ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ

ΔΙΑΔΡΟΜΗ E4

ΒΕΡΜΙΟ (ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΟΥΜΕΛΑ - ΑΝΕΜΟΓΕΝΝΗΤΡΙΕΣ)

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

1ο ΕΠΑΛ ΕΥΟΣΜΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΕΛΛΑΔΑ

2014

Διευθυντής: Κοψαχείλης Στυλιανός

Υλοποίηση Προγράμματος: Μουτζίκος Ιωάννης ΠΕ0401,

Αρβανιτίδης Χρήστος ΠΕ02

Συνεργασία: Κ.Π.Ε. Μαρώνειας &

Ορειβατικός Σύλλογος (ΣΧΟ Βέροιας)

Σχολικό έτος: 2013-20141

Έχοντας την εμπειρία της ορειβατικής περιπλάνησης στο μονοπάτι Ε4 Πριόνια - Λιτόχωρο κατά το 2013 συνεχίσαμε τις ορειβατικές διαδρομές του ευρωπαϊκού μονοπατιού στην κεντρική Μακεδονία, αυτή τη φορά, στο Βέρμιο. Αφού ήρθαμε σε επαφή με τον Ορειβατικό Σύλλογο Βέροιας και τον πρόεδρό του Σταμάτη Σταματίου καθορίσαμε τη διαδρομή την οποία θα περπατήσουμε που ήταν το ορειβατικό μονοπάτι Ε4 : "Παναγία Σουμελά – Στάνες Κατσαρού – Ανεμογεννήτριες - Παναγία Σουμελά». Σε κάθε περίπτωση η πορεία στο μονοπάτι έγινε σε συνεργασία με τον ορειβατικό σύλλογο ΣΧΟ Βεροίας.

Το Ε4 ξεκινά από τα Πυρηναία Όρη και διασχίζοντας τα βουνά της Ευρώπης, καταλήγει στη χώρα μας. Στο Βέρμιο υπάρχουν πάνω από 70 χιλιόμετρα σηματοδοτημένων μονοπατιών, ενώ καταλληλότερες εποχές είναι η άνοιξη και το φθινόπωρο. Από εδώ διέρχεται και το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4, διασχίζοντας τα Τρία Πέντε Πηγάδια, το Σέλι, την Παναγία Σουμελά.

Σημείο αφετηρίας, αφού περάσαμε την πόλη της Βέροιας και φτάσαμε στο όρος Βέρμιο, ήταν η εκκλησία της Παναγίας Σουμελά. Αρχική κατεύθυνση οι στάνες Κατσαρού, όπου κατά τους θερινούς μήνες βόσκουν τα πρόβατα στα καταπράσινα λιβάδια του Βερμίου. Ο καιρός και η ηλιόλουστη ημέρα μας ευνόησε, αν και ψηλότερα στο μονοπάτι συναντήσαμε χιόνια.

Μαζί μας στη διαδρομή προς τις στάνες μας συνόδευαν σκυλιά της ράτσας «ελληνικός ποιμενικός» που έδειξαν ν’ απολαμβάνουν τον περίπατο και οι μαθητές μέλη του προγράμματος τα περιέβαλλαν με αγάπη.Η διαδρομή όσο ανεβαίναμε ψηλότερα ήταν ανάμεσα στο δάσος με τις οξιές και στο σημείο που φτάσαμε στις στάνες, υπάρχει ένα μεγάλο άνοιγμα, όπου ανατολικά απλώνεται ο κάμπος της Ημαθίας και στα Νότια τα Πιέρια όροι και το Ελατοχώρι. Οι όποιες ανθρώπινες παρεμβάσεις συναντήσαμε στο δρόμο μας ήταν ήπιες, ενώ οι καλύβες στις οποίες μένουν οι βοσκοί κατά το καλοκαίρι ήταν φτιαγμένες από ξύλα και φύλλα, συντηρώντας μια παράδοση αιώνων.

