн, бизнес эрхлэгчдэд ) үйлчилдэг болгох

ДҮГНЭЛТ

Цаашид юу хийх вэ?

УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

21

ДҮГНЭЛТ

9. Том төслүүдийн хэрэгжилтэнд учирч буй саадыг нэн даруй арилгах (ОТ, ТТ, Гацуурт)

10. Эрдэс баялгийн бодлогын зөвлөлийн үйл ажиллагааг идэвхижүүлэх

11. Шинээр ТЗ олгох үйл явцыг хурдасгах, ил тод болгох12. Хүнд сурталыг арилгах (гарын үсэг цуглуулах асуудлыг)13. Татварын хувь хэмжээ, татвар ноогдуулдаг  аргачлал, нэр

томьёог олон улсын жишигт нийцүүлэх замаар татварын орчинг олон улсын хэмжээнд өрсөлдөх чадвартай болгох

Цаашид юу хийх вэ?

УУЛ УУРХАЙ ХААШАА ЯВНА ВЭ? :

22

23

24

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ХОЛБОО БАРИХ: Утас: 314877, 331770

Факс: 330032И-мэйл: info@miningmongolia.mn

Цахим хуудас: miningmongolia.mn

ТӨР ЗАСАГ

ИРГЭД, ОРОН НУТАГХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧИД