แนวทางการออกแบบและการจดการแนวเชอมตอถนอาศยของสตวปา

ในพนทกลมปาตะวนออก (Guideline for Design and Management of Linkage for Wildlife Habitat

in Eastern Forest Complex)

โครงการเรงเสรมความยงยนของระบบการจดการพนทคมครอง

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช

- 1 -

การออกแบบและการจดการแนวเชอมตอถนทอาศยของสตวปาในพนท กลมปาตะวนออก

โดย นายทว หนทอง ทปรกษาดานการจดการพนทคมครอง โครงการ CATSPA

หลกการการจดการสตวปาโดยทวไปมแผนการท างานทอ านวยความสะดวกส าหรบการอพยพ

เคลอนยายของสตวปาจากทหนงไปยงอกทหนง โดยเฉพาะในเรองการฟนฟถนททอาศยของสตวปาและ การสรางแนวเชอมตอของสตวปา (Wildlife Habitat) การออกแบบและการจดการพนทใหเปนแนวเชอมตอถนทอาศย หรอแนวเชอมตอทางระบบนเวศ เปนแนวทางทตองการใหกระบวนการจดการใหกลมปามความเชอมตอกน ท าใหกระบวนการทางระบบนเวศมความอดมสมบรณเกดขน สงเสรมใหมการแพรกระจายหรอการเคลอนยายของชนดพนธสตวปา ตลอดการแพรกระจายของพชพรรณไมทเปนอาหารหรอทหลบภยส าหรบสตวปา และสตวปามโอกาสแพรกระจายไปยงพนทแหงใหมทหางไกลออกตอไปได

แนวเชอมตอถนทอาศยของสตวปาหรอแนวเชอมตอระบบนเวศจงหมายถงการจดการเสนทางทเอออ านวยใหสตวปาเคลอนทไปมาหากน มอาหารกนมทหลบภย หรอแหลงผสมพนธและพนทมความกวางจากปจจยดงกลาวเพมมากขน สตวปาสามารถใชเปนเสนทางอพยพไปมาในพนทคมครองอาจจะเปน การอพยพเคลอนยายประจ าวนหรอฤดกาลหรอขนกบภมอากาศทเปลยนแปลง ท าใหชนดพนธสตวปาและพชพรรณแพรกระจายสามารถแลกเปลยนพนธกรรมไดตามธรรมชาต ผลกระทบจากการใชประโยชนทดนท าใหพนทปาถกตดขาดแยกจากกน จนเกดเปนหยอมปาจ านวนมากสงผลกระทบกบการเปลยนแปลงของประชากรสตวปาและองคประกอบของชนดพนธ แนวเชอมตอถนทอาศยของสตวปาหรอแนวเชอมตอทางระบบนเวศมการก าหนดขนมาตามความตองการตามวตถประสงคทเกยวของ แนวเชอมตอดงกลาวจะมประโยชนตอชนดพนธใดชนดพนธหนงหรอหลายๆ ชนดพนธและอ านวยผลประโยชนใหแกสตวปาหรอประโยชนอยาง อน เชน การท าใหสภาพแวดลอมดขน การพกผอนหยอนใจหรอท าใหเศรษฐกจและสงคมดขน รปแบบในการปฏบตจะมหลายรปแบบ เชน ถนนยกระดบใหชนดพนธสตวปาเคลอนยายลอดไปมาได หรอจะท าเปนอโมงคใหสตวปาเคลอนยายไปมาบรเวณทเปนอโมงค แนวเชอมตอของถนทอาศยทเปนถนนยกระดบอาจจะมความยาวหรอท าขนระหวางพนทคมครอง ขนาดและรปแบบของแนวเชอมจะถกน ามาพจารณาออกแบบและมวธการจดการ การก าหนดรปแบบหรอแนวทางการจดการแนวเชอมตอของถนทอาศยจะไมเปนการก าหนดรปแบบทตายตว ขนอยกบลกษณะของพนทและองคประกอบ การวเคราะหหรอการอธบายถงสวนทเกยวของดานชววทยาของพนทและสตวปาซงมอทธพลตอการจดท าแนวเชอมตอ เพอใหการจดการการจดท าแนวเชอมตอมประสทธภาพ จะตองน าการวเคราะหสถานการณ โดยหลกการทวๆ ไปการพจารณาถงแนวเชอมตอ การจดการของถนทอาศยของชนดพนธเพอปองกนการลดลงหรอการสญพนธของสตวปา

- 2 -

การจดการภมทศนของถนทอาศยจะเกดขนโดยใหเปนทยอมรบของสงคมและการเมอง จะม การแนะน าขอเสนอจากนกชววทยาและนกนเวศวทยาวาสวนทเขามาเกยวของกบการด าเนนงานคอ ปจจยตางๆ ในทองถน สงคมและการเมองจะเขามาเกยวของเปนส าคญ มการวจยจากภาคสนามและผลงานทมประสทธภาพพบวาทกๆ แนวเชอมตอไมวาจะเปนแนวเชอมตอของถนทอาศยของสตวปาหรอระบบนเวศจะมภาคสวนของสงคมและชมชนเขามาเกยวของเปนอยางมากและมความแตกตางกนขนอยกบพนทและการยอมรบการใชประโยชนของชมชน ในการมสวนรวมในการจดท าแนวเชอมตอระบบนเวศธรรมชาตตวอยางในพนทคมครองของประเทศแทนซาเนย คอสตารกา ไดระบถงขอมลทางเศรษฐกจ สงคมและการเมองเขามามสวนรวมทส าคญ ความส าคญของแนวเชอมตอมอยวาการก าหนดรปแบบแนวเชอมตอถนทอาศยของสตวปาหรอระบบนเวศ เปนแตเพยงทฤษฎของระบบในการทจะคงไวซงการการเชอมตอของภมทศน โดยมค าถามเกดขนมาวา 1. การจดการแนวเชอมตอใหคงอยไดโดยไมกระทบกบภมทศนจะด าเนนการอยางไร 2. การเชอมตอภมทศนโดยการใชถนทอาศยของสตวปาเปนส าคญตามเปาหมายทตองการจะสมพนธกบชนดพนธสตวปาอยางไร 3. การฟนฟแนวเชอมตอระหวางถนทอาศยตามธรรมชาตดงกลาวจะคงพฒนาตอไปหรอไม แนวทางในการพจารณาและการตดสนใจวาการก าหนดรปแบบและการจดการแนวเชอมตอเพอ การอนรกษตามค าแนะน าดงน ดานนเวศ – ชววทยา ดานเศรษฐกจสงคมและการเมอง 1. เปาหมายหรอวตถประสงคของแนวเชอมทาง 1. สถานภาพและเจาของทดน นเวศ – ชววทยา 2. นเวศวทยาและพฤตกรรมของชนดพนธสตวปา 2. ความรบผดชอบในการจดการและขอดของ

ทรพยากรในพนท 3. โครงสรางของแนวเชอมตอ 3. การสนบสนนจากชมชนทองถน 4. คณภาพของถนทอาศย 4. มการจดการแนวเชอมตอเชอมโยงกบโครงการ จดการทดนประเภทอนๆ 5. แนวเชอมตอของระบบพนทคมครอง 5. การใหการศกษาและเฝาระวงใหแกชมชน 6. ความกวางของแนวเชอมตอทเหมาะสม 6. การก าหนดยทธศาสตรการวางแผน 7. สถานทตงของแนวเชอมตอ 8. การตดตามและประเมนผล

- 3 -

1. รายละเอยดทเกยวของกบรปแบบและการจดการแนวเชอมตอ (Biological issues in design and management) ไดมการวเคราะหถงรปแบบและการจดการแนวเชอมตอในหลายๆ ประเดนมการพจารณาถงเปาหมายหรอวตถประสงคของการจดท าแนวเชอมตอทางนเวศวทยาและชววทยา พฤตกรรมของชนดพนธสตวปา โครงสรางของแนวเชอมตอ คณภาพของถนทอาศย ความกวางของพนทแนวเชอมตอ ทตงของแนวเชอมตอและองคประกอบและการตดตามและประเมนผลงาน 1.1 วตถประสงคหรอเปาหมายของการจดท าแนวเชอมตอทางชววทยา ( Biological purpose of the linkage) เพอทจะใหเขาใจถงวตถประสงคหรอแนวเชอมตอเฉพาะ คอท าอยางไรทจะกอใหเกดประโยชนตอพนธพชและพนธสตวปา ประการแรกทเปนพนฐานในการประเมนรปแบบและการจดการตามทตองการ จะประกอบดวย 1. การชวยใหชนดพนธสตวปาชนดทมการอพยพยายถน สามารเคลอนยายไปมาไดในเขตแนวเชอมตอดงกลาว 2. เปนการชวยใหชนดพนธสตวปาหรอพนธพชแพรกระจายจากถนหนงไปยงอกถนหนงเพยงชนดเดยวหรอกลมของประชากร