2

Από εκεί ο δρόμος προς τις ανεμογεννήτριες (εναλλακτική μορφή ηλεκτρικής ενέργειας) ήταν ανηφορικός, ενώ οι σημάνσεις του μονοπατιού Ε4 αν και δεν ήταν σε καλή κατάσταση αρκούσαν για να σε κατευθύνουν στο μονοπάτι.

Μαθητές και καθηγητές του περιβαλλοντικού προγράμματος ενθουσιασμένοι από τη φύση και το δάσος με τις οξιές και τα πουρνάρια βγάζαμε συνεχώς αναμνηστικές φωτογραφίες. Όλοι είμασταν εντυπωσιασμένοι από το γεγονός ότι ένας περιβαλλοντικός παράδεισος βρίσκεται τόσο κοντά από το Σχολείο μας, μόλις σε απόσταση 90 χιλιομέτρων.

Ένα παχύ στρώμα φύλλων που δημιουργούσε ένα μαλακό χαλί κάτω από τα πόδια μας υπήρχε σε όλη τη διαδρομή με εντονότερο το φαινόμενο σε χαμηλότερο υψόμετρο, ενώ ψηλότερα και σε σκιερά μέρη χιόνι κάλυπτε της επιφάνεια του εδάφους.

3

Ακολουθώντας της σημάνσεις του μονοπατιού και αφού φτάσαμε ψηλά στη κορυφή ξεκουραστήκαμε και κατόπιν πήραμε τον κατήφορο για με προορισμό την εκκλησία της Παναγίας Σουμελά περπατώντας το ευρωπαικό μονοπάτι Ε4.

Οι σημάνσεις αφορούσαν τα διακριτκά ταμπελάκια με την αναγραφή του μονοπατιού, ή ήταν οι χαρακτηριστικές μαύρες και κίτρινες γραμμές αποτυπωμένες στους κορμούς των δένδρων οι οποίες επισημάνουν την κατεύθυνηση του μονοπατιού.

4

Στην κατηφόρα προς την εκκλησία και σε ορισμένα σημεία το παχύ στρώμα των φύλλων είχε σκεπάσει σημεία του μονοπατιού με αποτέλεσμα η κατάβαση να ήταν περιπετειώδης, αλλά και διασκεδαστική χαρίζοντας χαμόγελα σε όλους μας. Ορειβατικά μπατόν, αλλά και αυτοσχέδια ξύλινα μπαστούνια βοηθούσαν μαθητές και καθηγητές στην κατάβαση του μονοπατιού.

Στο τέλος και αφού κατεβήκαμε το μονοπάτι και φτάσαμε στο ξύλινο κιόσκι βγήκαμε φωτογραφίες με τα μέλη του ΣΧΟ Βεροίας - τους οποίους και ευχαριστούμε - που μας καθοδηγούσαν στο μονοπάτι του Βερμίου.

Φεύγοντας, αποτυπώσαμε φωτογραφικά την εικόνα της κατάβασής του βουνού που ήταν στρωμένο με φύλλα, ενώ οι οξιές ψηλές και αγέρωχες έστρεφαν το βλέμμα τουςστον ουρανό. Ταυτόχρονα ανανεώσαμε το ραντεβού την επόμενη χρονιάς για μια ακόμη περιπλάνηση στα ευρωπαϊκά ορειβατικά μονοπάτια της πατρίδας μας.

5

Το Βουνό

6

Το Βέρμιο είναι οροσειρά της Μακεδονίας. Παλαιότερα ονομαζόταν και

Δόξα. Καταλαμβάνει τμήμα του νομού Ημαθίας, του νομού Κοζάνης και του νομού

Πέλλας. Η ψηλότερη κορυφή του έχει υψόμετρο 2.052 μέτρα και βρίσκεται κοντά

στη Νάουσα. Είναι ένας μεγάλος ορεινός όγκος στα όρια της κεντρικής και δυτικής

Μακεδονίας. Στο νότιο τμήμα του χωρίζεται από τα Πιέρια με τον ποταμό Αλιάκμονα

ενώ στο Βόρειο τμήμα του συνδέεται με τις νότιες απολήξεις του Βόρα. Δύο μεγάλοι

κάμποι το περιβάλλουν από ανατολικά και Δυτικά. Η μεγάλη σε έκταση χαράδρα του

Σελιώτικου ρέματος χωρίζει το βουνό στο βόρειο και νότιο τμήμα. Το βουνό έχει

πολλές κορυφές με ψηλότερη αυτή του Χαμύτη (2.065 μ.), ακολουθεί η γειτονική

Τσανακτσή (2.052 μ.), Μαύρη πέτρα (2.027 μ.), Τρούλος (2.012 μ.).

Άλλες χαμηλότερες κορυφές είναι η Γραμμένη πέτρα (1.997 μ.), το Παλάτι

(1.895 μ.), το Αρσούμπασι (1.874 μ.), το Ξηροβούνι (1804 μ.), η Γκιώνα (1739 μ.)

και άλλες. Χαρακτηριστικό του βουνού είναι τα εκτεταμένα αλπικά και υποαλπικά

λιβάδια. Οι κορυφές είναι γυμνές, συνήθως ομαλές και σπανιότερα βραχώδεις. Στις

ανατολικές πλαγιές του βουνού είναι χτισμένες τρεις σημαντικές πόλεις, η Έδεσσα, η

Νάουσα και η Βέροια.

Οι ανατολικές και βόρειες πλαγιές του βουνού καλύπτονται από πυκνά δάση

διαφόρων φυλλοβόλων και μαύρης πεύκης . Σε αντίθεση με τις δυτικές όπου είναι

κυρίως γυμνές .

Το Βέρμιο είναι βουνό με πολλές πηγές και ρέματα. Σημαντικότερη είναι η

πηγή του Αγίου Νικολάου 4χμ ΝΑ της Νάουσας , η οποία τροφοδοτεί τον ποταμό,

Αράπιτσα. Άλλες πηγές είναι το Καρα Μπουρναρ στα 1600μ, κάτω από τη κορυφή

Μαύρη πέτρα, η οποία τροφοδοτεί το Μέγα ρέμα, η πηγή Κουτσούφλιανη, των τριών

πέντε πηγαδιών, της χώρας το νερό και των Μύλων όπου βρίσκονται πάνω από τη

Νάουσα, ο Ίσβορος Γιαννακοχωρίου, η Γιοβάνα, τα Καρούτια, το Σιδεράκι στα

1800μ., η Κρυσταλλία και πολλές άλλες .

Το κλίμα του Βερμίου χαρακτηρίζεται ορεινό. Ο χειμώνας είναι βαρύς με

πλούσιες χιονοπτώσεις και θερμοκρασίες αρκετά κάτω του μηδενός ,η Άνοιξη υγρή

με συχνές χιονοπτώσεις ως και αρχές Μάιου στις κορυφές .Το Καλοκαίρι είναι η πιο

ξηρή εποχή , αλλά δε λείπουν οι μπόρες τις θερμές ώρες της μέρας ,τέλος το

Φθινόπωρο είναι βροχερό . Η χιονοκάλυψη στις κορυφές του βουνού αρχίζει τον

Νοέμβριο και τα χιόνια λιώνουν τέλη Απρίλη με αρχές Μαΐου.

7

Τα φυτά:Η θερμοκρασία κοντά στους 10 βαθμούς και τα πρώτα άνθη του Colchicum doerfleri έκαναν την εμφάνισή τους στα χαμηλά του βουνού. Οι μέλισσες εκμεταλλεύονται τις ηλιόλουστες μέρες του χειμώνα και δε χάνουν ευκαιρία να μαζέψουν λίγη γύρη από το μοναδικό ανθισμένο φυτό της εποχής.

Η Φριτιλαριες ανήκουν στο γένος των Liliaceae . Μοιάζουν πολύ με τις τουλίπες

8

αλλά το άνθος τους κρέμεται προς τα κάτω. Στο Βέρμιο είναι σπάνια και συναντάμε μόνο ένα είδος, τη Fritillaria montana.