3. สนบสนนใหมการเชอมตอ เพอการเคลอนยายของพนธกรรมระหวางประชากรในพนท ทแยกจากกน

4. สนบสนนใหมการเชอมตอของถนทอาศยของสตวปา สงคมและกระบวนการทางนเวศวทยาในพนททเปนพนทขนาดใหญ เชน อทยานแหงชาตหรอเขตรกษาพนธสตวปา

5. เปนการเปดโอกาสใหประชากรของชนดพนธมการปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงทเกดขน

6. สนบสนนใหพนทถนทอาศยของสตวปามความเชอมโยงกบการเคลอนยายภายใตสภาพแวดลอมทเหมาะสมในการใชประโยชน เพอการวเคราะหความชดเจนโดยเฉพาะเรองของแนวเชอมตอแผนการจดการมความเหมาะสมหรอไม สวนของพนททจะท าการประเมนผลชววทยาและสงคมทเกยวของการออกแบบและการจดการแนวเชอมตอจะตองมการตดสนใจรวมกน ความตองการวเคราะหดานนเวศวทยา ชววทยาโดยเฉพาะ เพอใหมการยอมรบถงทฤษฎของ เสนทางสเขยว( Greenway) ในสภาพภมทศนทกลาวถงทฤษฎของเสนทางสเขยว ในการเชอมตอของระบบนเวศธรรมชาต จะตองมแผนยทธศาสตรการจดการความหลากหลายทางชวภาพและการปฏบตตามแผนยทธศาสตรกรณเสนทางสเขยวจะตองมประโยชนอยางอนไดดวย เชน เปนแหลงการพกผอนหยอนใจ วฒนธรรมและคณคาทางจตใจ แตมขอสงเกตวาอนตรายทเกดขนจากการใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพ จะท าใหเกดมการพฒนาพนทเสนทางสเขยวใหเปนประโยชนอยางเอนกประสงคส าหรบชมชน

- 4 -

ทงในและนอกพนท เชน การสรางเสนทางศกษาธรรมชาตไปยงภมทศนทส าคญ หรอไดรบผลกระทบจากการพฒนาพนทและท าใหเกดผลกระทบกบการใชประโยชนของสตวปา การจดท าแนวเชอมตอถนทอาศยของสตวปา เพอใหสตวปาไดเคลอนยายไปมาได จะรวมไวในแผนยทธศาสตรตองก าหนดเปาหมายใหชดเจน ทบงบอกถงวตถประสงคทางชววทยาและจะมการออกแบบอยางไร เพอใหไดผลส าเรจตามเปาหมาย ความเสยงทเกดขนในการสญเสย การท าใหเกดความเสยหายแกทรพยากรและทมโอกาสจะเกดขนกบการเคลอนยายของสตวปา

1.2 นเวศวทยาและพฤตกรรมของชนดพนธสตวปา (Ecology and Behavior of Species) ความรขนพนฐานดานนเวศวทยาของสตวปาและพฤตกรรมของชนดพนธมความเกยวของกบการจดท าแนวเชอมตอของถนทอาศย โดยเฉพาะในเรองทเกยวกบการอพยพเคลอนยายถน สตวปาทกชนดมขอบเขตปองกนหรอขอบเขตการหากนมากนอยเพยงใด เคลอนยายไปไดไกลเทาไหร มการเคลอนยายตามฤดกาลหรอมการเคลอนยายเพอหากน การจดท าแนวเชอมตอจงตองมความแตกตางกนตามชนดพนธสตวปา ทมระยะทางการเคลอนยาย สามารถทจะวดความยาวเปนเมตรหรอกโลเมตรได เชน แมงมม งชนดตางๆ กบ เขยด กระรอก นก และสตวปาขนาดใหญทเคลอนยายไดหลายรอยเมตรหรอเปนกโลเมตร ขอมลดานความตองการถนทอาศยของชนดพนธสตวปา ทใชเพอเปนแหลงอาหาร ทคมกนภยหรอปจจยเพอการด ารงชวตอนๆ จะน ามาใชในการพจารณาออกแบบและการจดการแนวเชอมตอของถนทอาศยทส าคญคอพฤตกรรมและนเวศวทยาของสตวปาหรอปจจยแวดลอมอนๆ เชน ภาวการณทนตอการถกรบกวน การแพรกระจายในชวงชวต ชนอาย เพศ พฤตกรรมการกระจายและมผลกบแนวเชอมตออยางไร ตลอดจนความสามารถของชนดพนธทเขามาใชพนทแนวเชอมตอ โครงสรางทางสงคมและพฤตกรรมภายในกลมประชากรมความส าคญทจะตองพจารณา ชนดพนธทอาศยอยเปนกลมๆ มความตองการถนทอาศยมากกวาชนดพนธทอาศยอยตวเดยวหรอโดดเดยว ฉะนนแนวเชอมตอของถนทอาศยของสตวปา จะตองมความกวางขวางมากนอยเพยงใด เพอใหมความเพยงพอกบความตองการ ลกษณะพนททางภมศาสตรกเปนสวนส าคญในการใชประโยชนของชนดพนธสตวปา

1.3 โครงสรางของแนวเชอมตอ (Structural connectivity) การพจารณาถงองคประกอบ โครงสรางของแนวเชอมตอจะประกอบดวยจ านวนความยาวและ ความกวางของพนท ความเหมาะสมของถนทอาศยและการเกดขนของชนดพนธทเปนไปอยางมระบบ ชวงของความยาวและความกวางทมความเหมาะสมในการเคลอนยายของสตวปาและแนวเชอมตอของกลมประชากร จะมอปสรรคอยางไรหรอไม พฤตกรรมของชนดพนธและถนทอาศยมความสมพนธกนอยางใกลชด พจารณาถงความจ าเปนและวธการเคลอนยาย มหลายชนดพนธทตองใชปาไมเปนเสนทางการเคลอนยาย ความตองการทงหญาหากนในชวงทมการอพยพยายถนกอาจจะมความตองการและอาจจะไดรบผลกระทบจากการถกไฟไหม หรอพนททเปนปาไมทมความไมเชอมตอของเรอนยอด จะมผลกระทบกบชนดพนธในลกษณะทแตกตางกน เชน พนททวางเปลา จะมผลกระทบกบการเคลอนยายของดวงปกแขง แตจะไมเหมอนกบสตวปาจ าพวกนกทใชพนทปาไมเปนแหลงอาศยหากนในชวงทมการอพยพยายถน

- 5 -

ความกวางของเรอนยอดทมการปกคลมของเรอนยอดจะมผลดหรอเหมาะสมกบการเคลอนยายของชนดพนธทอาศยอยตามเรอนยอดของตนไม เชน ลง หรอชะน แตไมเหมาะสมกบชนดพนธทเลยงลกดวยน านมขนาดใหญทอาศยการเคลอนยายบนดน ความชอบถนทอาศยของชนดพนธ แนวเชอมตอทมลกษณะแคบๆอาจจะไมเหมาะสมกบการเคลอนยายของสตวปาบางชนดทตองการแนวเชอมตอทกวาง ถนนหรอทางหลวงหรอเสนทางคมนาคมจะเปนอปสรรคทท าใหภมทศนของพนททแยกออกจากกนและเปนอปสรรคตอการเคลอนยายของชนดพนธสตวปา จะพบวามลพษทางเสยง มลพษทางอากาศจะมผลกระทบกบการด ารงชวตของสตวปา บางครงอาจจะถกรถทบตายจากการทสตวพยายามทจะขามถนนดงกลาว ลกษณะภมประเทศทมชองวางและมผลกระทบกบชนดพนธ ไดมการศกษาถงผลกระทบจากการสรางถนนหรอเสนทางคมนาคม ซงเปนการตดแยกปาออกจากกน ชนดพนธสตวปาขนาดเลกกสามารถเคลอนยายไปมาได แตถาเปนถนนทมความกวางจะมปญหาอปสรรคในการเคลอนยายของสตวหลายชนด เชน สตวขนาดเลกๆ เปนตนในประเทศแคนาดามการท ารวทงสองขางถนนหรอเสนทางเปนระยะทางหลายรอยไมล เพอปองกนชนดพนธสตวปาขามไปมา ซงจะมผลกระทบกบการเคลอนยายของสตวปาแตเขาจะท าเปนอโมงคลอดไวใตถนนเปนระยะๆเพอใหชนดพนธสตวปาเคลอนยายไปมาได สตวปาจ าพวกนก โดยทวไปแลวจะมพฤตกรรมเคลอนยายไดดกวาชนดพนธทบนไมไดและเดนทางไดในระยะสนๆ มความเปนไปไดวาสตวปาจ าพวกนกมความสามารถแพรกระจายไปตามพนทปาตางๆ ไดด มการศกษาพบวาประมาณ 20%ของนกทอาศยอยในเขตรอน เชน ทางภาคใตของประเทศบราซลหรอทางภาคตะวนออกของประเทศแทนซาเนย มความสามารถในการเคลอนยายไปตามปาดงดบไดด ทส าคญคอ ความชอบพชพรรณทขนอยในพนทโครงการ ความยาวของแนวเชอมตอจะขนอยกบประสทธภาพขององคประกอบหลายๆดาน ระยะทางทไกลๆ จะมความสมพนธกบชนดพนธทอาศยอยโดดเดยว โดยเฉพาะชนดพนธทอาศยอยตามโพรงดนและเดนทางในระยะไกลๆ ส าหรบระยะทางของแนวเชอมตอจะเปนเรองทส าคญกบชนดพนธสตวปาทตองการใชในการเคลอนยาย แตมปญหาทตองการพจารณาถงสตวปาบางชนดอาจจะไดรบผลกระทบจากภยอนตรายจากภายในหรอภายนอก เชน ไฟปา การลกลอบตดไม ซงท าใหถนทอาศยมการเปลยนแปลง การด าเนนงานดานแนวเชอมตอของถนทอาศยทมประสทธภาพทจะใหชนดพนธสตวปาไดเขามาใชประโยชน ในการหากนชวงระยะเวลาการเคลอนยายตามระยะทางทอาศย ชนดพนธสตวปา การใชประโยชนขนอยกบ 1. ขอบเขตของพนทสงวนหรอพนทคมครองทเชอมตอกบพนททมการจดการ 2. การขยายพนททเปนแหลงน า 3. การฟนฟชนดพนธพช ไมวาจะปลกขนเปนแนวหรอเปนกลมๆ 4. พนทคมครองหรอพนทสงวนทเปนทางเดนของชนดพนธสตวปาตามแนวทางรถยนตหรอเสนทางคมนาคมตามแนวเชอมภมทศน ตองท าการยกระดบหรอทางลอดใตระดบถนน เพอใหสตวเรยนรอพยพไปมาได

- 6 -

1.4 คณภาพของถนทอยอาศย (Quality of habitat) โดยทวไปแลวชนดพนธสตวปาเองไมสามารถทราบไดวาแนวเชอมตอคออะไร อยทไหน มความกวางมากนอยเพยงใด ประกอบดวยอะไรบาง หรอทางเดนเปนอยางไร โดยเฉพาะอยางยงความเหมาะสมของแนวเชอมตอมความเหมาะสมหรอไม ซงความรความเขาใจเหลานเปนเรองของมนษยทเรยนรและเขาใจถงความตองการของชนดพนธสตวปา ถนทอาศยไดอ านวยผลประโยชนอะไรบางใหแกสตวปา เชนอาหาร น า ทคมกนภยจากการแปรปรวนของอากาศหรอภยจากมนษย ทสรางรง วางไข หรอออกลก ศกษาไดจากสตวปาเขามาใชประโยชนจากการศกษารองรอยหรอการพบเหนตวในทางเดน ไดมการศกษาถงความสมพนธระหวางการปรากฏกบจ านวนของชนดพนธสตวปาทเขามาใชประโยชนจากแนวเชอมตอทมการบรการของถนทอาศยและคณภาพเปนเรองทส าคญทจะตองก าหนดแบบและการจดการแนวเชอมตอใหเหมาะสม

1.คณภาพของของถนทอาศยเปนหลกการทส าคญในการจดท าแนวเชอมตอระบบภมทศน จะรกษาไวซงประชากรสตวปาและสงคมใหพนทสามารถรองรบชนดพนธสตวปาเปนทหากน ทคมกนภยไดตลอดปหรอความสามารถในการรองรบชนดพนธสตวปาไดหลายชนด โดยเฉพาะสตวปาทมการอพยพยายถนสามารถทจะพกอาศยและหาอาหารไดในชวงฤดกาลทวกฤตทงป คณภาพของถนทอาศยจะตองน ามาพจารณาใหเปนทอยอาศยมากกวาการเคลอนยายของสตวแตเพยงอยางเดยว 2.การพจารณาถงประสทธภาพระหวางพนทคมครองขนาดใหญทประกอบดวยถนทอาศย ทแตกตาง เชน เทอกเขา ทราบ ปาไมทสง ตนไมกลางทะเลทรายในสภาพทแหงแลง การท าแนวเชอมตอตองใหอยในลกษณะทกวางขวางพอสมควรและมประสทธภาพในการรบรองประชากรของสตวปาทไดอาศยอยอยางปลอดภย

3.ถาหากเปนไปไดแนวเชอมตอควรจะมการดแลฟนฟชนดพรรณพชทขนอยตามธรรมชาตมากกวาการเสรมสรางหรอปลกเพมเตม จะมคณภาพตามทชนดพนธสตวปาตองการในธรรมชาต ทเปนไปตามกระบวนการเจรญเตบโตตามธรรมชาต รวมทงมทรพยากรทตองการอยในพนทดงกลาว เชน ใบไม โพรงไมตามธรรมชาต ตนไมยนตาย (Snags) พชพรรณขนาดเลกซงสวนประกอบเหลานจะไมปรากฎในปาทปลกขนมาใหม หรอการปลกสรางสวนปา ฉะนนตามหลกการควรจะอนรกษปาธรรมชาตดงเดมเอาไว เพอจดท าเปนแนวเชอมตอตามธรรมชาต หรอถาจะมการปรบปรงกควรใหมการปรบปรงใหนอยทสด ถาม การฟนฟ ปรบปรงมากๆ อาจจะมผลกระทบกบการเคลอนยายของชนดพนธสตวปา โดยเฉพาะถนทอาศยทเกดขนมาใหม ตองใชเวลาในการปรบตวของสตวนานหรออ านวยปจจยในการด ารงชวตของสตวปา 4. สถานภาพของถนทอาศยของสตวปาจะไมคงท มการเปลยนแปลงตามกระบวน การทดแทนทางระบบนเวศ ทรพยากรธรรมชาตบางสวน เชน ตนไมขนาดใหญ ตนไมยนตายทมโพรง ตนไมจะมการเปลยนแปลงไปตามระยะเวลา หากวาเปนระยะเวลาของการทดแทนชวงตอนแรกกบ ตอนปลายของการทดแทน ชนดพนธของสตวปาจะมความแตกตางเชนกนขนอยกบอายของตนไมหรอ การเปลยนแปลง หมายความวา สภาพปาไม หรอสภาพถนทอาศยเปลยนแปลง ชนดพนธของสตวปากม การเปลยนแปลงดวย ตวอยาง เชน ในทวปออสเตรเลย พนททปลกปาขนมาใหมจะไมมสตวปาทอาศยอย