Η Saxifraga scrdica είναι ένα όμορφο φυτό που φυτρώνει στις σχισμές των βράχων κυρίως των υποαλπικών και αλπικών υψομέτρων. Το χρώμα των ανθέων είναι άσπρο και τα φύλλα που είναι σκληρά, χρώματος σκούρο πράσινο σχηματίζουν πυκνούς ρόδακες. Στο Βέρμιο το συναντάμε σε διάφορες βραχώδης τοποθεσίες των ψηλών κορυφών καθώς και σε χαράδρες με χαμηλότερο υψόμετρο.

9

Στο Βέρμιο φυτρώνουν 2 είδη λαδανιών (Cistus) η Cistus creticus και η C. salvifolius.Οι Λαδανιές είναι φυτά πολυετή θαμνώδη με μεγάλα άνθη. Αρωματικά φυτά και ρητινοφόρα. Η C. creticus είναι πιο κοινή από τη salvifolius, είναι πυκνός μικρός θάμνος με φύλλα ελλειπτικά, πυκνά και χνουδωτά. Τα άνθη είναι χρώματος ροζ-πορφυρό με 5 σέπαλα και διάμετρο 4-6 εκ. Υπάρχει σε πολύ μεγάλους πληθυσμούς σε όλες τις πεδινές και ημιορεινές περιοχές του βουνού.

10

Η Ramonda nathaliae είναι ένα από τα χαρακτηριστικά φυτά του Βερμίου . Ανήκει στην οικογένεια των Gesneriacae. Είναι φυτό πολυετές ανθεκτικό στη ξηρασία και φυτρώνει στις σχισμές των βράχων από τα 200μ στη Κράστα μέχρι και τα 1000-1200μ. Τα φύλλα είναι τριχωτά , σχηματίζουν ροζέτες και έχουν σκούρο πράσινο χρώμα , τα άνθη έχουν χρώμα απαλό μωβ. Ξεχωρίζει από τη R. serbica καθώς έχει μεγαλύτερα πιο ανοιχτόχρωμα άνθη τεσσάρων λοβών, ενώ η σερβική έχει 5. Το είδος αυτό ανήκει σε μια παλιά οικογένεια φυτών, τις Γεσνεριίδες. Τα φυτά της οικογένειας αυτής αποτελούν κατάλοιπα της παγετωνικής περιόδου καθώς κατάφεραν να επιβιώσουν καταφεύγοντας σε φαράγγια και χαράδρες των βουνών. Η Ramonda nathaliae είναι σίγουρα ένα από τα σημαντικότερα φυτά του Βερμίου και ευτυχώς μπορούμε ακόμα να το θαυμάζουμε σε αρκετά σημεία του βουνού, σχηματίζοντας μεγάλους και όμορφους πληθυσμούς πάνω στα βράχια. Ανθίζει τους μήνες Απρίλιο , Μάιο.

11

Οι Ανεμώνες είναι φυτά που ανήκουν στην οικογένεια των Ranunculaceae . Όλα τα είδη του γένους έχουν κόνδυλο και φύλλα χωρισμένα παλαμοειδώς σε πολλά τμήματα. Τα φύλλα βγαίνουν στη κορυφή μακριού βλαστού. Κάτω από το άνθος υπάρχουν τρία μικρά φύλλα που σχηματίζουν σπόνδυλο. Χαρακτηριστικό των λουλουδιών είναι η πλήρης έλλειψη πετάλων που τα αντικαθιστούν τα σέπαλα του κάλυκα που είναι μεγάλα και έγχρωμα. Στο Βέρμιο απαντώνται τρία είδη ανεμώνης, η A. Pavonina και η A. Blanda.Anemone pavonina :Το πρώτο είδος που ανθίζει στο Βέρμιο είναι η Α. pavonina , είναι όμορφο είδος με άνθη μεγάλα διαμέτρου 4-5 εκ . και 7-10 σέπαλα. Είναι πολύμορφο είδος όπου μπορούμε να το συναντήσουμε σε όλα τα ξέφωτα και τους αγρούς των χαμηλών υψομέτρων. Ανθίζει τέλη Φεβρουαρίου με τέλη Απριλίου. Υπάρχει σε πολύ μεγάλη αφθονία στους λόφους γύρω από τη Νάουσα.