- 7 -

ตามยอดไมอาศยอยเลย ลงลมซงอาศยอยในปาดงดบ ในเมอปาถกท าลายกลายเปนปาทฟนตวหรอปลกไมขนมาใหม ไมมตนไมขนาดใหญจะไมพบชนดพนธสตวดงกลาวอาศยอยเลย ฉะนนแนวเชอมตอของถนทอาศยจงมความสมพนธกบชนดพนธของสตวปา 1.5 รอยเชอมตอของระบบนเวศ (Edge effect) รปแบบของแนวเชอมตอของถนทอาศยทเปนหยอมปาขนาดเลกๆ ระหวางพนทคมครองขนาดใหญทมขอบเขตของพนททสามารถเชอมตอกนและมคณคาตอสตวปา เรยกวารอยเชอตอของระบบนเวศ จะมลกษณะเชอมตอกนทงทางดานกายภาพและชวภาพ และมผลตอประชากรสตวปาทงทางตรงและทางออม การเปลยนแปลงของถนทอาศย ภมทศนทเกดขนจากการสรางขนทเปนปาหยอมเลกหยอมนอย สาเหตท ท าใหเกดการเปลยนแปลงภายในกระบวนการถนทอาศยทสามารถสรปไดวา 1. การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ จะพบวาบรเวณแนวขอบเขตของพนทการเปลยนแปลงของแสงแดด ความชน อณหภม และความเรวของลม จะเปนการเปลยนแปลงทางธรรมชาต ถาหากม การเปลยนแปลงทเกดจากการแผวถางปา ท าใหเกดชองวางของพนท เปนสาเหตทท าใหเกดลมพายทรนแรง ตนไมอาจจะถกลมพายพดหกโคนหรอลมได จะท าใหมการเปลยนแปลงเกดขน 2. การเปลยนแปลงทางโครงสรางและสงคมพช บรเวณรอยเชอมของชนดปาจะมความแตกตางกน การเปลยนแปลงของสงคมพชเกดขนจากการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศหรอเกดจากการบกรก และ การเกดขนของชนดพนธจากพนทขางเคยง พนทปาทเปนหยอมเลกหยอมนอย ความตองการในการจดท าเปนแนวเชอมตอควรจะเปนพชพรรณทองถน หากมพนธพชรกรานเกดขนอาจจะเขามาทดแทนสงคมพชเดมจะท าใหพนทถนทอาศยมการเปลยนแปลงไปดวย 3. การเปลยนแปลงของสงคมพชจะสมพนธกบการเปลยนแปลงของถนทอาศยของสตวปา จะมผลดกบบางชนดพนธ แตจะมผลกระทบกบชนดพนธอน เชน กลมของตนไมทมความหนาแนนตดกบขอบปา แสงแดดสองถงท าใหเกดการเจรญเตบโตของไมพมหรอตนไมเลกๆ จะเปนแหลงหากนส าหรบสตวบางชนดพนธ โดยเฉพาะชนดพนธของสตวปาทอาศยอยตามรอยเชอมของปา อาจจะถกรบกวนจากสตวผลา หรอมการแกงแยงซงกนและกน จ าตองพจารณา

3.1ถนทอาศยทตงอยใกลเคยงกบชายชอบปาเดมจะเหมาะสมกบชนดพนธผลาจากพนททไมถกรบกวน พบวาบรเวณรอยเชอมของระบบนเวศจะมชนดพนธทเปนสตวผลาอาศยอยมาก

3.2ชนดพนธทอาศยอยตามแนวเชอมตอมกจะตอสแกงแยงอาหารและทรพยากรอนๆ 3.3 การเปลยนแปลงของถนทอาศยอาจจะท าใหเกดเปนแหลงสะสมของเชอโรค หรอเกดโรคระบาด รอยเชอมตอของปาจะมขนาดเทาไหร มความกวางเทาไหร จงจะมความเหมาะสมกบชนดพนธสตว

ปาทจะเคลอนยายไปมาได ปาหยอมเลกหยอมนอยมลกษณะสมพนธกบรอยตอของระบบนเวศปาไมอยางไร ในการด าเนนงานจงตองระลกวา ชนดและรอยตอของปามความส าคญตอการออกแบบและการจดการเครอขาย ภมทศนทจะเชอมตอกนจะเปนแนวทางในการจดการท าแผนยทธศาสตรในระดบทองถนภมภาคหรอระดบชาต

- 8 -

1.6 ความกวางของแนวเชอมตอ(Width of linkages) ความกวางของแนวเชอมตอเปนองคประกอบทส าคญส าหรบการเคลอนยายของชนดพนธสตวปา พนทจะมความกวางเทาไหรทใหผลในการจดการทดนอยางมประสทธภาพ และสามารถปฏบตได เพอใหมการอนรกษสตวปาในแนวเชอมตอ ความกวางของแนวเชอมตอของถนทอาศยจะมประโยชนใน3ประการเปนอยางนอย 1.การจดท าแนวเชอมตอของถนทอาศยโดยใหมความกวางทสดเทาทจะท าได เพอใหชนดพนธสตวปามโอกาสใชพนทมากขน และถนทอาศยจะไดรบผลกระทบนอย ไมมความแกงแยงเกดขน ดวยเหตผลน แนวเชอมตอระหวางพนทคมครองขนาดใหญ สามารถรองรบประชากรสตวปาไดมาก โดยขนอยกบปรมาณและคณภาพของถนทอาศยและสตวปาอพยพไปตามความยาวของแนวเชอมตอได 2.ความยาวของแนวเชอมตอ มสวนสมพนธกบความกวางของพนทเพอจะไดพนทใหญขน เพอใหมความหลากหลายของถนทอาศย มปรมาณและความหลากหลายของสตวปาเพมมากขน พนททมขนาดใหญสามารถจะรองรบประชากรสตวปาไดมาก ซงเรามกจะเรยกวาความสมพนธระหวางสตวปากบพนท 3.แนวเชอมตอขนาดใหญจะมความเหมาะสมกบการด ารงชวตของชนดพนธสตวปา สตวปาสามารถอาศยเพอการหาอาหารและใชพนทเพอกจกรรมตางๆ จะมบทบาทใหสตวปาไดเคลอนยายไดด หากวาเรอนยอดของตนไมชดกนเหมาะสมกบสตวปาทอาศยอยตามเรอนยอดของตนไม เชน ลง ชะน เปนตน

มค าถามวา แนวเชอมตอควรมความกวางเทาไร นกวทยาศาสตรหรอนกนเวศวทยาสวนใหญจะใหค าตอบวา มความกวางมากเทาไรยงด ถากวางมากกสามารถรองรบจ านวนชนดพนธสตวปาไดมาก ขนอยกบวตถประสงคของการออกแบบและการจดการแนวเชอมตอ ตามทไดศกษาถงพฤตกรรมและการเคลอนยายของสตวปาเปนส าคญ และธรรมชาตของสภาพแวดลอมในพนท การจดการพนทแนวเชอมตอในระยะยาวจะท าใหสตวปาและปาไมมสวนสมพนธดขน ฉะนนความกวางของแนวเชอมตอจะไมมรปแบบทแนนอนขนอยกบนเวศวทยาของสตวปา

ขอมลตางๆ ทตองการโดยเฉพาะชนดพนธหรอสงคมสตวปาจะมความส าคญทใชในการตดสนใจถงความกวางและความยาวของแนวเชอมตอ ใหพจารณาถง

1. การเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศจะมอทธพลตอองคประกอบและโครงสรางของสงคมพชอยางไร 2. ชนดพนธตางถนหรอพชพรรณทองถนจะบกรกและเปลยนแปลงถนทอาศยไดหรอไม 3. การทมสตวผลาเพมจ านวนมากขน 4. การเปดชองลมในพนทท าใหตนไมหกโคนได เมอเกดลมพายทรนแรง 5. การระบาดของเชอโรคสตวปา 6. ชนดพนธสตวปาภายในเขตปาทหลกเลยงแนวเชอมตอ 7. การใชพนทเพอเปนแหลงพกผอนหยอนใจ และจะมผลกระทบกบสงแวดลอมตามธรรมชาต

- 9 -

ส าหรบการเคลอนยายหรอเคลอนทของชนดพนธสตวปา ซงเราทราบถงชววทยา พฤตกรรม และแนวเชอมตอเปนองคประกอบหลกวา ในการเคลอนทเปนระยะเวลานานเทาไหร เปนสปดาห/เดอน ความกวางของแนวเชอมตอจะสามารถจดท าใหไดในระยะทางกเมตร การเคลอนยายของชนดพนธสามารถทราบไดจากชววทยา และลกษณะของแนวเชอมตอเปนองคประกอบในการเคลอนทเปนระยะทางเรมประมาณ 100 เมตร จะมมลคาในการคดความกวางของแนวเชอมตอ การเคลอนยายของชนดพนธทเราไมทราบหรอไมทราบรายละเอยดทเกยวของกบชววทยาของแนวเชอมตอทเปนองคประกอบจะตองมความกวางและมคณคาเปน 1 กโลเมตร มขอสงเกตวาการตดสนใจเรองความกวางของแนวเชอมตอทเหมาะสมจะดเหมอนวา ผวางแผนเปนผ ท มความรเ รองชนดพนธสตวปาและระบบนเวศทองถน การแกงแยงระหวางชนดพนธเกดขน ในการวางแผนท าแนวเชอมตอจะตอง 1.วเคราะหถงวตถประสงคของแนวเชอมตอใหชดเจน 2.ใชความรความสามารถทเกยวของกบชนดพนธทปรากฏอยในพนท 3.น าเอาความคดวาแนวเชอมตอมความกวางทสดเทาทจะท าได 4.ใหจ าไววา แนวเชอมตอทมอยและการออกแบบ จะมความส าคญทเกยวของกบองคประกอบของระบบนเวศ 1.7 ทตงของแนวเชอมตอ (Location of linkages) ในกรณทสภาพภมทศนถกคกคามจากภยอนตรายตางๆ หรอความเหมาะสมของพนทจะตองน ามาพจารณาวา พนทจะก าหนดใหเปนแนวเชอมตอเปนพนททเหมาะสม และวธการทจะจดการใหไดผลมประสทธภาพมากทสด ภายใตถนทอาศยเดมหรอชนดพนธพชทมอยเดมทงหมด ซงอาจจะประกอบดวยสภาพปาหลายชนด จะมแนวทางด าเนนการอยางไร องคประกอบแรกทส าคญของแนวเชอมตอ คอ การคงไวหรอรกษาไวซงประชากรสตวปา และถนทอาศยใหอยในสภาพธรรมชาตมากทสด การจดท าแนวเชอมตอดานถนทอาศยของสตวปาทจดการขนมาใหมไมควรทจะใหมสงขวางกนการเคลอนยายของสตวปา เชน ไมควรจดหรอท าการปลกไมในทงหญาทเปนแนวเชอมตอส าหรบสตวทอาศยทงหญา ไมควรจะด าเนนการทกอใหเกดการแพรกระจายของเชอโรค หรอโรคระบาด ถงแมวาจะด าเนนการดงกลาวจะยกมาเปนแนวเชอมตอทวกฤต การปองกนหรอการรกษาพชพรรณตามธรรมชาตใหคงสภาพเดมเปนวธการทงายตอการจดท าแนวเชอมตอ แนวเชอมตอจะมความส าคญ และมประสทธภาพมาก เมอมการปองกนเสนทางเดนของสตวปา ไมวาจะเปนการอพยพตามฤดกาล จดพกส าหรบชนดพนธทตองการพกหาอาหาร โดยเฉพาะชนดพนธทอพยพไปหากนตามเสนทางเปนประจ า เพอสรางความเขาใจดานขอมลเหลานจะตองศกษา เรยนรจากนกนเวศวทยา หรอภมปญญาทองถนจากชาวบาน การใชเครองมออปกรณในการตรวจนบชนดพนธสตวปาทเดนทางผานไปมาในแนวเชอมตอ นอกจากนจะศกษาไดจากสภาพภมประเทศ เชน ล าน า ยอดเขา พนทราบ เปนตน

- 10 -

โดยทวไปแลวแนวเชอมตอจะตงอยตามแนวหรอตามเสนขอบเขาทแสดงวาเปนเสนทางเคลอนยายของสตวปา หรอแนวเชอมตอของถนทอาศยทางระบบนเวศ เชน แนวเชอมตอปาไมทเปนแนวเชอมทเปนแนวเทอกเขาสงจะผานไปยงอกพนทหนง จะเปนภมทศนทขนอยระหวางความสงจากระดบน าทะเล ทมสวนชวยใหมการอพยพยายถน หรอแนวเชอมตอทเปนล าหวย ล าธาร ทมตนไมปกคลมทงสองฝง

อยางไรกตาม แนวเชอมตอควรจะอยหางไกลจากการรบกวนของมนษย หากวาหลกเลยงไมได และเพอไมใหมผลกระทบเกดขนกควรทจะใหลดนอยลงโดยวธการทก าหนดไวตามเปาหมายก าหนด การรบกวนหรอผลกระทบจากมนษยจะเกดขนในสองกรณ คอ การยดถอครอบครองทดนเพอการตงถนฐานของมนษย และการสรางเสนทางคมนาคม การสรางถนนหรอเสนทางการขนสงโดยรถยนต ซงจะเปนปจจยทส าคญในการจดการแนวเชอมตอ เชน การต งถนฐานของมนษย ซงมนษยเราจะน าไมไปใชไมเพอประโยชนในการกอสราง การเลยงปศสตวหรอกจกรรมอนๆ ทเปนการใชประโยชน และขวางเสนทางเดนเคลอนยายของสตวปา ปญหาเหลานจะปรากฏใหเหนไดในหลายๆ ประเทศทวโลก

การก าหนดแนวกนชน การใชแนวของพชพรรณทขนอยสามารถจะใชเปนแนวกนชนปองกนถนทอาศยภายในแนวเชอมตอได เชน การก าหนดแนวการใชประโยชนทดน เพอแบงแยกทรพยากรทใชประโยชน และแหลงพกผอนหยอนใจ ซงควรจะอยนอกพนทแนวเชอมตอ หรอแนวกนชนทเปนแนวธรรมชาตหรอการปลกพช เพอปองกนการเปลยนแปลงของสงแวดลอม และผลกระทบอนๆ การจดท าแนวเชอมตอตองมการลดการยดถอครอบครองในทดน ในพนท และใหใชพชพรรณเฉพาะทองถน และไมควรน าเขามาหรอท าลายชนดพนธทรกรานหรอท าลายแนวเชอมตอ เพอเปนการคงไวซงคณคาทางนเวศ แนวเชอมตอของการอนรกษเพอสตวปา ควรจะก าหนดแผนยทธศาสตร และการใชทรพยากร เชน การคงไวซงแนวเชอมตอของถนทอาศยของสตวปา การปองกนดนพงทลาย การปองกนการสญพนธของชนดพนธทหาไดยาก หรออนรกษพชพรรณทองถนไว 1.8 การตดตามผลการใชประโยชนของแนวเชอมตอ (Monitoring the use of linkages) โครงการการตดตามผลการใชประโยชนแนวเชอมตอกเพอทจะใหมการชวยจดท าแนวเชอมตอหรอมการสรางเครอขายสนบสนนวตถประสงคในแผนการจดการทเกยวของกบการก าหนดกจกรรม เพอใหการด าเนนงานไปสเปาหมาย การตดตามผลจะแบงออกได 3 ขนตอน ขนตอนท 1 ตองการทราบขอมลพนฐานและการส ารวจเกยวกบการจดท าแนวเชอมตอเพอใหไดขอมลเบองตนเกยวกบทตงและการด าเนนงาน ความเหมาะสมของแผนการจดการแนวเชอมตอ การเกบรวบรวมขอมลชนดพนธสตวปาทเขามาใชประโยชนตามแนวเชอมตอของพนท บรเวณทเปนพนทปาไม ล าหวยล าธารและแนวตนไม ขนตอนท 2 ตองการทราบถงประสทธภาพของแนวเชอมตอ เพอใหสเปาหมายของโครงการ จะเปนงานวจยทไมงายนก เพราะการด าเนนงานเรองแนวเชอมตอจะใชเวลาในระยะยาวจงจะเหนคณคา และมหลายรปแบบ เชน

- 11 -

ก. การตดตามผลตามปกตทก าหนดขนเพอใหทราบถงสถานภาพของชนดพนธสตวปา ภายในเขตแนวเชอมตอ (ถนทอาศยและเสนทาง) เพอใหไดขอมลการใชประโยชนของชนดพนธสตวปา และการวเคราะห

ข. การตดตามผลเฉพาะชนดพนธสตวปาภายในเขตแนวเชอมตอ (การใชวทยตดตามตว) เพอตองการทราบขอมลความบอยครง และทศทางการเคลอนยายผานแนวเชอมตอ

ค. การตดตามสถานภาพของประชากรและสงคมทองถนทอาศยในเขตแนวเชอมตอวามการเปลยนแปลงอยางไร ขนตอนท 3 การตดตามผลการใชประโยชนของชนดพนธสตวปาทเขาไปใชประโยชนในเขตพนทแนวเชอมตอ เพอน าขอมลมาใชในการจดการแนวเชอมตอใหถกตอง เชน ความเหมาะสมกบนกบางชนดทเขามาใชประโยชนในเรองของอาหาร ทพกอาศย และเปนขอมลทใชในการปรบปรงถนทอาศย ใหถกตอง 2.ขอก าหนดทางสงคมและการเมองในการออกแบบและการจดการ (Socio-political issuesindesignand management) ไมตองสงสยวา นกชววทยาและนกจดการสตวปามความตงใจในเรองการสงวนพนทธรรมชาต การจดการชนดพนธสตวปาทใกลจะสญพนธและถนทอาศย บทบาทหนาทของแนวเชอมตอเพอการอนรกษ ความส าเ รจของการอนรกษขนอยกบความรทเ กยวของกบความรทางชววทยา และจะตองไดรบ การสนบสนนจากประชาชน และประชาชนตองเขาใจและตระหนกถงแนว เชอมตอ ความตองการและผลประโยชนทไดรบ เ รองของเศรษฐกจสงคม และมทกษะในการปฏบตงานทมประสทธภาพ การด าเนนงานใหสเปาหมายตองมความเขาใจทงทางชววทยา เศรษฐกจ และสงคม ดานการวางแผนและ การอนรกษ มความจ าเปนอะไรบางทจะตองน าเสนอในแผนเพอการปฏบตงานทางดานชววทยาและแนวเชอมตอของถนทอาศยใหมประสทธภาพ ตองก าหนดแผนกจกรรมในระยะยาว โดยทไมเกยวของกบเศรษฐกจ และการเมอง และมความจ าเปนในการสรางผลประโยชน และการสรางเครอขาย 2.1 สถานภาพและการถอครองทดน (Status and tenure of the land) แนวเชอมของถนทอาศยทเปนปาหยอมเลกหยอมนอยระหวางพนทคมครองขนาดใหญจะมการใชประโยชนพนทดน จะตองมการจดการพนทดนใหมความเหมาะสมกบชนดพนธของสตวปา เพอใหไดผลลพธทตองการ ทดนในแนวเชอมตออาจจะเปนทดนทเอกชนใชประโยชน หรอทดนของรฐ พนทดนอาจประกอบดวยสวนทถอครองของบคคล บรษท หนวยงานภาครฐหรอบคคลอนใด ชมชนหรอกลมอนรกษ จะมความรบผดชอบในทดน เรามความตองการใหแนใจวามขอตกลงระหวางรฐและชมชน หรอเอกชน ในการจดท าแนวเชอมตอทอาศยของสตวปา