12

Αnamone blanda :Η ανεμώνη αυτή ανθίζει τους μήνες Μάρτιο με Μάιο σε άκρες δασών, κυρίως βελανιδιάς. Τα άνθη χρώματος μοβ, έχουν πολλά στενά σέπαλα. Τα φύλλα της βάσης είναι τρίλοβα οδοντωτά και έχουν μακρύ μίσχο. Φυτρώνει σε αρκετές τοποθεσίες του Βερμίου, νοτιότερα της Νάουσας.

Οι Ρομουλέες είναι φυτά που ανήκουν στις ιριδιίδες και μοιάζουν πολύ με τους κρόκους. Ο βλαστός τους είναι εμφανής και αρκετά μακρύς, τα φύλλα εμφανίζονται πριν την άνθηση. Στο Βέρμιο φυτρώνουν δύο είδη, η Romulea bulbocodium και η R. linaresii .

13

H Πρώτη έχει φύλλα 2 βάσης πλάτους 2 χιλ. Τα άνθη είναι πολύ μεγαλύτερα από αυτά της R. linaresii περίπου στα 3-4 εκ. Φυτρώνει σε χαμηλά υψόμετρα, από τα μάσα Φλεβάρη ως τέλη Μαρτίου.Η R. linaresii είναι πολύ μικρότερη και έχει έντονο μωβ χρώμα συνήθως τη συναντούμε στους ίδιους βιότοπους με την R. bulbocodium. Ανθίζει την ίδια περίοδο. Είναι αρκετά κοινές στο λόφο Κουκούλι πάνω από τη Νάουσα.

14

liliaceae Μεγάλη οικογένεια μονοκοτυληδόνων, με πολλά γένη και είδη στον Ελληνικό χώρο. Είναι φυτά βολβώδη και σπανιότερα ριζωματώδη ή κονδυλώδη. Τα φύλλα τους έχουν ποικίλα σχήματα και συχνά καλύπτουν όλο το βλαστό. Τα άνθη έχουν 6 πέταλα, 6 στήμονες και ωοθήκη επιφυή. Κυριότερα γένη στο Βέρμιο είναι οι άγριοι κρίνοι, τα ορνιθόγαλα, τα κολχικά, τα μούσκαρι κ.α.

Πρόκειται για ένα από τα δύο κολχικά εαρινής άνθισης που φυτρώνουν στη χώρα μας. Το Colchicum doerfleri είναι ενδημικό φυτό της Βαλκανικής χερσονήσου. Το κολχικό αυτό βγάζει συνήθως 3 φύλλα τα οποία συνεχίζουν να μεγαλώνουν και μετά την άνθιση του φυτού. Το άνθος είναι σχετικά μικρό, περίπου στο μέγεθος των κρόκων(σε αντίθεση με τα φθινοπωρινά κολχικά, που έχουν μεγάλα άνθη). Στο Βέρμιο φυτρώνει σε πάρα πολλές τοποθεσίες και σε πολύ μεγάλους πληθυσμούς, ακόμα και μέσα στο καταχείμωνο. Ανθίζει από τέλη Δεκεμβρίου (στο λόφο του Αη-λια) μέχρι μέσα Μαρτίου σε μεγαλύτερα υψόμετρα.

15

Crocus olivieri :Είναι ο πρώτος κρόκος που φυτρώνει στο Βέρμιο, από τέλη Ιανουαρίου μέχρι αρχές Μαρτίου. Φυτρώνει σχεδόν σε όλα τα ξέφωτα των χαμηλών δασών, ακόμα και μέσα στα χωράφια. Ξεχωρίζει από το έντονο κίτρινο χρώμα του.

Ομάδα εργασίας: Θεοφανίδου Αλίκη (Β΄ Τάξη ΕΠΑΛ)Θεοφανίδου Μαριλένα (Β΄ Τάξη ΕΠΑΛ)

16