- 12 -

จ านวนแนวเชอมตอทตองการ โดยเฉพาะในเรองทต ง พนททมเจาของทดนเปนหลกพจารณา ทส าคญ ประเทศทพฒนาแลวจะมความพรอมในการจดท าแนวเชอมตอ ภาครฐจะตองจดการทดนและสงแวดลอมใหมความสมพนธกน เพอใหมขอตกลงเรองการจดการทดนอาจจะมการด าเนนงานไดหลายวธการ เชน รฐมการซอทดนคน หรอจายคาชดเชยทดนใหแกบคคล เอกชน หรอไดรบความชวยเหลอจากองคกรอนรกษ สหกรณ ขอตกลง และขอก าหนดในการใชประโยชนทดน มการวางแผนการใชประโยชนทดนใหเหมาะสม หรอมขอตกลงระหวางชมชนทองถน จ าตองใชนวตกรรมใหมๆ บางโอกาสตองพจารณาถงผจดการทดนหรอ ชนพนเมองดงเดม ตวอยางทเกดขนในประเทศแทนซาเนย อทยานแหงชาต Mt.Kilimanjaro มทงทราบสงและทราบต า ก าหนดบรหารจดการโดยใชกฎหมายทองถน และอนญาตใหชนชาวพนเมอง เชน เผามาไซ สามารถอาศยอยไดตามประเพณ และวฒนธรรม งดการเลยงปศสตวแบบเรรอน ในบางพนทอาจจะไดรบผลกระทบจากการพฒนาและการใชประโยชนทดน นกจดการทดนหลายคนกลาววา เปนการยากทจะด าเนนการจดท าแนวเชอมตอทางระบบนเวศ จะตองมการเจรจาท าขอตกลงกนระหวางนกจดการทดนและผด าเนนการจดท าแนวเชอมตอ

2.2 ความรบผดชอบและความพรอมดานทรพยากรทใช (Management responsibility and adequacy of resources) ผลทไดรบจากการใชประโยชนทดนทมขอตกลงในการจดท าแนวเชอมตอทตองการคงไวซงคณคาของระบบนเวศจะตองประเมนวาแนวเชอมตอสามารถตอบสนองวตถประสงค ระดบของการจดการมความหลากหลายทางดานองคประกอบ ทตง และการใชประโยชนในทดนขางเคยง บางสถานการณจะไมม การรบกวนภมทศนทเชอมตอระหวางพนทคมครอง กจกรรมหลก การจดการทตองการคอองคประกอบของระบบนเวศทก าหนดใหมการปองกนมใหมการท าลายแนวเชอมตอ แนวเชอมตอทมความยากตอการจดการกคอเรองของพนทดนทไดรบภยคกคามหรอสงรบกวน เพราะวาทดนดงกลาวจะขนอยกบผด าเนนการจดการทดนแตของบคคลและการใชประโยชนทดน จะม ขอส าคญหลายประการทตองตดสนใจเพอใหการจดการมประสทธภาพ จ าเปนทจะตองมความเขาใจขอมลพนฐานในความรบผดชอบดานการจดการหรอมความรบผดชอบอยางไรกบผทมความเกยวของ เชน ความเขาใจในเรองการสญเสยองคประกอบของระบบนเวศ เกดขนจากกลมภาคหรอมปญหาทแกไขไมได จ าเปนทจะตองมขอตกลงถงเปาหมายการจดการและความรบผดชอบในการจดท าแผนและรวมขอมล ขอตกลงในเรองความตองการคงไวซงสถานภาพของทดนและคณภาพของถนทอาศย จากโครงการการจดการตองใหแนใจวาแผนงานและขอปฏบตจะตองปฏบตใหมประสทธภาพ ทกษะของผบรหารระดบสงทเกยวของกบการเจรจาขอซอทดนเพอใชในการจดท าแนวเชอมตอ การเชอมตอของถนทอาศยในระดบภมภาคจะตองไดรบความรวมมอระหวางเจาหนาทและเจาของทดนเอกชน นกพฒนาทดนและพนกงานเจาหนาทหลก องคประกอบทส าคญทมวตถประสงคและเปาหมายทถกตอง การวเคราะห

- 13 -

ระบบของขนตอนการท างาน หลกการทส าคญเพอตดตามความกาวหนาและตองไดรบความถกตองของผ ประสานงานและผแทนการท างาน เปนตน ทรพยากรทน ามาใชในการจดการ เชน บคลากรและงบประมาณ จ าตองมเพยงพอในการสนบสนนตามวตถประสงค มความโปรงใสในการท างาน จ านวนของทรพยากรขนอยกบขนาดของแนวเชอมตอและความซบซอนของการใชประโยชนในทดนระดบทองถน มเครอขายในการด าเนนงานทประกอบดวยอาสาสมคร เจาของทดนหรอกลมชมชน การด าเนนงานการจดการแนวเชอมตอของภมทศนตองการบคลากรทมการอทศตนใหกบงานและมงบประมาณเพยงพอเพราะเปนโครงการทส าคญ หนวยงานการจดการมความตองการบคลากรทมทกษะในการปฏบตงาน ผเชยวชาญดานชววทยา ทกษะในการจดการทดนและมประสบการณทางดานเศรษฐกจ-สงคม ตวอยางประเทศคอสตารกามโครงการจดท าแนวเชอมตอถนทอาศยของสตวปา มบคลากรหลายฝายเขามามสวนรวม ไดแก กลมชมชนทองถน นกกฎหมาย นกธรณวทยา วศวกรปาไม นกชววทยา พนกงานเจาหนาทของรฐผรบผดชอบ หนวยงานระดบชาตและนานาชาต ตลอดจนมเครอขายอาสาสมคร สวนงบประมาณกไดรบความชวยเหลอจากภาครฐและนานาชาต ทสนบสนนใหมการใชในโครงการ ความรวมมอของผใชประโยชนทดนทงภายในพนทหรอภายนอกพนทเปาหมาย โดยเฉพาะบรเวณ แนวเชอมตอทมสงกอสรางเกดขน เชน ถนน บานเมอง ในการพฒนาสงกอสรางดงกลาวมกจะมการน าเอาชนดพนธตางถน ทงพชและสตวเขาไป ท าใหเกดปญหาการรกรานและการแกงแยงเกดขน

2.3 การสนบสนนจากชมชนทองถน (Support from local communities) การสนบสนนจากชมชนในการจดการและพฒนาการท างานดานการอนรกษ ซงจะเปนหลกประกนทส าคญในการทจะคงไวและการปองกนแนวเชอมตอทางระบบนเวศ จะมผทมสวนไดสวนเสย หนวยงานจดการและกลมของชมชน และเปนการยากทจะด าเนนการแนวเชอมตอทางระบบนเวศใหมประสทธภาพ ถาหากไมไดรบความรวมมอจากชมชนจะตองพจารณาในเรองดงน

1. เจาของทดนหรอผมอ านาจในการจดการเพอจดท าแนวเชอมตอเปนเพยงสวนหนงหรอทงหมดทไมไดรบการสนบสนนจากเจาของทดน จากประชาชนหรอผตอตานการด าเนนงาน กจกรรมดงกลาวกจะไมประสบผลส าเรจตามเปาหมายทก าหนดไว จะขนอยกบความรวมมอในการใชประโยชนทดนระดบทองถน การท าแนวรวเปนระยะหรอปลกพชเปนแถวๆในยานชมชนทมผครอบครองอาจจะเปนชาวนาหรอผถอครองทดนอนๆจะขนอยกบการใชประโยชนทดนของประชาชนทกระดบ

2. ความสามารถของภาครฐและชมชนทองถนในการบรหารจดการและด าเนนการตามกฎหมาย การปองกนการรบกวนแนวเชอมตอ จากการเลยงปศสตว การลกลอบลาสตวปา การลกลอบตดไมหรอการขยายพนทเพอการเกษตร การแกไขปญหาดงกลาวตองไดรบความรวมมอจากชมชนทองถนจะท าใหการจดท าแนวเชอมตอมประสทธภาพมากยงขน

3. การทภาครฐสนบสนนงบประมาณเพอการจดการพนทคมครอง จะมสวนเกยวของกบชมชน ใหมมาตรการการจดการสรางความเขาใจใหแกชมชนและมความรตลอดจนประสบการณ

- 14 -

กลมของชมชนหรอบคคลจะไดเขามามสวนรวมในการดแล ปรบปรงถนทอยอาศย การลดผลกระทบ ทอาจจะเกดขนและการตดตามผลดวยการใชประโยชนจากถนทอาศยของสตวปา สนบสนนใหอาสาสมครเขาไปรวมส ารวจสตวปาในพนทแนวเชอมตอ

4. ผใชประโยชนในพนทดนทตงอยใกลเคยงกบแนวเชอมตอจะมผลไมวาจะทางบวกหรอทางลบกบการด าเนนงานของแนวเชอมตอ ผทอยใกลเคยงควรจะใหมการสนบสนนโครงการดงกลาว อาจจะจดท าเปนแนวกนชนดวยถนทอยอาศย หรอจดใหกลมปาเลกๆ บรเวณทดนใหเปนเขตแนวเชอมตอ

5. การสนบสนนของชมชนทองถน อาจจะมการท าขอตกลงในการจดท าแนวเชอมตอทางชววทยาขอตกลงทเกยวของจะกลาวถงการใชประโยชน เชน ไมฟน ผลไมปาหรอของปาอนๆ ปญหาทเกดขนหากวาไมมขอตกลงจากชมชนจะท าใหการจดท าแนวเชอมตอไมเปนไปตามเปาประสงค ปญหาอกประการหนง คอ อนตรายจากศตรพชจากฟารมการเกษตรทจะระบาดเขาสเขตแนวเชอมตอ จะเปน ภยอนตรายตอพชพรรณและชนดพนธสตวปา ในขอนควรจะไดรวมกนพจารณา เพอปองกนการเกดขน

2.4 การประสานแผนงานรวมกบการจดการทดนโครงการอนๆ (Integrated with other programmes in sustainable land management)

การด าเนนการจดท าแนวเชอมตอ เพอใหมประสทธภาพในดานชววทยา จะตองผสมผสานกบโครงการอนๆ ทมการพฒนาการใชประโยชนทดน เชน การปองกนและการพฒนาแหลงน าเพอประโยชนส าหรบชมชน โครงการปลกปา โครงการคารบอนเครดต เปนตน โครงการเปนการหาวธการทจะสนบสนนใหมเปาหมายทปราศจากการมขอเปรยบเทยบของวตถประสงคของการอนรกษในหลายๆดาน การปองกนดนและน าตลอดจนการจดการเพอการทองเทยว ดวยเหตผลนจงตองมหนวยงานเขามาสนบสนน การเชอมตอของถนทอาศย พรรณพชตามแนวล าหวย ล าธาร อาจจะเปนวธการทดส าหรบการเคลอนยายของสตวปา และสามารถจดการใหมภมทศนทสวยงาม จะมความอดมสมบรณส าหรบเปนทอยอาศยของสตวปา และเปนการอนรกษคณภาพน าไปพรอมๆ กนเปนการอนรกษแหลงน าเพอชมชนใชในการอปโภคและบรโภค การพกผอนหยอนใจ ฉะนนการปรบปรงแหลงน า เพอชมชนและการอนรกษถนทอาศยของสตวปา จะไดรบผมประโยชนรวมกน โครงการบ ารงรกษาพนทปาไมกมวตถประสงคเกยวกบการจดการทดน เปนการพฒนารปแบบของการใชประโยชนทดน ปองกนการสญเสยธรรมชาตประเภทตางๆ ในประเทศ แถบยโรปมการใชประโยชนทดนอยางมประสทธภาพ มการจดท าแนวเชอมตอพนทอาศยของสตวปา สามารถท าไดงาย เพราะ มความเขาใจรวมกนในหลายๆโครงการ

2.5 การใหการศกษาและสรางความตระหนกแกชมชน (Community education and awareness) ขอมลเกยวกบการจดการแนวเชอมตอถนทอาศยของสตวปา จะตองมการประสานงานรวมกนระหวางนกชววทยาและผจดการทดน มความเกยวของกบการตดสนใจในเรองการใชประโยชนทดนของชมชน มกจะมการละเมดเกยวกบการใชประโยชนทดน ในหลายๆเหตการณ นกชววทยาอาจจะไมมประสบการณการท างานเกยวกบชมชนและการใชประโยชนทดนในดานตางๆ นกวชาการสาขาชววทยาจงม

- 15 -

หนาททจะใหความรแกชมชน การสรางความตระหนกวาแนวเชอมตอของระบบนเวศจะมประโยชนอยางไร การด าเนนงานและกระบวนการมความเกยวของกบประชาชนอยางไรบาง

ขอมลขาวสารทจะใชในการสอมหลายรปแบบ รปแบบแรกเรองของวตถประสงคและเปาหมาย ของแนวเชอมตอและการสรางเครอขาย ขอมลนจะเปนเรองของชนดพนธสตวปาในพนทถนทอาศยทตองการ แนวเชอมตอมความส าคญอยางไรในการอนรกษชนดพนธนนๆ รปแบบทสอง คอ รปรางหรอรปแบบหรอแผนทของแนวเชอมตอทมรายละเอยดทชดเจน ดงนน การท างานทไมสอดคลองกนในระหวางผทเกยวของ โดยเฉพาะนกชววทยา ผจดการทดน สมาชกของชมชนทองถน การสอสารทางวทยาศาสตรมกจะมรปแบบทชดเจน การรวมงานดานตางๆ ขอมลขาวสารความรตางๆ หรอความเขาใจหรอผลประโยชนทจะไดรบจะเปนรปแบบของบคคลถงบคคล การเจรจา การประชม การอภปราย ทเกยวของกบแนวเชอมตอทมการประโยชนในการอนรกษสตวปาอยางไร ประสทธภาพของการท างานทเหนวามคณคามากทสดจากการสอสารทเกยวของกบประชาชนในทกระดบ เพอใหการด าเนนงานเปนไปตามเปาหมาย การมสวนรวมของชมชนในการตดสนใจ การวางแผน การส ารวจและการตดตามผล หรอการมสวนรวมในการปรบปรงถนทอาศยของสตวปา แผนการจดการชมชน ตลอดจนการแผนการสรางสงกอสรางตางๆเชน ถนน เปนตน

2.6 ยทธศาสตรการวางแผนสรางแนวเชอมตออยางบรณาการ (Strategic approach to planning linkages) การวางแผน การรวมมอ การสงวนและการปองกนแนวเชอมตอตองใชระยะเวลานานจงจะเหนผล ในขณะทก าลงด าเนนการการวางแผนมกจะมการสญเสยถนทอาศยเกดขนอย การยอมรบจากการพฒนาและปองกนการท าลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงตองรบเรงวางแผนยทธศาสตรดานการอนรกษพนทใหมการด าเนนงานทมประสทธภาพ แผนยทธศาสตรทก าหนดไวในแผนจะก าหนดไวในระยะยาว เชน 10 ป 20 ป หรอ 30 ป ขางหนา เมอก าหนดเวลาแลวสาสมารถจะวเคาระหเหตการณของแนวเชอมตอของถนทอาศยไดหรอไม การลงทนมความคมคาหรอไม ถนทอาศยหรอระบบนเวศมความอดมสมบรณเพมขนหรอไม และมประสทธภาพมากนอยเพยงใด กอนทจะสญเสยถนทอาศย จะตองด าเนนการปองกน มกระบวนการวางแผนทสมเหตสมผล ในการสงวนและอนรกษมการรวมพจารณาตดสนใจทงในปจจบนและอนาคต วาแนวเชอมตอของถนทอาศย มความส าคญตอชนดพนธสตวปาเปนอยางยง

- 16 -

สรปประเดนทส าคญในการด าเนนงานแนวเชอมตอถนทอยอาศยทมคณคาตอการอนรกษสตวปา

ประเดนทส าคญ กจกรรมทส าคญทตองพจารณาใน การจดท าแนวเชอมตอถนทอยอาศย

1. การก าหนดวตถประสงคและเปาหมายของการจดท า แนวเชอมตอ

- บทนยามเบองตนการจดการแนวเชอมตอ - กจกรรมเปาหมายและวตถประสงคของการจดการ แนวเชอมตอ

2. นเวศวทยาและพฤตกรรมของชนดพนธสตวปา - ใหท าการประสานเขาดวยกนดานนเวศวทยาและ รปแบบการ เค ลอนยายของชนดพน ธ ใน เขตแนว เชอมตอ - การวางแผนเชอมภมทศน เพอใหอ านวยผลทางดาน ถนทอาศยและทรพยากรอนๆ โดยเฉพาะพฤตกรรม ความตองการของชนดพนธ

3. โครงสรางของแนวเชอมตอ - มการจดการถนทอยอาศยใหมชองวางของแนวเชอมตอ ใหนอยทสด - ประเมนผลกระทบจากภายนอก ความเสยหายทเกดจาก ผลกระทบ - การพฒนาเครอขายและเตรยมแผนรองรบในกรณทม ภยคกคามเกดขนอยางไมคาดหมาย - การรวบรวมความซบซอนของแนวเชอมตอทเกยวของ กบถนทอาศย

4. คณภาพของถนทอาศย - จดการถนทอาศยตองใหแนใจวามเพยงพอกบชนดพนธ สตวปาทเขามาใชแนวเชอมตอ (อาหาร ทคมภย ทพก หรอทผสมพนธ) - จดตงหรอจดท าแนวเชอมตอใหมในพนททเปน ธรรมชาตหรอกงธรรมชาตทปราศจากภยคกคาม - ตองจดจ าไววา ความตองการการจดการแนวเชอมตอ และทรพยากรในถนทอาศยตองไดรบการฟนฟและ ปองกน

- 17 -

ประเดนทส าคญ กจกรรมทส าคญทตองพจารณาใน การจดท าแนวเชอมตอถนทอยอาศย

5. แนวเชอมระบบนเวศ - ประเมนแนวเชอมระบบนเวศและความสามารถในการ รองรบและผลกระทบดานชนดพนธสตวปา - ความกวางของแนวเชอมตอ ตองใหมความเหมาะสม กบระบบนเวศ - คนหาวธการลดผลกระทบภายในเขตแนวเชอมตอ หรอ น าเอาปจจยทท าใหเกดผลกระทบออกไป - การเกบรวบรวมผลกระทบจากภายนอกตามแนว เชอมตอโดยใหมการปองกนเพอลดผลกระทบ

6. ความกวางของแนวเชอมตอ - ความกวางของแนวเชอมตอตองใหสมพนธกนกบ วตถประสงคทางชววทยา ความกวางของแนวเชอมตอ ใหระบเปนกโลเมตร - ประเมนความตองการใชพนทแนวเชอมตอของชนด พนธสตวปา - ความกวางของแนวเชอมตอจะตองเพมจ านวนขนาด และความหลากหลายของถนทอาศยส าหรบชนดพนธ สตวปา - เพอใหแนใจวาความกวางของแนวเชอมตอสามารถทจะ รองรบผลกระทบได

7. สถานทตงของแนวเชอมตอ - ใชความรเกยวกบเสนทางเดนหรอเสนทางอพยพของชนดพนธ สตวปาในการก าหนดทตงของแนวเชอมตอ - หลกเลยงการจดท าแนวเชอมตอทมาตอตานกระบวนการ ระบบนเวศ - ด าเนนการจดตงแนวเชอมตอใหมสงแวดลอมตามระดบ ความสงของพนทถนทอาศยเฉพาะใหมากทสด - ด าเนนการจดตงแนวเชอมตอ สนบสนนแผน ยทธศาสตรการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

- 18 -

ประเดนทส าคญ กจกรรมทส าคญทตองพจารณาใน การจดท าแนวเชอมตอถนทอยอาศย

8. การตดตามผล - การตดตามผลใหรวมถงสวนทเกยวของกบการจดการ แนวเชอมตอทกๆ สวน - ก าหนดรปแบบและกระบวนการตดตามผลดาน ประสทธภาพของแนวเชอมตอส าหรบชนดพนธสตวปา - ใชผลงานตดตามผลไปปรบปรงการจดการแนวเชอมตอ

9. ความเปนเจาของทดน - เพอใหมการเชอแนวาสถานภาพของพนทดน ทน ามา จดการเปนแนวเชอมตอถนทอาศยของสตวปา และ หลกเลยงการใชประโยชนในทดนทมผลกระทบกบ ชนดพนธสตวปา - เพอใหเชอแนวาทต งและการขยายพนทแนวเชอมตอ สามารถทจะก าหนดลงในแผนทไดมเอกสารทส าคญ และมแผนยทธศาสตรการใชประโยชนทดน

10. ความรบผดชอบการจดการ - มผรบผดชอบการจดการโดยเฉพาะ - เพอใหแนใจวาขอตกลงการจดการตามเปาหมาย ระหวางผรบผดชอบดานการจดการทดน - เพอใหแนใจวามงบประมาณและบคลากรและ การจดการทดนทมศกยภาพ - การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน ท าใหม ผลกระทบกบแนวเชอมตอ

11. การสนบสนนจากชมชนทองถน - มความเกยวของกบการตดสนใจของชมชน เพอการ จดการและการตดตามผล - มการชกชวนใหเจาของทดนขางเคยงมสวนรวม - ระมดระวงในเรองการขยายพนทแนวเชอมตอ จะมผลกบชมชนทองถนดงเดม

- 19 -

ประเดนทส าคญ กจกรรมทส าคญทตองพจารณาใน การจดท าแนวเชอมตอถนทอยอาศย

12. การจดการโครงการแนวเชอมตอทสอดคลองกบ โครงการอนๆ

- ด าเนนการโครงการแนวเชอมตอใหสอดคลอง หรอ ประสานกบโครงการจดการทรพยากรธรรมชาต ประเภทอนๆ - วเคราะหและประสานความรวมมอกบการขยายพนท ระบบนเวศและผลประโยชนทไดรบ

13. การใหการศกษาและสรางความตระหนก - มการสอสาร และมขอมลทเกยวของกบการจดการรวมกน - การมประสทธภาพของการจดการ หมายถง การมขอมล ไปยงทกกลมทเกยวของ - ชกชวนใหชมชนทองถนเขามามสวนทเกยวของ

14. ยทธศาสตรการวางแผน - แผนยทธศาสตรการจดการแนวเชอมตอ ควรเปนภาพ รวมทชดเจนและมเวลาด าเนนการในระยะยาว - วเคราะหถงความตองการในอนาคต ส าหรบโอกาส ในการจดท าแนวเชอมตอทเกยวของกบการใช ประโยชนทดน

- 20 -

บทสรป (Summary) แนวเชอมตอถนทอาศยของสตวปาทจดตงขนเพอวตถประสงค ใหชนดพนธสตวปาเคลอนยายไปมาระหวางพนทคมครองได มกระบวนการด าเนนการเฉพาะ จ าตองมการออกแบบและการจดการใหมประสทธภาพ โดยขนอยกบชนดพนธสตวปา กระบวนการทางนเวศและความตองการดานทศนยภาพ การด าเนนการจดการจะขนอยกบสภาพพนท เศรษฐกจ และสงคม การตดสนใจในความเหมาะสมของการจดการแนวเชอมตอ ผด าเนนการมความจ าเปนทจะตองเขาใจถงชววทยาของพนท เศรษฐกจ สงคม และนโยบายทางการเมอง ทมอทธพลตอประสทธภาพเฉพาะพนท แนวเชอมตอดานถนทอาศยของสตวปาจะประกอบดวยเปาประสงคของการจดการแนวเชอมตอ นเวศวทยาและพฤตกรรมของชนดพนธสตวปาทเขามาใชประโยชน โครงสรางของแนวเชอมตอ คณภาพของถนทอาศยทเปนทตองการ สถานทตง ความกวางและคณคาของแนวเชอมตอของสงคมปา สงคมและการเมองทมอทธพลตอการปฏบตงานในอนาคต องคประกอบของแนวเชอมตอ เชน สถานภาพของทดนและเจาของทดน ความรบผดชอบในการจดการ และทรพยากร ระดบของการสนบสนนและความเกยวของของชมชนทองถน ระดบความรวมมอกบโครงการอนๆ เพอจะใหมประสทธภาพมากยงขน